MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lidia Staniszewska
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu
blacharstwa 721[01].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr in\
. Jarosław Sadal
mgr in\
. Teresa Traczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr in\
. Lidia Staniszewska
Konsultacja:
mgr in\
. Jolanta Skoczylas
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu blacharz.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Materiały stosowane w blacharstwie 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów
11
4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie 12
4.2.1. Materiał nauczania
12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów
21
4.3. Operacje blacharskie 22
4.3.1. Materiał nauczania
22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
24
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów
27
4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach wielkowymiarowych 28
4.4.1. Materiał nauczania
28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
32
4.4.3. Ćwiczenia 32
4.4.4. Sprawdzian postępów
33
4.5. Sposoby Å‚Ä…czenia blach 34
4.5.1. Materiał nauczania 34
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 36
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów 38
4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej oraz
ochrony środowiska 39
4.6.1. Materiał nauczania 39
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.6.3. Ćwiczenia 41
4.6.4. Sprawdzian postępów 43
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 49
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawowych pojęciach
z zakresu blacharstwa.
W poradniku zamieszczono:
- Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
- Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
- Materiał nauczania  zawarty w rozdziale 4, który umo\
liwia samodzielne przygotowanie
się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on równie\
ćwiczenia,
które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu, potrzebnych do realizacji ćwiczeń.
Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzające wiedzę, potrzebną do ich
wykonania. Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postępów. Wykonując
sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza,
\
e opanowałeś materiał albo nie.
- Sprawdzian osiągnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań
testowych sprawdzających opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki.
Zamieszczona została tak\
e karta odpowiedzi.
- Wykaz literatury obejmujący zakres wiadomości dotyczących tej jednostki modułowej,
która umo\
liwi Ci pogłębienie nabytych umiejętności.
Je\
eli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Jednostka modułowa:  Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu
blacharstwa , której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów modułu 721[01].Z1
 Technologia robót blacharskich i jest zaznaczona na schemacie na stronie 4.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpo\
arowych, wynikajÄ…cych z rodzaju
wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
721[01]
Technologia robót blacharskich
721[01].Z1.01
Posługiwanie się podstawowymi
pojęciami z zakresu blacharstwa
721[01].Z1.02
Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem narzędzi ręcznych
721[01].Z1.03
721[01].Z1.04 721[01].Z1.05
Wykonywanie elementów
Wykonywanie elementów Wykonywanie elementów
i przedmiotów z blachy
i przedmiotów z blachy i przedmiotów z blachy
z zastosowaniem maszyn
z zastosowaniem operacji mechanicznej metodami obróbki plastycznej
i urządzeń
obróbki skrawaniem i cieplnej
721[01].Z1.07
Wykonywanie konserwacji
721[01].Z1.06
i naprawy elementów
Wykonywanie nierozłącznych
i konstrukcji z blachy
połączeń blach
721[01].Z1.08
Wykonywanie monta\
u
i demonta\
u elementów
i zespołów blacharskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 korzystać z ró\
nych z
ródeł informacji,
 określać własne prawa i obowiązki,
 uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i obronie prezentowanego przez siebie stanowiska,
 poczuwać się do odpowiedzialności za zdrowie i \
ycie własne oraz innych,
 stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),
 współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- rozró\
nić blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach
blacharskich,
- rozró\
nić elementy maszyn i mechanizmy,
- rozró\
nić narzędzia i przyrządy do robót blacharskich,
- wyjaśnić zasadę działania podstawowych maszyn i urządzeń blacharskich,
- scharakteryzować operacje blacharskie: trasowanie, gięcie, cięcie, gwintowanie, piłowanie,
- rozró\
nić sposoby łączenia blach,
- scharakteryzować podstawowe metody kształtowania blach: zwijanie, wywijanie, zaginanie,
wciąganie, wgłębianie, wyoblanie, fałdowanie, \
Å‚obienie,
- rozró\
nić metody formowania blach wielkowymiarowych,
- określić zasady kontroli jakości wykonanych prac blacharskich,
- zidentyfikować zagro\
enia po\
arowe na stanowisku pracy blacharza,
- dobrać środki ochrony indywidualnej w zale\
ności od rodzaju wykonywanej pracy,
- określić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony
środowiska obowiązujące podczas wykonywania robót blacharskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Materiały stosowane w blacharstwie
4.1.1. Materiał nauczania
W blacharstwie stosuje się następujące rodzaje materiałów:
- blachy i taśmy,
- kształtowniki,
- rury,
- pręty i druty.
Właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie zostały ujęte w jednostce
modułowej 721[01].O1.04. W oparciu o znajomość właściwości fizycznych, chemicznych,
mechanicznych i technologicznych metali i ich stopów, blacharz musi umieć rozró\
niać
blachy, taśmy, kształtowniki, rury, pręty, druty stosowane w robotach blacharskich.
Blachy i taśmy stalowe
Blachy i taśmy stalowe występują jako:
- blachy cienkie ze stali zwykłej jakości,
- blachy cienkie ze stali wy\
szej jakości,
- blachy stalowe cienkie do tłoczenia,
- taśmy stalowe do tłoczenia,
- blachy ocynkowane,
- blachy ocynowane,
- bednarka stalowa,
- taśmy walcowane na zimno,
- blachy cienkie ze stali odpornej na korozjÄ™,
- blachy cienkie ze stali \
aroodpornej.
Rozró\
niania rodzajów blach dokonuje się w oparciu o informacje, które dostarcza
wytwórca blachy w tzw. cechowaniu blachy. Blachy cechuje się na arkuszu lub na
przywieszce umocowanej do kręgu. Cechowanie powinno zawierać:
- znak wytwórcy,
- znak rodzaju powierzchni blachy,
- znak jakości blachy (dla drugiej klasy),
- wymiary i symbole jakości wykonania,
- znak stali,
- numer wytopu lub partii,
- dodatkowe oznaczenia uzgodnione w zamówieniu.
Producenci podają oznaczenia handlowe blach, które zawierają następujące informacje:
- grubość blachy [mm],
- wymiary arkuszy [mm],
- masę kręgu [kg].
JednÄ… z wa\
niejszych cech uwzględnianych podczas dobierania blach do wykonania
wyrobu jest stopień twardości blachy oraz wskazywanie zale\
ności między stopniem
twardości blachy, a jej tłocznością. Odczytuje się go z normowej tabeli.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 Blachy cienkie ze stali zwykłej i wy\
szej jakości nadają się do wykonywania wyrobów
ciętych. Blachy stalowe czarne charakteryzują się ciemną matową barwą. Szybko ulegają
korozji pod wpływem wilgoci.
Blachy stalowe cienkie do tłoczenia u\
ywane są do wykonywania wyrobów
kształtowanych (wyginanych i tłoczonych). Znajomość oznaczeń blachy decyduje
o prawidłowym doborze blachy w określonym celu. Blacha cienka kategorii P mo\
e być
u\
ywana do płytkiego tłoczenia, blacha kategorii G  do głębokiego tłoczenia i kształtowania
naczyń o małej średnicy.
Blacha ocynkowana posiada charakterystyczny srebro-szary wyglÄ…d z tzw. kwiatem,
który jest wynikiem krzepnięcia kryształów cynku na powierzchni blachy. Jest obustronnie
pokryta warstwą cynku, która chroni stal przed rdzewieniem. Jest ona bardziej odporna na
wpływy wilgoci, ni\
blacha stalowa czarna. Nale\
y uwa\
ać, aby podczas kształtowania nie
uszkodzić powłoki cynku, gdy\
wtedy blacha szybko ulega korozji. U\
ywana jest do
wykonywania pokryć dachowych i obróbek blacharskich oraz wyrobów z blachy.
Blacha cynkowa  tzw. blacha biała ma połysk i barwę srebrzystą. W porównaniu do
wy\
ej wymienionych blach jest blachÄ… kruchÄ… i Å‚amliwÄ… w niskiej temperaturze. U\
ywana jest
przede wszystkim do produkcji puszek do konserw.
Blacha miedziana jest blachą miękką i łatwą w obróbce. Ma charakterystyczną barwę
miedzi, a utleniając się staje się ciemniejsza i z upływem czasu pokrywa się patyną w kolorze
zielonym.
Blachy ze stali odpornej na korozjÄ™ i \
aroodporne rozpoznaje siÄ™ po ich znaku
(np.: 1H13, H5M). Są one stosowane do wykonywania zbiorników na kwasy, na kotły
destylacyjne i inne wyroby, które są eksploatowane w podwy\
szonych warunkach
wilgotnościowych i zwiększonej agresywności środowiska.
Taśmy stalowe do tłoczenia  walcowane są na zimno ze stali niskowęglowej zwykłej lub
wy\
szej jakości. W zale\
ności od stopnia twardości dzieli się je na:
- bardzo miękkie BM,
- bardzo miękkie wygładzone BMg,
- miękkie M
- półmiękkie PM,
- półtwarde PZ,
- twarde Z,
- bardzo twarde BZ,
- najwy\
szej jakości BZZ.
Ze względu na podatność do kształtowania - tłoczność i własności wytrzymałościowe, dzieli
siÄ™ je na cztery kategorie:
- płytko tłoczne P
- tłoczne T,
- głęboko tłoczne G,
- bardzo głęboko tłoczne B.
Bednarka stalowa  jest walcowana na gorąco ze stali zwykłej jakości. Jej grubość
wynosi od 1,5 do 5 mm, a szerokość od 20 do 300 mm. Stosuje się ją między innymi do
zbrojenia elementów budowlanych.
Kształtowniki stalowe  walcowane na gorąco stosuje się do wykonywania elementów
konstrukcyjnych, wzmocnień płaskich elementów konstrukcji i wykonywania konstrukcji
przestrzennych. W blacharstwie mogą być stosowane walcowane płaskowniki, kątowniki,
teowniki, dwuteowniki, ceowniki, pręty i druty stalowe. Opis przekrojów kształtowników
(rys. 1) pozwala na dobranie odpowiedniego materiału do robót blacharskich. Parametry
geometryczne i wytrzymałościowe są dostępne w normach, np.:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- dla dwuteowników w PN-91/H-93407,
- dla ceowników w PN-86/H-93403,
- dla kątowników w PN-84/H-93401.
Rys. 1. Charakterystyki geometryczne przekrojów kształtowników [5, s. 27]
Na przykład oznaczenie kątownika "50x50x5 oznacza kątownik o długości ramion po
50 mm i grubości 5 mm.
Rury stalowe  stosuje się do wykonywania elementów konstrukcji, instalacji oraz
rusztowań, a rzadziej do wykonywania typowych wyrobów blacharskich w warsztacie.
Zale\
nie od sposobu ich wykonania płaszcza, wyró\
nia siÄ™ rury bez szwu i ze szwem. Ze
względu na sposób wykonania końców rur, wyró\
nia się rury gładkie i gwintowane.
Klasyfikując rury ze względu na przeznaczenie, wyró\
nia siÄ™ rury instalacyjne do gazu
i wody oraz rury stosowane w ciepłownictwie.
Druty stalowe są często u\
ywane w blacharstwie do usztywniania obrze\
y wyrobów
blacharskich. Najczęściej stosuje się do tego celu druty miękkie dobierając ich średnice
w zale\
ności od potrzeb.
Pręty stalowe stosuje się jako zbrojenie elementów budowlanych. W zale\
ności od
rodzaju powierzchni bocznej, wyró\
nia się pręty gładki i \
ebrowane. śebrowanie powierzchni
bocznej prętów decyduje o dobrej przyczepności między stalą zbrojeniową a betonem.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje materiałów stosuje się w blacharstwie?
2. Jakie rodzaje blach i taśm stalowych są najczęściej spotykane w blacharstwie?
3. Jakie zastosowanie mają blachy cienkie ze stali zwykłej jakości?
4. Jak dzieli się taśmy stalowe w zale\
ności od stopnia twardości?
5. Jaką rolę spełnia ciągła powłoka cynku, którą powleczona jest blacha stalowa?
6. Gdzie wykorzystuje siÄ™ blachÄ™ stalowÄ… ocynkowanÄ…?
7. Gdzie stosuje siÄ™ blachÄ™ stalowÄ… odpornÄ… na korozjÄ™ i \
aroodpornÄ…?
8. Jakie rodzaje kształtowników walcowanych stosuje się w blacharstwie?
9. Do jakich zadań w blacharstwie u\
ywane są druty i pręty stalowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj rodzaje blach, które przygotuje Ci nauczyciel. Na kartkach samoprzylepnych
zapisz ich oznaczenia, przyklej je do właściwych blach, a następnie objaśnij te oznaczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć zestaw próbek blach przygotowany przez nauczyciela,
2) rozpoznać blachy,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
3) posłu\
yć się tablicami oznaczeń blach lub komputerową bazą danych o materiałach
w celu odszukania i prawidłowego zapisania oznaczeń blach,
4) przyporządkować oznaczenia do poszczególnych próbek blach,
5) zapisać oznaczenia na kartkach samoprzylepnych,
6) przykleić kartki z oznaczeniami do właściwych blach,
7) objaśnić oznaczenia blach,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw próbek blach,
 tablice oznaczeń blach lub komputerowa baza danych o materiałach,
 kartki samoprzylepne,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca materiałów stosowanych w blacharstwie.
Ćwiczenie 2
Odczytaj z tablic dostępnych w pracowni szkolnej stopnie twardości próbek blach, które
wska\
e Ci nauczyciel. Zapisz oznaczenia na kartkach samoprzylepnych i przyklej je do
odpowiednich próbek. Wyjaśnij, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości. Wytłumacz,
jaka jest zale\
ność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć próbki blach przygotowanych przez nauczyciela,
2) przeanalizować tablice twardości blach,
3) dobrać właściwe oznaczenie twardości dla poszczególnych próbek blach,
4) zapisać symbole twardości na kartkach samoprzylepnych,
5) przykleić kartki do odpowiednich próbek blach,
6) wyjaśnić, w jakich skalach zapisano te stopnie twardości,
7) wytłumaczyć, jaka jest zale\
ność między stopniem twardości blachy, a jej tłocznością.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- próbki blach,
- tablice twardości blachy,
- kartki samoprzylepne,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca właściwości materiałów stosowanych w blacharstwie.
Ćwiczenie 3
Do wyrobów blacharskich wypisanych na tablicy przez nauczyciela dobierz materiał,
z którego powinno się je wykonać. Uzasadnij pisemnie swój wybór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować właściwości i przeznaczenie wymienionych przez nauczyciela wyrobów
blacharskich,
2) dobrać materiał do wykonania tych wyrobów,
3) uzasadnić pisemnie swój wybór.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca zastosowania materiałów w blacharstwie.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje materiałów stosowanych w blacharstwie?
1
1

