_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

▪

ZNACZENIE OSADNICTWA śYDOWSKIEGO

NA ZACHODNIM BRZEGU JORDANU W
IZRAELSKO-PALESTYŃSKICH
NEGOCJACJACH POKOJOWYCH.

____________________________________________________________________________

Artur Bujak - doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Uni-
wersytet Jagielloński. Specjalista z zakresu historii Bliskiego Wschodu,
w szczególności nowożytnej historii Iraku i Palestyny. Odbył wolontariat
na Zachodnim Brzegu Jordanu

A

A

R

R

T

T

U

U

R

R

B

B

U

U

J

J

A

A

K

K

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

1

POCZĄTKI IZRAELSKIEJ OBECNOŚCI NA ZACHODNIM BRZEGU

Z

achodni Brzeg Jordanu, który znalazł się pod okupacją izraelską w wy-

niku wojny czerwcowej wkrótce stał się areną izraelskiej polityki osadniczej. Za-
równo bliskość granicy z Jordanią jak też znaczenie tych terenów dla religijnych
ś

ydów (teren Zachodniego Brzegu zwany jest także obszarem Judei i Samarii),

sprawiły iż wkrótce po zakończeniu działań wojennych minister Ygal Allon w
rządzie Leviego Eszkola przedstawił pierwszy plan mający na celu utrwalenie
ż

ydowskiej obecności na tym obszarze. Założenia Planu Allona, mimo iż nigdy

nie zostały oficjalnie zatwierdzone przez rząd Izraela, stały się szeroko akcepto-
waną strategią postępowania, kolejnych rządów. (Szmidt, 2006: 348) Istotą tej
koncepcji było założenie, iż obszar doliny Jordanu a także Pustyni Judzkiej zosta-
nie włączony do Izraela. Rzeka Jordan miała stanowić wschodnią granicę państwa
ż

ydowskiego, natomiast tereny północnej części Zachodniego Brzegu, Hebronu

oraz Dżeninu miały znaleźć się pod kontrolą Jordańską. Według tych ustaleń, sieć
gęsto rozsianych osiedli żydowskich wraz z towarzyszącymi im instalacjami woj-
skowymi w dolinie Jordanu miała pełnić funkcję obronne – zabezpieczające
wschodnią i północną granice państwa żydowskiego (Wpływ na takie rozwiązanie
miały doświadczenia wojny sześciodniowej, podczas której oddziały jordańskie a
także irackie, atakowały pozycje izraelskie właśnie z terenu Zachodniego Brze-
gu). Według Allona, gęsto zaludnione obszary arabskie na Zachodnim Brzegu
oraz Strefie Gazy miały stać się następnie przedmiotem negocjacji pomiędzy Izra-
elem a państwami arabskimi.

(por. Brom 2001:18)

Choć niektóre szczegóły tego projektu podlegały wielokrotnym modyfika-

cjom, np. wytyczenie 15 km strefy buforowej wzdłuż rzeki Jordan, czy też włą-
czeniu szeregu obszarów wokół Jerozolimy, bloku Etzion (na południe od Wiecz-
nego Miasta) oraz Hebronu do państwa izraelskiego, to jednak rdzeń planu w za-
sadniczej części pozostał bez zmian. Razem terytoria mające przypaść kontroli
izraelskiej stanowiły ok. 40% obszaru Zachodniego Brzegu. Jak zwracają uwagę
niektórzy badawcze, dalekosiężnym celem było zmuszenie jak największej liczby
Palestyńczyków do przeniesienia się na tereny wchodzące w skład państwa pale-
styńsko-jordańskiego. (Reinhart, Yediot Ahronot 2000) Jordania nie zgodziła się
jednakże na żadne rozwiązania, które przewidywałyby aneksję części Zachodnie-
go Brzegu do Izraela. Jednak kwestia dotycząca przesiedlenia ludności arabskiej
była później wielokrotnie podnoszona podczas publicznych debat w Izraelu.
(Friedman 1988: 562)

W sukurs planom kolonizacyjnym rządu przyszedł nowoutworzony Blok

Wiernych [hebr. Gush Emumin]. Ruch ten, choć oficjalnie został zarejestrowany
dopiero w roku 1974, faktycznie rozpoczął działalność wraz z końcem wojny
czerwcowej. Blok Wiernych skupiał wokół siebie głównie prawicowych, ortodok-
syjnych śydów, którzy w myśl doktryny propagowanej przez lidera tego ugrupo-
wania, Abrahama Cooka, uważali iż prowadzenie jak najszerszej akcji koloniza-
cyjnej na terenach ‘podarowanych przez Boga ludowi Izraela’ doprowadzi do
szybszego przyjścia Mesjasza (Shahak i Mezvinsky 1999: 78-96). Niezwykłą ży-
wotność i determinację ruchu dobrze ilustruje fakt utworzenia z jego inicjatywy

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

pierwszego osiedla Kiryat Arba już w 1968 r. Aktywność ruchu, próbującego
utworzyć jak najwięcej stanowisk

1

oraz osiedli, często na terenach gęsto zalud-

nionych przez miejscową ludność palestyńską lub też w okolicach głównych
miast Zachodniego Brzegu, prowadziła do konfliktów z rządem Izraela, odmawia-
jącego uznania osad powstałych na obszarach, które zgodnie z zamierzeniami
rządu znaleźć się miały pod kontrolą arabską.
Blok Wiernych nie był jednak osamotniony w swoich próbach tworzenia nowych
skupisk żydowskich na terenach Zachodniego Brzegu, szybko bowiem zyskał
potężnego sojusznika, jakim był Światowy Kongres śydów, którego jednym z
priorytetów w tym okresie, była judaizacja Zachodniego Brzegu, postrzegana jako
element niezbędny dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa, zagrożonego przez
agresywną politykę sąsiednich państw arabskich. (Benvenisti 1988: 64).

