Arkady Fiedler
Marek Fiedler

Indiański
Napoleon

Gór Skalistych

WYDAWNICTWO POZNAŃSKIE
1982

WSTĘP

W

Kanadzie byłem już pięciokrotnie, ostatnio dwa razy w towarzystwie moich

synów, Arkadego Radosława i Marka. Przedziwnie uroczy kraj, krynica bujnych nastrojów,
rezerwuar przygód. Nie tylko tam puszcze pachnące, nie tylko jeziora romantyczne i
szczupaki, i łosie, niedźwiedzie, Indianie, ale hojny kraj jak gdyby się sadził, by przybysza
nieustannie witać podniecającymi zdarzeniami.

Gdy w lipcu 1972 roku znalazłem się po raz drugi na Calgary Stampede w

kanadyjskiej prowincji Alberta, miałem niezwykłą przygodę. W tych festiwalowych dniach
kowbojskiego szaleństwa brykaliśmy także i my, syn Arkady Radosław i ja, jak wszyscy inni.
Uzbrojeni w aparaty, uwijaliśmy się jak narwani i fotografowali, co się dało: rącze mustangi,
kowbojów, Indian. Byli to Czarne Stopy, wspaniały szczep dawnych zabijaków żyjących w
tych stronach południowej Alberty.

Owi wojacy paradowali teraz w Calgary wystrojeni w szumne pióropusze i cudaczną

odzież skórzaną i nie stronili od obiektywu. My zaś, chcąc ich jeszcze bardziej pozyskać
wypróbowanym chwytem, podsuwaliśmy im pod oczy I znowu kuszącą Kanadę. Owa
książka, opisująca moją poprzednią podróż do tego kraju w 1961 roku, miała wiele ilustracji,
a między innymi ponętne zdjęcia z ówczesnego Calgary Stampede. Więc kalgaryjscy
Indianie patrzeli teraz na obrazki wniebowzięci, podziwiali, niektórzy poznawali siebie. Jedni
wpadali w zachwyt, inni w zadumę.

Wśród tych zamyślonych był barczysty, chyba czterdziestoletni, nieszpetny, ale z

lekka wstawiony Indianin Tęga Tarcza czyli Sakojeaotan; pochodził ze szczepu Czarnych
Stóp, żyjących w okolicy Cardston na pograniczu USA. Nie mógł on odczepić się od mej
książki, wciąż przewracał kartki i przewracał, wybałuszał oczy. Wreszcie zapytał mnie:

- To ty pisałeś to wszystko?
- Ja.
- Jesteś pisarzem?
- Jestem.
- Ileś już napisał książek?
- Wiele.
- Ile?
- Dwadzieścia pięć.
Wyszedł z jego gardła jakiś odgłos uznania, niby niedźwiedzi pomruk, i Indianin nas

opuścił.

Nazajutrz znowu przystąpił i znowu chciał widzieć książkę. Podałem mu.
- Czy książka ciebie tak interesuje? - zapytałem trochę rozbawiony.
- Nie! - odparł.
- Nie? A co? - uśmiechnąłem się.
- Ty mnie interesujesz!
Tęga Tarcza, nie zważając na moje zdziwienie, wydobył z torby, którą miał przy

sobie, potężny plik zżółkłych, postrzępionych papierów. Był to rękopis zapisany wyblakłym
atramentem w języku angielskim.

- Tyś to napisał? - zapytałem go.
- Nie. Pisał Indianin ze szczepu Nezpersów... Blisko siedemdziesiąt lat temu...
I Tęga Tarcza zaraz wyjaśnił, że ożenił się z kobietą ze szczepu Nezpersów,

pochodzącą ze stanu Idaho w USA. A ta żona miała dziadka, Biegnącego Łosia. To on,
wykształcony przez misjonarzy na nauczyciela w swym szczepie, napisał książkę o dziejach
Nezpersów, a zwłaszcza o wojnie Wodza Józefa z Amerykanami. A gdy jego wnuczka
wyszła za mąż za Tęgą Tarczę, dostała od swego dziadka, wtedy już bardzo sędziwego,
rękopis. Oto on...

- A co ja mam z tym zrobić? - zapytałem.
- Przeczytać, kupić ode mnie i wydać...
- Ja?
Okazało się, że żaden wydawca w USA ani Kanadzie nie chciał tej książki wydać, a

gdy na życzenie Tęgiej Tarczy ją przejrzałem, zrozumiałem, dlaczego nikt jej nie chciał: to
prawda, była istną kopalnią ciekawych informacji, ale równocześnie demaskowała
okrucieństwa Amerykanów, a poza tym była napisana tak dyletancko, niezdarnie, że
wymagała literackiego przerobienia dosłownie od podstaw. A jednak praca owego
Biegnącego Łosia w porównaniu z innymi podobnymi źródłami była kapitalną skarbnicą
wiadomości.

- Jesteś pisarzem i znasz wydawców! - odezwał się Tęga Tarcza. - Czy kupisz to?
- Ile chcesz? - zapytałem.
- Dwieście dolarów.

- Nie dam.
Machnąłem ręką. Za drogo. Ale gdy zbliżał się nasz dzień wyjazdu z Calgary,

skruszałem. Znowu machnąłem ręką, tym razem na dwieście dolarów, i nabyłem rękopis
Biegnącego Łosia ze szczepu Nezpersów.

I nie żałowałem. Ileż tam tyło frapujących wiadomości o szczepie Nezpersów, jakież

to gruntowne źródło sensacyjnych wypadków z owych burzliwych czasów drugiej połowy
XIX wieku!

W moim życiu wpadło mi do rąk wiele wiarogodnych dokumentów o historii Indian

północnoamerykańskich, ale żaden nie wydał mi się tak autentyczny, tak tragiczny i tak
kompromitujący okrutne metody tępienia Indian przez Amerykanów jak ów pamiętnik
Biegnącego Łosia.

Więc warto było przetrawić ów surowiec, przerobić, nadać mu czytelną formę

literacką i oto przedstawić niniejszą książkę czytelnikom, żądnym prawdy o bohaterskich
Nezpersach.

A że mój syn, Marek Fiedler, zajmował się od dłuższego czasu dziejami szczepu

Nezpersów i postać Wodza Józefa była mu szczególnie bliska, namówiłem go do współpracy
i razem pisaliśmy książkę.


Poznań-Puszczykówko 1979

Arkady Fiedler

1. JA, BIEGNĄCY ŁOŚ

J

estem Indianinem z górskiego szczepu Nezpersów, przezwanym przez białych ludzi

Peterem Atkinsonem. Mierzę sześć stóp wysokości, a urodziłem się około 1860 roku w
dolinie Wallowa w północno-wschodnim rejonie terytorium Oregon. Miałem więc jedenaście
lat, i Grom Nad Górami, Hejnmot Towialaket, zwany Wodzem Józefem przez białych ludzi,
został głową żyjących w naszej dolinie Indian Nezpersów, siedemnaście zaś miałem lat, gdy
nadszedł straszny dla nas rok 1877, rok krwawej wojny.

Dziś mam czterdzieści pięć lat i spisuję dzieje szczepu Nezpersów, bo za młodu

chodziłem do szkoły u misjonarzy i nauczyłem się czytać i pisać oraz myśleć sposobem
białych ludzi. A piszę nade wszystko dlatego, że Grom Nad Górami, zanim dokonał żywota
przed rokiem, nakazał mi tę robotę. Zatem spisuję wszystko, co sam widziałem i
przeżywałem, ale i to także, co nagromadziłem przez lata z opowiadań najstarszych ludzi
naszego szczepu oraz z amerykańskich dokumentów.

Jest w ludzkiej naturze słabość, że każda liszka swój ogon chwali, przeto i ja chwalę

mój szczep. Ale nie przechwalam, nie chwalę z próżności, nie po próżnicy. Już sto
pięćdziesiąt lat temu, kiedy w osiemnastym wieku przedzierali się do naszych górskich
bezdroży pierwsi biali myśliwi z północnego wschodu, od strony kanadyjskiej - już wtedy

dziwili się obcy przybysze, że napotykali tak łagodnych Indian, jakimi zawsze byliśmy. Tak
łagodnych i przyjaznych, gościnnych i ułożonych - stwierdzali biali - Indian stroniących od
gwałtów i wojen, więc wcale niepodobnych do naszych wschodnich sąsiadów na preriach,
Sjuksów, Czarnych Stóp, Szijenów, Komanczów.

Owi biali myśliwi i handlarze z kanadyjskiej północy byli to Francuzi z Quebecu i

Szkoci lub Anglicy z Kompanii Zatoki Hudsońskiej, wszyscy okrutnie łasi na skórki
zwierzęce, osobliwie bobrowe, a przy tym byli to srodze ruchliwi pędziwiatry, szczególnie ci
Francuzi.

Oni to wielu ustroniom w naszych górach nadawali francuskie nazwy, które do dziś

przetrwały, jak Coeur d'Alene, jak Pend Oreille. A gdy widzieli, że ongiś, w osiemnastym
wieku, niektórzy nasi próżni junacy zdobili się kółeczkiem w nosie, przezwali hurmem cały
nasz szczep Nez Perces czyli Przekłute Nosy. I pomimo że już dawno ów dziwny obyczaj
nosowy całkiem u nas zaginął, brzydka nazwa pozostała. Przywarła do szczepu tak rzetelnie,
ż

e już nikt nie nazywa nas inaczej jak tylko Nezpersowie.

Jeszcze pod innym względem, nie tylko pokojowym usposobieniem, różniliśmy się od

reszty Indian, zwłaszcza szczepów koczowniczych: byliśmy ludem osiadłym. W
najpiękniejszej z dolin, w naszej Wallowie, gleba słynęła z niezwykłej żyzności, więc już od
wielu pokoleń uprawialiśmy rolę, sadząc różnorakie jarzyny. Mieliśmy pożyteczną roślinę
zwaną kama, rosnącą szczególnie obficie na naszych równinach, roślinę o jadalnych i wielce
pożywnych korzeniach.

Najulubieńszym jednak naszym zajęciem była hodowla koni, a także i bydła. Co do

bydła, to podpatrzyliśmy pierwszych białych osadników na preriach i w górach i poszliśmy
ich śladem. Natomiast co do koni, to już od niepamiętnych czasów, jak tylko pojawiły się ich
tabuny na naszym kontynencie, byliśmy namiętnymi hodowcami. Niepomiernie przyczyniła
się do tego szczodra przyroda, albowiem nasza dolina Wallowa słynęła z bujnych łąk i
wspaniałej trawy. Toteż nie dziwić się, że potrafiliśmy wyhodować pożyteczną w górach rasę
koni zwaną appaloosa, słynną na całym Zachodzie.

A że na stokach szumiała nam gęsta knieja, było zwierzyny w bród; a że rybne rzeki

toczyły nam swe nurty, mieliśmy łososi huk; że las dostarczał nam bierwion i budulca, wielu
nas mieszkało w dostatnich chatach z drewna; toteż zawsze wiedliśmy żywot spokojny, a
myśli mieliśmy przyjazne.

Szczep Nezpersów miał, jak wszystkie szczepy indiańskie, swego Wielkiego Ducha i

wierzył w różne inne duchy rozsiane w przyrodzie, ale gdy pojawili się pierwsi biali
misjonarze i mówili, że są nam życzliwi, nie stroniliśmy od ich nauk i ich Boga.

Szczep nasz dzielił się na kilka grup żyjących osobno, każda dla siebie, w dolinach

rzek Snake, Salmon i Clearwater w Idaho i Oregonie, a każda grupa miała swą radę
starszyzny i swego wodza. Na czele naszej grupy w dolinie Wallowa był Wódz Józef.

Pierwsi biali, z rzadka do nas docierający, jeśli byli dobrymi ludźmi, to życzliwie do

nas się odnosili, tak jak my zawsze do nich. Ba, ten i ów z przybyszów nie ukrywał swego
mniemania, iż my, Nezpersowie, kierowaliśmy się w życiu zdrowszym rozsądkiem i większą
szlachetnością duszy i serca aniżeli inne szczepy; że byliśmy jak gdyby z lepszej gliny
ulepieni.

Owi chętni nam biali i owi mniej chętni, uważający nas za nieśmiałych i

zniewieściałych - wszyscy musieli nam przyznać jedną wrodzoną cechę: że z niezliczonych
darów Stwórcy Wszechświata żywiliśmy ku jednej rzeczy, mianowicie ku ojczystej ziemi,
wyjątkową, najgłębszą miłość. Ziemia nasza była nam święta. Przecież miałem wtedy, gdy
stary wódz Tuekakas umierał, tylko jedenaście lat, a jednak każde jego słowo do dziś
pamiętam, gdy swego syna, Wodza Józefa. Hejnmot Towialaketa, zaklinał na wszystkie
ś

więtości, żeby pilnował ziemi jako najdroższego skarbu.

Pamiętaj, synu - mówił umierający wódz - że ojciec twój nigdy nikomu nie sprzedał

ani piędzi ziemi! Zamknij uszy, gdy Amerykanie każą ci podpisywać podstępne papiery...
Ten kraj przechowywać będzie kości twego ojca! Synu, nie sprzedawaj nigdy prochów ojca i
matki!...

Przejmujące, słuszne słowa! Jakże wkrótce zaważyć miały na nieubłaganym losie

naszego szczepu!

2. POMOCNI NEZPERSOWIE

S

to lat temu, u styku dwóch wieków, osiemnastego i dziewiętnastego, nie było chyba

na świecie większych wrogów, wilczym pożerających się wzajemnie wzrokiem, aniżeli
Anglicy i Amerykanie. Jedni i drudzy wdzierali się zachłannym wyścigiem w nasz ląd i w
nasze góry. Jedni, Anglicy, szlakiem północnym, kanadyjskim, drudzy, Amerykanie,
południowym, a ci i tamci zawzięci rywale ku tej samej mecie: by, zagarniając po drodze
ziemię i jej skarby, jedni drugich wyprzedzić i dorwać się pierwsi na zachodzie do słonej
wody, Oceanu Wielkiego. Którzy pierwej dopadną wielkiej wody, będą panami: tym
niezmierzone bogactwa i obszary, tym wiekopomne słowa i triumf wielkiej historii. Ale
przede wszystkim bogactwa: skórek zwierzęcych, złota, srebra, miedzi.

Kanadyjczycy byli żwawsi, obrotniejsi, a wśród nich szczególnie ruchliwi Francuzi,

pełni fantazji. Mieli więcej ikry, toteż jeden z nich co prawda nie Francuz, lecz Szkot,
Aleksander Mackenzie, pierwszy przebił się przez wertepy górskie i w krainie Indian Bella
Coola w obliczu Oceanu mógł napisać na skale: „Aleksander Mackenzie z Kanady, lądem,
dwudziestego drugiego lipca 1793".

To działo się daleko na północy, na odludnym uboczu, za mrocznymi lasami, za

rzekami. Przecie tęgo zatrwożyło sąsiadów na południu. Jankesów, i pobudziło ich do czynu.
Oni także musieli dostać się do Oceanu na zachodzie, by nie stracić swej szansy dziejowej,
by zdobyć kontynent od morza do morza. Więc w roku 1804 - późno, lecz nie za późno
wyruszyło na zachód dwóch śmiałków wyposażonych przez rząd w Waszyngtonie, a byli to
Lewis i Clark oraz garstka ich towarzyszy I wówczas, w tej brzemiennej dla Ameryki
Północnej chwili, nasz szczep Nezpersów rzetelnie wszedł do wielkiej historii, niepoślednią
odgrywając rolę.

Przeszło dwa lata trwała owa amerykańska wyprawa; była żmudna nieustannie

najeżona niebezpieczeństwami. To zła aura, to groźni Indianie, to sroga rzeka Missouri, a
głód, a choroby - wszystko się sprzysięgło przeciw zuchwałym wędrowcom, najokropniej zaś
dokuczały chyba skaliste góry. Były dzikie, urwiste, złowrogie, a na przełęczy Lolo tak
straszne, że później mianem Hell Gate, Bramy Piekielnej, przełęcz napiętnowano.

Tam, w tej okrutnej paszczy, przez dwa tygodnie, przedzierali się Amerykanie jak

półżywe mary, smagani zabójczym wichrem, oślepiani zawieruchą, morzeni głodem,
mrozem. Rozpaczliwie walczyli o życie, mozolnie odpychali śmierć, ale wśród oszalałego
ż

ywiołu byli, co dzień coraz słabsi i bliżsi zguby. A jednak nie zginęli. Gdy resztkami sił

przebrnęli przez to górskie piekło i dowlekli się na drugą, zachodnią stronę strasznego pasma,
weszli jak gdyby w inny świat: Indianie, którzy ich otoczyli, okazali się nader przyjaznego
usposobienia. Byli to Nezpersowie znad rzeki Clearwater w Idaho.

Przybyszów, padających z wycieńczenia, uchwyciły pomocne ręce i nie pozwoliły im

upaść ani zginąć. Byli pierwszymi Amerykanami zjawiającymi się w naszych stronach, więc
tych pierwszych wielce gościnnie powitał nasz szczep i przez długie tygodnie hojnie
podejmował. Nie szczędzono gościom życzliwości ani pokarmu, ani namiotu nad głową.
Darzono ich bratnią opieką i pomocą.

Zrazu wygłodniali nieboracy ciężko odchorowali łapczywość, z jaką rzucili się na

nasze jadło składające się z suszonych łososi i bulwiastej kamy. Ale wkrótce przyszli do
siebie i otoczeni szczerą przyjaźnią, szybko nabierali sił. Po niewielu tygodniach mogli byli
podjąć wędrówkę na zachód na łodziach, które wydrążyli ze świerków, a przy tej pracy nasi
wydajnie im pomagali. Gdy ci Jankesi nas opuszczali, powierzyli nam do przechowania
wszelkie cenne przedmioty, zbędne im w dalszej podróży. Zaufania nam okazanego nie
zawiedliśmy.

Lewis Clark szczęśliwie dotarli do Oceanu. Spełnili swe doniosłe zadanie polityczne,

które utorowało Stanom Zjednoczonym drogę do mocarstwa. Ale i w czasie powrotu dwóch
Amerykanów na wschód nasz szczep wyświadczył im jeszcze raz niezłą przysługę. Pobyt ich
nad Oceanem nie upływał w sielance. Dokuczały deszcze, brak pokarmu, choroby, nade
wszystko zaś ciągła wrogość i groźby Indian Czinuków, skończonych rabusiów,
doprowadzały garstkę białych do rozpaczy. W czasie smutnych miesięcy zimowych otuchą
im była pamięć o życzliwych Nezpersach; marzyli o dniu, kiedy znowu znajdą się w
przyjaznych dolinach nad Clearwater. I w istocie, nie zawiedli się, ponownie obdarzyliśmy
ich serdecznością, nakarmili, przywrócili im zdrowie, goście ruszyli dalej na wschód, grupa
naszych wojowników szczęśliwie przeprowadziła ich przez piekielne wrota przełęczy Lolo.
Wśród tych odprowadzających wojowników był mój dziadek, Dwie Rany.

Warto nadmienić, że Clark, dotarłszy do Oceanu Wielkiego, czy to wiedziony

próżnością, czy przejęty wagą dziejowej chwili, poszedł za przykładem Kanadyjczyka
Mackenzie i wyrył nożem na pniu olbrzymiego świerka słowa: „William Clark, trzeciego
grudnia 1805. Lądem ze Stanów Zjednoczonych w 1804 i 1805".

I jeszcze warto napomknąć, że żałosne rozgrywki dwóch wielkich przeciwników

doprowadziły kilka lat później, w 1812 roku, do wojny, którą wypowiedziały Stany
Zjednoczone Wielkiej Brytanii. Nie szczęściło się Amerykanom; Brytyjczycy zburzyli im
stolicę Waszyngton; nie udało się Jankesom zacharapczyć Kanady, jak tego chcieli, a gdy w
1814 roku zawarto pokój, wszystko pozostało tak samo jak wprzódy: granice i wzajemna
niechęć. Tylko w ostatniej bitwie białych ludzi, w Ontario, broniąc Anglików, zginął wielki
Tecumseh, wódz Indian szczepu Szawanezów.

Ktoś uboczny czytający moje słowa o wyprawie Lewisa i Clarka oraz o roli, jaką

odegrał wtedy szczep Nezpersów - mógłby posądzić mnie o przesadę, o wyolbrzymianie
zasług naszych Indian. By Jove, nic podobnego, nie przejaskrawiam! Co piszę, piszę nie
tylko na zasadzie tego, co mi mówili ludzie naszego szczepu, ale przede wszystkim na
podstawie amerykańskich źródeł. Lewis, Clark i kilku jeszcze członków wyprawy prowadziło
dzienniki podróży i z ich to stronic wielu rzeczy się dowiedziałem. Dowiedziałem się, jak
Nezpersowie byli przyjaźni wobec Amerykanów i że bardzo im pomogli. Howgh! - kończę
dawnym zwyczajem indiańskim.

3. MANIFEST DESTINY

N

iebywały wyczyn pionierski dwóch dzielnych Amerykanów, Lewisa i Clarka,

którzy dotarli do Pacyfiku, zrazu niewiele przyniósł korzyści Stanom Zjednoczonym: wojna
lat 1812 do 1814 siarczyście cały kraj poraziła, tłumiąc jego rozmach. Na zachodzie
kontynentu - a były to wciąż czasy skórek zwierzęcych - obrotni handlarze i myśliwi
kanadyjscy nieustannie byli górą, parli naprzód, szczególnie na południe. Na terenach, które
Jankesi już za swoje uważali prawem chyba kaduka, powstawały placówki Kompanii Zatoki
Hudsońskiej także prawem kaduka, powstawały nawet na południe od rzeki Kolumbia, jak na
przykład w Walla Walla czy w Dalles.

My, Nezpersowie, byliśmy na razie z daleka od ruchliwych sąsiadów z Kanady,

zresztą niełapczywych na indiańską ziemię, jeno na zwierzęta futerkowe. My, zaszyci w
naszych uroczych dolinach rzek Snake, Salmon i Clearwater, obwarowani od wschodu
niebotycznymi szczytami Gór Bitterroot, od zachodu pasmem Gór Błękitnych, jeszcze przez
kilkanaście lat zażywaliśmy błogiego spokoju. Pięknie mnożyły się nasze tabuny koni, już
rozpoczynaliśmy hodowlę bydła, tysiące łososi wpływały do źródeł naszych rzek na tarło, a
broń ognistą nabywaliśmy coraz częściej od wędrownych handlarzy, by polować na mnogą
zwierzynę w naszych górach albo na bizony na preriach.

W trzydziestych latach tegoż XIX wieku zaczęły się na naszym Zachodzie kłopoty.

Ze wschodnich stanów spadała na nas religijna zagorzałość białych misjonarzy i żarliwi
prezbiterianie zaczęli nas nawracać na „wiarę prawdziwego Boga". Czynili to tym gorliwiej,
ż

e mieli silną konkurencję ze strony misjonarzy katolickich, jezuitów, przybyłych razem

Francuskimi handlarzami w nasze strony. Gorliwcom ze wschodu nie chcieliśmy sprawiać
przykrości, więc uczyliśmy się od nich na pamięć Dziesięciorga Przykazań, przecież porad
ż

yciowych wcale pożytecznych.

A dla miłej zgody nasi wodzowie przystali na zmianę swych indiańskich nazw -

zatem Kalkalszuatasza przezwano po amerykańsku Jasonem, Tamasona przezwano Timothy,
a nasz Tuekakas został wtedy Wodzem Józefem ojcem.

Gorzej, że owi prezbiterianie nie poprzestawali na słowie bożym, lecz zaczęli tam na

wschodzie szumnie wynosić pod niebiosa piękno i żyzność dorzecza rzeki Kolumbia. Sławili,
ż

e to istny raj, zachłystywali się, że nigdzie gdzie indziej na ziemi tak urodzajnej krainy nie

ma. A robili to tak gorąco i skutecznie, że wnet tysiące ludzi, golców głodnych ziemi, zaczęło
zwalać się na doliny naszego zachodu.

Choć biali przybysze czynili wrażenie ostatnich nędzarzy, wszakże nasi wojownicy,

przyglądając im się z oddali, pełni napięcia, wyczuwali w nich jakąś ogromną, zdumiewającą
nieustępliwość, wręcz zaciekłość, z którą ci ludzie parli naprzód, nie bacząc na piętrzące się
przeszkody. Instynktownie nasi wyczuwali też, że wraz z nimi nadciągały oto doniosłe
zmiany na ziemie zachodu.

Indianie tych stron, Kajuzowie, Jakima, Spokane, Banokowie, szczepy raczej

opryskliwe i wulgarne; patrzeli krzywym okiem na białych przybyszów, a gdy ci przywlekli
w 1847 roku paskudną epidemię odry i niektóre skupiska Indian zaczęły wymierać jak
muchy, wybuchło powstanie wśród szczepu Kajuzów. Niejedna biała rodzina szła pod nóż.
Jednakże my, Nezpersowie, trzymający się z dala od tych zamieszek, zdołaliśmy ochronić od
ś

mierci dużo białych ludzi, kobiet i mężczyzn, między nimi głównego misjonarza Spaldinga,

a Kajuzów pogodnie powściągnęliśmy i namówiliśmy do ustatkowania się.

Czy Amerykanie byli nam za to wdzięczni? Niektórzy może tak, chociaż wszyscy

byli piekielnie zajęci innymi sprawami i gonitwą za dolarem. To jednak pewne, że wielu z
nich, chełpliwych i butnych, nie chciało widzieć naszej dobrej woli i nie dopatrywało się w
nas niczego innego krom wrodzonej rzekomo lękliwości. Gdy w owych latach odwiedził
nasze doliny znany malarz amerykański, Alfred Miller, i on także uznał za wskazane

rozgłaszać o nas sąd, że nie jesteśmy wojowniczym szczepem Taki sąd wtedy na owych
niespokojnych obszarach nie był zbyt pochlebny.

Makabryczny szał zawitał do Zachodu w roku 1848. W górach Sacramento w

Kalifornii odkryto złoto w takich ilościach, że nieprzeliczona ćma poszukiwaczy, jaka na łeb
na szyję się zleciała, w kilku tygodniach dobyła kruszcu za dwa miliony dolarów. Piorunem
rozniosła się wieść po całych Stanach. Nastała okropna era złota, era dla zachodnich Indian
katastrofalna. Bo oto wszędzie w naszych górach znajdowano złoto, w Idaho, Oregonie,
Waszyngtonie, w Montanie - wszędzie tam wdzierały się masy uzbrojonych zabijaków.
Bezludne dotychczas wertepy zwabiały białych ludzi z dalekich stron, wpierw setki, potem
tysiące, potem dziesiątki tysięcy oszalałych awanturników, zawziętych na złoto, na ziemię,
na Indian. Zaczęła lać się krew z tej i z tamtej strony. U nas najmniej, bo wodzowie
Nezpersów unikali zatargów i wojny.

Nie chciał wojny także ówczesny gubernator Oregonu, Stevens, więc zwołał w roku

1855 wszystkich Indian regionu na wielką naradę do miejscowości Walla Walla. Przybyła ich
cała hurma, do pięciu tysięcy, a większość wojowników wystrojona po indiańsku jak do
parady. Samych Nezpersów zjawiło się blisko dwa tysiące, chyba cały szczep, poza tym
przywędrowali posępni Kajuzowie i potężni Jakima, i Walla Walla, i Umatilla. Uczty, tańce,
konne wyścigi, a między tym nieustanne użeranie się o ziemię i żmudne układy. Indianie
mieli oddać siedemdziesiąt tysięcy mil kwadratowych i chyba tyle oddali. Ugodowi
wodzowie szczepu Nezpersów, jak Alejia czyli Lawyer (Prawnik) i Timothy niebawem
zgodzili się na okrojony rezerwat w Lapwaj nad Clearwater, ale nasz nieprzekupny Tuekakas
(Wódz Józef ojciec) sprzeciwiał się oddaniu nawet piędzi ziemi w swej dolinie Wallowa.
Ż

adnego papieru nie podpisał.

Któregoś dnia podczas napiętych rozmów nad Stevensem i liczną grupą jego białych

urzędników zawisło niebezpieczeństwo. Otóż Kajuzowie, wciągnąwszy w zmowę inne
niezadowolone szczepy, umyślili zgładzić gubernatora i pozostałych Amerykanów.

Jednak wodzowie Nezpersów jednomyślnie potępili owe zdradzieckie knowania i

udaremnili je. Przenieśli mianowicie natychmiast swe tipi i ustawili je pośród namiotów
Amerykanów, by własną obecnością ich ochraniać. Widząc to, Kajuzowie i ci inni wnet się
powściągnęli w swych zapędach.

Wkrótce wodzowie Nezpersów zebrali się na ostateczną naradę; przeszła ona do

historii naszego szczepu ze względu na pamiętne starcie się Tuekakasa z ugodowcami.
Tuekakas siedział przy ognisku z kamienną twarzą, pogrążony w zamyśleniu, podczas gdy
Lawyer puszczał wodze swej gadatliwości:

- Gubernator Stevens to człowiek rzetelny, godny zaufania – twierdził. - Traktat,

który nam proponuje, jest dla nas korzystny.

- Korzystny!? Czyżby dlatego, że za naszą ziemię niektórzy wodzowie dostają takie

oto koce?... - Tuekakas gniewnie wskazał na pled z napisem US, którym okrywał się Lawyer.

Zaległa napięta cisza, którą przerwał dopiero Timothy:
- Stevens mówił, że odstępując część naszej ziemi, zjednamy sobie wdzięczność

Wielkiego Ojca w Waszyngtonie, który zawsze będzie brał w obronę przed natarczywością
osadników i poszukiwaczy złota. Biali ludzie są zbyt potężni, abyśmy mogli z nimi walczyć.
Teraz ruszyli na Zachód jak lawina...

- Nie chcę walczyć z białymi ludźmi - odparł Tuekakas. - Ich krew ani razu nie

splamiła mojej broni i nie powinna jej nigdy splamić. Ale miejmy głowy na karku, nie dajmy
się otumanić! Oddając część ziemi, nie zaspokoimy głodu osadników. Przeciwnie, jeszcze
bardziej rozognimy w nich drapieżność! Oni są jak stado zgłodniałych wilków...

Biały Ojciec w Waszyngtonie obroni nas! - przerwał naszemu wodzowi Lawyer.

Oczy mu dziwnie błyszczały, a oddech nieprzyjemnie trącił. Stevens powolnym sobie
wodzom nie żałował także whisky.

- Waszyngton jest daleko, a strzelby osadników będą tu, nad naszymi głowami! -

rzekł Tuekakas.- Powtarzam, ja nie oddam ani piędzi ziemi! Tutaj leżą prochy naszych
dziadów, tu nasze życie. Żadnemu nie wolno sprzedawać białym ziemi! - ostatnie słowa
Tuekakas wymówił gromkim głosem, patrząc surowo w twarze ich dwóch, Lawyera i
Timothy'ego. Tamci siedzieli bez słowa, posępnie wbijając oczy dogasające ognisko.
Niestety, słowa Tuekakasa nie znalazły drogi do ich serc.

Wodzowie innych szczepów w końcu na wszystko przystali i nie odmówili

Amerykanom szczodrych podpisów. Lecz w kilka tygodni lej podnieśli w swych dolinach
bunt: cały kraj od Kalifornii do Kanady rozbrzmiał zawieruchą wojny. Tylko u nas, u
Nezpersów panował nadal spokój.

Bunt szczepu Jakima wywołali w górach nad rzeką Kolumbia niedaleko granicy

kanadyjskiej biali poszukiwacze złota. Byli napastliwi, rozwydrzeni, strzelali do Indian,
wykradali im konie, gwałcili kobiety. Jakima, broniąc się, stawili ostry opór. Wkrótce pożoga
przeniosła się na południe i ogarnęła inne szczepy.

Znękany gubernator Stevens starał się uśmierzyć burzę i był wdzięczny nam,

Nezpersom, że nie daliśmy się wciągnąć w wojenne awantury. Nasz niezbyt liczny co
prawda, ale wpływowy szczep mógł wiele zdziałać i niewątpliwie swym umiarem tłumił złe
podniecenie innych Indian. Stevens nie szczędził nam wtedy słów uznania. Chwalił tych w
rezerwacie Lapwaj i chwalił również tych niezawisłych w dolinie Wallowa.

Chociaż Stevens przyjmował pokojową postawę Wodza Józefa ojca z wyraźną

wdzięcznością, bo mu ułatwiała zadanie, to przecież inni biali, zwłaszcza oficerowie
garnizonów amerykańskich, nieco inaczej na nas patrzeli: utarło się w ich łepetynach
mniemanie, że pokójowość tych dziwnych czerwonoskórych pochodziła z ich słabości ducha;
ż

e miękuszom po prostu nie starczało brawury.

Spokój spokojem, ale nastał nie na długo. Już w rok później wybuchły nowe

zamieszki, gdy Amerykanie zabrali się do budowy traktu od Missouri do rzeki Kolumbia
przez górskie ostępy szczepów Spokane i Jakima. Indianie ci, czując się zagrożeni, chwycili
znów za oręż, by bronić swej ziemi, ale zaskoczeni przez przeważające siły wojsk
amerykańskich, ponieśli klęskę. Sroga spotkała ich zemsta. Jankesi wyrżnęli wszystkie bez
wyjątku złapane konie buntowniczych Indian, a było ich tak wiele, że nieustanna rzeź
zwierząt trwała przez całe dwie doby; mniej lub bardziej winnych Indian wieszano na
gałęziach lub rozstrzeliwano zawieszonych jak małpy na drzewach. A ziemie szczepów
Spokane i Jakima uznano oficjalnie za otwarte dla białego osadnictwa. Tysiące Amerykanów
jak lawina rzuciło się na nowy łup.

„Manifest Destiny" - tak nazwali Amerykanie w owych latach swe postępowanie -

czyli Wielkie Przeznaczenie Dziejowe.

A nam, ludziom przyjaznego szczepu Nezpersów, gęby się wydłużały i powlekały

zdumieniem.

4. ZŁOTO, ZIEMIA I KREW

O

koło 1860 roku fala złowieszczych wydarzeń zaczęła wkradać się do naszych

górskich mateczników szczepu Nezpersów. Odkryto tu złota jeszcze więcej niż gdzie indziej,
toteż liczniejsze i dziksze hordy poszukiwaczy zaczęły wdzierać się w nasze ostępy.

Aż dziw ogarniał nas, skąd nagle zebrało się tyle drapieżnej czerni. Ledwie w pobliżu

osady Boise, tuż na południe od nas, odkryto złotonośne doliny w dorzeczu Snake River, a
już w ciągu kilku tygodni zleciało się ze wszystkich stron piętnaście tysięcy oberwańców,
ż

aden zaś nie był bez nabitej strzelby.

A w środkowym Idaho, tuż na północ i na wschód od nas co się działo? Czy dokoła

naszych włości nie wyrastały osiedla górnicze jak trujące grzyby po deszczu, różne groźne
Pocatello, Idaho Falls, Virginia City, Anaconda, Deer Lodge, Missoula, Pierce City, Orofino,
Lewiston? Aż i trudno wyliczyć, a przecież już nawet pośrodku naszych terenów, nad samą
Clearwater i w pobliżu naszej rzeki Salmon, czyż nie powstawały jak wrzody z dnia na dzień
osiedla górników Elk City i Florence? W miesiąc, w dwa zaroiło się od górników jak od
mrówek, a wdziercy nie myśleli się cackać ani pieścić z pierwotnymi mieszkańcami tych
stron. W łapach dzierżyli strzelby, rewolwery, noże.

Niestety, jak wiadomo, w naszym szczepie Nezpersów nie było jednomyślności, choć

wszyscyśmy ciągle odnosili się do białych z przyjaźnią. Ale nie jednaką: my w dolinie
Wallowa pod wodzą Józefa ojca, byliśmy powściągliwi i jak oka w głowie pilnowaliśmy
naszej ziemi; tamci w Lapwaj byli pochopniejsi. Tam wodzowie Lawyer i Timothy szli
niebacznie białym na rękę, dawali się przekupywać, podpisywali umowy.

U ujścia Clearwater do rzeki Snake stały indiańskie chaty ludzi naszego szczepu. Na

wieść o złocie odkrytym w pobliżu setkami zbiegli się szaleńcy, wypędzili Indian, zagarnęli
chaty i knieję i w ciągu dwóch miesięcy powstało miasteczko Lewiston z tysiącem
drapieżnych mieszkańców.

Na szczęście w bezpośredniej okolicy Wallowy nie znaleziono złota, natomiast było

moc urodzajnej ziemi w naszej dolinie. Ustawicznie budziła zachłanność białych osadników.
Agenci Indian od czasu do czasu żądali od nas opuszczenia Waflowy i udania się do
rezerwatu i Lapwaj, lecz Wódz Józef ojciec nieustannie ostro temu się opierał. Jednak słabi
duchem wodzowie Timothy i Jason wezwani w 1863 roku do stolicy, do Waszyngtonu,
ponownie zdradzili szczep i niepoczytalnie podpisywali wszystko, co im pod nos podsuwano.
A przefrymarczyli nie tylko dalsze własne tereny, lecz także i naszą dolinę sprzedali, choć do
nich wcale nie należała. Okrutne bezprawie za naszymi plecami!

Tymczasem gubernatorowie Oregonu wychodzili ze skóry, żeby naszą grupę

wypędzić z Wallowy.

- Nie! powtarzał nieprzejednany Wódz Józef ojciec. - To nasza święta spuścizna po

przodkach, nie wolno nam jej sprzedawać! Nie nalegajcie! Nie podpiszę zdradliwego
papieru! Nie!

I nic podpisał.
W owych latach sześćdziesiątych my w Wallowie, mądrze się gospodarząc, mieliśmy

już dużo bydła i liczne tabuny koni, aż inni nam zazdrościli. Nade wszystko zazdrościli nam
biali osadnicy, coraz zaczepniejsi w naszych stronach. Zaczęli otaczać Wallowę niby kręgiem
sępów żądnych żeru. Wilczym prawem wypasali nasze łąki, wykradali nam bydło i konie i
często do nas strzelali. W pierwszych latach łatwo byłoby ich wszystkich zgładzić, ale na to
nie godził się stary Wódz Józef. Wielu naszych sarkało na jego pobłażliwość wobec białych
rabusiów, jednak trudno było wodza przekonać. Był szlachetnym człowiekiem, wierzył w
ludzką uczciwość i nie chciał zadzierać z białymi.

Szczególnie złośliwi sąsiedzi usadowili się niedaleko północnego skraju Wallowy,

między nami a rezerwatem Lapwaj. Często nasi jeździli do Lapwaj albo tamci do nas
przybywali, a drogi było trzy dni końskim truchtem.

Nie miałem jeszcze dziesięciu lat, gdy z rodzicami i z bratem, Swawolnym Wiatrem,

odbywałem taką podróż do krewnych w Lapwaj i niewiele wtedy brakowało, a byłby to nasz
ostatni wyjazd. Zaraz po wyjściu z doliny Wallowa mijało się kanion Poplar Creek, a nad tą
rzeczką osiadło przed dwoma laty kilku amerykańskich farmerów wraz z rodzi nami. Ci nie
ukrywali swej nienawiści do nas i zapowiadali, ze nas wystrzelają jak kujoty.

Między tymi przybłędami szczególną zajadłość żywiła rodzina Douglasów; było ich

kilkoro, w tym trzech czy czterech synów, okrutnych zabijaków. Najgorszy wśród nich Jack,
prawdziwy bandyta. Oni to napadli na nas podczas naszej jazdy do Lapwaj. W głuchym
ustroniu posianym piargiem świsnęło dokoła nas kilka kul i gruchnął huk strzałów spoza
odległych głazów. Ojciec, trafiony w pierś, zwisnął z konia.

Błyskawiczne ukryliśmy się za skalnymi zrębami. Podczas gdy wraz z matką

ratowałem ojca, Swawolny Wiatr odczołgał się od nas w bok i usłyszeliśmy strzał z jego
strzelby. Musiał być celny, bo rozległ się zdławiony okrzyk od strony napastników. Potem
nastała długa cisza. Ostrożnie rozglądaliśmy się po okolicy, ale nikogo nie zauważyliśmy. Ci
którzy do nas strzelali, umknęli.

Swawolny Wiatr wrócił do nas i powiedział, że byli to Douglasowie, poznał ich

dobrze. Jednego z nich dziobnął. Po jego strzale tamci cichcem się wycofali wraz ze
zranionym czy zabitym.

Ojciec od rany w piersi nie zginął, ale też nie przyszedł nigdy do siebie cherlał przez

parę lat, aż wycieńczony umarł.

Swawolny Wiatr, oburzony napaścią, pojechał wtedy zaraz na skargę do szeryfa w

Lewiston, najbliższym miasteczku w naszej okolicy, Źle trafił, nic nie wskórał. Istniał tam
jeden kłąb wrogości wobec Indian, nawet Indian tak pokojowych jak my. Brat ledwo uszedł
cało z tej hecy, jako że on, haniebny Indianin, śmiał strzelić do białego. A Douglasowie
zrobili donos na nas, odwracając kota ogonem: że to my napadliśmy na nich nie oni na nas.

Swawolny Wiatr na szczęście zdołał uciec z Lewiston. Gdy wrócił do Wallowy,

poszedł zaraz do Wodza Józefa, a my z nim i jeszcze kilku przyjaciół zabraliśmy. Wódz
wonczas był już stary, w rok później dokonał żywota, ale głowę wciąż miał mocną i bystrą.

- Oj, młodzi, młodzi! - uśmiechnął się gorzko na nasz widok. - Ze skargą na białych

przychodzicie? Czy pocieszenia żądacie ode mnie? Że do waszego ojca strzelali?

- Biali to żmije! - warknął Swawolny Wiatr, jego druh zaś, Czarny Jastrząb,

przyświadczył: - To szubrawcy!

- Zgadzam się! - rzekł wódz. - I dlatego unikajmy ich jak ognia, jak wściekłego

grizzly!...

- A czy nie byłoby lepiej, gdyby oni więcej poznali nasze strzelby, a mniej nasze

uśmiechy? - z wyrazem wyrzutu Czarny Jastrząb spojrzał wodzowi w oczy.

Czarny Jastrząb, młodzian zuchwały, w gorącej wodzie kąpany, mógł odezwać się tak

czupurnie do wodza, bo był już od roku wtajemniczonym wojownikiem.

- Czy myślisz, że byłoby dla nas lepiej, gdybyśmy zaczęli strzelać do białych?

odrzekł wódz. - Wątpię. Przypomnijcie sobie marny los Indian Spokane i Jakima, gdy zbyt
chętnie sięgnęli do strzelb!...

- Nie potrafili bronić się należycie! - prychnął Czarny Jastrząb.
- A my? Czy myślisz, że zdołalibyśmy skuteczniej obronić się wobec tak ogromnej

przewagi białych?

- Ale przecież biali osadnicy coraz bezczelniej do nas strzelają i zabijają naszych, a

my co?

Łagodna twarz Wodza Józefa pokryła się bolesnym smutkiem.
- To prawda! - westchnął po chwili. Zabijają naszych, a potem gdy domagamy się

sprawiedliwości u władz, sędziowie zawsze zwalniają białych zabójców od winy i kary. Na
nas spychają winę!

- Więc co?! - krzyknął Czarny Jastrząb. - Co mamy robić? Dać się zabijać? Być ich

królikami?

- Nie w naszej naturze wyprawiać burdy i jak opryszki strzelać do ludzi! - oświadczył

wódz cicho, z godnością. - A co mamy robić, jak mamy postępować? Trzeba schodzić białym
zabijakom z drogi, ich strzelb unikać z daleka, za to wszystkie siły skupić na obronie ziemi
naszej! Nasza ziemia to rzecz najważniejsza!

- Zatem tchórzyć!? - parsknął gniewnie Czarny Jastrząb.
Po chwili kłopotliwego milczenia obecny przy rozmowie Grom Nad Górami, syn

Wodza Józefa, mający niebawem sam zostać naszym wodzem, odezwał się spokojnym
głosem:

- Mój ojciec ma słuszność! My nie jesteśmy zabijakami i nie chcemy nimi być!

Natomiast tym uporczywiej brońmy naszej ziemi!

- I tchórzmy! - syknął urągliwie Czarny Jastrząb. - Tchórzmy, żeby Jankesi nami

pogardzali i z nas drwili!...

5. GROŹNI SĄSIEDZI

J

a, Biegnący Łoś, piszący po wielu latach owe wspomnienia o dawnych wypadkach,

nie dziwię się, że nasi Nezpersowie w Wallowie pod Wodzem Józefem i jego synem, również
zwanym Wodzem Józefem, tak uporczywie obstawali przy zachowaniu swej doliny. Kraina
owa była wyjątkowo urodziwa, bujna, trawiasta, urodzajna. Kiedyś Wódz Józef ojciec,
zadość czyniąc naleganiom białych, posłał część swej grupy do rezerwatu w Lapwaj, by tam
ż

yła - i przeraził się. Amerykanie nie tylko wyznaczyli do życia ciasny i jałowy spłacheć

ziemi pełnej głazów, ale obchodzili się z naszymi jak z półwięźniami. Wódz Józef ojciec
wnet wycofał swych ludzi z Lapwaj i już nigdy nie myślał o opuszczeniu Wallowy ani on
sam, ani nikt z naszej grupy.

Gdy zbliżała się jego śmierć - a był to rok 1871 - zwołać kazał do swej chaty z całego

szczepu wszystkich przyjaciół, druhów, krewnych, zwolenników i uświęconym zwyczajem
wielkich wodzów wygłosił ostatnią wolę w przedśmiertnej mowie:

- Nie zapominajcie, że zawsze byliśmy przyjaciółmi białego człowieka i nigdy nie

chcieliśmy z nim wojny. Gdy przed wielu laty przez nasze góry ciągnęło dwóch
amerykańskich śmiałków do Wielkiej Słonej Wody na zachodzie, a z trudów i z głodu byli
blisko śmierci, wówczas my, Nezpersowie, odratowaliśmy ich i na domiar szczodrze
wyposażyli. Gdy później biali przyszli do nas z nowym Bogiem, nie odtrąciliśmy go, choć
nie zawsze był nam przyjazny. Gdy różne szczepy indiańskie w naszych górach podnosiły
oręż przeciw zachłannym Amerykanom, my, Nezpersowie wierni, nie daliśmy się wciągnąć
w zawichrzenie i broni nie podnieśliśmy. A białych najeźdźców było coraz więcej i krzyk ich
coraz ostrzejszy!

Wódz na chwilę zamilkł, a potem rzekł przejmującym głosem:
- Ludzie! Nie dajcie się wciągnąć w zamieszki, nie gódźcie się na żadne

podpisywanie papierów! Strzeżcie naszej Doliny Wijących się Ruczajów, gdzie nasza
kolebka i gdzie pochowane kości naszych praojców! Ziemia, ziemia i pokój to najważniejsze
dla nas wszystkich rzeczy!

Wódz Józef ojciec był wybitną postacią, cieszył się mirem nie tylko u swoich, a jego

przedśmiertne słowa rozniosły się po całym kraju.

Dotarły nawet do dalekiej stolicy, do Waszyngtonu. A że syn zmarłego, Wódz Józef

młody, był również znany jako człowiek łagodny, miłujący pokój, podobny w tym do ojca,
przeto w Waszyngtonie znaleźli się ludzie dobrej woli, przychylnie nań patrzący. W
przypływie dobrego humoru prezydent Stanów Zjednoczonych, Ulysses S. Grant, uroczystym
dekretem przyznał w czerwcu 1873 roku dolinę Wallowa na wieczne siedliska Wodza Józefa
i jego grupy Nezpersów.

Zaledwie wieść o tym doszła do Oregonu, gwałtowne wywołała oburzenie u białych

osadników. Sąsiedzi Wallowy otwarcie grozili, że wymordują wszystkich Nezpersów w
dolinie. A nikt nie wątpił, że większość owych kreatur spod ciemnej gwiazdy zdolna była do
najgorszego. Już hultaje poczęli na każdym kroku szukać zaczepki, już coraz częściej
posyłali kule na widok odległych Indian.

Tych Indian Nezpersów, którzy nie chcieli sprzedać białym swych terenów i

odmówili pójścia do rezerwatu Lapwaj, nazywali Amerykanie pogardliwie „non treaties"
czyli nieukładnymi i wręcz „hostiles" czyli wrogimi. Do owych wrogich zaliczano przede
wszystkim naszą grupę Wodza Józefa w Wallowie, a poza tym grupę jego brata
przyrodniego, Olikuta, i ludzi wodza Białego Ptaka, White Birda, żyjących nad rzeką
Salmon, i grupę wodza Zwierciadła, Looking Glassa, obozującą nad rzeką Clearwater, i
jeszcze niewielką grupę Tuhulhulzota, Mocnego Głosa, wodza i czarownika w naszym
szczepie.

Owi wszyscy zagrożeni przez białych sąsiadów zaczęli się porozumiewać między

sobą i żywo szykować broń na wszelki wypadek. Więcej: poczęli szykować zapasy żywności,
ażebyśmy mogli przetrwać dłuższy czas bez troski o prowiant. Częściej niż dotychczas nasze
myśliwskie wyprawy przekraczały Góry Skaliste i na preriach Montany i Wyomingu
polowały z powodzeniem na bizony, przywożąc obficie suszone mięso.

Na czele wodzów „hostiles" był oczywiście nasz Wódz Józef syn, który przed laty,

rozgarniętym chłopcem będąc, pobrał niezłe nauki u misjonarzy. Pomimo młodego wieku
wyróżniał się rozumem, wstrzemięźliwością i ujmującą ogładą. Był nader przystojny.
Wszyscyśmy go bardzo lubili i słuchali. Mądrze i pięknie umiał przemawiać, a miał twarz
budzącą zaufanie, oczy dobre, ludzkie.

- Dobry, zacności człeczyna! - mówiło o nim z przekąśnym uśmieszkiem wielu

białych ludzi, przekonanych, że poczciwca potrafią łatwo zastraszyć i wypędzić z Wallowy.

- Nie dajcie się uwikłać w żadną awanturę! - Wódz Józef syn ostrzegał naszych tak

samo jak ongiś jego ojciec.- Nie dajcie białym drapieżnikom sposobności do przywołania
wojska przeciw nam. Byłoby to zgubne!

- Dlaczego zgubne? - sprzeciwiał się najczęściej Czarny Jastrząb, a niejeden z

młodych wojowników był po jego myśli. - Dlaczego zgubne? Czy Długie Noże są
nieśmiertelni? Czy kule ze strzelb nie imają się ich? Mamy razem ćwierć tysiąca
wojowników, nie licząc dobrej setki szczeniaków, zdolnych do wojaczki jak ten młokos
tam!... A to siła niebłaha!

I Czarny Jastrząb wskazał na mnie, a ja się speszyłem. Miałem wtedy trzynaście lat,

lecz już dobrze strzelać umiałem.

- Ćwierć tysiąca strzelb, łuków i oszczepów to siła niebłaha! - upierał się Czarny

Jastrząb.

- Amerykanie mieli już tysiąc żołnierzy - odrzekł Wódz Józef - gdy piętnaście lat

temu zdławili Indian Spokane i Jakima. A przecież dziś mogą ściągnąć znacznie więcej
Długich Noży!

Do przestróg i zarządzeń wodza stosowaliśmy się posłusznie, jak tylko się dało, ale

dało się coraz trudniej. Osadnicy, rozzuchwaleni naszą pokojowością, a rozjuszeni dekretem

prezydenta co do Wallowy, zachowywali się coraz zaczepniej. Byli jak wściekłe psy. Stawali
na głowie, by nas wyprowadzić ze spokoju i zmusić do nierozważnych czynów.

Douglasowie, nasi wredni sąsiedzi na północy, mieli wielu zwolenników wśród

innych farmerów, szczególnie zajadłych nad rzeką Salmon, gdzie żyła grupa Białego Ptaka.
Broniliśmy się biernie, ale uparcie, jak nam kazał Wódz Józef, a gdy odwiedzaliśmy się
wzajemnie między grupami, jechało nas zawsze co najmniej trzech, czterech, i to mocno
uzbrojonych. W powietrzu wisiało wciąż coś złego.

Jak dziś pamiętam wyjątkowo ponure wydarzenie, które rozegrało się daleko od

naszych chat, na łąkach, gdzie rosła nasza ulubiona kama. Radosna Łania, która była
dziewczyną Czarnego Jastrzębia, udała się tam z trzema druhnami po korzenie na mające się
wkrótce odbyć weselisko. Radosna Łania bez wątpienia należała do. najmilszych dziewczyn
w naszym plemieniu. Była smukła i gibka, a jej ciemne oczy kryły mądre spojrzenie. My
wszyscy, smarkacze, bardzo ją lubiliśmy.

Radosna Łania i Czarny Jastrząb tworzyli nad wyraz udaną parę. On, zuchwały,

porywczy zawadiaka, nierzadko raptus, jakże pod jej wpływem powściągał gwałtowność
swej rogatej natury, jakże łagodniał. Toteż wszyscy w naszej grupie cieszyli się z ich uczuć i
ż

yczyli im jak najlepiej.