2) zinterpretować informacje zawarte w cechowaniu blachy?
1
1

3) wyjaśnić oznaczenia blach?
1
1

4) scharakteryzować blachy i taśmy stosowane w blacharstwie?
1
1

5) podać zastosowanie poszczególnych blach stosowanych w blacharstwie?
1
1

6) wymienić rodzaje kształtowników walcowanych i podać ich
oznaczenia? 1
1

7) podać zastosowanie drutów stalowych?
1
1

8) podać zastosowanie prętów stalowych?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie
4.2.1. Materiał nauczania
Wszelkie narzędzia, maszyny i urządzenia pomocnicze nazywa się w literaturze
sprzętem.
W zale\
ności od rodzaju wykonywanych zadań i lokalizacji stanowiska pracy, blacharz
posługuje się w pracy ró\
nymi narzędziami, sprzętem i maszynami. Niektóre narzędzia
i sprzęt u\
ywane sÄ… przez blacharza na ka\
dym stanowisku pracy  w warsztacie lub na
budowie, natomiast maszyny wykorzystywane są w zakładach blacharskich.
Narzędzia i przyrządy blacharskie, stosuje się do:
- pomiarów,
- trasowania blach.
Narzędzia, przyrządy, maszyny i urządzenia blacharskie, stosuje się do
- cięcia blach,
- kształtowania blach,
- Å‚Ä…czenia blach,
- innych, nietypowych zadań.
Do pomiarów w blacharstwie stosuje się: przymiar warsztatowy, przymiar tarczowy do
blach i drutów, suwmiarkę, mikromierz, czujnik do kontroli grubości blachy, kątomierze
ró\
nych typów i inne. Niektóre z tych narzędzi są uniwersalne i mają zastosowanie w wielu
zawodach.
Przymiary występują jako składane lub zwijane. Przymiar składany przedstawiono na
rysunku 2.
Rys. 2. Przymiar składany [3, s. 27]
Przymiar tarczowy (rys. 3) słu\
y do pomiaru grubości blachy, prętów i drutów. Pomiaru
dokonuje się poprzez porównanie mierzonego materiału z wycięciami pomiarowymi,
umieszczonymi na obwodzie przymiaru.
Rys. 3. Przymiar tarczowy [2, s. 42]
Suwmiarka (rys. 4) słu\
y do pomiaru grubości blach i drutów. Pomiaru dokonuje się
poprzez umieszczenie mierzonego materiału między ramionami przyrządu, dosunięcie
ruchomego ramienia suwmiarki do mierzonego materiału i odczytanie wyniku na podziałce
pomiarowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rys. 4. Suwmiarka [1, s. 15]
Mikromierz (rys. 5) słu\
y do pomiaru grubości blachy. Pomiaru dokonuje się
w odległości 50 mm od krawędzi arkusza (w zakresie pomiarowym od 0 do 10 mm), poprzez
umieszczenie materiału miedzy elementami pomiarowymi mikromierza i dokręcenie jego
śruby. Wynik pomiaru odczytuje się na podziałce.
Rys. 5. Mikromierz [1, s. 17]
Czujnik do kontroli grubości blachy (rys. 6) słu\
y do pomiaru odchyłek rzeczywistej
grubości blachy od jej wymiaru nominalnego. Aby dokonać pomiaru, najpierw kalibruje się
przyrzÄ…d u\
ywając płytek o wzorcowych grubościach, a następnie w ich miejscu umieszcza
się blachę, której grubość chcemy sprawdzić. Ró\
nicę grubości płytki i blachy, którą wyka\
e
mechanizm czujnika, odczytuje się na podziałce tarczy wskaz
nika.
Rys. 6. Czujnik kontroli grubości blachy [2, s. 42]
KÄ…tomierze u\
ywane są do wykonywania pomiarów kątowych i do trasowania. U\
ywa
siÄ™ kÄ…tomierzy nastawnych, nastawnych z noniuszem i optycznych.
Do trasowania wymiarów słu\
ą: rysiki, punktaki, cyrkle, liniały, kątowniki i inne.
Rysiki (rys. 7) słu\
ą do nanoszenia punktów i kresek na blachę. Cyrkli u\
ywa siÄ™ do
kreślenia łuków o małych promieniach, a tak\
e do odmierzania odcinków. Liniały słu\
Ä… do
kreślenia linii prostych i do kreślenia łuków o du\
ych promieniach. KÄ…towniki proste
niezbędne są przy wyznaczaniu linii prostopadłych, a kątowniki ukośne i nastawne u\
ywane
sÄ… do wyznaczania linii pod kÄ…tem. Trasowanie wykonuje siÄ™ na stole blacharskim.
Rys. 7. Rysiki [3, s. 29]
Do cięcia blach słu\
Ä…: przecinaki, przebijaki, wycinaki, no\
yce ręczne, no\
yce stołowe,
no\
yce gilotynowe ręczne, no\
yce gilotynowe mechaniczne, no\
yce krÄ…\
kowe, no\
yce
wielokrÄ…\
kowe, zmechanizowane no\
yce ręczne i inne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
No\
yce ręczne (rys. 8) w zale\
ności od przeznaczenia mają ró\
ne kształty szczęk.
Wyró\
nia siÄ™:
- no\
yce proste zwykłe  do cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych,
- no\
yce boczne prawe i lewe  do cięcia kształtowego blachy w prawą lub lewą stronę,
- no\
yce uniwersalne  do cięcia blachy po liniach prostych i krzywych,
- no\
yce kątowe  do cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych,
- no\
yce wygięte  do cięcia du\
ych arkuszy blachy po liniach prostych,
- no\
yce obrotowe  do cięcia grubszych blach, grubości do 2,5 mm.
Rys. 8. No\
yce ręczne: a) proste zwykłe, b) prawe boczne, c) wygięte, d) kątowe, e) uniwersalne,
f) do wycinania otworów lewe, g) do wycinania otworów prawe [3, s. 32]
Przecinaki słu\
ą do ręcznego cięcia blach o grubości do 2 mm i do przecinania
kształtowników metalowych. Przebijaków u\
ywa się do wykonywania otworów o średnicy
do 10 mm w blachach o grubości do 2 mm. Wycinaki stosuje się do wykonywania otworów
o średnicach powy\
ej 10 mm,w blachach o grubościach większych ni\
2 mm. Wymienione
narzędzia przedstawiono na rysunku 9.
Rys. 9. Przecinaki, przebijak, wycinak [3, s. 39]
No\
yce stołowe (rys. 10) słu\
Ä… do wykonywania du\
ej liczby cięć po lini prostej.
Zbudowane sÄ… z \
eliwnej podstawy w kształcie stołu, do którego zamocowany jest
nieruchomy nó\
dolny oraz z ruchomej dz
wigni wyposa\
onej w nó\
górny.
Dz
wignia posiada przeciwwagę, która uniemo\
liwia samoczynne opadanie no\
a. Równe
prowadzenie materiału zapewnia listwa oporowa znajdująca się w bocznej części stołu.
WykonujÄ…c dz
wignią pionowy ruch, dokonuje się cięcia blachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 10. No\
yce stołowe [3, s. 33]
No\
yce gilotynowe ręczne u\
ywane są do wykonywania długich (do 1 m) cięć blachy
o grubości do 3 mm i do przycinania pasków blachy o jednakowej szerokości. Zbudowane są
z \
eliwnej podstawy z umocowanym nieruchomym no\
em i ruchomej dz
wigni wyposa\
onej
w nó\
górny. Przed no\
em od strony stołu znajduje się belka dociskowa, która podczas cięcia
opada wcześniej ni\
nó\
, dociska blachę do stołu i zapobiega wciąganiu blachy między no\
e.
No\
yce gilotynowe mechaniczne (rys. 11) stosowane są w zakładach blacharskich
wykonujÄ…cych du\
e ilości robót. W zale\
ności od wielkości no\
yc, mo\
na na nich ciąć blachy
o długości do 3 m i grubości do 5 mm. No\
yce te umieszczone sÄ… na ramie \
eliwnej
podtrzymującej stół. Do tylnej krawędzi stołu przymocowany jest nieruchomy nó\
.
Górny nó\
jest umocowany do belki, która porusza się pionowo po prowadnicach,
znajdujÄ…cych siÄ™ w naro\
ach maszyny. Podczas opadania belki górnej, podtrzymywacz
zostaje zwolniony i dociśnięty sprę\
ynami do le\
Ä…cej na stole blachy. Maszyna wyposa\
ona
jest w silnik, który poprzez szereg mechanizmów napędza ją.
Rys. 11. No\
yce gilotynowe mechaniczne [3, s. 35]
No\
yce krÄ…\
kowe słu\
Ä… do wycinania krÄ…\
ków z blachy o grubości do 3 mm.
Głównymi częściami no\
yc są: imadło podtrzymujące blachę i dwa no\
e tnÄ…cych, osadzone
w podstawie. Blachę mocuje się w imadle, zaciskając w środku wytrasowanego krą\
ka. No\
e
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
ustawia się w odległości od punktu zamocowania, równej promieniowi krą\
ka. No\
yce
wprawia siÄ™ w ruch za pomocÄ… silnika elektrycznego.
No\
yce wielokrÄ…\
kowe (rys. 12) słu\
ą do cięcia pasów z blachy o grubości do 2,5 mm.
Podstawę stanowi stół, po którym przesuwa się blacha, a no\
e tnÄ…ce osadzone sÄ… na
obrotowym wale. No\
yce uruchamia siÄ™ za pomocÄ… silnika elektrycznego.
Rys. 12. No\
yce wielokrÄ…\
kowe [3, s.36]
Zmechanizowane no\
yce ręczne (rys. 13) słu\
Ä… do prostoliniowego i krzywoliniowego
cięcia blach o grubości do 2,5 mm. Zasadniczymi częściami są: korpus, rękojeść