Późniejsze rozmowy pokojowe z Camp David, prowadzone pomiędzy

Izraelem a Egiptem, chociaż dotyczyły głównie kwestii Synaju i normalizacji sto-
sunków między państwami, to jednak odnosiły się również do statusu Zachodnie-
go Brzegu. W myśl podpisanego porozumienia, po okresie przejściowym poprze-
dzającym stworzenie autonomii, państwo żydowskie zobowiązało się do wycofa-
nia administracji wojskowej oraz cywilnej z tych terenów. (Camp David Accords,
1978) Jakkolwiek w Camp David nie pada ani słowo o osadnikach żydowskich
ma tych terenach, to zgodnie z duchem i literą tego porozumienia, Izrael uznał
tymczasowość swojej pozycji na Zachodnim Brzegu, zgadzając się na pełne wy-
cofanie z tego obszaru. Trzeba przy tym zauważyć, iż pod koniec lat 70-tych,
liczebność osadników na Zachodnim Brzegu była stosunkowo niewielka, nie
przekraczała bowiem 4,500. Jedna trzecia istniejących osad została założona z
inicjatywy rządu, przy czym lokalizacja większości z nich pokrywała się terena-
mi, które zgodnie z planem Allona miały zostać włączone do państwa Izrael. Tyl-
ko niewielka grupa osiedli należących do Bloku Wiernych ulokowana była poza
tym terenem.

Gush Emunim, zaniepokojony trwającymi rozmowami pokojowymi, roz-

począł trwającą od roku 1977 szeroko zakrojoną akcję kolonizacyjną terytoriów
okupowanych. Tylko pomiędzy 1977 a 1981 r. wydano ponad 400 mln $ na bu-
dowę 20 osad mających przyjąć kilkanaście tysięcy osadników. W kolejnych la-
tach wybudowano 13 kolejnych osiedli mogących pomieścić 46 tyś. osób. Liczba
nowych osadników zwiększała się o ok. 2.5 tyś. każdego roku. Wraz z rosnącą
ilością osad, wzrastała również siła polityczna Bloku który w roku 1981 uzyskał
44500 głosów co pozwoliło na wprowadzenie trzech posłów do Knessetu. (Sha-
hak, Mezvinsky, 1999: 90)

Po podpisania przez Izrael układów z Camp David, również syjoniści

przedstawili swoją wizję Judeii i Samarii, która daleko odbiegała od porozumienia
podpisanego przez Izrael z Republiką Egipską. Josef Weitz reprezentujący Kon-
gres Syjonistyczny w rozmowie z premierem Beginem stwierdził, iż należy

1

[ang. Outpost] – stanowiska - nieliczne konstrukcje takie jak przyczepy kampingowe, namioty,

budynki – mogące stanowić zaczątek nowych osiedli – są według prawa izraelskiego obiektami
nielegalnymi w przeciwieństwie do settlement - osad – których część Izrael uznaje za konstrukcje
legalne. W świetle prawa międzynarodowego zarówno stanowiska jak i osiedla są budowlami
nielegalnym.

2

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

zwiększyć ilość osiedli na Zachodnim Brzegu Jordanu z 21 do 38 w ciągu pięciu
lat, a także podwoić liczebność osad w strefie Gazy. Ponadto należałoby stworzyć
ponad 100 nowych osad o charakterze rolniczym, w których znaleźć się powinno
miejsce dla prawie 10 tyś. rodzin. Postulował również, aby zwiększyć obecność
populacji śydów w 13 rozwijających się miastach Zachodniego Brzegu oraz w
Jerozolimie.(UN Report: 1978) W zaproponowanej wkrótce przez rząd strategii
zagospodarowania Zachodniego Brzegu, skłaniano się wyraźnie ku koncepcjom
prezentowanym wcześniej przez syjonistów. Ariel Szaron pełniący funkcję mini-
stra rolnictwa, już w trzy miesiące po podpisaniu porozumienia pokojowych z
Egiptem, w wywiadzie udzielonym gazecie Ma’ariv stwierdził, iż osiedla z Za-
chodniego Brzegu nie będą nigdy ewakuowane. W imieniu rządu złożył również
obietnicę dołożenia wszelkich starań w tworzeniu nowych osiedli oraz rozbudo-
wywaniu już istniejących, na co znaleźć się miały dodatkowe środki z budżetu
(Aronson 1997 No.1: 135). Odzwierciedleniem tych zapewnień był plan rozwoju
osadnictwa żydowskiego w latach 1983-2010, jaki Ministerstwo Rolnictwa opra-
cowało wraz ze Światową Organizacją Syjonistyczną w roku 1983. Plan ten zwa-
ny także planem setek tysięcy zakładał, iż tylko w okresie najbliższych 3 lat uda
się powiększyć liczbę osadników o 80 tyś. ludzi, a także wybudować setki kilo-
metrów dróg dojazdowych do już istniejących osad. Wkrótce zresztą rząd jedno-
ś

