Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna

77

Prof. dr hab. Ivan Mykhasiuk

Profesor nauk ekonomicznych RP
Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstwa
Narodowy Uniwersytet Lwowski imienia Iwana Franki we Lwowie

Docent, dr nauk ekonomicznych Oksana Osidach

Katedra Ekonomiki Przedsiębiorstwa
Narodowy Uniwersytet Lwowski imienia Iwana Franki we Lwowie

Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna

Dążąc do uczestnictwa w europejskich procesach integracyjnych Ukraina

musi przede wszystkim zadbać o interesy własnych przedsiębiorców, ponieważ
w przypadku przystąpienia do jakichkolwiek struktur

integracyjnych konieczne

będzie stworzenie równoprawnych warunków dla wszystkich członków,
a w wielu strategicznych branżach dostrzega się znaczne odbieganie poziomu
rozwoju produkcji od standardów światowych. Przede wszystkim więc, w przy-
padku wstąpienia do UE, Ukraina powinna ubiegać się o zastosowanie wobec
siebie maksymalnie ulgowych przepisów.

W warunkach globalizacji walka konkurencyjna skierowana jest przede

wszystkim w stronę współzawodnictwa w zakresie opracowywania i wprowa-
dzania innowacji. Nowo powstałe branże przemysłu na Ukrainie, ze słabo
ukształtowanym

rynkiem produkcyjnym, ulegają znacznym wpływom konku-

rencji innowacyjnej. Korzystając z doświadczenia Polski, Ukraina musi udosko-
nalić podstawy prawne dla działalności innowacyjnej, m.in. w takich dziedzi-
nach jak zabezpieczenie kadrowe i finansowe działalności innowacyjnej oraz
naukowo-badawczej, ochrona praw autorskich i innych. Jak pokazuje doświad-
czenie, procesy realizowane są obecnie przede wszystkim w ramach współpracy
transgranicznej.

Na obszarach polsko-ukraińskich Euroregionów (Karpacki, Bug, San) dzia-

łają specjalne strefy ekonomiczne: lwowski – SSE „Euro-Park Wisłosan”
i „Euro-Park Mielec”. Osiągnięcie sukcesu w takich strefach w warunkach
konkurencji innowacyjnej jest niemożliwe bez ścisłej współpracy sąsiednich
państw.

We wskazanych euroregionach polsko-ukraińskich rozpoczęto już wspólną

działalność innowacyjną poprzez przygotowanie kapitału intelektualnego.
W tym celu wspiera się naukowo pracowników i studentów wszystkich uczelni
wyższych oraz opracowuje wspólne projekty innowacyjne, które są już częścio-
wo realizowane w ramach programu INTERREG i PHARE CBC.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oznacza przede wszystkim dla

Ukrainy znaczące zmniejszenie drobnego handlu przygranicznego, co skutkuje

Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach

78

utratą źródeł dochodu dla większości mieszkańców terenów przygranicznych.
Zmienia się zakres działalności oraz forma „szarej” strefy przygranicznej. Zani-
kają prymitywne formy biznesu transgranicznego. Aspekt negatywno-
-pozytywny tej tendencji wyznacza się przejściem „półlegalnego” drobnego
biznesu do

legalnego rozwoju innowacyjnego miejscowego rynku gospodarcze-

go w regionach przygranicznych, zwłaszcza w sektorze prywatnym.

Te i inne negatywne skutki rozszerzenia Unii Europejskiej można zminima-

lizować, m.in. poprzez uzgodnienie oraz maksymalnie zunifikowanie warunków
wizowych dla obywateli Ukrainy, zwiększenie wydajności pracy służb konsu-
larnych, np. poprzez otwarcie większej liczby konsulatów na Ukrainie, rozpa-
trzenie możliwości otwarcia wspólnych konsulatów UE w dużych miastach
Ukrainy, włączenie ukraińskich pograniczników oraz celników w międzynaro-
dowe programy oraz szkolenia, które są przeprowadzane dla przedstawicieli
odpowiednich służb krajów członkowskich Unii, wprowadzenie programu „ma-
łego ruchu granicznego” dla obywateli mieszkających w strefie przygranicznej.