Owego pamiętnego dnia łowiłem ryby nie opodal obozu; właśnie tamtędy

przechodziły dziewczyny. Ujrzawszy mnie, Radosna Łania wesoło spytała:

- Biegnący Łosiu, czy nałapiesz dla mnie i dla Czarnego Jastrzębia łososi?
- Tak, oczywiście - wybąkałem.
- Za to dam ci smacznej kamy - od żywych oczu młódki biło szczęście.
Dziewczyny szły pod rzetelną ochroną trzech leciwych mężów uzbrojonych w

strzelby, a także i one same nie były bez podręcznej broni. Cóż, zostały znienacka napadnięte
przez kilku białych łotrów, którzy, przybywając z farm nad Salmon River, przepłynęli przez
rzekę Snake i dostali się na teren naszej Wallowy. Napastnicy, ukryci w gęstwinie,
wygarnąwszy salwę, zastrzelili wszystkich trzech mężczyzn, po czym wypadli na łąkę, by
złapać dziewczyny. Te w nogi. Radosna Łania dobyła pistoletu, wypaliła, chybiła.

Ż

wawe młódki uciekłyby, lecz zbójcy mieli konie i dogonili je. Łacno było je

obezwładnić uderzeniami pałką w głowę, półprzytomne porwać na siodła i ujść z nimi w
zarośla. Tam bandyci dokonali na czterech dziewczynach gwałtu i następnie zatłukli je
kolbami na śmierć. Szczególnie ohydnie zmasakrowali Radosną Łanię, ona bowiem
najzacieklej do ostatniej chwili się broniła.

Nikt z nas nie widział napaści, ale jedna z dziewczyn, nie dobita, przyszła po wielu

godzinach do siebie i zawlokła się na skraj gąszczu, a tu nasi ją znaleźli i odratowali. Gdy
nieboga wracała powoli do siebie i mogła mówić, z urywanych jej słów nasi wymiarkowali,
kto zbrodni dokonał. Było ich czterech, w tym trzech synów Henryka Masona, farmera nad
rzeką Salmon, a czwarty to nasz znajomy z dawnych awantur, Jack Douglas, łotr nad łotry.

W wielkiej tajemnicy przed Wodzem Józefem kilku młodych z Wallowy i także z

grupy Białego Ptaka poprzysięgło zemstę na winowajcach. Prym wśród nas trzymał Czarny
Jastrząb, bo miał szczególny powód do pomsty.

Częste zasadzki naszych w pobliżu obydwóch farm nie zdały się na nic. Szczwani

zabójcy mieli się na baczności i nie sposób było podejść ich na pewny strzał. Dwa razy
dochodziło do strzelaniny, ale nie tamtym się dostawało, jeno naszym; nawet Swawolny
Wiatr, mój starszy o dwa lata brat, oberwał lekką od kuli ranę w nogę. Zabitych nie było.

Natomiast w wyniku zwiadów poznaliśmy dobrze całe życie przeciwników, ich

chody, ich sposoby, nawyki. Nic nie uszło naszej uwagi, a nade wszystko wbiliśmy sobie w
pamięć ich wstrętne gęby. Gąb Roberta, Johna i Jamesa Masonów oraz zbójeckiej miny Jacka
Douglasa przysięgliśmy sobie nie stracić z oczu ani z pamięci dopóty, dopóki nasze kule lub
noże ich nie załatwią.

- Dostanę ich! - zaciskał pięści Czarny Jastrząb. - Dostanę, choćbym miał ich szukać

miesiącami, choćby na końcu świata. Nie umkną mi!

Oczy świeciły mu się złowrogo i w istocie nieszczęsnego przyjaciela chyba trawiła

gorączka.

6. STÓJCIE, BO STRZELAM!

D

ookoła Wallowy i nad rzeką Salmon działo się z miesiąca na miesiąc coraz gorzej.

Zachodziliśmy w głowę, jak to możliwe, że prezydent państwa przyznał uroczystym
dekretem nam, Nezpersom, dolinę Wallowa na wieczne posiadanie, a nędzni farmerzy nas
otaczający zaraz potem ważyli się tak bezwstydnie kpić sobie z prezydenta i jego dekretu? I
jak to możliwe, że w Stanach Zjednoczonych, kraju bogatym o jakiejś przecież dumie i
ludziach przecież rozumnych i w większości przyzwoitych, znalazła się tak liczna zgraja
hołoty bez sumienia, zła i tak potwornie łapczywa?

W owych miesiącach rosnącego napięcia Indianie w Wallowie trzymali się z dala od

białych i posłuszni woli wodza, nie zważając na wrogość osadników, schodzili im zawsze z
drogi. Jednak my, młodzi przyjaciele Czarnego Jastrzębia i wierni mu towarzysze, ukradkiem
polowaliśmy na czterech zabójców, gdzie tylko się dało. Ale ci byli czujni.

Na wschód od naszej doliny, w zaroślach nad rzeką Snake, było mnóstwo wszelakiej

łownej zwierzyny, łosi, wapiti i innych jeleni, nawet niedźwiedzie tu się jawiły. Często w te
ustronia wyruszaliśmy, bo w ciągu trzy- lub czterodniowej wyprawy zdobywało się moc
zwierza, podczas gdy preryjne wyprawy na bizony, znacznie uciążliwsze i
niebezpieczniejsze, trwały niepomiernie dłużej.

Pewnego razu Czarny Jastrząb zabrał mnie na polowanie w te strony i po dniu konnej

jazdy dotarliśmy do rzeki Snake. Tu przenocowaliśmy, a następnego dnia skoro świt
wyruszyliśmy na łów.

Jechaliśmy jakąś niby ścieżką, śladem słabo wyciśniętym przez wcześniejszych

myśliwych. Gdzieś po lewej dłoni mieliśmy rzekę Snake, po prawej skalne wzgórza, przed
sobą knieję. Ten gąszcz był kuszący, składał się z mieszaniny wysokich świerków i krępych,
drzewiastych jałowców, przetykanych smukłymi topolami, a pomimo że zbity sam w sobie,
jednak był rozdarty gdzieniegdzie trawiastymi polanami. Tu oko biegło w dal na łąki i
doświadczało myśliwskiej uciechy.

Kędyś po wyjściu z gęstwiny ujrzeliśmy z boku, daleko na skraju polany jelenia, więc

Czarny Jastrząb migiem cofnął się w las i zeskoczył z konia, by podejść brzegiem zarośli do
zwierza.

Zostałem sam na łące, ale nie na długo. Z przeciwnej strony polany wyłoniło się z

lasu dwóch jeźdźców i stępa zbliżało się akurat ku miejscu, gdzie stałem. Zbaraniałem. Biali
ludzie. Spostrzegli mnie, nie było celu ukrywać się ani uciekać.

Widocznie jeźdźcy pomimo odległości spłoszyli jelenia, bo nie było słychać strzału

Czarnego Jastrzębia.

Gdy oni dojechali do połowy polany, z przerażeniem poznałem ich: byli to Robert i

John Masonowie, zabójcy naszych trzech starych wojowników i dziewcząt.

W ręku trzymałem nabitą strzelbę, niedawno mi darowaną przez ojca. Bezwiednie

odwiodłem kurek i mocno ścisnąłem broń. Byłem dobrym strzelcem, ale miałem czternaście
lat i spotkanie morderców oszołomiło mnie. Pociemniało mi w oczach i zbliżających się
jeźdźców widziałem jak przez mgłę. Ale ta niemoc trwała krótko, bardzo krótko, potem
widziałem ich lepiej.

Odruchowo chciałem krzyknąć do Czarnego Jastrzębia, by przywołać go na pomoc,

ale na szczęście natychmiast odezwał się zdrowy instynkt i powstrzymał mnie. Natomiast na
całe gardło, żeby daleko było słychać, krzyknąłem rozpaczliwie do podjeżdżających:

- Stójcie, bo strzelam!
Tamci zbliżyli się już na dwadzieścia kilka kroków i rzeczywiście powściągnęli

konie. Ale drwiący uśmiech wykrzywił ich gęby.

- Cóż ty za jeden, czerwony kundlu? - zapytał wzgardliwie Robert, starszy z nich,

którego dobrze znałem z tajnych zwiadów.

Obydwaj trzymali w ręku karabiny, leżące przed nimi w poprzek na siodłach.

Rozumiałem po angielsku, nauczony języka przez misjonarzy.

- Indianin jestem - odpowiedziałem.
Buchnęli złośliwym śmiechem, a Robert zawołał:
- Patrzcie jeno! A myśmy myśleli, żeś ty Chińczyk! Czy nie jesteś Chińczykiem?
Złośliwe pytanie zbyłem milczeniem.
Na to Robert:
- No, gadajże, bękarcie! A z jakiego miejsca Indianin pochodzi? Czy z pobliskiej

Wallowy?

- Zgadza się, z Wallowy.
- Toś ty od tego pokurcza, tego sukisyna Wodza Józefa?
- Od Wodza Józefa, tak! - odpaliłem. - Ale nie od sukisyna!
- Ho ho, szczeniaku! - odezwał się teraz ów drugi, John. - Za chwilę dostaniesz od nas

kulę w łeb, ale zanim ciebie wyprawimy do twego Manita, bądź grzeczny, bo ci jeszcze
przedtem mordę zbić możemy!

Po raz pierwszy widziałem ich teraz z bliska. Mieli chamskie gęby, ich zbójeckie

ś

lepia pałały żądzą mordu. To byli zbrodniarze.

Przygotowując powoli, z ociąganiem się karabiny do zapowiedzianego strzału, mieli

zły wyraz na twarzach. Nagle, przerywając milczenie, Robert zaczął niby z innej beczki i
zapytał mnie:

- Jak się nazywasz, czerwony wojaku?
- Biegnący Łoś.
- O, to brzmi dumnie! A strzelałeś już do białych ludzi, bohaterze?
- Jeszcze nie.
Zarechotali rubasznym śmiechem. Robert wycelował we mnie palcem i rzekł do

brata:

- A ja ci mówię, Johnny, że ten indiański gnojek bezczelnie nas okłamał.
- Okłamał?
- Mówił, że należy do Indian Wodza Józefa, a to kłamstwo.
- Czyżby?
- Przecież ten Wódz Józef to istna baba, to jakoweś strachajło! Wydziera się ten

ciamajda, że chce tylko pokoju, że jak najdalej od strzelania, a tu ten chłystek... jak mu tam
na imię? Parszywy Baran?...

- Biegnący Łoś - pomógł mu John.
- Dobrze, niech będzie Biegnący Łoś. Czy ten Biegnący Łoś przed chwilą nie groził

nam, że strzeli do nas, jeśli nie staniemy? Groził! Chciał strzelić! Więc jaki on zły uczeń tej

miękkiej baby, Wodza Józefa! Takiemu smarkatemu strzelaczowi Wódz Józef powinien
sprać tyłek, a nie wypuszczać go nad rzekę Snake! Po coś tu się napatoczył, ty, wojowniku?

- Na polowanie.
- Na polowanie? To bliżej u was nie ma wiewiórek, wszystkie już wyżarte?

Wtem ów drugi, John, wodząc wzrokiem dokoła, zapytał, tym razem bez drwin:

- Czy sam jesteś tu, bez towarzyszy?
- A co pan myślał?! - odrzekłem niby urażony pytaniem.
W czasie tej gadaniny na tyle odzyskałem przytomność umysłu, że swą strzelbę

zacząłem ostrożnie kierować lufą w stronę Masonów. Czyniłem to na karku konia, powoli,
nieznacznie, jednak nie udało się. Zauważyli mój ruch i nagle Robert, podnosząc gwałtownie
swój karabin do strzału, krzyknął:

- Odrzuć broń! Ręce do góry!
Były to jego ostatnie słowa. Z niedalekiej kępy krzewów rozległ się huk strzału i

Robert Mason, trafiony celną kulą, osunął się bezwładnie na kark konia. To Czarny Jastrząb
się odezwał. Ale wiedziałem, że miał tylko strzelbę jednorurkę, więc od razu, korzystając z
zaskoczenia Johna, wypaliłem do niego. Dostał, ale nie śmiertelnie. Odruchem ściągnął
konia, zawrócił, prysnął galopem.

Czarny Jastrząb wyskoczył z ukrycia, dopadł w gąszczu swego konia i odrzucając

wystrzeloną strzelbę, pomknął z włócznią w garści za uciekającym Johnem, który zaczął
tracić siły i nie panował nad wierzchowcem. Szybko dogoniony jeszcze na polanie, odwrócił
się i strzelił do Czarnego Jastrzębia z rewolweru. Chybił. Doszedł mnie jego chrapliwy
skowyt, gdy włócznia wbiła mu się głęboko w plecy.

Czarny Jastrząb pośpiesznie wrócił do mnie z trupem na koniu. Dziwnie świeciły się

jego oczy.

- Stało się! - rzekł po chwili spokojnie. - Pozostało ich jeszcze dwóch James Mason i

Jack Douglas! Przyjdzie i na nich kolej!

- A co zrobimy ze zwłokami? - spytałem wystraszony. - Zdradzą nas!
- Nie zdradzą! Niedaleko mamy rzekę!
Jakoż w godzinie jazdy dotarliśmy do brzegu rzeki Snake w miejscu pustym bez

ludzkiej duszy na wiele mil dokoła, gdzie woda była szczególnie głęboka, na przeszło
dwadzieścia stóp.

Wtedy nastąpiło szczególne zdarzenie, które na trwałe wryło się w me serce. Otóż

szykując zwłoki do zatopienia, pochyliłem się nad Robertem Masonem, którego gęba i po
ś

mierci nie straciła nic z bandyckiego wyrazu, i raptem przyszła mi do głowy myśl, żeby

zbója oskalpować. Tego zwyczaju w naszym plemieniu nigdy nie stosowaliśmy, wiedziałem
jednak, że istniał u Czarnych Stóp i innych szczepów na preriach, wiedziałem również, że
wcale im w tym nie ustępowali biali ludzie. Wiadoma rzecz, że często skalpowali ubitych
Indian. W oczach stanął mi potworny obraz zmasakrowanych ciał naszych dziewczyn. Aż mi
krew w żyłach zawrzała od nagłej złości.

- Czarny Jastrzębiu! - głos mi zadygotał. - Oskalpujmy łotrów!
Czarny Jastrząb nic nie odpowiedział. Spojrzałem na niego uważniej; coś niedobrego

taiło się w jego twarzy, w oczach latały mu złe błyski. Milczał. Wziąłem to za przyzwolenie.
Dobyłem noża, ująłem kudły Masona w garść i - nie bardzo wiedząc jak się do rzeczy zabrać
- naciąłem wpierw skórę na jego czole.

- Zostaw go! - zduszonym głosem warknął Czarny Jastrząb.
- Jakże to! - wybuchnąłem hardo. - A dziewczyny, a Radosna Łania?...
Zająknąłem się, bo Czarny Jastrząb spojrzał na mnie tak ostro, że straciłem na minie i

spokorniałem. Puściłem włosy trupa.

Czarny Jastrząb stał nade mną jak chmura gniewu - lecz wybuch nie nastąpił. Oczy

nasiąkły mu jakby smutkiem.

- Będziemy tępić morderców, ale - dodał mocnym głosem, w którym brzmiała duma -

nad poległymi nam znęcać się nie wolno! Nawet nad najokrutniejszymi wrogami!

Więc nie marudząc, zwłoki razem ze wszystkim, co do nich należało, oprócz

zdobytych wierzchowców i broni, rzetelnie obwiązane łykami, kamieniami mocno obciążone,
wpuściliśmy do rzeki.

- Przysięgnij - rzekł do mnie Czarny Jastrząb w drodze powrotnej do Wallowy - że

ani pary nie puścisz z paszczy! Żeś nic nie widział, nic nie słyszał!

- Nic nie widziałem! Nic nie słyszałem! - odrzekłem pełen okrutnej powagi.
Zwłoki tych dwóch złoczyńców nigdy nie wypłynęły. Przepadły na zawsze.
W Wallowie zaraz puściliśmy zdobyte konie na dalekie pastwiska między setki

innych naszych mustangów, a ludzie tylko trochę się dziwili, że tak rychło wróciliśmy, i to
bez żadnej zwierzyny.

- Nic nie ubiliście? Żadnego zwierza? - pytano zrazu.
- Zwierza żadnego - odpowiadał Czarny Jastrząb, musnąwszy mnie z daleka

porozumiewawczym spojrzeniem.

7. KŁĘBIĄCE SIĘ CHMURY

K

ilka miesięcy później zamarły nasze uśmiechy na długie tygodnie, gdy w roku

1875 prezydent Grant, Wielki Biały Ojciec, dopuścił się czarnej zdrady wobec nas,
Nezpersów w Wallowie. Zresztą było to nie pierwsze i nie ostatnie amerykańskie łamanie
traktatów w dziejach Indian. Grant po prostu cynicznie odwołał wszystko, co nam przyrzekł
tak uroczyście przed dwoma laty, i pozbawił nas - na razie na papierze - posiadania doliny
Wallowa.

Przybywały srogie komisje, by ustalić tryb wyrzucenia nas z doliny. Wódz Józef

zakładał ostre sprzeciwy, powoływał się na to, że ojczysta ziemia była naszą najświętszą
rzeczą i że ani ojciec jego, ani on sam nigdy nikomu nie sprzedawał nawet cząstki Wallowy,
nigdy nic nie podpisywał.

- Nieprawda! - żachnęli się Amerykanie. - Podpisano! Mamy wyraźny kontrakt

sprzedaży Wallowy.

- To niemożliwe!
- A przecież mamy i podpisy, i akt sprzedaży!
- To nonsens! Kto podpisywał? Kiedy?
- W roku 1863 w Waszyngtonie wodzowie Lawyer, Timothy zrzekli się doliny

Wallowa i innych terenów należących dotąd do Nezpersów, a tym samym sprawa ubita!

- O, nie! Nie ubita! - Wódz Józef stanął okoniem. - Wallowa nie ich, lecz naszą

wyłącznie była i jest własnością. Lawyer ani ci inni nie mieli prawa sprzedawać!

- A jednak sprzedali. Wszakże oni są tacy sami Nezpersowie jak wy wszyscy w

Wallowie...

Indianie północnoamerykańspy wiedzieli, jak ważna była zgoda i jednomyślność

wobec wroga, ale ich wybujały pęd do niezależności często, niestety, zamieniał się w
swawolę, rozbrat i niesforność. Tak samo było i w naszym szczepie. Ci ustępliwsi zgodzili
się na markotny żywot w rezerwacie i z zazdrości odtąd nieprzychylnie odnosili się do nas w

Wallowie i do ziomków nad rzekami Łososiową, Salmon River i Clearwater, Indian jeszcze
wciąż niezawisłych.

Gdy rozniosła się wieść o wiarołomnym gałgaństwie prezydenta Granta, biali

osadnicy w naszym sąsiedztwie i poszukiwacze złota w pobliskich górach do cna się
rozhulali. Przecież prezydent dał im prawo do doliny Wallowa i wolną rękę. Toteż teraz
jeszcze zuchwałej wykradali nam bydło, uprowadzali konie, a który Indianin nieopatrznie
nawijał im się na muszkę, strzelali do niego. Pójście do sądu ze skargą na zabójców czy na
złodziei nieodwołalnie zawodziło. Wszyscy urzędnicy państwowi, agenci, komisarze,
gubernator byli przeciw nam. A wojsko ściągnięte do Lapwaj tylko czekało na nasz wybuch
rozpaczy. Stało w pogotowiu, by uderzyć na nas.

Naszych młodych rozsierdzonych coraz trudniej było utrzymać w posłuszeństwie.

Nieraz byłem świadkiem, jak zapaleńcy obrzucali Wodza Józefa wymówkami. Wódz siedział
przy ognisku, paląc w milczeniu swą fajkę, nie odpowiadał na gadanie zagorzalców i był
bardzo smutny, bo przecież bezradny. Często patrzał jak gdyby w dal, jak gdyby okiem duszy
ogarniał to, co było ongiś, i to, co nastąpi kiedyś.

- To wielki naród ci Amerykanie! - odzywał się czasem do młodych wojowników. -

Naród wielu dzielnych i prawych ludzi. Tylko ci, którzy do nas się wdzierają, to szumowiny,
złoczyńcy. Nie dajmy się skusić przez nich do czegoś nierozważnego, a wierzę, że kiedyś
zjawią się u nas uczciwi Amerykanie i będą naszymi przyjaciółmi. Jak byli ongiś
przyjaciółmi Lewis i Clark, o których wszyscy pamiętamy...

- A kiedy ci dobrzy Amerykanie dotrą do nas? - pytał niechętnie Czarny Jastrząb. -

Zanim dobrzy przyjdą, źli nas wytłuką...

- Obroni nas generał Howard, obronią nas senatorzy w stolicy, władze przecież nie

łajdackie...

- A łajdackie, a łajdackie! - sprzeciwiał się Skory Łabędź, młody Indianin, który

odwiedzał nas. Pochodził on z grupy wodza Białego Ptaka znad rzeki Salmon.

Ja, Biegnący Łoś, dziś po wielu latach dobrze rozumiem smutek i ciężkie położenie

Wodza Józefa i wiem, że my, młodzi, nie byliśmy sprawiedliwi. Ale wtedy, w roku 1876, jak
wielu innych popędliwych z naszego szczepu miałem za złe wodzowi, że był taki ostrożny.
Na preriach Sjuksowie i Szijeni dokonywali cudów śmiałości i bohaterstwa, a u nas? Wodza
Józefa wszyscyśmy ogromnie wielbili i kochali za jego szlachetność, ale wielu z nas
gotowych było posądzać go o brak odwagi i męstwa. A już zupełnie nie podzielaliśmy jego
wiary w uczciwość Amerykanów i ich władz.

W owych ciężkich miesiącach Wódz Józef żył nadzieją, że z generałem Howardem

znajdzie wspólny język i dojdzie z nim do ugody. A kim był Howard? Został niedawno
głównodowodzącym amerykańskich sił zbrojnych w naszych trzech północno-zachodnich
terytoriach, Waszyngtonie, Oregonie i Idaho, i ponoć wyraził się przychylnie o Nezpersach w
Wallowie. Mówiono, że po pierwszym spotkaniu z Wodzem Józefem generał Howard pisał
do swych przełożonych w stolicy, że byłoby błędem i niesprawiedliwością wypędzanie z
doliny Wallowa tak pokojowo nastawionych Indian, jakimi okazywali się Nezpersowie.
Takie dochodziły nas słuchy.

Generał Oliver Otis Howard, który wkrótce miał odegrać tak niezwykłą i fatalną rolę

w dziejach naszego szczepu, był gorliwie pobożnym i przesadnie skromnym człowiekiem.
Jako wybitny oficer, wykształcony w West Point, najwyższej wojskowej uczelni w Ameryce,
został bohaterem w niedawnej wojnie secesyjnej Północy z Południem, gdzie w jednej ze
zwycięskich bitew stracił prawe ramię. Potem, po wojnie, przeniesiony do burzliwej Arizony,
odniósł inne świetne zwycięstwo, pokojowe. Zdołał przyjaźnie nakłonić srogiego wodza
Apaczów, Cochise'a, by ten przestał wojować i zabijać białych ludzi. Cochise w istocie
uspokoił się, ale równocześnie w wojowniczych klikach stolicy Waszyngton przypięto
generałowi łatkę, że był zbyt pobłażliwy i łagodny dla Indian, że mu po prostu brakło twardej

ręki. W tym okresie krwawych wojen z Indianami na Dzikim Zachodzie taka opinia o
amerykańskim generale była zniewagą nie lada i rzeczą najbardziej szkodliwą dla kariery.

Więc gdy Howard przybył w nasze góry północnego zachodu, postanowił pokazać, że

nie jest fajtłapą i że potrafi rozwiązać palące problemy. Między innymi problem doliny
Wallowa. Do Lapwaj, gdzie w tych miesiącach była jego główna kwatera i gdzie stały jego
oddziały wojskowe, zwoływał na przyjazne zrazu, potem bardziej gwałtowne rozmowy
Wodza Józefa i innych niezależnych wodzów, owych „non treatis", i coraz bardziej
stanowczo żądał posłuchu. W owych czasach nasz wódz i ci inni byli w coraz większych
tarapatach: mnożyły się paskudne zaczepki ze strony osadników na krańcach naszych
pastwisk, a co za tym szło, coraz bardziej rozdrażnieni nasi młodzi rwali się do zbrojnego
odwetu na tych napastnikach.

Wtedy to wczesną wiosną 1877 roku generał Howard wezwał do Lapwaj naszych

wodzów na ostatnie spotkanie, mające ostatecznie rozstrzygnąć naszą sprawę.

8. SUROWY GENERAŁ

W

tę podróż naszego wodza z Wallowy do Lapwaj pozwolono mi także jechać z

kilkoma młodymi przyjaciółmi. Nie była to wesoła wyprawa, mieliśmy zgaszone miny, bo
nie czekały nas miłe wieści. Również i niebo wówczas się jątrzyło, i przez całe dwa dni
pędziły po nim chmury, choć deszczu nie było, a wicher wył od północy taki, że dech nam
zapierał. Nawet nasza rzeka Snake, Wężowa, była gniewna i wezbrana wiosenną powodzią,
okrutnie się kotłowała wśród złych wirów.

Ale po jej przebyciu ujrzeliśmy na odległej łące dwa łosie i raźniej nam się zrobiło na

duszy. Wódz Józef, nie przerywając swej jazdy, kazał zapolować na zwierza memu bratu,
Swawolnemu Wiatrowi, a brat kiwnął na mnie, żebym z nim pojechał.

Godne strzelby, włócznie i noże wieźliśmy z sobą na wypadek spotkania

napastliwych sąsiadów, ale teraz broń przydała się na łosie. Korzystając z nawałnicy i z
zarośli, podeszliśmy zwierzynę na strzał i rąbnęliśmy. Swawolny Wiatr, który od blisko roku
był już wtajemniczonym wojownikiem, trafił łosia w samą komorą, a ja, nie marniejszy
strzelec, mego łosia buchnąłem w szyję. Obydwa padły.

- No, no, nieźle! - mruknął do mnie brat.
Pochwała mnie podniosła i napuszyłem się.
- Jeśli będzie trzeba - zatrajkotałem - to i do Howarda wyrżnę, a w łeb mu kropnę!...
Ale jeszcze nie dokończyłem słów, gdy Swawolny Wiatr spiorunował mnie

spojrzeniem.

Młokosie! Durniu! - syknął - całe szczęście, że Wódz Józef tego nie słyszy!
Cudak z niego: zwał mnie młokosem, a wszakże siedemnaście lat już miałem, on zaś

zaledwie dziewiętnaście. Był tak na mnie rozzłoszczony, że się ułagodził dopiero po
wypatroszeniu łosi, kiedy wrzuciliśmy je na konie i ruszyli do Lapwaj.

Tam zastaliśmy już wszystkich, których Wódz Józef wezwał na wspólną rozmowę z

generałem Howardem, a byli to: starszy już, lecz wciąż zuchwały Biały Ptak, wódz grupy
Nezpersów żyjącej nad rzeką Salmon; Tuhulhulzot, nasz czarownik, duchowny doradca
Wodza Józefa, celny mówca i chytry lis; dalej Olikut, brat przyrodni Wodza Józefa,

mieszkający ze swą grupą w dolinie Wallowa tak samo jak my; i wódz Zwierciadło, Looking
Glass, znad rzeki Clearwater, darzący Wodza Józefa niezłomną przyjaźnią. Ongiś jego ojciec
oraz ojciec naszego Wodza Józefa byli wielkimi przyjaciółmi.

Jednoręki generał przyjął wodzów zasępionym obliczem, nie ukrywając gniewu w

oczach.

- Jest to dziś - odezwał się szorstkim głosem - ostatnie spotkanie i już więcej w tej

sprawie z wami gadać nie będę...

Zanim tu przybyliśmy, wodzowie wyznaczyli Tuhulhulzota na naszego rzecznika,

albowiem ów brzydal był, jak już wspomniałem, kuty i srodze wygadany.

- Wiemy, generale - sarknął Tuhulhulzot - że wielu Nezpersów pozbyło się swych

ojczystych terenów, sprzedając je białym, tak jak wyście tego chcieli. Ale nie wszyscy
Nezpersowie wyzuli się z ojcowizny i do tych my należymy. Ziemia nasza to jak ciała nasze,
jak ciała naszych rodziców.

Howard zniecierpliwiony zmarszczył czoło.
- Czy muszę wam jeszcze raz przypominać - oświadczył - że władze wyznaczyły dla

was tereny w rezerwacie Lapwaj i tam bezapelacyjnie wszyscy Nezpersowie muszą iść?!

- Jak to?! - zaprzeczył zapalczywie Tuhulhulzot. - Czy muszę i ja teraz generałowi

przypominać, że przecież nasza ziemia to nasza matka, nasz rodzic? Kto śmie nas odrywać
od naszych rodziców, od naszego ciała, skorośmy tej ziemi wcale nie sprzedawali? Kto nas z
niej śmie wyrzucać?

- Ja! - warknął twardo Howard. - Ja zastępuję tu naszego prezydenta, a prezydent już

przed dwoma laty kazał wam opuścić dotychczasową ziemię...

Nasz rzecznik nie miał dobrego dnia. Zaczął się sprzeciwiać niezręcznie i wykłócać,

to podnosił głos wyzywająco, to pokorniał.

- Dość tego gadania! - w końcu zawołał Howard. - Już sto razy słyszałem o waszej

ś

więtej ziemi, o ojcach i matkach i tak dalej. Dość paplaniny!

Wiosenny wicher, dmący tego dnia od północy z taką siłą, działał drażniąco na ludzi,

nie był nam przychylny. Wódz Józef chciał się wmieszać w rozmowę i jakoś ułagodzić złe
nastroje, jednak nie doszedł do głosu. Bo oto gniewny generał raptem kazał aresztować
sprzeczającego się Tuhulhulzota i ku naszemu oburzeniu zawlec go do więzienia. Po czym
ostro oświadczył wszystkim innym, że rozkazuje nam opuścić Wallowę i pójść do Lapwaj w
ciągu jednego miesiąca.

- Ani dnia więcej! - zawziął się. - Jeśli rozkazu nie wykonacie na czas, wojsko wam

naślę, przemocą was wypędzę!

Na spełnienie tego bezwzględnego rozkazu wyznaczył termin bardzo szczupły.

Przecież należało ściągnąć w jedną kupę stada naszego bydła i tabuny koni rozproszone
wśród zakątków doliny i sąsiednich wąwozów. Niezależnie od tego przeprawa ludzi i
dobytku przez wzburzoną rzekę Snake, nabrzmiałą teraz wiosennymi roztopami, zapowiadała
się wprost katastrofalnie.

Gdy Wódz Józef zaczął układnie prosić o zwłokę, zwracając uwagę na ustaloną od

pokoleń przyjaźń między Nezpersami a Amerykanami i na rozhukaną obecnie rzekę Snake,
trudną do przebycia, zapamiętały generał pokazał mu pięść i opryskliwie prośbę odrzucił.

- Jeśli od dzisiaj za miesiąc - dodał ostro - znajdziemy tam w Wallowie cokolwiek

waszego, bydło czy konie, czy co bądź, wszystko przepadnie wam na rzecz białych
osadników. Dość z wami gadania!

Smutny był tego dnia powrót nasz do doliny Wallowa, gdzie zastaliśmy już

pierwszych żołnierzy, wrogo na nas spozierających. Nie było innej rady, jak ulec przemocy i
zgodzić się na Lapwaj. Młodzi postrzeleńcy chcieli chwycić za broń, ale starszyzna, choć z
trudem, na razie ich uspokoiła. Obecność amerykańskich żołnierzy wśród naszych chat i
namiotów była zbyt wymownym ostrzeżeniem.

Jedyną naszą skromną pociechą było to, że Howard niebawem zwolnił Tuhulhulzota z

więzienia.

Wszyscyśmy to rozumieli, że trzeba było ustąpić, zwłaszcza wszyscy starsi mający

dość oleju w głowie. A jednak nie można było zapobiec złym szeptom. Rozpacz kazała
niektórym naszym ludziom powtarzać poniżające dla Indianina słowa. Szeptano o miękkim
człowieku, o słabym wodzu.

9. BĘDZIE WOJNA

Z

araz następnego dnia rano prawie wszyscy z naszej grupy rozjechali się po całej

dolinie i zaczęli spędzać z łąk i z sąsiednich wąwozów bydło, konie oraz muły i gnać je na
wschód ku rzece Snake. Nie upłynęły i dwa tygodnie, a na łodziach ze skóry bizonowej
przedostała się na drugi brzeg rzeki przeszło połowa ludzi i także moc czworonożnego
dobytku. Rzeka była bardzo wzburzona po powodzi. Ale z ludzi na szczęście nikt nie zginął,
natomiast zwierząt, zmuszonych przepływać wpław, wiele potonęło. W tym piekielnym
zamęcie trudno było utrzymać porządek, tym bardziej, że biali sąsiedzi, osadnicy i
mieszkańcy miasteczka Lewiston, przylatywali jak sępy i dokładali wszelkich starań, by nam
utrudnić przeprawę.

Jeszcze wszyscy nasi nie opuścili Wallowy, a już tamci włazili na łąki i bezczelnie

wykradali nam rozproszone bydło, gdzie jeno się dało. Wódz Józef surowo zakazał nam
strzelać do napastników i także nie pozwolił nam burzyć naszych drewnianych chat, jakie
pozostawialiśmy w Wallowie.

- Będą się łajdaki z nich cieszyli! - zakipiał Swawolny Wiatr w pobliżu Wodza

Józefa.

- Trudno, niech się cieszą! - odrzekł wódz. - Mamy swe namioty, które zabieramy ze

sobą...

Pod koniec trzeciego tygodnia od czasu rozkazu generała Howarda uporaliśmy się z

grubsza z opuszczeniem Wallowy. Resztki naszych stad wpędzaliśmy do rzeki Snake. Był
początek czerwca, Snake wciąż szalona, ale prawie cała nasza grupa już po tamtej stronie
wody, a z tej strony pozostało tylko kilkadziesiąt sztuk bydła i nas kilkunastu pasterzy.
Z nami Wódz Józef.

Bezczelność złodziejskich sąsiadów nie miała granic. Oto za białego dnia nie dalej jak

o dwieście pięćdziesiąt kroków od nas, ujrzeliśmy na skraju zarośli na koniach dwóch
osadników, z których jeden ciągnął naszą krowę, złapaną za rogi na lasso, drugi z tyłu
drągiem ją poganiał.

Kilku nas natychmiast chciało się rzucić na zuchwalców, ale Wódz Józef żywo ich

powstrzymał.

- Dajcie pokój! - zawołał. - Ja to załatwię!
Trzymał w ręku swoją strzelbę, model Sharpa, broń dużokalibrową, a bijącą celnie

nawet na odległość trzystu, czterystu kroków. Wódz Józef szybko zeskoczył z konia, plecami
oparł się o drzewo, zmierzył się, wypalił. Trafiona krowa padła w ogniu. Przerażeni złodzieje
puścili łup i zniknęli w zaroślach. Ale nie mniej zdziwiliśmy się także i my.

- Wódz chybił! - szepnął na uboczu Czarny Jastrząb z ukrytą drwiną w głosie.

Słowa jego usłyszał wódz i łagodnie się uśmiechając do Czarnego Jastrzębia,

powtórzył pytająco:

- Chybił?
Młody wojownik zmieszał się i nie wiedział, co odpowiedzieć.
- To co? - zerknął wódz na nas, nabijając strzelbę. - Czy miałem celować do czegoś

innego?

- Tak! Do złodziei, do wrogów! - mruknął zadziornie Skory Łabędź, młody wojownik

przybyły, jak już wspomniałem, znad rzeki Salmon od grupy Białego Ptaka.

- I chciałbyś wojny na całego, przyjacielu? - zwrócił się do niego wódz.
- Już jest wojna!
- Ale nie otwarta! - odparł Wódz Józef. -I nie my ją rozpoczniemy! Nie damy

powodu!

Ale stało się inaczej: daliśmy powód.
Bezczelność białych sąsiadów, ich jawna już napastliwość, więcej, żywą pamięć

kilkunastu zabójstw popełnionych przez osadników w ostatnich czasach na ludziach szczepu
Nezpersów - doprowadziła trzech naszych młodych opętańców znad Salmon River do
rozpaczliwego czynu. Owych trzech wojowników - Walajcis, jego kuzyn Sarpsis i ich
najbliższy przyjaciel Biały Mokasyn - nic nikomu nie mówiąc, korzystając z nieobecności
Wodza Józefa w obozie, wyruszyło potajemnie w nocy do farmy Larrego Otta, który przed
dwoma laty podstępnie zabił ojca Walajcisa. Wprawdzie trzej mściciele nie zastali Otta na
miejscu, lecz zgładzili czterech jego sąsiadów, równie winnych jak on. Wśród nich był
dobrze nam znany osadnik Richard Devine, który ohydnie, dla hecy zakatrupił Dakoopina,
starego, ułomnego Indianina grupy Białego Ptaka.

Przewidując, jakie będą skutki tych zabójstw, ci trzej, wróciwszy do stwoich,

pozostali poza obozem, by nikogo ze szczepu nie wciągnąć do współodpowiedzialności.
Tymczasem siedemnastu innych młodych zapaleńców na wieść o tym, co się stało,
przyłączyło się do tych trzech. Cała ta zgraja dwudziestu mścicieli, wciąż pod nieobecność
Wodza Józefa, pełna wojowniczego ferworu, wyruszyła przeciw innym zbrodniczym
osadnikom nad Salmon River. I rzeczywiście, uśmierciła dalszych piętnastu białych, wszakże
oszczędzając dzieci i kobiety Jankesów, z wyjątkiem jednej, przypadkowo postrzelonej.

Przerażenie padło na białych ludzi w całym dorzeczu Snake River, a złowieszczy

wstrząs na wszystkich Nezpersów; generała Howarda zaś i oficerów garnizonu w Lapwaj
ogarnął wściekły gniew.

Gdy Wódz Józef wrócił do obozu i dowiedział się o krwawym wyczynie dwudziestu

młokosów, zdrętwiał, jak gdyby w kamień zamieniony. Nie odchodząc, siadł w kuczki na
ziemi i zapadł w milczenie. Potem zjawiła się jego młoda żona, Wiosna Roku, i przykucnęła
obok niego, żeby wiedział, że ona jest przy nim. I wtedy struchlała z przestrachu: zauważyła,
ż

e z oka wodza powoli wypłynęła łza, rzecz straszna, niebywała. Ludzie obozu pełni bojaźni

patrzeli na nich z daleka.

- Hejnmot Towialaket! Gromie Nad Górami! - szepnęła żona trwożnie do niego. -

Jesteś wodzem. Co z nimi się stanie?

Gdy zwrócił na nią oczy, łzy już nie było widać, natomiast bezdenny smutek tkwił w

jego twarzy. Pytała o los dwudziestu młodych mścicieli.

- Powiedz, czy biali ludzie powieszą ich? Powiedz!
Wódz Józef poruszył się jakby przebudzony z letargu i odrzekł:
- Nie! Nie dojdzie do tego! Nie powieszą ich!
- Ale przecież biali ich wyłapią!
- Nie! Nie dopuszczę do tego! - powtórzył wódz. - Oni nie popełnili zbrodni. Oni

dokonali odwetu na białych zbrodniarzach.

- Ale jak ich obronisz, Hejnmot?

- Będzie wojna! - rzekł Wódz Józef zduszonym głosem. - Nasza wojna na śmierć i

ż

ycie...

10. KOSA NA KAMIEŃ

W

ieść o postanowieniu Wodza Józefa rozniosła się błyskawicą po obozie i wielką

wywołała otuchę wśród całej naszej grupy. Ale równocześnie Wódz Józef nakazał wszystkim
głębokie milczenie i zachowanie tajemnicy: świat o tym postanowieniu nie miał się
dowiedzieć zbyt wcześnie. Wezwani na naradę wodzowie Olikut i Biały Ptak zjawili się kilka
godzin później, a Biały Ptak szczególnie był wdzięczny, bo większość z owych dwudziestu z
jego pochodziła grupy.

- Trzy czwarte dnia - rzekł Wódz Józef - minęło od zabicia osadników i należy

przypuszczać, że generał Howard w Lapwaj, oddalony od miejsca zabójstw o siedemdziesiąt
mil, już się dowiedział o tragicznych wypadkach. Zbliża się wieczór. Z nastaniem nocy
Jednoręki wyśle oddziały kawalerii na południe przeciw nam, by nas ukarać i wytłuc, ile się
da. Jutro pod wieczór należy spodziewać się żołnierzy w naszej okolicy. Kilkunastu naszych
najlepszych zwiadowców na najlepszych koniach wyruszy natychmiast szeroką ławą w
stronę Lapwaj i będzie przynosiło nam wszelkie wieści o zbliżającej się kolumnie. Do walki
winno dojść pojutrze rano w którymś z bocznych kanionów dochodzących do rzeki Salmon.

Oprócz trzech siedzących wodzów było nas dwudziestu kilku stojących dokoła i

przysłuchujących się temu, co mówił Wódz Józef. Słowa jego wchłaniałem głęboko
wzruszony: więc będzie wojna i będzie walka! Gdy wódz na chwilę przerwał, Czarny
Jastrząb zapytał:

- A skąd nasza pewność, że Długie Noże zechcą przyjść tam właśnie, gdzie my

będziemy, a nie gdzie indziej?

- Na wojnie nie masz żadnej pewności! - odrzekł Wódz Józef. - Ale domyślać się

trzeba, nawet gdy się jest młodym wojownikiem jak Czarny Jastrząb... A co do Długich
Noży, to ich przywabimy do siebie...

Byłem zawsze pełen podziwu dla Wodza Józefa i jego szlachetnej mądrości, ale teraz

gdym słyszał mocne jego zapowiedzi, dałbym się za niego na kawałki posiekać. Natychmiast
też zgłosiłem się na ochotnika na przeszpiegi, ale mnie nie przyjęto: mówili, żem za młody, a
przecież miałem już siedemnaście lat i trzykrotnie brałem udział w wyprawach myśliwskich
na bizony na preriach Montany.

Gdy w początkach nocy wśród gęstej ciemności wódz Biały Ptak i ruszył na czele

zwiadowców na północ w stronę Lapwaj, my, reszta, cały obóz wraz z tabunami koni i
stadami bydła, udaliśmy się w przeciwnym kierunku, na wertepy południowo-wschodnie.
Wędrowaliśmy przez całą noc i poranek, a gdy nieco później słońce nam dogrzało,
stanęliśmy w dzikim kanionie, wijącym się ku niedalekiej rzece Salmon. Mówili, że to
kanion potoku Lamotte.

Tu Wódz Józef kazał rozbić namioty w miejscu dość odkrytym, pośrodku kanionu, co

mnie trochę zdziwiło, bo już w godzinach porannych mieliśmy od Białego Ptaka wiadomości,
ż

e w istocie generał Howard wysłał przeciwko nam dwa szwadrony kawalerii z rotmistrzem

Perry i kilkoma oficerami na czele. Jechało ich tam razem przeszło stu żołnierzy uzbrojonych

po zęby. Oni wszyscy byli tak pewni swego zwycięstwa i zmasakrowania nas, że na
ochotnika poszedł razem z nimi, jak na polowanie na kaczki, porucznik piechoty, niejaki
Edward Theller. Było to niezwykłe, bo miał on w Lapwaj młodziutką narzeczoną, śliczną
Neli, z którą postanowił pobrać się po powrocie z wyprawy, ów kanion Lamotte był krętą,
ciągnącą się od północy doliną o bardzo pochyłych stokach, zawalonych gmatwaniną
wszelakich głazów i złomów, że wyglądało to jak istne piekło skalnych rozwalisk. Jedynie na
samym dole, nad brzegiem wijącego się potoku było nieco zieleni, rosły nieliczne, scherlałe
drzewa. Kto z naszego obozu patrzał na północ, widział tam z dala rozległe na kilka mil
wzgórze zwane Górą Myszołowów. Otóż pod wieczór tego dnia zwiadowcy nam donieśli, że
tam właśnie za tą górą, do jej północnych stóp dotarli żołnierze z Lapwaj, a więc byli już nie
dalej od naszego obozu niż o cztery, pięć mil.

- Do diabła! - zawołał do mnie jakiś młodzik pełen niepokoju. - Zwiadowcy Długich

Noży mogą łatwo wyśledzić nasz obóz, tak widoczny z daleka! Co zrobimy? Odkryją nas!

- To prawda! - inni zatrwożyli się.
Ale w tej chwili mijał nas wojownik wysłany przez Wodza Józefa z poleceniem dla

wszystkich w obozie, żeby zachowywali się jak zwykle, naturalnie, i niczym nie dali znać po
sobie, że wiedzieli o bliskości żołnierzy.

- A jak tamci odkryją nasz obóz?
- Właśnie o to chodzi! O to, żeby odkryli! - odparł orędownik wodza i żywym

krokiem pomknął do innych namiotów.

O zachodzie słońca dowiedzieliśmy się od naszych dalszych zwiadowców, że

wojskowa kolumna powiększyła się w południe o dwudziestu kilku zaciekłych chłopa,
białych farmerów i górników, pałających żądzą zemsty na złych czerwonoskórych
Indżunsach. A kilka godzin później, już w nocy, doszła nas wiadomość o tym, że ścigający
nas żołnierze wraz z ochotnikami wjechali na Górę Myszołowów, by być możliwie blisko
celu i o świcie runąć na nasz obóz.

Około północy, gdy było wyjątkowo ciemno, bo mżył deszczyk, Wódz Józef wydał

rozkaz, który nareszcie wszystko nam wyjaśnił: namioty naszego obozu pozostaną na
miejscu, tam gdzie dotychczas stały, natomiast wszyscy ludzie cichcem wyniosą się z obozu i
resztę nocy spędzą o milę dalej w ukryciu - z wyjątkiem kilkunastu wojowników
sprawujących straż wśród namiotów. Teraz było wreszcie jasne, w czym rzecz: opustoszały
obóz miał zwabić napastników.

Znacznie, znacznie później, po wielu miesiącach doszła mych uszu wiadomość o

wypadkach, które działy się w tych godzinach w obozie Jankesów. Otóż herszt owych
cywilnych ochotników, nazwiskiem Ad Chapman, zadufaniec i warchoł, twierdzący, że
ś

wietnie zna okolicę i nawyki Indian, narzucił się rotmistrzowi Perry jako obeznany doradca i

przewodnik. Nieustannie naglił do pośpiechu w obawie, że tchórzliwi Indianie wymkną się z
matni i unikną kary, a gdy o świcie feralnego dnia - był to 17 czerwca 1877 roku - rotmistrz
Perry, zjeżdżając krętą percią z wierzchołka Góry Myszołowów, zaniepokojony ujrzał przez
lornetkę daleki obóz Indian jakby całkiem wymarły, Ad Chapman zagłuszył jego
wątpliwości:

- Przecież już wczoraj mówiłem wam, rotmistrzu, że Indżunsy lubią bajdurzyć długo

w noc, późno kłaść się spać i późno rano wstawać. Oni tam śpią jak zabici! - prychnął
Chapman pogardliwie, wskazując ręką w stronę obozu majaczącego daleko w dole kanionu
Lamotte.

Więc uspokojony Perry nie wysłał rekonesansu i ludziom swym kazał dalej zjeżdżać z

góry, trzymając się ścieżki wydeptanej przez jelenie.

Tymczasem kilka godzin przedtem, około północy, gdy Jankesi jeszcze nocowali na

szczycie Góry Myszołowów, także wśród Indian nie było zgody i powstały spory między

wodzami. Porywczy Biały Ptak domagał się, by uderzyć natychmiast w nocy na śpiących
ż

ołnierzy. Lecz Wódz Józef był temu przeciwny.

- Dlaczego? - żachnął się Biały Ptak. - Dlaczego nie wykorzystać dobrej sposobności,

gdy wróg śpi w najlepsze?

- Dlaczego? Bo rotmistrz Perry to doświadczony żołnierz - odparł Wódz Józef - i nie

da się zaskoczyć we śnie. Od tego są baczne warty i straże!

- To chcesz uniknąć bitwy?
- Ależ nie! Dojdzie do bitwy, gdy znienacka zaskoczymy przeciwnika.
- A kiedy zaskoczymy?
- Chyba za kilka godzin. W czasie jego marszu w dół na nasz obóz!
Biały Ptak był popędliwy, ale miał łeb na karku i był wodzem o wybitnych

zdolnościach. Zrozumiał postępowanie Wodza Józefa. Po chwili skupionego milczenia
wyciągnął rękę do tamtego i uścisnęli się.

- Wybacz mi, Hejnmot! - rzekł Biały Ptak pojednawczym głosem. - Dobrze

obmyśliłeś...

Tej nocy wcale nie spaliśmy, bo była to przecież krótka noc czerwcowa. Jakie dwie

godziny przed pierwszym świtem wodzowie po cichu wyprowadzili cztery nasze grupy w
górę kanionu Lamotte, a następnie rozmieścili nas na skalistym podnóżu Góry Myszołowów.
Tam wśród kamiennych załomów ukryliśmy konie i zajęli stanowiska za głazami licznie
posianymi na zboczach - w miejscu gdzie Wódz Józef spodziewał się przybycia Długich
Noży. Ja należałem do grupy Wodza Józefa i zaczaiłem się za potężnym kamieniem, a tuż
koło mnie przywarł do ziemi Swawolny Wiatr

Gdy zaczęły rzednąć ciemności, a z mroku wynurzać się coraz wyraźniej zarysy

skalnych zrębów i rosnących w pobliżu krzewów, rozległo się z wyższych zboczy górskich
ustalone dwukrotne skomlenie wilka kujota. Swawolny Wiatr rzucił mi wymowne spojrzenie.
Wkrótce usłyszeliśmy jak dwa, trzy małe kamyki stoczyły się w dół.

- Jadą! - szepnął brat.
Po kilku minutach różowa zorza opromieniła wschodni skraj nieba, a powietrze

stawało się coraz światlejsze i coraz przeźroczystsze.

Swawolny Wiatr przyłożył karabin do ramienia i wymierzył.
- Można już dobrze strzelać! - mruknął z zadowoleniem, podnosząc głowę i

spuszczając broń.

Zapowiadał się słoneczny dzień, niebo przechodziło w błękit, gdy z daleka nad nami

zamajaczył na chwilę jakiś ruch wśród skał - i znikł.

- Oni! - przestrzegł mnie brat.
Raptem zabiło mi gwałtownie serce. Spoza skalnej krawędzi, oddalonej od nas o sto

kroków, wyłonił się jeździec. Był to biały ochotnik, osadnik. Powoli jechał wzdłuż linii
ogniowej, jaką tworzył nasz oddział ukryty za głazami. Za pierwszym jeźdźcem pojawił się
drugi, trzeci i coraz ich więcej sunęło, wszyscy jadąc gęsiego, jeden za drugim. Byli to
cywilni zwiadowcy.

Gdy przejechało ich około dwudziestu, nastała krótka przerwa, a potem wynurzył się

oddział wojskowy, tak samo podążający gęsiego, na jego czele zaś oficer. Musiał to być sam
rotmistrz Perry, bo tuż za nim dążył jego trębacz.

O przemyślny, o przebiegły Wodzu Józefie! Nieprzyjaciel defilował przed nami jak

stado baranów; lepiej nas ustawić nie mógłby i najdoświadczeńszy, najmędrszy wódz!

Ale do diabła! Kiedy to się zacznie? Lęk mnie ogarniał, niecierpliwość, a ci przed

nami przejeżdżali i przejeżdżali.

Wtem dwukrotnie zakrakał kruk na znak, na nasz znak, i zaraz jednocześnie z wielu

naszych strzelb rozległ się huk wystrzałów. Straszliwie zbudził poranną ciszę. Ja także
strzeliłem, alem trafił tylko konia. Trudno opisać tamtych przerażenie i panikę. Wielu ich

przed nami padło, a kto nie padł, w dzikim popłochu zawracał konia i starał się umknąć tam,
skąd przybył.

Owi pierwsi cywilni ochotnicy nie mogli wracać, bo ci następni im przeszkadzali,

więc migiem uciekli w bok i jakie trzysta kroków dalej ukryli się przed naszymi kulami za
skalistą granią. Stamtąd do nas zaczęli strzelać bez powodzenia, bo byliśmy dobrze ukryci.

Od pierwszej naszej salwy zginął trębacz i cofający się rotmistrz Perry nie mógł

wydawać rozkazów jak tylko własnym głosem. A zgiełk, krzyki, huk wystrzałów i jęki
stwarzały taki zamęt, że nikt z Jankesów nie rozumiał swego dowódcy.

Lecz tylne oddziały żołnierzy, które nie dostały się pod nasz obstrzał, szybko pod

rozkazami swych oficerów zeskoczyły z koni i zajęły obronne stanowiska za skalnymi
załomami, strzelając do nas.

Wtem z boku dostali ognia. To grupa Białego Ptaka, czająca się nieco z dala po naszej

lewej stronie, zaczęła ich tęgo prażyć, a oni, wzięci wkrótce w dwa ognie, nie wytrzymali
zabójczych kul. Zmienili nieco front, by lepiej stawić czoła - na próżno. Jedynie w ślepej
ucieczce był ich ratunek. I uciekali. Gdzieś tam z boku cywilni ochotnicy wciąż strzelali do
nas i do Białego Ptaka, ale bezskutecznie. Zresztą z tyłu znienacka wpadł na ich karki nowy
zastęp Indian na koniach i tych, których w pierwszej chwili nie wytłukł, zmusił do ucieczki
na łeb na szyję.

Kilku żołnierzy, już bez broni, ukryło się przed kulami w małej gardzieli skalnej jak

w ślepej uliczce, co widząc porucznik Theller, ów ochotnik, zwołał kilku jeźdźców i
utkwionym w potrzasku rzucił się na pomoc - daremnie. Sam zginął, kilku żołnierzy stracił,
osaczonym pomocy nie przyniósł.

