WYWIAD
" Dane z okresu cią\
y
" Poród i okres noworodkowy
" Rozwój dziecka w okresie niemowlęcym,
poniemowlęcym i przedszkolnym.
" Przyczynowo- objawowa ocena zaburzeń
artykulacji.
" Sytuacja społeczno- psychologiczna dziecka.
" Sytuacja kulturowo- językowa dziecka
Dane z okresu cią\
y
1. Przeszłość poło\
nicza.
2. a) Wiek matki <20 r.\
., > 35 r.\
.
2. B)Wiek ojca > 40 r.\
.
2. C)Palenie tytoniu przez matkę, przez ojca.
2. D)Nadu\
ywanie alkoholu przez matkę, przez
ojca.
2. E)Trudne warunki socjalno- bytowe.
2. F)Ucią\
liwe warunki pracy matki.
2. G)Przecią\
enia psychiczne (stresy) u matki.
2. H)Za\
ywanie leków przez cię\
arną.
Dane z okresu cią\
y c.d.
3. A) Choroby serca.
3. B) Choroby układu krwiotwórczego.
3. C) Choroby wątroby i dróg \
ółciowych.
3. D) Choroba nadciśnieniowa (lub
niedociśnieniowa).
3. E) Choroby nerek i dróg moczowych.
3. F) Choroby endokrynologiczne.
3. G) Zmiany w narządzie rodnym.
3. H) Ostre choroby zakaz
ne.
3. I) Inne zaka\
enia bakteryjne i paso\
ytnicze.
3. J) Urazy, wypadki, utraty przytomności.
3. K) Zabiegi chirurgiczne w czasie cią\
y.
Dane z okresu cią\
y c.d.
4. A) EPH  gestoza (zatrucie cią\
owe)
4. B) Niezgodność grupowa krwi- konflikt
serologiczny.
4. C) Krwawienia w czasie cią\
y  I, II, III
trymestru.
4. D) zagra\
ający poród przedwczesny.
4. E) Przenoszenie (cią\
a przenoszona)
4. F,G) Małowodzie, wielowodzie.
4. H) Cią\
a mnoga.
1.- Przeszłość poło\
nicza.
Wywiad związany z przeszłością poło\
niczą jest istotnym czynnikiem w ocenie rokowań
cią\
y aktualnej oraz rozwoju dziecka z niej urodzonego.
Sztuczne poronienia, wczesne poronienia samoistne mogą prowadzić do
utrudnień w implantacji zarodka i póz
niejszej niewydolności szyjkowej (pierwiastki po
przerwaniu cią\
y wykazują 2 razy większą śmiertelność noworodków). Porody martwe
nie- i przedwczesne usposabiają do wystąpienia w aktualnej cią\
y krwawień, a tym
samym istnieje mo\
liwość niedotlenienia się rozwijającego się płodu. W niektórych
rodzinach przekazywane są z pokolenia na pokolenie choroby dziedziczne lub
stosunkowo często występują czynniki ryzyka:
- jedno z rodziców lub oboje cierpią na chorobę dziedziczną
- zdrowi rodzice maja ju\
jedno dziecko cierpiące na chorobę warunkowaną
genetycznie
- schorzenie  przeskakuje jedno pokolenie (lub więcej) i ujawnia się w pokoleniu
wnuków
- rodzice są ze sobą spokrewnieni
- kobieta miała trudności z zajściem w cią\
e lub jej donoszeniem.
Równie\
większa liczba porodów- zwłaszcza powtarzających się co rok, osłabia
mo\
liwości biologiczno- fizyczne matki (następne dzieci mogą się rodzić np. z ni\
szą
wagą urodzeniową), tak\
e du\
a liczba dzieci w rodzinie utrudnia indywidualizowanie
opieki oraz, w razie potrzeby, skupienie troski na stymulowaniu rozwoju
psychosomatycznego
2. a  Wiek matki <20 r.\
., > 35 r.\
.
Zaawansowany wiek matki mo\
e się wiązać z  większa częstością
martwych urodzeń, śmiertelnością okołoporodową,
wcześniactwem, częstszym występowaniem choroby Downa,
zespołem Klinefltera (Illingworth, 1978, s.531). Równie\

częściej występuje rozszczep wargi i podniebienia, wrodzone
zwichnięcia stawu biodrowego i wady serca, tak\
e krwotoki
płucne i tę\
yczka.
Zbyt młody wiek matki najczęściej jest związany z rodzeniem dzieci
wcześniaczych.
2. b  Wiek ojca > 40 r.\
.
Mając na uwadze wiek ojca, nale\
y jednocześnie mieć na względzie
nieco szerszy aspekt, jakim jest  czynnik ojcowski w przebiegu cią\
y.
Związany jest on przede wszystkim z nieprawidłowościami plemników,
ich budową, niedostateczna lub nadmierna ilością, spadkiem DNA w
nasieniu. Stwierdza się udział czynnika ojcowskiego w przyczynach
krwawień w przypadkach nieprawidłowego spermiogramu.  Spotyka się
częściej zmiany w nasieniu w przypadkach cią\
poronionych, porodu
przedwczesnego, noworodków o niskiej masie urodzeniowej i z cechami
niedotlenienia wenatrzmacicznego. (Klimek, Stanek, 1983, s.284) Póz
ny
wiek ojca zwiększa ryzyko wrodzonej głuchoty, łamliwości kości i wad
serca oraz achondroplazji.
Wiele stwierdzeń zaistnienia cią\
y patologicznej w związku z
czynnikiem ojcowskim jest jeszcze w stadium przypuszczeń. Ocena tego
typu zale\
ności jest równie\
utrudniona faktem, \
e o jakości nasienia w
czasie zapłodnienia decyduje stan na kilka tygodni wcześniej, a mający
wpływ na przebieg spermatogenezy (stąd znaczącą jest świadomość
wpływu, np.: czynników chemicznych, zatruć, schorzeń będących
udziałem mę\
czyzny ju\
na wiele tygodni przed zapłodnieniem.
2. c  Palenie tytoniu przez matkę, przez ojca.
Od dawna wiadomo, i\
palenie tytoniu wpływa na zwiększenie liczby
porodów przedwczesnych i porodów martwo urodzeniowych. U
kobiet palących częściej występują powikłania poło\
nicze takie , jak
pęknięcie pęcherza płodowego i krwawienia. Nikotyna jest silnym
środkiem obkurczającym naczynia krwionośne. W czasie palenia ju\

po kilku minutach następuje spadek przepływu krwi przez ło\
ysko.
Dochodzi tak\
e do uszkodzenia naczyń ło\
yskowych. Niektóre
badania potwierdzają związek między paleniem, a występowaniem
rozszczepu podniebienia, pozszczepu kręgosłupa itp. Częstszy jednak
problem stanowią nie wady budowy ciała, lecz zaburzenia
funkcjonalne.  Dzieci matek palących gorzej czytają i gorzej radzą
sobie z matematyką. Słabiej mówią i mają ni\
szy iloraz inteligencji.
Charakteryzują się ponadto wzmo\
oną aktywnością ruchową przy
osłabionej jednocześnie zdolności do koncentracji i długotrwałej
pracy umysłowej (Miłkowski, 1989, s. 77).
Noworodek matki palącej charakteryzuje się zmniejszoną odpornością i
zwiększoną zachorowalnością, natomiast te, które urodziły się o
czasie, maja średnio ni\
szą wagę urodzeniową (o ok. 200g.)
 Palący ojciec nie jest wolny od niefrasobliwości niebezpiecznej dla
dziecka. Mamy coraz więcej dowodów na hipotezę o ujemnym
wpływie nikotyn na komórki rozrodcze mę\
czyzn. Toksyczny wpływ
nikotyny notujemy bowiem nie tylko w komórkach jajowych, ale
tak\
e plemnikach.
Ostatnie badania wskazują , \
e spora część poronień i zgonów
okołoporodowych noworodków ma związek z palącym ojcem. Dzieci
ojców palących powy\
ej 10 papierosów dziennie częściej są
obarczone wadami rozwojowymi układu nerwowego, serca i układu
pokarmowego (Czekanowski, 1991, s.19).
2. d  Nadu\
ywanie alkoholu przez matkę,
przez ojca.
Choroba alkoholowa lub nadmierne u\
ywanie alkoholu przez
obojga rodziców przyczynia się do zaburzeń rozwoju
płodu )równie\
powstawania zespołu alkoholowego u
płodu), zaburzeń wzrostu, upośledzenia rozwoju
umysłowego, zaburzeń motorycznych, funkcjonalnych i
zachowania, zaburzeń części twarzowej czaszki,
rozszczepu podniebienia, zeza, nieprawidłowości w
rozwoju kończyn, wad stawów i inne. Dosyć często
występują poronienia i obumarcia cią\
u matek pijących
alkohol, częściej występuje przedwczesne zakończenie
cią\
y (20% w porównaniu ze średnią wynoszącą 8%).
2. e  Trudne warunki socjalno- bytowe.
Za ucią\
liwe warunki mieszkaniowe przyjmujemy takie, w których
rodzina nie posiada samodzielnego mieszkania i zamieszkuje
wspólnie z dalszymi krewnymi lub obcymi. Wa\
na jest wielkości i
poło\
eni mieszkania w budynku(nie jest wskazane mieszkanie
powy\
ej 3 piętra, bez windy). Istotne jest równie\
wyposa\
enie
mieszkania w podstawowe sprzęty i urządzenia potrzebne do
\
ycia(lodówki, łazienka z wanną lub natryskiem, bie\
ąca woda itp.)
Trudne warunki socjalno- bytowe cię\
arnej mogą się wiązać z
niedostatecznym lub nieprawidłowym od\
ywianiem w czasie cią\
y.
Stany niedo\
ywienia matki wywierają istotny wpływ na wzrost i
rozwój płodu i stan układu nerwowego. Ucią\
liwe warunki socjalno-
bytowe mogą przyczynić się do niskiej wagi urodzeniowej dziecka, a
zwłaszcza dystrofii płodowej.
2. f  Ucią\
liwe warunki pracy matki.
Za ucią\
liwe warunki pracy przyjmujemy takie, w których cię\
arna
wykonuje wielogodzinną prace fizyczną. Ucią\
liwe stają się równie\

długie dojazdy do pracy w zatłoczonych autobusach lub pociągach.
Nawet l\
ejsza praca, ale stale w pozycji siedzącej lub stojącej
powoduje nieprawidłowości w ukrwieniu narządów rodnych. Pozycja
stojąca i schylona wywołuje bóle w krzy\
u, przekrwienie w miednicy
mniejszej, natomiast stale siedząca pozycja powoduje zwiększenie
ciśnienia wewnętrznego w jamie brzusznej. Takie szkodliwości są
typowe dla stanowisk pracy w przemyśle i usługach. Ucią\
liwe
warunki pracy to nadmierny hałas, zbyt niska lub wysoka temperatura,
drgania mechaniczne, obcią\
enie nerwowe. W miejscu pracy matki
mogą działać ró\
nego rodzaju związki toksyczne, np.: tlenek węgla,
związki ołowiu, rtęci, elementy radioaktywne, izotopy, powodując
nieprawidłowy rozwój płodu i uszkodzenia tkanki nerwowej.
2.g  Przecią\
enia psychiczne (stresy) u
matki.
Przecią\
enia psychiczne, przykre prze\
ycia, napady
lękowe, stany histeryczne, reakcje depresyjne, konflikty
rodzinne, brak akceptacji cią\
y mogą doprowadzić do
długotrwałego skurczu naczyń krwionośnych w macicy
oraz do nadmiernego wydzielania adrenaliny . Mo\
e to
mieć niekorzystny wpływ na układ nerwowy płodu, a
nawet spowodować poronienie bądz
poród przedwczesny.
Po urodzeniu dziecko mo\
e przejawiać zaburzenia
emocjonalne i psychosomatyczne.
2. h  Za\
ywanie leków przez cię\
arną.
Antybiotyki aminoglikozydowe, takie jak streptomecyna i gentamycyna,
powodują u płodu uszkodzenie narządu przedsionkowo- ślimakowego
(upośledzenie słuchu, głuchotę), objawy podra\
nienia opon mózgowo-
rdzeniowych, zaburzenia świadomości, napady drgawkowe.
Gentamycyna mo\
e być tak\
e przyczyną rzekomego guza mózgu i
uszkodzenia nerwu wzrokowego. Półsyntetyczne penicyliny powodują
występowanie objawów toksycznych, uszkodzenia mózgu pod postacią
zaburzeń psychicznych i upośledzenia słuchu. Niedorozwój ucha
środkowego u dziecka mo\
e być równie\
powodowany za\
ywaniem
przez matkę chininy i chlorochininy. Niektóre leki działające na układ
nerwowy są przyczyna zaburzeń rozwoju kośćca i ośrodkowego układu
nerwowego. Stwierdzono równie\
szkodliwy wpływ na płód salicylanów
i sulfonamidów (leki często stosowane w czasie grypy oraz za\
ywane
samowolnie). Wszystkie leki przeciwnowotworowe wykazują silne
działanie embriotoksyczne.