Pomoc unijna skierowana na utrzymanie oraz ochronę przyszłych granic

wschodnich UE udzielana była poszczególnym państwom kandydującym
w ramach specjalnie utworzonego dla nich programu finansowego. Jednakże
z praktyki wynika, że ochrona granic jest bardziej efektywna, jeśli jest realizo-
wana wspólnie lub przynajmniej koordynowana przez obie graniczące strony.
Pomoc UE powinna być więc dostosowana do realnych warunków. Inaczej mó-
wiąc, aby pomoc UE w zakresie spraw wewnętrznych oraz administracji na
wschodniej stronie granicy UE była bardziej efektywna, należy „zinternacjonali-
zować” wsparcie w zakresie spraw wewnętrznych i administracji Ukrainy i Pol-
ski i przekształcić je we wspólny program ochrony granic wschodnich. Umożli-
wi to sąsiadom Ukrainy – państwom Grupy Wyszehradzkiej – udział w wyko-
nywaniu Planu Działań UE w stosunku do Ukrainy w zakresie spraw wewnętrz-
nych i administracji. Ukraina powinna dążyć do zakończenia uregulowania
prawnego granic na podstawie uznania statusu równości wszystkich granic oraz
rozpocząć proces wyznaczania granic lądowych z Federacją Rosyjską.

Należy zwiększyć ilość działań, które mogą być podjęte na terenie Ukrainy

przez ukraińskie pododdziały celników. Działania te nie powinny ograniczać się
do sprawdzania legalności zamieszkiwania. Efektywna kontrola graniczna wy-
maga rozszerzenia nadzoru także na obszary zwiększonego niebezpieczeństwa –
stacje kolejowe, bazary itp. Wzrost niebezpieczeństwa nielegalnej migracji wy-
maga utworzenia pewnej infrastruktury, np. ośrodków dla osób deportowanych
oraz uchodźców, a także zwiększenia mobilności służb patrolujących.

Z drugiej strony Ukraina i nowi członkowie UE, sąsiedzi Ukrainy, powinni

ujednolicić podejście do wspólnego zarządzania swoimi granicami. Obustronna
współpraca oraz planowanie w zakresie udoskonalania ochrony granic powinno
być dostosowane do nowej sytuacji – rozszerzenia granic UE. Dotyczy to rów-
nież unijnych standardów w zakresie implementacji oraz perspektyw wyłączenia

Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna

79

Ukrainy z obowiązku wizowego w UE i unijnej pomocy w ochronie wschodnio-
-północnych granic Ukrainy.

Polska polityka zagraniczna powinna być

bardziej zdecydowana w tym za-

kresie. Chodzi między innymi o sprzyjanie procesowi tworzenia, przez odpo-
wiednie struktury UE specjalnego funduszu (mamy na myśli miliardy euro),
który byłby wykorzystywany w przygranicznych regionach Polski i Ukrainy.

Fundusz taki ułatwiłby

rozbudowanie obustronnych kontaktów: społeczno-

-politycznych, ekonomicznych, infrastrukturalnych i innych. Na granicy polsko-
-ukraińskiej występują problemy, które wymagają szybkiej reakcji. Przykładem
jest sytuacja na przejściach granicznych, która nie jest rozwiązana zarówno
w Polsce, jak i na Ukrainie. Stanowi to przeszkodę dla intensywnego rozwoju
stosunków ekonomicznych, które są wstępem do dobrych relacji międzypań-
stwowych.