Rotmistrz Perry, uchodzący razem z innymi z pola walki, dwukrotnie skrzykiwał

kilkunastu żołnierzy, by powstrzymać panikę i w tylnej straży stawić opór ścigającym. Lecz i
to było bezskuteczne. Popłoch ogarnął wszystkich, którzy jeszcze byli przy życiu i na
koniach. Ścigaliśmy ich jak diabły przez sporo mil poprzez Górę Myszołowów i dalej, aż na
horyzoncie ukazały się zabudowania małej osady Grangeville. Wtedy przerwaliśmy pogoń.

O, rany! Do stu katów! Toż to była wspaniała gonitwa! Mój kary leciał za nimi jak

chart oszalały, ledwo dotykając ziemi, a ja przy tym krzyczałem i strzelałem, i grzmiałem, a
kule słałem im w plecy i w końskie zady.

Gdy zakończyliśmy pościg i ustali, nagła cisza na płaskowzgórzu stepowym wydała

się czymś niesamowitym po tak ogłuszającym hałasie, tak gęstej strzelaninie. Upojeni,
wracaliśmy powoli ku dolinie Lamotte, po drodze zaś uświadamialiśmy sobie, że to nasze
zwycięstwo nie było rzeczą przypadku: że to Wódz Józef tak nas ustawił na stokach nad
kanionem, tak nami pokierował w czasie boju, że nie mogło być inaczej, musieliśmy
zwyciężyć. Chcieliśmy mu to mówić, ale on, skromny jak zwykle jeno ręką nam odmachał,
nie chcąc słyszeć pochwał.

Gdy wróciliśmy do kanionu Lamotte na pobojowisko, aż oczy nam wyłaziły ze

zdumienia na widok dokonanego żniwa: naliczyliśmy zabitych trzydziestu trzech żołnierzy,
w tym jednego oficera, i pięciu czy sześciu poległych cywilów. Niewątpliwie drugie tyle z
Jankesów, którzy uszli na koniach, było rannych. Aż dziw, że z naszej strony nikt nie zginął,
a trzech tylko mieliśmy rannych. To był pogrom Jankesów. Wódz Józef okazał się
niezwykłym wodzem, my dobrymi strzelcami.

Niezmiernie nas ucieszyła zdobycz wojenna uzbierana na pobojowisku: znaleźliśmy

sześćdziesiąt trzy karabiny wojskowe, w tym większość nowoczesnych
czternastostrzałowych karabinów Springfielda, nieco mniej rewolwerów Colta, a bardzo dużo
amunicji, co nam się szczególnie przydało. Była także pokaźna ilość szabel, ale niezbyt szły
nam do ręki, po prostu nie lubiliśmy „długich noży". Natomiast dwie dobre lornety, zgubione
przez żołnierzy w panice, a znalezione przez naszych w czasie pogoni, były wyjątkowo
cennym łupem.

11. SKĄD TA BITNOŚC?

A

więc zwyciężyliśmy! Wróg wysłany, żeby nas zdruzgotać, sam obficie spłynął

krwią, spośród naszych zaś nie zginął nikt. Jakże to było możliwe, że my - wedle szyderstw
wielu białych jakoby niedołęgi, indiańskie safanduły - a takiego łupnia daliśmy Jankesom?

Czy Długie Noże w bitwie ustępowali nam liczbą? Przeciwnie: ze zgrają ochotników

nawet nas przewyższali. A uzbrojeni byli świetnie, w najnowsze karabiny Springfielda. Może
więc przypadek, szczególny imi zadecydował? Nie, nic podobnego!

Dziś, po latach, gdy pamięcią ogarniam owe burzliwe wydarzenia, utwierdzam się w

przekonaniu, że zwycięstwo osiągnęliśmy przede wszystkim dzięki znacznej przewadze
sprawności orężnej naszych wojowników, jak również wyższości Wodza Józefa nad
dowódcami Długich Noży.

Ś

lepi zaiste w swej pysze, w pogardzie wobec nas byli Amerykanie, jeśli nie

spostrzegli - aż do wybuchu wojny - jakich mieliśmy wyśmienitych strzelców, że
doskonalszych chyba nie było wówczas na Zachodzie. Hola! - ktoś rzeknie. - Miłowali pokój,
a tacy biegli w robieniu bronią? Tedy przypomnę, że w pobliżu nas żyły szczepy raczej
swarliwe, skore do awantur, my zaś, Nezpersowie, plemię niezbyt liczne, musieliśmy być
dzielni, bo tylko przed takimi tamci ustępowali i dawali nam spokój.

Celność oka była nam nieodzowna nade wszystko podczas wypraw myśliwskich na

prerie - i tam też ją sobie wyrobiliśmy. Rokrocznie latem spora grupa naszych wojowników
przedzierała się przez Góry Skaliste, by w Montanie czy Wyomingu polować na bizony. Były
to wyprawy najeżone niebezpieczeństwami, na wielkich równinach bowiem grasowały harde
i bitne szczepy Czarnych Stóp na północy, Sjuksów i Szijenów na wschodzie, a Wron na
południu. A choć bizonów ciągle jeszcze pałętało się bez liku i starczało ich dla wszystkich,
Indianie preryjni, z wyjątkiem przyjaznych Wron, widzieli w nas jeno intruzów, których
należało zaciekle zwalczać. Toteż na preriach wtedy brakło nam czasu na długie i żmudne
gonitwy za bizonami. Wszystko odbywało się tam migiem. Myśliwemu nie wolno było
chybić, zwierz musiał paść od pierwszej kuli. I przeważnie padał!

Dziewięć lat miałem, gdym po raz pierwszy widział polowanie na preriach. Ojciec dał

się uprosić i zabrał mnie z sobą; zresztą dobrze już jeździłem na koniu i strzelać umiałem.
Natknęliśmy się wtedy na olbrzymie stado. Byłem przy ojcu, gdyśmy dla zorientowania się w
położeniu, korzystając z osłony niewielkiego wzniesienia, ukradkiem podpełzli w pobliże
zwierząt. Wybałuszałem ślepia jak urzeczony: preria, gdzie tylko okiem sięgnąć, roiła się od
kudłatych olbrzymów. Jeszcze się dobrze nie nagapiłem, gdy wtem ciżba czarnych ciał
niespokojnie zafalowała i z rosnącym tętentem setek, może tysięcy racic ruszyła w naszą
stronę. Czasami bywa, że bizony, czymś strwożone, ulegają panice i pędzą przed siebie na
łeb na szyję, tratując wszystko, co na ich drodze. Prawdopodobnie wtedy ulękły się
myśliwych, którzy zaszli je z przeciwnej strony.

- Do koni! - krzyknął ojciec, szarpnąwszy mnie za rękę.
Wierzchowce zostawiliśmy nie opodal, u podnóża wzniesienia, toteż piorunem do

nich doskoczyliśmy. Był już ostatni czas - ciemna fala w tumanach kurzu jęła staczać się z
wierzchołka wzgórza.

Wskoczyłem na mego karego, kurczowo ścisnąłem go kolanami i... nieszczęście! Koń

potknął się, zarył pyskiem w ziemię, a ja, wyrzucony jak z procy, padłem gębą w trawę.
Gdym się zerwał, ujrzałem walącego wprost na mnie ciemnego olbrzyma o wściekłych
ś

lepiach, za nim niby dudniąca lawina gnały następne. W tej samej chwili nad uchem

usłyszałem huk strzału, a zwierz, jakby rażony gromem, zwolnił biegu, zachwiał się i padł
ciężko o dwa kroki ode mnie. Przywarłem do cielska, skuliłem się za nim. Pędzące stado,
napotkawszy nagłą przeszkodę, stłoczyło się i jak rzeka rozdzielona głazem, przetoczyło po
bokach.

To ojciec błyskawicznym, niezwykle trudnym strzałem - na domiar złego ja

zasłaniałem mu cel - uratował mnie z opałów. Gdy stado minęło nas, myśliwi ustalili, że
pocisk ojca przez oko ugodził bizona w mózg.

A mój kary leżał o kilka kroków dalej, rozdeptany na śmierć.
Powodzenie polowań na preriach wymagało nie tylko pewnej ręki strzelców,

wymagało od nas również wyjątkowej wprost czujności. Nasi zwiadowcy dwoili się i troili,
aby jak największy obszar dookoła miejsca polowania otoczyć kręgiem wnikliwych oczu i
uszu. Od ich wysiłków zależało często życie myśliwych, zależało to, czy nie damy się
zaskoczyć wrogim Indianom. Owo ciągłe wypatrywanie, nasłuchiwanie, wietrzenie
niebezpieczeństwa było dobrą szkołą dla zwiadowców - ostrzyło ich zmysły, wyrabiało
przytomność umysłu.

Jeszcze jednej rzeczy nasi ludzie nauczyli się na preriach: ogromnej ruchliwości,

umiejętności błyskawicznego przenoszenia się z miejsca na miejsce - to pozwalało unikać
wroga, czyniło, że byliśmy dlań nieuchwytni.

Zatem posiedliśmy trzy przymioty, które bywają cechą znakomitych wojowników.

Lecz podkreślam: służyły nam one nie dla celów wojennych, lecz tylko ochronnych,
odpierających zaczepne zapędy nieprzyjaciół.

Ale gdy z tępą bezwzględnością postanowiono zdeptać naszą wolność i godność, gdy

przyszło do zmagań na śmierć i życie z Długimi Nożami, wtedy okazało się, jak znaczną siłę
przedstawialiśmy na polu walki. Siłę tym większą, że wiódł nas Wódz Józef

12. JAK POWSTAŁA BALLADA

W

ieść o naszym niebywałym zwycięstwie w kanionie Lamotte szerokim echem

rozległa się po ziemiach Zachodu. Na wielu białych wieść ta wywarła piorunujące wrażenie,
wprawiając jednych w osłupienie, aż im się twarze wydłużyły, innych zaś doprowadzając do
wściekłości. Ci ostatni głównie grasowali w Lewiston, sąsiednim mieście na północ od naszej
Wallowy, w którym rojno było od wszelkich szumowin, hołoty ziejącej nienawiścią do
Indian, przede wszystkim tych najbliższych, Nezpersów.

Lewiston miało swą gazetę, szumnie nazwaną „Golden Age", „Złotą Erą". Gdy z

Lapwaj wyruszyło wojsko, by na nas uderzyć, piśmidło lewistońskie dostało bez mała
czkawki z zadowolenia; hałaśliwie przy tym żądało, żeby potraktować nas tak, jak się
traktuje drapieżne wilki, by urządzić nam krwawą łaźnię, sobaczych synów wytępić jak
wszy...

Nie trudno sobie wyobrazić, czym dla lewistońskiego motłochu był nasz

niespodziewany triumf - to tak, jakby wepchnąć drąg w gniazdo os. Złorzeczeniom, buchaniu
przekleństwami nie było końca w Lewiston. Nagromadzona w mieście złość szukała na gwałt
ujścia. Tamtejsza gazeta, żeby choć w części uczynić zadość potrzebie rozładowania
niedobrych uczuć, już w kilkanaście dni po sromotnej klęsce w kanionie Lamotte zamieściła
na swych łamach tekst ballady o owym poruczniku piechoty Thellerze, który wraz ze
szwadronami rotmistrza Perry'ego ochotniczo wybrał się na poskromienie Indian i zginął w
walce. Ów Theller w ckliwych strofach ballady wyniesiony został na bohatera co nie lada,
chwata, który - wedle słów redakcyjnego objaśnienia - „... swym bezprzykładnym męstwem i
poświęceniem napełnia nas, białych, głęboką ufnością, że dni czerwonych gadów są
policzone. Na zachodnie kresy przybywa coraz więcej podobnych Thellerowi herosów,
którzy wnet wytrzebią tu wszystkie chwasty, wyduszą indiańskie tałatajstwo!"

Biała ludność Zachodu przyjęła balladę z zapałem; wkrótce śpiewano ją na całym

Zachodzie, a nawet gdzieniegdzie po wschodniej stronie Gór Skalistych.

Posłuchajmy:

Ballada o pięknej Neli i młodym poruczniku

Ach, jak pięknie się kochali!
Ach, jak młodziutką była śliczna Neli,
on był młodym David Thellerem
porucznikiem i bohaterem,
ona zaś czarowną cnoty różą.
Niebawem słodki ślub ich miał
połączyć na wieczną miłość w Lapwaj,
w Górach Skalistych daleko tam.
Poruczniku! - rzecze generał –
pędź na koniu nad rzekę Snake
dokonać wielkiego dzieła.
Rozkaz, panie generale!
I dzielnie wyruszył nad Snake
nasz nieulękły żołnierz Theller.
I już nigdy nie wrócił do Neli,
ach, nie wrócił, nie wrócił, nie wrócił!
Krwiożerczy Indianie podstępnie
w pierś mu wbili tomahawk i nóż,
wzięli mu życie, zdarli mu skalp,
ż

egnaj, krzyknął, żegnaj Neli, mój skarb!

Ach, już go nie usłyszała,
ach, życie sobie odebrała.
Ś

mierć, śmierć, czerwonym bestiom śmierć!

Melodia ballady była wprost urzekająca. Zaczynała się jak świergot uroczego ptaszka,

jak miłosny śpiew zakochanych. Potem zaszczekotała wojskową krzepą, zabulgotała
generalskim rozkazem. Potem zahuczała smętkiem bohaterskiej śmierci, ażeby w końcu
wpaść w gromki skowyt przekleństwa dla indiańskich morderców.

Oto, czym przez wiele miesięcy karmił się cały zachód Stanów Zjednoczonych:

ś

piewał balladę i przysięgał śmierć czerwonym bestiom.

A co do miasta Lewiston, to nienawiść do Indian przetrwała tam do dnia dzisiejszego.

Jeszcze teraz, kiedy po latach piszę te słowa, w wielu lewistońskich saloonach widnieje
napis: „No dogs and Indians allo-wed" (Psom i Indianom wstęp wzbroniony)*.

Zatem żyjący o kilka mil od Lewiston w rezerwacie Lapwaj Indianie Nezpersowie -

którzy przecież całe dziesięciolecia pozostawali wiernymi przyjaciółmi Amerykanów i nieraz
w ważnych chwilach skutecznie im pomagali - dla mieszkańców miasta nie są niczym
lepszym niż psy, które należy trzymać z dala od siebie.

13. CZYŻBY W KLESZCZACH? O, NIE!

K

tóż by się spodziewał, że porażka Długich Noży w kanionie Lamotte sprawi takie

wrażenie? Czego przedtem biali oczekiwali? Że kule nasze z papieru? Że oczy nasze mętne?
Ogólne było zdumienie.

Także i u nas. Wielu naszym młodym zapaleńcom nagle strzeliło do głowy, że oto

możemy rzucić się na całe wojsko Stanów Zjednoczonych i wygrać. Starsi wojownicy,
doświadczeni długim życiem, srogo musieli oblewać zimną wodą zapalone łby, ażeby
wygnać im dzikie pomysły. Mimo to kilku zuchwalców z grupy Białego Ptaka ukradkiem
wyszło podjazdem i chciało jeszcze raz rozprawić się z osadnikami wzdłuż rzeki Salmon, ale
na szczęście z niczym wróciło: po starciu w Lamotte osadnicy w czas uciekli do większych
skupisk, gdzie czuli się bezpieczniejsi.

Należało przypuszczać, że generał Howard, mający dość wojska w Lapwaj, zechce

pomścić niezwłocznym na nas uderzeniem klęskę rotmistrza Perry'ego. Więc Wódz Józef
kazał natychmiast przeprawić się przez Salmon River nam wszystkim, wojownikom,
kobietom, dzieciom wraz z końmi i bydłem, co trwało przeszło dzień żmudu. Konie i bydło
ukryliśmy w tajnym kanionie w pięć mil od rzeki, natomiast my, ludzie, pozostaliśmy przy
rzece. Niedaleko jej brzegu, na wysokim urwisku kilkaset stóp powyżej wody, założyliśmy
obronny obóz w skalistej pustelni. Była to silna warownia, trudna do zdobycia, a że
posiadaliśmy moc amunicji i prowiantu, mogliśmy tu, w razie najścia nieprzyjaciela,
wytrzymać wielomiesięczne oblężenie.

Ale generał Howard nie przybył. Liczni nasi zwiadowcy wysłani na północ aż do

Lapwaj, przenikając tam w pobliże fortu, przywozili wieści, że Howard wciąż tkwił na
miejscu. Tylko wysyłał alarmujące telegramy do podległych mu garnizonów w Oregonie i na
terytorium Washington, by stamtąd jak najszybciej i jak najwięcej ściągnęło mu do Lapwaj
posiłków. I rzeczywiście ściągało.

Już w tydzień po porażce w kanionie Lamotte miał Howard w forcie Lapwaj około

tysiąca żołnierzy z trzech rodzajów broni: kawalerii, piechoty i artylerii. A poza tym zgłosiło
się około dwustu cywilnych ochotników. Był to cenny sojusznik Howarda, bo owi ochotnicy,
aczkolwiek mało zdyscyplinowani, za to zawzięci na Indian, słynęli jako dobrzy strzelcy-
zabijacze znakomicie obeznani z terenem.

Więc była to potęga nie lada, kilkakrotnie przewyższająca liczbą naszych

wojowników, i jakkolwiek ostrożność w postępowaniu Howarda niejaki zaszczyt nam
przynosiła, przecież jego opieszałość nie zasłaniała nam oczu na grożące niebezpieczeństwo.
Toteż Wódz Józef wysyłał w stronę Lapwaj najzmyślniejszych zwiadowców, szczególnie
takich którzy nieźle rozumieli po angielsku. A oni frapujące wiadomości nam przywozili. Oto
cała prasa w Stanach Zjednoczonych rozhuczała się i szpetnie urągała amerykańskim siłom
zbrojnym, że takie niedołężne: że nie potrafią uporać się z nielicznym szczepem w Idaho i

zamiast Indian zbić na kwaśne jabłko, same dostają lanie jak niegrzeczne dzieci. Wujku
Samie, zbudź się!

Jankesi znali naszą skalistą kryjówkę i po drugiej stronie rzeki Salmon pojawiały się

niemal codziennie małe bandy białych awanturników. Wygrażali nam z daleka pięściami,
czasem strzelali, ale zawsze bezskutecznie, a my odpłacaliśmy im pięknym za nadobne.

Pewnego dnia Skory Łabędź, patrzący z górnych skał na drugi brzeg i na

poruszających się tam drani, zawołał ze zdumieniem w głosie do Czarnego Jastrzębia, żeby
do niego podszedł.

- Ten na gniadym koniu! - rzekł do zbliżającego się przyjaciela. - Przyjrzyj mu się!
- Ależ to on! Na pewno on! - zawołał przejęty Czarny Jastrząb i zwrócił się do mnie,

stojącego w pobliżu: - Biegnij po lornetkę! Piorunem!

Ż

ółty Byk miał lornetkę zdobytą w kanionie Lamotte. Pędem przyniosłem lornetkę.

Czarny Jastrząb pośpiesznie ją nastawił, a ledwo spojrzał, krzyknął:

- To on! Jack Douglas!
Jack Douglas, przypominam, był jednym z morderców Radosnej Łani, ukochanej

dziewczyny Czarnego Jastrzębia. Widok łajdaka otworzył nie zagojoną ranę w sercu młodego
wojownika. Miał w naszym obozie wielu przyjaciół. Natychmiast zorganizowali wypad na
drugą stronę rzeki. Strzelać stąd nie było celu: tamci byli zbyt daleko i ukrywali się w
zaroślach, na chwilę tylko się pokazując. Więc, podczas gdy u nas jedni wychylali się, co
chwila spoza głazów leżących nad samym brzegiem rzeki i ściągali na siebie uwagę
Douglasa i jego trzech towarzyszy, inni się skradali. Mianowicie Czarny Jastrząb na czele
kilku młodych wojaków, wśród których był mój brat Swawolny Wiatr, po kryjomu zatoczył
daleki krąg i potem na dwóch łodziach ze skór bizonowych przepłynął przez rzekę. Chciałem
i ja wziąć udział w kuszącej wyprawie, ale nie dopuszczono mnie.

Gdy nasi po drugiej stronie Salmonu poczęli pieszo skradać się leśną gęstwą wzdłuż

rzeki ku wrogom, nagle w połowie mniej więcej drogi w miejscu dość odkrytym, którędy
trzeba było przejść przez strumyk, rozległ się odległy strzał i kula trafiła Skorego Łabędzia w
ramię. Zasadzka! Widocznie jednak niecierpliwy strzelec zbyt wcześnie dał ognia, bo dopiero
po upływie dwóch, trzech sekund towarzysze jego zmiarkowali się i powitali naszych
kanonadą. To zbiry Jacka Douglasa doszli do głosu.

Ale dzięki odległości od wroga zdołali nasi w porę dać nura do krzewów i umknąć;

tylko jednemu kula otarła się o plecy i uczyniła mu niezgorszą rysę. Na szczęście także kula
w ramieniu Skorego Łabędzia nie uszkodziła mu kości.

Gdy nieszczęśni śmiałkowie wrócili do nas i stanęli przed Wodzem Józefem, nie

mieli zuchwałych twarzy. Wódz Józef patrzał na nich z zagadkowym uśmiechem w swej
łagodnej twarzy i rzekł:

- Żeście zrobili wycieczkę bez mej wiedzy i zgody, nie dziwię się, bo brak wam

karności. Ale dziwię się, że szliście na wroga jak stado ślepych gęsi, nie wysyłając nikogo
przed siebie na zwiady. Howgh!

Mniej więcej w tydzień po naszym usadowieniu się w warowni nad rzeką Salmon

zaczęło wreszcie dziać się coś wyrazistszego w Idaho. Generał Howard wyruszył w końcu z
Lapwaj niemal z całym swym wojskiem na południe, ku naszym ostojom. Maszerował w
kilku kolumnach bardzo powoli i ta powolność nas zadziwiła. Czynił długawe biwaki i jakby
nie ukrywał przed nikim swej dużej siły. Czemu generał tak dziwnie postępował, czy
mieliśmy przed nim uciec z naszej skalistej warowni na południe? A jeśli na południe, to
dlaczego?

Aż oto pewnego dnia jeden z naszych zwiadowców chwycił ważnego języka.

Podsłuchał rozmowę amerykańskich oficerów na jednym z ich postojów i dowiedział się o
jakichś kleszczach, o jakowymś młocie i kowadle, w które złapać nas zamierzał Howard. My
między młotem a kowadłem?

Na południe od nas w istocie był silny garnizon Długich Noży w Forcie Boise i gdyby

oni wzięli nas od południa, Howard zaś od północy, znaleźlibyśmy się rzeczywiście w
diabelnie trudnym położeniu między młotem a kowadłem.

Całe szczęście, że mieliśmy wodza o żywej wyobraźni i rzetelnej zdolności

przewidywania.

Gdy główne siły Howarda zbliżyły się na kilka mil do naszej warowni, opuściliśmy ją

w nocy z całym obozem tak cicho, że liczne węszące po okolicy patrole amerykańskie nic nie
zauważyły.

Howard ponoć zatarł ręce, dowiedziawszy się o naszej ucieczce, ale potem srodze się

zasępił, gdy jego patrole mu doniosły, że nie uciekliśmy na południe, jak on tego chciał.
Przeto jeśli nie na południe, to dokąd, na miłość Boską, dokąd się wymknął ten podstępny lis
Wódz Józef?

14. SZARPANINA W IDAHO

A

zatem dokąd się wymknęliśmy generałowi Howardowi? Pędząc na północny

zachód, forsownym marszem podążaliśmy wśród czarnych, spiętrzonych gór, krainą dziką i
posępną przez całą noc, cały dzień i jeszcze jedną noc, aż dobrnęliśmy do Przystani Czółen
nad rzeką Snake. Przystań Czółen od niepamiętnych czasów służyła Nezpersom za miejsce
przepraw przez Snake w drodze do Wallowy. Tam strudzeni stanęliśmy teraz na krótki popas.
Przed wyruszeniem w dalszą drogę Wódz Józef wezwał Białego Ptaka i Olikuta i rzekł:

- Oderwaliśmy się nieco od Howarda i spróbujemy oderwać się od niego jeszcze

bardziej. Skręcimy teraz ku wschodzącemu słońcu i wydostaniemy się na step.
Niewykluczone, że wkrótce pojadą tamtędy tabory z amunicją i prowiantem dla
Jednorękiego, ma on przecież do licha i trochę gąb do wyżywienia. Ufam, że rzetelnie
„zadbacie" o te transporty - uśmiechnął się Wódz Józef.

Jeszcze kilkanaście mil przedzieraliśmy się przez skalne wertepy, zanim wreszcie

błysnęła przed nami rzeka Salmon, przez którą przeprawiliśmy się upatrzonym brodem. Choć
i po tej stronie rzeki nie brakło zrazu skalnych urwisk, wkrótce jednak odczuliśmy zmianę w
otoczeniu. Teren jął wyrównywać się, a łagodne podmuchy wiatru przynosiły woń
nagrzanych słońcem traw. Przed nami rozpostarł się step. Odetchnęliśmy szeroką piersią -
była to kraina piękna, pełna życia i otuchy. Szczodra natura nie poskąpiła jej swych darów:
zajęcy, lisów, wszelkiego ptactwa i innego zwierza kręciło się tu bez liku. A w miejscach
nasiąkłych wilgocią rosła obficie nasza ulubiona kama.

Tu na rozkaz Białego Ptaka i Olikuta najbystrzejsi zwiadowcy pomknęli do przodu i

jak cienie rozproszyli się na wszystkie strony. Szczęście nam dopisywało: jeszcze i pół dnia
nie minęło, gdy jeden z doświadczonych zwiadowców, Dwa Księżyce, wrócił z osobliwymi
wieściami.

Otóż niedaleko od naszego obozu, ku północnemu wschodowi, natknął się na

samotnego białego jeźdźca, który, ujrzawszy go, porwał się do ucieczki. Wnet jednak celny
strzał zwalił go z konia. Gdy Dwa Księżyce zbliżył się do leżącego, ten wydawał ostatnie
tchnienie, kurczowo ściskając niewielką torbę. Ciekawy jej zawartości, Dwa Księżyce, który
potrafił trochę czytać po angielsku, wyszperał w torbie mówiący papier podpisany przez

samego generała Howarda, a skierowany do komendanta fortu Lapwaj. Treść papieru była
krótka: Jednoręki żądał - o ile dotąd nie wysłano doń taborów z zaopatrzeniem - aby
uczyniono to bezzwłocznie!

Wiadomość dla nas niezwykle doniosła. A Biały Ptak i Olikut, pomni słów Wodza

Józefa, spoglądali na niego z uznaniem.

Należało szybko działać. Wodzowie postanowili, że najłacniej będzie przydybać

tabory w pobliżu Góry Craigsa - o jaki dzień marszu z Lapwaj - gdzie kraj był dziki,
poszarpany, przeto pozwalający urządzić zasadzkę. Tym razem mnie też zabrano na
wyprawę, zostałem przydzielony do lotnej grupy Czarnego Jastrzębia. Całością dowodzili
Biały Ptak i Olikut. Wódz Józef zaś został, by pociągnąć z głównym obozowiskiem kobiet,
dzieci i starców dalej na wschód.

Nasze konie biegły po trawie lekko i szybko - jakby rozochocone tym, że skończyła

się mordęga górskich bezdroży - toteż niebawem na nieboskłonie przed nami zarysowała się
mgliście Góra Craigsa. Step dobiegał kresu. Zbliżaliśmy się do miejsca, kędy wiódł stary
trakt dyliżansów z Lapwaj do opuszczonej obecnie stacji przy Wzgórzu Cottonwood - i dalej
do miasteczek Mount Idaho, Elk i Florence. Na ów szlak dawać mieliśmy szczególne
baczenie.

Koniec dnia upłynął w ciszy, również następnego ranka nie spotkaliśmy żywej duszy.

Koło południa, w odległości trzech lotów strzały od traktu dyliżansów przeglądaliśmy
niewielki kanion. Czarny Jastrząb, który podążał przodem, raptem osadził swego
wierzchowca i dał nam ostrzegawczy znak. Po chwili dostrzegłem o dwieście kroków przed
nami dwóch białych jeźdźców bacznie rozglądających się na wszystkie strony.

- To zwiadowcy! - syknął Czarny Jastrząb. - Trza ich sprzątnąć.
Nim jednak wygarnęliśmy do nich, jeden z białych spiął konia i rzucił się do nagłej

ucieczki. Drugi nie zdążył - padł na miejscu. W pięciu, tylu nas było, kopnęliśmy się za
uchodzącym. Jednak choć gnaliśmy na złamanie karku, przecież odległość dzieląca nas od
uciekiniera ani trochę się nie zmniejszyła. Widać, tamten miał wyśmienitego wierzchowca.
Przelecieliśmy chyba już ze dwie mile, gdy Czarny Jastrząb odwrócił się do mnie i zawołał:

- Zawracaj do Białego Ptaka! Donieś wodzowi o wszystkim i uprzedź go, że w

pobliżu mogą być Długie Noże!

Uczyniłem, co mi kazał, choć nie bez rozczarowania, że tak raptownie w ochoczym

pościgu pozbawiono mnie udziału.

Wysłuchawszy mej relacji, Biały Ptak skrzyknął pięćdziesięciu wojowników i polecił

mi, bym wskazał im drogę. Zatrzymaliśmy się w miejscu, gdzie poprzednio napotkaliśmy
białych. Kilku naszych zwiadowców pośpieszyło wybadać, jak się dalej potoczył pościg
Czarnego Jastrzębia. Niezadługo któryś z nich wrócił jak wicher i doniósł, że pościg wciąż
trwa, lecz obecnie role się zmieniły: nasi z goniących stali się uciekającymi! Otóż w pobliżu
Stacji Cottonwood, dokąd się zapędzili, raptem ujrzeli obóz Długich Noży, z którego wnet
wyskoczyło na pomoc białemu zwiadowcy dziesięciu kawalerzystów z porucznikiem na
czele. Jak się później dowiedzieliśmy, ów porucznik zwał się Rains. I teraz ta jedenastka
siedziała na karkach Czarnego Jastrzębia i pozostałej naszej trójki. Wszakże Czarny Jastrząb
nie stracił głowy: umykał nader chytrze - traktem dyliżansów. A ten wiódł wgłębieniami o
zboczach, gdzie pełno zdradzieckich kryjówek.

Jakże lekkomyślni byli ci Amerykanie! Niby barany pchali się wprost pod nasze lufy.

Czyżby po pogromie w kanionie Lamotte ani trochę nie zmądrzeli?

Sierdzisty ogień z pięćdziesięciu strzelb wstrząsnął skalistym zboczem. Pięciu białych

padło od razu, pozostali oszołomieni próbowali szukać ratunku w załomach skalnych. Na
próżno. Gwałtownie natarliśmy na nich i wybili do nogi. Z naszych jedynie Dwa Księżyce
odniósł ranę.

W przystępie radości wypaliłem na wiwat i wydałem kilka dzikich okrzyków na

pohybel wrogom.

- Milcz! - huknął na mnie Biały Ptak. - Wojownik nie chełpi się zwycięstwem nad tak

lichym wrogiem. Pięciu naszych przeciwko ich jednemu! Ryki zachowaj na stosowniejszą
chwilę.

Poczułem się tak głupio, że chętnie bym się zapadł pod ziemię. Teraz dopiero

spostrzegłem, że na twarzach wojowników nie było wcale oznak triumfu; w milczeniu
zbierali zdobyczną broń. Szczęściem dla mnie Biały Ptak wnet o mnie zapomniał, gdyż jego
uwagę zaprzątnęły daleko ważniejsze sprawy.

Od Wzgórza Cottonwood pędził na nas oddział kawalerii, liczący chyba osiemdziesiąt

strzelb. Wszelako równocześnie dołączył do nas zaalarmowany Olikut z głównymi siłami i
obecnie mieliśmy stu pięćdziesięciu wojowników, a więc tęgą przewagę. Czyżby gotowała
się nowa klęska Amerykanów? Ich dowódca jednak w czas zwąchał, że dzieje się coś
niedobrego, i kazał trąbić do spiesznego odwrotu na Wzgórze Cottonwood. Owo wzgórze,
otoczone płaskim terenem, stwarzało niezłą warownię obronną. Nijak Długich Noży stamtąd
wykurzyć się nie dało. Po pierwszej próbie ataku zmuszeni byliśmy cofnąć się na bezpieczną
odległość, gdyż tamci zbyt gęstym prażyli do nas ogniem. Jedynie najlepszym naszym
strzelcom powiodło się kilkoma odległymi a precyzyjnymi strzałami ostudzić zapał tych
spośród Amerykanów, którzy, zanadto pewni siebie, wystawili się na pokaz.

Słońce wkrótce dotarło do kresu swego szlaku. Zapadła noc, czarna i nieprzenikniona,

gdyż niebo zaciągnęło się chmurami, które przygnał wschodni wiatr. Toteż dopiero nad
ranem odkryliśmy, że Jankesi czmychnęli ze wzgórza. Wnosząc po śladach, oddalili się ku
Lapwaj. Wysłani za nimi zwiadowcy przynieśli ważne wieści: otóż z Lapwaj wyruszyły
wreszcie tabory z zaopatrzeniem i żołnierze z Cottonwood przyłączyli się do eskortującego je
oddziału. A dowódcą tego oddziału był nie kto inny, jeno rotmistrz Perry, dobry nasz
znajomy z kanionu Lamotte. Nowiny owe powitaliśmy skwapliwie, a szczególnie ucieszył się
Biały Ptak, który za punkt honoru wziął sobie, by Jednorękiego pozbawić prowiantów:

- Pierwej życie oddam, niźli wozy przepuszczę! - mocno zapowiadał.
Perry, wzmocniony oddziałem z Cottonwood, miał pod sobą siłę równą naszej, około

stu pięćdziesięciu żołnierzy, toteż nie spieszno nam było z atakiem. Pozwoliliśmy mu dotrzeć
do Wzgórza Cottonwood i tu go otoczyliśmy. Tymczasem nadciągnął zawiadomiony o
wszystkim Wódz Józef i polecił rodzinom rozbić obóz nad wijącym się nie opodal
Strumieniem Czerwonej Skały. Stamtąd - o ile zaszłaby tego potrzeba - można było
bezpiecznie wycofać się na wschód nad Clearwater i dalej jeszcze - do Montany.

Zrazu mniemaliśmy, że Perry, niewątpliwie wiedząc, jak niecierpliwie wypatruje go

generał Howard, będzie wyłaził ze skóry, żeby tylko przebić się do niego. Atoli wódz Żółty
Byk, obserwujący Amerykanów przez lornetkę, naraz wprawiony czymś w zdziwienie,
szybko podał szkła Wodzowi Józefowi.

- Tak. Okopują się! - rzekł Wódz Józef. - Zdaje się, że Perry nie ma ochoty opuścić

wzgórza.

Wkrótce gołym okiem dojrzeliśmy wzmożoną krzątaninę wśród Długich Noży.

Chyba trzydziestu wylazło chyłkiem przed ustawione półkolem wozy i żwawo zaczęło kopać
rowy.

- Spójrz! - Czarny Jastrząb zawołał nagle zduszonym głosem do mego brata. - Tam, ci

dwaj cywile, czy jeden z nich to nie Jack Douglas?

- W istocie, to on! - zdumiał się Swawolny Wiatr. - Znowu on!
- Tym razem mi nie ujdzie! - z gardła Czarnego Jastrzębia wydobył się zgrzyt.
Wraz z mym bratem i kilkoma innymi przyjaciółmi Czarny Jastrząb czyhał, żeby

dziobnąć Douglasa, wszakże tamten miał się na baczności i niebawem zniknął za wozami,

nie pokazując się więcej. Mimo to Czarny Jastrząb nieprzerwanie trwał ze strzelbą w
pogotowiu; jego twarz się ścięła, a oczy mu pałały.

Dzień z wolna dobiegł końca w pozornym spokoju. Dopiero nad ranem nowe

wydarzenia postawiły nasze obozowisko w mig na nogi. Oto zjawił się jeden z
wywiadowców śledzących Howarda. Generał sporo czasu i sił strawił na beznadziejne
przedzieranie się wśród dzikich wądołów nad rzekami Salmon i Snake w złudnej nadziei, że
Wódz Józef jest gdzieś w pobliżu i że on, generał, wreszcie zdoła dopaść tych przeklętych
Indian. Złość jątrzyła Długie Noże coraz szpetniej - nie dość bowiem, że wróg pozostawał
nieuchwytny, ale i głód dawał się Amerykanom we znaki. Coraz częściej któryś z
kawalerzystów musiał złazić z konia i oddawać go na ubicie, a samemu człapać dalej
piechotą.

Wreszcie, a było to po zachodniej stronie Snake, gdzie Howard ogarnięty wisielczym

nastrojem gubił się w domysłach, w którą teraz stronę ruszyć - wreszcie przybył do niego
posłaniec ze smętną wiadomością, że Nezpersowie władają stepem i że rotmistrz Perry,
zamknięty na Wzgórzu Cottonwood, oczekuje ich rychłego ataku.

Howard uprzytomnił sobie, że od kilku już dni niby maniak uganiał się za cieniami.
W pierwszym odruchu generał chciał pośpieszyć z całym wojskiem na odsiecz

Perry'emu, jednak wobec wielu przeszkód rychło ochłonął i poprzestał na pchnięciu do
Cottonwood stu cywilnych ochotników z Billem Hunterem na czele. Howard, patrząc na
rozhukane rzeki przed sobą, być może przypomniał sobie prośbę Wodza Józefa o
przedłużenie bezwzględnego terminu opuszczenia Wallowy...

Gdy Wódz Józef dowiedział się o ochotnikach, zwołał naradę. Jeszcze zanim mógł

przemówić, Biały Ptak, z natury popędliwy, zabrał gromki głos:

- Wiem, którędy dąży Bill Hunter. Biorę go na siebie. Z moją grupą zastąpię mu

drogę i natłukę jego ludzi co niemiara!...

- Nie, Biały Ptaku - przerwał mu Wódz Józef spokojnym, acz mocnym głosem. - W

ciągu ostatnich dni zabiliśmy trzynaście bladych twarzy. Dosyć zabijania! Czas stąd odejść i
zniknąć Długim Nożom z oczu...

- Mamy odejść!? - powtórzył Biały Ptak gniewnie. - Zostawić Howardowi tabory z

prowiantem?

- Taborów nie zdobędziemy, Perry bowiem nie wytknie nosa zza swych okopów w

Cottonwood aż do nadejścia odsieczy.

- Choćby nawet i tak było, odejść nie możemy! - żachnął się Biały Ptak. - Długie

Noże na to nie pozwolą. Wzmocnieni ochotnikami, wnet wlezą nam na pięty!

- A jednak odejdziemy - oświadczył Wódz Józef. - Ale najprzód się rozdzielimy: ty i

Olikut z wojownikami, ściągając na siebie uwagę Jankesów, udacie się na południe do Split
Rocks, gdzie nasz dawny teren łowisk, i potem dopiero zwrócicie się na wschód. Ja natomiast
chyłkiem podążę z obozem i z rodzinami prosto na wschód. W ten sposób okpimy
Amerykanów i połączymy się na wschodzie nad rzeką Clearwater.

Biały Ptak, choć zawzięty na wroga i jego tabory, przecież nie mógł odmówić

słuszności słowom Wodza Józefa. Dalsza obecność tutaj niechybnie ściągnęłaby na nas
poważne niebezpieczeństwo.

Najpierw wyruszył Wódz Józef z rodzinami i całym naszym dobytkiem.

Towarzyszyli mu dla ochrony Żółty Byk i Tuhulhulzot z grupką wojowników.

Tymczasem na stepie działy się ciekawe rzeczy. Oto nim my, resztą , wojowników,

odstąpiliśmy od Wzgórza Cottonwood, raptem dostrzegliśmy ciągnących z południa
siedemnastu białych jeźdźców. Byli to ochotnicy pod wodzą niejakiego Randalla z
miasteczka Mount Idaho, do którego dotarł posłaniec od Perry'ego z rozpaczliwym
wezwaniem o pomoc. Mount Idaho żyło w owych dniach w atmosferze zbiorowej

histerii. Trwoga przed zwycięskimi Nezpersami spowodowała, że wszyscy osadnicy w
centralnym Idaho porzucili swe farmy i jak zmyte psy pierzchnęli do Mount Idaho. A
przecież dopiero co niejeden z nich butnie nam urągał, strzelbą wygrażał...

Wypadki potoczyły się bystro. Natarliśmy na ochotników z furią. Randall chciał uciec

na pobliskie wzgórze - nie zdążył; celna kula zwaliła go z konia. To samo spotkało kilku
innych jego kompanów. Reszta jednak zdołała schronić się na wzgórzu i jęła stamtąd gęsto
kropić do naszych. Toteż Biały Ptak i Olikut, oczekujący lada chwila ataku Perry'ego od tyłu
- walka bowiem rozgorzała nie dalej niż o półtorej mili od jego warowni w Cottonwood -
wstrzymali wojowników i nakazali odwrót.

Oddaliliśmy się na południe, by potem skręcić ku rzece Clearwater. Wcześniej jednak

zdesperowany Czarny Jastrząb nakłonił mego brata, by obaj cichaczem zostali w tyle, wrócili
pod Wzgórze Cottonwood i zaczaili się na Douglasa. Chciałem jechać z nimi, ale nie zgodzili
się.

- Pamiętaj, ozór za zębami, nikomu ani słowa! - warknął Swawolny Wiatr.
Niezadługo po ich zniknięciu zaszło jednak nieprzewidziane zdarzenie. Otóż Olikut

postanowił wysłać naprzód na lotnych koniach dwóch wojowników do Wodza Józefa z
wieścią, że przybywamy. Jego spojrzenie zatrzymało się na mnie.

- Biegnący Łosiu! - zawołał wódz. - Wezwij swego brata i Czarnego Jastrzębia.

Potrzebuję ich.

Zdrętwiałem. Olikut, widząc, że się nie ruszam, huknął:
- Ty jeszcze tutaj?! Pędź po nich!
- Nie mogę - wymamrotałem.
- Jakże to?! - wódz ściągnął brwi i zbliżył się do mnie.
- Nie ma ich. Zostali w tyle. Jack Douglas...
Olikut zrozumiał. Oburzył się:
- Zatem ponownie dopuścili się samowoli! I na domiar pchają się teraz na pewną

niemal śmierć!

Wódz naradził się z kilkoma starszymi wojownikami, dwóch z nich postanowiło

niezwłocznie odszukać pochopnych mścicieli i nakazać im powrót do grupy.

Jakoż nie upłynęło nawet pół dnia i cała czwórka wróciła do nas. Staliśmy wtedy na

krótkim popasie w Split Rocks. Olikut, ujrzawszy Czarnego Jastrzębia i Swawolnego Wiatra,
rzekł im kilka cierpkich słów o niegodnej wojowników lekkomyślności i braku karności.

Nieszczęśliwi śmiałkowie wysłuchali wodza z ponurymi twarzami. Ja też byłem

zgnębiony, tym bardziej, że brat, przechodząc obok mnie, syknął z goryczą:

- Zdradziłeś nas!
Chciałem się tłumaczyć, lecz oni mnie nie słuchali i oddalili się. A przecież ja nie

mogłem postąpić inaczej, nie mogłem skłamać wodzowi. Wszakże myśl, że dwaj najbliżsi
druhowie żywili do mnie urazę i unikali mnie, była udręką. Gdy zatem po jakimś czasie
ujrzałem, że zbliżają się do mnie, odetchnąłem z ulgą.

- Wybaczcie! - stęknąłem. - Musiałem...
- To nasz błąd! - przerwał mi Czarny Jastrząb.Ich twarze były pogodniejsze, nawet

trochę się uśmiechali. - Gdyby nie ty, kto wie, czy jeszcze żylibyśmy!

- Mamy dla ciebie smaczny ozór bizonowy - dodał Swawolny Wiatr.
Podając jadło, brat uścisnął mi rękę.
Wkrótce popędziliśmy dalej nad rzekę Clearwater. Tę samą Clearwater, gdzie

siedemdziesiąt dwa lata wcześniej Nezpersowie wsparli pomocną dłonią słaniających się z
wycieńczenia Lewisa i Clarka, pierwszych Amerykanów w tych stronach. Nie dali im zginąć.
Odtąd rzeka upamiętniała nam początek przyjaźni z Amerykanami. Przyjaźni, której my
przez te długie lata wiernie dochowywaliśmy. A Jankesi?...

15. NIEUCHWYTNY, A ŻĄDLISTY

P

o klęsce w kanionie Lamotte, po beznadziejnej dla Amerykanów kotłowaninie na

stepach Idaho między rzekami Salmon, Snake i Clearwater, po wybiciu przez Nezpersów
oddziału Rainsa, poszarpaniu ochotników Randalla, a przy tym wobec koszmarnej
nieuchwytności „szczwanego lisa" Wodza Józefa - na stolicę Waszyngton spadło osłupienie.
Jak to: Indianie szczepu piętnastokrotnie słabszego liczebnie niż osławieni Sjuksowie mogli
nie tylko skutecznie wyślizgiwać się od wielu dni spomiędzy sideł oddziałów armii USA, a
do tego zadawać tymże bolesne cięgi, jakże podrywające autorytet Stanów Zjednoczonych,
jakże przynoszące ujmę doborowym pułkom amerykańskim? Jak to możliwe?

W stolicy kiwano głowami z niedowierzaniem i zdumienie ogarniało najwyższe kręgi

wojskowe i Urząd Indiański, Indian Bureau. Rozdrażniony głównodowodzący armią USA
generał William Tecumseh Sherman, na gwałt telegraficznie ściągał wojska dosłownie ze
wszystkich stron Stanów Zjednoczonych, by cała ta siła hurmem waliła do Idaho na pomoc.
Więc szły rozkazy do generała Hancocka nad samym Atlantykiem i do generała Wheatona w
stanie Georgia, i do generała Sheridana w stanie Missouri, i do generała McDowella w San
Francisco nad Pacyfikiem, i nawet do Fortu Jurna na dalekim południu Stanów: przysyłajcie
wojska do Idaho!

Równocześnie w co większych miejscowościach północnego zachodu na gwałt

formowano oddziały ochotników: a więc w Boise, w Idaho City, Silver City, Rocky Bar,
Salubria, Salmon City, Mount Idaho, Grangeville, Lewiston...

A tymczasem Wódz Józef nie był lisem, lecz tylko indiańskim wodzem o

wyjątkowym wyczuciu walki i o przenikliwej wyobraźni. Wyobraźni rzadkiej nawet wśród
amerykańskich generałów, wychowanków akademii w West Point.

Wódz Józef po srogiej krzątaninie na preriach dokoła byłej stacji dyliżansów w

Cottonwood ulotnił się stamtąd i powędrował wraz z całym obozem jakie czterdzieści mil na
wschód. Tam nad uroczą Clearwater płynącą w tym miejscu z południa na północ, opodal
ujścia kanionu do tejże rzeki rozpostarł się obozowiskiem. Tam też dołączył do niego ze swą
grupą wódz Zwierciadło. Musiał on uchodzić przed Długimi Nożami, którzy z rozkazu
Howarda uderzyli na jego wioskę. Zniszczyli w niej moc dobytku, ale Zwierciadło ze swymi
ludźmi w czas umknął przed wrogiem.

Mieliśmy teraz prawie dwustu wojowników, a oprócz nich około sześćset kobiet,

starców i dzieci i wiele bydła oraz olbrzymie tabuny koni. Ale mieliśmy także wspaniałych
zwiadowców.

Już w dzień później patrole doniosły Howardowi o przyczajeniu się Wodza Józefa

nad Clearwater. Generał postanowił jak najśpieszniej zadać nam ostateczny cios. Musiał
ratować swe nadszarpnięte imię, a plan jego był nad wyraz prosty i rokował zupełne
powodzenie, jeśli by tylko przeprowadzić go niezwłocznie i w pełnej tajemnicy.

Lata później dowiedziałem się dość dokładnie o przebiegu ówczesnej odprawy

generała Howarda z jego dwudziestu kilkoma oficerami, bezpośrednio przed akcją nad
Clearwater.

- Weźmiemy buntowników w dwa ognie - mówił Howard, wskazując na mapę -

mianowicie od północnego zachodu z jednej strony, a od wschodu i południa z drugiej strony.
Rebelianci znajdą się w środku jakby...

Gdy Howard na chwilę się zawahał, rotmistrz Stephen Whipple, dowcipniś ścichapęk,

pomógł mu:

- Jakby w kleszczach.
A jego przyjaciel, porucznik William Winters, drwiąco dodał po cichu ulubione

powiedzonko jednorękiego generała:

- Jak między młotem a kowadłem...
Howard nie dosłyszał tego i prawił dalej:
- Od północnego zachodu skrycie podejdzie pod obóz wroga kapitan McConville ze

swą setką ochotników i będzie trzymał w szachu Indian, jeśliby chcieli wymknąć się w tę
stronę. A my podejdziemy równie ukradkiem do obozu Nezpersów z przeciwnej strony i całą
siłą na nich uderzymy. Będziemy mieli przewagę sześciu do jednego, przy tym artylerię, co
nam powinno zapewnić absolutne zwycięstwo. Czy są pytania?

Zgłosił się jakiś bardzo młody podporucznik i zapytał:
- Tam w obozie są kobiety, dzieci, co z nimi robić?
Howard zmarszczył brwi, wargi na chwilę zacisnął. Odrzekł:
- Robić to samo, co z wojownikami, jeśli zastaniemy kogokolwiek z bronią w ręku...
- A co z dziećmi?
Generał zmierzył pytającego gniewnym wzrokiem:
- Na południu u Apaczów widziałem na własne oczy, jak ośmioletni chłopiec

zastrzelił amerykańskiego żołnierza. Czy to starczy?

- Starczy, panie generale. A więc kobiety i dzie... Howard gniewnie mu przerwał:
- Młody kolega stanowczo za wiele pyta. Jesteśmy tu na to, żeby całkowicie

zlikwidować problem buntowniczych Nezpersów! Całkowicie, czy kolega to rozumie?

- Rozumiem, panie generale! - skulił się podporucznik.
Mniej więcej w tym samym czasie Wódz Józef miał podobną odprawę z Olikutem,

Białym Ptakiem, Tuhulhulzotem i Zwierciadłem i wykładał im główną zasadę obecnej
ponurej kampanii wojennej. Dobiegał końca drugi dzień naszego pobytu nad Clearwater.
Uroczysty Spokój panował w przyrodzie, zachód słońca zabarwiał ciepłą czerwienią
powietrze i pobliskie skały nad rzeką. Kobiety pogodnie szykowały wieczerzę, dzieci
dokazywały nad wodą, to łowiąc ryby, to kąpiąc się - było ciepło i niemal sielankowo.
Czasem dochodził z daleka ryk bydła, czasem kwik konia.

- Naszym celem - mówił Wódz Józef do przyjaciół - nie jest zwyciężać czy zabijać

przeciwnika, naszym jedynym celem jest przeżyć. Przeciwnik jest niezliczony, na jednego
zabitego żołnierza przyślą na nas dziesięciu, dwudziestu innych - (Wódz Józef jeszcze nic nie
wiedział o wielkim rozkazie naczelnego wodza, generała Shermana) - więc pozostaje nam
tylko ucieczka, nieustanne unikanie Długich Noży, wystrzeganie się walki...

- To słuszne! - przyznał mu wódz Zwierciadło. - Mamy tu tyle gór i kanionów, i

wąwozów, że w owych bezludnych wciąż rozłogach na przestrzeni wielu, wielu setek mil
można utonąć jak kamień w głębokiej wodzie. Nie znajdą nas, a gdy po latach wrócimy do
swych siedzib, ludzie chyba zagrzebią tę wojnę w niepamięci...

- A jeśli teraz na nas, napadną - wzdrygnął się krewki Biały Ptak - jeśli napadną nas

jutro, pojutrze i będą do nas strzelali, to mamy uciekać, nie odstrzeliwać się? Przenigdy!

- Słusznie! - przyznał Wódz Józef. - Będziemy się bronili, ale obroniwszy się,

znikniemy im z oczu. Będziemy strzelali do Długich Noży w mundurach, natomiast
oszczędzali cywilnych ochotników.

- A to dlaczego? - oburzył się Olikut,
- Myślmy o przyszłości: to nasi przyszli sąsiedzi... Może kiedyś... przyjaźni sąsiedzi!

Jeszcze w czasie owej odprawy zwiadowcy Olikuta przy galopowali z

zawiadomieniem, że od północnego zachodu po kryjomu zbliża się w naszą stronę dość
znaczny zbrojny zastęp cywilnych ochotników, najwyraźniej w złych zamiarach. Był to
oddział kapitana McConvilla, o którym mówił generał Howard. Ochotnicy przekonani, że
nikt ich nie zauważył, wieczorem rozłożyli się obozem w szerokiej wklęsłości terenu jakie
trzy mile od naszego kanionu, konie zostawiając na skraju swego obozowiska.

Olikutowi wyznaczono zadanie rozprawienia się z tymi ochotnikami i wódz świetnie

to wykonał. Zaledwie zapadła noc, grupa Olikuta otoczyła przeciwnika szerokim półkolem
od strony naszego obozu i ze szczytów sąsiednich wzniesień zaczęła razić miarowym ogniem
ze strzelb. Przeciwnik odpowiadał tak samo i chociaż strzelanina stwarzała okrutny hałas,
krwi wiele się nie lało. Nasi żadnych nie ponieśli strat, natomiast tamtym rozstroili nerwy do
tego stopnia, że zapomnieli oni o swych koniach.