W odniesieniu do witamin hormonów zarówno nadmiar jak i
niedobór, mo\
e być przyczyną zaburzeń. Dotyczy to
przede wszystkim nadmiaru witaminy E i B2 . Witamina
D3 w du\
ych dawkach jest przyczyna opóz
nień
umysłowych. Androgeny, steroidy, leki
przeciwtarczycowe, hipoglikemiczne mogą wywołać
liczne zaburzenia rozwojowe.
Sumując nale\
y powiedzieć, \
e najbardziej szkodliwy wpływ
na rozwijające się dziecko w okresie płodowym mają leki
przeciwnowotworowe, leki czynne hormonalnie oraz
chemoterapeutyki ( antybiotyki, sulfonamidy).
3. a  Choroby serca.
Wady i choroby serca cię\
arnej prowadzą do zaburzeń
krą\
enia. Następuje zakłócenie wymiany gazowej matki z
płodem, co powoduje w wielu przypadkach porody
przedwczesne z występującymi objawami zamartwicy oraz
z uszkodzeniami CUN. Niektóre leki stosowane przy
wadach serca maja wpływ na płód, zwiększają częstość
poronień, hamują rozwój płodu, zaburzają oddychanie u
noworodków, wydłu\
ają czas porodu.
3. b  Choroby układu krwiotwórczego.
Niedokrwistość w przebiegu cią\
y nale\
y do najczęściej
spotykanych powikłań poło\
niczych. Częstość występowania
niedokrwistości waha się od 40%- 60% ogółu cię\
arnych.
Cię\
kie postacie niedokrwistości występują z powodu niedoboru
\
elaza i kwasu foliowego. Niedokrwistość mo\
e stać się
przyczyną zapalenia miedniczek nerkowych czy te\

niepowściągliwych wymiotów cię\
arnych. Stąd częstość
występowania porodów przedwczesnych, zatruć cią\
owych jest
wyraz
nie zwiększona, częściej tez spotyka się dystrofie płodu.
Skłonność do zaka\
eń zaburzenia rozwoju jaja płodowego,
częste obumieranie płodu, mniejsza jego masa, skłonność do
przedwczesnego odklejania się ło\
yska- to tylko niektóre z
powikłań obserwowanych i towarzyszących niedokrwistości
3. c  Choroby wątroby i dróg \
ółciowych.
Są to schorzenia wikłające cią\
e ( wirusowe zapalenie
wątroby, kamica dróg \
ółciowych, ostre zapalenie
pęcherzyka \
ółciowego i in.) bądz
występujące tylko z
cią\
ą (wewnątrzwątrobowa cholestaza cię\
arnych i in.)
Schorzenia te mogą przyczynić się do występowania
porodów przedwczesnych z ich wszelkimi następstwami
dla rodzącego się dziecka.
3. d  Choroba nadciśnieniowa (lub
niedociśnieniowa).
Przyczynia się do zaburzeń przepływu krwi przez macice,
co łączy się z obni\
eniem jej wydolności i pobudliwości.
Mo\
e prowadzić do niedotlenienia i niedo\
ywienia płodu
bądz
przedwczesnego porodu. Przy nadciśnieniu tętniczym
samoistnym rokowanie zarówno dla matki jak i dla płodu
jest uzale\
nione od nasilenia choroby. W nadciśnieniu
umiarkowanego stopnia, równego lub ni\
szego od
21,3/13,3 kPa (160/100 mm Hg) ryzyko dla płodu jest
niewielkie. W nadciśnieniu znacznego stopnia  wy\
szego
ni\
160/100 mm Hg ryzyko dla płodu wzrasta i w 23%
przypadków dochodzi do wewnątrzmacicznej śmierci
płodu.
3. e  Choroby nerek i dróg moczowych.
Schorzenia nerek w I trymestrze cią\
y mogą wywołać
poronienie. W II i III trymestrze zaka\
enia dróg
moczowych, ostre kłębkowe zapalenie nerek z
wystąpieniem białkomoczu i wysoka temperaturą mo\
e się
przyczynić do przedwczesnego porodu lub zaburzeń w
rozwoju psychomotorycznym dziecka. Wszelkie
schorzenia nerek w okresie cią\
y o przebiegu
łagodniejszym wpływają na płód i mogą dawać objawy
dystrofii.
3. f  Choroby endokrynologiczne.
Bardzo istotna w prawidłowej cią\
y jest równowaga hormonalna
organizmu matki- jej brak to częste tło poronień w I trymestrze
bądz
stan zagra\
ający poronieniem- wówczas stosuje się środki
farmakologiczne podtrzymujące cią\
ę. Z chorób
endokrynologicznych najczęściej spotykana jest cukrzyca
(choroba ta polega na zaburzeniach przemiany węglowodanowej i
jest jednym ze schorzeń najbardziej wikłającym cią\
ę).
Noworodki z cią\
y powikłanej cukrzycą są cię\
kie (jeśli waga
urodzeniowa przekracza 4 kg matka powinna być przebadana w
kierunku cukrzycy, bowiem schorzenie to mo\
e mieć charakter
utajony i bezobjawowy, zaś cią\
a mo\
e usposabiać jego
nasilenie), a jednocześnie wykazują typowe cechy wcześniactwa.
Cierpią na zaburzenia w układzie krą\
enia i oddychania (RDS). U
dzieci tych stwierdza się liczne wady wrodzone (rozszczep wargi
i podniebienia, choroby układu nerwowego), zaś śmiertelność
okołoporodowa noworodków waha się od 10 do 20%.
3. g  Zmiany w narządzie rodnym.
U około 3-5% kobiet występują zmiany w budowie
miednicy (Przyczyna jest krzywica w dzieciństwie, boczne
skrzywienie kręgosłupa współistniejące z miednicą skośnie
ścieśnioną, urazy kości miednicy i in.). Mięśniaki macicy i
guzy jajników, stany pooperacyjne, zmiany pozapalne
szyjki macicy, wady rozwojowe macicy i jej
nieprawidłowe poło\
enie (np.: tyłozgięcie), to kolejne
zmiany w narządzie rodnym- wszystkie mogą przyczynić
się do przedwczesnego porodu, jak te\
mogą znacząco
wikłać sam poród (głównie przedłu\
ać go).
3. h  Ostre choroby zakaz
ne.
Kobiety we wczesnej cią\
y nale\
y staranie chronić przed wszelkiego
rodzaju infekcjami, szczególnie groz
ne są infekcje wirusowe w okresie
organogenezy. Jeśli nie spowodują poronienia, mogą być przyczyna wad
wrodzonych płodu, z których najtragiczniejsze są zaburzenia w rozwoju
ośrodkowego układu nerwowego  opóz
nienie w rozwoju
psychomotorycznym, głuchota, mikrocefalia, wodogłowie i inne. Do
najbardziej niebezpiecznych chorób wirusowych zalicza się: ró\
yczkę,
cytomegalię, opryszczkę, ospę wietrzną, grypę, zaka\
enie wirusem Coxackie
B.
Na przykład pierwsze w \
yciu zaka\
enie ró\
yczką, które zbiegnie się z
okresem wczesnej cią\
y, grozi bardzo powa\
nymi konsekwencjami dla
płodu. W razie infekcji podczas pierwszego miesiąca ryzyko przekracza
50%, choć spotyka się szacunki tak skrajne, jak 11,5% i blisko 100%.
Zachorowaniu w drugim miesiącu cią\
y przypisuje się ryzyko 25%, w
trzecim  ok. 8-10%. W miarę zaawansowania cią\
y groz
ba uszkodzenia
płodu maleje. Warto wiedzieć równie\
, i\
około 50% matek dzieci
urodzonych z ró\
yczką wrodzoną nie podaje przebycia tej choroby  tak
dalece bezobjawowy mo\
e być jej przebieg.
3. i  Inne zaka\
enia bakteryjne i
paso\
ytnicze.
Choroby nie wirusowe to przede wszystkim toksoplazmoza i listerioza.
Obie choroby są od zwierzęce, a osoby dorosłe przechodzą je
stosunkowo łagodnie (przeziębienie, angina).
W toksoplazmozie zaka\
enie człowieka odbywa się głównie drogą
pokarmowa, a zasadniczym z
ródłem schorzenia są zwierzęta domowe
(najczęściej koty, rzadziej psy). W toksoplazmozie wrodzonej do
zaka\
enia płodu dochodzi przez krew ło\
yskową w przypadku
zaka\
enia matki. Objawami toksoplazmozy wrodzonej mogą być:
zapalenie mózgu, wodogłowie, zapalenie siatkówki, zanik nerwu
wzrokowego, mikro- i makrocefalia, \
ółtaczka. Jeśli dziecko prze\
yje,
w póz
niejszym okresie najczęściej stwierdza się trwałe uszkodzenia
mózgowia i narządu wzroku.
W listeriozie z
ródłem zaka\
enia (najczęściej pokarmowego) są zwykle
konie, bydło, dzikie ssaki, równie\
zaka\
one odchodami produkty
roślinne i ich przetwory (mąka, kasze). W przypadku zaka\
enia
wewnątrzmacicznego (jeśli matka jest nosicielem listerii) płód
najczęściej obumiera, w przypadku zaka\
enia się noworodka w okresie
porodu (w wyniku połykania zaka\
onych wód płodowych) dochodzi
są infekcji. Objawia się ona zaka\
eniem uogólnionym z
niewydolnością sercowo- naczyniową, zapaleniem opon mózgowo-
rdzeniowych, ziarniniakami na skórze. Następstwem mo\
e być
ró\
nego stopnia upośledzenie umysłowe.
Inne choroby to kiła z następstwami podobnymi jak przy schorzeniach
opisanych wy\
ej (z częściej występująca głuchotą u dzieci) oraz
choroby, które występują bardzo rzadko, jak: bruceloza, chlamydia,
mykoplazma, oraz infekcje grzybicze. Te prowadzą najczęściej do
poronień rzadziej wad.
3. j  Urazy, wypadki, utraty przytomności.
Urazy mające charakter bezpośredni mogą prowadzić do
zranienia macicy i płodu, zranienia narządów
wewnętrznych matki bądz
utraty przez nią przytomności.
Mogą one nagle doprowadzić do przedwczesnego i
niewczesnego porodu. W urazach pośrednich nie stwierdza
się istotnych uszkodzeń zewnętrznych, jednak mogą one
znacząco wikłać przebieg cią\
y. Urazy tego typu
przyczyniają się do pęknięć macicy, przedwczesnego
odklejenia ło\
yska, wystąpienia porodu niewczesnego i
przedwczesnego, a jeśli nawet poród jest o czasie, w
następstwie pourazowych zmian niedotlennych, dziecko
mo\
e mieć uszkodzony centralny układ nerwowy.
3. k  Zabiegi chirurgiczne w czasie cią\
y.
 Gdy wskazane jest leczenie chirurgiczne u cię\
arnej,
wtedy operacja jest najczęściej mo\
liwa mimo obecności
cią\
y. Ryzyko operacyjne u kobiety cię\
arnej wiele się nie
zmienia, pod warunkiem zastosowania szczególnego
postępowania anestezjologicznego, operacja chirurgiczna
mo\
e wywołać poronienie lub poród przedwczesny
głównie w operacjach brzusznych (Baudet, Bonnaud,
Pichereau, Zago, 1990, s.203).
4. a  EPH  gestoza (zatrucie cią\
owe)
Według Troszyńskiego około 8-9% kobiet w czasie cią\
y przechodzi
zatrucie cią\
owe. Jego powikłania mogą być niebezpieczne dla płodu
i matki- szczególnie stan rzucawkowy (drgawki, wymioty, zaburzenia
widzenia, utrata przytomności). Gestoza jest choroba polegającą na
 zmianie reaktywności naczyniowej z upośledzeniem czynności
metabolicznych ustroju 9przemiany materii), z zatrzymaniem sodu w
tkankach, co powoduje ich uwodnienie i obrzęki wraz ze zmianami
objętości naczyń i wzrostem aktywności ośrodkowego układu
nerwowego (Troszyński, 1987, s.151)
Rozpoznanie gestozy opiera się na stwierdzeniu jednego lub więcej
objawów:
" - wysokiego ciśnienia tętniczego
" - białkomoczu
" - obrzęków, nadmiernych tygodniowych przyrostów wagi
Cią\
a mnoga, wielowodzie, cukrzyca, konflikt serologiczny,
nadciśnienie, choroby nerek to stany usposabiające do
wystąpienia gestozy. W wyniku zatrucia cią\
owego mo\
e
dojść do niedotlenienia płodu, powstania ró\
nych
nieprawidłowości ło\
yska (np. przedwczesne dojrzewanie)
prowadzących do porodu przedwczesnego. Dziecko mo\
e
urodzić się z cechami dystrofii wewnątrzmacicznej,
zaburzeniami oddechowymi (RDS), objawami
uszkodzenia CUN.
4. b  Niezgodność grupowa krwi- konflikt
serologiczny.
Konflikt RH występuje w wyniku  zsumowania się czynnika
ojcowskiego i matczynego. Czynnik ten jest zespołem antygenów oznaczonych
symbolami  C ,  D ,  E i  c ,  d ,  e . Praktycznie największe znaczenie ma
antygen  D . Zagro\
enie konfliktem istnieje u ka\
dej matki nie mającej
czynnika Rh- Rh(-) oraz ojca mającego ten czynnik  Rh(+). Fakt niezgodności
serologicznej nie determinuje jeszcze powstania konfliktu serologicznego-
stwierdza się go tylko wg Zakrzewskiego (1983) w 9% rozwa\
anych
przypadków. Mechanizm konfliktu jest następujący: do ustroju kobiety dostaje
się przez ło\
ysko obcy jej antygen  D , w związku z czym zostają
wyprodukowane przeciwciała, które z kolei mogą się przedostać do płodu,
powodując u niego rozkład krwinek, czyli hemolizę. W następstwie konfliktu
serologicznego dochodzi do choroby hemolitycznej noworodka.