ci narodowej rozpoczął plan powiększania osad w Dolinie Jordanu, co było w

pełni zgodne z pierwotnym założeniem planu Allona. Pomimo użycia dużych
nakładów finansowych przedsięwzięcie to powiódł się tylko częściowo. Osiągnię-
to wprawdzie przyrost zakładanej liczby nowych osiedli, jednak liczba osadników
wzrosła „jedynie” o 50 tyś. Konsensus panujący w izraelskich w kręgach rządo-
wych, a także parlamentarnych doprowadził jednak do zauważalnego wzrostu
migracji żydowskiej na obszar Zachodniego Brzegu. Trend ten zapoczątkowany w
roku 1983 był kontynuowany również pod rządami Likudu (1988-1992) kiedy to
w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie procesu pokojowego liczba
osadników wzrosła o 60 procent.

PRZYSPIESZONA EKSPANSJA OSADNICZA

Dojście na początku lat 90-tych do władzy Icchaka Rabina, wzmocniło

nadzieje na odwrócenie dotychczasowej polityki izraelskiej względem terytoriów
okupowanych. Zmiana priorytetów narodowych postulowana przez Partię Pracy
miała polegać m.in. na radykalnym zmniejszeniu środków finansowych przezna-
czanych na osadnictwo. Ponadto zapisy które znalazły się w Deklaracji Zasad,
podpisanej przez obie strony, dawały podstawę do interpretowania ich jako zgody
na ograniczenie osadnictwa na terytoriach okupowanych.

[…] żadna ze stron nie podejmie żadnych kroków, których celem byłaby
zmiana status Zachodniego Brzegu oraz Strefy Gazy – zanim kwestie te nie
zostaną rozwiązane w osobnych negocjacjach’ (Declaration of Principles,
art. VIII)
[…] w trosce o zapewnienie integralności terytorialnej ZB oraz Strefy Ga-
zy, a także chcąc zapewnić ich wzrost ekonomiczny, demograficzne i geo-
graficzne połączenia między nimi, obie strony zobowiązując się wcielić w

3

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

ż

ycie postanowienia tego Aneksu, tak aby zapewnić nie przerwany, nor-

malny i płynny przepływ ludzi, dóbr i pojazdów wewnątrz ZB oraz między
Strefą Gazy i ZB (Declaration…, aneks 1)
Klauzula ta stanowiła potwierdzenie zobowiązania, jakie Rabin złożył

podczas spotkania z prezydentem Bushem w 1992 r. Wówczas to Izrael zobowią-
zał się do wstrzymania budowy nowych osiedli, a rozwój już istniejących miał
ograniczać się do poziomu ‘naturalnego wzrostu’ (Aronson 1997 No 4: 142). Pa-
lestyńska zgoda na odsunięcie na czas późniejszy kwestii osadnictwa, wiązała się
z izraelską deklaracją o stopniowym wycofywaniu się z Strefy Gazy oraz Za-
chodniego Brzegu i zachowaniu integralności terytorialnej tych obszarów. (Decla-
ration, art. IV) Utworzenie na Zachodnim Brzegu trzech stref, A,B,C na mocy
porozumień przejściowych podpisanych w Waszyngtonie w 1995, stanowić miało
wstęp do stopniowego przekazywania obszarów kontrolowanych przez Izrael
(strefa C) Autonomii Palestyńskiej. Wszystkie istniejące do tej pory osiedla zna-
lazły się na obszarach kontrolowanych przez Izrael, który chcąc zapewnić im bez-
pieczeństwo, wprowadził szereg dodatkowych dyrektyw administracyjnych ogra-
niczających możliwość poruszania się dla ludności palestyńskiej wokół tych osie-
dli doprowadzając w efekcie do paraliżu komunikacyjnego na Zachodnim Brze-
gu. (Settlement and the final…2001).

Wkrótce z powodu licznych problemów z implementacją porozumień z

Oslo, a szczególnie z powodu rozbieżnych żądań i oczekiwań obu stron, rząd Na-
tanyahu wystąpił z propozycją porzucenia etapowych negocjacji i przejścia do
fazy rokowań finalnych, bazujących na istniejącym stanie faktycznym, co w
związku z przyspieszoną akcją kolonizacyjną jaka miała miejsce odpowiadało
interesom rządu. Plan „Allon Plus”, przedstawiony opinii publicznej 7 marca
1997r. (Hagopian 1997: 10) przewidywał poszerzenie obszaru tzw. Większego
Jeruzalem (obejmującego szereg osiedli wokół Jerozolimy), rozszerzenie granic
osiedli Ma’ale Adumim i bloku Etzyon, jak również przyłączenie do Izraela
wszystkich osiedli żydowskich znajdujących się w Dolinie Jordanu a także kolej-
nych położonych wzdłuż tzw. „pasa bezpieczeństwa”, tak aby wszystkie osady na
wschód od zielonej linii znalazły się w granicach Izraela. Uwzględniając te postu-
laty, ponad 60% Zachodniego Brzegu znalazłoby się w granicach państwa Izrael.
Założenia tej strategii uwzględniają niemal całkowicie wcześniejsze plany Ariela
Szarona związane z tworzeniem szeregu palestyńskich kantonów otoczonych
przez żydowskie osiedla, drogi i granice. Kontynuacja tej polityki wynikała z
przeświadczenia Natanyahu, o tym iż osadnictwo stanowić może główny czynnik
pomocny w ograniczaniu palestyńskiej autonomii (Aronson 1997 No2: 135-142).