i współpracujące ze sobą no\
e  ruchomy i nieruchomy. No\
e sÄ… ustawione pod kÄ…tem ostrym
względem siebie i zachodzą na siebie wierzchołkami. Uruchamiane są za pomocą silnika
elektrycznego.
Rys. 13. Zmechanizowane no\
yce ręczne [3, s. 38]
Do kształtowania blach słu\
ą: młotki blacharskie, klepadła, kowadełka, zaginadła,
szczypce, zwijarki, krawędziarki, \
Å‚obiarki, wyoblarki.
MÅ‚otki blacharskie (rys. 14) sÄ… u\
ywane do ręcznego kształtowania blach. Młotki mogą
być wykonane z drewna, gumy, tworzyw sztucznych lub mogą być pokryte skórą.
W zale\
ności od przeznaczenia wyró\
nia się na następujące typy młotków blacharskich:
- równiaki  do prostowania blachy,
- klepaki  do wgłębiania blachy,
- gładziki  do wygładzania przedmiotów z blachy,
- rozklepywaki  do wywijania i zaginania obrze\
y,
- obrębiaki  do zaginania obrze\
y den, wygniatania, \
Å‚obkowania,
- doginaki wklęsłe  do \
Å‚obkowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
a) b) c) d)
Rys. 14. Młotki blacharskie: a) okrągły, b) ścięty dwustronnie, c) ścięty jednostronnie, d) prosty [3, s. 40].
Klepadło u\
ywane jest jako podkładka do klepania, gładzenia, lub prostowania.
Powierzchnie robocze klepadła są gładkie.
Kowadełka słu\
ą jako podkładki do prostowania, zaginania i zawijania brzegów blachy.
Zaginadło słu\
y do ręcznego zaginania, rozklepywania, rozłączania połączonych arkuszy
blachy oraz do wywijania obrze\
y.
Szczypce blacharskie szerokie u\
ywane sÄ… do zaginania arkuszy blachy, np. podczas
wykonywania pokrycia dachu. Szczypce wÄ…skie u\
ywane sÄ… w warsztacie do zawijania drutu,
dociskania arkuszy zlutowanych oraz do podwy\
szania krawędzi blachy. Szczypce widoczne
sÄ… na rysunku 15.
Rys. 15. Szczypce blacharskie [3, s. 42]
Zwijarka (rys. 16) to maszyna słu\
Ä…ca do zwijania blachy, bednarki lub drutu. Zwijarki
wykorzystuje się w małych warsztatach blacharskich. Wyró\
nia się zwijarki ręczne
i mechaniczne. Roboczą częścią zwijarki są trzy podłu\
nie ustawione walce, zamontowane
na dwóch \
eliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
siÄ™ przeciwbie\
nie i słu\
ą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę trzeciego
walca, który powoduje zwijanie blachy.
Rys. 16. Zwijarka [3, s. 44]
Krawędziarka (rys. 17) słu\
y do gięcia blachy. Krawędziarki napędzane ręcznie,
u\
ywane są do gięcia blach cienkich o grubości do 1 mm, zaś krawędziarki napędzane
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
mechanicznie, stosowane są do kształtowania blach grubszych ni\
1 mm. Roboczymi
elementami krawędziarki są trzy współpracujące ze sobą belki. Belka górna wykonuje ruchy
pionowe, dociskając do belki dolnej umieszczony między nimi materiał lub zwalniając go.
Dolna belka słu\
y do uło\
enia blachy, a belka gnÄ…ca wykonuje ruch obrotowy, w wyniku
którego następuje zaginania materiału.
Rys. 17. Krawędziarka [3, s. 45]
śłobiarka (rys. 18) słu\
y do profilowania i zginania blachy. Wyró\
nia siÄ™ \
Å‚obiarki
o napędzie ręcznym i mechanicznym. Roboczymi elementami \
Å‚obiarki sÄ… dwa obracajÄ…ce siÄ™
przeciwbie\
nie wałki, osadzone w \
eliwnej podstawie. Na skraju tych wałków zamocowano
wyprofilowane krÄ…\
ki robocze, między którymi następuje \
łobienie blachy. Wałki są
wprawiane w ruch za pomocą przekładni napędzanej korbą lub za pomocą silnika
elektrycznego.
Rys. 18. śłobiarka [3, s. 49]
Wyoblarka to maszyna słu\
ąca do kształtowania blachy i wygniatania z blachy
przedmiotów o kształcie brył.. Jej główną część stanowi korpus, na którym zamontowane jest
wrzeciono z osadzonym na nim wzornikiem. Na wirującym wzorniku nadaje się blasze kształt
poprzez dociskanie blachy do wzornika narzędziem pomocniczym, zwanym wyoblakiem.
A
ączenie blach wykonuje się poprzez nitowanie, skręcanie na śruby, lutowanie, spawanie
a tak\
e poprzez zaginanie brzegów blach na rąbki.
Otwory do nitów wykonuje się wiertarką lub specjalnymi kleszczami. A
Ä…czone blachy
dociska się do siebie odciągaczem, pod łeb nita podstawia się wspornik, a zakuwkę kształtuje
się zakownikiem, w który uderza się młotkiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Lutowanie wykonuje się za pomocą lutownic zwykłych, elektrycznych lub za pomocą
lamp lutowniczych.
Spawanie blach wykonujÄ… przewa\
nie spawacze.
A
Ä…czenia blach na rÄ…bki stojÄ…ce, le\
ące lub na zwoje wykonuje się najczęściej podczas
krycia dachów. Rąbki powstają poprzez zaginanie blachy przy pomocy młotka.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do jakich celów u\
ywany jest sprzęt blacharski?
2. Jakie narzędzia słu\
ą do pomiarów wykonywanych podczas robót blacharskich?
3. Do czego słu\
y mikromierz?
4. Jakie narzędzia słu\
Ä… do trasowania?
5. Do jakich zadań słu\
Ä…: przecinak, wycinak, przebijak?
6. Z jakich elementów składają się no\
yce ręczne?
7. Z jakich elementów zbudowane są no\
yce stołowe?
8. Z jakich elementów zbudowane są no\
yce gilotynowe ręczne?
9. Z jakich elementów zbudowane są no\
yce gilotynowe mechaniczne?
10. Z jakich elementów zbudowane są no\
yce krÄ…\
kowe?
11. Z jakich elementów zbudowane są no\
yce wielokrÄ…\
kowe?
12. Z jakich elementów zbudowane są zmechanizowane no\
yce ręczne?
13. Jakie młotki u\
ywane są do robót blacharskich?
14. Do czego słu\
y klepadło?
15. Do czego słu\
y zaginadło?
16. Jakie czynności wykonuje się szczypcami?
17. Z jakich elementów składa się zwijarka ręczna?
18. Z jakich elementów składa się krawędziarka?
19. Z jakich elementów składa się \
Å‚obiarka?
20. Z jakich elementów składa się wyoblarka?
21. Jaki sprzęt słu\
y do Å‚Ä…czenia blach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,
wybierz zestaw do trasowania i przygotuj stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy i ergonomii.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw narzędzi do trasowania,
3) przygotować stanowisko do trasowania zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy i ergonomii,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca narzędzi do trasowania.
Ćwiczenie 2
Spośród wszystkich narzędzi do robót blacharskich dostępnych w pracowni szkolnej,
wybierz zestaw do wykonywania pomiarów i objaśnij zastosowanie oraz sposób u\
ycia
poszczególnych narządzi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wszystkie narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
2) wybrać narzędzia słu\
ące do wykonywania pomiarów,
3) objaśnić zastosowanie oraz sposób u\
ycia poszczególnych narzędzi.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 narzędzia blacharskie w pracowni szkolnej,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca sprzętu blacharskiego.
Ćwiczenie 3
Na podstawie nabytych wiadomości o maszynach blacharskich, opracuj pisemnie
instrukcję obsługi maszyny wskazanej przez nauczyciela, a następnie porównaj ją z instrukcją
producenta tej maszyny. Przeanalizuj z kolegÄ… zauwa\
one ró\
nice. Zaprezentuj wykonane
ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wskazaną Ci przez nauczyciela maszynę blacharską,
2) przeanalizować, jakie operacje blacharskie mo\
na wykonać na tej maszynie,
3) przeanalizować dozwolone i niedozwolone zachowania pracownika obsługującego tę
maszynÄ™,
4) sporządzić pisemnie instrukcję obsługi tej maszyny,
5) porównać wykonaną instrukcję z instrukcją wydaną przez producenta,
6) wychwycić i przeanalizować ró\
nice,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 maszyna blacharska w pracowni szkolnej,
 instrukcja obsługi tej maszyny wydana przez producenta,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca maszyn blacharskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, do jakich celów u\
ywany jest sprzęt blacharski?
1
1