Tabun ich znajdował się na krawędzi obozu, przeto około północy kilkunastu naszych

ś

miałków obezwładniło nożami trzech strażników, rozcięło koniom pęta i donośnym

krzykiem wszczęło popłoch wśród zwierząt. Powstało obłędne stampede. Blisko
osiemdziesiąt koni wraz z prowiantem i amunicją w jukach wpadło w nasze ręce, co
unieszkodliwiło wroga do tego stopnia, że jeszcze tej nocy dał drapaka, biegnąc ile sił w
nogach. Zwiad nasz przekonał się, że cywilni wojacy rozbiegli się na wszystkie strony i
oddział ich na razie przestał istnieć.

Clearwater, powtarzam, w tym miejscu płynęła z południa na północ. Nasz obóz z

całym dobytkiem leżał nad lewym, zachodnim brzegiem rzeki, a że oczekiwaliśmy głównego
uderzenia Długich Noży od zachodu lub od północy, więc w te strony skierowaliśmy
szczególną czujność.

Błędnie. Już kilka godzin później wiedzieliśmy, że Howard z całym swym wojskiem

chytrze zamierzał nas zaskoczyć z drugiej strony, od południowego wschodu, chytrze,
albowiem czyniąc dokoła nas krąg tak olbrzymi, żeby ujść uwagi naszych patroli. Nie uszedł.
Już raz wspominałem, że w tej wojnie nam narzuconej trzy elementy stanowiły naszą siłę: to
zdolności Wodza Józefa, celność naszych strzelców i ruchliwość naszego zwiadu. Tropiciele
w czas wywąchali plan Howarda i zanim on zdołał zadać nam ostateczny (jak przypuszczał)
cios, my dobrze przygotowaliśmy się do odparcia uderzenia.

Prawy, wschodni brzeg Clearwater był wysoki i skalny, ale za tym wzniesieniem

rozciągało się faliste płasko wzgórze. Było porosłe bylinami i kępami suchawych krzewów,
pokryte zaś liczną siecią kanionów i gardzieli mających swe ujście ku dolinie Clearwater.

Walka zaczęła się od strony południowej. Tutaj, w oddaleniu jednej mili od naszego

obozu, Tuhulhulzot z dwudziestoma czterema wojownikami na koniach czatował w
ubocznym kanionie strumienia Rabbit. Trzy amerykańskie szwadrony pędziły galopem z
południa na północ w stronę naszego obozu.

- Nareszcie ich mamy! Nareszcie nie czmychną nam! - podobno zawołał generał

Howard, patrząc z daleka przez lornetkę, i ów pobożny ponurak po raz pierwszy od wielu dni
uśmiechnął się od ucha do ucha.

Zaledwie szwadrony minęły ujście kanionu Rabbit, gdy jeźdźcy Tuhulhulzota jak z

procy wyskoczyli z ukrycia i z wojennym okrzykiem puścili się za nimi. Tamci, zaskoczeni z
tyłu, ściągnęli lejce. Chwila, i jak piorun dwudziestu pięciu szatanów napadło na trzy
szwadrony kawalerii. Zaczęła się rąbanina. Indianie wojennym zwyczajem byli na pół nago,
odziani tylko w spodnie i mokasyny, a atakując, kryli się z powodzeniem u boków lub pod
szyją koni.

Siła ich rozpędu dała im zrazu przewagę, a ten i ów Jankes padał pod ich ciosem lub

strzałem. Lecz po chwili większa liczba żołnierzy - pięciu na jednego - zaczęła szalę
przechylać. Na nic karkołomne uniki Indian, ich kocie doskoki, ich rozpaczliwe szamotanie:
Tuhulhulzot straciłby wszystkich, gdyby nie rychła odsiecz.

A odsiecz nadeszła w samą porę. Wódz Józef widział z daleka, co się święci, i w

chwili, gdy przeciwnicy runęli na siebie, w te pędy wichrem wysłał wodza Zwierciadło i jego
ludzi naszym na pomoc. To wroga przemogło. Znowu nasi natarli z furią i zepchnęli tamtych
w tył. Wszczął się jeszcze większy niż wprzódy zamęt. Ale nasi byli górą. Kilku Długich
Noży zwalili z koni, inni zmieszani zaczęli pierzchać. Nie minęło i pięć minut potyczki, a do
generała Howarda wracały trzy szwadrony rzetelnie pociachane, wielu mając rannych i
przywożąc kilku poległych. Naszych zginęło dwóch wojowników, lżej rannych było więcej.
Z każdej strony padło kilka koni, kilka innych trzeba było dobić. Z pobojowiska zgarnęliśmy
kilkanaście amerykańskich karabinów, dziesięć koltów i moc amunicji, a także jedną
lornetkę, zdobycz wielce radującą wodza Zwierciadło.

Tymczasem walka wcale się nie zakończyła. Howard niedaremnie miał artylerię,

haubice i szybkostrzelne działa Gatlinga, więc kazał z nich walić już z daleka w skalne
zakamarki, gdzie domyślał się naszych kryjówek. Ale Wódz Józef nie próżnował. Białego
Ptaka z jego wojownikami wysłał na południową część płaskowzgórza, by na górnej
krawędzi ciągnącego się tam kanionu rozmieścił swych spieszonych strzelców, Olikuta zaś z
jego ludźmi pchnął na północny brzeg płaskowzgórza. Zamierzał wziąć Howarda w dwa
ognie. I w istocie Howard dał się wziąć.

Generał wiedział, gdzie stał nasz obóz, w którym były kobiety, dzieci i trzody, przeto

łasy na dorwanie się do tej gratki, galopując pospiesznie ze wschodu, walił prosto, jak
wymierzył, ku nam. Chciał przebrnąć przez rzekę Clearwater i dopaść naszych namiotów.
Ale gdy był już niedaleko rzeki, dostał się pod obstrzał naszych strzelców wyborowych.
Strzelali z wielkiej odległości i mimo to często trafiali. Zmusiło to Howarda do zmiany
frontu. Próbował natarciem od północy, ale i tu ogień wojowników Olikuta przeciwstawił się
jego zapędom. A tymczasem od zachodu, od strony rzeki sam Wódz Józef i jego ludzie dali
mu się we znaki. Celny ogień karabinowy zmusił Howarda do cofnięcia się.

Przecież Amerykanie wciąż mieli ogromną przewagę liczebną. Do tego rozporządzali

liczną artylerią, a nie mieli kobiet ani dzieci do pilnowania. I przecież generał Howard był
wychowankiem słynnej West Point, a jego oficerowie zawodowymi weteranami wojennej
sztuki. Mimo to nie oni nas, lecz Wódz Józef ich trzymał nieustannie na smyczy, on im
narzucał swój plan działania. On im odbierze na przeciąg półtora dnia jedyne w pobliżu
ź

ródło wody, a do rzeki Clearwater strzelcy indiańscy nikogo z wrogów nie dopuszczą.

Gorące to były dni także w przyrodzie, lipcowe słońce lało z nieba żywym ogniem, a wielu
rannych żołnierzy niemal ginęło z pragnienia i cierpień.

W trzecią noc zgodnie z taktyką Wodza Józefa wszyscy wojujący Nezpersowie wraz

z obozem ulotnili się znad Clearwater, jak gdyby zniknęli z powierzchni ziemi.

W całych Stanach Zjednoczonych opozycyjna prasa znowu zachłystywała się

szyderstwami pod adresem generałów i żołnierzy, natomiast Wodzowi Józefowi niejedna
gazeta zaczęła przypisywać cechy jakiegoś Napoleona w Górach Skalistych.

A prasa prorządowa i promilitarna zasypywała rozgorzałych Amerykanów

wiadomościami mrożącymi krew w żyłach. Pisała o okrucieństwie dzikich Indian
Nezpersów, Przekłutych Nosów, bestialsko mordujących wszystkich napotkanych Jankesów,
zwłaszcza zaś bezbronne kobiety i niewinne dzieci.*

A Howard? By ratować twarz, generał złożył osobliwy raport swym zwierzchnikom

w stolicy. Nezpersowie wprawdzie umknęli znad Clearwater, ale - dodał generał - jego
wojska nad ową rzeką zadały Indianom tak ciężkie straty, iż wedle niego bliska jest już
chwila całkowitego zdławienia buntowników.

Któryś z oficerów Howarda, zapoznawszy się z jego raportem, miał pono zadrwić:
- Wishful thinking! - Pobożne życzenie generała!

16. SZPIEG CZY NIE SZPIEG?

O

wej nocy, kiedyśmy zaraz po nastaniu ciemności chyłkiem umknęli Howardowi,

daleko nie powędrowaliśmy. Dwie godziny konnej jazdy na północ zawiodły nas do miejsca,
gdzie znajdował się bród przez Clearwater, i tu resztę ciepłej lipcowej nocy przespaliśmy.
Gdy zrobił się dzień, poczęliśmy spokojnie przeprawiać się na drugą, prawą stronę rzeki na
czółnach ze skóry bizonowej, zwierzęta nasze zaś przepędzać wpław.

Nieco później Wódz Józef powierzył nadzór nad przeprawą Tuhulhulzotowi, a on sam

i wodzowie siedli na konie i pojechali prawie milę w stronę, skąd ostatniej nocy przybyliśmy.
Kilku młodych, także i ja wśród nich, jechało w tym orszaku.

Znowu miałem sposobność, by podziwiać wojenny zmysł Wodza Józefa. Rzeka

toczyła się w diabelnie skalistym łożysku, w jednym tylko ustroniu nad wodą rosły drzewa i
była gęstwina, a poza tym skała i skała. Nad rzeką wznosiły się urwiska, a wszędzie dokoła
nas, na stokach górskich, leżały kamienie.

- Tu! - przerwał milczenie Wódz Józef. - Tu oni przyjadą...
- Tu? - odezwał się niedowierzająco Czarny Jastrząb. - Akurat tu?
- Tu! - potwierdził Wódz Józef. - Gdy wyjadą spoza tego cypla, ujrzą niezawodnie

nasz obóz przeprawiający się przez rzekę. Chyba nie wytrzymają. Będą chcieli uderzyć na
tych, co jeszcze po tej stronie - wtedy my się odezwiemy...

Przyglądaliśmy się otoczeniu, szukając miejsca, gdzie by najlepiej było między

głazami urządzić zasadzkę. Wtedy Swawolny Wiatr oględnie wyraził niepewność, czy aby
Długie Noże nas będą ścigali i czy właśnie w tym miejscu. A ja byłem dumny z mego brata,
ż

e tak rozumnie poruszył sprawę.

Odrzekł mu wódz Zwierciadło:
- Nie ma dwóch zdań, że Howard będzie nas tu gonił. Więcej, jestem przekonany, że

już wysłał pościg za nami...

- To lada chwila mogą tu być! - zawołał Skory Łabędź, ale on także miał wątpliwości,

czy właśnie tu się zjawią, w tym miejscu, a nie gdzie indziej.

- Tutaj - wyjaśnił Wódz Józef - jest, jak widzicie, łagodna grań, gdzie najdogodniej

będzie przemykać Amerykanom konno wzdłuż rzeki. Tu ich przyjmiemy ukryci za głazami...

Po naszym powrocie do obozu Biały Ptak czym prędzej zwołał swych wojowników i

pojechał do skał wybranych na zaczajenie się. Ja i Swawolny Wiatr byliśmy z nimi. Długo
nie czekaliśmy. Około południa nasze czujki usłyszały stłumiony stuk kopyt, uderzających o
skalisty grunt. Wnet wyłoniły się spoza cypla sylwetki Długich Noży ścigających nas.
Naliczyliśmy ich dwa szwadrony.

Zaledwie dowódca ich jadący na czele ujrzał dolinę przed sobą, wydał jak gdyby

okrzyk triumfu, co zauważyliśmy pomimo znacznego od nas oddalenia. Tylko połowa
naszego obozu zdążyła dotychczas przebyć rzekę na drugi brzeg, a reszta była jeszcze po
naszej stronie. W mniemaniu napastników wspaniała to gratka i pewne ich zwycięstwo.

Widzieliśmy, jak dowódca, pełen złej radości, wzniósł szablę i dał rozkaz do ataku.

Szwadrony zerwały się w długi galop i musiały nas minąć o niespełna dwieście kroków.
Nasza salwa zwaliła z konia pierwszego jeźdźca, który niestety nie był dowódcą. Ponieważ
wzięliśmy na muszkę przede wszystkim ich konie (bo tak nam kazał Wódz Józef), straszne

powstało tam zamieszanie. Ci, którzy stracili wierzchowce, chronili się na gwałt między
skały i stamtąd do nas pukali, ale był to ogień nieskuteczny.

Naprzeciwko mnie taki granatowy ukrył się w popłochu za zbyt małym kamieniem i

lewy bark oraz ramię mu wystawały. A jucha strzelał w moim kierunku raz i drugi, i trzeci,
jakby się uwziął, więc i ja się na niego uwziąłem. Nie szczędziłem nabojów, aż w pewnej
chwili wydało mi się, żem go trafił. Swawolny Wiatr, przyczajony nie opodal, zapewniał
mnie po potyczce, że widział, jak przeciwnika dziobnąłem w ramię, co mnie ucieszyło.

- Wyliże się - zapewniał brat - ale potrwa to kilka miesięcy...
- Jankesom na pohybel! - warknąłem uradowany.
Dość szybko żołnierze przyszli do przekonania, że się nie przebiją do naszego obozu,

i jak niepyszni się wycofali, pozostając jednak w pobliżu.

A my spokojnie przechodziliśmy nadal przez bród rzeki i na drugim brzegu

stanęliśmy wyzywająco obozem nad samą wodą na widoku wszystkich, którzy chcieliby nas
ś

ledzić. Ale chroniła nas od wroga przezorna linia naszych strzelców gotowych do walki.

Wódz Józef, widząc coraz bardziej zawziętość Amerykanów, by jego i jego ludzi

doszczętnie zniszczyć, powziął w tym czasie decyzję, z którą nosił się już od kilku dni.
Jeszcze znajdowaliśmy się w dorzeczu Clearwater, gdy podczas postoju zwołał na naradę
wszystkich swych wodzów oraz co starszych wojowników i oświadczył im:

- Długie Noże chcą nas bezwzględnie zdławić za wszelką cenę. Wielu ich już jest

dokoła nas, a z każdym tygodniem będzie ich więcej. Widzę w tych tarapatach tylko jedno
wyjście...

Wszyscy obecni wlepili w twarz wodza pytające spojrzenia:
- Jakie to wyjście? -. przerwał milczenie wódz Zwierciadło.
- Ucieczka do Kanady!
Większość wojowników przyjęła to z uznaniem, ale nie wszyscy. Biały Ptak,

porywczy, a zuchwałego serca, aż się żachnął:

- Uciekać do Kanady? Do diabła! Jeszcze mamy strzelby w ręku! Mamy naboje!
- Ale na jak długo starczą? - sprzeciwił się Żółty Byk.
- Broń i naboje zdobędziemy na Jankesach! - upierał się Biały Ptak.
- Z każdym tygodniem będzie tu coraz więcej Długich Noży! - powtórzył Olikut za

Wodzem Józefem.

- I ja tak mniemam! - rzekł ważkie słowo Tuhulhulzot. - Kanada to jedyne wyjście!
- Kanada - wyjaśniał Wódz Józef - to kraj neutralny. Udzieli nam gościny, tak jak

udzielił Sitting Bullowi i jego Sjuksom, gdy przed rokiem musieli uchodzić przed zemstą
Jankesów...

Zawziętość naszych wrogów wydała nam się wręcz chorobliwa i niezrozumiała dla

ludzkiego rozumu, toteż wszyscy, także i Biały Ptak, przyjęli za słuszne, by ratunku szukać w
przyjaznym kraju na północy: tam otrząsnęlibyśmy się spod jarzma i nienawiści
amerykańskich prześladowców.

Prawda: zgraja naszych młodych desperatów, doprowadzona do ostateczności,

oddając wet za wet, zabiła przed trzema tygodniami kilkunastu białych osadników winnych
wielu zbrodni przeciw nam. Prawda: Wódz Józef musiał stanąć po stronie młodych
zapaleńców, gdyż w innym razie amerykańskie władze brutalnie i bezapelacyjnie
powiesiłyby owych krewkich junaków. Za ten ludzki odruch Amerykanie rozpętali wojnę na
ś

mierć i życie przeciw nam, ale z jakim nędznym wynikiem! W ciągu trzech tygodni

dotychczasowej wojny Amerykanie mieli sto dwadzieścia osiem strat, w tym
siedemdziesięciu żołnierzy rannych i pięćdziesięciu ośmiu zabitych - żołnierzy, którzy
zginęli, by pomścić śmierć kilkunastu notorycznych hultai. My, Nezpersowie, w tym samym
czasie nie postradaliśmy nawet dziesiątej części ofiar, jakie poniósł przeciwnik.

Opuściwszy brzegi Clearwater, rozpoczęliśmy wędrówkę w kierunku północno-

wschodnim, gdzie czekało nas przebijanie się przez straszliwą przełęcz Heli Gate do
terytorium Montany, a stamtąd wciąż na północ do Kanady. Lipcowa pogoda była piękna,
niebo przeważnie błękitne, powietrze przezroczyste i rześkie, a niektóre ustronia górskiego
krajobrazu powabne. Podobała nam się wędrówka w dorzeczu Clearwater, ale nie
poddawaliśmy się złudnym nastrojom ukojenia, świadomi tego, co nas jeszcze czeka.

Cisza ze strony Howarda poczęła nas niepokoić, a Wódz Józef nie miał wątpliwości,

ż

e knuł się przeciw nam nowy podstęp i groziło nieznane utrapienie. Miał słuszność. W

Lapwaj zbierała się potęga tak znaczna, jakiej nigdy jeszcze nie było w tych stronach. Do już
istniejących tam formacji przybywały tęgie posiłki: oto generał Wheaton przywiódł aż ze
stanu Georgia cały pułk piechoty; z zachodu, z Walla Walla, doszedł szwadron kawalerii
wraz z silną kompanią ochotników.

Więc dlaczego generał Howard nie uderzał na nas, na co czekał? Mogę to teraz

wyjaśnić, gdyż po latach z wojskowych archiwów w stolicy dowiedziałem się o chytrych
zamierzeniach Jednorękiego: tym licznym wojskiem znowu postanowił nas wziąć w
kleszcze, posyłając pułk piechoty generała Wheatona daleko na północ, nad rzekę Clark
Fork, sam Howard zaś miał na nas natrzeć od południa, ażeby wpędzić nas w osaczenie i
mieć jak ryby w saku.

Wódz Józef przeczuwał podobne plany Howarda, toteż przyspieszając wędrówkę ku

północnemu wschodowi, wymknęliśmy się z usidlenia. A tymczasem w owych dniach
doznaliśmy niezwykłego przeżycia z dziwacznym człowiekiem, który do nas przyczłapał.

Działo się to ciągle jeszcze w dorzeczu Clearwater. Owego poranka właśnie

zwijaliśmy obóz, gdy na sąsiednim wzgórzu ukazał się biały człowiek ku nam schodzący.
Był bardzo wysoki i niemożliwie chudy, jak szczapa, miał czarny surdut misjonarski, oczy
zaś gorejące. Z daleka wyglądał niby czarna czapla. Wymachiwał ręką, był przesadnie
uśmiechnięty i wołał, żeby nie strzelać do niego. Dlaczego mielibyśmy strzelać? Przecież
przychodził bez broni!

- O bracia! - wołał podniecony, zbliżając się. - Przychodzę do was z wielką, ważną

nowiną! Słuchajcie mnie! Uradują się wasze serca!

Wołał po angielsku, a wśród nas, stojących w pobliżu, zapanowała głęboka cisza;

byliśmy zdumieni i ciekawi, z czym ten obcy biały przychodził, żeby nas rozradować. Może
z wieścią o generale Howardzie? Czyżby to renegat białych, a przyjaciel Indian? A może
szpieg?

- Z jaką nowiną przychodzisz do nas, biały... bracie? - zapytał Wódz Józef, gdy

tamten stanął wśród nas.

- Z wielkim, doniosłym, brzemiennym słowem! - odrzekł uroczyście przybysz i

pięścią uderzył się w pierś tak mocno, że aż zadudniło na jego chudych kościach.

- Jakie to słowo, mówże?
- Bóg!
W naszym gronie rozległ się szmer to zdumienia, to cichej prześmiewki.
- Bóg, powiadasz? Czy to ten Bóg białych ludzi, który białym wszystko daje, innym

nic?

- O, nie! Nie tylko! Bóg wszystkich ludzi!
- Skąd przychodzisz?
- Z Lewiston.
- To bardzo złe miasto złych ludzi...
- Dlategom stamtąd uszedł, trapiony przez duchy nieczyste.
- A jak się nazywasz? - spytał wódz Biały Ptak, obecny przy tej rozmowie.
- Głos Boży.
- To brzmi butnie...

- Jestem sługą Pana i sługą wszystkich ludzi...
Biały Ptak zasępił się, mając równocześnie przekorny grymas na twarzy. Rzekł:
- To i sługą generała Howarda?
- Przebóg, nie, nie! - rękoma odpędzał tę myśl Głos Boży i gwałtownie się

przeżegnał.

- Toś ty katolik?
- Nie, nie...
- Więc po co do nas przyszedłeś?
- Żeby was ratować!
- Ratować? Jak?
- Pokazać wam prawdziwego Boga, pokazać wam drogę do Chrystusa!

Wszechmiłujący Chrystus was ocali!

- Ale jak? Co mamy robić - zapytał Biały Ptak nieco urągliwie, czego przybysz

zdawał się nie spostrzegać.

- Wierzyć w Chrystusa i rzucić broń o skałę! - mówił ów GłosBoży. -Ufać

Chrystusowi i połamać karabiny, żyć w Bogu i nie strzelać do ludzi...

Wodzowie spojrzeli po sobie. Przestali się uśmiechać. Po chwili milczenia Biały Ptak

zmierzył przybysza przenikliwym, zimnym spojrzeniem i warknął:

- Czy Głos Boży był już z tym karabinowym posłannictwem u generała Howarda?
Zapytany zmarszczył czoło i rozpaczliwie zamachał rękoma:
- Generał Howard to stracona dusza, nie ma dla niego ratunku! Byłem u niego, nie

chciał mnie przyjąć, kazał mnie niegodnie wyrzucić!...

- To i my ciebie nie chcemy! - rzekł twardo Biały Ptak. - A uważaj, żebyś kuli nie

dostał z karabinu, który kazałeś nam połamać. Więc znikaj!

Wtem nastąpił obrót nastrojów. Za Głosem Bożym ujął się Tuhulhulzot. Przecież był

naszym czarownikiem, a więc jakimś kolegą tego przybłędy, toteż nie dziwota, że chciał go
lepiej poznać. Tuhulhulzot był uczniem i zwolennikiem słynnego proroka Smohalli,
głoszącego wiarę, że wkrótce powrócą w Góry Skaliste dawne dobre czasy, że prerie zaroją
się znowu od bizonów, a biali ludzie znikną z naszych łowisk. Czyż ów cudaczny misjonarz
nie snuł podobnych marzeń o zjawieniu się Chrystusa i lepszych czasów?

- Pozwólmy mu pozostać u nas - domagał się Tuhulhulzot - a poznam bliżej jego

zamiary. Może to nie zdrajca?

Tuhulhulzot miał mir u ludzi naszego szczepu, toteż Wódz Józef mu nie odmówił.

Dziwny misjonarz pozostał więc w naszym obozie, ale Tuhulhulzot był za niego
odpowiedzialny i zobowiązał się mieć na obcego baczne oko.

17. PRZYJAZNY DZIENNIKARZ W MONTANIE

Z

ostawiwszy za sobą rzekę Clearwater i kierując się ku północnemu wschodowi,

podążaliśmy ciągnącym się przeszło sto mil starym szlakiem zwanym Lolo. Szlak ów wiódł
do Heli Gate, Bramy Piekielnej, owej złowrogiej przełęczy, którą zamierzaliśmy przebić się
przez pasmo Gór Skalistych do Montany. W miarę wędrówki okolica stawała się coraz
dziksza i mniej dostępna, wdzieraliśmy się w krainę niebotycznych skał. Szlak Lolo znałem

już dobrze, tędy bowiem odbywaliśmy wyprawy myśliwskie na prerie. Zawsze wywierał on
na mnie przejmujące wrażenie. Z lewej i prawej strony napierały nań coraz groźniejsze masy
skalne. Czasem zdawało się, że olbrzymie głazy wiszące nad mrocznymi wąwozami lada
chwila zerwą się i runą, by nas pogrzebać. W tym ponurym kraju skały przestały być czymś
milczącym i zamarłym - stały się czymś gniewnym i bezlitosnym. Bezlitosnym dla ludzi i
zwierząt.

Być może, właśnie wówczas wśród tych strasznych gór uświadomiłem sobie w całej

pełni nieszczęścia, jakie zwaliły się na nasz naród. Po pierwszych zwycięskich potyczkach z
Amerykanami nie dopuszczałem wcale do głowy myśli - ja, siedemnastoletni zapaleniec - że
ktokolwiek, choćby i cała armia Stanów Zjednoczonych, mógłby nas pokonać i zniszczyć.
Lecz teraz, widząc cierpienia naszych starców, dzieci i kobiet, widząc topniejące z dnia na
dzień tak dorodne jeszcze niedawno stada nasze, zacząłem pojmować okrutną prawdę
naszego położenia.

Nasz obóz był coraz smutniejszym obozem. Choćby dzieci, zawsze skore do psot i

figli, teraz i one przestały się śmiać, milkły, nawet nie kaprysiły. Dzieci i starcy podróżowali
na travois - wleczonych po ziemi dwóch drągach przytwierdzonych do końskich boków.
Czuwały nad nimi nasze dzielne kobiety. Lecz kamienisty szlak z każdą milą przysparzał
większych trudności.

Któregoś wieczora po całodziennej morderczej wędrówce, dobiegł mnie rozdzierający

płacz dziecka z pobliskiego travois. Zbliżywszy się poznałem, że to maleńki syn wojownika
Dwa Księżyce. Matki w owej chwili przy nim nie było, ale na travois razem z nim leżała jego
babcia. W rozszerzonych oczach dziecka czaił się strach. Natomiast twarz babci była dziwnie
spokojna, prawie pogodna. Przyjrzałem się jej baczniej - nie żyła.

Wśród dzikich wertepów nasze konie i bydło kaleczyły do krwi kopyta i racice.

Próbowaliśmy ratować zwierzęta, okrywając ich nogi skórami, niestety na niewiele się to
zdawało. Bydło i konie marniały nam w oczach: do ciężarów drogi dołączyło się bowiem
widmo głodu. Wśród naszych stad śmierć zaczęła wkrótce zbierać obfite żniwo.

A przecież najgorsze miało dopiero nastąpić - oto bowiem zbliżaliśmy się do

przełęczy Heli Gate. Tu groza biła zewsząd. Ogromne bloki skalne wszędzie wokoło się
kłębiły i piętrzyły, jak gdyby ktoś ogarnięty furią narzucił je bezładnie jedne na drugie. W
niektórych miejscach wicher dął tak mocny, że nieledwie spychał nas w przepaść, a tak
mroźny, że przeszywał nas do kości; a znów gdzie indziej panowała tam w wiecznym mroku
niesamowita cisza jak w grobie.

Posuwaliśmy się wówczas powoli i w całkowitym milczeniu jakby w obawie, że

przebudzić się mogą drzemiące tu nieczyste moce. Jedynie kopyta zwierząt głucho stukały o
kamienie. Wtem tę złowrogą ciszę w Heli Gate rozdarł krzyk tak jękliwy i straszny, że nawet
nasze ledwie żywe konie poderwały łby i chrapliwie jęły rżeć. Ścisnąłem strzelbę. Krzyk
dochodził niby to z przodu, ale był wszędzie, odrzucany przez jedną skałę drugiej, powtarzał
się wielokrotnym echem i potężniał, jakby miotany wściekłością, że nie może się wyrwać ze
skalnej gardzieli.

- To Głos Boży - szepnął Swawolny Wiatr. - Zły demon go opętał!
Tak, to był Głos Boży. Stał przed nami w mrocznym korytarzu z gorejącymi oczami i

wzniesionymi rękoma. I krzyczał nieludzkim głosem:

- Ludzie! Stójcie! Wstąpiliście na drogę szatana! Przed wami czeluście piekielne!

Zawracajcie! Ja wam wskażę drogę do Chrystusa, on jeden was ocali! Bądźcie tedy posłuszni
jego słudze! Jam głosem Pana!... Kobiety! - krzyczał po chwili. - Nie pozwólcie się zwodzić
waszym ślepym mężom! Oni chcą was i wasze dzieci rzucić w paszczę śmierci! Bóg wam
nigdy nie wybaczy, jeśli dopuścicie do zagłady waszego potomstwa!

I Głos Boży krzyczałby dalej, gdyż staliśmy wszyscy jak odrętwiali, gdyby nie Wódz

Józef, który wystąpił do przodu i głosem ostrym jak cięcie bicza huknął na starucha:

- Milcz!
Głos Boży skulił się i ukrył twarz w dłoniach. Odetchnęliśmy: przed nami stał teraz

słaby, drżący starzec. Wódz Józef przywołał Czarnego Jastrzębia i rzekł:

- Nie odstępuj tego starca na krok. To szaleniec. I to groźny dla nas szaleniec! - dodał.
Tuhulhulzot, który na Głos Boży zobowiązał się baczyć, obecnie całkowicie

pochłonięty był ratowaniem naszych chorych.

Wnet nowe wypadki zatarły posępny nastrój, jaki wywołało zajście z Głosem Bożym.

Oto zjawili się wywiadowcy przynosząc wieści, że przed nami, w miejscu kędy szlak Lolo
opuszczając przełęcz schodził ku rzece Bitterroot, niejaki kapitan Charles Rawn z
miejscowości Missoula z dwudziestoma pięcioma żołnierzami i przy wsparciu stu
pięćdziesięciu cywilnych ochotników wzniósł długą, drewnianą barykadę, by nam przeciąć
drogę do Montany. Nie przeciął jej jednak! Nasi ludzie znali bowiem na wylot wszystkie
ś

cieżki w tych stronach. Rawn nawet nie podejrzewał, że istnieje skryta perć, na której

postanowiliśmy zboczyć w prawo i zejść w dolinę dobry kawał drogi na południe od zapory
Jankesów.

Atoli zanim to nastąpiło, kiedyśmy jeszcze brnęli przez ciemną przełęcz, czujki

doniosły, że przeciwko nam wyruszyło dwudziestu cywilnych zuchwalców.

- Zajmijcie się nimi - zwrócił się Wódz Józef do Białego Ptaka i Olikuta. - Ale bez

rozlewu krwi!

- Mamy nie strzelać do łotrów? - obruszył się Biały Ptak.
- Strzelajcie. Lecz tak, żeby napędzić im stracha, nie czyniąc szkody. Wkraczamy do

Montany i nie wolno nam dopuścić do tego, żeby nasze przybycie poprzedzała wieść, że
wytłukliśmy grupę cywilów...

Wojownicy posłusznie spełnili polecenie Wodza Józefa. Wróg nie ucierpiał od nich

ż

adnej krzywdy, przecież nasi popędzili mu takiego kota, że pierzchnął z mrocznej przełęczy

na łeb na szyję. I nie dość tego: cywile zebrani wokół barykady, widząc przestrach
dwudziestki „śmiałków", też się przelękli i wnet wszyscy dali drapaka. Zostawili kapitana
Rawna i jego skąpy oddział własnemu losowi.

Toteż Rawn odetchnął z ulgą na wiadomość, że Nezpersowie wydostali się z gór,

ominąwszy jego posterunek.

I my głęboko odetchnęliśmy, kiedy przed nami rozpostarły się łąki zalane słońcem.

Jakże błogo po strasznych przejściach było słuchać ponownie wesołych treli ptactwa.
Wycieńczeni, nie rozbijając namiotów, wyciągnęliśmy się na pierwszym postoju na
spoczynek. Obok legły nasze wychudłe zwierzęta; niestety, trzecia część stada padła nam w
górach.

Jedynie Wódz Józef nie zażywał spokoju, trapiła go bowiem troska, kędy teraz mamy

się udać. Najbliższa droga do Kanady wiodła szlakiem północno-wschodnim. Ale tam na
nowo srożyły się góry i urwiska. A co ważniejsze, garnizony wojskowe, silne w tej części
Montany, zdawały się już zaalarmowane, by nam zagrodzić drogę. Toteż Wódz Józef
słusznie postanowił, że pójdziemy obecnie na południe, unikając złych przygód i wypadków.

Obszar przed nami gęsto zaludniali biali osadnicy. Kiedy następnego dnia ruszyliśmy

w drogę, co krok natykaliśmy się na ich chaty. Wszelako osadników w nich nie
spotykaliśmy, a z nieładu, jaki wszędy było znać, wnosiliśmy, że w popłochu opuszczali swe
domostwa.

A zatem i tu, do Montany, dotarły już złe języki szerzące wieści o bestialstwach,

jakich rzekomo dopuszczali się na bezbronnych Amerykanach dzicy, żądni mordu
Nezpersowie...

Z wolna zbliżaliśmy się do osad Stevensville i Corvallis, położonych jedna nie opodal

drugiej. O jaką milę przed nimi Wódz Józef polecił, byśmy się zatrzymali. Następnie z
wodzami Żółtym Bykiem i Zwierciadłem oraz z niewielką grupką wojowników, wszyscy bez

broni, wyszedł do osadników, by się z nimi dogadać. Zamierzał przede wszystkim ich
uspokoić, że włos im z głowy nie spadnie, jeśli nie będą knuć przeciw nam złych zamiarów.

Jakiejże ulgi doznali strwożeni osadnicy, gdy miast dzikusów buchających

okrucieństwem ujrzeli naszego Wodza Józefa i towarzyszących mu Nezpersów. Osadnicy
tedy jęli się uśmiechać i zapewniać naszych, że i oni chcą tylko przyjaźni z nami.

Wódz Józef dojrzał wśród otaczających go Amerykanów Johna Hartlinga, człowieka

znanego mu z wielu wypraw na prerie Montany. W owych czasach niejednokrotnie spotykali
się jako przyjaciele.

- Czy i ty także sądziłeś, że my to krwawe zbóje? - podchodząc do Hartlinga, spytał

go ni to pół żartem, ni pół serio, ale nie bez goryczy w głosie.

- Skądże! Przecie znam cię dobrze!
- Dlaczego zatem nie przekonałeś tych ludzi, że i my ludźmi jesteśmy?
Hartling się zasępił.
- Nikt tu słuchać mnie nie chciał - rzekł cicho. - Wszyscy dawali wiarę

najokropniejszym nawet wieściom. Gdym was próbował bronić, za zdrajcę mnie uważali.

Wódz Józef pokiwał smutnie głową.
Wszakże teraz osadnicy nie skąpili nam przyjaznych gestów. Na przykład skwapliwie

przystali na naszą propozycję, ażeby dokonać z nami handlu zamiennego i za nasze skóry
dostarczyć nam żywności i innych towarów. Szczególnie łasi byli na ziarna złota, których
sporo posiadaliśmy. Więc nabyliśmy moc rzeczy, potrzebnych nam w dalszej wędrówce.

W czasie dokonywania owej wymiany, stał cokolwiek na uboczu jakiś młody biały

człowiek i badawczo nam się przyglądał. Wydało nam się, że dobrze mu z oczu patrzyło.

Po dobiciu targu, gdyśmy wrócili do naszego obozowiska, zjawił się u nas ów młody

człowiek. Przystąpiwszy do Wodza Józefa i pozostałych wodzów, przedstawił się przyjaźnie:

- Jestem Ralph Winters, dziennikarz z Virginia City. Przybywam, żeby poznać was,

Nezpersowie, Indian, których imię okryło się chwałą. Chciałbym oddać cześć wielkiemu
Wodzowi Józefowi...

Przybysz uśmiechał się życzliwie. Są ludzie, o których myślach można od razu sądzić

na podstawie ich głosu i wyglądu. Winters należał do takich ludzi: czuło się, że to człowiek
nam przychylny. Wszelako wodzowie milczeli. Do nas, Indian Nezpersów, nigdy dotąd
ż

aden Amerykanin tak osobliwie nie przemawiał. Po tylu gorzkich doświadczeniach z

Jankesami nie dziw, że do nich wszystkich nabraliśmy nieufności. Ostatnie przejścia z
Głosem Bożym, niby przyjacielem, a w istocie uciążliwym dziwakiem i pomyleńcem, tym
podejrzliwiej nas usposabiały do nieznajomego. Kłopotliwą ciszę przerwał dopiero
Tuhulhulzot:

- Powiadasz, żeś z Virginia City. To ludne miasto, słyszałem o nim niejedno...
- Tak, ludne i nad wyraz niespokojne,
- Ponoć aż kotłuje się tam od najgorszych szumowin!
- Niestety, to prawda. Virginia City wyrosło z dnia na dzień na najbogatszej w

Montanie żyle złota. Zewsząd zlatują się tam chmary opętańców.

- A ty? Dlaczego się znalazłeś wśród takiej zgrai? - Tuhulhulzot wparł w Wintersa

ś

widrujące oczy.

- Bo ciekawy byłem tej ludzkiej drapieżności. A poza tym trochę mi się wydawało, że

jako dziennikarz będę mógł coś dobrego zdziałać. Może sumienie ludzkie obudzić, może
bezprawie pohamować...

- I pohamowałeś?
- Nie...
Po chwili milczenia odezwał się tym razem Biały Ptak:

- Zewsząd dowiadujemy się, że amerykańskie gazety obrzydliwie na nas psioczą.

Pyskują, jak to zdziczali Nezpersowie mordują i grabią niewinnych białych. Jesteś
dziennikarzem, czy twoja gazeta też tak o nas pisze?

- Czyniłem, co tylko w mej mocy, aby do tego nie dopuścić! Lecz reszta redaktorów

była innego zdania. Uważała, że trzeba dawać wstrząsające wiadomości o wojnie z
Nezpersami, choćby wyssane z palca, bo inaczej stracimy czytelników...

- To znaczy, że pracujesz w gazecie, która kłamie! - warknął Biały Ptak, a gniew

przemknął po jego twarzy.

- To prawda! Ale ja zawsze byłem przeciw temu! - Winters patrzył prosto w oczy

Białemu Ptakowi. - Postanowiłem zatem napisać szereg artykułów w waszej obronie.

- Jak się nazywa ta gazeta? - zapytał Żółty Byk.
- „The Madison" - odrzekł Winters i mówił dalej o sobie: - Jestem z wykształcenia

historykiem. Przed przybyciem w te strony żywo rozczytywałem się w dziejach północnego
zachodu. Toteż bardzo interesowały mnie zapiski z wyprawy Lewisa i Clarka, ludzi, którym
Stany Zjednoczone zawdzięczają tak wiele. I wiem o pomocy, jakiej owym wysłannikom
prezydenta Jeffersona udzielili Nezpersowie. O tym wszystkim napisałem szczery artykuł,
pełen dobrych słów o waszym szczepie...

Winters zamilkł. Wodzowie też się nie odzywali. Dopiero po chwili Żółty Byk spytał:
- A co na to czytelnicy?
- Niestety, artykuł nie został wydrukowany. Redaktor naczelny „The Madison"

orzekł, że sięganie teraz do odległych wydarzeń mija się z celem, bo czytelnicy łakną
bieżących wiadomości... Dobrze więc, odparłem, dostarczę czytelnikom bieżących
wiadomości, i to z pierwszej ręki! Dlategom przybył do was i proszę, abyście pozwolili mi
jakiś czas ze sobą przebywać.

- Nasz biały przyjaciel może pozostać u nas tak długo, jak tylko zechce - serdecznym

głosem oświadczył Wódz Józef.

Uważnie przysłuchiwałem się rozmowie z Ralphem Wintersem. Patrząc na jego

szczerą, otwartą twarz, wchłaniając przyjazne słowa, które dziennikarz wypowiadał o naszym
szczepie, raptem zrobiło mi się jakoś lżej na sercu. Ufność we mnie wstąpiła, że w
otaczającym nas świecie żyli nie tylko sami wrogowie, ale przecież i ludzie dobrzy. Także
wśród białych.

Wszystkim nam było jakoś raźniej. Toteż wkrótce ochoczo ruszyliśmy dalej na

południe, ku bujnej dolinie nad rzeką Big Hole, gdzie zamierzaliśmy nieco odpocząć i nabrać
nowych sił.

18. STRASZNY CIOS

P

rzedzieranie się przez okropne wąwozy i zawiłe pasma górskie na pograniczu Idaho

i Montany ogromnie pomęczyło wszystkich ludzi, a także nasze konie i bydło. Które z tych
zwierząt przeżyło, miało wystające żebra oraz pokaleczone nogi, kopyta i racice. Toteż z
radością powitaliśmy zejście do zielonej doliny rzeki Big Hole, gdzie były liczne drzewa i
bujne łąki pełne paszy dla zwierząt i radości dla ludzi. Tu postanowiliśmy odpocząć kilka

dni, wiedząc, że generała Howarda i jego żołnierzy zostawiliśmy daleko za sobą, co najmniej
na sześć dni marszu.

Ale byliśmy już na terenie Montany, podlegającym innemu niż dotychczas

dowództwu wojska. Tu alarmowano gwałtownie wszystkie jednostki za pomocą mówiącego
drutu, telegrafu, do akcji przeciwko nam.

Przychylność okazana nam przez białych osadników i mieszkańców osiedli

Stevensville i Corvallis, jak gdyby uśpiła naszą zwykłą czujność. Po przybyciu nad Ruby
Creek, dopływ rzeki Big Hole, legliśmy gdzie bądź na pierwszą noc, a następnego dnia
kobiety rozbiły namioty, nasze tipi, i zrobiło nam się wesoło na duszy. Otaczający nas kraj
był nad wyraz piękny i kojący i nam, strudzonym ludziom, wydawało się, że wojnę mamy już
za sobą; że nie będzie już zgryzot ani rozlewu krwi, ani ucieczek. To urok przyrody tak
kusząco nas zwodził, a dzień był słoneczny i sierpniowe niebo ciepłe. Nawet Wódz Józef,
miłujący spokojne życie, niemal uwierzył w uśmiech losu.

Namioty nasze stały z jednej strony potoku Ruby, a druga strona była porośnięta

gąszczem witwiny, skąd pod wieczór dochodził nas wesoły świergot ptactwa. Także i tej
nocy nie wystawiliśmy straży. Wielu wojowników z wodzem Zwierciadłem na czele było
zdania, że wystawianie czujek teraz, kiedy nawiązaliśmy przyjaźń z mieszkańcami Montany,
było niepotrzebne.

Spałem w namiocie razem ze Swawolnym Wiatrem, Czarnym Jastrzębiem,

Czerwonym Mokasynem i jeszcze kilkoma przyjaciółmi, a w tym także z dziennikarzem
Ralphem Wintersem, gdy tuż nad ranem od strony witwiny zza potoku, rozległy się trzy
wystrzały karabinowe. Zerwaliśmy się jak opętani, okrutnie przebudzeni. Po małej chwili z
tej samej strony huknęła gęsta lawina strzałów i gradem pocisków obsypała nasz obóz.
Strzały nie ustawały. Trzy, cztery kule przeszyły górną część naszego tipi, na szczęście
nikogo nie trafiając.

Z sąsiednich namiotów słychać było jęki ranionych i konających, pisk dzieci.

Chwytaliśmy w ciemnościach za broń, jaką który miał pod ręką, i wyskakiwaliśmy z
namiotu. Groźny obraz aż dech mi zaparł. Z drugiej strony potoku spośród łóz szedł wciąż
morderczy ogień karabinowy i straszliwie siekł nasze obozowisko. Zgiełk, wrzask, zmora tu,
a tam piekło nieustannie nas śmiercią prażące: atakujący mieli broń wielostrzałową.

- Ratować kobiety i dzieci!! - grzmiał w hałasie potężny głos Wodza Józefa.
- Do mnie, do mnie, kobiety! - wołał nieco dalej wódz Zwierciadło. - Uciekać w dół

rzeki!

Słyszałem, jak Olikut i Biały Ptak dostali od Wodza Józefa rozkaz, by wszyscy

wojownicy wpierw pomogli kobietom i dzieciom uciec z obozu, a potem żeby szybko
wycofali się z bronią na wzgórze tuż przy potoku.

I tak się też stało. Zaczynało już dnieć. Ale zanim wyprowadzono z obozu kobiety i

dzieci, nieprzyjaciel, wciąż gęsto strzelając, przypuścił gwałtowny atak, brodząc przez potok,
i rozjuszoną falą wdarł się między namioty. Żołnierze i cywilni ochotnicy, którzy byli między
nimi, nikogo w namiotach nie oszczędzali. Kogo jeszcze zastali na miejscu, ten ginął. Ginęły
kobiety, dzieci, ginęli starcy, z bliska kłuci, kolbami zatłukiwani.

Biegnąc, ujrzałem o dwadzieścia kilka kroków przed sobą wojownika Wahlititisa,

prowadzącego pod ramię swą żonę ranną w nogę. Wtem zza pobliskiego namiotu wypadł
Jankes i strzałem w głowę zabił Wahlititisa na miejscu. Wojownik, padając, wypuścił z lewej
ręki strzelbę. Jego kobieta, pozbawiona wsparcia, opadła na kolana. I wtedy porwała leżącą
na ziemi broń i wypaliła do zabójcy. Jankes dostał śmiertelnie, lecz przewracając się, zdołał
jeszcze raz pociągnąć za spust: jego kula ugodziła dzielną kobietę w serce. Legła bez życia na
zwłokach Wihlititisa.

Działo się to błyskawicznie; zanim zwolniłem biegu, by wygarnąć do wroga, było już

po wszystkim.

Pędziłem dalej. Z lewa rozległ się rozpaczliwy krzyk jakiejś dziewczyny. Rzuciłem

się w tamtą stronę. Jankeski żołdak pastwił się nad młodą Indianką. Karabinem trzymanym
za lufę zdzielił ją dwa razy w plecy i powalił na ziemię. A gdy dziewczyna, półprzytomna,
dźwignęła się na łokciu, rąbnął ją kolbą prosto w twarz. Łotr zamachnął się ponownie, by
leżącą dobić - ale nie zdążył. Wpakowałem mu kulę w łeb.

Pochyliłem się nad nieszczęsną - jej twarz tonęła w krwi, ale dziewczyna żyła.

Wziąłem nieprzytomną na plecy i pobiegłem z nią wśród wystrzałów ze wszystkich stron w
dół potoku. Tam zajęła się nią jedna z naszych kobiet.

W następnych miesiącach nieboga szczęśliwie się wygrzebała z obrażeń, wszakże

przylgnęło do niej przezwisko In-Koho-Lio - Dziewczyna z Wyłamanymi Zębami.

Tymczasem w naszym obozie nadal trwała okrutna rzeź. Dokonywał jej John Gibbon,

pułkownik armii Stanów Zjednoczonych, żołnierz o wielu wysokich odznaczeniach.

Lecz cóż to? Wśród tej zwycięskiej wrzawy wroga, wśród ogłuszającego huku

strzałów, odgłosów rozpaczy i wśród zapachu krwi i gęstego dymu od prochu i od
podpalanych namiotów - cóż to raptem zaszło? Napastnicy sami zaczęli padać! Ich także
doganiała mściwa śmierć! Psuto im szyki, psuto im dziką przyjemność zabijania Indianek i
dzieci. Z pobliskiego wzgórza szły celne kule i niektórych żołnierzy kładły trupem, innych
raniły. To nasi wyborowi strzelcy, wysłani przez Wodza Józefa na wzgórze, dochodzili do
głosu.

I ja także tam byłem na skarpie, a tuż w pobliżu był Swawolny Wiatr i Ralph Winters.

Kazaliśmy dziennikarzowi kryć się za głazem, sami zaś siarczyście praliśmy w dół do wroga.
Wylazł z namiotu taki łajdak w mundurze, a kolba jego karabinu była opaprana świeżą krwią
Wziąłem jego czoło na muszkę i grzmotnąłem. Padł, ale nie trupem. Łapał kurczowo ziemię i
wił się, jakby uciec chciał od śmierci. On, morderca, jeszcze przed chwilą odbierający życie
ludziom, którzy nic złego mu nie zrobili, już nie będzie zabijał bezbronnych. Dostał jeszcze
jedną zasłużoną kulę.

Było nas tu u góry dwudziestu kilku, a strzelaliśmy tak skutecznie, że nie tylko

powstrzymaliśmy rozpęd mordującego żołdactwa, lecz zmusiliśmy je do cofania się, a w
końcu do ucieczki w chroniący gąszcz wiklin. Ale i tu wróg nie zaznał spokoju. Natarł nań
pchnięty przez Wodza Józefa oddział Indian na koniach i ponownie zmusił do ucieczki, teraz
na łeb na szyję. To był już pogrom: żołnierze, a wraz z nimi cywilni ochotnicy, rażeni
zewsząd, uciekali na oślep na wszystkie strony. Tak oto w ciągu niewielu minut role się
odmieniły dzięki przytomności umysłu Wodza Józefa i celności naszych strzelców.

Sporo wrogów poginęło, a większość czmychających żołnierzy i cywilów schroniła

się na niedalekim wzgórzu, na którego szczycie rosła duża kępa topoli. Tam, w owym lasku,
za pośpiesznie wzniesionymi barykadami z pni drzewnych cała ta zgraja się przyczaiła.
Osaczona ze wszystkich stron przez naszych ludzi, była pod ciągłym obstrzałem. Kto z
okrążonych chociaż kawałek ciała wychylał spoza ukrycia, już padał strzał z niedalekiego
ubocza. Była to celność bezlitosna dla zabójców kobiet i dzieci.

Skąd ci żołnierze się zjawili? To na skutek telegrafu, który zaalarmował wszystkie

garnizony na terytorium Montany, by natychmiast pośpieszyły na pomoc generałowi
Howardowi. I tak też uczynił pułkownik John Gibbon w najbliższym forcie Shaw w dorzeczu
górnej Missouri. Bez zwłoki ruszył w szalony pościg ze swymi pięcioma szwadronami jazdy
i miał szczęście. Dopadł nas niespodziewanie nad potokiem Ruby. Szczęście połowiczne, bo
ubiwszy moc zaskoczonych Nezpersów, sam poniósł klęskę i był bliski zagłady.

Wódz Józef pewny, że Jankesi oblężeni na szczycie wzgórza nie wymkną się z

pułapki, wrócił do obozu nad potokiem i teraz dopiero na widok tego, co zobaczył,
uświadomił sobie, jak potwornej zbrodni dokonali Amerykanie. Owładnęła nim zgroza.
Widział kobiety, którym przebito piersi bagnetami; widział dzieci z rozłupanymi główkami;
nawet noworodków nie oszczędzano: rodzącą matkę i dziecko zarżnięto. Wrogom chodziło o

wytępienie wszystkich, całego szczepu. Celu całkowicie nie osiągnęli; natomiast sami
znaleźli się w potrzasku.

Nad potokiem Ruby zginęło ogółem osiemdziesięciu trzech Nezpersów, w tym

przeszło sześćdziesiąt nie walczących Indianek, starców i dzieci. Prawie drugie tyle odniosło
rany. To był straszny cios dla naszej grupy.

Pułkownik Gibbon dokonując ataku miał stu pięćdziesięciu żołnierzy (w tym 17

oficerów, co ósmy był oficerem!) oraz trzydziestu czterech cywilnych ochotników. On także
poniósł niezłe straty. Poległo trzech oficerów i dwudziestu ośmiu żołnierzy, a trzydziestu
ośmiu było rannych. Sam Gibbon, osławiony brutal, w lasku na wzgórzu dostał kulę w udo i
jakiś czas przebywał później w szpitalu w Deer Lodge, gdzie dotarło do niego wysokie
odznaczenie wojskowe przysłane z Waszyngtonu. Ochotników zabitych było sześciu,
rannych - czterech.

Wódz Józef jeszcze dokonywał na pobojowisku przeglądu ponurego żniwa, gdy

przyprowadzono mu cywilnego ochotnika złapanego właśnie w pobliżu, gdzie po klęsce
ukrywał się wśród krzaków. Był to znany wodzowi osadnik z miejscowości Corvallis
nazwiskiem Campbell Mitchell, który jeszcze przed tygodniem ściskał ręce naszym wodzom.

- To tak dotrzymałeś naszej przyjaznej ugody, żeś oto na nas uderzył?! - Wódz Józef z

pogardliwym żalem spojrzał na jeńca.

Mitchell warknął bezczelnie:
- Szkoda słów! Za dzień, dwa nadejdzie tu generał Howard i rozprawi się z wami, jak

na to zasłużyliście!

- Jesteś taki pewny tego?
- Cholera was, jestem pewny!...
Wtem nadeszła siostra mojej matki, a była wzburzona, bo tego ranka zabito jej dwoje

dzieci, i widząc hardość Mitchella, wymierzyła mu potężny policzek. Drań nie pozostał
dłużny i kopnął kobietę w brzuch, że upadła. Na to najbliższy wojownik zerwał strzelbę i
zastrzelił Mitchella.

Naszych było wielu zranionych; kobiety obwijały im rany. Ciężko ranny był także

dziwaczny misjonarz, Głos Boży. Miał przestrzeloną pierś w pobliżu serca, okrutnie charczał,
był bliski śmierci. Gdy ujrzał zbliżającego się Wodza Józefa, oczy jego jak gdyby
przytomniejsze się stały. Zrobił omdlałą ręką znak, żeby przybysz podszedł bliżej.

- Wodzu, wodzu! - szepnął chrapiącym głosem. - Miej Chrystusa w sercu, nawróć się!

Bądź pokorny, nie gardź Chrystusem...

- Nie gardzę - cierpliwie odrzekł Wódz Józef.
- Wyzbądź się zaciekłości, wodzu, nie zabijaj ludzi! Chuda, starcza twarz wyglądała

jak upiorna zjawa.