Przyspieszona ekspansji osadnicza, jaka miała miejsce na Zachodnim

Brzegu od początku lat 90-tych była również rezultatem przyjęcia przez kolejne
rządy szeregu rozwiązań ekonomicznych dających osadnikom spore ulgi. I tak np.
większość nowych osad została zakwalifikowana przez rząd do kategorii A - prio-
rytetowej, będącej w dużym stopniu dofinansowywanej przez państwo. Osadni-
kom przysługiwały m.in. bezzwrotne pożyczki w wysokości 8,600$ oraz podob-
nej wielkości pożyczka na zakup nowego mieszkania; 100% dofinansowanie
kosztów materiałów budowlanych; 75% dofinansowanie kosztu kupna kolejnego
mieszkania – w tym samym osiedlu; 90% dofinansowanie opłat za naukę; Reduk-

4

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

cja podatków od 5-10%; 40% dofinansowanie kosztów budowy cieplarni. (Aron-
son 1997 No3: 132). Gwałtowny przyrost ilości osadników wiązał się również z
faktem, iż termin ‘naturalny wzrost’, był przez Izrael definiowany bardzo szeroko,
obejmował bowiem

sprowadzanie nowych osadników oraz tworzenie osiedli w

sąsiedztwie już istniejących. Warte podkreślenia jest to, iż późniejsze negocjacje z
Wye River prowadzone pomiędzy Natanyahu a Jasserem Arafatem, będące próbą
rewitalizacji procesu z Oslo, poprzez wyznaczenie bardziej szczegółowych pla-
nów realizacji poszczególnych faz porozumień, ani słowem nie wspominają o
konieczności usunięcia izraelskich osad z Zachodniego Brzegu. (Mellisay 2005:
89). Czynniki te, ulgi ekonomiczne, decyzje polityczne oraz brak silnej presji ze
strony społeczności międzynarodowej, miały ogromny wpływ na kształtowanie
się cen mieszkań w osiedlach na Zachodnim Brzegu, które były o wiele niższe niż
Izraelu, co w sposób oczywisty napędzało migrację ekonomiczną. Rząd Natany-
ahu bezpośrednio uczestniczył w finansowaniu rozbudowy infrastruktury 2/3 ist-
niejących ówcześnie osiedli. W większości wypadków prace te były prowadzone
bez wymaganych planów zagospodarowania terenu, co ukazuje skalę poparcia
udzielanego przez rząd osadnikom (Aronson, Le Monde Diplomatique: 1998).

Izraelskie stanowisko negocjacyjne w tym czasie dobrze oddaje treść do-

kumentu opublikowanego w styczniu 1997 pt. „Narodowe porozumienie w spra-
wie negocjacji finalnych z Palestyńczykami”, znanego także pod nazwą umowy
Bellin – Eytan, od imienia Yossi Bellina, ministra w rządach Icchaka Rabina i
Szymona Peresa, a także jednego z głównych negocjatorów układu z Oslo, oraz
Michela Eytana, przewodniczącego parlamentarnej frakcji Likudu. Dokument ten
jest odzwierciedleniem narodowego konsensusu w sprawie utrzymania stałej kon-
troli nad terytoriami okupowanymi. Już na wstępie dokumentu autorzy postulują
by zastanowić się nad „relacjami o dobrosąsiedztwie pomiędzy śydami a Arabami
w Ziemi Izraela”. Stwierdzenie to nawiązywało do podobnej formy użytej przez
Manechima Begina – której celem było podważenie praw Palestyńczyków do
posiadania tożsamości narodowej.

Bellin-Eytan koncentruje się na trzech elementach mających stanowić

wspólną platformę dla izraelskiej polityki względem Palestyny. Izrael, jak uważa-
ją autorzy dokumentu, chcąc wyciągnąć korzyści ze swojej obecności w Strefie
Gazy, Zachodnim Brzegu oraz Wschodniej Jerozolimie, musi pozwolić na stwo-
rzenie palestyńskiego ‘ciała’, jednak o dość nieokreślonym charakterze. Aby zde-
finiować kształt przyszłego państwa palestyńskiego, autorzy dokumentu, używają
szeregu określeń, z których najdalej idące mówi o ‘rozszerzonej autonomii’ co
odzwierciedla charakter ustępstw na które Izrael mógłby się zgodzić. Drugim
priorytetem, jak konkluduje Bellin-Eytan, jest utrzymanie strategicznej kontroli
nad przekazywanymi Palestyńczykom terytoriami, tak „aby Izrael zachował zdol-
ność odpierania ataków wymierzonych w integralność terytorialną państwa, a
także zapewnienia bezpieczeństwa i mienia swoich obywateli” Zapis ten jest wy-
razem dążenia Izraela do oddziaływania poza zasięgiem jego formalnej zwierzch-
ności terytorialnej, co postulowała już wcześniej Golda Meir mówiąc iż „granica
jest tam gdzie mieszkają śydzi, a nie tam gdzie przebiega linia na mapie”, (Aron-
son 1990: 14) Trzecie z principiów odnosiło się do „Zachodnich ziem Izraela”,
które stać się miały przedmiotem umowy z Palestyńczykami. Mieszkający na tych