Omówione powyżej zagadnienia umożliwią regionom przygranicznym bar-

dziej aktywne włączenie się w procesy euroregionalizacji. Euroregiony stanowią
czynnik aktywizujący udział Ukrainy w procesie rozszerzenia UE, sprzyjają
unifikacji zasad handlu, zarządzania oraz mechanizmów społecznego kierowa-
nia. Dodatkowo euroregiony stanowią jeden z najbardziej korzystnych aspektów
stosunków transgranicznych na kontynencie. Struktury te mogą być dla Ukrainy
swoistą kompensacją „integracyjnego przyhamowania”, poprzez rozwój innych
kierunków współpracy, na przykład takich, które są związane z osiągnięciem
sprzyjającego statusu w handlu, wprowadzeniem strefy wolnocłowej, współpra-
cą naukowo-techniczną, przede wszystkim w zakresie rozwoju innowacji.

Regionalizacja odpowiada potrzebom utworzenia mobilnych firm innowa-

cyjnych, które byłyby alternatywą dla „dużych” struktur, zabezpieczającą mniej-
sze straty produkcyjne przypadające na jednostkę wysoko rozwiniętej, innowa-
cyjnej produkcji. Formy współpracy euroregionalnej mogą znacznie się różnić –
mogą dotyczyć m.in. zawierania kontraktów handlowych i inwestycyjnych,
wspólnej realizacji naukowo-technicznych programów rozwoju regionalnego,
współdziałania w zakresie przewidywania postępu naukowo-technicznego, wy-
miany informacji naukowo-technicznych, utworzenia stałych oraz czasowych
zespołów naukowych, czy wspólnych przedsiębiorstw.

We wszystkich regionach Ukrainy, szczególnie zaś w tych graniczących

z Polską, końcowym celem realizowanych strategii jest przede wszystkim przy-
gotowanie i wstąpienie Ukrainy do UE, co jest procesem złożonym i długotrwa-
łym. Jednocześnie, wraz z rozwiązaniem wymienionych specyficznych proble-
mów, przystąpienie do UE może być gwarancją szybkiego wzrostu wydajności
pracy w euroregionach polsko-ukraińskich, przyspieszenia postępu naukowo-
-technicznego, pokonania tendencji inflacyjnych, zmniejszenia różnic społecz-
nych i regionalnych poprzez głębokie i skoordynowane reformy oraz decentrali-
zacji odpowiedzialności na wszystkich poziomach zarządzania. Wszystko to
wzmocni ochronę społeczną, poziom zatrudnienia, udoskonali politykę przemy-

Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach

80

słową oraz rolną, przede wszystkim w regionach, co jest zgodne z unijnymi
wymogami.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zagrożeniem dla przygranicz-

nych regionów Ukrainy stało się zmniejszenie obrotów handlowych. Zgodnie
z niektórymi obliczeniami, obroty te mogą się zmniejszyć o prawie 15–20

%

w stosunku do stanu sprzed wejścia Polski do UE. Jest to wynik zaostrzenia
przepisów prawnych, dotyczących zasad przewozu towarów przemysłowych
i nieprzemysłowych przez zewnętrzne granice („uszczelnienie granicy” UE).
Rezultatem zmniejszenia handlu przygranicznego może być znaczący wzrost
bezrobocia, związany ze zwolnieniem części pracowników w branży handlowej
(hurtownie, magazyny, bazary, przedsiębiorstwa produkcyjne, które obsługują
rynek ukraiński na terenie Polski).

Województwa graniczące z Ukrainą starają się zwiększyć działalność stra-

tegiczną, która przyczyni się do rozwoju handlu w warunkach członkostwa Pol-
ski w UE. Jedną z form takiej działalności mogłoby być stworzenie na granicy
polsko-ukraińskiej agencji instytucjonalnych, centrów handlowych, sal konfe-
rencyjno-seminaryjnych dla prezentacji międzynarodowych itp.

Polska granica wschodnia stała się wschodnią granicą Unii Europejskiej,

więc jej modernizacja jest nie tylko problemem Polski i Ukrainy, ale również
całej Unii Europejskiej. Mam na myśli finansowe wsparcie budowy i rozbudowy
przejść granicznych, dostosowania wyposażenia do unijnych standardów oraz
przeszkolenie służb granicznych obu państw.