- Ja tylko się bronię...
- Nie broń się, zniszcz swe karabiny...
Wódz Józef spostrzegł, że z umierającym Głosem Bożym nie było celu wadzić się, i

zamilkł. Ale tamten był uparty nawet w swej ostatniej godzinie:

- Przestań walczyć, wodzu, przestań zabijać, poddaj im się!... Ratuj swą duszę i

poddaj się Chrystusowi...

Głos Boży, jeszcze godzinę tak bezustannie bredząc w gorączce, niebawem dokonał

ż

ywota.

Naszych zabitych staraliśmy się pochować w naprędce kopanych masowych grobach.

Było to ciężkie zadanie, brakło nam bowiem czasu i nie mieliśmy łopat. Toteż niestety nie
wszystkich zdołaliśmy pogrzebać. W tej smutnej robocie bardzo nam pomagał dziennikarz
Winters.

Ów młody człowiek chodził cały czas półprzytomny, jakby obuchem ogłuszony, tak

głęboko wstrząsnęły nim wypadki ostatnich godzin. Już dawniej młodzieniec nie dowierzał

fałszywym pogłoskom o okropnościach rzekomo przez nas popełnianych na niewinnej białej
ludności, pogłoskom rozsiewanym w całych Stanach Zjednoczonych z fanatycznym uporem i
nienawiścią. Ale teraz naocznie się przekonał, jak okrutnie postępować z nami zdolni byli
jego rodacy, Amerykanie. Uczciwej duszy otwierały się oczy i długo młody człowiek nie
mógł ochłonąć z przerażenia.

Gdy po południu zobaczył nas, kilku młodych stojących razem, podszedł do nas

niepewnym krokiem. Stali tam oprócz mego brata i Czarnego Jastrzębia także Skory Łabędź i
Czerwony Mokasyn, i Iskatpod (Ciemny Trop), i ja także stałem. Ralph Winters miał srodze
zgaszoną minę.

- Muszę z wami pomówić! - odezwał się drżącym i grobowym głosem.
Prawie wszyscyśmy nieźle rozumieli język angielski.
- Mów - zachęcił go Czarny Jastrząb.
- Straszne rzeczy tu dziś widziałem!
- Straszne, prawda! - potwierdził spokojnie Swawolny Wiatr.
- Oni, biali ludzie, postępowali jak bestie - ciągnął Winters - a ja również jestem

białym, ich rodakiem!...

- Jesteś, to prawda, jesteś białym! - rzekł Czarny Jastrząb zaciekłym głosem. - Odtąd

każdego napotkanego białego zatłukę jak psa, choćby Wódz Józef miał mnie nie wiem jak
przekląć, zabiję! Ale nie ciebie!...

- Tego nie rozumiem: przecież ja biały, do tego Amerykanin...
- To prawda, że ty biały, ale masz czerwoną duszę, czerwone serce. Jesteś inny!
- Jesteś nam bratem! - ktoś z naszego grona dodał.
Dziwnie to brzmiało, co prawił Czarny Jastrząb, dziwnie i cudacznie, i niezaradnie,

ale my wszyscy, którzyśmy stali przy tym i to słyszeli, byliśmy całkowicie tego samego
zdania i za Ralpha dalibyśmy się posiekać na kawałki.

W godzinach popołudniowych byliśmy bliscy zdobycia lasku na wzgórzu i

wykończenia reszty oddziałów wroga. Lecz wysłani na północ zwiadowcy donieśli, że
generał Howard pędzi ze swymi oddziałami pułkownikowi Gibbonowi na pomoc i jest już
niedaleko naszego obozu. Więc musieliśmy czym prędzej uchodzić. Zanim noc zapadła,
zwinęliśmy namioty, które nam pozostały nie spalone, spakowali dobytek, rannych umieścili
na noszach travois, pozbierali z pobojowiska zdobyte karabiny, amunicję i szable i ruszyli.

Z północy zbliżał się wróg, zatem ruszyliśmy na południe. Niestety musieliśmy

odstąpić od oblegania lasku na szczycie wzgórza i poniechać wymierzenia mordercom
należytej kary.

Howard, jak nam później donieśli zwiadowcy, dotarł nad potok Ruby w kilka godzin

po naszym odjeździe. Ponieważ pułkownik Gibbon, tłumacząc się swym osłabieniem na
skutek poniesionej rany, składał mu podejrzanie mętny raport, Howard kazał wykopać
wszystkie zwłoki zabitych Nezpersów, by je obejrzeć. Były pogrzebane dość płytko, przeto
wykonanie rozkazu nie sprawiło trudności. Gdy generał zobaczył zmasakrowane zwłoki
kobiet i dzieci indiańskich, stał przez jakiś czas oniemiały, nie zdolny wykrztusić słowa.

- Pułkowniku, to straszne! - rzekł zduszonym głosem do Gibbona. - Jak pan mógł do

tego dopuścić! Świat, jeśli się o tym dowie, potępi nas! W osiedlu Stevensville mówiono mi,
ż

e do Nezpersów dołączył jakiś dziennikarz z Virginia City! Co to za jeden? Tego tylko

brakowało, żeby przeklęty pismak tu myszkował!

- Nie słyszałem o żadnym dziennikarzu - odparł Gibbon, który widząc zbierające się

nad nim chmury, postanowił czym prędzej się wyłgać: - Generale, to ci przeklęci Banokowie.
Mamy ich cały oddział zwiadowców. To ich robota! Rozpędziłbym tę bandę zbójów, ale bez
ich pomocy w tych dzikach stronach nie można się obejść!

- Tak, to prawda. Ci indiańscy tropiciele to na ogół skończone łotry - przyświadczył

Howard spokojniejszym nieco tonem.

Powiedziawszy to, generał raptem ściągnął cugle swego konia. O kilkanaście kroków

dalej leżała potwornie zmasakrowana Indianka z maleńkim dzieckiem. Ich ciała okrywały
głębokie rany kłute; na pierwszy rzut oka widać było, że pochodziły od żołnierskiego
bagnetu. Howard ponuro patrzał na zwłoki.

Zapadła kłopotliwa cisza. Wszakże Gibbon nie zapomniał języka w gębie:
- Te Indianki to diablice! - powiedział szybko. - Strzelały do nas na równi z

wojownikami. Kilku żołnierzy padło od ich kul!

- A ten malec? - wzdrygnął się Howard. - On też strzelał? Gibbon nie odpowiedział.
- Pułkowniku, musimy zapomnieć o tym wszystkim, co tutaj się stało! - oświadczył

Howard zduszonym głosem. - Nie wolno nam dopuścić, by inni zaczęli o tym mówić!

- Rozkaz, panie generale!...

19. POŚCIG HOWARDA ZATRZYMANY

U

chodziliśmy tedy szybkim marszem na południe. Niestety nasze nadzieje na tak

potrzebny nam wypoczynek brutalnie się rozwiały. Zmordowani musieliśmy wydobyć z
siebie ostatnie siły, by ponownie odsadzić się na bezpieczną odległość od Howarda.
Dotychczas najgorszą niedolę podczas tułaczki cierpiały dzieci i starcy, natomiast obecnie
męczarnie przechodzili nasi ranni, których mieliśmy przeszło osiemdziesięciu, w tym wiele
kobiet i dzieci. Teren, którym podążaliśmy, był wyboisty i pełen wądołów, toteż ranni, leżący
na trzęsących się travois, znosili tortury. Coraz więcej grobów znaczyło nasz szlak.

Pamiętam, było to podczas pierwszej nocy ponurego marszu znad Ruby Creek,

dobiegł mnie wtedy ledwie dosłyszalny szept Smukłej Brzozy, która coś chciała ode mnie.
Smukła Brzoza walczyła ze śmiercią - trzy pociski przebiły jej płuca. Na dodatek nieszczęsna
dziewczyna straciła w czasie rzezi matkę i brata. Gdym się nad nią pochylił, aż mną
wstrząsnęło: nieboga była przeraźliwie obolała, a przecież dopiero co widziałem ją pełną
ż

ycia, zdrową, uśmiechniętą. Smukła Brzoza patrzała na mnie błagalnym wzrokiem.

Natężyłem słuch.

- Zatrzymaj konia. Nie mogę dalej! Muszę odpocząć! - wyszeptała z trudem.
Zrobiłem, o co mnie prosiła. Przystanęliśmy na uboczu, żeby mogła wytchnąć, a

potem konia ciągnącego jej travois dołączyłem do końca kolumny.

W kilka godzin później, o brzasku, ponownie się zbliżyłem do jej travois. I wówczas

spostrzegłem, że nosze są puste. Dziewczyna przecięła podtrzymujące ją rzemienie i w
ciemnościach zsunęła się na ziemię, żeby na niej spokojnie skonać. W poszukiwaniu jej
cofnąłem się o dwie mile i znalazłem jej zwłoki. Zakopałem je. Wysoko nad nami stado
sępów, wietrzących żer, zataczało szerokie kręgi.

Ponury nastrój nieco się rozładował, gdyśmy spotkali Szczupłego Łosia z

dwudziestoma myśliwymi, którzy wracali z krainy bizonów do rezerwatu w Lapwaj.
Szczupły Łoś, znany z nieokiełznanego usposobienia, nie ukrywał swej niechęci do życia w
rezerwatowej niewoli. Był niewielkiego wzrostu, jednak w postawie miał coś wyzywającego
i dumnego, a przy tym odznaczał się wyjątkowo donośnym głosem. Toteż gdy przemawiał,
nawet nasze konie odwracały łby i zdumione nań spoglądały. Niewiele się wahając, Szczupły
Łoś i jego ludzie postanowili zostać z nami.

Wokół nas rozpościerała się bogata, ranczerska kraina, obfitująca w liczne stada koni

i bydła należące do białych osadników. Jakże nędznie w porównaniu z nimi przedstawiały się
nasze wychudzone zwierzęta. Jakże też dotkliwie odczuwaliśmy stratę przeszło tysiąca koni.
Padły nam w ciągu ostatnich kilkunastu dni, a przecież zawsze były naszymi nieodłącznymi
towarzyszami.

Widząc tak czarną niesprawiedliwość losu, pierwszy bodaj Szczupły Łoś swym

tubalnym głosem wybuchnął, że nie czas teraz na załamywanie rąk, jeno zdobyć powinniśmy
nowe konie.

- Pragnęliśmy pokoju z ludźmi w Montanie - rzekł na to Wódz Józef - a oni odpłacili

nam wojną. Dobrze więc, postępować będziemy z nimi wedle praw wojennych i zabierać to,
co nam potrzebne!

Niebawem hufiec wojowników pod wodzą Białego Ptaka, Olikuta i Szczupłego Łosia

jął nękać okoliczne rancza. I chociaż ranczerzy gęsto się odstrzeliwali, to przecież nasz tabun
wnet się powiększył o blisko dwieście pięćdziesiąt zdobytych rumaków.

Kierując się wciąż na południe, minęliśmy źródła rzeki Big Hole, następnie

pokonaliśmy wzniesienia zwane Głowami Bobra i zeszliśmy do kotliny Lemhi, która
ponownie zawiodła nas do Idaho, tym razem jego wschodniej rubieży. W Lemhi wysunięta
naprzód grupa wojowników Białego Ptaka natknęła się na kolumnę ośmiu ładownych wozów
zaprzężonych w konie i muły, ciągnącą od kolei żelaznej w Utah do miasteczka Salmon w
Idaho. Na wozach siedziało sześciu Jankesów, którzy na widok Indian natychmiast otworzyli
ogień. Wszakże otoczeni, w mig zostali wszyscy wybici. Wojownicy doskoczywszy do
wozów odkryli, że ktoś jeszcze się na nich ukrywał. Między skrzyniami zaszyło się dwóch
obcych ludzi. Wojownicy ich stamtąd wyciągnęli i oniemieli ze zdziwienia. Tak skośnookich
istot, różniących się od Amerykanów pod każdym względem, nigdy dotąd nie widzieli.
Postacie z innego świata? Skoro tak, to chyba nie wrogiego czerwonym ludziom, ci tutaj
bowiem nie mieli broni i nie strzelali do Indian. Toteż wojownicy dali im dwa konie i
pozwolili odjechać. Dziennikarz Ralph Winters oznajmił nam, że byli to Chińczycy.

Młodzi wojownicy żywo zabrali się do rozładowywania wozów, na których znaleźli

moc żywności i odzieży i niestety, kilka baryłek wody ognistej zwanej whisky. Narwańcy, a
nie było wśród nich ani Białego Ptaka, ani innego wodza, postanowili skosztować
zdradzieckiego trunku.

- Diabelnie smakuje, grzeje jak licho! - chichotał Czerwony Mokasyn.
Wypili. I wnet przekonali się, jak zgubną trucizną jest woda ognista, która szkaradnie

ogłupia rozum, każe krzyczeć, wszczynać burdy.. Pijusy z nijakiego powodu raptem skoczyli
sobie do oczu, błysnęły noże. Trzech zostało rannych, na szczęście niegroźnie. Skoro Wódz
Józef usłyszał o chryi, natychmiast przybył na miejsce i kazał zniszczyć pozostałe beczki.

- Głupcy! - krzyknął do pieniaczy pełnym pogardy głosem. - Zgubę sobie i nam

wszystkim chcecie zgotować?

Oczy, zamglone od trunku i wzburzenia, nagle oprzytomniały. I zaszły wstydem.
Jeszcze jakiś czas schodziliśmy w dół kotliny Lemhi, po czym skręciliśmy na wschód.

Po lewej ręce mieliśmy południowe stoki długiego pasma Gór Skalistych, wzdłuż którego
biegnie kontynentalny dział wód. Pod koniec dziewiątego dnia od bitwy nad Ruby Creek
stanęliśmy obozem w niewielkiej, a żyznej dolinie, która leżała na drodze do miejsca
zwanego przez Indian Krainą Tryskających Źródeł, a przez białych parkiem Yellowstone.

Jednak i tu nie mieliśmy zażyć odpoczynku. Wieczorem przybyli nasi zwiadowcy

tropiący Howarda z alarmującą wieścią, że generał uparcie nas ścigający zdołał groźnie
zmniejszyć dzielącą go od nas przestrzeń. Obecnie znajdował się już nad potokiem Camas. A
przecież nie dalej niż rano owego dnia Camas przekraczaliśmy. Zwiadowcy mieli jeszcze
inną złą wiadomość: otóż Howard, podobnie jak wcześniej pułkownik Gibbon, zwerbował

bandę zamieszkujących te strony sprzedajnych Indian Banoków, by nas nieustannie tropili i
donosili mu, gdzie przebywamy.

Na spiesznie zwołanej naradzie Biały Ptak, porywczy jak zwykle, wykrzyknął:
- Teraz na Długie Noże przyszła kolej! Zaskoczymy ich w czasie snu i damy im za to,

co naszym ludziom zrobili nad Ruby Creek! Gotujcie się na wyprawę, wojownicy!

- Stójcie! - osadził ich Wódz Józef.
Biały Ptak ściągnął brwi, a wśród jego ludzi przeleciał szmer podobny do bzyczenia

os. Wódz Józef nie zwracał na nikogo uwagi, jeno ważył coś w myślach.

- Nie wolno nam działać pochopnie! - przemówił wreszcie. - Ażeby wydać bitwę

Długim Nożom, musielibyśmy zostawić nasze obozowisko bez należytej ochrony, co łatwo
mogłoby się zakończyć katastrofą dla naszych kobiet i dzieci. Nie zapominajmy, że
Banokowie donoszą Howardowi o każdym naszym ruchu! Lecz z drugiej strony Długie Noże
zbyt niebezpiecznie się do nas zbliżyli, zatem musimy opóźnić ich pościg.

- Ale przecież nie ma innego sposobu, jak walką ich zatrzymać! -zagrzmiał Szczupły

Łoś.

- Nie tylko! Spróbujemy zagarnąć ich juczne muły i konie!
Wojownicy zrazu niepewnie popatrzyli po sobie. Pierwszy wódz Olikut,

wyróżniający się rozsądkiem, skinął głową:

- To niezła myśl. Bez mułów i koni Jednoręki nie będzie mógł nas ścigać, przeto

znów odsądzimy się od niego.

Niebawem i innym otwarły się oczy; śmiały zamiar zapalił wyobraźnię Indian.
Zgodnie z planem Wodza Józefa, gdy tylko zapadła noc, znaczny oddział

wojowników, zachowując wszelką ostrożność, by ujść uwagi wrogich szpiegów, wyruszył ku
potokowi Camas. Reszta wojowników została, żeby zabezpieczać obóz. Wyprawą, w której i
ja brałem udział, dowodził sam Wódz Józef. I wówczas wszystkich nas napełniło to taką
otuchą, że pewni już byliśmy powodzenia. Do Camas Creek dotarliśmy w jego górnym
biegu. Następnie, trzymając się prawego, dogodniejszego brzegu, dążyliśmy w dół potoku ku
Camas Meadows, rozległego i bujnego błonia, na którym stanął obozem generał Howard.

Gdy byliśmy, o jaką milę od wrogów, Wódz Józef kazał się nam zatrzymać, sam zaś

przebrnął na lewy brzeg potoku, by z niewielkiego wzniesienia przyjrzeć się obozowi
Długich Noży. Ich namioty ciągnęły się po wewnętrznej stronie obszernego zakola,
utworzonego przez potok. A juczne muły i za nimi kawaleryjskie konie stały na łące poza
namiotami. Wódz Józef, zadowolony z tego, co widział, wrócił do nas. Jakiś czas jeszcze
czekaliśmy, aż nad horyzontem błysnęła Gwiazda Poranna. Wtenczas połowa wojowników
pod wodzą Białego Ptaka i Szczupłego Łosia przeprawiła się na lewy brzeg potoku i cicho
podpełzła w pobliże mułów i koni. Natomiast Wódz Józef i Olikut poprowadzili resztę,
wśród której i j a byłem, prawym brzegiem w dół potoku, aby z drugiej strony gromko
uderzyć w ciemnościach na żołnierzy.

Z dala od ich obozu, w miejscu osłoniętym drzewami spętaliśmy nasze wierzchowce i

następnie, kryjąc się w nadrzecznych krzewach, podczołgaliśmy się nad samą wodę. Wciąż
jeszcze panował mrok, chociaż na wschodzie poczęły jawić się pierwsze ślady brzasku. Przed
nami na drugim brzegu zamajaczyły ciemne sylwety żołnierskich namiotów.

Naraz ktoś tam odezwał się po angielsku:
- Czy to ty, Jack?
Wódz Józef lekko skinął głową i kilka naszych kul poszło w stronę, skąd dobiegł głos

wartownika. Inni wartownicy, jakby w nich piorun trzasnął, jęli biegać wśród namiotów i
przeraźliwie krzyczeć:

- Indianie!! Nad potokiem Indianie!!!

W oka mgnieniu cały obóz był przebudzony od huku naszych strzałów. Prażyliśmy

ogniem tak gęstym, że wnet poczułem, iż lufa mej strzelby parzy. Szło nam przede
wszystkim o to, żeby wroga oszołomić - i tym samym ułatwić zadanie naszej drugiej grupie.

W obozie zawrzało jednym wielkim zamieszaniem. A my dalej strzelaliśmy. Waliłem

do namiotów i do każdego nasuwającego się pod lufę cienia. Nabijałem. Znowu kropiłem.
Starsi wojownicy, żeby nie tracić czasu na ładowanie, mieli przy sobie po dwie, trzy strzelby
i na dodatek rewolwery.

Równocześnie Biały Ptak i Szczupły Łoś nie próżnowali. Skoro tylko usłyszeli

odgłosy strzelaniny, wpadli ze swymi ludźmi między muły i wystrzałami i krzykiem wszczęli
taki popłoch, że zwierzęta zerwały się i parły dziko naprzód. Część wojowników,
błyskawicznie obskoczywszy stado z lewej i prawej strony, popędziła muły przez wodę na
drugi brzeg i dalej w górę potoku. Reszta doskoczyła do kawaleryjskich koni - niestety
wszystkie były spętane. Wojownicy przecięli kilkanaście postronków, lecz wobec bliskości
Długich Noży, którzy coraz skuteczniej ich ostrzeliwali, musieli się wycofać.

Ostry głos kawaleryjskiej trąbki przemógł wreszcie panujący w obozie harmider:

Długie Noże oprzytomnieli. Mieli ogromną przewagę liczebną. Kule coraz gęściej i bliżej
gwizdały dokoła nas. Wobec tego Wódz Józef, wiedząc, że uprowadzone muły są już dość
daleko, dał hasło do odwrotu. Wskoczyliśmy na wierzchowce i popędzili w górę potoku.
Było coraz widniej. Wódz Józef nagle zdarł cugle i krzyknął:

- Będą nas ścigali! Tu ich zatrzymamy!
Kilkunastu wojownikom kazał przyczaić się w załomach skalnych u podnóża

wznoszącego się nie opodal pagórka. Pozostali zaś ukryli się za dalszym wzniesieniem.

Nasze siły były nader szczupłe, przecież gdy ostro wygarnęliśmy z dwóch stron do

pędzących kawalerzystów zgoła nie spodziewających się takiej zasadzki, ci co rychlej dali
drapaka w bok, znikając w krzakach łoziny. Zaniepokojony Howard wysłał za kawalerią
oddział piechurów, lecz i oni, dostawszy ognia, przezornie podali tył w nadwodne krzewy.
Jankesów trzymaliśmy w szachu jeszcze spory czas, potem co koń wyskoczy wróciliśmy do
naszego obozu, głośno witani okrzykami. Krótko przed nami dotarła tu grupa Białego Ptaka
ze stupięćdziesięcioma zdobytymi mułami.

Wszyscy bardzo się cieszyliśmy. Również Ralph Winters szczerze wyrażał swą

radość, że tak skutecznie dopiekliśmy Howardowi. Przysłuchujący się temu Szczupły Łoś,
który jeszcze nie poznał bliżej przyjaznego dziennikarza, raptem wybuchnął:

- Tyś biały, a cieszysz się z porażki Długich Noży!?
- Tak, cieszę się.
Szczupły Łoś był rozgrzany gonitwą i wciąż wojowniczo podniecony.
- My, Indianie, gardzimy zdradą! - zagrzmiał znienacka. - Gardzimy też ludźmi,

którzy mają w sercu zdradliwość lisa!

Wódz Józef, słysząc to, oświadczył dobitnie:
- Mylisz się! Ralph Winters jest naszym przyjacielem!
- Tacy Banokowie też mienią się przyjaciółmi - sarknął Szczupły Łoś - przyjaciółmi

Howarda. My zaś wiemy, że są przede wszystkim zdrajcami!

- Szczupły Łoś się myli! Nie jestem zdrajcą mych rodaków! - zawołał Ralph Winters.

- Kocham moją ojczyznę. Ale jako człowiek uczciwy jestem po waszej stronie, bo w tej
wojnie wy macie słuszność!...

Szczupły Łoś, lubo pochopny, miał łeb na karku, toteż wnet pojął, że głupstwo palnął.

Zmieszany, chciał się czym prędzej wycofać. Wszelako spostrzegł, że oddalić się nie może,
gdyż wojownicy, którzy słyszeli jego uwłaczające słowa, zdziwieni otoczyli go kręgiem i
wszyscy weń się wpatrywali, niektórzy z uśmiechem.

- Trudno, Szczupły Łosiu! Przegalopowałeś się! - żartobliwie łypnął okiem Żółty

Byk.

- Będzie trzeba przeprosić białego przyjaciela! - dorzucił pogodnie Czarny Jastrząb.
Szczupłemu Łosiowi może zrazu nie w smak to było. Jednak przystąpił do

dziennikarza i podał mu dłoń, huknąwszy donośnie:

-

Wybacz, nie wiedziałem, żeś ty inny biały... Szlachetny biały!...

W tym czasie w obozie Długich Noży generał Howard w swym dzienniku zanotował

gorzkie słowa o jeszcze jednej porażce, która pokrzyżowała jego rachuby na szybkie
doścignięcie Nezpersów.

20. FANTASTYCZNA SZANSA – STRACONA

O

d Camas Meadows dążyliśmy wprost na wschód, trzymając się południowych

stoków pasma Gór Skalistych, zwanego tu Heart Mountains, pasma w tych stronach
biegnącego w kierunku zachodnio - wschodnim.

Jechaliśmy przez kraj znowu wyjątkowo dziki i niegościnny, pełen spiętrzonych mas

górskich, urwisk, przepaści i wądołów. Groźna przyroda wszystkim nam srodze dopiekała,
konie często padały, a nasi ranni, wiezieni na travois, przechodzili męczarnie.

Niektórzy ciężko ranni wojownicy, widząc, że ich obecność utrudniała nam szybki

pochód, żądali, by ich pozostawić na drodze. Paru natarczywszym spełniliśmy to życzenie,
dając im wszelkie środki do przeżycia, pokarm, broń, konia. Ale szybko trzeba było tego
zaniechać: za nami, jak głodne wilki, ciągnęły watahy Indian Banoków najętych przez
Amerykanów i zabijały tych, którzy pozostawali w tyle. Ściągnięte z nich skalpy sprzedawali
Długim Nożom, łasym na wojenne pamiątki.

Wódz Józef zakazał porzucania na łaskę losu naszych rannych. My, młodzi, oddalając

się o kilka mil od naszego obozu, urządzaliśmy zasadzki na Banoków. Ustrzeliliśmy
niejednego zdrajcę, aż reszta zrozumiała, że to niezdrowy proceder i dała nam spokój.

Sierpniowe noce w tych górach stawały się mroźne i dokuczliwe, więc generał

Howard, pozbawiony stu pięćdziesięciu mułów jucznych, uznał za wskazane, by uzupełnić
swe zapasy przedjesienne w oddalonym o sto mil mieście Virginia City w Montanie.
Uzupełnił, ale stracił na tym jego pościg, i gdy wchodziliśmy do ustronia, zwanego
Narodowym Parkiem Yellowstone, byliśmy już prawie dziesięć dni marszu oddaleni od
ś

cigających żołnierzy.

Dziś, gdy spisuję te wspomnienia po trzydziestu latach, ów słynny Park Narodowy w

Wyomingu jest pocięty dziesiątkami wygodnych dróg i bitych szos. Ale wtedy, za naszych
czasów, była to bezludna dzicz powikłanych gór, dolin, urwistych skał i gorących źródeł,
gejzerów. W ową głuszę weszliśmy od zachodu przełęczą zwaną Targhee i byliśmy niby w
urzekającym raju przyrody, niby w koszmarnym piekle. Zamierzaliśmy przebyć na wskroś
górskie ostępy i następnie dążyć przez bezdroża Montany na północ do Kanady, gdzie
czekała nas wolność i czekało odetchnięcie.

Ale myliliśmy się sądząc; że owe zapadliska były bezludne. Indian tu ani śladu,

natomiast znalazło się kilkoro wszędowścibskich białych, niespokojnych jak mrówki. Byli to

turyści, nie żadni obmierzli osadnicy, więc przed Wodzem Józefem stanęło trudne
zagadnienie: młodzi wojownicy, rozjuszeni okrucieństwem Jankesów nad potokiem Ruby,
postanowili bezwzględnie zabijać podczas tej strasznej wojny każdego napotkanego białego,
a takie zabijanie było skrajnie przeciwne ludzkim zasadom Wodza Józefa. Stąd mogło dojść
w łonie naszego szczepu do ostrego spięcia i rozłamu, rzeczy katastrofalnej.

- Wystrzegać się zabijania tych obcych białych tutaj w Parku jak ognia! - ostrzegał

Wódz Józef swych wodzów, gdy dotarły doń słuchy o obecności turystów. - To ludzie
niewinni, a poza tym zabicie ich rozjątrzyłoby opinię całych Stanów Zjednoczonych
przeciwko nam. Tego by nam nie wybaczono!

- A czy tych kilkudziesięciu białych, których dotychczas zabiliśmy w walkach

ostatnich tygodni, nam wybaczą? - warknął Biały Ptak, spoglądając zaczepnie na Wodza
Józefa.

- Zawsze dotychczas walczyliśmy w słusznej obronie, nigdy nie mordowaliśmy...
- To im tylko wolno mordować, a nam nie?!
- Tak: nam nie!!
A więc jacy to byli turyści w Parku u źródeł rzeki Yellowstone? Kręciło się tu dwóch

przybyłych z Black Hills poszukiwaczy złota, z których jeden, niejaki John Shively, ponoć
ś

wietnie znał całą tutejszą okolicę. Gdy nasz patrol przypadkiem natknął się na niego i wziął

go do niewoli, a wyszła na jaw jego znajomość terenu, Wódz Józef nim się zaopiekował i
rzekł:

- Włos ci z głowy nie spadnie pod warunkiem, że bezpiecznie przeprowadzisz nas

przez te góry Parku Narodowego. Więc co?

Shively był wściekły, ale chodziło o jego życie.
- Okey! - odburknął. - Przeprowadzę.
A w ostatni dzień naszego pobytu w Parku odzyskał wolność i dostał dobrego konia w

nagrodę.

Na czele drugiej wycieczki, składającej się z blisko dziesięciu osób w tym dwóch

kobiet, stał młody, zarozumiały adwokat z Montany nazwiskiem Cowan. Lekkomyślnie
wybrał się w ów górski ostęp z żoną, z młodziutką szwagierką, szwagrem i kilkoma białymi
pomocnikami. Ostrzeżeni o bliskości wrogich Indian, owi wycieczkowicze postanowili
opuścić Park, ale marudząc, już nie zdążyli.

Rano w dniu zamierzonego ich wyjazdu powoli wjechało na teren obozu Cowanów

pięciu Indian i zsiadłszy z koni, zmierzało w milczeniu do ogniska. Prowadził ich Czerwony
Mokasyn, jeden z naszych młodych, rozsierdzonych wojowników, który nad potokiem Ruby
stracił siostrę.

Nad ogniskiem kucharz wyprawy, Arnold, właśnie przygotowywał śniadanie, smażąc

słodkie naleśniki dla Cowana i towarzyszy, którzy przebywali jeszcze w namiotach. Arnold,
człek nie w ciemię bity, na widok uzbrojonych Indian zachował przytomność umysłu i
witając przybyszów jak starych przyjaciół, zaczął ich od razu częstować naleśnikami. To
uratowało sytuację. Zaskoczeni Indianie wcinali smakołyk, aż szczęki im latały. Gdy niestety
Cowan wypadł z namiotu i zobaczył, co się dzieje z naleśnikami, rozzłoszczony adwokat z
krzykiem zgromił kucharza.

Na to Czerwony Mokasyn kazał jednemu z przyjaciół - a był nim Ciemny Trop -

uciszyć krzykacza.

- Czy w łeb mu strzelić? - spytał Ciemny Trop.
- Czyś głupi? Chcesz go zabić? - zgrzytnął Czerwony Mokasyn. -W udo, i to bez

łamania gnata...

Rozległ się strzał, Cowan krzyknąwszy upadł, ale był raniony tylko w mięsień, a że

wciąż złorzeczył, dostał drugą kulę, która drasnęła go lekko w skroń. Postrzelony teraz

dopiero umilkł. Struchlała żona dopadła i chciała mu pomóc, lecz Indianie wzięli wszystkich
białych prócz leżącego Cowana do niewoli i pojechali z nimi do obozu Nezpersów.

Na widok jeńców Wódz Józef spochmurniał, ale stało się. Nie było innej rady, jak ich

trzymać przy sobie i pilnować przed zaciekłością młodych zagorzalców. Noc była
szczególnie niebezpieczna, więc Wódz Józef sam osobiście przejął pilnowanie dwojga
najważniejszych, żony krewkiego adwokata i jej brata, resztę białych zaś powierzył opiece
wodza Żółtego Byka.

Osobliwa to była noc. Wódz Józef kazał tych dwoje przyprowadzić do swego ogniska

i sam przez całą noc wraz z nimi przesiedział, nie spuszczając ich z oczu. Oni błędnie
tłumaczyli sobie jego czujność i byli przekonani, że dzicy Indianie uważali ich za tak
ważnych jeńców, iż nam wódz ich pilnował, ażeby nie uciekli.

W nocy zaczęło padać i ziąb szedł od gór. Wódz Józef zakrył jeńców swym

nieprzemakalnym brezentem, sam wystawiając się na deszcz. Przez całą noc milczał, a gdy
do niego się odzywali, nie odpowiadał. Myśleli, że nie rozumie angielskiego, więc nie
krępując się przy nim, wiedli między sobą rozmowę.

- Uważa nas za cenny łup i liczy na dobry zarobek - rzekł brat do swej siostry.

Nazywał się Carpenter.

- Z czego to wnioskujesz? - spytała.
- Czy nie widzisz, jak nas gorliwie pilnuje i jak o nas dba?
- Widzę... Ale jaki będzie miał zarobek z tego?
- Zażąda okupu za nasze uwolnienie. Znam dobrze tych chciwych Indżunsów...
Gdy rano następnego dnia dziennikarz Ralph Winters, włóczący się swobodnie po

naszym obozie, napotkał rodzeństwo, Carpenter zaraz wynurzył rodakowi swe domysły o
okupie i chciał wiedzieć, co tenże o tym sądził.

Winters zrobił wielkie oczy z politowania.
- Co ja o tym sądzę? - uśmiechnął się półgębkiem do Carpentera. - Ależ to głupstwo.

Wódz Józef ma ważniejsze kłopoty na głowie!

- Jakie?
- Jak uwolnić się od zbyt czułej opieki naszego wojska!
Carpenter zmierzył karcącym spojrzeniem młodego Amerykanina, drażniącego go

zbytnią życzliwością dla Indian. Wydął wargi i po chwili plasnął:

- A jednak przez całą noc Wódz Józef pilnował nas dwojga przy ognisku jak oka w

głowie! Dlaczego tak pilnował?

- Czy myśli pan, że dla okupu? - zakpił Winters.
- A jakże! Nie inaczej! Nie widzę innego powodu!
- O, naiwności!
- Młody człowieku, nie przeciągaj struny! Proszę nie obrażać mnie!
- O, naiwności! Więc pan nie wie, że dzisiaj prawdopodobnie byłaby to ostatnia

wasza noc na tym padole, gdyby nie Wódz Józef?

- Nie rozumiem!
- Szwadrony pułkownika Gibbona niedawno temu dokonały nad Ruby Creek ohydnej

rzezi Indianek i dzieci i odtąd młodzi wojownicy Nezpersów chcą się mścić na wszystkich
białych. Oczywiście za plecami Wodza Józefa, bo on jest ogromnie przeciwny temu...

Carpenter zamilkł i zasępił się, ale prawdy nie chciał przyjąć; była w świadomości

Jankesa zbyt pochlebna dla Wodza Józefa. Żachnął się w swej wrogości:

- Cokolwiek by tu gadać, Wódz Józef jest stracony! Dostanie za swoje!
- Jak dotychczas - odrzekł dziennikarz - więcej dostawali inni...
- Ale teraz zmieni się to radykalnie, i to już wkrótce!
- Taki pan pewny?
Jak najbardziej! - twardo zapewnił Carpenter. - On jest tutaj!!

- On? Co za on?
- Generał Sherman we własnej osobie?
- Głównodowodzący wojsk Stanów Zjednoczonych? Tak, on!
- Ależ to bzdura! Generał Sherman siedzi w stolicy Waszyngtonie, stąd oddalony o

dwa tysiące mil, jak wrona leci.

- Do diabła! - zaperzył się Carpenter. - Chce pan mi znowu ubliżać, young guy?

Jeszcze przedwczoraj widziałem Shermana na własne oczy i z nim rozmawiałem, jak
rozmawiam teraz z panem! Słyszysz pan! On obozował niedaleko naszego obozu, nie dalej
niż o dwie mile!... Koniec z Wodzem Józefem!

Zakotłowało się w dziennikarzu. Pomimo że był lojalnym Amerykaninem i szczerym

patriotą, nie wahał się długo. Ludzki obowiązek nakazywał mu pójść z pomocą przyjaznym
Indianom. Pośpieszył do Wodza Józefa z ważną wiadomością, ważną, jeśli była prawdziwa.

Teraz z kolei zakotłowało się w naszym obozowisku. Fantastyczna powstawała dla

nas szansa. Gdyby udało się pochwycić głównodowodzącego i wziąć go do niewoli jako
zakładnika, owa okropna dla nas wojna mogłaby zakończyć się naszym bezkrwawym
zwycięstwem. Więc Wódz Józef wysłał pośpiesznie Białego Ptaka z najżwawszymi
wojownikami na miejsce, gdzie podobno przebywał generał Sherman. Lecz gdy nasi dotarli
tam po trzech godzinach karkołomnej jazdy, zastali tylko ślady jakiegoś obozu i nic więcej.

- Straciliśmy wielką szansę! - krzyknął zawiedziony Skory Łabędź.
- A czy to był na pewno generał Sherman? - zawahał się Dwa Księżyce.
- Jeśli to był on, to uciekał jak zając i popamięta ten dzień! - dodał Czerwony

Mokasyn.

W czasie nieobecności Białego Ptaka i jego niezbyt sfornych junaków, Wódz Józef

pozbył się Carpentera i reszty białych jeńców, przywracając im wolność i wskazując drogę
ucieczki. Carpenter, nieodrodny Jankes, żegnając się przy odejściu, wcisnął Wodzowi do
garści monetę dwudziestodolarową.

Obecni przy tym wojownicy parsknęli śmiechem, a Dwie Wrony, trzpiot o złośliwym

języku, zarechotał:

- Niewysoko gałgan ocenił swoje życie!...
Nasi zwiadowcy wysłani na północ w kierunku Montany złapali żołnierza

przemykającego wśród gór Parku i z niego wyciągnęli nowe, złe dla nas wiadomości. Otóż
głównodowodzący sił zbrojnych USA, generał Sherman, rozsierdzony przewlekającą się
wojną z Nezpersami, w istocie przybył w te strony. I natychmiast energicznie zmobilizował
wielkie siły wojska, by nas tu w Parku Narodowym dopaść i ostatecznie zdruzgotać, kładąc
kres kompromitującej dla armii amerykańskiej hecy!

Byliśmy osaczeni! Przy głównym wyjściu z Parku w kierunku Montany czaił się

pułkownik Sturgis z sześcioma szwadronami jazdy. Na wschód od nas, nad rzeką Shoshone,
czyhał major Hart z pięcioma kompaniami piechoty i setką cywilnych ochotników. Od
południowego wschodu zaś, znad Wind River, nadciągał pułkownik Merritt ze swymi
oddziałami. Natomiast po przeciwnej stronie, na północnym zachodzie w rezerwacie Crow
szykował się przeciwko nam kapitan Cushing. A od tyłu, przyspieszając kroku, parł generał
Howard, wzmocniony dodatkowo oddziałami pułkownika Gilberta i kapitana Doane'a.

A więc generał Sherman, z właściwym sobie rozmachem poszedł na całego;

wojskami, którymi nas okrążył, mógłby przecież zniszczyć wielokroć silniejszego niż my
przeciwnika.

Tak drastycznej nierówności sił nie znały dotąd dzieje indiańskich wojen na

Zachodzie. Toteż wypadki rozgrywające się wokół Parku Yellowstone budziły w owych
dniach rosnącą ciekawość, a nawet sensację wśród Amerykanów jak kraj szeroki. Sensację na
domiar hałaśliwie podsycaną przez brukowe gazety. Niektóre z tych piśmideł wpadły nam
później w ręce. Oto na przykład taki „New Northwest" w sążnistym artykule z dnia 31

sierpnia 1877 roku gorąco dziękował generałowi Shermanowi za jego przybycie do Montany.
I dalej stwierdzał, że „... w naszym wielkim Głównodowodzącym raz jeszcze obudził się
zwycięski lew, co pozwala nam ufać, że buntowników rychło dosięgnie śmiertelny cios!
Wszyscy z niecierpliwością oczekujemy radosnej wiadomości o zdławieniu Nezpersów".
Inne gazety wcale nie ukrywały, że to będzie pyszna zabawa, polowanie, jakich mało:
strzelanie jak do kaczek, jak do zajęcy w matni...

Nasze położenie było rzeczywiście trudne, wszyscyśmy sobie to ostro uświadamiali -

ale czy bez wyjścia? Otóż Olikut, wysłany z grupą wojowników na zwiady, znalazł
przesmyk, którym omijając główny północny wylot z Parku, zajęty przez pułkownika
Sturgisa, moglibyśmy wydostać się do Montany. Niezwłocznie też ku owemu przesmykowi
wyruszyliśmy. A gdy Sturgis wobec tego tam runął z całym impetem, my znienacka nocą
cofnęliśmy się i, nie nagabywani przez nikogo, głównym wyjściem gładko umknęliśmy z
Parku.

Tak więc jeszcze jeden dowódca Jankesów, pułkownik Samuel D. Sturgis, żołnierz

wybitny i dobrze zapisany u góry, nie byle hetka pętelka, dał się szpetnie wyprowadzić przez
nas w pole. Zanim połapał się w sytuacji, odsądziliśmy się od niego o całe dwa dni marszu.

A prasa, która dopiero, co tak skwapliwie wyprawiła nam pogrzeb, zrazu oniemiała,

następnie zaś wybuchnęła urągliwą krytyką i narobiła przykrego hałasu do licha i trochę. A
przy tym zaczęła ponownie zachodzić w głowę, jak to wciąż możliwe: tu, po stronie
Amerykanów, liczne szwadrony, wyborowi żołnierze, dowódcy wyszkoleni w West Point z
głównodowodzącym na czele, przytłaczająca przewaga organizacji, nowoczesnej broni,
zasobów, taborów, pieniędzy i drutów telegraficznych. A tam, po drugiej stronie, nieliczna
garstka wybiedzonych wojowników, obarczonych kobietami, dziećmi, starcami, rannymi, a
mimo to zwycięskich, mimo to nieuchwytnych i do tego jeszcze zadających straty - więc, na
miłość Boską, co się tam działo, jak to było możliwe??

Ja, Biegnący Łoś, mógłbym prasie wyjaśnić: po prostu my mieliśmy Wodza Józefa,

oni - nie.

Drwiny i krytyka gazet nie oszczędziły także generała Shermana. Wyniosłemu i

butnemu głównodowodzącemu wbiły się one głęboko w pamięć, co niestety okazało się w
następnych latach tragiczne dla Wodza Józefa i całej naszej grupy.

21. ZASADZKA W LEŚNYM KANIONIE

P

o naszym wyjściu z Parku Narodowego bynajmniej nie ustąpiły dzikie góry w

południowo-zachodniej Montanie. Przebijanie się przez okropne wertepy było chyba ponad
ludzkie siły i w istocie okrutnie osłabiało nas wszystkich i nasze zwierzęta. Okaleczałe konie
znowu nam padały. Wielu naszych ludzi, zmuszonych prowadzić wierzchowce za wodze
przez skaliste zręby, miało nogi pokryte otwartymi ranami, coraz bardziej mdlejące mięśnie i
dusze nadwątlone. W owym czasie, prąc wciąż na północ, nie przejeżdżaliśmy więcej niż
kilka mil dziennie.

Do tego nasi zwiadowcy stanowiący tylne straże donosili, że wróg, jakkolwiek także

wyczerpany, ale wściekły za porażkę, wszelkich dokładał starań, by przyśpieszyć marsze.
Był rzeczywiście coraz bliżej za nami.

My, młodzi, najlepiej znosiliśmy mordęgę drogi i jeśli los pozwalał nam

gdziekolwiek pospać przez kilka godzin, budziliśmy się ze świeżymi siłami. Najczęściej
przebywaliśmy w tyle na patrolach. Podjeżdżając wtedy ukradkiem do przednich straży
Długich Noży, wnosiliśmy im nieraz zamęt gęstym, choć krótkotrwałym ogniem, po czym
wyciągniętym cwałem wracaliśmy z wiadomościami do swoich.

Pewnego razu - był to czwarty lub piąty dzień po opuszczeniu Narodowego Parku

Yellowstone - jadąc konno o dobrą milę za naszym głównym oddziałem, ujrzeliśmy
potężnego niedźwiedzia grizzly. Ucapił właśnie jelonka, młodego wapiti, i sadząc ze
zdobyczą w pysku, taszczył ją tak swobodnie, jakby nie miała wagi.

- Ubijemy go! - zawołał Skory Łabędź. - Przyda się mięso w obozie!
- Na niego! - zawołaliśmy ochoczo.
Jechało nas ośmiu, zgrana paczka przyjaciół, prowadzona jak zwykle przez Czarnego

Jastrzębia. Oprócz niego i mnie obecni byli Swawolny Wiatr, Skory Łabędź, Czerwony
Mokasyn, jeszcze dwóch junaków, których imion już nie pamiętam, i uczestniczył także
dziennikarz Ralph Winters. Wyruszył z nami, bo okolica wydawała się bezpieczna, żołnierzy
w pobliżu nie zauważyliśmy ani ich się nie spodziewali, a nasz wypad był raczej wycieczką
myśliwską. I w istocie: napotkaliśmy tęgiego grizzly.

Mieliśmy ze sobą karabiny, ale na polowanie zabraliśmy również łuki i włócznie, by

nie zdradzać się hukiem wystrzałów.

Zwierz zauważył nas z daleka i zaczął uchodzić do bliskiego kanionu o wysokich

zboczach, porosłego na spodzie kępami świerków i topoli. Niedźwiedź to ginął nam z oczu w
gęstwinie, to na krótką chwilę się ukazywał. Tak czmychał przed nami prawie milę, gdy go
wreszcie przyparliśmy. Tu, z dala od naszej pierwotnej trasy, można już było strzelać z
karabinów: głębia kanionu zagłuszała wszelki huk.

Więc rozległy się strzały i ryk niedźwiedzia. Miał bestia niezniszczalną żywotność i

naszpikowany kulami chciał jeszcze rzucać się na napastników. Ostatecznie dostaliśmy go.
Skórę zeń zdarli, mięso poćwiartowali, tłuszcz zabezpieczyli. Wkładając tę zdobycz i także
jelonka na konie, ruszyliśmy w drogę powrotną, pełni otuchy.

Gdy byliśmy już niedaleko ujścia kanionu i przejeżdżaliśmy przez leśny gąszcz, mój

koń, nagle wylękły, dziko parsknął i bryknął w bok. A niemal równocześnie huknęło przed
nami i za nami kilka strzałów. Zasadzka!

Kurcząc się, prędko zeskoczyłem z konia i przywarłem do ziemi. Był tam szeroki

krzak. Strzelbę trzymałem w garści. Koń mój popędził dalej i znikł w gęstwinie. Przyjaciele
błyskawicznie się rozlecieli i ukryli tak samo jak ja. Po odgłosach strzelaniny zmiarkowałem,
ż

e podjęli ciętą obronę.

Zacząłem ostrożnie zerkać na wszystkie strony, ale nikogo nie dostrzegłem, ani

swoich, ani wrogów. Natomiast dokoła mnie trwała wciąż strzelanina i kule szpetnie siekły
po listowiu i pniach nad moją głową.

Zacząłem wycofywać się, prawie nie podnosząc ciała od ziemi. Tak przepełzłem

kilkadziesiąt kroków i wtedy, obejrzawszy się, ujrzałem przycupniętego pod pniem
pierwszego żołnierza. Był dość oddalony, ale strzeliłem i chyba go trafiłem: dziwnie się
zwinął.

Na mój strzał, zdradzający moje stanowisko, kilku innych żołnierzy, dotychczas

ukrytych, zerwało się i zaczęło pędzić w moim kierunku. Ale daleko nie ubiegli. Zagrzmiały
gdzieś z ubocza strzały, jeden żołnierz runął, reszta w popłochu nawiała.

Wśród nieustającego wciąż huku usłyszałem głos Czarnego Jastrzębia wołającego,

ż

eby uciekać z kanionu. Pełzając wciąż na brzuchu, zobaczyłem, że ktoś przede mną

niemrawo się gramolił. Był to Czerwony Mokasyn, ranny w bok; krwawił. By mu pomóc,
zabrałem jego strzelbę i razem skrycie czołgaliśmy się.

Pomimo wezwania Czarnego Jastrzębia, żeby się wycofywać, ogień karabinowy w

głębi kanionu nie ustawał. Najwidoczniej nasi nie mogli uwolnić się od wroga. Już zacząłem
myśleć, żeby wrócić i wesprze naszych.

Nie doszło do tego, bom ujrzał wyłaniającego się ukradkiem z gęstwiny Czarnego

Jastrzębia, a krótko przedtem również i palba w kanionie ucichła.

- Gdzie Swawolny Wiatr, gdzie Skory Łabędź, gdzie Ralph? - zapytałem pełen

niepokoju.

Czarny Jastrząb ukrywał żałość, ale z trudem, i wybąkał półgłosem:
- Nie wiem. Widziałem tylko, jak Długie Noże uderzyli ich kolbami w głowę i

powalili... Pewnie nie żyją...

Wieść ta bardzo mnie pogrążyła, bo Swawolny Wiatr był przecież najbliższym mi

człowiekiem, i na nim, o dwa lata ode mnie starszym bracie, we wszystkim w życiu się
wzorowałem. A tak samo i Ralpha, młodego dziennikarza, ogromnie polubiłem.

Ukryci na brzegu zarośli, staliśmy na północnym skraju kanionu. Czarny Jastrząb i ja,

obydwaj nie ranni postanowiliśmy w te pędy wrócić do miejsca napaści i rozejrzeć się za
resztą towarzyszy, gdy o sto od nas kroków, z południowego skraju kanionu, wynurzyli się
ż

ołnierze.

Było ich piętnastu, w tym kilku rannych, a prócz tego wieźli na koniach zwłoki trzech

zabitych żołnierzy. Lecz szczególne wywołało u nas podniecenie, że trzech naszych wzięli do
niewoli. Zobaczyliśmy ich skrępowanych: Swawolnego Wiatra, Skorego Łabędzia i Ralpha
Wintersa. Żołnierze nas nie odkryli. Tamci wszyscy byli na koniach, jechali gęsiego, a gdy
wydostali się z zarośli kanionu, pomknęli kłusem na południe. Stamtąd szły główne siły
pułkownika Sturgisa.

- A więc żyją, nie zginęli! - mruknął Czarny Jastrząb.
- Ale są w niewoli!
Czarny Jastrząb namyślił się i rzekł:
- Jeśli ich zaraz nie zatłuką, wyswobodzimy ich! Nachwytamy żywych żołnierzy i

zaofiarujemy tych jeńców na wymianę za naszych...

Wróciliśmy w kanionie do miejsca, gdzie poprzednio padały strzały, i tam odkryliśmy

zwłoki dwóch naszych wojowników. Padli w czasie potyczki. Odnaleźliśmy także cztery z
naszych koni, zabłąkane w gąszczu, a wciąż objuczone skórą ubitego niedźwiedzia i jego
mięsem. Po pogrzebaniu zwłok dwóch wojowników wsiedliśmy na konie i w trójkę
podpierając z dwóch stron rannego Czerwonego Mokasyna, dogoniliśmy jeszcze tego dnia
przed wieczorem nasz główny obóz.

Jakże się zdumieliśmy i ucieszyli, a szczególnie ja, gdy w dwa dni później w nocy

dobili do nas zdrowi i cali, Swawolny Wiatr i Skory Łabędź. Żołnierze bacznie ich pilnowali,
ale oni myląc czujność wroga i kropiąc strażnika, po wyrwaniu się z niewoli zdobyli dwa
konie i szczęśliwie nas dogonili.

Smutne rzeczy opowiedzieli obydwaj o losie przyjaciela Ralpha Wintersa. Sąd

polowy chciał go natychmiast skazać na rozstrzelanie za zdradę kraju, ale dziennikarz miał na
szczęście zaświadczenie tygodniku „The Madison" w Virginia City, opiewające, że Ralph
Winters jest tegoż pisma Korespondentem wojennym, wysłanym na teren wojny z Indianami
Nezpersami. Więc sąd nie miał prawa go skazać, zarządził tylko areszt domowy na czas
nieokreślony. Ale z takim postanowieniem nie zgodziło się dwóch fanatyków i następnej
nocy wtargnąwszy do kwatery Wintersa, z colta go zastrzeliło.

- A zgadnijcie, kim byli mordercy naszego przyjaciela! - Skory Łabędź powiódł

zawziętym spojrzeniem dokoła po obecnych. - Zgadnijcie!

- No, kto? - zapytał spochmurniały Czarny Jastrząb.
- Ty, Czarny Jastrzębiu, powinieneś pierwszy się domyślić! Byli to nasi dobrzy

znajomi jeszcze z Waflowy: James Mason i Jack Douglas...

- Do diabła! Oni?!
- Oni zabili Ralpha...
Czarny Jastrząb wydał z krtani jęk, podobny do skowytu dzikiego zwierza, i zaciskał

pięści.

- Dostaniemy ich! - zgrzytnął głucho.

22. CZERWONY LIS ZNÓW WYSTRYCHNĄŁ

P

rzez cały czas naszej ucieczki na północ zapamiętale gonił nas pułkownik Sturgis.

Miał pod rozkazami sześć szwadronów elitarnego siódmego pułku kawalerii, czyli przeszło
czterystu chłopa, płonących szczególną żądzą zemsty na Indianach za poniesioną przed
rokiem klęskę generała Custera i za niedawne wystawienie ich do wiatru. Ścigający nas
ż

ołnierze słaniali się ze zmęczenia podobnie jak my, ale pchani naprzód gwałtowną żądzą i

popędzaniem Sturgisa, wlekli się nieco szybciej niżeli my. Toteż, gdy stanęliśmy obozem u
ujścia Canyon Creeku do doliny rzeki Yellowstone, wróg był już tylko niespełna pół dnia
marszu za nami.