5

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

terenach osadnicy musza utrzymać izraelskie obywatelstwo oraz więzi z Izraelem.
Stworzenie tych więzi – osobistych, prawnych, terytorialnych jest powinnością
państwa. (za: Aronson 1997 No.4 : 123-130) Oznaczało to, iż przynajmniej część
osad, miała się znaleźć na terytoriach przekazanych Palestyńczykom.

Tylko pomiędzy 1993 r., a wybuchem Intifady w 2000 r, liczba nowo-

wybudowanych mieszkań dla osadników wzrosła z 20,400 do 31,400, co oznacza
wzrost o 54% na przestrzeni zaledwie 7 lat. Warto jednocześnie zaznaczyć, iż
największy przyrost nastąpił za rządów Ehuda Baraka, gdy oddano ponad 4.800
nowych mieszkań. Populacja osadników licząca niewiele ponad 100 tyś. w mo-
mencie rozpoczęcia procesu pokojowego, wrosła do 191,600 pod koniec 2000 r.,
a więc o 90-procent. (Land Grab…2004: 13). Zdecydowane przyspieszenie tem-
pa wzrostu osadnictwa zaniepokoiło administrację amerykańską. Prezydent Clin-
ton otrzymał jednak uspokajające zapewnienia od premiera Natanyahu podczas
spotkania, które odbyło się w czerwcu 1997 r., iż „nie będzie żadnej znaczącej
(substantial) rozbudowy osiedli, ani znaczącej konfiskaty ziem” (Aronson, Le
Monde Diplomatique 1998). Termin ten ze względu na swoją nieprecyzyjność,
był przez Izrael również definiowany swobodnie.

Wybuch intifady Al-Aksa we wrześniu 2000r, postawił pod znakiem zapy-

tania sensowność prowadzenia dalszych negocjacji pokojowych w ramach Oslo,
gdyż był reakcją na jednostronność i nieszczerość prowadzonej do tej pory polity-
ki Izraela. W kwietniu 2001 r., opublikowany został raport tzw. Komisji Mitchela,
której celem było wyjaśnienie źródeł ostatniego konfliktu, oraz sposobu, który
skłoniłby obie strony do wznowienia rokowań i zakończenia fali przemocy. Do-
kument ten utrzymany w bardzo wyważonym stylu, obwinia obie strony o dopro-
wadzenie do sytuacji kryzysu. Jednak zawarta została w nim silna krytyka izrael-
skiej polityki rozbudowy kolonii na Zachodnim Brzegu:

Rząd Izraela stwierdza, iż zabrania budowy nowych osiedli, lecz
zezwala na ‘naturalną rozbudowę’ kolonii już istniejących. Pale-
styńczycy wskazują, iż nie ma rozróżnienia pomiędzy nowymi a roz-
szerzającymi się osiedlami. I faktycznie poza krótkim okresem rzą-
dów premiera Rabina, mamy do czynienia z ciągła, agresywną
izraelską polityką powiększania liczby osiedli.

Raport przywołuje słowa sekretarza stanu Jamas Bakera wypowiedziane

podczas konferencji w Madrycie, iż nie ma większej przeszkody dla pokoju niż
aktywność osadnicza, która trwa nie tylko nieprzerwanie, ale z coraz większą siłą.
Autorzy dokumentu (wśród nich również Javier Solana) postulują wycofanie się
wojsk izraelskich na pozycje sprzed września 2000 r. Jednocześnie raport ten na-
kłada na Autonomię Palestyńską obowiązek podjęcia działań zmierzających do
powstrzymania przemocy. Na raport Mitchella powołują się również autorzy ma-
py drogowej – ramowego dokumentu przygotowanego przy udziale Stanów Zjed-
noczonych, Unii Europejskiej, Federacji Rosyjskiej oraz Biura Sekretarza Gene-
ralnego ONZ. Dokument ten wyznacza precyzyjnie kolejne etapy negocjacji, po-
przedzone szeregiem zobowiązań, które strony muszą wypełnić, aby przejść do
następnych faz rokowań. Ten trzyetapowy proces ma zakończyć się wraz z utwo-
rzeniem państwa palestyńskiego. Początkowy etap mapy drogowej nakładał na
Izrael obowiązek rozmontowania wszystkich osad i struktur wybudowanych od