Charakteryzuje się następującymi postaciami klinicznymi:
niedokrwistość
uogólnionymi obrzękami
\
ółtaczką
Proces ten niesie ze sobą groz
bę śmierci dziecka, uszkodzenia
narządów zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego z jego
wszystkimi następstwami. Częstość schorzenia wzrasta z
ka\
dą następną cią\
ą. W pierwszej zazwyczaj nie występuje.
Wyjątkowo zdarza się, \
e konflikt mo\
e wystąpić
przy niezgodności układu grup głównych krwi ABO, ale ma
raczej łagodny przebieg.
4. c  Krwawienia w czasie cią\
y  I, II, III trymestru.
Diagnostyka krwawień w czasie cią\
y ze względu na wielkość
przyczyn jest zło\
ona lub trudna do ustalenia. Niemniej poło\
nicy
wyró\
niają krwawienia I trymestru cią\
y (tj. pierwsze 3 miesiące) oraz
krwawienia III trymestru (ostatnie 3 miesiące), ewentualnie II trymestru
(3 miesiące środkowe).
Krwawienia I trymestru mogą mieć związek z przeszłością
poło\
niczą  jeden lub więcej porodów przedwczesnych, jedno lub
więcej przerwań cią\
y, poronienia samoistne. Poza tym wczesne
plamienia w cią\
y mogą być związane z momentem implantacji jaja
płodowego w wyniku nieprawidłowości genetycznych. Istnieją te\

obserwacje plamień i krwawień w wyniku niezgodności grupowej A B 0
(matka 0, płód A). Stwierdza się równie\
udział czynnika ojcowskiego
jako przyczyny krwawienia w przypadkach nieprawidłowego
speriogramu.
Przyczyna plamień cyklicznych w I trymestrze jest miejsce
poza obszarem zagnie\
d\
enia jaja płodowego, które
reaguje na cykliczne zmiany hormonalne. Występująca
skaza krwotoczna, a wraz z nią niedobór płytek krwi
doprowadzają do krwawień. Krwawienia we
wczesnej cią\
y doprowadzają najczęściej do jej
niekorzystnego zakończenia (wg Klimka i Stanka  w 30
do 60% powodują poronienia). U dzieci, które urodziły się
z takich cią\
, badania wykazują zwiększoną częstotliwość
występowania wad rozwojowych.
Krwawienia II połowy cią\
y stanowią powa\
ny problem w
odniesieniu do porodów przedwczesnych i są
niebezpieczne zarówno dla płodu jak i dla matki.
Przyczyną krwawień cią\
y zaawansowanej (III trymestr)
jest ło\
ysko przodujące lub jego przedwczesne odklejenie
oraz przyczyny nieznane. A
o\
ysko przodujące jest
spowodowane niskim usadowieniem ło\
yska, w wyniku
nieprawidłowego zagnie\
d\
enia się jaja płodowego (zdarza
się najczęściej po uprzednich przerwaniach cią\
y).
A
o\
ysko dochodzi do wewnętrznego ujścia macicy, w tym
miejscu odkleja się i następuje krwawienia. A
o\
ysko
przodujące mo\
e wystąpić równie\
w czasie porodu. W tej
sytuacji jedynie cesarskie cięcie ratuje dziecko od śmierci, a
matkę d du\
ej utraty krwi. Przedwczesne odklejenie ło\
yska
następuje tez na skutek degradacji naczyń ło\
yska z powodu
mechanicznego urazu, odpłynięcia wód płodowych,
nadciśnienia lub zatrucia cią\
owego. Odklejenie ło\
yska
mo\
e być całkowite (grozi śmiercią kobiety) lub częściowe o
ró\
nym nasileniu. A
o\
ysko przodujące i jego odklejenie
wią\
e się z reguły z porodem powikłanym i przedwczesnym,
w wyniku którego rodzi się wcześniak z wszystkimi
mo\
liwymi zagro\
eniami dla tego dziecka.
Krwawienia I, II, III trymestru bywają opanowywane
metodami farmakologicznymi lub chirurgicznymi (np.: przy
nietrzymianiu szyjki macicy zakłada się szwy).
4. d  zagra\
ający poród przedwczesny.
Przyczyną zagra\
ającego porodu przedwczesnego mogą być zaburzenia
w rozwoju macicy oraz jej uszkodzenia po przerwaniach cią\
y lub zabiegach
operacyjnych (ujawnia się to często niewydolnością ciśnieniowo- szyjkowa
macicy; w związku z czym zakładany jest szew dający szanse donoszenia
cią\
y). Do innych przyczyn zalicz się krwawienia w cią\
y (ło\
ysko
przodujące), ostre infekcje ze strony matki, choroby nerek, palenie papierosów,
EPH gestoza, nadmierna aktywność skurczowa macicy, przedwczesne odejście
wód płodowych, obcią\
enia psychiczne (stres), zwiększone obcią\
enie
fizyczne, nie korzystne warunki bytowe. DO czynników ryzyka zalicza się
równie\
wzrost kobiety  poni\
ej 160 cm i wagę  poni\
ej 50 kg.
Następstwem porodu przedwczesnego jest wcześniak- zwykle ma niską
wagę urodzeniową, nara\
ony jest w większym stopniu ni\
dojrzałe noworodki
na uraz i niedotlenienie. Główną przyczyną śmiertelności okołoporodowej
płodów przedwcześnie urodzonych jest wystąpienie zespołu zaburzeń
oddechowych (RDS) związanych z niedojrzałością tkanki płucnej. Częściej
równie\
obserwuje się zaburzenia rozwoju psychoruchowego, padaczkę,
trudności w nauce i przystosowaniu oraz upośledzenie słuchu i wzrostu.
4. e  Przenoszenie (cią\
a przenoszona)
Noworodek w cią\
y przenoszonej charakteryzuje się większą
wra\
liwością na niedotlenienie, z czym wią\
e się często
występowanie zamartwicy wewnątrzmacicznej. Przyczyną jest
niewydolność i proces starzenia się ło\
yska. W konsekwencji w
wielu przypadkach mamy do czynienia z wadami CUN u
noworodków.
4. f, g  Małowodzie, wielowodzie.
Zaburzenia funkcji narządów produkujących względnie
resorbujących płyn owodniowy mo\
e być przyczyną nieprawidłowej
jego ilości. Utrudnienie wchłaniania płynu owodniowego
(wielowodzie) jest spowodowane płodem bezczaszkowym lub
zrośnięciem (brakiem) przełyku, bądz
upośledzaniem odruchu
połykania u płodu, który np. w III trymestrze cią\
y połyka w ciągu
doby 500 ml wód płodowych- wody te są następnie wchłaniane z
przewodu pokarmowego do krą\
enia płodu. Upośledzenie odruchu
połykania występuje szczególnie w takich stanach, jak: bezmózgowie,
wodogłowie, obrzęk płodu- wią\
e się zawsze z patologią cią\
y ( mo\
e
się rozwinąć przy cukrzycy u matki lub niewydolności krą\
enia).
Małowodzie, czyli zbyt mała objętość płyny owodniowego (do 200
ml), z reguły współistnieje z cię\
ką dystrofią płodu, w następstwie
EPH- gestozy oraz cią\
y przenoszonej. Zarówno wielowodzie jak i
małowodzie prowadzi do upośledzenia transportu produktów
od\
ywczych i gazów potrzebnych do prawidłowego rozwoju płodu.
4. h  Cią\
a mnoga.
Przy cią\
y mnogiej (wielopłodowej) na skutek nadmiernego
rozciągnięcia macicy notuje się wzrost powikłań cią\
owych i
porodowych, m.in. przedwczesne odklejenie ło\
yska, poród
przedwczesny, niedotlenienie płodu, uraz porodowy. Szczególnie drugi
bliz
niak jest nara\
ony na niedotlenienie, jest to związane ze skurczową
adaptacją macicy po porodzie pierwszego oraz zaburzeniami w
utlenowaniu krwi wskutek uszkodzenia krą\
enia maciczno-
ło\
yskowego.
Badania ujawniły, i\
bliz
nięta w pierwszych trzech latach \
ycia
mogą wykazywać tendencje do opóz
nień w rozwoju fizycznym,
ruchowym i mowy. Póz
niej ich rozwój najczęściej normalizuję się,
zdarza się jednak, ze opóz
nienie nie wyrównuje się. Wśród przyczyn
owych opóz
nień, oprócz porodu przedwczesnego, wymienia się równie\

nadopiekuńczość rodziców i wzajemną zale\
ność dzieci.  Wieloraczki
zwykle wykazują opóz
nienie w rozwoju mowy, poniewa\
przebywają
głównie ze sobą i uczą się rozumieć swój własny \
argon. Osłabia to ich
motywacje do mówienia w sposób zrozumiały dla innych. (Hurlock,
1985, s.333)
Poród i okres noworodkowy
1. a  Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych.
1. b  Zaka\
enie macicy.
1. c  Przodujące ło\
ysko lub wypadnięcie
pępowiny.
1. d  Nieprawidłowe poło\
enie płodu.
1. e Względny niestosunek główka- miednica.
1. f- Zaburzenia czynności skurczowej.
1. g- Nało\
enie kleszczy lub vacum extractum
(pró\
niociągu).
" h- Cesarskie cięcie.
Poród i okres noworodkowy c.d.
2. a- Punktacja Apgar <8.
2. b- Waga urodzeniowa <2500 g.
2. c- Noworodek urodzony w zamartwicy (sinicy) lub mający
zespół zaburzeń oddechowych po 24 godzinach \
ycia.
2. d- Przedłu\
ająca się \
ółtaczka powy\
ej 14 dnia (lub
występująca w pierwszych 48 godzinach \
ycia)
2. e- Dziecko urodzone z wadą rozwojową, chorobą
wrodzoną, zespołem genetycznym lub schorzeniem
warunkowaniem okołoporodowym.
2. f- W okresie noworodkowym obserwowano drgawki.
1. a  Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych.
Przedwczesne odpłynięcie wód płodowych powoduje zwiększoną
umieralność okołoporodową, wcześniactwo, niedotlenienie, zaka\
enie
infekcyjne u płodu i urazy okołoporodowe. Przyczyną mo\
e być
przebycie licznych cią\
, niewydolność ciśnieniowo- szyjkowa, starszy
wiek matki, wielowodzie, wzmo\
one ciśnienie wewnątrzmaciczne,
nieprawidłowe poło\
enie płodu.
1. b  Zaka\
enie macicy.
W przypadku zaka\
enia wewnątrzmacicznego u noworodków
obserwujemy wrodzone i nabyte infekcje, cię\
kie wady rozwojowe,
porody niewczesne i przedwczesne. Najczęstsza przyczyną zaka\
enia
wewnątrzmacicznego jest  uogólnione zaka\
enie u matki
spowodowane chorobami, jak tez zaka\
enie wstępujące z pochwy
poprzez kanał szyjki macicy (Baudet, Bonnaud, Pichereau, Zago,
1989, s.35). Ognisko zaka\
enia mo\
e się szerzyć w kierunku ło\
yska,
docierając do płodu przez krą\
enie pępowinowe lub w kierunku jamy
owodniowej. Bywa, i\
do zaka\
enia dochodzi w następstwie
przedwczesnego podejścia wód płodowych.
1. c  Przodujące ło\
ysko lub wypadnięcie pępowiny.
Zarówno ło\
ysko przodujące jak i wypadnięcie pępowiny mogą
prowadzić do niedotlenienia płodu w łonie matki, a w konsekwencji
spowodować do nieodwracalne zmiany w układzie nerwowym dziecka.
Ucisk wypadającej pępowiny przez cześć przodującą wywołuje
zaburzenia w pępowinowym przepływie krwi, ograniczając go lub
przerywając całkowicie, co w następstwie powoduje zaburzenia w
krwiobiegu ło\
yskowym.
Przodujące ło\
ysko, jak i wypadająca pępowina, często zalicza
się do szerzej rozumianej patologii ło\
yska i pępowiny- wyró\
nia się tu
równie\
: nieprawidłowe uło\
enie ło\
yska, przedwczesne odklejenie,
pępowinę zawęz
loną, niedorozwój pępowiny i okrą\
enie płodu
pępowiną.
1. d  Nieprawidłowe poło\
enie płodu.