Nasi wodzowie rozsypali w jego stronę wielu zwiadowców, by nie było przykrego

zaskoczenia. Mnie również przydzielono do zwiadu; należałem do tylnej straży Czarnego
Jastrzębia, nieustannie wypatrującej czujek nieprzyjaciela.

Nasz młody dowódca, uzbrojony w lornetkę, pochłaniał oczyma wszystko, cokolwiek

ruszało się dokoła nas. Oddaleni od Canyon Creeku o jaką milę, siedzieliśmy na brzegu
skalnej rozpadliny, ukryci tak samo jak nasze konie. Mieliśmy rozkaz niepokazywania się i
niestrzelania do nikogo. Tutejsza kraina była ciągle jeszcze bardzo skalista i postrzępiona
mnóstwem parowów i urwisk, ale już nie tak srogich jak przedtem na południu. Tam, wśród
gór Narodowego Parku Yellowstone, przeżywaliśmy piekło i chorowali; tu łatwiej było brnąć
naprzód.

Z naszej kryjówki ujrzeliśmy dwóch myszkujących Indian na koniach. Należeli do

zwiadu pułkownika Sturgisa. Byli ze szczepu Wron, dawniej naszych przyjaciół, dziś
zdrajców, przekupionych przez Jankesów.

- Chętnie bym naszpikował ich ołowiem! - odezwał się chełpliwie najmłodszy z nas,

piętnastoletni Żółte Pióro.

- Ty, chłystku, lepiej nie otwieraj żółtego dzioba! - mruknął do niego Czarny Jastrząb.

- Znasz chyba nasz rozkaz!

- Znam, znam!
W godzinę później od południa, skąd oczekiwaliśmy przybycia oddziałów Sturgisa,

pojawiło się dwóch nowych zwiadowców, białych cywilów, tym razem jadących niemal
dokładnie w kierunku naszej ukrytej czujki. Czarny Jastrząb wziął ich na lornetkę, a po
chwili wyrwał mu się cichy okrzyk zdumienia.

- Kogo tam widzisz? - zapytałem.
- Spójrz ty sam, masz dobre oczy!
Przez szkła od razu poznałem: jednym z dwóch jadących był Jack Douglas, morderca.
- Ależ to on! On! - szepnąłem przejęty. - Co zrobimy z nim? Walą wprost na nas!

- Nic nie zrobimy: znasz rozkaz Wodza Józefa! - wycedził twardo Czarny Jastrząb.

Pot pojawił mu się na skroniach.

Dwaj zwiadowcy jechali powoli, stępa. Coraz lepiej było ich widać. Czarny Jastrząb

chwycił swój karabin i dokładnie zaczął sprawdzać, czy nabój w porządku. Miał zaciekły
wyraz twarzy i krople potu już także na czole.

Tymczasem tamci nadal zbliżali się do naszej kryjówki, nic a nic nieświadomi

niebezpieczeństwa. Wkrótce przejeżdżali obok nas i byli jak na dłoni nie dalej niż
siedemdziesiąt kroków, w odległości na pewny strzał. Życie ich wisiało w naszym ręku.

- Więc co? Co robimy? - szepnął Żółte Pióro.
- Siedź cicho! - ktoś warknął na niego.
Czarny Jastrząb przyłożył karabin i wycelował do Jacka Douglasa. Prowadził broń

powoli w miarę, jak Douglas nas mijał, a w tej powolności i w tym odwlekaniu strzału był
posmak okrucieństwa. Oczekiwaliśmy lada moment huku. My również przygotowaliśmy
broń na wypadek strzału ze strony Czarnego Jastrzębia. Ale on nie strzelił; wytrzymał.

Gdy spojrzałem na jego twarz, wyglądał jak chory człowiek. Ileż go kosztowało owo

posłuszeństwo wojownika!

W tym czasie zwiadowcy minęli nas i znaleźli się między nami a naszym obozem. Od

czasu do czasu widzieliśmy ich wyłaniających się spośród skalistych wzgórz. Uważaliśmy,
gdzie byli.

Rzut oka w kierunku południowym przekonał nas, że tam coś ważnego się działo.

Sturgis szykował do ataku swe szwadrony i truchtem dążył ku nam. Szybko zawiadamiając
nasz obóz o zbliżaniu się wroga umówionym znakiem, mianowicie powiewaniem białego
koca nad głową - opuściliśmy naszą kryjówkę i kłusem pośpieszyliśmy w stronę, gdzie
jeszcze przed chwilą widzieliśmy Douglasa i jego towarzysza.

Teraz mogliśmy już strzelać. Było nas pięciu. Nie trwało długo, u odkryliśmy w

skalistym zagłębieniu ich obydwóch. Oni nas również zauważyli, a przyparci między nami a
naszym już bliskim obozem, puścili konie w cwał, by bokiem się ulotnić.

Teren był paskudny, a tam gdzie oni uciekali, najpaskudniejszy. Zaczęliśmy ich

doganiać. W pewnej chwili obydwaj się zatrzymali i ukrywszy siebie i konie wśród
rumowiska, zaczęli się raźno odstrzeliwać. Żółte Pióro zakrzyknął z radości, że ich mamy w
potrzasku, ale szybko umilkł i przypłaszczył się, gdy kula świsnęła mu koło ucha.

Z miejsca, w którym staliśmy, nie było ich dobrze widać, więc Czarny Jastrząb

zarządził, by ich wziąć z dwóch stron i ostrzelić z dogodniejszemu stanowiska. Znalazłem
takie. Już pierwszym strzałem wyrżnąłem w ich konia i uśmierciłem go. Na to oni drugiego
konia i siebie lepiej ukryli.

Niewątpliwie prędzej czy później dobralibyśmy się do ich skóry, gdyby nam starczyło

czasu, niestety nie starczyło. Szwadrony Sturgisa, już gołym okiem widoczne, pędziły
galopem w stronę naszą i naszego obozu. Należało pośpiesznie odstąpić od oblężenia
Douglasa i wycofać się do Canyon Creeku.

Tu obóz nasz zabierał się do wyjazdu, mając spakowane prawie wszystkie namioty i

toboły. Część ludzi właśnie opuszczała miejsce obozowiska. Inni naprędce nakładali juki i
tłumoki na końskie grzbiety, a jeszcze inni gwałtownie wypędzali stada koni i bydło do
wymarszu.

Gdy pułkownik Sturgis ujrzał z daleka, poprzez szczelinę między dwoma skalistymi

ś

cianami, ucieczkę naszego obozu, podobno zaczął z szalonej radości wymachiwać rękami.

- Mamy ich, panowie! - podniecony wołał do swych oficerów. - Już nam nie ujdą!

Połowa ich obozu jeszcze wciąż na miejscu! Wybiła ich ostatnia godzina!...

- Spełnia się, panie pułkowniku, nasze Wielkie Przeznaczenie Dziejowe! - krzyknął

któryś młody oficer.

- Tak jest, Manifest Destiny! Masz rację, poruczniku! - przyświadczył żywo Sturgis. -

Dalej na nich! Galopem, co tchu w koniach! Nikogo nie oszczędzać!... Ni-ko-go!!

Ujście Canyon Creeku do doliny Yellowstone otoczone było kilkoma skalistymi

cyplami, a na ich zboczach wśród głazów zaczaili się nasi wojownicy. Byli to przeważnie
doborowi strzelcy z nowoczesnymi karabinami, toteż gdy żołnierze hurmem przypuścili atak
na nasz obóz, powitał ich celny ogień. Była to celność szczególnego rodzaju. W myśl poleceń
Wodza Józefa, by co rychlej rozbić atak, nie strzelano do ludzi, lecz przede wszystkim do ich
koni. W celnym ogniu rzeczywiście załamało się natarcie, a napastnicy, zwaleni na ziemię,
czmychali w popłochu.

Pułkownik Sturgis podzielił do ataku swe siły na dwie grupy, a gdy pierwsza,

pozbawiona wielu koni i odparta, podała tył, druga grupa miała uderzyć na nas z przeciwnej
strony. Tam znajdowała się główna część wyruszającego obozu, a w obozie przeważnie
Indianki i dzieci. Gratka dla żołnierzy! Ale również i tu gęsty ogień powitał nacierających.
To wojownicy Olikuta, ukryci wśród złomów sąsiadującego cypla, dali się wrogom we znaki
i odparli atak.

W czasie tych działań cały obóz zdołał wymknąć się i zniknąć w głębi Canyon

Creeku. Ów wąwóz był niezmiernie długi i głęboki, o ścianach niemalże prostopadłych.
Wiele mil ciągnęła się ta mroczna czeluść; była ponura, ale przecież nam przyjazna; w
pewnym miejscu obydwie ściany tak się zbliżały do siebie, że tworzyły szczelinę nie szerszą
niż cztery idące kupą konie. Tu wodzowie postanowili zalać Sturgisowi sadła za skórę.

Tymczasem u ujścia Canyon Creeku do doliny Yellowstone strzelanina nadal trwała.

Wojownicy, przemyślnie rozmieszczeni na stokach z powodzeniem powstrzymywali napór
czterokrotnie liczniejszego przeciwnika. Nie dopuścili go do Canyon Creeku.

Nadszedł wieczór pracowitego dnia, a wraz z zapadnięciem mroku ustały strzały z

obydwóch stron. Nocną ciszę przerywały tylko skomlenia kujotów i wycie wilków leśnych,
tej nocy zapalczywsze niż zazwyczaj. Skoro tylko ciemności pokryły przyrodę,
wyśliznęliśmy się ze stanowisk na cyplach i podążyli Canyon Creekiem za obozem.

Mieliśmy tylko dwóch rannych, a także i straty żołnierzy były znikome: zaledwie

trzech poległych. Za to koni padło tego dnia mnóstwo.

Dopiero z nadejściem dnia Długie Noże odkryli naszą nieobecność i ruszyli w pogoń

za nami. Ale na nic się nie zdała. Dojechawszy do wąskiego przejścia w kanionie, ujrzeli je
srogo zatarasowane głazami i skalnym złomem. Nie warto im było godzinami usuwać zapory
ani, wracając, szukać na gwałt innej drogi do nas: zbyt daleko wyprzedziliśmy możliwy
pościg.

Był to świeży żer dla opozycyjnej prasy wschodnich Stanów, zjadliwie chichocącej w

artykułach, że szczwany lis indiański znowu wystrychnął na dudka pułkownika Sturgisa,
pomimo że ten był sławnym pogromcą Apaczów, Komanczów i Kiowów.

23. HANIEBNA ZDRADA

P

okrzepieni na duchu opuściliśmy Canyon Creek. Dążyliśmy wciąż na północ, ku

upragnionej Missouri. Wokół nas rozpościerała się i, raczej dokuczliwa preria, poszarpana
licznymi wądołami. Tu i ówdzie natykaliśmy się na płytkie potoki, których brzegi porastały

różne krzewy i kępy topoli. Okolica sprawiała niezbyt przyjemne dla oka wrażenie; a
pomimo to - choć przytłoczeni zmęczeniem - jakoś raźniej teraz jechaliśmy. Wróg został
daleko w tyle, i wiedzieliśmy także o czymś równie krzepiącym:, że oto po raz pierwszy w tej
wojnie wkroczyliśmy do kraju ludzi przyjaznych nam, Nezpersom. Tu przecież rozciągały się
łowiska Indian Wron, z którymi od niepamiętnych czasów łączyły nas przyjacielskie
stosunki. Nie dalej jak trzy lata temu nasz wódz Zwierciadło zyskał sobie ich szczególną
wdzięczność, gdy na czele swych ludzi, nie bacząc na niebezpieczeństwo, odparł atak
wrogich Sjuksów na obóz Wron; w tym obozie znajdowali się wyłącznie starcy, kobiety i
dzieci, wojownicy bowiem udali się na wyprawę myśliwską. Wdzięczni wodzowie Wron
zapewniali wtenczas Zwierciadło, że i on może liczyć na ich pomoc, jeśli tylko kiedykolwiek
będzie jej potrzebował.

A kiedyż bardziej wyglądaliśmy pomocy, i Zwierciadło, i my wszyscy - jak nie teraz?
Atoli Czarny Jastrząb pozwolił sobie na kąśliwą uwagę, że w biedzie poznaje się, co

warte takie zapewnienia, i dodał, że dwa dni temu na własne oczy widział myszkujących za
nami zwiadowców ze szczepu Wron na usługach pułkownika Sturgisa.

Słysząc jego słowa, wódz Zwierciadło wyraźnie się obruszył i fuknął:
- Czarny Jastrząb jest widocznie jeszcze za mało doświadczony, by wiedzieć, że są

pewne święte zasady, których prawy Indianin nigdy nie złamie!

- A tamci zwiadowcy? - nie ustępował Czarny Jastrząb.
- Bywa, że w plemieniu znajdą się zdrajcy, gotowi zaprzeć się swego narodu. Ale to

są jednostki, nikczemne wyjątki. Znam wielu wodzów wśród Wron i przykro mi, że
ktokolwiek mógłby podejrzewać ich o brak prawości!

I Zwierciadło patrzył na Czarnego Jastrzębia chmurnym okiem. Także my wszyscy,

którzyśmy byli przy tej rozmowie, koso na niego spoglądaliśmy, słuszność przyznając
wodzowi. Któż z nas nie słyszał o zdrajcach? Nawet u Nezpersów nie brakło
sprzedawczyków gotowych za kilka dolarów wysługiwać się białym. Przeniewiercy jednak
nie decydowali przecież o całości plemienia.

Noc spędziliśmy nad Moose Creek. Rankiem następnego dnia, po zwinięciu obozu i

wyruszeniu w dalszą wędrówkę, wojownicy rozproszyli się na wszystkie strony w
poszukiwaniu zwierzyny łownej. W pobliżu rodzin, jako straż tylna, została tylko nasza
piętnastka z Olikutem, Czarnym Jastrzębiem, Swawolnym Wiatrem, mną i innymi
wojownikami.

Podążaliśmy lekkim truchtem wśród porannej mgły zalegającej prerię.

Niespodziewanie za nami, w odległości trzech lotów strzały, wynurzyło się kilkunastu
obcych Indian. Zatrzymawszy konie, zdziwieni patrzeliśmy na przybyszów, którzy powoli do
nas się zbliżali.

- To Wrony, przyjaciele, poznaję ich! - radośnie wykrzyknął Tiwijounah, wojownik z

grupy Zwierciadła, który przed trzema laty brał udział w pamiętnej potyczce z Sjuksami.

Tiwijounah, wymachując ręką na powitanie, zerwał wierzchowca do biegu w stronę

przybyszów. My ruszyliśmy za nim. I wtedy nastąpiło coś tak niespodzianego, że jeszcze
dzisiaj, z odległości wielu lat, gdy wracam do owej chwili, nie mogę o tym zapomnieć.
Wrony, jakby na komendę, błyskawicznie podnieśli broń do oka i wygarnęli do nas ze
wszystkich luf. Kule świsnęły dokoła nas i Tiwijounah, niby ściągnięty niewidzialnym
lassem, raniony spadł z konia. Znieruchomieliśmy. Wrony zaś ponownie dali ognia:
poczułem uderzenie; kula rozdarła mi skórę na ramieniu.

Wreszcie oprzytomnieliśmy i poszyli drani naszymi pociskami, skuteczniejszymi niźli

ich strzelanie. Kilku zdrajców ranionych zachwiało się na koniach i wszyscy jak spłoszone
psy zaczęli pędem uciekać.

- Za nimi! - zawołał wściekle Czarny Jastrząb.
Nim jednak spięliśmy wierzchowce do galopu, rozległ się zdesperowany głos Olikuta:

- Stójcie!! To podstęp! Obóz w niebezpieczeństwie!
Kiedyśmy się odwrócili, po raz drugi w ciągu tych kilkudziesięciu sekund

osłupieliśmy - za nami z lewej strony wyprysnął znienacka oddział Wron, liczący
kilkudziesięciu wojowników, którzy widać czekali tylko odpowiedniej chwili, by napaść na
nasz bezbronny obóz. Zerwaliśmy się do gwałtownego pędu, by przeciąć im drogę.
Kurczowo ściskałem strzelbę i wcale nie myślałem o tym, co nas może spotkać: tamtych było
znacznie więcej niż nas. Natomiast raptem przypomniały mi się słowa Wodza Józefa,
powtarzającego, że w tej wojnie, gdzie nieprzyjaciel miał tak ogromną przewagę liczebną,
ważne było pierwsze uderzenie, wnoszące zamęt w szeregi wroga...

A zatem pierwsze uderzenie! Wrony sunęli ku obozowi jak wilki do rannego jelenia,

przekonani, że zdobycz mają już w łapach. I wtedy znienacka my na nich spadliśmy.
Wydawać by się mogło, że oni liczniejsi, nas zaleją. Ale cóż to? Nagle u nich się
zakotłowało. Nie wytrzymali naszego ataku. Zaczęli zmykać tak bezładnie i szybko, że nawet
nie zatroszczyli się o swych dwóch rannych leżących na ziemi. Z naszych, prócz rannego
Tiwijounaha, nikt nie doznał uszczerbku.

Tedy przepędziliśmy ich, ale w naszych sercach nie było zadowolenia. Zdrada Wron

okrutnie nas wszystkich zmartwiła.

Gdy wódz Zwierciadło dowiedział się o tych wydarzeniach, żal było nań patrzeć.

Popadł w takie przygnębienie, iż jakby postarzał się o wiele lat.

Dwóch rannych jeńców sprowadzono do Wodza Józefa. Starszy z nich, hardo nań

patrząc, burknął, że z nikim gadać nie będzie.

- A czy wiecie wy - huknął na nich Wódz Józef, że chcieliście zabić człowieka, który

uratował wasze kobiety i dzieci od Sjuksów!

Wrony ponuro wlepiali wzrok w ziemię. Po chwili drugi, młodszy, niespokojnie się

poruszył i cicho powiedział:

- My nie chcieliśmy nikogo zabijać, jeno konie zabrać.
- Powiadasz, że nie chcieliście zabijać. Ciekawym, jak to sobie wyobrażaliście? -

spytał Olikut.

- Chcieliśmy tylko odciągnąć waszych wojowników od obozu.
- Przypuszczasz tedy, szelmo, że nasze kobiety patrzyłyby obojętnie, jak

uprowadzacie zwierzęta?! A gdyby stanęły w ich obronie, to co wówczas? - Olikuta chwytał
gniew.

Wrona milczał.
- Wiedzieliście przecież, że ścigają nas Długie Noże! - rzekł Wódz Józef.
- Tak - mruknął Wrona.- Namówili nas.
- Kto namówił?
- Biali agenci w naszym rezerwacie.
- A co obiecywali wam za to?
- Mówili, że dostaniemy więcej żywności i innych rzeczy...
- Zatem woleliście zaprzedać się wrogom Indian niż nam dochować przyjaźni...
- Głodowaliśmy - wymamrotał Wrona. - W rezerwacie głodowały kobiety, dzieci, my

wszyscy. Jesteśmy zdani na łaskę Jankesów. Walczyć z nimi nie można, mają moc złych
duchów na swych usługach...

Gdy patrzyłem na Wrony, skulonych jak kundle, czułem do nich pogardę, lecz

przecież już wtedy pojmowałem, że nie oni byli naszymi wrogami. Byli nimi Jankesi, którzy
zatruwali dusze Indian, a wszystko po to, żeby nas zniszczyć.

Następnego dnia puściliśmy jeńców na wolność.
Bandy innych Wron krążyły dokoła nas, ale wnet przekonały się, że nie mają tu,

czego szukać. Dały nam spokój.

24. LOS BANDY MORDERCÓW

W

dwa dni po przykrym zajściu ze zdradzieckimi Wronami dotarliśmy do rzeki

Musselshell, która płynąc wpierw na wschód, następnie na północ, wpada do Missouri. A
Missouri była już bliska wypatrywanego od kilku tygodni celu, granicy kanadyjskiej.

Więc pomimo wyczerpania i wielu chorych i rannych znowu wstępowała w nas

nadzieja. Pułkownika Sturgisa i generała Howarda pozostawiliśmy za sobą o kilka sporych
dni marszu, a że byli oni także znużeni, nie mogli nas dogonić. O innych zaś wrogach nie
mieliśmy żadnych wieści.

Więc jakkolwiek kraj, przez który się przebijaliśmy, nie był zachęcający - jakieś

bezdrzewne, faliste prerie, pokryte wielu opuncjami i kaktusami, a rozcinane mnóstwem
głębokich parowów - to jednak Kanada była coraz bliższa. Chorzy nasi czuli się lepiej,
sterani - silniejsi.

Czasem na postoju widziałem uśmiech na twarzy Wodza Józefa, czego dotychczas nie

było; a dobrze rozumiałem ów uśmiech. Wódz niedaremnie należał do rodu miłującego pokój
i od pokoleń darzącego Amerykanów przyjaźnią. Teraz zaczęliśmy widzieć rychły koniec
strasznej wojny.

Tymczasem powstawały nowe kłopoty. Od czasu spotkania ze szczepem Wron

krążyła dokoła naszego obozu mordercza banda Jankesów cywilów czyniących nam niemało
złego. Było ich sześciu, a może więcej, mieli śmigłe konie, a uwzięli się na naszych
zwiadowców. Kto wyjeżdżał z obozu, mógł być pewien, że prędzej czy później z nimi się
spotka. Dobrze strzelali i mieli dalekonośne strzelby, zapewne modelu Sharpa. Traciliśmy
najlepszych wojowników.

Wódz Józef powierzył zniesienie tej bandy Olikutowi, a ten dobrał sobie paczkę

pięciu dzielnych, do której i ja się dostałem jako najmłodszy; wybrano mnie, bo miałem ostry
wzrok i dobrze strzelałem.

W połowie września przemykaliśmy się przez wzgórza zwane Judith Basin, leżące

między rzekami Musselshell a Missouri. O kilka mil przed obozem sunął chyłkiem jak
zwykle nasz patrol łypiący okiem na wszystkie strony. Pewnego dnia w południe nasza
szóstka dojechała do małej doliny ze źródłem pośrodku otoczonym krzewami wierzbiny.
Olikut zarządził krótki popas. Było gorąco od jesiennego słońca i panowała w przyrodzie
głęboka cisza, nie zmącona żadnym wietrzykiem.

Nagle usłyszeliśmy z daleka huk kilku strzałów, przytłumiony odległością. Strzelali

obcy ludzie, bo nikogo z naszych nie było w tej stronie.

- To z pewnością banda, na którą polujemy! - zauważył Olikut.
- Albo która na nas poluje! - odrzekł Czarny Jastrząb.
- Zobaczymy! Zobaczymy, kto na kogo...
Ożywienie zapanowało w naszym gronie, jak gdybyśmy nareszcie odkryli ponętną

zwierzynę.

Po małej chwili z północy, skąd rozległy się strzały, doszedł naszych uszu głuchy

szum. Zbliżał się wyraźnie ku nam i powoli przybierając na sile, zmieniał się w inny odgłos:
tętent wielu zwierząt, stada bizonów. W pewnym momencie pojawiły się zwierzęta na
falistym widnokręgu, oddalone od nas, o jakie trzy czwarte mili. Było ich kilkadziesiąt,

tworzyły ciemną, zbitą masę. Pędziły galopem, niewątpliwie spłoszone przez ludzi, którzy do
nich strzelali.

Ukryci w naszej kotlinie, wychylaliśmy głowy, wypatrując myśliwych. Ale nie

zjawili się. Tymczasem bizony przegalopowały z daleka w obłoku kurzu i zniknęły nam z
oczu, a ludzi ani widu.

- Widocznie upolowali jednego bizona albo dwa i to im wystarczyło! - domyślał się

Olikut. - To nie była zwykła partia myśliwych, ci ścigaliby bizony...

Okolica rozpościerała się w bezładnym pomieszaniu prerii, skał, parowów, wzgórz i

dolin, a w tych dolinach zieleniło się więcej niż dotychczas drzew; były tam osiki, olchy i
ś

wierki. Znak bliskości wielkiej rzeki Missouri.

Należało jak najszybciej upewnić się, kim i gdzie byli ludzie, którzy strzelali do

bizonów, więc niezwłocznie ruszyliśmy w kierunku strzałów. Sunęliśmy ostrożnie,
wykorzystując wszystkie wklęsłości terenu i wysyłając przed siebie dwóch wojowników jako
czujki.

Przezorność opłaciła się. Nie ujechaliśmy i dwóch mil, gdy wojownik

wyprzedzający nas ręką przesłał nam znaki, że coś ujrzał. Gdy cicho dojechaliśmy do niego i
stanęli za skalistą krawędzią, ujrzeliśmy przed sobą dolinę w kształcie niecki rozległej na pół
mili, a w niej na samym jej końcu, kilku ludzi i konie. Popasali w dorywczym obozowisku
rozbitym tuż obok stromej ściany skalistej.

Przez lornetkę odkryliśmy wśród tamtych dwie nieobce nam postacie, których widok

rzetelnie nas poruszył: Jacka Douglasa i Jamesa Masona. Tak, to oni, nie kto inny, zabijali
naszych zwiadowców. A teraz wszyscy tak zajęci byli oprawianiem upolowanego bizona, że
zdawali się mało uwagi zwracać na swe otoczenie.

Naliczyliśmy ich sześciu, a osiem koni, i nastręczało się pytanie, czy owe dwa

nadliczbowe konie były tylko juczne, czy też należały do dwóch nieobecnych w tej chwili
jeźdźców.

- Wykorzystamy skalistą ścianę, pod którą banda się rozłożyła! -rzekł po namyśle

Olikut. - Podzielimy się na trzy pary. Jedna para wojowników wejdzie od tyłu na skałę i
strzeli w odpowiednim momencie do wroga na dole. Ów moment nadejdzie, gdy dwie inne
pary zaczają się w dwóch miejscach na brzegu doliny, tak żebyśmy Jankesów wzięli w trzy
ognie.

- Kto pójdzie na skałę? - zapytał Czarny Jastrząb.
- Ty pójdziesz - odrzekł Olikut - i weźmiesz Biegnącego Łosia; ma karabin

wielostrzałowy i nie chybia...

- A z naszymi końmi co zrobimy?
- Każda para weźmie je ze sobą.
Rozjechaliśmy się. Czarny Jastrząb i ja nieco się cofnęliśmy, a następnie, kryjąc się w

zagłębieniach pomiędzy wzgórzami, objechaliśmy dolinę i zsiedli z koni w pobliżu ściany
skalnej. Tu ukryliśmy zwierzęta w napotkanej wnęce, sami zaś wspięliśmy się po stromej
skarpie na tylną stronę szczytu. Byliśmy ponad doliną na wysokości trzech wyrośniętych
ś

wierków:

Obóz bandy znajdował się pod nami, lecz nieco z ubocza, co ułatwiało nam

celowanie. Przeszukiwaliśmy wzrokiem przeciwległe stoki nad doliną, czy nie ujrzymy
naszych dwóch par, ale nic z tego; widocznie skutecznie się kryły.

Nagle na dole powstało zamieszanie. Rozległy się tam urywane głosy. To dwóch

ludzi, dotychczas nieobecnych, powróciło do obozu i zaalarmowało kamratów: ci dwaj
musieli odkryć w okolicy coś podejrzanego. Zgraja zaczęła biec do koni.

- Walimy! - zgrzytnął Czarny Jastrząb.
Na dole nawinął mi się pod lufę Jack Douglas, więc strzeliłem do niego. Musiał

dostać, bo zatoczył się jakby pijany. Ale zaraz stanął prościej i z wysiłkiem wlókł się w

stronę koni. Innego łobuza, wsiadającego właśnie na oklep, wziąłem na muszkę i palnąłem.
Koń runął na przednie kolana, lecz chyba i człowiekowi się dostało: zrzucony na ziemię, nie
potrafił wstać, tylko się czołgał. Trzeci gałgan był już na koniu i galopem uchodził, przecież
zdążyłem do niego wyrżnąć. Koń padł, jednak jeździec zeskoczył z jego grzbietu i jął pieszo
wyrywać co sił ku środkowi doliny, gdzie rosły bujne zarośla. Daleko nie ubiegł; następna
kula była celniejsza i powaliła go na miejscu.

Strzelanie do tych trzech z pewnością nie trwało dłużej niż dziesięć sekund, a w tym

czasie Czarny Jastrząb, klęczący o kilka kroków ode mnie, również z pasją do nich grzmocił.
I skutecznie. W pewnej chwili kątem oka widziałem, jak trafił jednego ze zbirów.

Z dołu huknęły strzały i trzeba było się lepiej kryć. Z bandy, składającej się z ośmiu

chłopa, niezawodnie pierwszymi strzałami utłukliśmy więcej niż połowę, po czym pozostali
podjęli obronę. Przycupnęli w szparach i nuże odstrzeliwać się do nas w górę. Między nimi
był tam gdzieś James Mason.

Tymczasem Jack Douglas, raniony, dowlókł się do koni i dobywał sił, by dosiąść

jednego z nich. Nie dał rady. Jak tylko się grzywy uchwycił, spadał.

- Musimy go mieć żywego! - oświadczył Czarny Jastrząb. - Ubiję mu konia! ,
Zmierzył się, ale nie zdążył wypalić, gdy z doliny doszły nas nowe strzały. To nasi

czterej towarzysze, widząc i słysząc, co się działo przy skalistej ścianie, migiem siedli na
konie i sadząc przez dolinę zbliżyli się do nas. Ogniem razili tych z bandy Douglasa, którzy
jeszcze byli cali. Niedobitkom wroga udało się zranić naszego wojownika Ciemnego Tropa,
ale to był już ich koniec. Czarny Jastrząb i ja popędziliśmy na dół. Czterech z bandy leżało
zabitych, trzech było ciężko rannych. Nie doliczyliśmy się ósmego, a był nim morderca
James Mason.

- Do diabła! - huknął Czarny Jastrząb. - Gdzie ten ósmy, gdzie Mason?!
W rozgardiaszu panującym w ostatnich chwilach walki Mason zdołał ulotnić się.

Zaczęliśmy raźno szukać go po całej dolinie i na bocznych wzgórzach, daremnie. Słońce już
zachodziło; musieliśmy zaniechać pościgu. Należało jeszcze rozważyć, co zrobić z trzema
rannymi draniami. Większość naszego podjazdu była za tym, by ich nie dobijać, lecz zawieźć
do obozu jako jeńców.

- Nie! - żachnął się Czarny Jastrząb. - To mordercy, zasłużyli na śmierć! Znacie

Wodza Józefa! On nie lubi patrzeć na zabijanie, gotów im darować życie...

Wszyscyśmy wyczekująco spojrzeli na Olikuta.
- Czarny Jastrząb - oświadczył wódz - ma słuszność: zasłużyli na śmierć, a przede

wszystkim zasłużył Jack Douglas. Ale jeśli tak, to osądzimy ich zgodnie z prawem zachodu...

Nie zwłócząc, przytaszczyliśmy na jedno miejsce trzech rannych, a Olikut, otoczony

przez nas wszystkich, krótko i węzłowato zapytał ich, co mają na swą obronę.

- W niczym nie zawiniliśmy! - warknął Douglas.
- A wy, nie będąc żołnierzami, czyście nie zamordowali w ostatnich dniach kilku

naszych zwiadowców?

- Nic podobnego!
Olikut kazał nam przeszukać ich toboły i w istocie znaleźliśmy kilka przedmiotów i

amuletów, należących do zabitych zwiadowców.

- Oto dowód, żeście ich zabili! - stwierdził Olikut. - Skazujemy was na powieszenie!
- Nie macie prawa! - wrzasnął Douglas i zaczął się szarpać. - Jesteśmy

Amerykanami!! Wara wam!

- Na tobie, Jacku Douglas, ciąży ponadto jeszcze inna zbrodnia: zamordowanie

niewinnych czterech Indianek w dolinie Waliowa...

W pobliżu rosło drzewo o rozłożystych gałęziach. Zaraz zabraliśmy się do wykonania

wyroku na opryszkach.

Jeden z nich, kreatura o wyjątkowo zbójeckiej gębie, zażądał zwłoki i zaofiarował

nam bogaty okup, jeśli go oszczędzimy.

- Okup? - zaśmiał się Olikut urągliwie.
- Mam złoto! Dużo złota!
- Gdzie?
- Tu w pobliżu. Złoto mogę zaraz dać. Przyniosę je...
Pod dozorem wojownika powlókł się chwiejnym krokiem niedaleko i wrócił z torbą, z

której wyjął pękaty woreczek, ważący więcej niż dwa funty. Część zawartości wysypał sobie
na dłoń: ujrzeliśmy pył oraz grudki złota.

- Niestety, mylisz się! - rzekł do niego Olikut. - Dla nas, Indian, złoto nie ma żadnej

wartości. Gardzimy nim! A dla ciebie, huncwocie, także już nie ma wartości: będziesz wisiał
za chwilę...

Olikut odszedł od nas o kilkanaście kroków i na wszystkie strony rozsypał z zawziętą

miną złoto z worka. Trzech jeńców powiesiliśmy na gałęziach pobliskiego drzewa na
powrozach ze skóry bizonowej, zwanych lasso. Douglas straszliwie nam przy tym złorzeczył
i musieliśmy mu zatkać usta kłębem zielska.

Zbiegły James Mason w nocy nie zamącił nam spokoju, a następnego dnia rano na

próżno szukaliśmy go w okolicy. Zresztą spieszno nam było do swoich w obozie i do zdania
sprawy Wodzowi Józefowi o wytępieniu bandy morderców. Z wyjątkiem jednego.

25. RADOŚĆ NAD MISSOURI

J

uż przeszło trzy miesiące trwała nasza wojna ze Stanami Zjednoczonymi. Wojna, w

której Jankesi przykładnie, a więc z całą bezwzględnością, postanowili rozprawić się z grupą
niezależnych jeszcze Nezpersów. Przez długie jak ponury sen trzy miesiące garstka naszych
wojowników skutecznie odpierała ataki i skutecznie zwodziła wroga mającego nad nami
miażdżącą przewagę zarówno liczebną, jak i wszelkiego wyposażenia.

Jak już kilkakrotnie wspominałem, męstwa, waleczności i zwycięstw nie mogły nam

odmówić nawet wrogie gazety amerykańskie. Ileż sił jednak kosztowały nas wytężone
marsze, ciągłe kluczenie i gubienie pościgu, starcia i potyczki! Tego było doprawdy już
nadto, zwłaszcza dla dzieci, starców i kobiet. A jednak uporczywie brnęliśmy dalej, bo oto
wreszcie zbliżaliśmy się do potężnej Missouri, skąd do Kanady mieliśmy już tak blisko.

A więc wszyscyśmy żyli myślami o Missouri. Kobiety wymawiały nazwę rzeki z

westchnieniem ulgi, na twarzach wojowników coraz częściej pojawiały się uśmiechy.

W wędrówce na północ podążaliśmy przez krainę zwaną Judith Basin; stamtąd do

Missouri było nie dalej niż pięćdziesiąt mil. Nasi wodzowie dobrze znali te strony z wypraw
myśliwskich i wiedzieli, że przed nami znajdują się dwa dogodne miejsca do przebycia rzeki:
jedno w pobliżu ujścia Musselshell, gdzie można było pokonać groźną Missouri na łodziach
ze skóry bizonowej; drugie o pięćdziesiąt mil w górę rzeki, nie opodal Cow Island.
Wodzowie nasi początkowo skłaniali się ku pierwszej możliwości, lecz ostatecznie wybrali
bród przy Cow Island. Wybrali dlatego, bo u ujścia Musselshell leżała mała, bezbronna osada

Corral, a na wieść o niej w oczach wielu młodych wojowników, nadal rozjątrzonych masakrą
w dolinie Big Hole, pojawiały się złe błyski.

I wreszcie ujrzeliśmy Missouri. W naszej górskiej ojczyźnie żyliśmy za pan brat z

wieloma dzikimi rzekami: nie straszna nam była rwąca Salmon czy rozhukana Snake.
Wszelako spozierając na Missouri, na jej mętne, ciemne masy wody, od których biła
niewytłumaczalna potęga, czułem, że to prawdziwa rzeka wśród rzek. Wielokrotnie
przysłuchiwałem się opowieściom starszych wojowników o sile jej odmętów, o jej
zdradzieckich wirach. Missouri, zwana przez Indian Mętną Rzeką, słynęła także i z tego, że
zdumiewająco szybko zmieniała poziom swych wód. Porywała z brzegów pnie i całe drzewa,
by wciągnąć je w głębię, a potem z impetem wypchnąć na powierzchnię o pół mili dalej.

Dla nas jednak przedostanie się przez Missouri nie nastręczało większych trudności.

Bród w pobliżu Cow Island był płytki i łatwy do przebycia. Kiedyśmy doń dotarli, ujrzeliśmy
na przeciwległym brzegu sporą stertę skrzyń i worków, a w pewnym odstępie od niej
gorączkowo okopujących się kilkunastu Długich Noży i kilku cywilów. Później
dowiedzieliśmy się, że dopiero co był tu parowczyk „Benton", który wyładował towary dla
położonego o siedemdziesiąt mil dalej na zachód Fortu Benton. Ów fort był placówką
głównie handlową, a nie wojskową, toteż dowódca tamtejszego szczupłego garnizonu mógł
wyprawić jedynie trzynastu żołnierzy do ochrony cennego ładunku.

Najpierw straż przednia, licząca dwudziestu wojowników, przebyła Missouri.

Następnie pozostali wojownicy przeprawili przez rzekę rannych, starców, kobiety i dzieci, a
na końcu konie i bydło. W tym czasie zbrojna dwudziestka bacznie pilnowała Jankesów,
przytajonych w okopach jak myszy pod miotłą.

Po rozłożeniu obozu w bezpiecznym miejscu, o dwie mile na północ od Missouri,

część wojowników wróciła do brodu i strzałami przepędziła owych kilkunastu strażników.
Potem zabrała się do towarów. Odkryła znaczne zapasy mąki, ryżu, fasoli, bekonu, sucharów,
kawy i cukru oraz innych jakże potrzebnych nam rzeczy. Nie zważając na kryjących się
w pobliżu wrogów, wojownicy obładowali towarami juczne konie i witani gromkimi
okrzykami, przywiedli je do obozu.

Był dzień 23 września 1877 roku. Od wielu tygodni pierwszy miły, jasny dzień dla

naszej grupy. Wreszcie nadeszła dawno upragniona chwila: tylko osiemdziesiąt mil drogi
dzieliło nas teraz od Kanady. Drogi wolnej od Długich Noży, gdyż Howard i Sturgis tłukli się
za nami o dobre cztery dni marszu, a może i dalej. Zatem wyzwolenie było już pewne -jaka
bowiem siła mogła nas jeszcze zatrzymać na obszarze Stanów Zjednoczonych?

Tedy ludzie nasi oddawali się radości, do późna w noc trwały gawędy, wśród

namiotów wybuchały śmiechy. W wesołym podnieceniu gotowi byliśmy niemal zapomnieć o
strasznych przejściach, o ranach, wycieńczeniu, nędzy. Oto znowu czekało nas życie w
pokoju, z dala od prześladowań Długich Noży, w kraju, gdzie nie będą nas osaczali zachłanni
osadnicy ani knuli podstępów zdradzieccy Indianie.

Twarze Nezpersów, jeszcze tak niedawno posępne i wyczerpane, teraz tchnęły nową

ufnością; wypogodzone oczy uśmiechały się radością życia. A wszyscy wzruszeni spoglądali
na Wodza Józefa, wiedzieli bowiem, że głównie jemu zawdzięczali to zwycięstwo.

Wódz Józef dzielił naszą radość, ale myślą wybiegał już ku dalszym poczynaniom.

Jeszcze przed nadejściem nocy przywołał kilku wojowników i polecił im, by szykowali
wierzchowce do drogi. Mieli co rychlej popędzić na północ do Sitting Bulla. On -
przypominam - przebywał wówczas na ziemi kanadyjskiej, gdzie znalazł schronienie przed
zemstą Jankesów za zwycięstwo jego Sjuksów i Szijenów nad generałem Custerem. Wódz
Józef chciał zawiadomić go o naszej ucieczce i zaproponować mu połączenie sił Nezpersów i
Sjuksów.

Nam, kilku młodym chwatom, widzącym odjeżdżających wysłanników, zaczęły

nasuwać się pewne wątpliwości. Zdobyliśmy się na odwagę i przystąpili do wodza.

- Wodzu Józefie - rzekł któryś z nas z wahaniem w głosie. - Dotąd sami sobie

radziliśmy i dotarliśmy tu bez niczyjej pomocy. Dlaczego więc teraz zwracamy się do tych
Sjuksów?... Przecież byli zawsze naszymi wrogami?

- Macie rację, byli - Wódz Józef uważnie na nas popatrzał - jednak nie sądzę, iżby

zamierzali być nimi nadal.

- Ale gdy przypomnimy sobie tych rabusiów, Wrony...
- Rozumiem waszą rozterkę. Wszakże Sjuksowie zdają się z innej gliny. Oni dobrze

wiedzą, kto ich prawdziwym wrogiem. Zdrowy rozsądek nakaże im pogrzebać dawne waśnie
między nami.

- A jeśli nie stanie im rozsądku?
- Sitting Buli to człowiek o otwartej głowie...
Jak się wkrótce okazało, Wódz Józef niestety przecenił Sitting Bulla.

26. WYBIELONY OBRAZ JANKESA

G

dy my, Nezpersowie, przekraczaliśmy rzekę Missouri, była już jesień, noce

przymrozkami ścięte, chociaż dni nieraz słoneczne, a liście niektórych drzew czerwone jak w
płomieniach.

Ś

wiadomi tego, że swych uporczywych prześladowców pozostawiliśmy daleko za

sobą na południu, mogliśmy teraz nieco dłużej odetchnąć na postojach.

Uwagą i myślami zwróceni ku południowi, skąd oczekiwaliśmy wroga, nic nie

wiedzieliśmy o bliskim niebezpieczeństwie, zawisłym nad nami skądinąd, od wschodu. Tam
w forcie Keogh nad środkowym biegiem rzeki Yellowstone, czyhał ze świeżymi
szwadronami pułkownik Nelson A. Miles, pogromca Indian w wielu kampaniach, a obecnie
dowódca wojskowego rejonu całej Montany. Czyhał jak złowróżbny pająk, a gdy dostał
gwałtowne wezwanie telegraficzne od generała Howarda, by pośpieszył mu z pomocą i
skręcił łeb zuchwałym Nezpersom znajdującym się już na terenie Montany, Miles zerwał się
jak dziki kot do czynu. Zerwał się z nadzieją na bliski awans na generała.

O, straszny telegrafie, piekielny wynalazku białych ludzi, w tych dniach naszej

rozpaczliwej walki największy wrogu czerwonego wojownika! Nie straszne nam były
karabiny ni działa Jankesów, bośmy celniej strzelali; nie straszna nam była ich przewaga
liczebna, kiedy na jednego wojownika przypadało dziesięciu i piętnastu, i nawet dwudziestu
wyćwiczonych żołnierzy z długimi nożami, bośmy lepiej umieli się skradać; ale straszny był
dla nas cienki drut przenoszący w oka mgnieniu groźne słowa przez góry, rzeki i prerie,
wieści przerzucane błyskawicą z fortu do fortu! Ów cienki drut silniejszy był niż nasza
waleczność i potężniejszy niż duch naszych wodzów!

Dziki kot, Miles, błędnie zrobił swe wojenne kalkulacje i skoczył w próżnię. Z

dziesięcioma szwadronami z Keogh walił co tchu przez dwadzieścia mil do mylnego miejsca
nad Missouri, święcie przekonany, że tam, u ujścia rzeki Musselshell, będziemy przechodzili
na północ. A my, Nezpersowie, znowu okpiliśmy jednego z pułkowników: nie przy ujściu
Musselshell, lecz brodem w pobliżu Cow Island przekroczyliśmy Missouri. Do kanadyjskiej
granicy mielibyśmy raptem dwa dni jazdy, gdyby nie było u nas tylu osłabionych chorych i
rannych.

Wciąż nic nie wiedzieliśmy o istnieniu bliskiej potęgi Milesa. On natomiast wiedział

o nas. Doniesiono mu, że przeszliśmy przez Missouri i byliśmy już na ostatnim etapie do
Kanady. On, wciąż zakorkowany u ujścia Musselshell, był bezradny. Wielka rzeka oddzielała
go od nas, a pędzenie do najbliższego brodu tak opóźniłoby pościg za nami, że nic z tego by
nie wyszło: Miles nie dogoniłby nas przed granicą.

Niestety zaszedł niespodziewany ślepy przypadek, splot wydarzeń fatalny dla nas, a

kaducznie szczęśliwy dla Milesa. Oto parowczyk „Benton" - o którym już wspominałem -
obsługujący transporty na górnym Missouri; znalazł się w tych dniach w pobliżu. A gdy do
Milesa dotarła wieść o naszym przejściu przez wielką rzekę, statek opuścił był już przystań u
ujścia Musselshell i płynął w dół Missouri. Opuścił, owszem, ale nieco niżej zatrzymał się
wśród lesistych brzegów, by załadować zapas drzewnego paliwa. Miles do ujścia Musselshell
przybył za późno, statku już nie było. Lecz jeden z jego oficerów, porucznik Biddle,
dostrzegł smugę dymu na niebie za wzgórzami i domyślił się, że „Benton" był jeszcze w
okolicy. Zameldował o tym Milesowi. Pułkownik kazał swej artylerii jak najszybciej
wystrzelić granaty w pobliże parowca i w istocie dopiął swego: „Benton" zrozumiał
znaczenie pocisków i po dwóch godzinach, wrócił do ujścia Musselshell. Ważna, a dla nas
tak okrutna karta historii Stanów Zjednoczonych spełniła się: Miles mógł teraz łatwo
przerzucić przez Missouri swe szwadrony i dogonić nasz obóz. Miał szczęście, my mieliśmy
pecha.

Pułkownik Nelson A. Miles, oficer najwyższego zaufania Ministerstwa Wojny w

Waszyngtonie! Amerykańscy historycy wyznaczyli mu rolę szczerego przyjaciela Indian w
przeciwieństwie do surowych rygorystów, jakimi byli generał Howard czy Wheaton,
pułkownicy Gibbon czy Sturgis. Ci wszyscy słynęli jako twardzi dowódcy-zabijacy,
natomiast Miles, dowódca co prawda srogi i służbista, miał na świecie uchodzić za człowieka
kulturalnego, o wysokich walorach serca i umysłu, za przyjaznego dla Indian.

Ja, Biegnący Łoś ze szczepu Nezpersów, nie zgadzam się z tym obrazem.

Przebywałem przez cały czas w pobliżu Wodza Józefa i wiem, że pułkownik Miles nie był
naszym przyjacielem. To był obłudny wymysł amerykańskich historyków.

27. WIELKI ROZLEW KRWI

P

rzekroczywszy Missouri doznaliśmy tak radosnego upojenia, że mniemaliśmy, iż

straszną wojnę mamy już za sobą. Lecz od Kanady dzieliło nas jeszcze osiemdziesiąt mil
drogi; jakże to niewiele w porównaniu z przeszło półtora tysiącem mil, które dotąd
przebyliśmy, a jednocześnie jak wiele, gdy drogę mierzyć krokami, z których każdy był
wielkim wysiłkiem dla naszych wycieńczonych ludzi. Na domiar złego pierwszej nocy po
przejściu rzeki powietrze raptem się ochłodziło i zerwał się mroźny wiatr od północnych
rozłogów. Ponownie ogarnęło nas nieludzkie zmęczenie.

A jednak następnego dnia, nie zwlekając, podjęliśmy dalszą wędrówkę na północ.

Niezwykły zaiste przedstawialiśmy widok. W ostrych podmuchach wiatru żałośnie trzepotały
łachmany jakie nam zostały po naszym dawnym odzieniu. A w strzępach obuwia nikt zgoła
nie rozpoznałby naszych ciepłych i wygodnych mokasynów. Ludzie poruszali się z trudem,
kobiety i starcy często zataczali się i padali.

Co jakiś czas dla posilenia się i wytchnienia przystawaliśmy na krótkie postoje.

Pamiętam, jak mi oczy same się zamykały. Podczas któregoś postoju do Wodza Józefa
przystąpiła jego żona, Wiosna Roku, z bolesną troską w oczach. Zawsze skora ludziom do
pomocy, przez wszystkich lubiana, ostatnio zbyt wiele cierpień wokół siebie widziała i sama
przeżywała. Niedawno powiła córeczkę, która od kilku dni żałośnie kwiliła w poduszce.

- Hejnmot, czy nie moglibyśmy zatrzymać się tu trochę dłużej? -spytała, patrząc z

nadzieją na surowy kraj rozciągający się dokoła. - Ludzie nie mają już sił. Dzieci... - zamilkła
ze łzami w oczach.

Wódz Józef, chociaż podzielał żal i strapienie Wiosny Roku, potrząsnął głową.
- Musimy iść dalej! Ścigają nas dwie armie Długich Noży, nam zaś zostało niewiele

ponad stu wojowników. Posłańcy od Sitting Bulla nie wracają; może go jeszcze nie znaleźli...

- Hejnmot, walczyłeś dzielnie - w głosie Wiosny Roku brzmiała nuta dumy - bez

Sitting Bulla, bez niczyjej pomocy!

- Walka jeszcze nie skończona! - Wódz Józef niecierpliwie westchnął.
- Wiem. Ale to takie ciężkie i ciągnie się bez końca...
Wódz Józef z całą ostrością uświadamiał sobie, że jego ludzie gonią ostatkiem sił. Z

ciężkim sercem patrzał na wynędzniałych Indian siedzących przy wieczornych ogniskach.
Było tam wiele pustych miejsc. Ci ludzie dość już trudów ponieśli, dość krwi przelali. Ale
teraz wolność była w zasięgu ich ręki.

Toteż każdego ranka podejmowaliśmy dalszą wędrówkę. Lecz posuwaliśmy się z

dnia na dzień coraz wolniej. Szczęściem dla nas żołnierze Howarda i Sturgisa byli równie
sterani pościgiem: dzieląca nas przestrzeń nie kurczyła się i ciągle wynosiła owe bezpieczne
cztery dni marszu.

Zboczywszy nieco na wschód, by obejść góry Bearpaws, pod koniec szóstego dnia od

przejścia Missouri dobrnęliśmy do Snake Creek, dopływu rzeki Milk, która częściowo
toczyła swe wody już po stronie kanadyjskiej, i tu legliśmy na spoczynek. Do granicy było
stąd nie dalej niż trzydzieści mil. Chłód nie zelżał ani trochę. Niebo zawlekło się ciężkimi
chmurami, na które spoglądaliśmy z niepokojem, w tych stronach, bowiem zapowiadały
blizzard, groźny dla wszystkiego, co żyje. Wnet jednak zapomnieliśmy o posępnych
chmurach, ponieważ nasi zwiadowcy wytropili i ubili kilka bizonów. Od ognisk jął
rozchodzić się miły zapach pieczonego mięsiwa.

Nazajutrz skoro świt rozjaśnił widnokrąg, przygalopowali dwaj zwiadowcy z

niespokojną wieścią, że spostrzegli tumany kurzu od strony wschodzącego słońca. Czyżby
Długie Noże?! Ale przecież wróg ciągnął za nami od południa, nie od wschodu! I był daleko.
Przypuszczalnie, więc były to bizony, w które tutejsze rozłogi wciąż jeszcze obfitowały. Dla
pewności jednak postanowiliśmy jak najspieszniej zwinąć obóz i ruszyć dalej. Wszelako
wódz Zwierciadło opiekujący się tego dnia kobietami, dziećmi i starcami, przekonany, że to
jeno stado kudłaczy nadciąga, doradzał ludziom, aby w spokoju się posilili.

Po krótkim czasie, gdy część rodzin była już gotowa do drogi, naraz na szczycie

wzgórza, wznoszącego się na południe od naszej doliny, ukazał się inny zwiadowca. Zatoczył
kilka kręgów na wierzchowcu i gwałtownie jął wymachiwać kocem nad głową. Zły, groźny
znak: zbliżają się. Długie Noże na koniach! Siła ich!

W obozie powstał popłoch. Dopiero potężny głos Wodza Józefa pohamował Indian:
- Dość tego!! Gotujmy się do obrony!
Wojownicy, którzy ostatnio ledwo zipali ze zmęczenia; na zew wodza w oka

mgnieniu przeistoczyli się na powrót w jeden zwarty hufiec obronny. Biały Ptak, Olikut,
Ż

ółty Byk i Szczupły Łoś, odebrawszy rozkazy, co duchu pędzili ze swymi ludźmi na

wyznaczone pozycje.

Od czasu pamiętnej masakry nad Big Hole Wódz Józef zważał, by obozowiska

rozbijać w miejscach łatwych do obrony. I tym razem dolinę nad potokiem Snake wybrał

nader starannie - od południa osłaniały ją strome wzgórza, a od północy łańcuch skalistych
szczytów, które ku wschodowi zbliżały się do południowych wzgórz, utrudniając dostęp do
doliny. Jedynie ku zachodowi dolina się rozszerzała i tu była na pozór całkiem otwarta,
jednak przecinała ją w poprzek ciemna smuga. Był to wąski parów mogący w każdej chwili
posłużyć za rów strzelecki. Ów parów łączył się z dwoma innymi korytami. Zaiste natura
jakby umyślnie stworzyła tu linie obronne.

Doszły nas odgłosy trąbek i narastające dudnienie kopyt końskich. Jankesi

postanowili przypuścić atak od zachodniej, otwartej strony doliny. Zatem do tamtejszego
parowu rzucili się Biały Ptak i Olikut wraz ze swymi wojownikami. A Szczupły Łoś i jego
ludzie wspięli się na północne skały, by stamtąd razić wroga.