6

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

marca 2001, oraz odwołując się do raportu Mitchella, wstrzymania aktywności
osadniczej prowadzonej „pod pozorem naturalnego wzrostu”. Nawiązanie do ra-
portu komisji Mitchela, które znalazło się w oficjalnym dokumencie, było zwy-
cięstwem amerykańskiej dyplomacji, która wbrew stanowisku państw kwartetu,
wzywających do całkowitego i bezwarunkowego usunięcia nowo wybudowanych
osad, preferowała połączenie zapisu o ograniczeniu budowy osiedli z kwestią
równoczesnego rozbrojenia organizacji terrorystycznych (ICG Middle East Re-
port, May 2003: 18). Powołując się właśnie na ten zapis, rząd Izraela konse-
kwentnie stał na stanowisku, iż usuwanie osiedli powinno nastąpić po wcześniej-
szym rozbrojeniu organizacji uznawanych przez Izrael za terrorystyczne. Jedno-
cześnie państwo żydowskie nie przeciwdziałało rozwojowi już istniejących osad,
do czego na mocy mapy drogowej było bezwzględnie zobowiązane. Tylko w
okresie bezpośrednio poprzedzającym wybuch Intifady Al-Aksa, rząd premiera
Baraka uznał legalność 42 z pośród 32 stanowisk, z których cześć została założo-
na jeszcze za czasów Beniamina Nataniahu. W czerwcu 2001 r., izraelska armia
donosiła o 66 nowych konstrukcjach mogących stanowić zaczątek nowych osie-
dli.

2

Wkrótce, na fali zniechęcenia do upadającego procesu pokojowego, do

władzy doszła nowa koalicja Likudu, Shinui, Unii Narodowej oraz Narodowej
Partii Religijnej. W Artykule 2 umowy koalicyjnej możemy przeczytać, iż rząd
dołoży ‘starań aby sprostać rosnącym potrzebom rozwijających się osiedli’. (ICG
Middle East Report, May 2003: 18). Co kontrastuje w wyraźny sposób z wcze-
ś

niejszą wypowiedzią premiera Szarona o możliwości utworzenia państwa pale-

styńskiego zajmującego obszary ‘A i B, za wyjątkiem wyznaczonych stref bez-
pieczeństwa’(ICG Middle East Report, May 2003: 18). Już wcześniej Izrael kon-
tynuując politykę faktów dokonanych podjął w r. 2002 kontrowersyjną decyzję o
budowie muru, którego planowana i wytyczona trasa w sposób znaczący odbiega
od Zielonej Linii stanowiącej międzynarodowo uznaną granicę demarkacyjną.
Konstrukcja ta, jak głosi stanowisko rządu Izraela, ma zabezpieczać osiedla znaj-
dujące się na wschód od Zielonej Linii, determinując w sposób oczywisty przy-
szłe granice państwa palestyńskiego, a także stwarzając poważne utrudnienia w
codziennym życiu setek tysięcy mieszkańców Zachodniego Brzegu. Według
ostatnich danych zebranych przez UN OCHA, ok. 60 tyś ludzi żyjących w 42
wioskach znalazło się na obszarze leżącym pomiędzy murem a Zieloną Linią, a
ponad 124 tyś Palestyńczyków żyje na obszarach otoczonych przez mur i za-
mkniętych przez inne przeszkody, takie jak punkty kontrolne czy blokady (szcze-
gólnie dotyczy to rejonu Qalqilii). Aż 69 osiedli żydowskich leży w obszarze
znajdującym się pomiędzy barierą a Zieloną Linią, a więc na obszarach de facto
zaanektowanych przez Izrael. Szereg terenów wokół muru zostało uznanych za
‘strefy zamknięte’, co powoduje, iż mieszkający tam Palestyńczycy co roku mu-
szą uzyskiwać pozwolenia, aby nadal pozostać w swoich domostwach. Obszar
znajdujący się pomiędzy murem a Zieloną Linią, przyłączony do Izraela, obejmu-

2

15 z tych osiedli zostało zalegalizowanych, 13 ‘zamrożono’ – z czego w połowie z nich kontynu-

owano mimo to rozbudowę, 3 – zostały przeniesione w inne miejsce, 2 usunięto tymczasowo,
usunięto zbiorniki na wodę z 3 niezamieszkanych zabudowań, 2 były opuszczone, 4 przeznaczono
do ewakuacji której ostatecznie nie dokonano (Report on Israeli Settlements…2002:4)

7

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

je 10.17% Zachodniego Brzegu, a przebieg dotychczasowej trasy muru, tylko w
20% pokrywa się z Zieloną Linią. (UN OCHA Report, 2006)

Pomimo deklaratywnego uznania tymczasowości muru, jako elementu,

który może być w przyszłości usunięty, rząd Izraela przyznał, iż jego budowa
niesie za sobą polityczne konsekwencje. (UN OCHA Report, 2006) Istotę tych
implikacji dobrze oddaje list gratulacyjny napisany przez prezydenta Busha do
premiera Szarona z okazji wycofania osadników Izraelskich ze Strefy Gazy. W
liście tym czytamy, iż w świetle nowych okoliczności (facts on the ground),
uwzględniając główne centra populacji izraelskiej, jest nie realistycznym spo-
dziewać się, iż wynikiem finalnych negocjacji będzie pełne i kompletne powrót do
granic z roku 1949