2) wymienić narzędzia do robót blacharskich?
1
1

3) rozró\
nić narzędzia do robót blacharskich?
1
1

4) rozró\
nić przyrządy do robót blacharskich?
1
1

5) rozró\
nić maszyny do robót blacharskich?
1
1

6) rozró\
nić mechanizmy maszyn do robót blacharskich?
1
1

7) wyjaśnić zasady działania podstawowych urządzeń i maszyn
blacharskich? 1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Operacje blacharskie
4.3.1. Materiał nauczania
Poprawne wykonywania zadań zawodowych wymaga od blacharza opanowania szeregu
operacji blacharskich, do których nale\
Ä…:
- trasowanie,
- gięcie,
- cięcie,
- gwintowanie,
- piłowanie
- i inne.
Trasowanie to czynności polegające na wyznaczaniu na powierzchni materiału linii
i punktów, według których będzie dokonywana obróbka. Mo\
na te\
wyznaczać osie symetrii,
obrysy naddatków obróbczych i wykreślać rozwinięcia konstrukcji według wymiarów
podanych na rysunkach warsztatowych przed obróbką.
Wyró\
nia się trasowanie płaskie i przestrzenne.
Trasowanie wykonuje się na podstawie rysunków elementów przeznaczonych do
wykonania. Poprawne wykonanie rysunków pozwala na wykonanie obliczeń ilości
potrzebnych materiałów, wykonania zestawienia materiałów i sporządzenia zapotrzebowania
na materiały. Sposób wykonywania rysunków został opracowany w jednostce modułowej
721[01].O1.02.
Przed rozpoczęciem trasowania nale\
y sprawdzić jakość i stan materiału przeznaczonego
do trasowania, zwracając uwagę na jakość powierzchni materiału, a mianowicie na jego
porowatość, skrzywienia, pęknięcia. Następnie nale\
y materiał oczyścić i sprawdzić jego
podatność na obróbkę. W celu zwiększenia czytelności nanoszonych linii nale\
y pomalować
materiał wodnym roztworem kredy z dodatkiem oleju lnianego. Przedmioty stalowe lub
\
eliwne obrobione maluje się wodnym roztworem siarczanu miedzi. Następnie obiera się
podstawę, czyli bazę, którą mo\
e być punkt, oś lub płaszczyzna, od których odmierza się
wymiary na materiale. Za podstawÄ™ mo\
na te\
obrać dwie osie, dwa obrobione boki, jeden
obrobiony bok i jego oÅ› symetrii. Do trasowania u\
ywa się rysików, suwmiarki traserskiej,
znaczników, punktaków, cyrkli traserskich, liniałów traserskich, kątownika i innych narzędzi,
które są opisane w rozdziale 4.2. Do trasowania blach miękkich nie nale\
y u\
ywać ostrych
rysików, gdy\
podczas gięcia mo\
e nastąpić pęknięcie blachy. Trasowanie wykonuje się
najczęściej na stole blacharskim lub na płycie traserskiej.
Gięcie blachy wykonywane jest podczas trwałego nadawania materiałowi kształtów
określonych na rysunku. O końcowym efekcie tej operacji decyduje sposób wykonywania
gięcia i rodzaj blachy poddanej gięciu. Blacha miękka, wy\
arzona, daje się łatwo giąć
i pozwala na uzyskanie zaokrągleń i gładkich zagięć. Blacha wyklepana lub utwardzona pęka
podczas gięcia. Taśmy walcowane na zimno nale\
y giąć prostopadle do kierunku walcowania,
aby nie powstawały na nich rysy i pęknięcia. Jeśli na tym samym arkuszu blachy trzeba
wykonać kilka gięć, to wszystkie kierunki gięcia nale\
y zaplanować ukośnie względem
kierunku walcowania blachy.
Operację gięcia blachy mo\
na wykonywać na okutej desce (rys. 19) lub w imadle
(rys. 20). WytrasowanÄ… blachÄ™ nale\
y umieścić linią trasowania nad krawędzią deski lub
w szczękach imadła, lekko załamać po tej linii, a następnie pobijać blachę młotkiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rys. 19. Zaginanie blachy na okutej desce [3, s. 103] Rys. 20. Gięcie blachy w imadle [2, s. 75]
Operacja gięcia blachy na zaginadle polega na przyło\
eniu blachy do krawędzi zaginadła
tak, aby linia znalazła się nad jego krawędzią. Następnie nale\
y przesuwać blachę po linii
wytrasowania, lekko uderzając po niej młotkiem. Jeśli podczas wykonywania tej czynności
powstaną fałdy, to nale\
y je rozklepać na płaszczyz
nie bocznej zaginała.
Do gięcia blach cienkich nale\
y u\
ywać młotków drewnianych lub gumowych, gdy\

młotki stalowe mogą uszkodzić blachę. Blachę i cienką taśmę mo\
na giąć ręcznie pod kątem
w imadle stalowym, lecz nale\
y pamiętać o dokładnym wytrasowaniu miejsc gięcia
i zabezpieczeniu szczęk imadła nakładkami, aby nie uszkodzić blachy czy taśmy.
WyjÄ…tkowo cienkie blachy mo\
na zaginać stosując tępy rysik namoczony w oliwie,
którym przesuwa się po wytrasowanej wcześniej linii gięcia. Nale\
y wówczas umieścić
blachę na miękkim podło\
u  na przykład na podkładzie z tektury. Podczas tej operacji blacha
unosi się do góry pod wpływem nacisku rysika, po czym mo\
na ją dogiąć ręcznie. Tę
operacjÄ™ przedstawiono na rysunku 21.
Rys. 21. Zaginanie blachy miękkiej [2, s. 76]
Krzywoliniowe zagięcia blachy wykonuje się na wzornikach zło\
onych z dwóch płytek,
między którymi umieszcza się blachę tak, aby jej brzeg wystawał na szerokość zagięcia.
Do maszynowego gięcia blachy u\
ywa się krawędziarek, które zostały opisane
w rozdziale 4.2. Gięcie drutów i prętów płaskich wykonuje się ręcznie  w imadle lub za
pomocÄ… szczypiec.
Cięcie blachy mo\
na wykonywać ręcznie lub mechanicznie. Blachę za stali zwykłej
jakości o grubości do 1 mm tnie się za pomocą no\
yc ręcznych, a blachę grubszą za pomocą
no\
yc mechanicznych dz
wigniowych, stołowych, gilotynowych lub krą\
kowych. Podczas
cięcia blach no\
ycami ręcznymi nale\
y przestrzegać kilku zasad, które zapewnią bezpieczną
pracę oraz uzyskanie prawidłowej linii i krawędzi cięcia. No\
yce powinny być ustawione
prostopadle do powierzchni blachy, gdy\
w przeciwnym wypadku następuje zdeformowanie
brzegów przecinanej blachy i odchylenie od wytrasowanej linii cięcia. No\
yce powinno
się trzymać tak, aby ich szczęki nie zasłaniały wytrasowanej linii cięcia. Podczas cięcia
blachy nale\
y unieść rękojeści no\
yc, aby odcinana część blachy znalazła się poni\
ej ręki
blacharza i nie zagra\
ała mu skaleczeniem. Nie nale\
y ciąć a\
do zamknięcia szczęk no\
yc,
aby nie powodować pęknięć i rozerwania ciętej blachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Bardzo wygodne i wydajne jest przecinanie blachy zmechanizowanymi no\
ycami
ręcznymi, napędzanymi silnikiem elektrycznym. Wykorzystuje się je do przecinania blach
o grubości do 2,5 mm. Podczas obsługi no\
yc elektrycznych nale\
y zwracać uwagę na
bezpieczeństwo przeciwpora\
eniowe.
Przecinanie blachy no\
ycami mechanicznymi (na przykład gilotynowymi) wymaga od
blacharza zachowania du\
ej ostro\
ności, ze względu na mo\
liwość urazów mechanicznych.
Arkusze blachy układa się na stole maszyny i ostro\
nie przesuwa w kierunku no\
y. Wa\
ne
jest równie\
ekonomiczne wykorzystanie maszyny, co uzyskuje się między innymi przez
zorganizowanie ciągłej dostawy blachy. Gilotynę powinno obsługiwać dwóch pracowników 
podawacz i odbieracz.
Gwintowanie blachy mo\
na wykonać tylko wtedy, gdy blacha ma odpowiednią grubość,
która pozwala na uzyskanie gwintu. Trudności nastręcza gwintowanie blach cienkich
i dopiero po stworzeniu w blasze miejsca na gwint przystępuje się do jego wykonania.
Jednym ze sposobów dających tę mo\
liwość jest przebicie otworu w blasze i uzyskanie w ten
sposób kołnierza, w którym wykonuje się gwint. Innym sposobem przygotowania blachy do
gwintowania jest wykonanie nierozłącznej podkładki z blachy lub podwinięcie i zaciśnięcie
blachy. Po takim miejscowym pogrubieniu blachy mo\
na w niej wykonać otwór na gwint.
Opisane sposoby pokazano na rysunku 22.
Rys. 22. Przygotowanie blach do gwintowania [2, s. 67]
Zespoły blach mo\
na łączyć za pomocą wkrętów samogwintujących. Wkręt o średnicy
gwintu większej ni\
średnica otworu, wkręca się w otwór przebijany lub wiercony
w łączonych blachach. Powierzchnie boczne wkrętów, a więc tym samym i gwinty, są
powierzchniowo utwardzane, co pozwala na wykonanie gwintu w blachach poprzez
wkręcanie w nie wkręta.
Piłowanie blach wykonuje się pilnikami, umieszczając obrabiany materiał w imadle.
Pilnik nale\
y trzymać tak, aby du\
y palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go
od spodu. Lewą rękę z wyprostowanymi palcami nale\
y uło\
yć na końcu pilnika.
Obejmowanie końca pilnika całą dłonią mo\
e spowodować skaleczenie palców o piłowany
materiał. Piłować nale\
y całą długością pilnika ruchami ciągłymi i równomiernymi,
regulujÄ…c odpowiednio nacisk na pilnik. Powinno siÄ™ u\
ywać tylko pilników ostrych
i nieuszkodzonych.
Opiłki powstające podczas piłowania nale\
y odkurzać lub zmiatać za pomocą szczotki
z włosia lub szmatką. Nie wolno zgarniać opiłków gołą ręką, zdmuchiwać ustami ani
sprzÄ™\
onym powietrzem, poniewa\
grozi to skaleczeniem ręki lub zapyleniem oczu.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynności blacharza zalicza się do operacji blacharskich?
2. Na czym polega trasowanie?
3. W jaki sposób wykonuje się trasowanie na blachach miękkich?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4. Które blachy są łatwe do gięcia?
5. Które blachy mogą pękać podczas gięcia?
6. W jaki sposób wykonuje się operację gięcia blachy na okutej desce?
7. W jaki sposób mo\
na wykonać krzywoliniowe gięcie blachy?
8. W jaki sposób mo\
na wykonać gięcie drutów i prętów płaskich?
9. Jakich zasad nale\
y przestrzegać podczas cięcia blachy no\
ycami ręcznymi?
10. W jaki sposób nale\
y wykonać gwintowanie blach cienkich?
11. Jakie zasady nale\
y przestrzegać podczas piłowania blach?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazwij operacje blacharskie widoczne na planszach przygotowanych przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć i przeanalizować plansze przedstawiające ró\
ne operacje blacharskie,
2) nazwać operacje blacharskie widoczne na planszach.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 plansze przedstawiające ró\
ne operacje blacharskie,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca operacji blacharskich.
Ćwiczenie 2
Opisz, w jaki sposób wykonałbyś trasowanie wymiarów przedmiotu na arkuszu blachy
stalowej ocynkowanej według rysunku. Następnie oblicz, ile materiału potrzeba
do wykonania tego przedmiotu (sporzÄ…dz
zapotrzebowanie materiałowe). Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać wymagany w ćwiczeniu sposób trasowania wymiarów,
2) zapoznać się z dokumentacją przygotowaną przez nauczyciela,
3) obliczyć, ile materiału potrzeba do wykonania zaprojektowanego w dokumentacji
przedmiotu,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 dokumentacja do wykonania ćwiczenia,
 przybory do pisania,
 notatnik,
 kalkulator,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca trasowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunki  rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez
nauczyciela. Na podstawie tych rysunków sporządz
zestawienie materiałów niezbędnych do
jego wykonania. Uwzględnij sposób wykonania wyrobu. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać rysunki  rzuty i przekroje wyrobu blacharskiego wskazanego przez
nauczyciela,
2) obliczyć ilość materiału potrzebną do wykonania tego wyrobu, uwzględniając sposób
jego wykonania (rodzaj połączeń, metody kształtowania),
3) sporządzić zestawienie ilości obliczonych materiałów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- model wyrobu blacharskiego,
- przybory kreślarskie,
- papier milimetrowy,
- kalkulator,
- notatnik,
- przybory do pisania,
- literatura z rozdziału 6 dotycząca kreślenia rysunków roboczych i obliczania ilości
materiałów na wyroby blacharskie.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj pisemnie gięcie ręczne arkusza cienkiej blachy miedzianej. Spośród
narzędzi i sprzętu dostępnych w szkolnej pracowni blacharskiej wybierz te, które
wykorzystałbyś do wykonania tej operacji. Uzasadnij, dlaczego chciałbyś je wykorzystać.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować pisemnie sposób gięcia blachy miękkiej,
2) wybrać narzędzia i sprzęt dostępne w pracowni, które chciałbyś wykorzystać do gięcia,
3) uzasadnić wybór narzędzi i sprzętu,
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 narzędzia i sprzęt blacharski dostępny w pracowni szkolnej,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca gięcia blachy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować trasowanie płaskie przedmiotu według dokumentacji?
1
1