Istnieją ró\
ne przyczyny nieprawidłowego poło\
enia płodu, np.:
nieprawidłowa budowa macicy, cią\
a wielopłodowa, ło\
ysko
przodujące, guzy w macicy, wady rozwojowe płodu. Notuje się wysoki
odsetek wad rozwojowych płodu przy nieprawidłowych poło\
eniach
(ponad trzykrotnie wy\
szy ni\
przy poło\
eniu główkowym). Poło\
enie
miednicowe (niezupełne jest zwane pośladkowym) stanowi wysokie
ryzyko dla płodu- wią\
e się ono z koniecznością wykonania ręcznego
obrotu płodu. Umieralność okołoporodowa jest tu pięciokrotnie wy\
sza
ni\
przy poło\
eniu główkowym. Następstwem poło\
enia
miednicowego mo\
e być niedotlenienie, mechaniczne urazy porodowe,
jak krwotoki i złamania kości czaszki. Najbardziej niebezpieczne jest
poło\
enie poprzeczne.  Z tego poło\
enia nie mo\
e się urodzić \
ywy
płód, z zbyt póz
na ingerencja mo\
e prowadzić do pęknięcia macicy i
śmierci matki (Michałowicz, 1970, s.572). jedynym sposobem
rozwiązania jest cesarskie cięcie.
1. e  Względny niestosunek główka- miednica.
 Prawidłowe ustawienie się, przechodzenie płodu przez kanał rodny jest
w du\
ym stopniu uzale\
nione od wielkości i kształtu miednicy oraz od
rozmiarów płodu a zwłaszcza jego części przodującej,(...) nale\
y zawsze
rozpatrywać oba te elementy jednocześnie oraz ich wzajemną
propozycje. Niestosunek między wielkością płodu a wielkością kanału
rodnego określany jest terminem niewspółmierność porodowa
(Marianowski, Słomko, 1988, s.540). następstwem niewspółmierności
porodowej mo\
e być brak postępów porodu lub poród przedwczesny.
Powikłaniami dla płodu i noworodka mogą być: niedotlenienie, kwasica,
złamania i wgłębienia kości czaszki oraz wylewy wewnątrzczaszkowe.
1. f  Zaburzenia czynności skurczowej.
Nieprawidłowa czynność skurczowa macicy wyra\
a suę zaburzeniami
w układzie białek kurczliwych, zmieszoną, liczbą związków
energetycznych, niedojrzałością układów enzymatycznych. W wyniku
tego następuje dyskoordynacja czynności skurczowej, co usposabia do
niedotlenienia płodu oraz zwiększa mo\
liwość wystąpienia urazu
okołoporodowego.
1. g  Nało\
enie kleszczy lub vacum extractum
(pró\
niociągu).
Zastosowanie kleszczy i pró\
niociągu podejmuje się zawsze w
sytuacji mało korzystnej dla płodu (muszą zaistnieć wskazania).
Niebezpieczeństwa związane z zastosowaniem kleszczy lub
pró\
niociągu w du\
ym stopniu zale\
ą od stanu płodu w chwili
podejmowania zabiegu, bowiem wcześniej powstałe niedotlenienie
ułatwia powstanie uszkodzeń mechanicznych, a wywołując zaburzenia
krzepliwości krwi, tworzy warunki do masywnych wylewów. Główka
płodu podczas zabiegu nakładania kleszczy lub pró\
niociągu nara\
ona
jest na urazy, wahania ciśnienia śródczaszkowego, co prowadzi często
do uszkodzeń mózgu. Tego typu zabiegi powinny być absolutnie
ostatecznością w postępowaniu poło\
niczym.
1. h  Cesarskie cięcie.
Zabiegowe rozwiązanie porodu jest podejmowane wówczas,
gdy powstają okoliczności, w których mogą istnieć wskazania do jego
wykonania- zagro\
enie zdrowia matki i płodu jest czynnikiem
pierwszorzędnym przy podejmowaniu decyzji o zabiegowym
rozwiązaniu porodu. Zagro\
enie to, w przypadku cesarskiego cięcia,
ma miejsce w następujących sytuacjach:
Przy przedłu\
onym okresie porodu,
Przy chorobach serca i układu oddechowego u matki
Przy nadciśnieniu tętniczym, schorzeniach okulistycznych i infekcjach
u matki
Przy przedwczesnym oddzieleniu ło\
yska
Przy nieprawidłowym uło\
eniu płodu
Samo cięcie cesarskie bywa zagro\
eniem dla płodu, zatem
wykonywane jest przy istnieniu jednoznacznych wskazań.
2. a  Punktacja Apgar <8.
Punktacja Apgar jest związana z oceną stopnia cię\
kości
zamartwicy (niedotlenienia) noworodków. Suma punktów wynosi 10 i
świadczy, ze noworodek znajduje się w dobrym stanie, 7 do 8 punktów
ocenia się jako tzw. Zmęczeni dziecka porodem, 4 do 6 punktów traktuje
się jako zamartwicę średniego stopnia, 1 do 3  dowodzi o istnieniu
zamartwicy cię\
kiej. Zarówno zamartwica, jak i czynniki ją wywołujące,
mogą być przyczyną uszkodzenia CUN.
Punktacja Apgar zawarta jest w ksią\
eczce zdrowia ka\
dego
dziecka; równie\
czas trwania cią\
y, sposób jej rozwiązania i waga
urodzeniowa noworodka- co nale\
y sprawdzać przy okazji zbierania
wywiadu.
Ocena noworodka następuje minutę po urodzeniu, jeśli punktacja
jest <8, noworodek jest badany w następnych minutach. Im ni\
sza
punktacja w pierwszej minutach, tym wy\
sza umieralność i zagro\
enie
schorzeniami neuropsychologicznymi.
Punktacja Częstość Akcja odruchy Napięcie Kolor
akcji serca oddechow mięśni powłoki
a
2 100- 140 Prawidło W normie Dobre Ró\
owy
wa krzyk
1 100 i Oddechy Umiarko Średnie Jasny
mniej nieregular wanie
ne, obni\
one
powierzch
owne
0 brak Bezdech brak wiotkie siniczy
dłu\
szy
ni\
60
sekund
2. b- Waga urodzeniowa <2500 g.
Dzieci z niska waga urodzeniową, tj. urodzone przedwcześnie,
bądz
urodzone o czasie, ale z cechami dystrofii wewnątrzmacicznej
nara\
one są na liczne powikłania, bowiem ich układ nerwowy jest
niedojrzały. Badania wskazują na częste nieprawidłowości rozwoju
psychoruchowego. Stwierdza się zaburzenia koncentracji uwagi,
nadmierna ruchliwość, nasiloną lękliwość i nieśmiałość, agresywność,
ni\
szy iloraz inteligencji, zaburzenia rozwoju percepcji wzrokowej,
nieprawidłową koordynacje wzrokowo- ruchową, opóz
nienie w rozwoju
mowy. U dzieci urodzonych z niską waga urodzeniową w okresie
przedszkolnym często diagnozuje się MBD bądz
zaburzenia zachowania.
Udziałem dzieci z niską wagą urodzeniową są istotnie częściej
występujące najcię\
sze schorzenia centralnego układu nerwowego-
mózgowe pora\
enie dziecięce i upośledzanie umysłowe.
2. c  Noworodek urodzony w zamartwicy (sinicy) lub
mający zespół zaburzeń oddechowych po 24 godzinach
\
ycia.
Zamartwica noworodków stanowi najczęstszą przyczynę zgonów
występujących u noworodków. Główną przyczyną zamartwicy jest niedotlenienie
(hipoksja). Przyczyną zaś niedotlenienia sa ró\
ne schorzenia niepoło\
nicze matki w
przebiegu cią\
y, wszelkie schorzenia ściśle poło\
nicze, nieprawidłowości w rozwoju
samego płodu, cią\
e mnogie, utrudniona i przedłu\
ająca się akcja porodowa, urazy
porodowe. Zagro\
enia sinicą równie\
występują u dziecka urodzonego
przedwcześnie i z niską wagą urodzeniową. Najczęściej dziecko się rodzi w stanie
zamartwicy, bywa jednak, \
e ujawnia się ona póz
niej ni\
w I dobie po urodzeniu, jest
tak\
e następstwem ró\
nych schorzeń mogących wystąpić w okresie noworodkowym
i póz
niej.
Stopień cię\
kości niedotlenienia po urodzeniu wyra\
ony jest punktami
APGAR, jeśli punktacja jest średnia lub niska (lub wręcz występują objawy RDS)
dziecko jest wspomagane farmakologicznie bądz
reanimowane i podlega ścisłej
obserwacji. Zarówno zamartwica, jak i czynniki ją wywołujące, mogą być przyczyna
bezpośrednich i odległych objawów uszkodzenia CUN. Uszkodzenia mogą być
rozległe (MPD, upośledzenie umysłowe) i wybiórcze (opóz
niona kontrola postawy,
zaburzenia percepcji i in.). Następstwem mo\
e być równie\
encefalopatia, epilepsja,
mikrouszkodzenia CUN (MBD) oraz zaburzenia osobowości.
2. d  Przedłu\
ająca się \
ółtaczka powy\
ej 14 dnia (lub
występująca w pierwszych 48 godzinach \
ycia)
Jeśli  ... w ciągu pierwszych godzin po porodzie pojawia się szybko
narastająca \
ółtaczka (gromadzenie się we krwi nie związanej bilirubiny
jako produktu rozpadu krwinek) i niedokrwistość, nale\
y się liczyć z
chorobą hemolityczną noworodków. Nadmiar bilirubiny, która w postaci
niezwiązanej z białkiem łatwo przenika do komórek mózgu, staje się
powodem uszkodzenia tkanki mózgowej (Gietko, Radnikiewicz, 1984,
s.40)  zwłaszcza jąder podstawy mózgu. Wymienne przetoczenie krwi,
karmienie piersią, środki farmakologiczne to zapobieganie nieodwracalnym
zmianom w CUN (lub śmierci noworodka). Mo\
e jednak dojść do MPD 
postać pozapiramidowa (obecnie coraz rzadziej), jak te\
do l\
ejszych
zaburzeń intelektu, słuchu, ubytków wzrokowo- słuchowo- percepcyjnych i
zaburzeń emocjonalnych.
W innych postaciach \
ółtaczek hiperbilirubinemia zwykle związana
jest z \
ółtaczką mechaniczną z powodu wrodzonej niedro\
ności dróg
\
ółciowych, bądz
wywołana jest stanem zapalnym wątroby.
2. e  Dziecko urodzone z wadą rozwojową, chorobą
wrodzoną, zespołem genetycznym lub schorzeniem
warunkowaniem okołoporodowym.
 Określenie wada wrodzona oznacza, \
e wada jest obecna w chwili
rodzenia się dziecka, a obecność jej została stwierdzona wzrokowo lub na
podstawie wyniku innych pewnych metod badawczych.
Określenie wada dziedziczna lub genetyczna oznacza, \
e pierwotną jej
przyczyna są poznane powa\
ne zaburzenia genetyczne (...). W
piśmiennictwie anglosaskim najbardziej powszechnie stosowanym
terminem jest wada rozwojowa (...), co oznacza strukturalne lub
czynnościowe nieprawidłowości stwierdzone przy porodzie. Przy czym
podkreśla się, \
e przyczyny mogą być ró\
ne:
Spowodowane wyłącznie mutacją pojedynczego genu, np.: achondroplazja,
fenyloketonuria,
Spowodowane działaniem wyłącznie czynnika środowiskowego, np.
zaka\
enie ró\
yczką
Wywołane współdziałaniem ró\
nych genów i czynników środowiskowych,
jako przykład wymienia się rozszczep podniebienia (Kretowicz, Pisarski,
Słomko, Woytoń, 1988, s.398)
 (...) Wady wrodzone cewy nerwowej, prowadzące do nieprawidłowego
rozwoju mózgu i rdzenia kręgowego, stanowią najczęstszą pojedynczą
przyczynę martwych urodzeń. Ponadto u dzieci, które przezywają poród,
układ nerwowy jest nadal najczęstszym siedliskiem powa\
nych wad
rozwojowych, jak: anencefalia (brak mózgu), rozszczep kręgosłupa ( a
dokładnie- częściowy brak zrośnięcia się kanału rdzeniowego) czy
wodogłowie (hydrocephalus). Jedna z tych wad (lub zestawione
wszystkie trzy) zdarza się raz na ka\
de 150 porodów. Anencefalia
(niemal z reguły) uniemo\
liwia \
ycie, natomiast rozszczep kręgosłupa z
przepukliną oponowo- rdzeniową pozwala utrzymać dziecko przy \
yciu
przez ró\
nie długi okres, z tym, \
e mniej więcej ź dzieci z tą wadą
umiera przy porodzie. Wśród dzieci pochodzących z porodów odbytych
przed czasem odsetek wad ośrodkowego układu nerwowego jest wy\
szy,
występuje u 1 na 60 płodów(...), z czego 1/5 przezywa z u
upośledzeniami ró\
nego stopnia . (Smith, 1989, s.223-225).
Wodogłowie polega na nagromadzeniu się płynu mózgowo-
rdzeniowego w przestrzeniach płynowych mózgu, którego mo\
e być 100
razy za du\
o. Schorzenie to rzadko jest widoczne zaraz po urodzeniu, ale
ujawnia się stosunkowo szybko przez zwiększenie się obwodu głowy.
Wrodzone są wady w budowie czaszki  rozszczep podniebienia,
nietypowy kształt czaszki, ucha zewnętrznego. DO chorób
wrodzonych zalicza się choroby metaboliczne (zwykle są one
uwarunkowane genetycznie). Do najczęściej spotykanych nale\
y
fenyloketonuria i leucynoza (choroba kwasu klonowego); równie\

choroby zwyrodnieniowe często są warunkowane genetycznie, choć
ujawniają się zwykle du\
o póz
niej, ni\
w okresie niemowlęcym (np.
choroba Hunta). Równie\
 ...przyczyną padaczki w wieku dziecięcym
są uszkodzenia OUN najczęściej o charakterze wrodzonym lub
powstałym w okresie okołoporodowym będące następstwem
niedotlenienia, zaka\
enia a tak\
e zaburzeń rozwojowych
(Czachańska, 1987, s.295).