Wiadomo, że jednym z warunków przyspieszenia wstąpienia Polski do UE

była zmiana terytorialnego podziału państwa. Nowe województwa są admini-
stracyjnie lepiej przygotowane do wprowadzenia polityki regionalnej (posiadają
własny potencjał ekonomiczny, kulturalny oraz innowacyjny – ośrodki akade-
mickie). Ich utworzenie dostosowało Polskę do standardów Unii Europejskiej.

Po utworzeniu Euroregionów: Bug i Karpacki, na szczególną uwagę zasłu-

guje sfera międzynarodowej współpracy transgranicznej Ukrainy i Polski. Suk-
ces tej współpracy jest szansą na przyspieszenie rozwoju gospodarczego, zwięk-
szenia obrotów inwestycyjnych oraz napływu kapitału zagranicznego. Eurore-
giony te stwarzają możliwości wielostronnej bezpośredniej współpracy miast,
gmin, powiatów, województw, leżących po obu stronach granicy. Dotyczy to
m.in. realizacji wspólnych projektów, na przykład w sferze celnej, infrastruktury
drogowej czy innej.

Katalizatorem współpracy euroregionalnej ma być centralne oraz regionalne

zarządzanie. Polityka regionalna, przy jednoczesnym wsparciu tych działań
przez władze centralne, wyzwala między innymi endogenne siły miejscowej
wspólnoty, organów samorządowych oraz sfery biznesu.

Wspomniane powyżej oraz inne ogólnoeuropejskie formy przygranicznej

współpracy, przede wszystkim transgranicznych ugrupowań o charakterze re-
gionalnym, wprowadzenie nowych modeli funkcjonowania gospodarczego wo-

Polsko-ukraińska współpraca transgraniczna

81

jewództw przygranicznych, w tym wolnych stref ekonomicznych, zwiększenie
inwestycji na obszarach przygranicznych, rozszerzenie pomocy humanitarnej,
międzyregionalne kontakty pozwolą Ukrainie na przekształcenie współpracy
przygranicznej w działania dążące do zbliżenia się do Polski oraz aktywizowa-
nie jej udziału w ogólnoeuropejskich procesach integracyjnych.

Najogólniej

częściami składowymi przygranicznych kompleksów gospodar-

czych jest przyroda, mieszkańcy, strefa produkcji oraz usług. Funkcje tych czę-
ś

ci składowych mogą być wyznaczone drogą badania ich związków funkcjonal-

nych. Na ich podstawie, w przygranicznych kompleksach gospodarczych obu
części euroregionu utworzył się szereg grup międzybranżowych, między innymi:
–

grupa

paliwowo-energetyczna, która jest jedyną formą wydobywania zaso-

bów paliwowo-energetycznych, ich transportu, magazynowania, przeróbki
i wykorzystania;

–

grupa budowlano-przemysłowa (utworzona na podstawie ogromnej miej-
scowej bazy surowcowej);

–

grupa finansowo-kredytowa (wkład kapitału w przedsiębiorstwach wszyst-
kich branż i zespołów).

Koncepcja rozwoju społeczno-ekonomicznego, na przykład Euroregionu

Bug, może przyjąć dwie skrajne formy: pierwsza – pokonanie różnic cywiliza-
cyjnych, szybki rozwój ekonomiczny, jak również integracja z UE (scenariusz
„szansa”), druga – hamowanie reform, destabilizacja polityczna i gospodarcza,
a w rezultacie miejsce na peryferiach rozwiniętej zjednoczonej Europy (scena-
riusz „zagrożenie”). Wliczając te dwie skrajne sytuacje opracowano trzy hipote-
zy rozwoju regionalnego: polaryzacja rozwoju gospodarczego, ekorozwój oraz
zrównoważony rozwój. Ostatnia z hipotez, według nas, jest najbardziej opty-
malna dla stworzenia koncepcji rozwoju Euroregionu Bug. Przewiduje ona, że
proces modernizacji innowacyjnego rozwoju gospodarczego będzie szedł
w parze z rozwojem ekologicznym. Podstawą systemu gospodarczego tego
Euroregionu będą metropolie, które staną się miejscem do lokalizacji kapitału,
innowacji i biznesu europejskiego oraz ośrodkami europejskiego rozwoju spo-
łeczno-ekonomicznego („europolie”), w których w warunkach międzynarodowej
konkurencji będą się tworzyć węzły biznesu i innowacji.