2) scharakteryzować gięcie prostoliniowe blachy?
1
1

3) scharakteryzować gięcie krzywoliniowe blachy?
1
1

4) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się no\
ycami
ręcznymi podczas cięcia blachy? 1
1

5) scharakteryzować bezpieczny sposób posługiwania się no\
ycami
mechanicznymi dostępnymi w pracowni szkolnej? 1
1

6) scharakteryzować gwintowanie blachy o dowolnej grubości?
1
1

7) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Metody kształtowania blach. Metody formowania blach
wielkowymiarowych
4.4.1.Matriał nauczania
Blachy mo\
na kształtować poprzez:
- zwijanie,
- wywijanie,
- zaginanie,
- wciÄ…ganie,
- wgłębianie,
- wyoblanie,
- fałdowanie,
- \
Å‚obienie.
Zwijanie blach mo\
na wykonywać ręcznie lub maszynowo. Zwijanie ręczne wykonuje
się na: okrąglaku drewnianym (rys. 23), rurze, pręcie stalowym lub dwurogu blacharskim.
Polega ono na powolnym przesuwaniu kształtowanej blachy po jednym z wymienionych
przedmiotów i jednoczesnym pobijaniu blachy młotkiem blacharskim. Obecnie zwijanie ręczne
stosuje siÄ™ bardzo rzadko  tylko w przypadku nadawania przedmiotom z blachy nietypowych
kształtów. Zastępuje się go zwijaniem maszynowym na zwijarkach.
Rys. 23. Zwijanie ręczne na: okrąglaku drewnianym [2, s. 79]
Aby wykonać zwijanie na zwijarce trójwalcowej (rys 24), nale\
y ustawić walce
odpowiednio do grubości blachy, wykonać wstępne zagięcie krawędzi, po czym wyjąć blachę
ze zwijarki i ponownie ją wsunąć między walce, lecz od tyłu maszyny. Zagięta w ten sposób
krawędz
uwalniana jest spomiędzy walców i wsuwa się do zwijarki od przodu. W ten sposób
zwija się blachę na kształt walca. Przy skośnym ustawieniu osi walca napędzającego, mo\
na
zwinąć blachę na kształt sto\
ka. Aby wyjąć ukształtowaną blachę nale\
y najpierw zdjąć
z Å‚o\
ysk walec napędzający.
Rys. 24. Zwijanie blachy na zwijarce [3, s. 44]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Zwijanie krawędzi blach wykonuje się na przyrządzie do zwijania, składającym się
z dwóch walców o ró\
nych średnicach, osadzonych na ło\
yskach. Grubszy wałek słu\
y do
zwijania grubych blach, a cienki  do zwijania blach cienkich. BlachÄ™ wsuwa siÄ™ w szczelinÄ™
wałka, a następnie wykonuje się obrót wałka korbą, a\
do uzyskania \
ądanego zwinięcia
krawędzi.
Zwijanie blachy mo\
na równie\
wykonywać w prasach hydraulicznych (rys. 25) Blachę
podkłada się pod tłocznik, który opadając w dół powoduje nacisk na blachę i zwinięcie jej do
wewnątrz. W ten sposób mo\
na kształtować nawet profile zamknięte.
Rys. 25. Zwijanie blachy w prasie [3, s. 106]
Wywijanie blach stosuje się celu ukształtowanie obrze\
y wyrobów blacharskich.
Czynność wykonuje się ręcznie przy u\
yciu młotka blacharskiego oraz wybranego podkładu
w postaci dwurogu, zaginadła łukowego lub kowadełka. Najpierw odwija się na zewnątrz
brzeg naczynia pod kątem, a następnie rozklepuje się go młotkiem, a\
do uzyskania \
Ä…danego
kształtu. Wywijanie blach na du\
Ä… skalÄ™ przeprowadza siÄ™ na prasach. Mechanicznie mo\
na
te\
wykonywać zawijanie obrze\
y naczyń lub zawijanie obrze\
y arkuszy blachy. Wykonuje
siÄ™ je na zawijakach.
Zaginanie blachy polega na ręcznym gięciu blachy zamocowanej jednym końcem.
BlachÄ™ zagina siÄ™ te\
na krawędziarce, przepuszczając ją między obracającymi się krą\
kami
roboczymi.
WciÄ…ganie blachy nazywane jest te\
spęczaniem. Stosuje się je podczas ręcznego
wykonywania naczyń walcowatych z płaskich krą\
ków blachy, zwijania kątowników z blachy
lub pasowania do siebie elementów o ró\
nych średnicach.
Czynnością poprzedzającą wciąganie blachy podczas wykonywania naczynia jest
wytrasowanie rysikiem wysokości obrze\
a. Następnie za pomocą szczypiec kształtuje się
fałdową powierzchnię boczną naczynia. Powstałe fałdy spęcza się poprzez rozklepywanie ich
na zaginadle na pomocą młotka obrębiaka (rys. 26).
Rys. 26. WciÄ…ganie blachy [2, s. 85]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Wciąganie blachy na większą skalę wykonuje się matrycach do spęczania i wygniatania
blach.
Wgłębianie blachy nazywane inaczej puklowaniem blachy stosowane jest do ręcznego
wyklepywania z płaskiego krą\
ka blachy przedmiotu o kształcie czaszy lub elipsoidy. Do tego
celu niezbędne jest najpierw wykonanie wzornika  najczęściej z twardego drewna, \
eliwa
szarego lub odlewu cynkowego. Powierzchnia wzornika musi być gładka i wypolerowana,
gdy\
wszelkie nierówności na wzorniku odbiłyby się podczas kształtowania na nim blachy.
Cienką blachę kształtuje się na zimno poprzez wyklepywanie jej na wzorniku młotkiem-
klepakiem (rys. 27). Wgłębianie rozpoczyna się od wyklepywania od zewnątrz krą\
ka, który
podczas wyklepywania nale\
y stopniowo obracać.
Rys. 27. Ręczne wgłębianie blachy [2, s. 87]
BlachÄ™ grubÄ… (ponad 2 mm) nale\
y podczas wgłębiania podgrzać palnikiem acetylenowo-
tlenowym w celu nadania jej większej podatności na kształtowanie i dodatkowo  docisnąć ją
do wzornika przytrzymywaczem.
W zakładach blacharskich wykonujących masową produkcję, wgłębianie wykonuje się na
prasach (rys. 28). Kształt wybijany jest za pomocą stempla prasy, a zamiast matrycy pod
blachę podkłada się pierścień o zaokrąglonych obrze\
ach. Przebieg wgłębiania nale\
y
kontrolować i ręcznie ustawiać poło\
enia pierścienia ze spoczywającą na nim blachą.
Rys. 28. Wgłębianie blachy na prasie [2, s. 88]
Wyoblanie blachy polega na kształtowaniu blachy na obracającym się wzorniku, przez
wywieranie na nią miejscowego nacisku za pomocą narzędzia o gładkiej, wypolerowanej
główce, zwanego wyoblakiem.
Wyoblanie wykorzystuje skłonność blach do odkształceń plastycznych bez przerwania
ciągłości materiału. W rezultacie z krą\
ka blachy uzyskuje się cienkościenną bryłę obrotową,
nieraz o bardzo skomplikowanym kształcie.
W zale\
ności od sposobu kształtowania materiału rozró\
nia siÄ™:
- wyoblanie ręczne  wykonywane na wyoblarkach ręcznych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
- wyoblanie mechaniczne  wykonywane na wyoblarkach automatycznych.
Podczas wyoblania ręcznego przesuwanie główki wyoblaka po powierzchni wirującej
blachy powoduje, \
e jej brzegi zaczynają się stopniowo unosić ku górze i z płaskiego krą\
ka
blachy powstaje naczynie o kształcie czaszy (rys. 29). W czasie wyoblania naciskana
wyoblakiem powierzchnia musi być smarowana środkiem zmniejszającym tarcie. Prędkość
wirowania musi być odpowiednio dobrana do rodzaju blachy i projektowanego kształtu
naczynia. Równie\
siła nacisku wyoblakiem musi być dostosowana do rodzaju blachy, gdy\