Kolejnym schorzeniem warunkowanym uszkodzeniami OUN w okresie
płodowym, okołoporodowym lub po urodzeniu jest mózgowe pora\
enie
dziecięce (MPD).  Najczęstszą przyczyną MPD są stany niedotlenno-
niedokrwienne związane z zaburzoną dysfuzją tlenu przez ło\
ysko,
nieprawidłową wymianą gazową miedzy ło\
yskiem a płodem, czy te\

zaburzeniami oddychania występującymi u noworodka (...); u dzieci
urodzonych przedwcześnie istotną rolę w etiologii MPD odgrywać mogą
krwawienia do OUN. (...)Równie\
zaka\
enia prenatalne (toksoplazmoza,
cytomegalia, zaka\
enia wirusem opryszczki) mogą doprowadzić do
zaburzeń odpowiadających swoim obrazem MPD (Czochańska, 1985,
s.144)
Mózgowe pora\
enie dziecięce wyra\
a się ró\
norodnie nasilonymi
zaburzeniami czynności ruchowych, a tak\
e zaburzeniami zachowania,
mowy, słuchu i percepcji wzrokowej. Poszczególne postaci MPD
określone są następująco: diplegia- obustronne pora\
enie kurczowe,
hemiplegia- bilateralis- obustronne pora\
enie połowiczne, hemiplegia-
pora\
enie połowiczne, postać mó\
d\
kowa MPD (ataktyczna) oraz
postać pozapiramidowa (plonsawiczno- atetotyczna lub dystoniczna).
Paraplegia jest postacią pora\
enia mogącą wystąpić po obu stronach,
ale tylko poni\
ej określonego poziomu tułowia. Hemiplegia (diplegia)
dotyczy uszkodzenia mózgu, paraplegia- rdzenia kręgowego.
 Wady wrodzone mogą obcią\
ać pod względem psychicznym,
jak i fizycznym, nie są one jednak równoznaczne z niedorozwojem
umysłowym. To stanowi osobna kategorię, obejmująca raczej wadliwe
funkcjonowanie mózgu ni\
wadliwą budowę (Smith, 1989, s.225).
Jednakowo\
często jedno z drugim idzie w parze.
2. f  W okresie noworodkowym obserwowano
drgawki.
Drgawki okresu noworodkowego cechuje amorficzność-  od
momentu porodu do 30 dnia \
ycia dziecka jest łatwo pobudliwy,
lecz nie zdolny do wyładowań jako całość, a nawet w zakresie
jednej półkuli. Dlatego w tym okresie nie mo\
na dojść do
powstawania drgawek uogólnionych bądz
połowicznych. Napady
maja charakter częściowy (...), napad polega na drganiu kącika ust
lub jednej kończyny, a nawet jej części. Mo\
e tez dojść do napadów
sinicy lub bezdechu (Majewska i in.,1985, s.369). Przyczyna
drgawek u noworodka mogą być:
zmiany rozwojowe mózgu
uszkodzenia mózgu, np.: krwotok
zaburzenia metaboliczne, np.: gospodarki elektrolitowej
hipoglikemia
zaburzenia oddechowo- krą\
eniowe i in
 Rokowanie zale\
y od etiologii. W przypadku uszkodzenia mózgu
rokowanie jest gorsze ni\
wówczas, gdy u podło\
a le\
ą zaburzenia
metaboliczne. Napady mogą ustąpić; często jednak pozostają trwałe
zmiany psychiczne i ubytki neurologiczne (Majewska i in., 1985,
s.369)
Rozwój dziecka w okresie niemowlęcym,
poniemowlęcym i przedszkolnym.
1. A) Choroby zakaz
ne wieku dziecięcego przebiegające z powikłaniami.
1. B) Schorzenia górnych dróg oddechowych
1. C) Zapalenie lub podra\
nienie opon mózgowych bądz
mózgu.
1. D) Zatrucia.
1. E) Wypadki, urazy, utraty przytomności.
1. F) Dziecko jest podejrzane o niedosłuch lub stwierdzona jest wada
słuchu.
1. G) Inne schorzenia somatyczne, które w swym przebiegu mogą zaburzać
mowę.
1. H) Zaburzenia procesów emocjonalno- motywacyjnych i rozwoju
osobowości.
1. I) Rozwój psychomotoryczny dziecka podlega obserwacji lub jest
potwierdzone opóz
nienie (upośledzenie umysłowe lub zaburzenia
parcjalne)
1. J) Zaburzenia psychiczne
2. Leki za\
ywane przez dziecko w jakimś okresie systematycznie.
1. a  Choroby zakaz
ne wieku dziecięcego
przebiegające z powikłaniami.
Choroby dziecięce wieku dziecięcego, takie jak: odra,
ró\
yczka, świnka, ospa wietrzna i in. Niekiedy jako
powikłanie prowadzą do podra\
nień lub zapaleń mózgu
bądz
opon mózgowych. W przebiegu z wysoką
temperaturą mo\
e dojść do stanów drgawkowych i
zaburzeń świadomości. Szczególnie groz
ny przebieg
schorzeń mo\
e wystąpić u dzieci do 2 lat. Następstwem
mogą być przejściowe objawy neurologiczne, mogą te\

mieć miejsce objawy odległe- encefalopatia, wybiórcze
opóz
nienie rozwoju, MBD, padaczka i in. (zwłaszcza jeśli
próg drgawkowy jest u danego dziecka niski i napady
miały miejsce nawet przy niewysokim podwy\
szeniu
temperatury ciała  np. ok. 380C).
1. b  Schorzenia górnych dróg oddechowych
Zalicza się do nich nie\
yt nosa, zapalenie gardła,
migdałków i zapalenia zatok obocznych nosa (zapalenia
nagłośni krtani i tchawicy oraz zapalenia oskrzeli,
oskrzelików i płuc to stany zapalne dolnych dróg
oddechowych)
Przyczyna chorób układu oddechowego są wirusy, bakterie
i pierwotniaki, a do zaka\
enia dochodzi drogą inhalacyjną.
Częste nie\
yty mogą powodować zaburzenia czynności
oddychania.  W przypadku dzieci utrzymujących stale
rozwartą szparę ustną nale\
y poszukać przyczyny tego
(...), co uniemo\
liwia oddychanie przez nos. (...) W razie
stwierdzenia zmian patologicznych w górnych drogach
oddechowych dziecko powinno być leczone
laryngologicznie (Jańczuk, 1979, s.51)
Następstwem tych schorzeń mo\
e być nieprawidłowy rozwój
zgryzu i mowy. Ponadto często stosowane leki mogą mieć
działanie uboczne, co nie jest bez znaczenia dla rozwoju
psychoruchowego.
Choroby uszu (zwłaszcza nawrotowe stany zapalne) mogą
prowadzić do niedosłuchu, zaś ten, jeśli nie został wykryty
przez dłu\
szy czas (zwłaszcza u dzieci od 0 do 3-4 lat)
mo\
e prowadzić do nieprawidłowego rozwoju mowy.
1. c- Zapalenie lub podra\
nienie opon
mózgowych bądz
mózgu.
Zapalenie mózgu i opon mózgowych mogą wystąpić z
powodu zaka\
enia wirusowego, bakteryjnego i
grzybiczego- w zale\
ności od przebiegu mogą pozostawić
niejednakowo rozległe i nasilone ujemne następstwa dla
dalszego rozwoju psychoruchowego. Schorzenie to
przebyte przez dziecko w pierwszych miesiącach \
ycia
mo\
e niekiedy powodować głęboki niedorozwój
umysłowy. Wśród innych następstw tej choroby wymienia
się tak\
e MPD, epilepsję, encefalopatię, głuchotę,
dysartrię, afazję, mikrouszkodzenia CUN, zaburzenia w
rozwoju osobowości.
1. d  Zatrucia.
W cię\
szych zatruciach, bez względu na przyczynę,
zwykle dominują zaburzenia krą\
enia i oddychania
(podstawowych czynności \
yciowych). Ostre objawy
neurologiczne występują w postaci zaburzeń świadomości,
napadów drgawkowych, uszkodzeń CUN. Objawami
zejściowymi mogą być: encefalopatia, epilepsja,
zaburzenia mowy, zachowania i inne.
1. e  Wypadki, urazy, utraty przytomności.
Urazy czaszki i mózgu niejednokrotnie pozostawiają
trwałe ślady w ośrodkowym układzie nerwowym. Wśród
następstw wymienia się objawy bezpośrednie, jak:
wstrząśnienie mózgu, utrata przytomności oraz odległa,
jak: zaburzenia koncentracji uwagi, męczliwość, bóle
głowy, wzmo\
ona dra\
liwość, obni\
enie sprawności
intelektualnej, dysartrie, afazje, jąkanie, padaczkę
pourazową i in. Urazy (poparzenia) mogą te\
przyczynić
się do zmiany w obrębie twarzoczaszki, zaburzając
funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego.
1. f  Dziecko jest podejrzane o niedosłuch lub
stwierdzona jest wada słuchu.
 Ryzyko uszkodzenia słuchu w pierwszych latach \
ycia istnieje u dzieci:
" - w rodzinach w których istniały przypadki utraty słuchu w dzieciństwie
" - których matki przebyły w okresie cią\
y ró\
yczkę, cytomegalię,
toksoplazmoze, opryszczkę prostą
" - z urodzeniową masą ciała poni\
ej 1500 g
" - z przebytym zapaleniem opon mózgowo- rdzeniowych
" - z wrodzonymi wadami budowy czaszki (rozszczep podniebienia,
nietypowy kształt czaszki, ucha zewnętrznego)
" - których matki w czasie cią\
y lub one same otrzymywały leki
uszkadzające słuch
" - z hiperbilirubinemią w czasie noworodkowym 20 mg% lub wymiennym
przetaczaniem krwi
" - ze skalą Apgar poni\
ej 7 w 5 minucie (niektórzy autorzy przyjmują inne
kryteria: skala Apgar 0-3, lub niezdolność do samodzielnego oddychania przez
10 minut lub hipotomią trwającą 2 godziny po urodzeniu)
W wieku poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym uszkodzenie
słuchu, głównie typu przewdzeniowego, mo\
e być następstwem
nawracających zapaleń ucha środkowego, trąbek słuchowych nosa,
zatok oraz powikłaniem nagminnego zapalenia przyusznicy
(Woynarowska, 1987, s.80-81)
 Odrębność w zakresie brzmienia i modulacji mowy wynikają z
niedostatecznego odbioru słuchowego, są one tym większe, im
większy jest ubytek słuchu oraz im póz
niej dziecko zaczęło nosić
systematycznie aparat słuchowy. Z tych tez przyczyn występują u
dziecka z
le słyszącego błędy artykulacji, zwłaszcza składowe
akustyczne, gdy wypowiedzi wykraczają poza zakres pola
słuchowego dziecka (...). Dotyczą one zwłaszcza spółgłosek
 syczących i szeleszczących , zaburzenia prawidłowego rytmu i
tempa mowy. Obserwuje się równie\
u tych dzieci wyraz
ne cechy
agramatyzmu (Góralówna, Hołyńska, 1984, s.209).
Defekty słuchu najcześciej kwalifikuje się ze względu na
miejsce uszkodzenia analizatora słuchowego. Wyró\
nia
się:
" a) głuchotę przewodzeniową (zaburzenia czynności
ucha zewnętrznego i ucha środkowego)
" b) głuchotę odbiorczą: obwodową, centralną
(zaburzenia odbiorcze obwodowe dotyczą ślimaka i nerwu
słuchowego, zaś centralne jądra nerwu statyczno-
słuchowego w rdzeniu przedłu\
onym, szlaków nerwowych
wiodących od jądra do kory mózgowej oraz ośrodków
słuchowych w korze mózgowej)
" c) głuchotę mieszaną (dotyczy jednocześnie
uszkodzenia przewodzenieowego i odbiorczego)
Stopnie upośledzani słuchu wyraz się w decybelach
" I- lekkie  0  20 dB
" II- umiarkowane  20-40 dB
" III- niezbyt cię\
kie  40-60 dB
" IV- cię\
kie  60-80 dB
" V- bardzo cię\
kie  powy\
ej 80 dB
" VI- głuchota całkowita  brak percepcji słuchowej
(por. Wyszyńska, 1987)
1. g  Inne schorzenia somatyczne, które w
swym przebiegu mogą zaburzać mowę.
Innymi schorzeniami somatycznymi mogącymi
bezpośrednio wikłać rozwój mowy bądz
zaburzać ją
wtórnie to: endokrynopatia, krzywica, zapalenia błony
śluzowej jamy ustnej i dziąseł, paradontopatie, choroba
próchnicowa, zaburzenia rozwojowe krtani, pora\
enia
nerwów krtaniowych, brodawczaki i przewlekłe zapalenia
krtani oraz miastenia (por. Pruszewicz, 1972)
1. h  Zaburzenia procesów emocjonalno-
motywacyjnych i rozwoju osobowości.