Ja należałem wtenczas do oddziału Olikuta. Przyczaiwszy się w parowie, słyszeliśmy,

jak łomot kopyt rósł, tym groźniejszy, że wrogów wciąż jeszcze nie było widać. Aż oto
wypadli zza ostatniego południowego wzgórza - doborowa kawaleria Stanów
Zjednoczonych, pyszna, wspaniała, pewna zwycięstwa, wściekle szarżująca, by ostatecznie
dopaść przeklętych Nezpersów. Przed sobą w dolinie mieli kobiety, dzieci, starców,
bezbronnych i strwożonych. Na czele sadził z wyciągniętą szablą amerykański oficer, coraz
wyraźniej widziałem jego twarz wykrzywioną grymasem uśmiechu. Wziąłem go na muszkę.
Sześćdziesiąt kroków, pięćdziesiąt - teraz! Jankes w swym świecącym dystynkcjami
mundurze wypuścił szablę i gruchnął na ziemię. Parów na całej swej długości zagrzmiał
naszą kanonadą. Grad kul uderzył w Amerykanów niczym obuchem i w mig rozbił ich
szarżę. W szeregach wroga zrobił się zamęt. Przeraźliwie kwiczały konie, jęczeli ranni i
konający. Prawie połowa spośród nacierających, kilkudziesięciu, padła martwa lub ranna.
Inni ratowali skórę, kryjąc się za ciałami koni.

Dziś, po latach, z goryczą przywołuję na pamięć owe odgłosy zgiełku bitewnego. Nad

Potokiem Snake ginęli od naszych kul młodzi, przecież dopiero co pełni życia żołnierze
amerykańscy. Ja, Biegnący Łoś, zapytuję, w imię czego musieli ginąć owi młodzi żołnierze?
Ż

eby bronić swej potężnej ojczyzny przed naszą grupą? Przed Nezpersami, którzy zawsze

pragnęli pokoju i Jankesom wtedy chcieli tylko zejść z drogi, by gdzieś daleko na północy
ż

yć w spokoju? Zapytuję także, jakiego uszczerbku doznałyby Stany Zjednoczone, gdyby

Nezpersowie uszli do Kanady?

Dla wysokich oficerów z Ministerstwa Wojny w Waszyngtonie, dla pułkownika

Milesa, gorliwego wykonawcy ich rozkazów, niewiele znaczyła cena krwi ludzkiej. Tępa
zaciekłość, mściwość do samego końca, żądza kariery - oto, co ich pchało do czynu!

Krew przelana w owej wojnie - i to zarówno amerykańska, jak i naszych kobiet,

dzieci i wojowników - ta krew spada na butnych dowódców i polityków amerykańskich!

A zatem w pierwszym starciu nad potokiem Snake wróg doznał ciężkich strat.

Wszelako nasze położenie nie było wesołe. Kawaleria, która tak niespodziewanie zwaliła się
na nas w wielkiej sile sześciuset strzelb, nie należała ani do oddziałów Howarda, ani Sturgisa.
Jakeśmy się wkrótce dowiedzieli, było to wojsko pułkownika Milesa. Tegoż Milesa, którego
historycy amerykańscy niebawem umyślili obwołać szlachetnym przyjacielem czerwonych
ludzi. Wprawdzie już na samym wstępie srodze pociachaliśmy jego dwa szwadrony, ale
przecie miał jeszcze znaczne siły w odwodzie. Zaledwie odparliśmy pierwszy atak, gdy spadł
na nas dotkliwy cios. Jankesi dobrali się do naszego wielkiego stada koni, które popasało o
jakieś pół mili od naszej doliny. Zawrzało w nas, wszakże byliśmy bezsilni: mogliśmy jeno
przyglądać się, jak uprowadzany tabun znikał w oddali.

Jakby nie dość było nieszczęść, wódz Olikut, nieopatrznie wychyliwszy się z jaru,

został ugodzony kulą w samo serce. Utraciliśmy jednego z najdzielniejszych naszych
wodzów. Był bardzo lubiany.

Na początku walki blisko sześćdziesiąt kobiet, dzieci i starców z setką jucznych koni i

z garstką wojowników, przydzielonych im przez wodza Zwierciadło, wydostała się z doliny i

uszła na północ. Tu droga była jeszcze otwarta. Pozostałe rodziny schroniły się w korycie u
podnóża skalistych gór.

Tymczasem Długie Noże, sparzeni w pierwszym natarciu, zamierzali zaskoczyć nas z

przeciwnej strony, przez wschodnie zwężenie. Niedoczekanie ich! Żółty Byk przejrzał ich
zamiar i zasadziwszy się z grupką swych wojowników w załomach skalnych, mężnie stawił
im czoła.

Po godzinnych zmaganiach natężenie walki osłabło. Jankesi, choć wciąż kilkakrotnie

liczebniejsi, nie zdołali wyprzeć nas z naszych pozycji. Straty mieli duże: pięciokrotnie
wyższe od naszych! Co więcej - nie oni nas, lecz my ogniem naszym trzymaliśmy ich w
szachu. Gorzko się o tym przekonali, gdyśmy im wytłukli kilku chłopa, którzy próbowali
zaczerpnąć z potoku wody dla rannych.

Pułkownik Miles, przegrupowawszy swe siły, ponownie jął szturmować wschodnie

zwężenie. Mając znaczną przewagę liczebną, Długie Noże zaczęli wypierać stamtąd Żółtego
Byka, który ze swymi trzydziestoma wojownikami dotychczas dzielnie się bronił. Lecz
ostatecznie musiał wycofać się na północne skały, gdzie dołączył do grupy Szczupłego Łosia.
To był ciężki bój i niestety przyniósł nam dalszą bolesną stratę: zginęli wodzowie
Zwierciadło i Szczupły Łoś.

Ponadto żołnierze zawładnęli południowymi wzgórzami, co ułatwiało im ostrzał

naszych pozycji w parowach. Szala zwycięstwa jakby zaczęła przechylać się na stronę
Milesa. Pułkownik mógł odetchnąć: złapał wreszcie Nezpersów za rogi, teraz pozostawało
już tylko skręcić im kark. Uwaga Milesa zatrzymała się na opuszczonych indiańskich tipi w
dolinie.

- Gdyby tak puścić je z dymem, czerwonych wykończyłby głód i mróz! - warknął

Miles do swych oficerów.

Pułkownik ze złośliwym zadowoleniem spoglądał na zwały ołowianych chmur,

ciągnących od arktycznej północy. Z godziny na godzinę powietrze się oziębiało.

Około południa część Długich Noży, dosiadłszy wierzchowców, wyruszyła niby to w

pościg za grupą Indian, którzy na początku walk zdołali ujść na północ. Nagle ów oddział jak
na komendę zawrócił wierzchowce i cwałem rzucił się do ataku na zachodni parów. Głupcy,
myśleli, że z nami już koniec, że wystarczy jeszcze jedno uderzenie, a załamiemy się. Nasz
parów, przyczajony, ponownie tego dnia bluznął ołowiem i zmusił wroga do bezładnego
odwrotu. Wszelako kilkunastu Jankesów, zagalopowawszy się, nie miało innego wyboru,
jeno przeć naprzód i wpaść do naszego obozu. Nie myśleli już jednak o podpalaniu tipi, lecz
tylko o ratowaniu własnej skóry. Pięciu z nich legło martwych, a pozostali rozpierzchli się,
desperacko szukając jakiego bądź schronienia.

Nie daliśmy zniszczyć naszego dobytku, wszakże odparcie ostatniego ataku

opłaciliśmy śmiercią naszego mądrego czarownika i wodza, Tuhulhulzota. Złe duchy białych
okazały się potężniejsze od jego leków. W tym starciu uśmierciły także moich wiernych
druhów, Czarnego Jastrzębia i Skorego Łabędzia. Owe złe duchy białych nie były jednak
dość silne, ażeby złamać opór naszej grupy. Miles tedy rad nierad postanowił czekać na
posiłki Howarda i Sturgisa i zająć się lizaniem ciężkich ran zadanych jego oddziałom.

Coraz czarniejsze chmury przeciągające po niebie niczym szkaradne kruki, okryły

ziemię przedwczesnym zmrokiem. Wył wicher i zaczął sypać śnieg. Skulone w nasiąkłym
wilgocią jarze kobiety i dzieci bez koców i jadła dygotały z zimna.

Skoro zapadły ciemności, wydostaliśmy z namiotów skóry i żywność. Niestety,

niewiele tego było, większość bowiem naszego dobytku znajdowała się na owych stu
jucznych koniach, które uchodziły na północ.

Wódz Józef polecił ludziom dalej umacniać nasze pozycje i drążyć dodatkowe

schrony i doły strzeleckie. Dopiero późnym wieczorem odszukał swą żonę. Wiosna Roku

przebywała z innymi kobietami i dziećmi w parowie. Trawił ją niepokój o najstarszą córkę i o
innych bliskich, którzy uszli z doliny na północ.

- Hejnmot, czy oni jeszcze żyją? - zapytała.
- Żyją! Musimy wierzyć, że żyją! Ja wierzę! - odparł Wódz Józef.
Serdecznie dotknął jej ramienia i odszedł. Udał się do Białego Ptaka; z wodzów już

tylko on jeden obok Żółtego Byka został mu teraz do pomocy. Rzekł do niego:

- Biały Ptaku, dzielnie odpierałeś wroga. Mam wszakże dla ciebie jeszcze jedno

zadanie. Spośród swych wojowników wybierz sześciu najlepszych.

- Chcesz, żeby przekradli się przez linie Długich Noży?
- Tak, i wezwali pomocy Sitting Bulla!
- Pomocy Sjuksów?! To parszywi zdrajcy! - Biały Ptak zacisnął pięści. - Dziś rano

sam widziałem, jak któryś z tych łotrów zabił naszą kobietę! Wojownicy mówią, że
Zwierciadło też zginął od ich kuli!

- Wiem, że niektórzy Sjuksowie to haniebni zdrajcy! - Wódz Józef dobrze sobie

uświadamiał, że oblegający nas Jankesi zwerbowali oddział sprzedajnych Sjuksów do walki z
nami. - Lecz ludzie Sitting Bulla są inni; walczą tak samo, jak i my walczymy.

- Ja im nie ufam! - zgrzytnął Biały Ptak.
Po chwili milczenia Wódz Józef przemówił:
- Bez pomocy Sjuksów pozostałoby nam chyba już tylko jedno wyjście.
- Jakie?
- Poddać się - rzekł głucho Wódz Józef.
- Nigdy! Przenigdy!! - warknął tamten zapalczywie.
- A jednak tak! Wkrótce dotrą tu Howard i Sturgis ze swymi oddziałami, a wówczas

nasz opór na niewiele się zda.

- Prędzej zginę, niźli złożę broń!
- Biały Ptaku, jesteś waleczny, Lecz pomnij, że w tej wojnie nie tylko o honor

wojownika chodzi. Nie wolno nam dopuścić do zagłady naszej grupy. Kobiety i dzieci
Nezpersów muszą żyć i muszą przeżyć!

Biały Ptak przez kilka chwil stał nieruchomy niby skała, wszakże wyraz jego

twardych, zawziętych oczu nieco złagodniał:

- Dobrze, Hejnmot, przyślę ci ludzi. Najlepszych.

28. DZIELNY ŻÓŁTY BYK

W

nocy jeszcze bardziej wzmógł się mroźny wiatr i boleśnie nas kąsał. Zbliżał się

nieubłagany blizzard, kiedy wśród wycia wichru i zamieci Indianom się wydaje, że to dzikie
psy-widma pędzą po niebie, niosąc nieszczęście. Niosły niedolę i u nas. Byliśmy nie tylko
wymęczeni i głodni, i słabo odziani, ale poprzedniego dnia, jakkolwiek moc ubiliśmy
nieprzyjaciół, pięć razy więcej niż oni nas, to jednak i sami ponieśliśmy dotkliwe straty:
zginęło czterech wodzów i wielu wojowników straciło życie. Jednak nie dopuszczaliśmy do
siebie czarnych myśli.

Gdy rano pomroka zaczęła rzednąć i mogliśmy już odróżniać otaczające nas

stanowiska wrogów, rozległ się stamtąd ostry dźwięk wojskowej trąbki i nieliczne strzały

Długich Noży ustały. Na przedpolu parowu, gdzie czuwał Żółty Byk, pojawił się obcy
Indianin, wymachujący białym suknem na znak, że przybywa jako parlamentariusz
Jankesów. Stanął z dala i zaczął wykrzykiwać mieszaniną kilku indiańskich języków, że
trudno było go zrozumieć. To jednak zmiarkowaliśmy, że dowódca otaczających nas
ż

ołnierzy nazywał się Miles i chciał, by Wódz Józef przyszedł do niego i z nim porozmawiał.

Ż

ółty Byk uznał to za zwykły podstęp. Wódz Józef podobnie mniemał, ale grając na

przedłużenie zawieszenia broni, odkrzyknął, że się namyśli.

W niespełna pół godziny później przybyło dwóch nowych parlamentariuszy Milesa,

tym razem Indian Nezpersów z rezerwatu w Lapwaj. Wódz Józef wyszedł do nich na
przedpole, a oni zapewnili go, że pułkownik Miles, człowiek życzliwy Indianom, jest pełen
uznania i przyjaznych uczuć dla Wodza Józefa i prosi go do siebie, by omówić, jak
zaprzestać rozlewu krwi.

Pogoda z godziny na godzinę wciąż się pogarszała. Diabelska wichura przeszywała

do szpiku kości. Słabsze dzieci i chorzy w naszym obozie zaczęli umierać. Ich głównie Wódz
Józef miał na sercu i w myśli: zgodził się pójść do pułkownika Milesa i z nim pomówić,

Miles, pomimo że grubo odziany i opatulony w skórę niedźwiedzia, trząsł się z

mrozu. Toteż niemal struchlał ze zdumienia, widząc zbliżającego się Wodza Józefa na pół
nagiego: trzy i półmiesięczne przedzieranie się przez dzikie manowce zdarło Indianom
odzież na ciele, a innej nie mieli. Więc Miles na widok obdartusa w mrozie ponoć doznał
jakiegoś podziwu, ale i zadowolenia: taki nędzarz musiał się teraz poddać, innego wyjścia nie
miał.

Gdy Wódz Józef zbliżył się do Milesa, obydwaj spojrzeli sobie w oczy natarczywym,

przenikliwym wzrokiem, a dopiero po chwili Jankes zagadkowo się uśmiechnął i wyciągnął
rękę na powitanie. Wódz Józef nie odwzajemnił się, nie podał mu ręki. Za wcześnie było na
taki gest przyjaźni.

- Jestem! - odezwał się po angielsku Wódz Józef. - Czego chcesz ode mnie?
- Twego poddania się dla dobra Nezpersów! Jestem waszym przyjacielem!... - odrzekł

Miles.

I wytoczył cały szereg argumentów swej przewagi:, że lada dzień dołączą do niego

siły generała Howarda i pułkownika Sturgisa; że zawiodły wszystkie szczepy indiańskie,
rzekomo sojusznicze, a przede wszystkim zawiódł Sitting Buli w Kanadzie, który miał
przybyć Wodzowi Józefowi z odsieczą, a nie przybył.

Była to niestety prawda: spodziewani sprzymierzeńcy indiańscy sprawili gorzki

zawód i nie pomogli.

Wódz Józef zapytał:
- A jeśli się poddamy, to co z nami będzie?
- To zależy wyłącznie od dowódców w Waszyngtonie...
Wódz Józef znał nienawiść owych waszyngtońskich dowódców do Indian walczących

o wolność, przeto bez słowa odwrócił się, by odejść do swoich. Nie było celu tracić czasu z
takim przeciwnikiem.

- Stój! - zawołał Miles. - Nie odejdziesz! Dość waszej bezsensownej walki!...
W pobliżu stało kilku żołnierzy na posterunku. Ci na dany znak skierowali w stronę

Wodza Józefa karabiny gotowe do strzału.

- Taka to wasza przyjaźń?! - zawołał Wódz Józef z pogardą. - To zdrada!
- Nazywaj to, jak chcesz. Nie puścimy ciebie, bo już nie chcemy was zabijać!...
Tutaj ja, Biegnący Łoś, chciałbym dorzucić kilka swoich uwag: a więc silny,

posiadający więcej karabinów miał - w mniemaniu amerykańskiego pułkownika - boskie
prawo narzucania swej bezwzględnej woli słabszemu posiadającemu mniej karabinów, a
słabszy nie miał moralnego prawa do obrony. Więcej, miał obowiązek poddać się
silniejszemu w imię jego Manifest Destiny i być jego posłusznym niewolnikiem. A zatem -

według Jankesa - wszyscy dzielni bojownicy na świecie walczący o swą wolność i wolność
swych narodów to byli awanturnicy, pieniacze, to ciemne typy, nic tylko powodujący swym
zaślepieniem niepotrzebny rozlew krwi. O nie, panie pułkowniku, nie! Obrona wolności to
ś

więta rzecz!

Tymczasem my wszyscy, przyglądający się powyższej scenie z ukrycia w naszym

rowie, widząc, co grozi Wodzowi Józefowi, porwani gniewem, chcieliśmy strzelać do
ż

ołnierzy. Odległość była wystarczająca. Wódz Żółty Byk, obecny w okopie, z trudem nas

powstrzymał.

- Nie wolno nam strzelać! - huknął. Zabiliby go!
Miał słuszność. Wkrótce Amerykanie ukryli swego jeńca przed naszymi oczami.

Wszyscy oni zniknęli, nie podejmując zwykłej strzelaniny ani tego dnia, ani następnego.
Łaskawie przedłużyli nam zawieszenie broni, byśmy się opamiętali. Korzystaliśmy ze
spokoju i gotowali ciepły pokarm, ale była to cisza złowieszcza i przygnębiająca. Jak później
się dowiedziałem, Miles liczył na to, że pozbawieni wodza tak ważnego jak Wódz Józef, a
rozpaczliwie żądni pokoju za wszelką cenę, ulegniemy i podatni będziemy do poddania się.

Tymczasem inny wróg, mróz, coraz straszniej nam dokuczał. Blizzard rozsierdził się

na dobre i dziką śnieżycą oślepiał oczy. Skostniali ludzie podobniejsi byli do sopli lodu niż
ludzkich istot.

Tak upłynęło półtorej doby od pojmania Wodza Józefa i - jak później słuchy mnie

doszły - Miles był zawiedziony, że nikt z naszego obozu nie zjawił się by złożyć broń. Pod
koniec drugiego dnia Miles namówił jednego ze swych młodych oficerów, porucznika L. H.
Jerome'a, by chyłkiem wkradł się do obozu Nezpersów, podburzył kobiety, wojownikom
skruszył ducha i skłonił ich do zaprzestania walki...

- W oślepiającej śnieżycy, jaka panuje, łatwo dostaniesz się do obozu Indian niby

przez pomyłkę - pouczał go Miles. - Ale to niebezpieczna gra. Mogą ciebie zastrzelić, nim
przemówisz do nich... To nie mój rozkaz, to tylko prośba!

- Pójdę, panie pułkowniku! - oświadczył Jerome skwapliwie.
I poszedł. Ledwo jednak w zawierusze śnieżnej przed nami zamajaczył, wojownicy

go przyłapali i natychmiast zawlekli do Żółtego Byka. On, wódz już niemłody, ale dziarski,
po śmierci innych wodzów jakby nabrał nowej krzepy, jakby zbrojny duch nieobecnego
Wodza Józefa w niego wstąpił. Kazał wojownikom pilnować jeńca jak oka w głowie, a sam
zuchwale udał się do obozu Jankesów.

Ucieszył się Miles, gdy ujrzał na przedpolu zbliżającego się z białą flagą Indianina,

przekonany, że przybywa z wieścią o poddaniu się. Ale jakże pułkownik przykro się zdziwił,
spostrzegłszy swoją omyłkę. Żółty Byk przybywał dumnie wyprostowany, z nasrożoną miną,
ciskający gniewne iskry z oczu.

- Wy, Długie Noże, Jankesi nieodrodni - zagrzmiał silnym głosem, mówiąc po

angielsku - byliście zawsze zdrajcami wobec nas Indian i tak samo zdradziecko uwięziliście
przedwczoraj Wodza Józefa, który pod białą flagą przybył do was na waszą prośbę i w dobrej
wierze...

- Hola! - odkrzyknął Miles. - Dobry człowieku, nie zapominaj się! Kto ty jesteś?. Jak

się nazywasz?

- Jestem Yellow Buli...
- Więc słuchaj, Yellow Buli!...
- Nie, dowódco Długich Noży! Ja, Żółty Byk, nie przychodzę do was, żeby słuchać,

lecz przychodzę na to, żeby wam mówić...

W tym czasie Żółty Byk zbliżył się do Milesa i jego świty i tak samo, jak przed

dwoma dniami Wodza Józefa, otoczyli go żołnierze z karabinami w ręku. Ale przybysz
zdawał się zwracać na to mało uwagi.

Miles miał postać nieco przysadzistą, krótką szyję, twarz z lekka nalaną i sprawiał,

gdy chciał, wrażenie dobrodusznego, jednak teraz w jego małych oczach pojawił się drwiący
wyraz.

- Więc dobrze, Żółty Byku! - rzekł Miles niemal miłym głosem. -Słucham! Mów, co

masz na wątrobie!

- Żądam zwolnienia Wodza Józefa, jeśli jeszcze żyje!... - palnął Żółty Byk.
- Żyje, a jakże, żyje! - przyświadczył pułkownik.
- A krzywdy żadnej mu nie wyrządziliście? - warknął Żółty Byk.
- Nie, żadna krzywda mu się nie stała - odrzekł Miles jeszcze ciągle łagodnie i

spokojnie.

Nastała wymowna cisza, przerwana dopiero po chwili przez pułkownika gniewnym,

ochrypłym głosem:

- Więc żądasz zwolnienia Wodza Józefa? Żądasz!?
- Tak jest! Żądam!
- A czy nie pomyślałeś, że możesz tak samo dostać się do niewoli jak Wódz Józef?

Mamy tu jeszcze miejsce dla ciebie!

- Wyobraź sobie pułkowniku, że to niemożebne...
- Hoho! Takiś tego pewny?
- Takim pewny: twój oficer, którego ostatniej nocy na nas nasłałeś, został schwytany i

uwięziony. Nasi wojownicy go trzymają. Teraz posłuchaj, pułkowniku: jeśli Wódz Józef i ja
zdrowo i cało nie powrócimy do naszego obozu, to twój oficer zostanie rozstrzelany. Oto
ostatnie nasze słowo!

Miles spodziewał się podobnej rozmowy, nie była dla niego zaskoczeniem. Natomiast

co go przykro uderzyło, to wojowniczy duch tkwiący wciąż jeszcze w tym zadziornym
Ż

ółtym Byku i prawdopodobnie także w pozostałych wojownikach, pomimo że przecież

zabrakło im potężnej osobowości Wodza Józefa. Przecież powinni być skłonniejsi do
poddania się! Czyżby zamierzali dalej walczyć, walczyć beznadziejnie i ginąć?..

Miles musiał za wszelką cenę dopiąć swego i przyjaznym gestem przekonać

buntowniczych Nezpersów, że chciał ich dobra. Toteż zgodził się na wymianę jeńców:
Wodza Józefa za porucznika Jerome'a. Miało to nastąpić następnego dnia, a tymczasem Żółty
Byk wrócił do nas z pomyślną wiadomością.

Po makabrycznie mroźnej nocy, pełnej wstrząsających wichrów i świstów,

następnego dnia rano, czwartego dnia oblężenia, Wódz Józef wrócił do nas, a porucznik
Jerome do Milesa.

29. „JESTEŚ BITNY I MĘŻNY, MASZ SERCE!

N

atychmiast po wymianie jeńców Amerykanie podjęli strzelaninę. Jakkolwiek nasi

doborowi strzelcy nieźle wypatrywali każdego, który choć odrobinę wychylał się spoza
ukrycia, to jednak nam gorzej się wiodło: Długie Noże obsadzili południowe i wschodnie
wzgórza nad naszą doliną i z góry rąbali, nie szczędząc prochu.

W ciągu dnia dotarły do nich tabory z prowiantem i amunicją i nic im już nie brakło,

by rozpocząć nawet najdłuższe obleganie i przetrwać najgorszą nawet pogodę. Tymczasem z

rozpaczliwą niecierpliwością zarówno oni jak i my liczyliśmy na odsiecz, która od razu
całkowicie rozstrzygnęłaby na jedną lub drugą stronę los tej walki i w ogóle całej kampanii
wojennej.

Od południa ciągnęły do Milesa formacje generała Howarda i pułkownika Sturgisa i

lada moment mogły się zjawić, zwiększając amerykańskie siły w tych stronach chyba do
pięciu tysięcy żołnierza. Natomiast my, Nezpersowie, oczekiwaliśmy z północnej strony, z
Kanady, bratniej pomocy od wodza Sjuksów, Sitting Bulla. Nie wiedzieliśmy jeszcze, że
machnął na nas ręką i pozostawił na pastwę losu.

W połowie owego dnia czasami śnieżyca się przerzedzała, otwierając widok na dalsze

połacie prerii, i w takiej to chwili wysunięte czaty amerykańskie doniosły o zbliżaniu się z
północy większej formacji wzniecającej tumany śnieżnego pyłu. Z tego kierunku mogły
przybywać jedynie zastępy Sjuksów z Sitting Bullem na czele.

Gdy Milesowi złożono meldunek o rozległej kurzawie, osłupiał. Na chwilę omdlało w

nim serce.

- Z której strony przybywają, powiadacie? - zapytał ponuro.
- Z północy, panie pułkowniku!
Miles zamilkł, by głęboko nabrać oddechu.
- Do diabła! - wyrwało mu się. - Do wszystkich diabłów!... Więc Wódz Józef jednak

wygrał! On znowu i teraz górą!...

Wydając szybko rozkazy, by odeprzeć to nowe niebezpieczeństwo, sięgnął po

lornetkę polową i pobiegł na pobliskie wzgórze. Zbliżająca się masa była jeszcze oddalona o
trzy do czterech mil, ale już dało się odróżnić: to nie konie ni jeźdźcy brnęli przez rozłogi,
lecz było to duże stado bizonów. Opanował pułkownika gwałtowny śmiech, gdy kamień
spadł mu z serca.

- Przegraliście! - wycedził wrogo w stronę obozu Nezpersów.
Mniej więcej w tym czasie Wódz Józef miał ważną rozmowę z Białym Ptakiem, który

stanowczo był za tym, by już nie czekać na Sjuksów, lecz najbliższej nocy korzystając z
gęstej ciemności, wydostać się cichaczem z obozu i pędzić na północ ile sił w płucach.

- Mamy coraz mniej naboi! - dodał.
Wódz Józef twardo spojrzał na niego i zdecydowanie potrząsnął głową:
- Nie!... Moglibyśmy ujść, to prawda! Ale wtedy musielibyśmy pozostawić tu na

miejscu naszych rannych i starców, nasze kobiety i dzieci. A to rzecz niemożliwa! Musimy
zostać z nimi!

I zostaliśmy. A Amerykanie strzelali do nas coraz mocniej, choć z małym skutkiem.

Następnego dnia, piątego dnia oblężenia (a był to czwarty października 1877 roku), szala się
przechyliła nam na pohybel: wieczorem przybył nad potok Snake generał Howard w asyście
kilkunastu ze swego sztabu, podczas gdy kilka mil za nim podążały jego liczne szwadrony. A
o dzień dalej śpieszyły z południa szwadrony pułkownika Sturgisa...

- Jakże z nimi? - Howard zapytał Milesa zaraz po przywitaniu się. -Czy Nezpersowie

są nareszcie gotowi do poddania się?

- Nie, generale! Chcą dalej walczyć!... - odrzekł Miles.
- Zwariowali! Przecież nie mają już żadnych szans...
- To prawda, nie mają szans... A jednak coś im jeszcze pozostało ważnego!
- Co takiego?
- Walczyć do ostatka i zginąć jako wolni ludzie!...
Powiedział to pułkownik Miles, z uporem świdrując Howarda zjadliwym

spojrzeniem.

- Czyli chcą walczyć i zadawać nam przy tym dalsze straty? - nienawistnie warknął

generał.

- Tak jest, zadawać dalsze straty!

Obydwaj oficerowie dziwnie patrzyli na siebie. Rutyniarze, którym chyba z biegiem

bezlitosnych lat skostniała rozsądna myśl ludzka, łowcy obłędnie uganiający się za
czerwonymi majakami Dzikiego Zachodu i za awansem, jednak zachowali jeszcze odrobinę
rozumu. A ta odrobina teraz jasno im uprzytamniała gorzki smak poniesionej klęski
zadawanej im od trzech i pół miesiąca przez wstydliwie mizerną garstkę czerwonoskórych.
Bo jakże to?! Jaki to wstyd, jaka hańba! Czyż na to zdały się bezgraniczne zasoby potężnego
państwa, tysiące żołnierzy, by z nich, wysokich oficerów armii Stanów Zjednoczonych,
zrobić oto teraz przedmiot pośmiewiska? By okrzyknąć ich niedołęgami, maniakami,
mazgajami?...

- Jutro - odezwał się Howard - jutro musimy zakończyć to wszystko. Dość tej hecy!
- Dałby Bóg! - rzekł Miles.
W nocy i następnego dnia okropny mróz wciąż trwał, działając na rzecz Jankesów. W

obozie indiańskim znowu skonało kilkoro osłabionych. Gdy rano zaczęło jaśnieć,
amerykańskie trąbki zapowiedziały zawieszenie broni i wkrótce na przedpolu naszych
stanowisk pojawiło się dwóch samotnych Indian. Byli to Nezpersowie z rezerwatu Lapwaj,
przywiezieni przez Howarda na te północne rubieże, ludzie w dojrzałym wieku i o dojrzałych
umysłach. Zwali się Stary Jerzy i Kapitan John, a swe zamężne córki mieli w obozie Wodza
Józefa. Sprawiali wrażenie ludzi uczciwie stroskanych naszym losem.

Przysłani do nas przez Howarda i Milesa, niewiele tracili słów, by opisać trudne,

wręcz beznadziejne położenie nas oblężonych. Mówili - o czym wiedzieliśmy - że my,
otoczeni kilkoma tysiącami żołnierzy, znajdowaliśmy się w pułapce bez wyjścia, a było nas
zaledwie około stu pozostałych przy życiu wojowników. Howard i Miles - zapewniali
parlamentariusze - byli życzliwie usposobieni, gotowi iść Wodzowi Józefowi jak najbardziej
na rękę...

- Co to znaczy: jak najbardziej na rękę? - zapytał Wódz Józef.
- Obydwaj oficerowie zapewniają darowanie wam wszystkim kary za zabicie

amerykańskich żołnierzy i oficerów...

- Ach, ach, co za łaska!... - odezwały się wśród naszych wojowników szydercze

uwagi.

- Myśmy tylko się bronili! - oświadczył dobitnie Wódz Józef. - Uciekaliśmy, a oni

zaciekle nas doganiali! Chcieli nas chwytać i dlatego ginęli... - Po chwili milczenia Wódz
Józef zapytał: - Czy to wszystko, co macie nam do powiedzenia?

- Nie... Obydwaj, generał i pułkownik, dali do zrozumienia, że jeśli zaraz się poddacie

i broń złożycie, to z pewnością wrócicie wszyscy do ojczystego Idaho, do rezerwatu w
Lapwaj, gdzie was powitają wasi bracia szczęśliwie tam żyjący...

- Szczęśliwie żyjący? - sarknął Biały Ptak z powątpiewaniem.
Kapitan John i Stary Jerzy zbyli cierpką uwagę milczeniem.
- Mówicie, że Jankesi z pewnością odeślą nas do Idaho, a więc tylko

prawdopodobnie, nie na pewno... - podjął Wódz Józef poprzedni wątek.

- Pułkownik Miles wyraźnie oznajmił nam - mówił Kapitan John, że dołoży starań,

byście wszyscy jak najszybciej wrócili do Idaho...

- Czy tak naprawdę mówił?
- Przysięgam, że tak mówił: dołoży wszelkich starań.
Przysłuchiwały się temu także kobiety i nadzieja wstępowała w ich zbolałe serca.

Wszyscyśmy w owym dniu byli bardzo zmarznięci, wygłodniali, osłabieni. Podczas gdy
mężczyźni ponuro milczeli, wśród kobiet rozległy się ciche głosy niby bolesne szlochania:
niejedna z nich straciła dziecko w tych ostatnich tygodniach i niejednego ukochanego wśród
dorosłych, i już nie mogła dalej wytrzymać tej wojny.

Gdy parlamentariusze wracali do Jankesów, Wódz Józef natychmiast zwołał na

naradę swych wodzów i także doświadczonych wojowników. Był bardzo smutny i zatroskany
i nie ukrywał tego.

- Nasza droga, którą widzę przed sobą, jest bardzo ciemna! - odezwał się.
- Wodzu Gromie Nad Górami, Hejnmot Towialaket, choćby droga była zupełnie

czarna, idziemy z tobą! - oświadczył głośno poczciwy Żółty Byk.

- A jeśli będę musiał się poddać za cenę przeżycia naszej grupy Nezpersów?
- Wodzu Józefie, udowodniłeś, że jesteś tak bitnym i mężnym wodzem, iż

przewyższyłeś nawet Szalonego Konia od Sjuksów. Ale tyś jeszcze więcej niż bitny i mężny,
ty serce masz wielkie!! Łatwo w walce zginąć bohaterską śmiercią, trudniej pozostać żywym
ze swym szczepem branym do niewoli... Idę z tobą!

Wszyscy wyczekująco spojrzeli na Białego Ptaka, przecież wodza o nieposkromionej

duszy, Wiedzieli, co usłyszą:

- Ja się nie poddam Jankesom! - niemal zawył Biały Ptak jak raniony wilk. - W nocy

przebiję się z moją grupą wojowników i wyrwę się na północ, do Czerwonych Mundurów!...

- Niech cię Manitu prowadzi! - szepnął Wódz Józef.
Potem wysłał Żółtego Byka do Amerykanów z wieścią, że podda się srogiemu losowi,

jeśli generał Howard i pułkownik Miles uczciwie zapewnią jemu i jego grupie rychły powrót
do ojczystego Idaho.

- Zapewniamy wam rychły powrót! - skwapliwie przyrzekł Howard.
- Ale nie wcześniej niż na wiosnę! - zastrzegł Miles. - Zimą nie sposób wędrować

przez góry z tylu chorymi i tylu kobietami i dziećmi...

- Dobrze! - zgodził się Żółty Byk w imieniu Wodza Józefa.
Był to szósty dzień oblężenia. Niebo wciąż mroczyło się od złowieszczych obłoków,

zły wicher niemiłosiernie wył, mróz wciąż ścinał ludziom krew w żyłach, gdy Wódz Józef
wyjechał z okopu do Amerykanów na koniu w towarzystwie pięciu pieszych wojowników.

W połowie drogi do stanowisk Długich Noży wyszli mu naprzeciw generał Howard i

pułkownik Miles. Mieli twarze poważne, przejęte uroczystą chwilą. Byli najedzeni i byli w
mundurach paradnych, w okrutnym przeciwieństwie do półnagiego przeciwnika. Wódz Józef
przybywał jak nędzarz w obszarpanych łachach, ale z głową podniesioną.

Zeszedł z konia i dalej postępował pieszo, niosąc w obydwóch rękach przed sobą

swój karabin, jakby niósł nieszczęsny dar. Gdy zbliżył się do dwóch Amerykanów, chciał
karabin wręczyć Howardowi jako starszemu stopniem, lecz ten wskazał na Milesa: to
pułkownik miał przyjąć karabin i poddanie się Nezpersów.

W czasie tego aktu wojownicy Wodza Józefa zaczęli wychodzić z okopów. Była ich

garstka, niespełna stu walecznych, do tego większość z ranami, ostatni szczątek dumy
szczepu Nezpersów. Tak samo jak ich wódz szli półnago, wielu było boso; każdy niósł swój
karabin przed sobą. Za wojownikami wytoczyli się z obozu starcy, kobiety, dzieci, chromi;
wszyscy z wyjątkiem tych, którzy skonali w obozie tej nocy.

Wojownicy, zatrzymawszy się niedaleko za swym wodzem, zaczęli składać na ziemię

broń, którą przynieśli. Ziemia była od mrozu twarda jak kamień, więc uderzenia żelaza
brzmiały głucho i żałośnie jak jęczenie.

Ale tylko dla uszu Indian. Dla ich przeciwników składanie broni brzmiało radośnie. A

szczególnie radośnie dla pułkownika Milesa: wiedział, że pomimo młodego wieku nie minie
go rychły awans na generała. Czekała go chwalebna przyszłość, więc na twarzy nie mógł
powstrzymać triumfalnego uśmiechu. Więcej: Wodza Józefa i tych czterystu jego nędzarzy
Miles ogarniał teraz ciepłym wzrokiem, nawet przyjaznym wzrokiem. On ich pokonał!!

Wszystko to odbywało się dotychczas w zupełnym milczeniu, nikt słowa nie wyrzekł.

Dopiero Wódz Józef się odezwał. Ale nie do Amerykanów. Odwrócił się w stronę swoich i
do nich przemówił, jak gdyby tłumacząc to, co się działo:

- Jestem zmęczony wojowaniem tak samo jak wy. Większość naszych wodzów

zginęła. Zwierciadło nie żyje. Tuhulhulzot nie żyje. Prawie wszyscy starzy druhowie nie żyją.
Ten, który wiódł młodych wojowników, Olikut, nie żyje. Jest zimno, a nam brak koców.
Dzieci marzną nam na śmierć. Nikła część naszego szczepu zdołała się uratować, ale nie
wiadomo, czy żyje, może ginie z mrozu i głodu. Mam dzieci, ale nie wiem, gdzie są i czy
ż

yją. Słuchajcie mnie, moi wojownicy, moi ludzie! Jestem zmęczony. Moje serce jest chore i

smutne. Od chwili, kiedy to słońce się kryje za chmurami, już nigdy nie chcę wojować! Już
nigdy!...

W rozgardiaszu i zamęcie, jaki zapanował w następnych godzinach, Białemu Ptakowi

udało się wymknąć na wolność, a wraz z nim blisko trzydziestu wojownikom. Prawie
wszyscy byli pokryci ranami. Towarzyszyło im siedemdziesiąt kobiet i dzieci. Oni wszyscy
dotarli do Kanady.

Od wielu miesięcy nie było we wszystkich gazetach amerykańskich tyle sensacyjnych

wiadomości, jak następnego dnia po poddaniu się Wodza Józefa.

30. ZASŁUŻONY KONIEC ZBÓJECKIEGO MASONA

N

as, którzyśmy się poddali, liczono przeszło czterystu, w tym mniej niż stu

wojowników, przeważnie rannych; resztę zaś, kobiety, dzieci, nielicznych starców, trawiły
wszelkie choroby z głodu, mrozu, znużenia.

„Serca nasze były chore i smutne", jak mówił Wódz Józef, i chociaż Amerykanie nie

skąpili nam w pierwszych dniach jedzenia ani koców, przeżywaliśmy posępne dni. Byliśmy
ludźmi, którzy utracili swą wolność i świętą ziemię, i wszystko to, co nam dotychczas było
drogie.

Użyczono nam koni i przez wiele dni jechaliśmy na południowy wschód, otoczeni

dniem i nocą przez żołnierzy pułkownika Milesa. Długie Noże mieli palce na cynglach
karabinów i wrogie spojrzenia. Patrzeli na nas jak na zbrodniczych zabójców.

Ostatecznie dobrnęliśmy do Fortu Keogh nad Yellowstone, tam gdzie do tej rzeki

wpada Powder River, i umieszczono nas w ponurych barakach wojskowych. Mieliśmy tu
czekać na decyzję władz wojskowych w stolicy Waszyngton, a były to władze nam wrogie.
W tych mrocznych tygodniach mieliśmy na szczęście jedną, nieoczekiwaną pociechę. To
wieści, jakie przeciekały do nas z zachodu od szczepów indiańskich żyjących na terytoriach
Idaho, Washington i Oregon.

Owi Indianie, dowiedziawszy się o naszych walkach i naszym losie, głosili chwałę

naszego oręża i uważali, że to my, Nezpersowie Wodza Józefa, byliśmy zwycięzcami, a nie
Amerykanie. Że to my Jankesów łoiliśmy, co niemiara i w pole wciąż wyprowadzali, a jeśli
w ostatniej chwili zmuszono nas do kapitulacji, była to zwycięska, chlubna kapitulacja: bo
dopiero gdy Amerykanie strąbili telegrafem posiłki z całych Stanów Zjednoczonych i gdy

było ich w końcu pięćdziesięciu Długich Noży na naszego jednego wojownika Nezpersów,
dopiero wtedy zdołali Jankesi wziąć nad nami górę.

Różne szczepy na Dalekim Zachodzie przekonały się z naszych przeżyć, że Jankesów

można zdrowo bić, a ponieważ doznawały od białych najeźdźców brutalnych prześladowań,
podobnych do tego, co nas spotykało w dolinie Wallowa, już niebawem zaczęło się wśród
szczepów wielkie wrzenie.

Wczesną wiosną 1878 roku kilkuset Indian Banoków sięgnęło po broń i skutecznie

napadło na Fort Hall w południowym Idaho, po czym ruszyło na zachód, by przesmykami
dorzecza Columbia River umknąć do Kanady. Zrazu daremnie ich gonił generał Howard. Ale
gdy w pierwszych potyczkach wódz Banoków, Buffalo Horn, poległ, powstanie załamało się,
jeszcze zanim zdążyły przybyć posiłki od strony buntujących się Indian Pajutów i od Białego
Ptaka z Kanady.

Ów nieposkromiony wódz na wieść o ruchawce Banoków natychmiast poderwał swą

grupę Nezpersów zimującą w Kanadzie i w te pędy ruszył na południe. Po przekroczeniu
granicy część swych ludzi wysłał do ojczystych stron nad rzeką Salmon w Idaho, sam zaś z
głównym orszakiem pomknął na zachód ku rzece Kolumbia Banokom na pomoc. Nie zdążył.
Powstańcy byli już w rozgromieniu, zryw ich dogasał, rozbitków wytłukiwały mściwe bandy
białych ochotników.

W tym okresie grupa Białego Ptaka kluczyła w pobliżu wojsk generała Howarda i

nękała jego podjazdy wysyłane w teren. Pewnego dnia w czerwcu w pobliżu mieściny
Spokane Biały Ptak poturbował amerykański zwiad składający się z kilku białych
ochotników, dwóch z nich zabijając, a jednego raniąc. Ten ranny chciał nawiać jak reszta
czołówki, ale nasi w pościgu ustrzelili mu konia i zwalili go na ziemię.

Gdy Biały Ptak doskoczył do niego, poznał rannego i osłupiał: był to James Mason,

jeden z czterech morderców Radosnej Łani, dziewczyny Czarnego Jastrzębia, i morderca
Ralpha Wintersa, naszego przyjaciela.

Chwilę nieuwagi Białego Ptaka Mason wykorzystał, by wystrzelić do niego z

pistoletu. Kula chybiła. Jankes był raniony w prawe ramię, więc niezdarnie wypalił z lewej
ręki. Niemal równocześnie najbliższy z wojowników rąbnął go tomahawkiem w głowę.
Rąbnął tak, że ostrze ześliznęło się po czaszce i zdarło skórę z lewej strony twarzy wraz z
całym policzkiem. Nie był to śmiertelny cios, ale uderzony Mason zalał się krwią i padł
nieprzytomny.

Kilku wojowników doskoczyło, by go dobić, lecz Biały Ptak powstrzymał ich

gwałtownym ruchem karabinu. Chciał Masona mieć żywego.

- On ma żyć?! - krzyknęli rozdrażnieni wojownicy. - Nie chcesz go zabić?
- Ukatrupimy go trochę później, gdy odzyska przytomność...
- Dlaczego zwlekać, do diabła?
- To zbrodniarz, jakich mało!... Musi wiedzieć, za co go pozbawimy życia!... - mówił

Biały Ptak.

Leżał jak nieżywy. Wojownicy obstąpili go kołem i z zabobonnym wstrętem na niego

spozierali. Zanim tomahawk tak ohydnie twarz mu rozpłatał, miał zawsze wygląd łotra
wyzutego z wszelkich uczuć ludzkich, i taką bestią go znaliśmy.

Wkrótce zaczął odzyskiwać przytomność i powoli otwierać prawe oko, lewe zalane

było krwią. Wszyscy dokoła skupili spojrzenia na tym otwierającym się oku. Z początku było
zupełnie bez wyrazu, jak gdyby Mason wracał z innego świata i jeszcze nie był całkiem przy
zmysłach. Potem spostrzegł wojowników i coś jakby niedowierzanie zamigotało w jego
ź

renicy. Po chwili wyjrzał z oka spłoszony zwierz.

Mason wiódł dokoła niespokojnym wejrzeniem, nie ruszając głowy, i rosło jego

zdumienie, że tyle wrogich postaci go otaczało. Wszyscy, i on, i wojownicy, wiedzieli, że
czeka go teraz nieodwołalna śmierć za zbrodnie popełnione tylokrotnie na ludziach szczepu

Nezpersów. Więc wojownicy, znający jego dzikość, spodziewali się wybuchu złorzeczeń.
Nic podobnego nie zaszło. Wojownicy stali zafrapowani.

- Hej, Mason, zbudź się, draniu! Poznajesz nas? - zawołał jeden z nich szorstkim

głosem.

Coś w oku Masona w istocie się zbudziło. Ale to nie była wściekłość ani chęć

przeklinania. To był strach. Z każdą chwilą potężniejący strach, blady, paniczny strach
tchórza. I obłęd ze strachu. U okrutnego zabijaki rzecz tak niebywała, że niejeden z Indian
nie wierzył własnym oczom.

Także Biały Ptak się zdumiał. Widział w jego oku koszmarne przerażenie i nie mógł

się dość nadziwić takiemu przerażeniu u tak dzikiego ongiś mordercy.

Mason chciał wznieść głowę, ale nie mógł: rana go unieruchamiała.
- Litości! - wycharczał ledwo zrozumiałym głosem. - Nie zabijajcie mnie!... Miejcie

litość, ludzie!...

A po małej chwili jego oko nabrało jeszcze innego, niesamowitego wyrazu i Mason

zaczął wyrzezać z siebie ni to jękliwie, ni dychawicznie coś jak gdyby hymn religijny.
Rzeczywiście oszalał.

To już nie był ani dawny zbójecki Mason, ani nawet zwykły człowiek - to był nędzny

ś

mieć ludzki. Biały Ptak powziął niezwykłe postanowienie: darować mu życie. Był pełen

pogardy dla odrażającej kreatury, wydała mu się wstrętna i zabicie jej także wydało mu się
rzeczą odrażającą.

Wojownicy nadal żądali śmierci Masona; jednak Biały Ptak w końcu postawił na

swoim:

- Uczono mnie - wołał do swoich towarzyszy - że prawemu wojownikowi nie

przynosi chwały zabijanie tchórzy ani kalek ani obłąkańców! A temu pomieszały się zmysły!
Tak mówię!...

Więc obłąkany Mason uszedł śmierci, a Biały Ptak, opuszczając go, kazał

wojownikom wzniecić duże ognisko, by dym ściągnął uwagę Długich Noży generała
Howarda na miejsce, gdzie leżał ich zwiadowca.

Wobec pogromu Indian Banoków Biały Ptak ze swymi wojownikami jeszcze tego

lata 1878 wycofał się na wschód i w forcie rezerwatu Lapwaj dobrowolnie poddał się
władzom amerykańskim. Natychmiast go uwięziono. Buntownika i przyjaciela Wodza Józefa
zesłano, jak wcześniej całą naszą grupę, daleko na południe, na bagniska Terytorium
Indiańskiego w Oklahomie.

31. W OBRONIE WODZA JÓZEFA

G

dy Biały Ptak w 1878 roku urządzał swój wypad na zachód, w głąb górskich

ostępów terytorium Washington, nie brałem udziału w tej wyprawie, lecz później wiele się
nasłyszałem o tych wydarzeniach, które opisałem w poprzednim rozdziale. Część zimy
przebywałem w Forcie Keogh w grupie Wodza Józefa, czekając jak inni na nasz powrót do
Idaho.

Aż oto jak grom spadła na nas wieść, że nie do Idaho pójdziemy, lecz wyślą nas

daleko na południe, do Kansas. Miała to być kara za nasze winy; wszyscyśmy byli oburzeni.

Nastało przygnębienie. Dziwny rozkaz wydał nam się tak niesprawiedliwy i niedorzeczny, że
kilku bardziej rozgarniętych z naszej starszyzny z Żółtym Bykiem na czele postanowiło pójść
do pułkownika Milesa, komendanta Fortu Keogh, zaprotestować i żądać wyjaśnienia. Wódz
Józef leżał wtedy obłożnie chory, nie mógł się ruszyć.

Miles przyjął naszych z ponurą miną, otoczony kilkoma oficerami swego garnizonu.
- Domagamy się nie tylko sprawiedliwości - odezwał się doniosłym głosem Żółty Byk

- ale żądamy dotrzymania danego nam przyrzeczenia, że po poddaniu się wrócimy do Idaho.
Gdyby nie to przyrzeczenie, walczylibyśmy dalej, do samego końca...

- Aż do waszej śmierci? - zapytał Miles z lekka drwiąco.
- Tak! Aż do naszej śmierci!
Na twarzy pułkownika pojawił się uśmieszek, mający wyrażać pobłażliwą

dobroduszność:

- Niemądrzy ludzie szczepu Nezpersów! Czy tak nie stało się lepiej, że oto wy żywi

rozmawiacie teraz ze mną? Że nie leżycie martwi w dolinie potoku Snake tam na północy,
obgryzani przez kojoty?

- Nie! Nie stało się lepiej! - żachnął się Żółty Byk.
- Lepiej zginąć, niż żyć niewolnikiem! - huknęło kilku Indian.
Miles aż się speszył ich zapalczywością, a potem zaczął tłumaczyć, że to nie on

powziął decyzję wysłania Nezpersów do Kansas, lecz zwierzchnie władze w stolicy
Waszyngtonie. On, pułkownik Miles, przedłożył centralnym władzom, by poddających się
Nezpersów odesłać na ich stare pielesze do Idaho, ale centralne władze, a zwłaszcza
głównodowodzący generał Sherman, były stanowczo przeciwne temu. Władze nie ufały
Wodzowi Józefowi i dlatego postanowiły posłać wszystkich jeńców Nezpersów daleko na
południe.

- Dlaczego władze nie ufały Wodzowi Józefowi? - zapytał zdumiony Żółty Byk. -

Przecież przyrzekł, że już nigdy nie będzie walczył!

Nastało nieporadne milczenie. Miles mógłby odpowiedzieć, że centralne władze

Stanów Zjednoczonych, przepojone zasadniczą niechęcią, wręcz nienawiścią do całej rasy
indiańskiej, nie ufały żadnemu Indianinowi, a więc także i Wodzowi Józefowi. Ale zabrakło
mu odwagi, by to jasno powiedzieć obecnym Indianom i ich rozdrażniać. Więc Miles wolał
milczeć.

Natomiast rozległ się zjadliwy głos kapitana Snydera, prawej ręki pułkownika Milesa:
- Jakże mamy ufać Wodzowi Józefowi, zabójcy, który nikczemnie nam zabił lub

ciężko ranił dwustu siedemdziesięciu czterech oficerów i żołnierzy?

- Ludzie! - huknął z gniewną rozpaczą Żółty Byk. - Nie wywracajcie kota w miechu!

Nie przekręcajcie nagiej prawdy! Zginęli wasi oficerowie i żołnierze jedynie z waszej winy,
boście nieustannie i zaciekle nas gonili i atakowali, my zaś tylko uciekaliśmy i broniliśmy
się. Uciekaliśmy tylko z gołym życiem. Wszystko, co było nasze, pozostawiliśmy wam na
pastwę. Pozostawiliśmy całą dolinę Wallowa wam na łup, a wy jak obłędni maniacy,
uwzięliście się, by nie tylko nas ograbić, lecz także i wytępić. My nie chcieliśmy tej wojny,
tylko zejść wam z oczu. Czemuście byli tak okrutnie zawzięci?

- Manifest Destiny! - warknął zaczepnie któryś z poruczników. - Nasz Święty Los,

nasze Wielkie Przeznaczenie!...

- Wasze Wielkie Przeznaczenie, by nielicznych Indian ograbić z resztek ich ziemi i do

tego jeszcze ich wybić?

Oburzeni oficerowie Milesa zaczęli wołać, że nie chcą słuchać obelg zuchwałego

Indianina. Powstało zamieszanie. Po chwili sam Żółty Byk uciszył wrzawę przyznając, że
mówił w rozgoryczeniu, ale teraz prosi o głos, ażeby móc powiedzieć kilka słów o Wodzu
Józefie.

- Nie dopuścić go do głupiego gadania! - wołali niektórzy oficerowie.

- Zamknąć Indżunsowi pysk! - sierdzili się inni.
Wtedy pułkownik Miles nakazał spokój i rozstrzygnął:
- Niech mówi! Posłuchajmy, co ma na wątrobie!
Ż

ółty Byk, który za młodu liznął nieco wykształcenia w szkole misjonarzy, zazwyczaj

był małomówny, ale dziś, podniecony, wpadł w ferwor. Gdy go dopuszczono do głosu,
oświadczył, że chciałby podać tylko niektóre szczegóły z dziejów szczepu Nezpersów.

