CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA








ż 68. Stanowisko kodeksu cywilnego w sprawie przedmiotu części
szczegółowej zobowiązań

1. Jak była o tym mowa w rozdziale I, przedmiotem części szczegółowej
zobowiązań są materie nie objęte przez część ogólną. Należą tu więc w zasadzie
najważniejsze instytucje, którymi posługują się podmioty prawa cywilnego w
stosunkach wymiany dóbr i usług majątkowych, a zwłaszcza różnego rodzaju umowy
typowe, inaczej umowy nazwane. Są one traktowane z reguły jako źródło stosunków
zobowiązaniowych. Spośród źródeł pozaumownych należą tu nadto pewne
czynności jednostronne, jak np. przyrzeczenie publiczne, a także takie instytucje, jak
np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia. Wyliczenie to nie jest wyczerpujące.
Większość instytucji części szczegółowej zobowiązań została unormowana w
kodeksie cywilnym w tytułach XI-XXXVII księgi III. Niektórym poświęcone są
szczególne akty ustawowe.
Gdy chodzi o kodeks cywilny, jego unormowania nie zawsze są równomierne.
Stosunkowo wyczerpująco zostały ujęte w kodeksie tradycyjne umowy typowe. W
kwestii natomiast niektórych umów, jak: umowa dostawy (tytuł XIII) i umowa o roboty
budowlane (tytuł XVI) czy umowa agencyjna (tytuł XXIII) lub umowa komisu (tytuł
XXIV), kodeks ograniczył się do niewielu tylko postanowień mających znaczenie
bardziej zasadnicze. Rozbudowywanie tych instytucji w kodeksie nie miałoby zresztą
walorów praktycznych.
Pewne unormowania szczególne, odbiegające od postanowień kodeksu lub
uzupełniające jego przepisy, istnieją w odniesieniu do umów rachunku bankowego
(tytuł XX), umowy ubezpieczenia (tytuł XXVII), w dziedzinie prawa lokalowego i w
odniesieniu do poszczególnych rodzajów przewozów. Wiele norm cywilnoprawnych
zawiera prawo bankowe. Całkowicie poza kodeksem pozostawione zostały przepisy
o wekslach i czekach, a także przepisy o spółkach handlowych. Co do tych ostatnich
utrzymano w mocy stosowne przepisy k.h. wraz z przepisami tego kodeksu o firmie,
prokurze i rejestrze handlowym w zakresie, który tych spółek dotyczy (art. VI przep.
wprow. k.c.).
Czynimy tu wzmiankę o najważniejszych jedynie instytucjach części
szczegółowej zobowiązań.


2. Wywody dotyczące szczegółowej części zobowiązań w obecnym opra-
cowaniu nie obejmują całości materii wymienionych w pkt. 1. Nie zostały przy tym
potraktowane w jednakowy sposób. Stosunkowo rozwinięte zostały wywody
dotyczące umów niejako reprezentatywnych dla pewnych grup umów typowych. Inne
zostały ujęte pobieżnie w formie zwięzłej wzmianki. Zwrócić należy uwagę na fakt
wyrażenia w noweli do kodeksu z 28 VII 1990 r. w wyraźnym przepisie zasady
swobody umów (art. 353(1) k.c.). Upoważnia to strony zawierające umowę do
nadania jej treści odbiegającej często od dyspozytywnych norm poszczególnych
umów typowych po to, by mógł być wyrażony in concreto cel, który ma być przez ich
stosunek osiągnięty.
Nierzadko przez uogólnienie praktyki wytworzona zostanie podstawa do
wprowadzenia do tekstu kodeksu typu dotąd jeszcze nie wykształconej nowej
umowy typowej. Jest to postulat de lege ferenda.
Systematyka materiału objętego wykładem odpowiada na ogół systematyzacji
przyjętej w kodeksie cywilnym. Są jednak i pewne zmiany w stosunku do porządku
przyjętego w kodeksie. Jest to w jakimś stopniu dyskusyjne, lecz musi być
pozostawione poglądom autorów.

Zob. np. opracowania podręcznikowe prawa zobowiązań (M. Sośniak, Z.
Radwański). Zob. też System prawa cywilnego, t. III, cz. 2. - Zobowiązania. Część
szczegółowa, pod red. S. Grzybowskiego, Wrocław-Warszawa 1976.

Wywody podręcznika wymagają stałego konfrontowania ich z odpowiednimi
tekstami kodeksu cywilnego.