Zaburzenia te mogą być objawem zaburzeń psychoneurologicznych w
następstwie patologicznego przebiegu cią\
y i porodu, chorób i wad
rozwojowych, wypadków, urazów i utrat przytomności, stanów zapalnych
CUN. Mogą być równie\
następstwem zsumowania się czynnika
biologicznego i środowiskowego oraz wyłącznie wynikiem szeroko
rozumianej psychopatologii środowiska. Do zaburzeń zachowania zalicz
asie m. in. nadpobudliwość psychoruchowa, zahamowanie psychoruchowe,
zaburzenia snu, lęki nocne, moczenie dzienne i nocne, nadmierna dra\
liwość
(agresję), ró\
nego rodzaju fobie, wzmo\
one łaknienie i otyłość, nawykowe
wymioty, tiki, stereotypie, nawykowe ssanie palca, obgryzanie paznokci i in.
oraz logonerwice  tj. jąkanie (nie dotyczy to jąkania rozwojowego), afonię
histeryczną, mutyzm selektywny (inaczej wybiórczy), rzadziej całkowity.
W etiologicznych klasyfikacjach zaburzeń mowy mo\
na się spotkać z
pojęciami dysfemii i dysfrazji. Pierwsze rozumiane jst jako zaburzenie
wynikające z przyczyn emocjonalnych, drugie wywołane przez zaburzenia
osobowości (por. Wyszyńska, 1987).
1. i  Rozwój psychomotoryczny dziecka podlega
obserwacji lub jest potwierdzone opóz
nienie
(upośledzenie umysłowe lub zaburzenia parcjalne)
 w definicjach upośledzenia umysłowego (...) kładzie się głównie
nacisk deficyt intelektualny oraz upośledzenie przystosowania
społecznego jako charakterystyczne dla tego stanu. (...) 
upośledzenie umysłowe jest to istotnie ni\
szy od przeciętnego (co
najmniej o 2 odchylenia standardowe) poziom funkcjonowania
intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w
zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego,
spowodowany przez czynnik genetyczny i egzogenne na podło\
u
względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.
Ujecie upośledzenia umysłowego jako zaburzenia o charakterze
globalnym pozwala na odró\
nienie tego stanu od zaburzeń
parcjalnych, określonych tak\
e mianem  fragmentarycznych
deficytów rozwojowych i zaniedbań środowiskowo-
pedagogicznych (Kościelak, 1986, s.11)
 U osób upośledzonych umysłowo występują te same zaburzenia mowy co u
jednostek o prawidłowym rozwoju umysłowym, lecz sa one bardziej zło\
one,
nawarstwione i częste (...). Do najczęstszych zaburzeń mowy w upośledzeniu
umysłowym nale\
ą zaburzenia artykulacyjne, stanowiące 81% wszystkich
zaburzeń (u normalnych 57%) i zaburzenia głosu. (...) Wśród osób
upośledzonych umysłowo mo\
na wyró\
nić następujące rodzaje zaburzeń
mowy:
" 1. opóz
nienie rozwoju mowy (globalne lub fragmentaryczne)
" 2. niedorozwój mowy na tle niedorozwoju umysłowego (oligofazja)
" 3. zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem struktur korowych (afazja,
alalia, dyslalia)
" 4. zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego
(dysartria, anartia)
" 5. zaburzenia mowy spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną
narządów mowy (dysglosja)
" 6. jąkanie oraz nerwice mowy
(Kościelak, 1986, s.123-124)
Klasyfikacja uposledzenia umysłowego wg IX rewizji Międzynarodowej
Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów obowiązująca od 1.01.1980 r.
Odchylenie Odchylenie II w skalach
standardowe (stopień)
Wechslera Termana-
Merrill
Mniejsze i Rozwój 85- 110 84  11-
równe 1 prawidłowy
przeciętny
Od  1 do -2 Rozwój 70- 84 69- 83
ni\
szy i
przeciętny
Od  2 do -3 Niedorozwój 55- 69 52- 68
umysłowy
lekki
Od  3 do  4 Niedorozwój 40 - 54 36- 51
umysłowy
umiarkowany
Od  4 do -5 Niedorozwój 25- 39 20- 35
umysłowy
znaczny
Większe ni\
- Niedorozwój 0- 24 0- 19
5 umysłowy
głęboki
1. j  zaburzenia psychiczne
Pojęcie to jest szerokie i odnosi się do chorób somatycznych
ujawniających się zaburzeniami psychopatologicznymi, do chorób
metabolicznych, neurologicznych bądz
zaburzeń psychicznych
występujących jako samodzielne zespoły do których zalicza się m.in.:
" a) Zaburzenia zachowania- zespół zachowania niestabilnego,
aspołecznego, zespół zachowania antyspołecznego- przestępczego.
Zaburzenia te mogą być warunkowane zmianami w CUN,
negatywnymi wpływami środowiska bądz
jednym i drugim.
" b) Nerwice i reakcje nerwicowe- nerwica leków, histeryczna,
depresyjna, natręctwo. Zaburzenia te warunkowane są przede
wszystkim podwy\
szonym poziomem lęku ró\
nie ujawnianym. Od
strony logopedycznej zaburzenia te przejawiają się logonerwicami z
afonią włącznie (występującą w nerwicy histerycznej)
" c) Psychozy:
" - egzogenne  Wywołane chorobami zakaz
nymi,
które w swym przebiegu powodują stany zapalne mózgu,
narkotykami i du\
ymi dawkami leków, rozległymi urazami
mózgu oraz niektórymi chorobami ogólnymi. Psychozy
egzogenne zwykle mają charakter przejściowy, zdarza się
jednak, ze zejściowo stan neuropsychologiczny daje trwały
defekt funkcji poznawczych bądz
\
ycia uczuciowego. Od
strony logopedycznej mogą to być afazje, dyzartie, jąkanie,
specyficzne trudności w nauce- dysleksje, dysgrafie,
dyskalkulie.
" - Endogenne  zalicza się do nich schizofrenię
wczesnodziecięcą (podobnej symptomatyce odpowiada
autyzm wczesnodziecięcy Kannera). Schizofrenię okresu
dojrzewania i psychozę afektywną (depresyjno-
maniakalną oraz cyklofrenię).
" Etiologia tych schorzeń nie jest wiadoma.
Zaburzenia mowy przejawiają się szczególnie w schizofrenii.  Mowa coraz
bardziej traci na znaczeniu jako środek kontaktowania się z otoczeniem,
dzieci stają się coraz bardziej małomówne, wypowiedzi ich są lakoniczne,
struktura zdań nieprawidłowa, dziwaczna. Pojawia się echolalia (dzieci
powtarzają ostatnie słowo lub całość zasłyszanego zdania czy pytania,
niekiedy z analogiczną intonacją głosu) oraz echomimia i echopraksja
(objawy  echa w zakresie mimiki i gestów). Zaimki osobowe są u\
ywane
nieprawidłowo (pacjenci mówią o sobie w drugiej lub trzeciej osobie).
Dominującą formą mowy jest monolog  mowa nie jest adresowana do
nikogo (...), charakterystycznym objawem jest fonografizm- dziecko
pozornie nie zwraca uwagi na toczącą się w jego obecności rozmowę,
jednak póz
niej (nawet po kilku tygodniach i miesiącach) odtwarza jak z
płyty gramofonowej to wszystko, co niegdyś usłyszało, nawet z tą samą
intonacja głosu (...). czasem na pierwszy plan wysuwają się perseweracje
(stereotypie słowne), dzieci ponawiają bez końca dziwaczne, bezsensownie
brzmiące wypowiedzi lub pytania. Nieraz tworzą neologizmy
(niezrozumiałe,  własne wyrazy). Występują stereotypie ruchowe,
mimiczne, postawy i miejsca- dzieci nie tolerują nowych osób i sytuacji,
nieraz w sposób agresywny bronią swojego odosobnienia. (...)
W autyzmie wczesnodziecięcym Kanera (...) maja miejsce
inne znamienne cechy: (...) dą\
enie do  zachowania
identyczności we wszystkim, brak zainteresowania
osobami, przy znacznym zainteresowaniu przedmiotami,
skłonność do monologowania, mylenia zaimków
osobowych, trudności w nauczeniu się słowa  tak jako
potwierdzenia, echolalia opóz
niona (odpowiadająca
fonografizmowi) (...). Niektóre dzieci są jednak od
początku mutystyczne. (...) Wydaje się, \
e autyzm
wczesnodziecięcy Kanera jest zespołem niejednolitym,
polietiologicznym. Dotyczy on nie tylko dzieci
schizofrenicznych, ale równie\
dzieci z organicznym
uszkodzeniem mózgu (oligofrenia, afazja, głuchoniemota
pochodzenia ośrodkowego itp.) (Sulestrowska, 1981,
s.172)
2.  Leki za\
ywane przez dziecko w jakimś
okresie systematycznie.
Niektóre antybiotyki i sulfanamidy dają objawy uboczne,
nie bez znaczenia dla rozwoju psychoruchowego dziecka,
w tym rozwoju mowy. Antybiotyki aminoglikozydowe,
takie jak streptomecyna i gentamycyna powodują
uszkodzenie narządu przedsionkowo- ślimakowego
(upośledzenie słuchu), objawy podra\
nienia opon
mózgowo- rdzeniowych, zaburzenia świadomości, napady
drgawkowe. Gentamycyna mo\
e być przyczyną
rzekomego guza mózgu i uszkodzenia nerwu wzrokowego.
Półsyntetyczne penicyliny mogą powodować
występowanie objawów toksycznego uszkodzenia mózgu
pod postacią zaburzeń psychicznych i upośledzenia słuchu.
Przyczynowo- objawowa ocena zaburzeń
artykulacji.
1. Dziecko nie było (nie jest) karmione piersią.
2. W czasie karmienia dziecko najczęściej było (jest) trzymane w
pozycji poziomej (bliskiej poziomej).
3. Dziecko było (jest) długotrwale karmione z butelki.
4. Podczas snu dziecko rzadko le\
y na lekkim podwy\
szeniu lub zsuwa
głowę z poduszki (odchyla głowę do tyłu)
5. Dziecko u\
ywało (u\
ywa) nawykowo smoczki uspakajające,
gryzaki, ssie wargę lub palce bądz
przedmioty obce.
6. Dziecko słabo koordynowało (koordynuje) odruch ssania i
połykania.
7. W porównaniu z innymi dziećmi dziecko nie \
uło i nie gryzło w
podobnym czasie.
8. W czasie snu dziecko moczy poduszkę śliną.
9. Dziecko oddycha przez usta.
10. Dziecko połykając ślinę układa język między zębami.
11. W uzębieniu dziecka są znaczące braki.
12. Dziecko wykazuje wady w postawie ciała
1. Dziecko nie było (nie jest) karmione piersią.
Liczne badania ujawniły, i\
mleko matki jest najlepszym pokarmem,
który szczególnie sprzyja rozwojowi komórek mózgowych. Wiadomo
równie\
, i\
pierwsze dni \
ycia to bardzo wa\
ny okres dla rozwoju
więzi miedzy matką i dzieckiem.  Niemowlę nie jest tylko obiektem
do pielęgnowania, ale istota nawiązującą interakcje ze swoją
opiekunką. Przekazuje jej własne informacje, przewiduje jej reakcje i
doprowadza do skutku swe zamiary, zyskuje w ten sposób podstawę
do zdobywania nowych umiejętności(...) (Kitzinger, 1983, s.148).
Karmienie piersią jest więc jednym z pierwszych momentów, kiedy
niemowlę porozumiewa się i jest okazją do zbierania doświadczeń w
cielesnym, intymnym kontakcie z matką. W najwa\
niejszym okresie
\
ycia noworodek odbiera a\
80% bodz
ców przez dotyk. Dzięki
wra\
eniom dotykowym zaczyna poznawać świat. Dotyk i pieszczota
w czasie karmienia piersią i w innych kontaktach z dzieckiem mają
znaczenie psychoterapeutyczne i uruchamiają silne mechanizmy
neurochemiczne.
Dzięki temu następuje, mo\
liwy doświadczalnie do skontrolowania,
wzrost liczby receptorów podwzgórza , czyli tego obszaru mózgu ,
który odpowiedzialny jest równie\
za rozwój emocjonalny i
motywacje. Funkcje podwzgórza związane są tak\
e z procesami
zapamiętywania i reakcja na stres. Nie ulega wątpliwości, ze
matczyne głaskanie (głaski) przyczynia się do powiększenia komórek
oraz liczebnego pomna\
ania synaps mózgowych. Brak kontaktów
przez dotyk, w początkowej fazie \
ycia, dziecka z matką prowadzi do
trwałych upośledzeń w sposobie bycia.
Rozpowszechnienie \
ywienia sztucznego, spadek popularności
karmienia piersią zwiększa częstość zaburzeń odporności,
nietolerancji glutenu, przyczynia się do występowania objawów
niedostosowania społecznego związanego z procesami
komunikowania się.
Warto wiedzieć, \
e przeciwwskazania do karmienia piersią- ze strony dziecka lub
matki- są bardzo ograniczone. Ze strony dziecka są związane z cię\
kimi chorobami.