(Bush Letter,

2004). Oświadczenie to w sposób oczywisty stoi

w sprzeczności z amerykańską polityką wyrażoną w roku 1991., gdy Stany Zjed-
noczone zadeklarowały, że będą sprzeciwiały się budowie osiedli na terytoriach
okupowanych od roku 1967. Kolejnym wspomnianym już unilateralnym posu-
nięciem rządu premiera Szarona, była decyzja o wycofaniu Izraela z Strefy Gazy
oraz ewakuacji 4 osiedli żydowskich z Zachodniego Brzegu. Przy olbrzymim za-
interesowaniu mediów światowych i użyciu niespotykanych środków, Izrael usu-
nął ok. 8.500 osadników. Intencją rządu Szarona było zademonstrowanie woli
kompromisu, do jakiego zdolny jest Izrael. Jednak nadzieję na dalsze posunięcia
zostały szybko rozwiane. Major generał Yu’ir Nueh – głównodowodzący izrael-
skimi siłami okupacyjnymi na Zachodnim Brzegu w jednym z wywiadów powie-
dział – „w Gazie wychodzimy i zamykamy za sobą drzwi. Nie mamy jednak inten-
cji opuszczać Judei czy Samarii. Zostaniemy tam na setki i tysiące lat” (Report on
Israeli Settlement…, 2007). Trzeba przy tym podkreślić, iż każdy akt polityki
izraelskiej, taki jak checkpointy, blokady, drogi objazdowe czy nawet wycofanie z
Strefy Gazy, służy tylko jednemu celowi, jakim jest utrzymanie fizycznej kontroli
nad Zachodnim Brzegiem. Świadczy o tym choćby fakt, iż opuszczone przez
osadników terytoria na Zachodnim Brzegu wciąż znajdują się w obszarze ‘C’ bę-
dącym pod pełna kontrolą Izraela. Innym wyznacznikiem intencji rządu są dane
wskazujące, iż tylko w 2005 r. nastąpił 83% wzrost ilości oddanych mieszkań w
osiedlach żydowskich w stosunku do roku poprzedniego, a także liczba 14 tyś
nowych osadników przybyłych do Zachodniego Brzegu (w porównaniu z 8.5 tyś
ewakuowanych). Izrael wycofując się z 19 mil kwadratowych w Strefie Gazy,
tylko w czerwcu 2005 zajął ponad 23 mile kwadratowe przeznaczone na rozbu-
dowę osiedla Maale Adumin. (Guardian: 18.10.2005) Inne dane zdają się to po-
twierdzać: od wybuchu drugiej wojny libańskiej na Zachodnim Brzegu zlokali-
zowano ponad 200 przenośnych domów, które mogą stanowić zaczątek nowych
stanowisk. Jest to znacznie więcej niż w roku 2005 r. W roku 2006 rozpoczęto
budowę ponad 3000 mieszkań mogących pomieścić ponad 12 tyś osadników a
tylko w pierwszym tygodniu kolejnego roku ponad 1000 nowych mieszkań zosta-
ło przeznaczonych do wybudowania. Według rzecznika organizacji YESHA

3

skupiającej osadników ‘liczby te dowodzą iż ruch osadniczy nie doznał uszczerbku
nawet po usunięciu osadników z Gazy i północnej części Zachodniego Brzegu”
(Report on Israeli Settlement…, 2007). Z ostatniego raportu opublikowanego

3

hebr. YESHA stanowi akronim słów Judea, Samaria, Gaza.

8

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

przez Peace Now w październiku 2006 r. wynika, iż ponad 40% ziem na których
znajdują się osiedla izraelskie jest prywatną własnością palestyńską. Tylko poło-
wa terenów jest własnością państwa (Breaking the Law, 2006)

Pomimo, iż Izrael wykazał, że jest zdolny do wycofania się z szeregu tere-

nów – jak np. Synaju, czy Strefy Gazy, to Zachodni Brzeg stanowi dla państwa
ż

ydowskiego obszar kluczowy, w kontekście którego Izrael nie jest skłonny zgo-

dzić się na jakikolwiek kompromis terytorialny. Osadnictwo żydowskie będące od
początku izraelskiej obecności na tych terytoriach instrumentem prowadzenia
polityki, nabrało szczególnego znaczenia w czasie trwania procesu pokojowego,
kiedy liczba osadników żyjących na Zachodnim Brzegu uległa podwojeniu. Nale-
ż

y pamiętać, że proces z Oslo nie doprowadził do usunięcia choćby jednego izra-

elskiego osiedla. Celem tej polityki było doprowadzenie do sytuacji, w której
izraelska obecność na obszarze okupowanym w sposób nieodwracalny związałaby
te terytoria z państwem żydowskim. Budowa muru, mającego w izraelskim za-
mierzeniu ochraniać istniejące osiedla, może być pomocna przy osiągnięciu jesz-
cze jednego celu, który został sprecyzowany przez premiera Olmerta tuż przed
jego wyborem na to stanowisko, a mianowicie ‘ustanowieniu stałych granic, w
których bylibyśmy odseparowani od większości palestyńskiej populacji, co pozwo-
liłoby nam zachować stabilną żydowską większość w Izraelu”.