od tego zale\
y jakość wykonanej powierzchni. Kształtowanie blach stalowych wymaga
większej siły nacisku, ni\
kształtowanie blach aluminiowych. Grubość blachy kształtowanej
w tym procesie ulega zmniejszeniu na ściankach naczynia, a zwiększa się przy jego brzegach,
lecz nie powinna się ona ró\
nić od grubości początkowej o więcej ni\
25%. Podczas
wyoblania wysokich naczyń trzeba stosować wy\
arzanie międzyoperacyjne w celu
zmiękczenia blachy i uniknięcia pęknięć. Wyoblanie ze względu na czasochłonność nadaje
się do produkcji małych serii wyrobów. Znacznie szybsze jest tłoczenie blach na prasie, lecz
wyoblanie nie wymaga zastosowania drogich maszyn i narzędzi.
Rys. 29. Wyoblanie blachy [2, s. 200]
Fałdowanie blachy sposobem ręcznym wykonuje się za pomocą szczypiec okrągłych lub
na drewnianym klocku za pomocą młotka obrębiaka (rys. 30). Za pomocą szczypiec fałduje
się blachy miękkie  aluminiowe i cynkowe o grubość do 1 mm.
Są one na tyle podatne na fałdowanie, \
e nie wymagajÄ… wy\
arzania. Blachy stalowe grubsze 
o grubości do 1 mm fałduje się na drewnianym klocku i wymagają one wy\
arzania.
Rys. 30. Fałdowanie blachy [2, s. 85]
śłobienie blachy to inaczej rowkowanie. Wykonuje się je w wyrobach z blachy w celu
usztywnienia wyrobu lub zagięcia obrze\
y krÄ…\
ków. Blachę przepuszcza się między
obracajÄ…cymi siÄ™ krÄ…\
kami roboczymi kształtującymi krawędzie blachy.
Formowanie blach wielkowymiarowych wykonywane jest metodÄ… obciÄ…gania.
Obciąganie jest metodą plastycznego kształtowania blach na maszynach zwanych
obciągarkami. Polega ono na przyło\
eniu du\
ej siły rozciągającej do przeciwległych krawędzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
arkusza blachy i dociśnięciu tego arkusza do wypukłego wzornika z siłą przekraczającą
granicę plastyczności materiału.
Wzornik jest projektowany ściśle według kształtu i wymiarów gotowego przedmiotu.
Mo\
e on być wykonany z drewna ulepszonego, z tworzyw sztucznych, ze stopów
niskotopliwych lub z betonu. Im gładsza jest powierzchnia wzornika, tym obciąganie jest
łatwiejsze Do zmniejszenia tarcia między wzornikiem a blachą, stosuje się smarowanie
wzornika smarami lub okładanie jego powierzchni gumą.
Do formowania tą metodą nadają się kształty, których krzywizna w przekroju podłu\
nym
jest du\
a, a w przekroju poprzecznym  mała.
Stosuje się ró\
ne metody obciągania, które klasyfikuje się w zale\
ności od przyło\
enia sił
rozciÄ…gajÄ…cych i sposobu pracy wzornika.
Obciąganie poprzeczne polega na zaciśnięciu dwóch przeciwległych brzegów blachy
w nieruchomych uchwytach i podnoszeniu wzornika napędem hydraulicznym. W ten sposób
wzornik obciÄ…ga na sobie blachÄ™.
Obciąganie podłu\
ne, czyli obciąganie uchwytami, polega na uło\
eniu blachy na
nieruchomym wzorniku, zamocowaniu jej przeciwległych krawędzi w uchwytach
obciągających i uruchomieniu uchwytów w przeciwne strony. W ten sposób działaniem sił
obciÄ…ga siÄ™ blachÄ™ po wzorniku.
Obciąganie z owijaniem polega na początkowym rozciąganiu blachy za pośrednictwem
uchwytów, a następnie owijaniu jej na wzorniku. W końcowej fazie procesu obciąga się
blachÄ™ po wzorniku.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie metody kształtowania blach stosuje się podczas robót blacharskich?
2. W jaki sposób wykonuje się ręczne zwijanie blachy?
3. Jak przebiega zwijanie blachy na zwijarce?
4. Jak przebiega zwijanie blachy na prasie hydraulicznej?
5. W jakim celu wykonuje siÄ™ wywijanie blachy?
6. Jak przebiega wywijanie blachy sposobem ręcznym?
7. Jak przebiega wciąganie blachy sposobem ręcznym?
8. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
9. Jak przebiega wgłębianie blachy na prasie?
10. Jak przebiega ręczne wyoblanie blachy?
11. Jak przebiega fałdowanie blachy sposobem ręcznym?
12. W jakim celu wykonuje siÄ™ \
Å‚obienie blachy?
13. Jak przebiega wgłębianie blachy sposobem ręcznym?
14. W jaki sposób formuje się blachy wielkowymiarowe?
15. Jak przebiega formowanie blachy metodÄ… obciÄ…gania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Obejrzyj film dydaktyczny (lub foliogram) przedstawiający ró\
ne metody kształtowania
blach. Wynotuj zauwa\
one przez Ciebie metody kształtowania blach i u\
ywany do tego celu
sprzęt. Porównaj własne notatki z notatkami kolegów. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć film lub foliogram przygotowany przez nauczyciela,
2) zanotować w notatniku nazwy metod kształtowania blach, które zauwa\
yłeś na filmie lub
na foliogramie,
3) porównać własne notatki z notatkami kolegów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 film dydaktyczny lub foliogram przedstawiający metody kształtowania blach,
 zestaw do wyświetlania filmów (lub zestaw do wyświetlania foliogramów),
 notatnik,
 przybory do pisania,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca metod kształtowania blach.
Ćwiczenie 2
Spośród sprzętu dostępnego w szkolnej pracowni blacharskiej, dobierz zestaw do
wykonania kształtowania blachy metodą wciągania blachy sposobem ręcznym. Zaprezentuj
wykonane ćwiczenie, uzasadniając wybór, którego dokonałeś.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,
2) wybrać zestaw, który Twoim zdaniem posłu\
y do kształtowania blachy metodą
wciÄ…gania,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie  uzasadnić dokonany wybór.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 sprzęt do robót blacharskich dostępny w pracowni szkolnej,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca przeznaczenia sprzętu do robót blacharskich i metod
kształtowania blach.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować zwijanie blachy?
1
1

2) scharakteryzować wywijanie blachy?
1
1

3) scharakteryzować zaginanie blachy?
1
1

4) scharakteryzować wciąganie blachy?
1
1

5) scharakteryzować wgłębianie blachy?
1
1

6) scharakteryzować wyoblanie blachy?
1
1

7) scharakteryzować fałdowanie blachy?
1
1

8) scharakteryzować \
Å‚obienie blachy?
1
1

9) scharakteryzować obciąganie blachy
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.5. Sposoby Å‚Ä…czenia blach
4.5.1. Materiał nauczania
Podczas robót blacharskich stosuje się następujące metody łączenia blach:
- na rÄ…bki,
- na zwoje,
- na listwy,
- na nity,
- za pomocÄ… lutowania,
- za pomocÄ… spawania.
A
ączenie blach na rąbki polega na zagięciu brzegów dwóch łączonych arkuszy,
zało\
eniu ich na siebie i wzajemnym dociśnięciu.
Rozró\
nia się połączenia na:
- rÄ…bek le\
Ä…cy pojedynczy,
- rÄ…bek le\
ący podwójny,
- rÄ…bek stojÄ…cy pojedynczy,
- rąbek stojący podwójny.
Fazy wykonywania rąbków ilustruje rysunek 31.
a) b)
Rys. 31. Połączenia blach na rąbki: a) le\
Ä…cy, b) stojÄ…cy [3, s. 109, 110]
Zaginanie i zaklepywanie rąbków wykonuje się za pomocą zaginadła i drewnianego
młotka blacharskiego. Podczas masowej produkcji połączeń do zaginania stosowane są
krawędziarki lub \
łobiarki. Kontrola jakości wykonanego połączenia polega na sprawdzeniu,
czy połączone arkusze blachy nie są ruchome względem siebie, czy rąbki stojące są równe
i proste, a le\
ące  czy przylegają do blachy, do której są nagięte.
A
Ä…czenie blach na zwoje stosuje siÄ™ do blachy cynkowej. Zwoje wykonuje siÄ™ za
pomocą zwijarek. Krawędz
jednego arkusza podwija się na zwój skierowany do dołu,
a krawędz
drugiego arkusza podwija się na zwój skierowany do góry. Tak przygotowane
krawędzie wsuwa się w siebie. Ten sposób łączenia wykonuje się podczas wykonywania
pokryć dachowych, ale tylko w szwach prostopadłych do okapu. Po wykonaniu zwoi nale\
y
sprawdzić, czy krucha blacha cynkowa nie została uszkodzona mechanicznie podczas
wykonywania połączenia, gdy\
to powodowałoby nieszczelność połączenia. Sposób
wykonywania tego połączenia widoczny jest na rysunku 32.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 32. Połączenia blach na zwój [3, s. 112]
A
ączenie blach na listwy wykorzystuje się podczas wykonywania pokryć dachowych.
Mo\
na je stosować w szwach prostopadłych do okapu. Podczas łączenia blach na listwy
nale\
y uwa\
ać, aby nie podziurawić blachy na krawędziach listew. Sposób wykonania tych
połączeń widoczny jest na rysunku 33.
Rys. 33. Połączenia blach na listwy [3, s. 112]
A
Ä…czenie blach na nity (rys. 34) wykonuje siÄ™ przewa\
nie podczas wykonywania pokryć
dachowych. Nitowanie nitami o średnicy do 9 mm wykonuje się na zimno, zaś nitowanie
nitami o średnicach większych od 9 mm wykonuje się na gorąco. Najpierw w blachach
przeznaczonych do łączenia wykonuje się otwory, w których następnie umieszcza się nity.
Podczas ręcznego nitowania na zimno pod łeb nita podstawia się wspornik (przypór),
a zakuwkę kształtuje się zakownikiem (dociskaczem), w który uderza się młotkiem.
Nitowanie na gorÄ…co wykonuje siÄ™ w kuz
niach lub piecykach elektrycznych lub gazowych.
Nitowanie zmechanizowane wykonuje siÄ™ za pomocÄ… maszyn zwanych niciarkami lub za
pomocą przyrządów ręcznych zwanych nitownikami. Nitowniki stosuje się do nitowania na
zimno nitów stalowych i ze stopów aluminium o średnicy do 6 mm. Niciarki mają
zastosowanie do nitowania na zimno. Do łączenia blach stosuje się nity płaskie, kuliste,
soczewkowe lub grzybkowe. Kontrola jakości połączenia nitowanego polega na sprawdzeniu,
czy nity zostały prawidłowo zakute, czy znitowane blachy nie są ruchome względem siebie.
Rys. 34. Połączenie blach na nity: 1 - łeb, 2 - trzon, 3  przypór, 4  dociskacz, 5  nagłówniak, 6 - zakuwka
[1, s. 75]
A
ączenie blach poprzez lutowanie polega na wykonaniu trwałego zespolenia blach za
pomocą spoiwa zwanego lutowiem. Przed rozpoczęciem lutowania nale\
y mechanicznie
oczyścić blachy przeznaczone do łączenia. Pozostawianie na powierzchni blach rdzy, tłuszczu
lub farby utrudnia lub uniemo\
liwia wykonanie trwałego połączenia. Następnie wykonuje się
chemiczne czyszczenie stykowych powierzchni blach wodnym roztworem salmiaku, po czym
powleka się blachy płynem lub pastą lutowniczą. Podczas łączenia blachy trzeba docisnąć do
siebie kleszczami. Spoiwo musi być podgrzane lutownicą do temperatury ni\
szej, ni\