Ze strony matki przeciwwskazaniem istotnym, ale przejściowym jest stan zapalny
piersi, ostre choroby zakaz
ne, za\
ywanie jakichkolwiek leków. Trwałe
przeciwwskazania stanowią gruz
lica matki i bardzo cię\
kie schorzenia somatyczne
(np.: onkologiczne), równie\
stwierdzenie przeciwciał HIV.
Z logopedycznego punktu widzenia istotne są równie\
poglądy ortodontów na temat
karmienia naturalnego. Badania wykazały, i\
 ...z powodu braku czynności ssania,
w której \
uchwa bierze aktywny udział, nie ulega przyspieszeniu jej rozwój, przez
co pozostaje w fizjologicznym uwstecznieniu... (Mackiewicz B. 1981, s.30).
Utrwala się i pogłębia stan tyło\
uchwia fizjologicznego, z którym dziecko się rodzi.
Związany ze sztucznym karmieniem brak bodz
ców czynnościowych dla rozwoju
mięśnia okrę\
nego warg przyczynia się do stworzenia warunków dla zaburzenia
toru oddechowego (oddychanie przez usta). Nieprawidłowo ukształtowany tor
oddechowy zmusza do płaskiego układu języka, tym samym sprzyja dysfunkcji
połykania i w powa\
nym stopniu mo\
e przyczynić się do powstawania wad
wymowy. Objawy zaburzeń logopedycznych występują między innymi w postaci
przyjmowania przez język czynności w kierunku przednim (przednia cześć języka
wsuwa się między rozchylone zęby i przechodzi do przedsionka jamy ustnej, tak\
e
w czasie artykulacji głosek).
2.  W czasie karmienia dziecko najczęściej było
(jest) trzymane w pozycji poziomej (bliskiej
poziomej).
 Podczas karmienia naturalnego lub sztucznego uło\
enie
niemowlęcia powinno być prawie pionowe, ortostatyczne. Poziome
układanie niemowlęcia podczas karmienia naturalnego lub
sztucznego powoduje słaby wzrost doprzedni \
uchwy. Utrudnia to
połykanie oddychanie przez nos (A
abiszewska- Jaruzelska, 1983,
s.158).
 Pozycja dziecka przy karmieniu sztucznym winna być taka, jak
przy karmieniu naturalnym. Niemowlę nale\
y trzymać na ręku
ukośnie (prawie pionowo). Osoba karmiąca (najlepiej matka) siedzi
na krześle, z nogą na której, podtrzymuje dziecko, opartą na małym
stołeczku. Butelkę przy karmieniu nale\
y podtrzymać ręką od tyłu,
ukośnie (dno butelki wy\
ej ni\
jej otwór) (Szlachetko, 1988,
s.120).
3.  Dziecko było (jest) długotrwale karmione
z butelki.
 Nieprawidłowe karmienie sztuczne powoduje zaburzenia
czynności fizjologicznych narządu \
ucia. Praca mięsni w
czasie sztucznego karmienia jest odmienna. śuchwa jest
pozbawiona bodz
ców wzrostowych poprzednich i jest
pociągana ku tyłowi w przeciwieństwie do mechanizmu
ssania przy od\
ywianiu naturalnym. śuchwa ulega
cofnięciu, wargi stają się hipotoniczne, a usta otwarte(...).
Zgryzowo dochodzi do tyłozgryzu, tyło\
uchwia,
zwiększenia szczęki oraz związanego z tym wychylenia
lub wysunięcia siekaczy górnych... (A
abiszewska-
Jaruzelska, 1983, s.159). W następstwie tych zmian mo\
e
dojść do zaburzonego rozwoju artykulacji głosek.
4.  Podczas snu dziecko rzadko le\
y na lekkim podwy\
szeniu
lub zsuwa głowę z poduszki (odchyla głowę do tyłu)
 nieprawidłowe układanie głowy niemowlęcia do snu, zbyt wysokie lub zbyt
niskie, wywołuje zmienię w uło\
eniu \
uchwy, dochodzi do zaburzenia
czynności mięśnia i stawu skroniowo- \
uchwowego. Następstwem mo\
e być
przodo\
uchwie lub tyło\
uchwie. Uło\
enie głowy zbyt wysokie (...)
powoduje przesunięcie \
uchwy i języka do przodu (...). Uło\
enie głowy
poziome lub z dogięciem do tyłu powoduje przesuwanie dotylne \
uchwy
wraz z językiem (A
abiszewska- Jazurelska, 1983, s.158).
Przewaga mięśni odwodzących \
uchwę w uło\
eniu poziomym powoduje
oddychanie przez usta.
Prawidłowe uło\
enie niemowlęcia podczas snu polega na:  ...uło\
eniu
tułowia na plecach na sprę\
ysto twardym materacu, a głowy na poduszce.
Poduszka powinna podnosić główkę ku górze i przechylać ją nieznacznie ku
przedniej powierzchni klatki piersiowej... (Masztalerz, 1981, s.186). Ma to
zasadnicze znaczenie dla przyjęcia przez język prawidłowej funkcji w jamie
ustnej, stwarzając tym samym podstawę dla właściwego rozwoju artykulacji
głosek.
5.  Dziecko u\
ywało (u\
ywa) nawykowo smoczki
uspakajające, gryzaki, ssie wargę lub palce bądz
przedmioty
obce.
 Nawyki ssania powstają w najwcześniejszych okresach \
ycia, kiedy
odruch ssania jest jednym z najsilniejszych odruchów
bezwarunkowych decydujących o prze\
yciu noworodka (Masztalerz,
1981, s.79). Podawanie w tym okresie lub póz
niej, poza karmieniem,
smoczków pustych ( uspokajających ) staje się przyczyną
powstawania nawyku. W warunkach prawidłowych odruch ssania
wygasa między pierwszym a drugim rokiem \
ycia, zaś jako przetrwały
nawyk występuje u około 45% dzieci w wieku przedszkolnym a nawet
szkolnym. Innymi przyczynami ssania nawykowego smoczka, palca,
wargi, gryzaka, rogu poduszki itp. Jest wzmo\
one napięcie
emocjonalne dziecka lub brak dostatecznej stymulacji dziecka z
zewnątrz.
 Ka\
da intensywna i długotrwała czynność mięśni
skierowana na plastyczne, rozwijające się podło\
e wywiera
szkodliwe działanie na układ mięśniowy, kostny i zębowy
(Masztalerz, 1981, s.79). Obecność palca, gryzaka,
smoczka itp. W okolicy podniebienia powoduje wady
zgryzu, a ciągle spychanie języka w dół uniemo\
liwia
wytworzenie się prawidłowego unoszenia końca języka.
 W zasadzie nie ma smoczków  uspokajających złych i
dobrych. Zale\
nie od czasu i intensywności ssania
wszystkie wpływają mniej lub bardziej niekorzystnie na
procesy wzrostowe szczęki i \
uchwy (Szlachetko, 1988,
s.121).
6.  Dziecko słabo koordynowało
(koordynuje) odruch ssania i połykania.
Długotrwałe trudności występujące w trakcie karmienia
piersią w postaci niemo\
liwości pobudzenia odruchu
ssania u noworodka, a następnie występowania wymiotów
mogą przyczynić się do powstania zapalenia ucha
środkowego, co wtórnie mo\
e się objawiać
nieprawidłowym rozwojem mowy. Jednocześnie brak
koordynacji odruchów: oddychania, ssania i połykania
mo\
e być symptomem niedojrzałości układu nerwowego
do przyjęcia podstawowych czynności \
yciowych. Objawy
niedojrzałości OUN stanowią zagro\
enie dla
prawidłowego rozwoju mowy z wielu względów, m.in. nie
sprzyjają właściwemu rozwojowi układu
stomatologicznego, stanowiąc tym samym zagro\
enie dla
rozwoju artykulacji głosek.
7.  W porównaniu z innymi dziećmi dziecko
nie \
uło i nie gryzło w podobnym czasie.
 Z wiekiem, wraz z wy\
ynaniem się zębów mlecznych,
dziecko przechodzi stopniowo na od\
ywianie pokarmami
stałymi. Pojawiają się mechanizmy czynności \
ucia i
odgryzania, które działają pobudzająco na dojrzewanie
zawiązków zębowych, a poprzez układ mięśniowy
wpływają na kształtowanie się stawu i podło\
a kostnego.
Przedłu\
enie od\
ywiania pokarmami półpłynnymi i
papkowatymi hamuje dopływ bodz
ców czynnościowych
dla \
uchwy, zwiększa hipotonię mięśni... (Masztalerz,
1981, s.75). Brak bodz
ców czynnościowych dla \
uchwy
hamuje jej rozwój w kierunku przednim, przyczyniając się
do powstania wad zgryzu z grupy tyłozgryzów, wpływając
tym samym na funkcję języka biorącego udział w
tworzeniu głosek.
8.  W czasie snu dziecko moczy poduszkę śliną.
Wśród wielu czynników mających wpływ na wydzielanie śliny
wyró\
nia się czynniki zewnętrzne, hormonalne i układ
nerwowy. Ślinianki są bogato unerwione przez włókna nerwowe
układu parasympatycznego, jak i sympatycznego.
Zapoczątkowanie sekrecji śliny mo\
e być stymulowane przez
parasympatyczna aktywność układu nerwowego. Stwierdzono,
\
e wpływ nie stymulowanej śliny jest wysoki w dzieciństwie i
obni\
a się stopniowo a\
do osiągnięcia 5 lat, wią\
e się zatem z
dojrzewaniem układu nerwowego. Objawy niedojrzałości
układu nerwowego (zaburzeń, uszkodzeń) mogą występować
tak\
e w postaci nadmiernego, niehamowanego upływu śliny z
jamy ustnej. Zaburzenia czynności fizjologicznych narządów
\
ucia mogą równie\
dawać objawy w postaci nadmiernego
wydzielania śliny.
9.- dziecko oddycha przez usta.
Prawidłowe, fizjologiczne oddychanie przez nos wpływa korzystnie
na rozwój dziecka, w tym na kształtowanie szczęki i odwrotnie-
oddychanie przez usta mo\
e nie tylko zaburzać rozwój artykulatorów,
ale przyczynia się do powa\
nych schorzeń całego organizmu.
Wymienia się następujące przyczyny i następstwa oddychania przez
usta:
" - Choroby alergiczne, skazy wysiłkowe  w następstwie mogą
przyczyniać się do opadania \
uchwy, jej cofnięcia, co powoduje
zaburzenia zgryzowe w postaci tyłozgryzów, tyło\
uchwia, zwę\
enia
szczęki, zmian w stawie skroniowo- \
uchwowym.
" - Przerost migdałka gardłowego- w następstwie górna warga jest
skrócona, siekacze górne są wychylone lub wsunięta, \
uchwa cofnięta
lub obni\
ona. Zaburzenia zgryzowe występują w postaci tyłozgryzów,
tyło\
uchwia, zwę\
enia szczęki oraz zwiększenia jej wymiarów
przedniotylnych.
" - Przerost migdałków podniebiennych- w następstwie język i
\
uchwa są nieco wysunięte i obni\
one- stąd język oddala się od
podniebienia, a policzki uciskają na boczne powierzchnie szczęki.
Stan ten mo\
e doprowadzić do przodozgryzu, przodo\
uchwia oraz
zwę\
enia szczęki. Podobnie objawy są w następstwie polipów
śluzowych.
" - Wrodzona hipotonia mięsni wargi- mo\
e wystąpić z powodu
mało\
uchwia.
" - Nabyta hipotonia mięśni wargi- mo\
e mieć miejsce w następstwie
zgryzu otwartego z powodu krzywicy.
" - Nawykowa hipotonia mięsni wargi- z powodu zaburzonego
odruchu nerwowego (np.: po nawykowym ssaniu palca, smoczka
itp.), w następstwie występuje zwę\
enie w obrębie szczęki,
zwiększenie wymiarów przedniotylnich oraz tyłozgryz i
tyło\
uchwie. Ka\
de długotrwałe oddychanie przez usta prowadzi do
obni\
enia napięcia mięsni około wargowych i płaskiego uło\
enia
języka na dnie jamy ustnej.
10.  dziecko połykając ślinę układa język między zębami.
 Niemowlę połyka pokarmy płynne i półpłynne z językiem wysuniętym
miedzy bezzębne szczęki przy silnym skurczu mięśni policzka i warg. Ten
typ połykania nazywamy równie\
wisceralnym (trzewnym). Powinien on
zniknąć całkowicie z chwilą wyrośnięcia zębów mlecznych (Masztalerz,
1981, s.57). Umiejętność spionizowania końca języka jest objawem zmiany
odruchu połykowego z niemowlęcego na dojrzały. Wadliwy, bo przetrwały,
niemowlęcy typ połykania polega przede wszystkim na nieprawidłowym
uło\
eniu języka z równoczesnym brakiem zwarcia łuków zębowych- wobec
tego pacjent wsuwa między nie koniec języka.  Zwiększone napięcie mięśni
twarzo- ustnych, w szczególności mięśnia bródkowego, tłoczenie języka w
szparę miedzy nie zawartymi łukami zębowymi występujące u dzieci
powy\
ej 4 roku \
ycia- są dowodem przetrwałego niemowlęcego typu
połykania (Szlachetko, 1988, s.29).