4

(Jerusalem Post,

09.03.2006). Obecna liczba ponad 400 tyś. osadników (wliczając osiedla wokół
Jerozolimy) na terytoriach okupowanych, wraz z całą towarzyszącą im infrastruk-
turą, uniemożliwia prowadzenie jakichkolwiek poważnych rozmów na temat gra-
nic przyszłego państwa palestyńskiego. Jedno jest pewne, utworzenie przyszłego
państwa palestyńskiego w granicach wytyczonych jednostronnie przez Izrael, nie
zostanie nigdy zaakceptowane ani przez kraje arabskie ani przez samych Pale-
styńczyków. Oznacza to, iż wraz z budową nowego osiedla oraz kolejnego frag-
mentu muru oddala się perspektywa pokoju na Bliskim Wschodzie.

BIBLIOGRAFIA

Aronson, Geoffrey. 1990. Palestinians and the Intifada. Creating facts on the
West Bank, London & New York.
Aronson, Geoffrey, 1997. Settlement Monitor. Journal of Palestine Studies,
XXVI, no. 4
Aronson, Geoffrey. 1997. Settlement Monitor., Journal of Palestine Studies,
XXVII, no. 2
Aronson, Geoffrey. 1997. Settlement Monitor. Journal of Palestine Studies,
XXVII, no. 1
Aronson, Geoffrey. 1997. Settlement Monitor. Journal of Palestine Studies,
XXVI, No. 3
Aronson, Geoffrey. 1997. Settlement Monitor. Journal of Palestine Studies,
XXVI, No. 2
Aronson, Geoffrey. 1998. Facts That Put A Stop To Peace. Le Monde Diplomati-
que, November 1998

4

Trzeba przy tym pamiętać, iż Izrael jest jedynym państwem na Bliskim Wschodzie nie posiada-

jącym jasno wytyczonych granic

9

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

B’tselem report: Land Grab, Israel settlement policy in the West Bank, May 2002.
Benvenisti, Meron. 1988. The West Bank Data Handbook. Washington: American
Enterprise Institute.
Boyle Mahle, Melissay. 2005. A Political-Security Analysis of the Failed Oslo
Process, Middle East Policy, Vol. XII, No. 1, Spring
Boyle Mahle, Melissay. 2005. A Political-Security Analysis of the Failed Oslo
Process, Middle East Policy, Vol. XII, No. 1, Spring
Brom, Szlomo, 2001. Is the Jordan Valley Truly a Security Zone for Israel? Stra-
tegic Assessment, Vol. 3, No. 4, January
Bush Letter to Sharon Supports Israeli Withdraw Plan, Reaffirms commitment to
road map, Palestinian State: http://usinfo.state.gov/mena/Archive/2004/Apr/14-
125421.html
Declaration of Principles, Aneks 1, Artykuł 1, Ustępy 2-4
Declaration of Principles, Art. IV
Declaration of Principles. Art. VIII, Ustęp 7
Friedman, Robert. 1988. The Right’s Greater Israel: No Land, No Peace for Pales-
tinians. The Nation, Vol. 246, No. 16, April 23.
Hagopian , Elaine. 1997. Is the peace process a process for peace? A retrospec-
tive analysis of Oslo. Arab Studies Quarterly, Vol. 19, Issue: 3, 1997
ICG Middle East Report, A Middle East Roadmap to Where?, No. 14, 2 May 2003
ICG Middle East Report, A Middle East Roadmap to Where?, No. 14, 2 May
2003, p. 18
Jerusalem Post. 2006. Complete Olmert interview to ‘Post’, 9 March
Land Grab, Israel settlement policy in the West Bank. 2004 [online]. B’Tselem.
Dostępny: http://www.btselem.org/Download/200205_Land_Grab_Eng.pdf,
McGreal Chris. 2005. Israel redraws the roadmap, building quietly and quickly.
Guardian. 18 październik
Mitchel Report [online] Jewish Virtual Library. Dostępny:
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Peace/Mitchellrep.html
Passia. 2001, Settlment and the Final Status Talks Report, Special Bulletin
Peace Now, Breaking the Law In the West Bank. One Violation Leads to Another
– Israeli Settlement Building on Private Palestinian Property, October 2006
Reinhart, Tanya. 2000. The Second half of 48 - The Sharon-Ya'allon Plan. Yediot
Aharonot, 20 June
Report on Israeli Settlement In the Occupied Territories. 2007, Foundation for the
Middle East Peace, Vol. 17, No. 2, March-April

Report on Israeli Settlements in the Occupied Territories. 2002. Foundation for
the Middle East Peace, Volume 12, Number 1, January-Febuary
Schmidt, Yvonne. 2006. Foundations of Civil and Political Rights in Israel and
the Territories Occupied [online] Centrum Voor Islam in Europe. Dostępny:

http://www.flwi.ugent.be/cie/yschmidt/index2.htm

, str. 348

Shahak, Israel; Mezvinsky, Norton. 1999. Jewish Fundamentalism in Israel. Plu-
to Press. London.
UN OCHA, Preliminary Analysis of the Humanitarian Implications of the April
2006 Barrier Projections’, Update 5, 2006

10

_______________________________________________________________________________

F

ORUM

I

ZRAEL-

P

OLSKA-

E

UROPA

▪

www.forum-ipe.org

UN Report of the Special Committee to Investigate Israeli Practices Affecting the
Human Rights of the Population of the Occupied Territories. 13 November 1978
[online] http://domino.un.org/UNISPAL.NSF

11