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
temperatura topnienia łączonego materiału. Zale\
nie od rodzaju u\
ytego spoiwa rozró\
nia siÄ™
lutowanie miękkie i lutowanie twarde. W połączeniach blacharskich stosuje się przewa\
nie
lutowanie miękkie za pomocą stopu ołowiowo-cynowego, zwanego potocznie cyną. Do
lutowania stosuje siÄ™ te\
spoiwa bezcynowe, które mają nieco wy\
szÄ… temperaturÄ™ topnienia
i lepsze własności wytrzymałościowe ni\
spoiwa cynowe. Podczas lutowania rozgrzanÄ… kolbÄ…
lutowniczą topi się lutowie, które ścieka na złącze i jest po nim rozprowadzane.
Połączenia lutowane blach płaskich wykonuje się na następujące sposoby:
- na zakładkę,
- na zakładkę z podgięciem,
- z podkładką,
- punktowo.
Po wykonaniu lutowania nale\
y dokonać kontroli jakości połączenia i sprawdzenia
wyglÄ…du spoiny. Nale\
y sprawdzić wstępnie połączenie na szczelność poprzez wykonanie
próby wodnej i obserwowaniu, czy nie ma przecieku wody przez spoinę. Dokładnego
sprawdzenia spoiny dokonuje siÄ™ smarujÄ…c jednÄ… jej stronÄ™ warstwÄ… kredy, a na drugÄ… wlewa
się niewielką ilość nafty, po czym nale\
y obserwować, czy na kredzie nie pojawiają się tłuste
plamy. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się badania
defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.
A
ączenie blach poprzez spawanie polega na miejscowym nadtopieniu styków blach
z dodaniem spoiwa. Spawanie gazowe stosowane jest do łączenia elementów o grubościach
0,4 40 mm w płomieniu palnika acetylenowo-tlenowego i stopienia drutu spawalniczego,
który tworzy spoinę. Spawanie elektryczne stosuje się do wykonywanie połączeń elementów
o grubościach 1,0 80 mm w łuku elektrycznym, który powstaje między elektrodą
a materiałem spawanym.
Przed przystÄ…pieniem do spawania nale\
y przygotować krawędzie blach, oczyścić je
i ustawić. Przygotowanie krawędzi wykonuje się w następujący sposób:
Blachy cienkie o grubości poni\
ej 2 mm przed spawaniem odgina siÄ™ pod kÄ…tem prostym,
a spawanie wykonuje siÄ™ bez dodatku spoiwa. SpoinÄ™ tworzÄ… stopione brzegi blach.
Blachy o grubości od 4 do 12 mm nale\
y zukosować na ksztaÅ‚t litery V pod kÄ…tem 50 60°,
a blachy grubsze  na ksztaÅ‚t litery X pod kÄ…tem 50 60°. Elektrody dobiera siÄ™ do rodzaju
połączenia, wymagań wytrzymałościowych i pozycji spawania. W zale\
ności od zało\
eń
projektu, blachy mo\
na łączyć ze sobą wykonując spoiny czołowe lub pachwinowe. Kontrola
jakości spoin polega na sprawdzeniu, czy równo są uło\
one, czy blacha wokół nich nie jest
przepalona. Do sprawdzania bardziej odpowiedzialnych połączeń lutowanych stosuje się
badania defektoskopowe, rentgenowskie, wytrzymałościowe i inne.
Spawanie blach mogą wykonywać wyłącznie spawacze.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na jakie sposoby łączy się blachy podczas wykonywania robót blacharskich?
2. Jak wykonuje się połączenia blach na rąbki?
3. Jak wykonuje się połączenia blach na zwoje?
4. Jakie blachy Å‚Ä…czy siÄ™ na zwoje?
5. Jak wykonuje się lutowane połączenia blach?
6. Jak wykonuje się spawane połączenia blach?
7. Jak wykonuje się połączenia blach na nity?
8. Jak wykonuje się połączenia blach na listwy?
9. Na czym polega kontrola jakości wykonanych połączeń?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Nazwij przedstawione na planszach przygotowanych przez nauczyciela sposoby Å‚Ä…czenia
blach. Wyjaśnij sposób ich wykonania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela plansze przedstawiające sposoby łączenia
blach,
2) nazwać poszczególne połączenia,
3) wyjaśnić, w jaki sposób się je wykonuje.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 plansze przedstawiające ró\
ne sposoby Å‚Ä…czenia blach,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.
Ćwiczenie 2
Z otrzymanego od nauczyciela zestawu eksponatów przykładowych połączeń blach na
ró\
ne sposoby, wybierz te, które są wadliwie wykonane. Wyjaśnij, na czym polegają wady
tych połączeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela eksponaty połączeń blach,
2) przeanalizować poprawność wykonania połączeń,
3) wybrać z zestawu te eksponaty, które są wadliwie wykonane,
4) wyjaśnić, na czym polegają wady tych połączeń.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 zestaw połączeń blach na ró\
ne sposoby,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca sposobów łączenia blach.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozró\
nić sposoby łączenia blach?
1
1

2) wyjaśnić, kiedy stosuje się połączenia blach na rąbki?
1
1

3) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na rąbki?
1
1

4) wyjaśnić, jakie blachy łączy się na zwoje?
1
1

5) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na zwoje?
1
1

6) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do nitowania?
1
1

7) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się połączenia blach na nity?
1
1

8) wyjaśnić, jakiego sprzętu u\
ywa siÄ™ do nitowania?
1
1

9) wyjaśnić, w jaki sposób wykonuje się lutowanie blach?
1
1

10) wyjaśnić, w jaki sposób przygotowuje się blachy do spawania?
1
1

11) wymienić rodzaje spoin wykonywanych podczas łączenia blach?
1
1

12) wyjaśnić, na czym polega kontrola jakości wykonania ró\
nych połączeń
1
1

blach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpo\
arowej oraz ochrony środowiska
4.6.1. Materiał nauczania
Na ka\
dym etapie prac blacharskich niezbędne jest przestrzeganie i stosowanie zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska.
Stanowisko pracy blacharza powinno być utrzymane w porządku i czystości, gdy\

bałagan oraz nieergonomiczna organizacja stanowiska bywa często przyczyną wypadków
przy pracy.
Pomieszczenia blacharni, w których wykonuje się prace spawalnicze powinny
odpowiadać warunkom określonym dla spawalni. Podłogi pomieszczenia blacharni powinny
być łatwo zmywalne, a ściany wyło\
one materiałem łatwozmywalnym do wysokości 1,8 m.
W blacharni powinna być wykonana wentylacja mechaniczna, a w przypadku tylko
pojedynczych stanowisk spawania dopuszcza siÄ™ miejscowe wyciÄ…gi. W pomieszczeniach,
gdzie wykonuje się lutowanie i spawanie powinna być wentylacja nawiewno-wywiewna, aby
uniknąć szkodliwego działania oparów chemicznych
W pracy blacharz powinien być ubrany w odzie\
ochronną i stosować środki ochrony
indywidualnej. Najbardziej odpowiednim ubraniem roboczym dla blacharza jest
dwuczęściowe ubranie drelichowe z mankietami przy spodniach i rękawami zapinanymi na
guziki. Podczas wykonywania prac w temperaturze poni\
ej 5°C blacharz powinien zakÅ‚adać
kurtkę i spodnie ocieplane. Blacharz pracujący na wysokości przy wykonywaniu pokryć
dachowych powinien być zabezpieczony przed upadkiem pasem bezpieczeństwa.
Do segregowania arkuszy blachy nale\
y u\
ywać ochraniaczy skórzanych, które
zabezpieczają dłonie i przeguby rąk przed skaleczeniem. Obuwie powinno być skórzane,
antypoślizgowe, z grubymi cholewkami. Prace spawalnicze nale\
y wykonywać
w specjalistycznej odzie\
y ochronnej. Przelewanie kwasów nale\
y wykonywać w rękawicach
gumowych.
Trzeba uwa\
ać, aby nie dotykać przewodów elektrycznych, których stan izolacji budzi
wątpliwości. Konieczne jest sprawdzanie uziemienia elektronarzędzi przed ich u\
yciem. Na
stanowiskach pracy o zwiększonym zagro\
eniu po\
arowym powinny oprócz instrukcji
przeciwpo\
arowych znalez
ć się środki i sprzęt gaśniczy.
W zakładzie blacharskim zabronione jest:
- u\
ywanie otwartego ognia podczas pracy z benzynÄ… lub spirytusem,
- pozostawianie niewygaszonych palenisk bez dozoru,
- u\
ywanie otwartego ognia w pobli\
u materiałów łatwopalnych,
- bagatelizowanie iskrzących elektronarzędzi i \
arówek,
- stawianie włączonych kuchenek elektrycznych na drewnianej podłodze,
- naprawianie bezpieczników we własnym zakresie.
Właściwy sposób postępowania z odpadami powstającymi na stanowisku pracy blacharza
wpływa na bezpieczeństwo pracowników i ochronę środowiska naturalnego przed
zanieczyszczeniem.
Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo\
arowej i ochrony środowiska
zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej 721[01].O1.01, natomiast
w niniejszym rozdziale zostanÄ… poruszone zasady bezpiecznej pracy obowiÄ…zujÄ…ce podczas
posługiwania się narzędziami i wykonywania podstawowych operacji blacharskich.
Podczas trasowania nale\
y:
- prawidłowo oświetlić stanowisko pracy,
- ostro\
nie posługiwać się ostrymi znacznikami,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
- na wolne końce znaczników nało\
yć - podczas pracy i przerw - specjalne kapturki
ochronne,
- przedmioty na płytach traserskich zabezpieczyć przed upadkiem,
- podczas manipulowania blachą na stole traserskim, ręce chronić rękawicami,
- na stanowiskach traserskich umieszczać tylko niezbędne do pracy narzędzia i materiały.
Podczas cięcia nale\
y:
- dobrać odpowiedni rodzaj no\
yc do bezpiecznego wykonania operacji,
- dostosować no\
yce do grubości przycinanego materiału,
- podczas cięcia cienkich blach ręcznymi no\
ycami trzymać rozcinany materiał przez
rękawicę ochronną i zachować szczególną ostro\
ność, aby uniknąć urazu ręki ostrą
krawędzią blachy lub bezpośrednio ostrzami no\
yc,
- wyeliminować z u\
ycia zbyt luz
no skręcone, tępe lub zu\
yte no\
yce,
- no\
yce dz
wigniowe zabezpieczyć przed samoczynnym opadnięciem dz
wigni,
- sprawdzić, czy no\
yce gilotynowe posiadajÄ… listwÄ™ zabezpieczajÄ…cÄ… przed
przypadkowym wło\
eniem ręki pod gilotynę,
- sprawdzić, czy no\
yce krÄ…\
kowe posiadają osłony zabezpieczające,
- sprawdzić, czy korpusy maszyn o napędzie elektrycznym są uziemione,
- posługiwać się nieuszkodzonymi, dobrze naostrzonymi przecinakami,
- u\
ywać okularów ochronnych podczas przecinania materiałów twardych oraz podczas
ostrzenia narzędzi.
Podczas piłowania nale\
y:
- zamocować piłowany element w imadle w sposób stabilny,
- ustawić się w odległości około 0,2 m od obrabianego materiału; lewą nogę wysunąć do
przodu, tułów lekko pochylić do przodu, aby cię\
ar ciała spoczywał głównie na lewej nodze,
- pilnik trzymać tak, aby du\
y palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały go od
spodu,
- lewą rękę uło\
yć zgiętymi palcami na końcu pilnika,
- piłować ruchami ciągłymi, równomiernymi,
- u\
ywać pilników ostrych i nieuszkodzonych,
- opiłki powstające podczas piłowania zmiatać delikatnie szczotką lub szmatką, tak aby nie
zaprószyć oczu.
Podczas gwintowania nale\
y:
- zamocować obrabiane elementy w imadle tak, aby nie ulegały przesuwaniu,
- wykonywać czynności tak, aby nie pokaleczyć rąk.
Podczas nitowania nale\
y:
- u\
ywać nieuszkodzonych narzędzi,
- uwa\
ać \
eby się nie poparzyć podczas nitowania na gorąco,
- podczas u\
ywania nitownika pneumatycznego nie włączać dopływu powietrza przed
zetknięciem bijaka-nagłównika z trzonem nitu,
- sprawdzić uziemienie lub zerowanie przed u\
yciem niciarki mechanicznej i elektrycznej.
Podczas lutowania nale\
y:
- chronić ciało i ubranie przed \
rącym działaniem kwasów u\
ywanych w procesie
lutowania,
- do odtłuszczania u\
ywać tylko przeznaczonych do tego środków, a nigdy benzyny ani
spirytusu,
- lampę lutowniczą zapalać w miejscach nie zagro\
onych powstaniem po\
aru,
- uzupełniać paliwo w lampie lutowniczej tylko po jej zgaszeniu i ostudzeniu,
- sprawdzić uziemienie lub zerowanie lutownicy elektrycznej przed jej u\
yciem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie warunki bezpiecznej pracy powinno spełniać pomieszczenie blacharni?
2. Z jakich części powinno się składać uranie robocze blacharza?
3. Jaki środek ochrony osobistej zabezpiecza blacharza pracującego na wysokości przed
upadkiem?
4. Jakie warunki przeciwpora\
eniowe powinny spełniać elektronarzędzia?
5. Jakie środki ochrony przeciwpo\
arowej nale\
y zapewnić na stanowiskach pracy
o zwiększonym zagro\
eniu po\
arowym?
6. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas trasowania
blachy?
7. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas cięcia blachy?
8. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas piłowania
blachy?
9. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas gwintowania
blachy?
10. Jakich zasad bezpiecznej pracy powinien przestrzegać blacharz podczas lutowania blach?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zidentyfikuj zagro\
enia po\
arowe na szkolnym stanowisku pracy blacharza wskazanym
przez nauczyciela. Ustal sposoby zapobiegania tym zagro\
eniom, a następnie wynotuj je
w notatniku. Wypisz czytelnie zagro\
enia i sposoby zapobiegania na dwóch odrębnych
tablicach, które następnie umieścisz nad stanowiskiem pracy, którego one dotyczą. Zastosuj
kolorystykÄ™ tablic tak, aby zagro\
enia identyfikował kolor czerwony, a sposoby ich
uniknięcia kolor zielony. Zaprezentuj wykonane ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć wskazane przez nauczyciela stanowisko blacharskie w pracowni szkolnej,
2) zidentyfikować zagro\
enia po\
arowe na tym stanowisku,
3) ustalić sposoby zapobiegania zidentyfikowanym zagro\
eniom,
4) zapisać je w notatniku,
5) wykonać tablice zgodnie z poleceniem zawartym w treści ćwiczenia,
6) umieścić wykonane tablice w widocznym miejscu na stanowisku blacharskim,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
- jedno ze stanowisk blacharskich w pracowni szkolnej wraz z wyposa\
eniem,
- notatnik,
- przybory do pisania i rysowania,
- linijki,
- kolorowy karton,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca bezpieczeństwa przeciwpo\
arowego na stanowisku
pracy blacharza.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Ćwiczenie 2
Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz  zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy odzie\
ochronną i środki ochrony osobistej dla blacharza
wykonujÄ…cego prace na wysokoÅ›ci w temperaturze 3°C. WyjaÅ›nij, jakÄ… rolÄ™ majÄ… speÅ‚nić
poszczególne części odzie\
y i ochrony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć odzie\
ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzie\
ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym
w treści ćwiczenia,
3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzie\
y i ochron.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 odzie\
ochronna i środki ochrony indywidualnej dla blacharza,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposa\
enia pracowników w odzie\
ochronną i środki
ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 3
Spośród asortymentu dostępnego w pracowni szkolnej dobierz  zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa i higieny pracy odzie\
ochronną i środki ochrony osobistej dla blacharza
sortującego blachę. Wyjaśnij, jaką rolę mają spełnić poszczególne części odzie\
y i ochrony.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) obejrzeć odzie\
ochronną i środki ochrony indywidualnej dostępne w pracowni szkolnej,
2) wybrać odzie\
ochronną i środki ochrony indywidualnej zgodnie z poleceniem zawartym
w treści ćwiczenia,
3) wyjaśnić rolę poszczególnych części odzie\
y i ochron.
Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 środki ochrony indywidualnej dla blacharza,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wyposa\
enia pracowników w odzie\
ochronną i środki
ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 4
Scharakteryzuj prawidłowy sposób piłowania blachy. Zademonstruj prawidłowy sposób
trzymania pilnika podczas piłowania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować prawidłowy sposób piłowania blachy,
2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) umieścić blachę w imadle i zamocować ją tak, aby się nie przesuwała,
4) wybrać odpowiedni pilnik,
5) uchwycić pilnik tak, aby du\
y palec znalazł się na trzonku, a pozostałe obejmowały
go od spodu,
6) lewą rękę uło\
yć zgiętymi palcami na końcu pilnika,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
 Wyposa\
enie stanowiska pracy:
 stół blacharski,
 imadło,
 pilnik,
 blacha,
 literatura z rozdziału 6 dotycząca wykonywania operacji blacharskich.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić, jakie warunki bezpieczeństwa muszą być zapewnione
w warsztacie blacharskim? 1
1