- Słuchamy! Gadaj! - zachęcił go pułkownik Miles.
Więc Żółty Byk zaczął od tego, że ów szczep górali Nezpersów zawsze był

serdecznie przyjazny Amerykanom i nigdy przez dziesiątki lat nie skrzywdził żadnego
Jankesa. Przeciwnie, wysłannikom prezydenta Stanów Zjednoczonych, Lewisowi i Clarkowi,
udzielił decydującej pomocy przy przedzieraniu się do Oceanu Spokojnego. A później na
ż

yczenie Amerykanów szczep oddawał im dobrowolnie część swej ziemi trzykrotnie: w

latach 1855, 1863 i 1868. Wódz Józef ojciec, człowiek wyjątkowo zacny, gdzie mógł, szedł
Amerykanom na rękę.

Tak samo jego syn Wódz Józef. Nienawidził wojny, chciał tylko pokoju. Centralne

władze jeszcze raz w 1873 roku potwierdziły uroczyście, że ostatnia jego ziemia, dolina
Wallowa, to wieczna posiadłość jego grupy Nezpersów. Ale okoliczni osadnicy, przeważnie
szumowiny, postanowili zrabować tę ziemię i zaczęli zdradziecko zabijać Indian. Wtedy
zapalone głowy - chłystki w szczepie, sprowokowani i doprowadzeni do ostateczności, wzięli
odwet i - korzystając z nieobecności Wodza Józefa - napadli na winnych osadników.
Kilkunastu z nich ukatrupili. Na to generał Howard wszczął wojnę na śmierć i życie ze
wszystkimi niezależnymi dotychczas Nezpersami, a głównie z Wodzem Józefem...

Tu Żółty Byk zaczerpnął głęboko powietrza i pałającym wzrokiem ogarnął

pułkownika Milesa i jego oficerów.

- Zważcie wy, oficerowie zwycięskiej armii - mówił dalej - że Wódz Józef

najmniejszego nie brał udziału w zabiciu owych kilkunastu białych łobuzów. Zważcie, że
zabito ich wyraźnie w tajemnicy przed nim, że, odwrotnie, on zawsze był głęboko przeciwny
wszelkiemu zabijaniu białych ludzi. Nawet gdyście brutalnie zamordowali mu blisko
siedemdziesiąt kobiet i dzieci w dolinie rzeki Big Hole, nawet wówczas nie zmienił swej
ludzkiej wobec was postawy. Sam przez całą noc pilnował przy swym ognisku białej kobiety
w Narodowym Parku Yellowstone, by żadna krzywda jej się nie stała od wzburzonych
wojowników...

Miles z trudem skrywał swe zakłopotanie. Nie dalej jak kilka dni temu czytał

opublikowane w prasie fragmenty głośnej w kręgach wojskowych pracy amerykańskiego
pułkownika Richarda I. Dodge'a pod tytułem: Our Wild Indians (Nasi dzicy Indianie). Ów
płk Dodge, osławiony, fanatyczny indianożerca, na którego cześć nazwano ludne miasto
Dodge City w stanie Kansas, wyłaził ze skóry, by wykazać na licznych przykładach,
mających pozory niezbitych dowodów, że Indianie są niczym więcej tylko dzikimi
zwierzętami. Ale nawet ten chorobliwie zajadły Jankes nie mógł się uchylić w swej pisaninie
od przyznania, że nasz Wódz Józef był szczególnym, wyjątkowym Indianinem. Indianinem,
który nawet wówczas, gdy miał wszelkie powody, by szukać krwawego odwetu na każdym
napotkanym Amerykaninie, otoczył opieką pojmaną w Narodowym Parku Yellowstone
Amerykankę i innych białych i puścił ich wolno.

Miles niespokojnie bębnił palcem w płytę swego biurka i milczał. Dopiero po chwili

na pomoc przyszedł mu jeden z oficerów i gromkim głosem krzyknął:

- A tych dwustu siedemdziesięciu czterech zabitych i rannych żołnierzy

amerykańskich?! Przez kogo oni zginęli?

- Już wam mówiłem, że z waszej winy, z winy waszej zawziętości. Myśmy nie chcieli

potyczek ani rozlewu krwi, myśmy uciekali, wy zaś, uparcie nas doganiając, zmuszaliście nas
do obrony. Nie tylko człowiek, ale każdy zwierz napastowany, każdy niedźwiedź osaczony

będzie się bronił do ostateczności i nikt mu tej obrony za złe nie weźmie! Przeciwnie, obrona
będzie świętym jego obowiązkiem... I takim obowiązkiem była nasza obronna walka!...

Ż

ółty Byk zachłysnął się, przejęty, i dopiero po chwili podjął spokojniejszym głosem:

- A wracając do Wodza Józefa: w czasie tej naszej okrutnej wojny ileż to razy Wódz

Józef kazał nam oszczędzać życie Amerykanów, jeśli to było możliwe? Ileż razy kazał nam
strzelać tylko do koni, nie do żołnierzy? Zresztą co tu wiele gadać: ktokolwiek znał go
choćby krótko, a nie był całkiem ślepy, musiał spostrzec, jaki to jest człowiek, nie tylko
szlachetny, ale i rozumny, jak mu było przykro zabijać kogokolwiek nawet w słusznej
obronie, jak bardzo pragnął i pragnie żyć w pokoju ze wszystkimi ludźmi!...

Ż

ółty Byk na chwilę zamilkł. Niezmącona cisza zalegała barak.

- I wy, Amerykanie - mówił dalej Żółty Byk - naród wielki i bogaty, dlaczego

wymierzacie tak okrutną karę temu człowiekowi, wam ongiś tak przyjaznemu? Dlaczego
mścicie się na nim, zsyłając go daleko na południe do gorącego kraju, gdzie jego i jego łudzi,
górali z północy, czeka rychła i niechybna śmierć? Dlaczego? Dlaczego?!

Spośród grona oficerów zerwał się ze swego miejsca podporucznik, młody człowiek o

chłopięcej niemal twarzy, i głosem dyszącym pasją zawołał:

- Dlaczego, chcesz wiedzieć? Bo Wódz Józef zbezcześcił honor naszych żołnierzy,

zhańbił nasz mundur, zaszargał nas!...

- Dlaczego?! - huknął inny porucznik, z oburzenia nie panujący nad sobą. - Bo z nas

pośmiewisko zrobił!...

Jeszcze inni oficerowie chcieli coś gwałtownie wołać, ale Żółty Byk przekrzyczał ich

wszystkich i słychać było tylko jego tubalny głos:

- Więc to taka wasza zemsta? Mścicie się na nas za doznany wstyd?...
Pułkownik Miles rozkazał wszystkim milczeć i rozejść się. Był wściekły na swych

młodych oficerów i ich gadatliwość. Był także wściekły na Żółtego Byka i kazał Indianom
zejść ze swych oczu.

32. ZEMSTA WŁADZ AMERYKAŃSKICH

J

eszcze w listopadzie 1877 roku załadowano nas jak bydło i w otoczeniu silnej

eskorty wieziono w dół Yellowstone ku Missouri, a potem Mętną Wodą dalej aż do Fortu
Leavenworth w Kansas. Niewiele pamiętam z tej długiej drogi, tyle tylko, że była ponura, a
nas przygniatało poczucie okrutnej krzywdy i niesprawiedliwości.

W Forcie Leavenworth oczekiwał nas agent indiański nazwiskiem Lytton, człowiek o

sępiej twarzy i drapieżnych oczach. Jego wrogie spojrzenie nie wróżyło nam nic dobrego.
Agent kazał nas zaprowadzić na zapadliska położone nie opodal rzeki, i rozkazał, byśmy tu
rozbili swe namioty. Teren ów już na pierwszy rzut oka budził złe przeczucia, położony
nisko, był bagnisty.

- To nie jest miejsce dla namiotów! Wskaż nam inne, odpowiedniejsze! - głośno

przemówił Wódz Józef, który po chorobie wrócił już jako tako do sił.

- To jest miejsce dla was! - odparł sucho agent. - Komisarz z Waszyngtonu kazał was

właśnie tu usadowić!

- Chciałbym z tym komisarzem pomówić!

- Niemożliwe! Wrócił już do stolicy - Lytton wykrzywił drwiąco usta.
- Tu namiotów nie sposób rozbijać! - głos Wodza Józefa brzmiał gniewnie.
- To nie rozbijajcie ich, jeśli wolicie spać pod gołym niebem!...
Agent zobaczył dokoła siebie tak pochmurne twarze wojowników, że nagle zamilkł i

wskazał na fort, którego garnizon - co było widoczne - postawiono w stan gotowości
bojowej. Po chwili wycedził:

- Jesteście więźniami i będziecie posłuszni moim rozkazom albo...
Agent wykonał ręką gest groźby i odszedł.
Zapadł zmierzch i malcy w naszej grupie, wymęczeni i wymarznięci, jęli tu i ówdzie

pochlipywać. Nie widząc innej rady, wyszukaliśmy co suchsze miejsca na grzęzawisku i
ustawili namioty. Rano przyturkotał z fortu wóz ze skąpym zapasem sucharów i mąki. Brakło
nam jednak wody pitnej; w bagnistej okolicy nie znaleźliśmy żadnego źródła ze świeżą wodą.
Wódz Józef udał się w tej sprawie do fortu.

- Bierzcie wodę z rzeki, innej dla was nie ma! - warknął agent Lytton.
Wielką Missouri Indianie nie na darmo zwali Mętną Wodą, była bowiem tak

zamulona, że gdy się z niej zaczerpnęło kubek i wrzuciło do środka błyszczącą monetę, ta
przepadała. Wódz Józef zwrócił się do Lyttona:

- Widziałem w forcie studnię. Czy nie możemy z niej czerpać wody?
- Nie! Żołnierze nie będą pili wody ze swej studni pospołu z wami! - tyle miał do

powiedzenia agent.

W Leavenworth trzymano nas przez osiem miesięcy. Koszmarnych miesięcy. Agent i

dowódca garnizonu odnosili się do nas z nienawiścią. Traktowali nas nie jako jeńców
wojennych, lecz - widocznie z polecenia Waszyngtonu - jako zbrodniarzy. Wyraźnie
odczuwaliśmy, że Jankesom zależało, by nas wykończyć. Postępowali z całą
bezwzględnością mściwych zwycięzców. Teren, na którym kazali nam żyć, był
grzęzawiskiem, zatrutym cuchnącymi wyziewami. Trudno sobie wyobrazić zjadliwszą karę i
nikczemniejsze poniżenie, jak to które Jankesi zgotowali nam, góralom z wysokich gór
zachodu, zawlekając nas w to zabójcze miejsce.

Zaczęliśmy ciężko chorować. Na malarię, na dyzenterię i zapalenie płuc. Zapadły na

zdrowiu dzieci, następnie starcy, potem kobiety, aż wreszcie wszystkich nas zmogła niemoc.
Ś

mierć następowała też w takim porządku. Po pierwszym dziecku, które umarło w drugim

tygodniu pobytu w Leavenworth, szybko poszły następne ofiary. Byliśmy bezradni, bezsilni.
Otaczający nas Amerykanie po prostu czekali, aż wyginiemy.

Pamiętam, któregoś dnia wczesnym rankiem wywlokłem się z bratem, Swawolnym

Wiatrem, z namiotu. Obóz jeszcze spał. Wtem Swawolny Wiatr trącił mnie w ramię i
wskazując ręką przed Siebie, szepnął:

- Spójrz, co to może być?
W panującym półmroku na niewielkim placu pośrodku obozu majaczyło przed nami

coś niewyraźnego. Czyżby upiór jakiś?

- Chodźmy bliżej - szepnął brat.
Powoli podeszliśmy. To była stara ludzka czaszka nasadzona na wbity w ziemię drąg.

Nad jej oczodołami nagryzmolono czerwoną farbą po angielsku: „Zdechniecie tak jak ja".
Staliśmy otumanieni, nie wiedząc, co z sobą począć.

- Wezwijmy Wodza Józefa, pokażmy mu! - żachnąłem się po chwili.
Swawolny Wiatr wyrwał się z odrętwienia, potrząsnął głową i rzekł zduszonym

głosem:

- Nie! Nikomu nie pokażemy tej złośliwości. Nasi ludzie dość śmierci widzą.

Zakopiemy.

Pośpiesznie usunęliśmy objaw szczególnej złośliwości naszych wrogów i nikt w

obozie o czaszce się nie dowiedział.

W ciągu tych ośmiu miesięcy w Leavenworth więcej niż jedna czwarta nas wymarła.

A ci, co przeżyli, mieli wyniszczone zdrowie. Wódz Józef podtrzymywał nas, jak mógł, na
duchu i gdyby nie on, nie wiem, co by z nami się stało.

Przebywając wśród bagnisk Leavenworth, staliśmy się dla sąsiedniego miasta Kansas

City niemałą sensacją. Przyjeżdżali do nas reporterzy kilku pism w owym mieście
wychodzących, i dalejże! rzucili się na nas jak wilki na żer. Jeden czy dwóch dziennikarzy
było miłych i rozumnie wypytywało nas o zeszłoroczną kampanię wojenną, a zwłaszcza o to,
jak to się stało, że tak długo wojska amerykańskie nie mogły nam dać rady pomimo tak dużej
przewagi liczebnej.

- Dobrze uciekaliśmy! - odpowiadał Żółty Byk wyręczając Wodza Józefa. -

Uciekaliśmy szybciej, niż żołnierze nas doganiali...

- Jednak przecież często was doganiali!
- To prawda, doganiali! Ale wtedy my strzelaliśmy lepiej niż oni...
- Jakiego wstrząsu największego doznaliście? Czy wtedy gdy musieliście się poddać?
- Nie! Wtedy gdy żołnierze amerykańscy wytłukli nam siedemdziesiąt kobiet i dzieci

niedaleko rzeki Big Hole.

- Ależ to byłoby morderstwo!
- To było morderstwo!
- Nic o tym nie docierało do nas.
- To całkiem zrozumiałe, że nie docierało do was... A czy dociera do was to, co teraz

z nami się dzieje?...

Przybyło do nas także z Kansas City kilku innych dziennikarzy, wyraźnie nam

wrogich. Ci szorstko i bezczelnie nas wypytywali o okrucieństwa i potworności, jakie
popełnialiśmy: ilu niewinnych osadników wybiliśmy, jak długo trwały tortury im zadawane,
czy skalpy zrywaliśmy z jeńców żywych czy zabitych - i byli ciekawi tym podobnych
szkaradzieństw.

Przy tych pytaniach był świadkiem nasz nowy przełożony agent, Amerykanin H. W.

Jones, który miał nas zawieźć dalej na południe, do Terytorium Indiańskiego. On nie był
niegodziwcem jak jego poprzednik, agent Lytton, i wziął nas w obronę. Nieprzyjaznym
arogantom dał mocno po nosie, po czym poprosił Wodza Józefa i kilku z naszej starszyzny na
krótką rozmowę.

- Przekonany jestem - rzekł życzliwym głosem do naszych - że jeszcze nie jeden raz

będą do was przyjeżdżali różni ludzie i pytali się o to i owo. Nie mam nic przeciw waszej
rozmowie z tymi obcymi i radzę wam, żebyście byli z nimi szczerzy w miarę możności.
Mówcie czystą prawdę, a przede wszystkim unikajcie wszelkiej przesady. Jak na przykład z
tym, co się rzekomo działo niedaleko rzeki Big Hole...

- Ależ to nie przesada w tym, co mówił Żółty Byk! - zauważył Wódz Józef.
- A ja myślę - rzekł agent z wymownym naciskiem - że to chyba była przesada!...

Radzę wam, lepiej nie drażnić ludzi...

33. NIEWOLA NA TERYTORIUM INDIAŃSKIM

C

ałe dla nas szczęście, że przeniesiono nas do innego rezerwatu, o znośniejszych

warunkach życia. Umieszczono nas nad rzeką Chikaskia w Indian Territory i tu kazano nam
zagospodarować się jak gdyby na całe życie. Jeszcze nasi ludzie ginęli wciąż na malarię i
zapalenie płuc, ale mieliśmy przynajmniej życzliwszego agenta, trzeciego z kolei, W. H.
Whitemana.

Ponieważ nasze dalsze losy w zupełności zależały od woli dobrej lub złej agenta i

władz amerykańskich, staraliśmy się iść im na rękę. Więc budowaliśmy sobie chaty z
drewna, pracowicie uprawiali ziemię, szczególnie ogrodnictwo, hodowali bydło; posyłaliśmy
dzieci do szkoły. A zwłaszcza chodziliśmy często do kościoła, tym chętniej że pastorem-
misjonarzem i zarazem nauczycielem w naszej szkole był James Reuben, Indianin Nezpers z
Idaho. Przy wszelkich czynnościach kobiety nasze były szczególnie dzielne i pilne,
wykonując obok uprawy ziemi cenione przez kupców kolorowe hafty, indiańskie bluzy, także
łuki, strzały, słowem, różne pamiątki.

Ale urządzając się tak umiejętnie, by nasze życie nad obcą rzeką Chikaskia było jako

tako znośne, nie zapominaliśmy ani na chwilę o naszej ojczyźnie nad rzeką Clearwater w
Idaho. Rozpaczliwie tęskniliśmy za naszymi potokami, boleśnie brakowało nam górskiego
powietrza, miewaliśmy często chwile smutku, jednak nie opuszczaliśmy rąk. Wciąż
domagaliśmy się sprawiedliwości, szły petycje do władz, nalegaliśmy, prosili - przecież
daremnie: centralne władze amerykańskie były głuche, zacięci generałowie w stolicy -
niewzruszeni.

Lecz wnet zaczęliśmy stwierdzać, że nie byliśmy sami, zapomniani. Zapełgała nam

nadzieja. W Stanach Zjednoczonych wyrastała powoli siła nam przychylna, której
lekceważyć nie mogli nawet generałowie: opinia publiczna.

Mianowicie, gdy wieść o naszym zesłaniu do rezerwatu w Indian Territory rozniosła

się po wschodnich i środkowych stanach, do Wodza Józefa zaczęli przybywać ludzie.
Przybywali różni: pastorowie, nauczyciele, filantropi, dziennikarze, historycy, społecznicy i
także wiele młodzieży. Mieli różne charaktery, pochodzili z wielu miejscowości, ale jedno
ich łączyło: życzliwość, a przede wszystkim niejaki podziw dla niezwykłego człowieka i
wodza. Jedni odkrywali w Wodzu Józefie jak gdyby proroka dobroci, inni - indiańskiego
Napoleona Gór Skalistych.

Wielu szczególnie zadziwiał jeden fakt: że Wódz Józef, pomimo że był obarczony

opieką nad tak licznym gronem kobiet, dzieci i starców, potrafił tyle mil uchodzić przez
srogie wertepy, potrafił tyle miesięcy odgryzać się tak skutecznie liczniejszemu
przeciwnikowi. Wszyscy ci Amerykanie przybywali do nas powodowani ciekawością,
natomiast po rozmowach z Wodzem Józefem i z innymi Nezpersami opuszczali nas głęboko
przejęci uznaniem i szacunkiem dla wodza oraz jego Indian.

W roku 1877 tam na północy po szeregu zwycięskich potyczek Wódz Józef w końcu

poniósł klęskę. Tu na Terytorium Indiańskim w latach ciężkiej niewoli Wódz Józef odniósł
walne zwycięstwo, zwycięstwo szlachetnego człowieka i wielkiego wojownika. A było to
zwycięstwo ważne tym, że trwałe. Ogromnie podnosiło nas na duchu i pozostało chwalebnie
w pamięci owych uczciwych Amerykanów.

Na początku 1879 roku przybył do naszego rezerwatu pewien przyjazny dziennikarz z

wpływowej gazety „North American Review". Ów korespondent po długich rozmowach z
Wodzem Józefem ogłosił drukiem w swej gazecie obszerną opowieść wodza o dziejach
Nezpersów. Ta prosta w słowach i szczera, a przede wszystkim jakże przejmująca Wodza
Józefa Historia własna poruszyła sumienia wielu czytelników amerykańskich, przysparzając
nam sporo nowych przyjaciół i obrońców głównie we wschodnich stanach.

Zainteresowanie Historią własną wśród społeczeństwa było tak wielkie, że niebawem

opublikowano ją w Stanach Zjednoczonych w wydaniu książkowym, kilkakrotnie później
wznawianym.

Ponieważ ja, Biegnący Łoś, już za młodu dość poprawnie nauczyłem się języka

angielskiego, a zawsze kręcąc się w pobliżu Wodza Józefa, rzetelnie znałem jego życie oraz
dzieje naszego szczepu, więc wyznaczono mnie na przewodnika przyjmującego
amerykańskich gości. Miałem obowiązek, by przybyszom opowiadać szczególnie o
przebiegu naszej wojny w 1877 roku. Do pomocy przydzielono mi młodą dziewczynę,
Różowy Kwiat. Ona również nieźle władała angielskim językiem, a była młodszą siostrą
ż

ony Żółtego Byka. Miała osiemnaście lat, ja wtedy dwadzieścia jeden.

Pewnego dnia owa młódka mocno się rozogniła, gdy któryś z Amerykanów niezbyt

pochlebnie wyraził się o jej szwagrze, Żółtym Byku, a ona tęgo wzięła go w obronę. Różowy
Kwiat w swym zaperzeniu wyglądała tak ładnie, tak się zarumieniły jej policzki, a
roziskrzyły jej oczy, że patrzałem na nią zdziwiony. Nie miałem wtedy żadnej dziewczyny,
odludkiem zaś ani łamagą nie byłem.

Wieczorem tego dnia powiedziałem do niej półżartem, żeby siadła przy moim

ognisku.

- Umiem, jak widzisz, dobrze rozniecać ognisko, więc siądź przy mnie, a będzie ci

ciepło! - uśmiechnąłem się chełpliwie.

Zaskoczona, spojrzała na mnie psotnie:
- A czy umiesz ty, Łosiu, podtrzymywać ogień, żeby nie wygasł tak szybko?
- Umiem - odrzekłem, ale zaraz natarłem na nią z tej samej beczki. - A ty,

Kwiatuszku, czy umiesz wygarbować skórę jelenia i uszyć dobry kubrak?

- A żebyś wiedział, umiem!
- To możesz siąść przy moim ognisku!
- Dziękuję, łaskawco!
Mówiliśmy to wszystko półżartem, ale wkrótce Różowy Kwiat zupełnie na serio

została moją żoną, kiedy nas uroczyście połączył pastor Reuben.

Jakże szczęśliwe to było stadło, i jakże ona okazała się pożyteczną dla mnie później,

gdy zacząłem badać dokumenty w amerykańskich archiwach na temat dziejów szczepu
Nezpersów, jakże mi się przydała jej umiejętność angielskiego języka...

Tymczasem agent rezerwatu, w którym nas trzymano, W. H. Whiteman, ośmielony

dużą ilością amerykańskich obrońców Wodza Józefa, nabrał odwagi i co rok posyłając
sprawozdania do swych władz przełożonych w Waszyngtonie, rozwodził się w pochwałach
nad nami, Nezpersami. Podkreślał nasze inteligencję, wyższą niż u innych szczepów, naszą
pracowitość, schludność fizyczną i moralną, uczciwość i uprzejmość: „Wojnę w 1877 roku
narzuconą tym Indianom przez USA - pisał Whiteman w swym odważnym raporcie -
Nezpersowie toczyli według najlepszych zasad ludzkiej prawości. Tu, w Indian Territory, w
złym dla nich klimacie szybko ci wspaniali Indianie wyginą. Ów szczep zasłużył sobie na to,
by powrócić do swej ojczyzny w Idaho".

Władze zwierzchnie w Waszyngtonie uparcie zbywały milczeniem raporty

Whitemana. Wszakże coraz więcej uczciwych Amerykanów dowiadywało się o naszym
wymieraniu. W1884 roku przybył do naszego rezerwatu pewien młody doktor medycyny,
George Spinning z Waszyngtonu, by naocznie się przekonać, w jakich warunkach żyjemy.
To, co ujrzał, przeszło jego najgorsze oczekiwania. Otóż między innymi naliczył u nas więcej
niż sto grobów dziecięcych i stwierdził rzecz straszną: że wszystkie dzieci Nezpersów,
urodzone na Terytorium Indiańskim, nieuchronnie tu umierały. Ani jeden z naszych malców
nie zdołał przeżyć w rezerwacie dłużej niż kilka miesięcy. Ten sam smutny los spotkał także
dzieci Wodza Józefa; miał ich kilkoro, i wszystkie wyginęły!

Dr George Spinning, nie posiadając się z oburzenia, sporządził raport, w którym

wezwał władze, by wreszcie poczuły się do moralnego wstydu i owych ginących Nezpersów,
zgodnie z danym im ongiś przyrzeczeniem, odesłały z powrotem do ich górskiej ojczyzny.
Zanim nie będzie za późno!...

Tyle dr George Spinning. Nelson A. Miles, który dzięki zwycięstwu nad nami został

wkrótce generałem, widząc rosnącą popularność Wodza Józefa w Stanach Zjednoczonych,
nie chciał być gorszy. Zaczął głośno mówić o swej przyjaźni do Nezpersów i do Wodza
Józefa. Więcej: afiszował tę przyjaźń na każdym kroku! Ale - o czym już wspominałem
wcześniej w rozdziale Wybielony obraz Jankesa - to nie była szczera przyjaźń, lecz tylko
zręczny chwyt mający przysporzyć generałowi blasku i ułatwić mu dalszą karierę. Naszej
doli ta przyjaźń w niczym nie ulżyła.

Po prostu Miles w lot wyczuł pewną zmianę nastrojów wśród społeczeństwa

amerykańskiego i umyślił wyciągnąć z tego korzyści, a zarazem zamierzał zrzucić z siebie
wszelką współodpowiedzialność za los, jaki on i inni zgotowali naszej grupie.

Generał mógł być zadowolony, dopiął swego. Wielu jankeskich historyków Dzikiego

Zachodu ochoczo dawało ucha jego gadaninie, bo była im na rękę. Widocznie potrzebowali
dla uzupełnienia pięknego obrazu kogoś szlachetnego w amerykańskim mundurze i oto
wreszcie znaleźli odpowiedniego kandydata do tej roli, roli przyjaznego amerykańskiego
dowódcy. Jeszcze jedno kłamstwo w burzliwej historii tego kraju!

Niemniej były to czasy, kiedy w USA zaczęły coraz silniej odzywać się poważne

głosy w obronie Indian. Rewelacją nie lada była książka Heleny Hunt Jackson A Century of
Dishonor (Wiek niesławy) wydana po raz pierwszy w 1881 roku. Podziałała niby kij w
mrowisku, a przy tym także na korzyść więzionych Nezpersów.

Nie tylko opinia publiczna okazywała rosnące zainteresowanie nami, Nezpersami.

Także wielu poważnych generałów amerykańskich w końcu uzmysłowiło sobie, że Wódz
Józef jest w istocie jakimś Napoleonem indiańskim, samorodnym geniuszem wojskowym. Co
więcej, niektórzy spośród owych wysokich dowódców zajęli się gruntownym studiowaniem
strategii wojennej Wodza Józefa. A następnie wyniki swych prac z wielkim powodzeniem
zaczęli wykorzystywać podczas wykładów w West Point, owej słynnej akademii wojskowej
Stanów Zjednoczonych.

Ponoć generał Sherman, głównodowodzący, srodze zżymał się na owe wykłady

poświęcone sztuce bitewnej Wodza Józefa i był im bardzo przeciwny. Lecz nic nie wskórał: z
grona oficerów w West Point większość uznała, że nie należy rezygnować z tak pouczającego
materiału.

34. AMERYKANIE WCIĄŻ SIE MSZCZĄ

W

roku 1885 po przeszło siedmioletniej niewoli władze centralne w Waszyngtonie

wreszcie uznały, że Nezpersowie dostatecznie odpokutowali za zuchwałość strzelania do
ż

ołnierzy amerykańskich i że klimat im należycie wyniszczył zdrowie, że zatem można ich

niedobitków zwolnić z Terytorium Indiańskiego. Ale do Idaho nie wszystkich posłano, lecz
tylko tych, których uznano za mniej winnych. Do drugiej kategorii, do Nezpersów wciąż
niepewnych, zastosowano tylko półamnestię, a tych niepewnych i niebezpiecznych było stu

osiemnastu, na ich czele stal Wódz Józef i inni wodzowie. Owych nadal piętnowanych
wysłano dalej na północ, do obcego rezerwatu Colville w stanie Washington, z dala od
ojczyzny w Idaho. Należałem do tej grupy.

W rezerwacie Colville nie mogliśmy się dość nacieszyć rześkim górskim powietrzem.

Było jak balsam.

Do rezerwatu przywieziono nas pod ostrą eskortą wojskową, aby nam dać odczuć, że

byliśmy zesłańcami. Tu w Colville już nie było życzliwości agenta Whitemana, natomiast
zaczęły się wyjątkowo brutalne rządy agenta rezerwatu Alfreda Burnsa, który nas diabelnie
nie lubił.

Burns, Jankes ponury i mściwy, zaraz następnego dnia po naszym przyjeździe

paskudnie dał się nam we znaki. Każdy z nas mężczyzn, obyczajem indiańskim, nosił długie
włosy. Długie włosy były naszym dumnym godłem męskiej urody, nieodzowną chlubą
każdego Indianina. Więc Burns, chcąc nas upokorzyć i zdławić dumę indiańskości, rozkazał
nam ściąć włosy niemal do skóry. Mieliśmy wyglądać jak wyliniałe, chore zwierzęta. Kto się
opierał rozkazowi, temu odmówiono pokarmu i nałożono inne kary.

- Czy my jesteśmy w więzieniu? - rzucił Żółty Byk pytanie agentowi.
- W więzieniu? - Burns powtórzył pytanie z jadowitym uśmiechem. - Gorzej: jesteście

w rezerwacie Colville!

Na szczęście dla nas nie upłynęło i pół roku, gdy Burns przeholował i powinęła mu

się noga: mianowicie w parę miesięcy po naszym przybyciu do Colville przyjechał do nas z
Nowego Jorku redaktor wpływowego tygodnika „Harper's Weekly", by nas poznać i napisać
reportaż o stanie naszej grupy. Lecz Burns, zakuty łeb, uważał takie przychylne traktowanie
Indżunsów za rzecz absurdalną i nie tylko, że dziennikarza nie dopuścił do nas, ale kazał go
wyrzucić ordynarnie z rezerwatu. Rzecz nabrała w Nowym Jorku wrednego huczku; przykre
odgłosy dotarły do władz centralnych w stolicy i Burns musiał jak niepyszny zniknąć z
Colville, zastąpiony przez innego agenta. Ten był człowiekiem kulturalnym.

My, nauczeni w Indian Territory dawać sobie radę w trudnych warunkach,

wykorzystaliśmy tu na północy całą wiedzę tam zdobytą i z powodzeniem zabraliśmy się do
hodowli bydła i uprawy ziemi. Jakże nam w tym pomagał Wódz Józef! Dzięki niemu nie
pogrążyliśmy się w apatii i umysłowej martwocie, tak charakterystycznej dla wielu szczepów
skazanych na gnuśność w rezerwatach. Zachowaliśmy niejaką tężyznę charakteru i
pogodność usposobienia.

Powstała u nas jedna szkoła dla dzieci, inna dla dorosłych, a z przykładów białego

człowieka braliśmy wszystko to, co mogło nam być pożyteczne. Mieliśmy ambicję: już po
trzech latach wysłaliśmy własnym kosztem kilku uczni do wyższej szkoły w odległym
mieście.

Po dwunastu jednak latach znojnej i skutecznej pracy, w 1897 roku, zawisło nad

naszą grupą nowe niebezpieczeństwo. Podobnie jak to było przed przeszło dwudziestu laty w
dolinie Wallowa, tak i teraz nasze dobrze zagospodarowane tereny w Colville wzbudziły
pożądliwość białych osadników: po prostu prawem kaduka i kolta ciemne indywidua chciały
nas otwarcie ograbić z ziemi i gospodarstw i zostawić nam ochłapy piaszczystej gleby,
byśmy przymierali głodem.

Nie doszło do tego. Wódz Józef, człowiek wciąż dziarski, podchodzący pod

sześćdziesiątkę, pośpieszył na wschód do Waszyngtonu i gdzie było potrzeba, u władz
odwoływał się i kołatał. Może niechętne urzędasy puściłyby słowa jego mimo uszu, jak to
niedawno jeszcze bywało. Lecz tym razem nie dało się: wielu ludzi dobrej woli w Stanach
Zjednoczonych miało wciąż w pamięci prasową kampanię w obronie Wodza Józefa oraz
szczepu Nezpersów i gotowych było podjąć od nowa obronę Indian, brutalnie krzywdzonych.
Główny Wydział Spraw Indiańskich doszedł do przekonania, że lepiej było stłumić łapczywe

apetyty osadników na pozostałe resztki ziem indiańskich aniżeli narażać się na ataki prasy
opozycyjnej.

Więc nic nie zwichrzyło pokoju Indian Nezpersów w Nespelem, ich wiosce w

rezerwacie Colville. Mogli dalej uprawiać ziemię i dzielnie gospodarzyć, a gdy przychodziła
ochota, polować w pobliskich dolinach na łosie, liczne jeszcze w tych stronach, natomiast na
leśnych stokach gór między rzekami Pend Oreille a Kolumbią mogli podchodzić
niedźwiedzia i koziorożca.

35. OSOBLIWA WIZYTA PUŁKOWNIKA JOHNA GIBBONA

W

ódz Józef, chociaż wciąż czynny i gotowy walczyć o nasze prawa do ludzkiego

ż

ycia, przecież z czasem coraz dotkliwiej odczuwał brzemię nieszczęść, jakie spadały na

naszą grupę od tylu lat. Straszne przejścia wojenne, choroby i śmierć wielu Nezpersów na
zapadliskach w Leavenworth i na Terytorium Indiańskim, przejmująca tęsknota za ojczystą
Wallową - wszystko to pozostawiło jakże bolesne ślady na naszym wodzu. U schyłku życia
ten wrażliwy człowiek był schorowany, nękała go niezdrowa otyłość, na jego twarzy,
pomimo starań, ażeby podtrzymywać pogodność ducha, wyryły się gorycz i zmęczenie.

Pewnego dnia, kiedy wódz właśnie powoli wracał do sił po dłuższej chorobie, w

naszym rezerwacie w Nespelem zjawił się z zaskakującą wizytą zupełnie nieoczekiwany
gość. Wielu spośród naszych, ujrzawszy przybysza, zgoła znieruchomiało z nagłego
wrażenia. Przed nami stał bowiem John Gibbon, ten sam ponury pułkownik, który ongi tak
okrutnie zabijał nasze kobiety i dzieci w dolinie Big Hole. Ćwierć wieku minęło już od
tamtego ponurego dnia, a przecież wciąż jeszcze postać Gibbona przywoływała nam posępne
wspomnienia. Był on teraz mocno posunięty w latach i posiwiały, atoli w jego twarzy jak
dawniej wyraźnie dostrzegało się źle skrywaną hardość i butę Jankesa.

Ś

wiadomy naszego cierpkiego milczenia, Gibbon, siląc się na uprzejmy uśmiech,

przystąpił do wodza Żółtego Byka i głośno rzekł, że przybył do nas, bo pragnął ujrzeć Wodza
Józefa i okazać mu szacunek należny wielkiemu wojownikowi i człowiekowi. Dodał też, że
powziął zamiar napisania wspomnień o tamtej złej wojnie, w których chciałby poświęcić
wiele ciepłych słów naszemu wodzowi i wszystkim Nezpersom.

Zdumiony Żółty Byk słuchał z niedowierzaniem jego układnej mowy. Gorzko sobie

pomyślał: czy Gibbon owe ciepłe słowa zechce również poświęcić tym wszystkim
Nezpersom, których zabił nad potokiem Ruby w dolinie rzeki Big Hole? Wszelako nie
powiedział tego głośno, jeno w milczeniu przyglądał się twarzy pułkownika, która wbrew
skwapliwym pozorom grzeczności była jawnie odpychająca. I niezawodnie Żółty Byk byłby
wówczas odprawił Gibbona, żeby oszczędzić osłabionemu Wodzowi Józefowi
nieprzyjemnego spotkania, ale stało się inaczej. Otóż Wódz usłyszawszy o przybyszu,
powodowany jak zwykle ludzkim odruchem, kazał go do siebie przyprowadzić.

Dziwne to było spotkanie tych dwóch jakże różnych ludzi. Pamiętam, jak zaraz po

powitaniu Gibbon zaproponował Wodzowi wspólne zdjęcie, które miał wykonać fotograf,
specjalnie w tym celu przywieziony przez niego. Wódz Józef, zdziwiony spojrzał na
przybysza, ale ostatecznie się zgodził. Tamten, wyraźnie ucieszony, rzekł potem jeszcze kilka
gładkich i banalnych zdań o swym szacunku dla wodza i szybko odjechał.

Dzisiaj, pisząc te słowa, mogę czarno na białym wyjawić, co skłoniło jankeskiego

pułkownika-zabójcę do osobliwej wizyty u nas w Nespalem. Wizyty, która jak się niebawem
okazało, była dla niego chyba ostatnią deską ratunku! Mówiłem już o zmianie nastrojów u
części społeczeństwa amerykańskiego, o życzliwości niektórych ludzi dobrej woli, o
kampanii w naszej obronie na łamach postępowej prasy. I otóż właśnie za sprawą kilku
odważnych dziennikarzy wyszła podówczas nagle na światło dzienne pilnie dotąd skrywana
sprawa rzezi Indianek i dzieci Nezpersów nad potokiem Ruby. Tym samym pułkownik
Gibbon, zażywający dotąd spokoju i szacunku swych przełożonych w Ministerstwie Wojny
za długoletnią wzorową służbę, raptem szpetnie trafił pod pręgierz opinii publicznej. We
wschodnich stanach podniosła się fala krytyki i protestów. Rozległy się liczne głosy żądające
wszczęcia oficjalnego śledztwa i postawienia mordercy w amerykańskim mundurze przed
sądem. I kto wie, czy pułkownik zdołałby się wymigać, gdyby nie jego pośpieszny i chytry
przyjazd do Nespelem. Tu bezczelnie wyzyskał ludzką pobłażliwość Wodza Józefa, jak
również jego osłabienie w owym czasie i łatwo nakłonił go do pozowania do wspólnego
zdjęcia. Następnie zaś ową wyłudzoną fotografią, bezcenną dla niego, bo mającą dawać
ś

wiadectwo jego przyjaznych stosunków z Wodzem, szczwanie zasłaniał się przed

oskarżycielami i wytrącał im broń z ręki.

Tak tedy Wódz Józef swą osobą i wspólnym zdjęciem ochronił jeszcze jednego

Jankesa. Wrogiego Jankesa. Nie mamy złudzeń w naszym szczepie: John Gibbon nie przybył
do Nespelem powodowany skruchą czy żalem za swe winy. Przyjrzyjmy się uważniej owemu
zdjęciu: nawet tam - a przecież, powtarzam, szło wtedy o jego skórę - nie zdołał skryć
zaciętego, wrogiego nam wyrazu twarzy. W przeciwieństwie do siedzącego obok słabo
uśmiechającego się w zadumie Wodza Józefa.

36. „TY, WODZU JÓZEFIE, JESTEŚ ZWYCIĘZCĄ!"

W

roku 1903 Wódz Józef jeszcze raz odwiedził stolicę Waszyngton, zaproszony

przez generała Milesa na wyraźne życzenie prezydenta Teodora Roosevelta. Ów krewki
prezydent, czujący się trochę kowbojem, trochę roughboyem, chciał wyrazić Wodzowi
Józefowi swoją sympatię i uścisnąć mu dłoń.

- Tacy jak my - rzekł prezydent, poufale klepiąc wodza po plecach - tworzymy wielką

historię narodu amerykańskiego!

- Tylko że ty, Duży Biały Ojcze - odrzekł Wódz Józef z melancholijnym uśmiechem -

tworzysz historię u góry i na swobodzie, ja zaś na dole, zamknięty w rezerwacie...

Korzystając z obecności Wodza Józefa w stolicy, zaproszono go do Nowego Jorku,

by osobiście wziął udział w wielkim widowisku pokazującym życie i walki Indian na
preriach. Wódz Józef porozumiał się ze swym gospodarzem, generałem Milesem, i sam
pojechał do Nowego Jorku.

Rewia odbywała się w słynnym Madison Square Garden, a nazywała się szumnie

„Cumming's Indian Congress and Life on the Plains". Wódz Józef ufnie się zgodził; miał być
największą atrakcją przedstawienia. Ale gdy kazano mu, strojnemu w bujny pióropusz na
głowie, wybłaźniać się i robić z siebie rozwydrzonego Indianina dzikusa, strzelającego w
powietrze jak narwany, przerwał wygłupianie się i chmurny zeszedł ze sceny.

Wielu widzów na sali biło mu za to brawo, inni się oburzali, a dyrekcja widowiska

podała go do sądu, żądając odszkodowania.

- Jeszcze jedno poniżenie! - zauważył półgłosem wódz.
Obecność Wodza Józefa w Waszyngtonie i w Nowym Jorku stała się dla prasy

pewnego rodzaju sensacją i nabrała rozgłosu. Na trzeci dzień po przykrym zajściu w Madison
Square Garden zgłosiło się w nowojorskim hotelu, w którym Wódz Józef zamieszkał, trzech
młodych mężczyzn i poprosiło go poprzez recepcję, by zechciał ich przyjąć.

- Okey! - rzekł wódz do telefonu. - Zaraz zejdę do nich na dół do hallu recepcyjnego.
Gdy zeszedł, trzech przystojnych mężczyzn o poważnych, ujmujących twarzach

powstało i przedstawiając się z wyraźnym szacunkiem, zaczęło wymieniać swe nazwiska.
Najstarszy z nich, mający około trzydziestu pięciu lat, wyciągając rękę rzekł:

- Nazywam się Howard.
Drugi powiedział:
- Jestem Miles.
Trzeci:
- Jestem Gibbon.
Wódz Józef, zdziwiony, nieco się stropił:
- Howard? - powtórzył pytającym półgłosem, jak gdyby do siebie. - Miles? Gibbon?

Nieobce mi te nazwiska...

- Oczywiście nieobce, sir! - odrzekł Howard. - To nasi ojcowie przed laty byli na

dalekim zachodzie, więc... przyszliśmy...

Urwał. Zawahał się. Nie wiedział, jak się wysłowić. Pomógł mu młody Miles:
- Przyszliśmy, ażeby chociaż w ten skromny sposób jakoś zmniejszyć krzywdę, jaka

się wtedy działa w Idaho i Montanie...

- Krzywdę? - zdumiony wódz podniósł brwi. - Krzywdę komu wyrządzoną?
- Wodzowi Józefowi.
Spadło to na wodza tak niespodziewanie, że aż w głowie mu zakotłowało z

niedowierzania. Czyżby tak myśleli właśnie ci Jankesi?

- To wy rzeczywiście jesteście synami tamtych sprzed dwudziestu pięciu lat? - Wódz

Józef nie mógł wyjść ze zdziwienia. - Wy synami generała Howarda, generała Milesa,
pułkownika Gibbona?...

Nastała krótka chwila milczenia i zmieszania. Odezwał się Miles:
- Jesteśmy nowym pokoleniem. Mamy uniwersytety za sobą i na wiele spraw

patrzymy inaczej, niż patrzyli nasi ojcowie... To była ich niedobra wojna, niesprawiedliwa
wojna...

- I to mówi syn generała Milesa?! - Wódz Józef pociągnął dłonią po swej twarzy, na

której walczyło rozbawienie z rzewnością.

- Przykro mi za mego ojca - westchnął następnie młody Howard - że tak zawzięcie

ś

cigał Wodza Józefa, przecież człowieka szlachetnego i bez winy. Gdyby ojciec wtedy

pozwolił umknąć tej garstce Indian, nasz wielki kraj nie doznałby żadnego uszczerbku, a
przeciwnie, uniknąłby kłopotliwej przykrości...

Wtedy Gibbon, najmłodszy z nich, chrząknął i rzekł:
- Jakże ubolewam, że mój ojciec dopuścił się rzezi kilkudziesięciu kobiet i dzieci

Nezpersów. Przestępstwo to do dziś na nim ciąży. Jest moralnie złamany. Ja także!

- Wojna była nikczemna - odezwał się ponownie Miles - ale równie nikczemną była

mściwość, z jaką nasze władze potraktowały poddających się Wodza Józefa i jego grupę.
Zesłanie do fatalnego klimatu na południu Indian broniących swej wolności i pragnących
tylko opuścić ten kraj było rzeczą niegodną. Takie jest nasze zdanie o tej czarnej plamie na
historii Stanów Zjednoczonych...

Znowu nastało wymowne milczenie, przerwane tym razem przez Howarda:

- Dlatego przybyliśmy dziś do ciebie, Wodzu Józefie, żeby was, Nezpersów

powiadomić, że nie wszyscy Amerykanie są wrogami Indian. My, nowe pokolenie, chcemy
sprawiedliwości dla Indian i przyjaźni. A ty, Wodzu Józefie, jesteś i pozostaniesz w naszych
sercach wielkim człowiekiem, gdyż pokazałeś, jak walczyć o wolność!... Cześć Wodzowi
Józefowi!

I trzej Amerykanie zbierali się do odejścia. Na pożegnanie serdecznie podali dłonie.
- Dziękuję wam, młodzi przyjaciele! - powiedział Wódz Józef wzruszony. -

Słonecznego światła przysparzacie dniom mego życia.

- To ty, Wodzu Józefie, byłeś wtedy zwycięzcą! - zawołali wszyscy trzej.
W rok później, mając sześćdziesiąt cztery lata, wódz, coraz częściej nazywany

Indiańskim Napoleonem, dokonał żywota. W ostatnich miesiącach miał zwyczaj
przyjmowania krewnych, przyjaciół i gości, sadzając ich przy swym ognisku przed latowym
namiotem, paląc wspólną fajkę z nimi i pogodnie gawędząc.

- To moja fajka pokoju i przyjaźni! - uśmiechał się żartobliwie.
Tak było też dwudziestego pierwszego września owego roku tysiąc dziewięćset

czwartego. Kilku przyjaciół jak zwykle siedziało z nim przy ognisku. W czasie rozmowy
Ż

ółty Byk żywo opowiadał o jakimś polowaniu na łosia, gdy Wódz Józef powoli przymknął

oczy i zaczął z lekka się obsuwać. Sąsiedzi uchwycili go i nie dali mu upaść. Już nie żył.
Umarł, jakby cicho zasnął.

Jeno na twarzy pozostał mu łagodny uśmiech, a w lewej ręce tak mocno trzymał swą

fajkę pokoju, że niełatwo było wyjąć mu ją z dłoni.

Wieczorem kilkunastu nas, najbliższych druhów Wodza Józefa, postanowiło opuścić

rezerwat Colville, by zawieźć drogie zwłoki do rezerwatu Lapwaj, gdzie żyła główna część
naszego szczepu niedaleko rodzinnej doliny Wallowa. Agent w Colville początkowo dał nam
na to zezwolenie, ale potem je cofnął, a jego przełożone władze zatwierdziły nieludzki krok;
ostatnią tę złośliwość tłumaczyły władze rzekomą obawą, że duch zmarłego Wodza Józefa
mógłby wywołać groźny dla Amerykanów niepokój wśród jego ojczystych gór. Więc
musieliśmy pochować go w Nespelem.

Dziś, po wielu latach, nad jego grobem wznosi się marmurowy obelisk z napisem:

ON WIÓDŁ SWÓJ NARÓD

W WOJNIE NEZPERSÓW W 1877 ROKU

Ż

YŁ OKOŁO 60 LAT

UMARŁ 21 WRZEŚNIA 1904 ROKU

37. MOJE OSTATNIE SŁOWA

T

ak oto ja, Biegnący Łoś, bliski towarzysz Wodza Józefa, chociaż o dwadzieścia lat

młodszy niż on, kończę pisanie dziejów narodu Nezpersów i jego ostatniego wielkiego
wodza. Kochaliśmy go wszyscy, był nam ojcem, bratem i serdecznym doradcą. Naród nasz
nigdy nie prowadził wojen z białymi ludźmi, poza tą jedyną, narzuconą nam przez
zaborczych Amerykanów, tragiczną i straszną.

Jakkolwiek Wódz Józef, Hejnmot Towialaket, Grom nad Górami, odszedł z tego

ś

wiata, pamięć po nim pozostała. Nawet władze amerykańskie dziesiątki lat później uznały za

wskazane, by jego imieniem na wsze czasy nazwać wiele geograficznych obiektów: tam
wodnych, jak na przykład „Tamy Wodza Józefa" na rzece Kolumbii, także jezior, rzek, gór,
parków, nawet osiedli o rdzennie białej ludności.

Koniec

Przypisy:

* Wiadomość Biegnącego Łosia o tych lewistońskich saloonach niechętnych psom i
Indianom pochodzi z pierwszych lat XX wieku, kiedy Biegnący Łoś spisywał swe
wspomnienia. Ale oto zachodnioniemiecki tygodnik „Der Spiegel” w numerze z dnia 26
listopada 1979 roku donosi na stronie 202 w artykule pod tytułem Drugie umieranie Indian,
ż

e demonstrowanie wrogiej pogardy Amerykanów względem Indian do dziś nie ustało.

Przykład: Dewitt Dillon, wykształcony Indianin ze szczepu Wron, nie może zapomnieć
doznanej obelgi, gdy w mieścinie Hardin w stanie Montana nie wpuszczono go jako
Indianina do gospody „Cafe Pastime”. Afisz na drzwiach wieścił tak samo jak przed
kilkudziesięciu laty w Lewiston: „No dogs and Indians allowed”.

I to w połowie dwudziestego wieku.

* Ciekawe są perypetie wrażeń odniesionych z owych walk amerykańsko – indiańskich na
ż

ywo przez Henryka Sienkiewicza. W roku 1876 przejeżdżał on przez całe Stany

Zjednoczone do Kalifornii i jakkolwiek podziwiał pionierską tężyznę społeczeństwa
amerykańskiego, nie ukrywał swej szczerej sympatii dla walczących o swą wolność Indian.
Widział także okrutną, wręcz maniacką nienawiść większości Amerykanów do czerwonej
rasy, zwłaszcza gdy w czerwcu 1876 roku Sjuksowie zadali wojskom pod wodzą generała
Custera dotkliwą klęskę.

Ale już w 1877 roku, po dwunastu miesiącach przebywania w Kalifornii wśród

Amerykanów, Sienkiewicz mimo woli jak gdyby przesiąkł wrogą propagandą amerykańskiej
prasy. W swej korespondencji do Polski z tego roku już pisał o „zaciętych walkach w Idaho
Między strasznym pokoleniem Przekłutych Nosów a wdzierającymi się w ich posiadłości
pionierami” i że”... wódz Biały Ptak (White Bird) ubroczył już po rękojeście swe wojenne
siekiery we krwi mężczyzn, kobiet i dzieci...” (Henryk Sienkiewicz Listy z podróży do
Ameryki. Warszawa 1956, s. 437). Jakże silny musiał być napór kłamliwej prasy
amerykańskiej, skoro nawet Henryk Sienkiewicz, wówczas trzydziestojednoletni, tak wtedy
uległ tym nastrojom.

WSTĘP ...............................................................................1
1. JA, BIEGNĄCY ŁOŚ........................................................3
2. POMOCNI NEZPERSOWIE............................................ 5
3. MANIFEST DESTINY..................................................... 7
4. ZŁOTO, ZIEMIA I KREW............................................. 10
5. GROŹNI SĄSIEDZI........................................................12
6. STÓJCIE, BO STRZELAM! .......................................... 15
7. KŁĘBIĄCE SIĘ CHMURY............................................ 18
8. SUROWY GENERAŁ..................................................... 20
9. BĘDZIE WOJNA............................................................. 22
10. KOSA NA KAMIEŃ...................................................... 24
11. SKĄD TA BITNOŚĆ?.................................................... 28
12. JAK POWSTAŁA BALLADA....................................... 29
13. CZYŻBY W KLESZCZACH? O NIE!........................... 31
14. SZARPANINA W IDAHO............................................. 33
15. NIEUCHWYTNY, A ŻĄDLISTY.................................. 38
16. SZPIEG CZY NIE SZPIEG?........................................... 42
17. PRZYJAZNY DZIENNIKARZ W MONTANIE............ 46
18. STRASZNY CIOS...,....................................................... 50
19. POŚCIG HOWARDA ZATRZYMANY......................... 54
20. FANTASTYCZNA SZANSA - STRACONA................. 58
21. ZASADZKA W LEŚNYM KANIONIE.......................... 63
22. CZERWONY LIS ZNÓW WYSTRYCHNĄŁ................ 65
23. HANIEBNA ZDRADA.................................................... 68
24. LOS BANDY MORDERCÓW........................................ 70
25. RADOŚĆ NAD MISSOURI............................................. 73
26. WYBIELONY OBRAZ JANKESA..................................75
27. WIELKI ROZLEW KRWI............................................... 77
28. DZIELNY ŻÓŁTY BYK.................................................. 81
29. „JESTEŚ BITNY I MĘŻNY, MASZ SERCE!"................ 84
30. ZASŁUŻONY KONIEC ZBÓJECKIEGO MASONA..... 88
31. W OBRONIE WODZA JÓZEFA...................................... 90
32. ZEMSTA WŁADZ AMERYKAŃSKICH.........................92
33. NIEWOLA NA TERYTORIUM INDIAŃSKIM.............. 95
34. AMERYKANIE WCIĄŻ SIĘ MSZCZĄ........................... 98
35. OSOBLIWA WIZYTA PŁKA JOHNA GIBBONA.......... 99
36. „TY, WODZU JÓZEFIE, JESTEŚ ZWYCIĘZCĄ!".........101
37. MOJE OSTATNIE SŁOWA..............................................103