Inni autorzy podają, i\
niemowlęcy typ połykania powinien zaniknąć ok. 2,5
 3 r.\
.. Równie\
zwracają uwagę, i\
przyczyną układania języka między
zębami jest nie tylko przetrwały, niemowlęcy typ połykania, ale mo\
e to
równie\
być warunkowane neurologicznie.
11.  W uzębieniu dziecka są znaczące braki.
Jeśli dziecko przedwcześnie traci \
eby, mo\
e to przyczynić
się do powstania nabytych wad szczękowo- zgryzowych,
mo\
e równie\
zaburzać czynność układu mięśniowo-
stawowego. Braki w uzębieniu przednim powodują
redukcje lub zmiany głosek. Niekiedy bywa równie\
, i\

stygmatyzm lateralny powiązany jest z brakami w
uzębieniu bocznym. Braki w uzębieniu wią\
ą się z
przejmowaniem mimowolnych i swiadomych ruchów
języka w kierunku ubytków. Ruchy te mogą pośrednio
wpływać na artykulacje głosek. Przedwczesna utrata
zębów mlecznych zaburza fizjologiczne mechanizmy
mięśniowe, ogranicza dopływ bodz
ców czynnościowych,
niezbędnych dla prawidłowego rozwoju narządu \
ucia,
wtórnie mogą powstać nabyte wady zgryzu związane z
nieprawidłową czynnością języka.
12.  dziecko wykazuje wady w postawie
ciała.
 Wady te są związane głównie ze zniekształceniami
kręgosłupa. Na narząd \
ucia wpływają zniekształcenia
odcinka piersiowego kręgosłupa. Skrzywienie kręgosłupa
boczne (scolisis), doprzednie (lordosis) lub dotylne
(cyphosis) w odcinku piersiowym powoduje
nieprawidłową działalność i pociąganie mięsni grzbietu,
szyi oraz twarzy. Mo\
e to doprowadzić do przemieszczeń
bocznych, doprzednich lub dotylnych \
uchwy
(A
abiszewska- Jaruzelska, 1983, s.159).
Równie\
nie leczony kręcz szyi (Torticollis) zaburza
rozwój twarzoczaszki i powoduje nieprawidłowy rozwój
narządu \
ycia!
Sytuacja społeczno- psychologiczna
dziecka.
1. Wykształcenie rodziców podstawowe lub ni\
sze.
2. Brak pokoju lub miejsca do zajęć, zabaw dla dziecka.
3. Rodzice nie wiele czasu poświęcają zabawie i
rozmowom z dzieckiem.
4. Rodzice mało zabiegają o wszelkie formy wychowania
pośredniego wobec dziecka.
5. Udziałem dziecka było (jest) do 3 r. \
. wychowanie
instytucjonalne.
6. Dziecko było (jest) w dłu\
szej rozłące z matką.
7-8. Dziecko było (jest) świadkiem częstych konfliktów w
rodzinie. Integracja rodzinna, w której się dziecko
wychowuje jest złamana
9. Dziecko rzadko ma mo\
liwość kontaktowania się z
innymi dziećmi.
1.- Wykształcenie rodziców podstawowe lub
ni\
sze.
Badania związku między wykształceniem rodziców a
osiągnięciami w rozwoju psychomotorycznym ich dziecka
wskazują dość jednoznacznie, \
e korelacja ta rośnie, jeśli
rodzice mają wykształcenie ponadpodstawowe. Jednak
związek ten nie jest prosty, a korelacja zró\
nicowana (od
0,4 do 0,76), o ile bierze się pod uwagę zmienne interakcji
rodzic- dziecko, tj. motywację, rozwój mowy, stosowanie
wyrazów językowych, zdolności uczenia się, ułatwienie i
nakłanianie do nauki itp.
2.  Brak pokoju lub miejsca do zajęć, zabaw dla
dziecka.
 Komfort mieszkania, jako walory zdrowotne mają znaczenie zarówno ze
względu na higienę, zdrowiem jak i stosunek emocjonalny dziecka do
swojego domu, a pośrednio i do rodziny (Bogdanowicz, 1985, s.59) Brak
samodzielnego mieszkania sprzyja konfliktom w rodzinie, utrudnia
scementowanie. Dzieciom istotnie utrudnia organizowanie własnych zabaw i
rozrywek, które nie godziły by w interesy pozostałych domowników. W tej
sytuacji wa\
ne jest, aby dziecko miało chocia\
kącik do zajęć, gdzie bez
obawy mogłoby organizować sobie zabawę. Taka mo\
liwość sprzyja
aktywności i twórczej samorealizacji dziecka, sprzyja tez wywo\
eniu
pozytywnego stosunku do domu, identyfikowaniu się z rodziną. Brak tych
mo\
liwości mo\
e obni\
ać motorykę rąk, spontaniczną aktywność (równie\

werbalna), bywa, i\
te dzieci chętnie przebywają poza domem.
Nale\
y równie\
pamiętać, \
e zdarza się, mimo dostatecznej powierzchni
mieszkalnej, przesadny perfekcjonizm rodziców, który ka\
e chronić  pokuj
gości bądz
wyposa\
enie mieszkania (parkiet, dywan itp.), co często
utrudnia dziecku \
ycie towarzyskie.
3.  rodzice nie wiele czasu poświęcają zabawie i
rozmowom z dzieckiem.
Badania wykazują, i\
wśród dzieci przejawiających niski poziom
rozwoju mowy środowisko rodzinne przejawia następujące cechy:
rzadki kontakt werbalny dorosłych z dzieckiem, nieumiejętne
słuchanie wypowiedzi dziecka, ograniczenie rozmów do spraw
porządkowych i codziennych, brak udziału rodziców w zabawach
dziecka. Za znaczące uznano równie\
małomówność członków
rodziny, brak zwyczaju czytania bajek i opowiadania oraz
wychowanie poza rodziną.
 Odpowiedzi na pytania dziecka, jak te\
wszystkie inne wyjaśnienia
i pouczenia dorosłych, są wartościowe wtedy, gdy:
" 1) Odnoszą się do faktu czy zjawiska jakie aktualnie dziecko
zainteresowało i pobudziło do zastanowienia
" 2) Są jasne i zrozumiałe dla dziecka w danym wieku
(Przetacznik- Gierowska, Makiełło- Jar\
a, 1985, s.350)
4.  Rodzice mało zabiegają o wszelkie formy
wychowania pośredniego wobec dziecka.
Czytanie ksią\
ek, wycieczki, oglądanie filmów sprzyja
okolicznościowemu uczeniu dziecka.  Wiedza dziecka
uzyskana tą drogą nie obejmuje wyłącznie izolowanych
elementów, gdy\
dziecko stale do pewnych problemów
powraca, a dorośli dostarczają mu wcią\
nowych
informacji na ten temat, co umo\
liwia organizowanie i
scalanie doświadczeń (Przetacznik- Gierowska, Makiełło-
Jar\
a, 1985, s.351). Sprzyja to rozwojowi schematów
składniowych i fleksyjnych systemu języka,
indywidualizacji wypowiedzi, poszerza słownictwo.
5.  Udziałem dziecka było (jest) do 3 r. \
.
wychowanie instytucjonalne.
Dzieci wychowywane w domach dziecka, \
łobkach
tygodniowych (a nawet dziennych) wykazują cechy
osierocenia emocjonalnego. Dzieci te  ...często z
opóz
nieniem siadają, chodzą, opanowują kontrole
zwieraczy i zaczynają mówić (Illingworth, 1975, s.61).
Ponadto wykazują cechy zaburzeń emocjonalnych,
motywacyjnych i w rozwoju osobowości.
Od strony logopedycznej sytuacja dziecka mo\
e się
przejawiać opóz
nionym rozwojem mowy, logonerwicami,
ubo\
szym zakresem słownictwa.
6.  Dziecko było (jest) w dłu\
szej rozłące z matką.
W ostatnich latach coraz częściej spotyka się wyniki badań i
publikacja z nimi związane mówiące o ryzyku  urazu psychicznego
wśród małych dzieci, zwłaszcza takich, które w pierwszych 3 latach
\
ycia rozłączono z matka (Illingworth, 1975, s.62). Nawet
konieczność przyjęcia do szpitala winna wiązać się ze świadomością
ewentualnego urazu psychicznego, stąd przyjmowanie matek razem z
dziećmi winno być codzienna praktyką w placówkach słu\
by zdrowia.
Oddawanie małych dzieci na jakiś czas (jest on w stosunku do danego
dziecka indywidualnie zmienny) osobą obcym, a nawet rodzinie,
sprzyja wystąpieniu zaburzeń emocjonalnych, mo\
e zahamować
(najczęściej przejściowo) rozwój psychomotoryczny z opóz
nieniem
wzrostu włącznie.
Od strony logopedycznej taka sytuacja dziecka mo\
e się przejawiać
logonerwicami, ubo\
szym zakresem słownictwa w stosunku do wieku
dziecka, równie\
opóz
nionym rozwojem mowy.
7., 8.  Dziecko było (jest) świadkiem częstych konfliktów w
rodzinie. Integracja rodzinna, w której się dziecko
wychowuje jest złamana.
 Dzieci wychowujące się w rodzinach pełnych, darzących je miłością
rosną w przeświadczeniu, ze stanowią dla swoich rodziców coś
cennego (Przetacznik- Gierowska, Makiełło- Jar\
a, 1985, s.208).
Dziecko wychowywane w rodzinie rozbitej doznaje często poczucia
ni\
szej wartości, równie\
często ma trudności z przyswojeniem sobie
wzorów zachowania z rolą rodzicielską tego rodzica, którego brakuje.
Jeśli rodzice prezentują postawy unikania i odrzucania dziecka,
postawę nadmiernie korygującą (autokrytyczną) bądz
nadmiernie
ochraniającą, w wychowaniu nie prezentują jednorodnych wymagań,
wychowują zbyt liberalnie bądz
okazjonalnie, nie dają dziecku
rozumnej swobody, jeśli w rodzinie dziecko jest świadkiem
konfliktów  wszystko to odbiera mu w sposób istotny poczucie
bezpieczeństwa.
 We wczesnym dzieciństwie warunkowaniu towarzyszy
skłonność do generalizacji bodz
ców. Dziecko, które
prze\
yło kilkakrotnie jakąś sytuacje lękową, będzie
skłonne traktować wszystko, co je otacza w kategoriach
zagro\
enia (Przetacznik- Gierowska, Makiełło- Jar\
a,
1985, s.205). Mo\
e to prowadzić do zaburzeń
emocjonalno- motywacyjnych i rozwoju osobowości,
równie\
mo\
e się przyczynić do redukcji aktywności
poznawczej dziecka. Od strony logopedycznej trudna
sytuacja rodzinna dziecka mo\
e się ujawnić
logonerwicami, równie\
ubo\
szym zakresem słownictwa.
9.  Dziecko rzadko ma mo\
liwość
kontaktowania się z innymi dziećmi.
Jeśli dzieci mają niewielką mo\
liwość kontaktowania się z
rówieśnikami (zwłaszcza 2-3 r. \
.) często wykazują
zakłócenia w rozwoju społecznym. Uczestnictwo w \
yciu
grupy dziecięcej zaspokaja potrzeby afiliacji,
bezpieczeństwa, przynale\
ności, uznania społecznego i
autonomii. Ponadto stymuluje aktywność werbalną,
twórczość słowną, poszerza zakres słownictwa.
Sytuacja kulturowo- językowa dziecka
1-4
Polacy porozumiewają się ró\
nymi odmianami języka polskiego w
zale\
ności od obszaru, na którym mieszkają i przynale\
ności do grup
społecznych, narodowościowych i zawodowych. Powstała wiec
potrzeba ujednolicenia wymowy. Potrzebę tę realizuje system norm
wymawianiowych języka ogólnopolskiego. Za niekorzystną sytuacje
językową uznamy taką, w której dziecko od początku nabywania
mowy (drogą naśladownictwa) nara\
one jest przez środowisko
domowe na przyswajanie form językowych niezgodnych z normami
ogólnonarodowymi. Jednocześnie warto nadmienić, i\
nabywanie
odmiany regionalnej języka, czy np. \
argonu środowiskowego jest
niekorzystne tylko wówczas, gdy dziecko wychowuje się w
świadomości jedynego wzoru językowego, jaki stanowi mowa
najbli\
szej rodziny dziecka. Szczególne zagro\
enie dla rozwoju
prawidłowej wymowy powstaje w sytuacji, gdy jeden lub wielu
członków rodziny cierpi na wadę wymowy lub mówi niezrozumiale.
W rodzinie wielojęzykowej dziecko staje wobec konieczności
nabywania, w sposób niekontrolowany, ró\
nych języków.
Fakt ten mo\
e stanowić przeszkodę w prawidłowym
przyswajaniu norm językowych, co wtórnie mo\
e
prowadzić do trudności w komunikowaniu się i kłopotów
w przystosowaniu społecznym. W przypadku mówienia
przez dziecko tylko regionalną odmianą języka (lub w
sytuacji dwujęzyczności) istotny jest problem dojrzałości
języka do podjęcia nauki szkolnej. Niedojrzałość ta mo\
e
przeszkadzać dziecku w nauce, poniewa\
mo\
e być ono
odbierane jako póz
nienie w rozwoju mowy, bądz
mo\
e
popełniać znacznie większą liczbę błędów ani\
eli to mo\
e
być, w tym wieku, akceptowalne.