2) dobrać ubranie robocze i środki ochrony indywidualnej dla blacharza
zale\
ności od rodzaju wykonywanej pracy? 1
1

3) określić, jakie mogą być przyczyny pora\
enia prÄ…dem elektrycznym
na stanowisku pracy blacharza? 1
1

4) wymienić środki ochrony przeciwpo\
arowej niezbędne na stanowiskach
pracy o zwiększonym zagro\
eniu po\
arowym? 1
1

5) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas trasowania?
1
1

6) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas cięcia blachy?
1
1

7) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas piłowania
blachy? 1
1

8) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas gwintowania
blachy? 1
1

9) wymienić zasady bezpiecznej pracy blacharza podczas lutowania blach?
1
1

 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
5. SPARWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwa\
nie instrukcjÄ™.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o ró\
nym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.
5. Za ka\
dÄ… poprawnÄ… odpowiedz
mo\
esz uzyskać 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Dla ka\
dego zadania podane
sÄ… cztery mo\
liwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedz
jest poprawna; wybierz
jÄ… i zaznacz kratkÄ™ z odpowiadajÄ…cÄ… jej literÄ… znakiem X.
7. Staraj siÄ™ wyraz
nie zaznaczać odpowiedzi. Je\
eli się pomylisz i błędnie zaznaczysz
odpowiedz
, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedz
, którą uwa\
asz za
poprawnÄ….
8. Test zawiera zadania z poziomu podstawowego i zadania z poziomu
ponadpodstawowego, które mogą przysporzyć Ci trudności. (dotyczy to zadań
o numerach od 14 do 20).
9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
10. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, wtedy odłó\
rozwiÄ…zanie
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
11. Po rozwiÄ…zaniu testu sprawdz
czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE
ODPOWIEDZI.
12. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
- Instrukcja,
- Zestaw zadań testowych,
- Karta odpowiedzi.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Cechowanie blach polega na
a) nadaniu blasze cech plastyczności.
b) wyszczególnieniu w raporcie cech fizycznych blachy.
c) wyszczególnieniu w raporcie cech mechanicznych blachy.
d) wyszczególnieniu informacji odnośnie wytwórcy, rodzaju powierzchni, jakości,
wymiarów, znaku stali.
2. Charakterystyczną srebrno-szarą barwę i powłokę z tzw. kwiatem, posiada blacha
a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
3. Z oznaczenia "60 x 60 x 5 wynika, \
e długość ramienia kątownika wynosi
a) 60 mm.
b) 65 mm.
c) 120 mm.
d) 125 mm.
4. Na zamieszczonym ni\
ej rysunku widoczny jest
a) kÄ…tomierz.
b) suwmiarka.
c) mikromierz.
d) przymiar tarczowy.
5. No\
yce proste zwykłe słu\
Ä… do
a) cięcia blach w miejscach trudnodostępnych.
b) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych.
c) cięcia bardzo długich odcinków blach po liniach prostych.
d) cięcia krótkich odcinków blach po liniach prostych i krzywych.
6. Na zamieszczonym ni\
ej rysunku widoczne sÄ… no\
yce
a) stołowe.
b) krÄ…\
kowe.
c) mechaniczne gilotynowe.
d) ręczne zmechanizowane.
7. Aby ukształtować blachę nie pozostawiając na niej śladów młotka, nale\
y u\
yć
a) zaginadła.
b) kowadełka.
c) młotka drewnianego.
d) młotka metalowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
8. Gięcie blachy nale\
y wykonać na
a) zwijarce.
b) \
Å‚obiarce.
c) wyoblarce.
d) krawędziarce.
9. Wrzeciono z osadzonym wzornikiem jest częścią
a) gilotyny.
b) zwijarki.
c) wyoblarki.
d) krawędziarki.
10. Trasowanie to czynności zmierzające do wyznaczenia
a) najkrótszej trasy podawania materiałów między maszynami.
b) punktów i linii, według których będzie wykonywana obróbka.
c) wyznaczenia bezpiecznych punktów i linii wokół pracujących maszyn.
d) technologicznej trasy obiegu materiałów poddawanych obróbce w zakładzie
blacharskim.
11. Aby bezpiecznie wykonać cięcie blachy no\
ycami ręcznymi, nale\
y podczas przecinania
blachy
a) unieść rękojeści no\
yc do dołu.
b) unieść rękojeści no\
yc ku górze.
c) przechylić no\
yce lekko w lewo.
d) przechylić no\
yce lekko w prawo.
12. Do obsługi gilotyny wystarczy
a) jeden pracownik.
b) dwóch pracowników  podawca i odbiorca.
c) trzech pracowników  podawca, odbiorca i pomocnik.
d) czterech pracowników  podawca, odbiorca i dwóch pomocników.
13. Na zamieszczonym ni\
ej rysunku widoczne jest
a) tłoczenie lachy na prasie.
b) zwijanie blachy na zwijarce.
c) \
Å‚obienie blachy na \
Å‚obiarce.
d) wyoblanie blachy na wyoblarce.
14. Jeśli blacha podczas wyoblania nie poddaje się kształtowaniu, to mo\
e oznaczać, \
e ma
a) małą zdolność do odkształceń sprę\
ystych.
b) du\
ą zdolność do odkształceń sprę\
ystych.
c) małą zdolność do odkształceń plastycznych.
d) du\
ą zdolność do odkształceń plastycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
15. Blacha, która przez wiele lat poddawana była wpływom warunków atmosferycznych
i pokryła się zielonkawą patyną, to blacha
a) cynkowa.
b) miedziana.
c) stalowa czarna.
d) stalowa ocynkowana.
16. Jeśli podczas lutowania blach blacharz zastosuje temperaturę lutownicy wy\
szÄ…, ni\

temperatura topnienia blachy, to
a) uszkodzi blachÄ™.
b) uszkodzi lutownicÄ™.
c) wykona bardzo trwałe połączenia.
d) połączy materiał nawet bez u\
ycia lutowia.
17. Naprawianie bezpieczników we własnym zakresie jest
a) dozwolone.
b) całkowicie zabronione.
c) zabronione niepełnoletnim.
d) dozwolone tylko doświadczonym pracownikom.
18. Je\
eli podczas cięcia blachy w miejscach trudnodostępnych blacharz posłu\
y siÄ™
niewłaściwym rodzajem no\
yc, to
a) uszkodzi no\
yce.
b) szybko wykona zadanie.
c) niedokładnie wykona zadanie.
d) nie będzie to miało wpływu na jakość wykonanego zadania i stan no\
yc.
19. Z opisu:
 Roboczą częścią maszyny są trzy podłu\
nie ustawione walce, zamontowane
na dwóch \
eliwnych, połączonych ze sobą ramach. Dwa napędzające walce poruszają
siÄ™ przeciwbie\
nie i słu\
ą do przesuwania wkładanej między nie blachy w stronę
trzeciego walca, który powoduje (& ) blachy
wynika, \
e jest to
a) zwijarka.
b) \
Å‚obiarka.
c) wyoblarka.
d) krawędziarka.
20. Jeśli przed trasowaniem blacha zostanie pomalowana wodnym roztworem kredy, to
a) poprawi się jej odporność na korozję.
b) zwiększy się jej podatność na obróbkę mechaniczną.
c) zwiększy się widoczność krzywizn i nierówności blachy.
d) zwiększy się czytelność nanoszonych na blachę linii traserskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Posługiwanie się podstawowymi pojęciami z zakresu blacharstwa
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Numer
Odpowiedz
Punkty
zadania
a b c d
1
a b c d
2
a b c d
3
a b c d
4
a b c d
5
a b c d
6
a b c d
7
a b c d
8
a b c d
9
a b c d
10
a b c d
11
a b c d
12
a b c d
13
a b c d
14
a b c d
15
a b c d
16
a b c d
17
a b c d
18
a b c d
19
a b c d
20
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
6. LITERATURA
1. Górecki A.: Technologia ogólna, podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 1993
2. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelisk S.: Blacharstwo. WSiP, Warszawa 1991
3. Martinek W., Michnowski Z.: Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49