Obecnie niestety, wymienione euroregiony polsko-ukraińskie nie działają

tak jak inne, na przykład polsko-niemieckie. O ile te ostatnie były zapoczątko-
wane „na dole”, w oparciu o interesy ekonomiczne, to nasze ukraińsko-
-polskie euroregiony zostały utworzone „na górze”, na podstawie umów między
władzami wojewódzkimi, ignorującymi władze gmin i sołectw.

Nieuwzględnienie interesów oddzielnych sołectw i gmin powoduje, że nie

są one zobowiązane do wejścia do utworzonych euroregionów. Dlatego na przy-
kład na mapie euroregionów polsko-niemieckich jest spora ilość pustych miejsc
(„plam”), natomiast mapa dużego Euroregionu Karpackiego jest jednolita (bez
„plam”). Fakt ten powinien być wzięty pod uwagę przez władze obu naszych

Ivan Mykhasiuk, Оksana Osidach

82

państw. Ponieważ tylko struktury organizacyjne (w danym przypadku eurore-
giony) utworzone „na dole”, w oparciu o interesy ekonomiczne, są bardziej dłu-
gotrwałe oraz mobilne. Natomiast struktury organizacyjne utworzone „na gó-
rze”, bez uwzględnienia interesów „dołu”, nie mają perspektyw oraz są niesta-
bilne.

Obecny stan polsko-ukraińskich transgranicznych stosunków ekonomicz-

nych nie odpowiada współczesnym procesom gospodarki światowej. Proponu-
jemy wykorzystać EURO 2012 jako jedno z ważniejszych zadań do osiągnięcia
wzajemnych korzyści, w celu wzmocnienia pozytywnych rezultatów transgra-
nicznych stosunków ekonomicznych. Dlatego w najbliższym czasie powinien
być wprowadzony efektywny i transparentny system inwestycji dla rozbudowy
infrastruktury. Na poziomie ustawodawczym należy utworzyć nowy mechanizm
tworzenia systemu ustaw maksymalnie zliberalizowanych.

Literatura

Андрушків

Б., Базилевич Я. (2005), Україна і Польща – економічні аспекти

співпраці, „Економіка України”, № 11.

Бочан

І., Михасюк І. (2007), Глобальна економіка. Підручник, К.: Знання.

Kowalko B., Miszczuk A. (2005), Pogranicze polsko-ukraińskie, Zamość.

Streszczenie

Sukces współpracy w ramach wspólnych Euroregionów: Karpackiego i Bug stano-

wi szansę na przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost inwestycji po obu stronach
granicy. Jednak niedostateczna współpraca w Euroregionie wymaga wyboru dodatko-
wych obszarów terytorialnych dla kształtowania Euroregionu San, rozpoczynając od rad
rolniczych, gmin i ich gospodarczych zainteresowań. Pod znakiem zapytania pozostaje
realizacja wspólnych projektów związanych z Euro 2012.

Summary

The Polish-Ukrainian Transborder Cooperation

The success in the cooperation of joint euroregions Carpathians and Bug is

a chance for faster economic development, the growth of investment on both sides of the
border. It is a question of realization of joint projects including Euro 2012. However
insufficient cooperation in Euroregion Carpathians requires selection of the additional
territory for forming Euroregion San, beginning with the agricultural councils, gminas,
their economic interests.