Biuletyn Spec nr3 Terroryzm na Podolu

WŁADYSŁAW KUBÓW

TERRORYZM

PODOLU

Pami ci Tych, którzy zgin li z r k

OUN-UPA tylko dlatego, e byli Polakami

Warszawa

2003

Copyright by

Władysław Kubów

Redakcja i korekta

Irena Kotowicz

Projekt okładki

Władysław Kubów

Opracowanie techniczne i

komputerowy skład tekstu

Jerzy Stopa

ISSN 1507 – 9996

Ilustracje pochodz :

z ksi ek Aleksandra Kormana, Tomasza Kunzeka, Edwarda Prusa, “Na

Rubie y*, “Katry”, “Wiadomo ci Turystycznych” nr 8, 9, 10 1932 r. oraz

ze zbiorów autora.

PRZEDMOWA

CIE NIEOS DZONYCH ZBRODNI

Dzi , u progu III tysi clecia, problem terroryzmu stał si szczegól-

nie widoczny po zaatakowaniu najpot niejszego wiatowego mocar-

stwa, gdy w World Trade Centre, gmachu symbolizuj cego pot g go-

spodarcz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, znalazło mier

ponad 3 tys. osób. Nie zapominajmy jednak, e terroryzm istnieje od

dawna, cho przymykano na niego oczy. Przez dziesi tki lat nie nazwa-

ny, nie leczony, po cichu rozwijał si , rósł i pot niał. Atak z 11 wrze nia

2001 r. mo e mie przełomowe znaczenie z uwagi na skal powszech-

nego pot pienia działa terrorystycznych i wydania walki przez nieomal

cał społeczno wiatow .

Współczuj dzi Amerykanom dotkni tych t tragedi , lecz jedno-

cze nie od ywa we mnie wspomnienie terroru, jaki dotkn ł Polaków na

Kresach. I nasuwa si gorzka konstatacja, e terroryzm mógł sta si

pierwszoplanowym problemem wiata dopiero wtedy, gdy tysi ce ludzi

zostało pogrzebanych na oczach milionów telewidzów pod gruzami naj-

wi kszej budowli w najpot niejszym wiatowym mocarstwie. Tymcza-

sem to, co wydarzyło si blisko 60 lat temu na Kresach, nie zostało nigdy

przez wiatow opini publiczn ani zauwa one, ani pot pione.

A przecie szalał tam straszliwy terror na masow skal . Trudno by

znale w historii ludzko ci takiego nagromadzenia potwornych zbrodni.

One pora aj zarówno rozmiarami, jak i sposobami popełniania. Dobrze,

e obecnie zaczynaj ukazywa si ksi ki dokumentuj ce te wydarze-

nia. Pokazuj one – a ksi ka “Terroryzm na Podolu” czyni to w sposób

niezwykle staranny – jak doszło do tego, e społeczno kresowa, zgod-

nie i pokojowo od lat współ yj ca, podzieliła si na dwie grupy: zbrodnia-

rzy i ofiary.

Pochodz spod Zbara a, z Podola. Rzeczywi cie z Rusinami, bo

tak ich nazywali my, mieszkali my jak w rodzinie. Uznawali my ich wi -

ta i odwiedzali my ich w domach, podobnie jak oni nas. Do dzi znam

ruskie kol dy, dumki, oni te piewali nasze. Nikt si nie dziwił, gdy cza-

sami oni przychodzili na Msz w. do naszego rzymskokatolickiego ko-

cioła, a my do ich cerkwi. Nale ało te do wymogów miejscowej kultu-

ry, e do Rusina, czyli Ukrai ca, nie odzywało si po polsku tylko po ru-

sku, a wi c w j zyku ukrai skim. Za yło była tak du a, e gdy ju za-

cz ły si rzezie, w niektórych polskich wsiach ludzie wbrew faktom do

ko ca nie wierzyli, e mo e im grozi co złego ze strony s siadów.

Na Kresach wzajemne braterskie wi zi Polaków i Ukrai ców przez

dziesi tki lat były powoli rozlu niane i zast powane elementami nienawi-

ci rasowej. Proces ten, zapocz tkowany jeszcze przez Austri , został

doprowadzony do tragicznego finału przez mi dzynarodowy, głównie hi-

tlerowski terroryzm. Same mordy na ludno ci polskiej to skutek chłodnej

kalkulacji gremiów przywódczych ukrai skich nacjonalistów. Ludzie ci

organizowali narodowe bojówki ukrai skie, by terrorem wobec bezbron-

nej ludno ci pozby si Polaków z ziem nale cych – w ich mniemaniu –

do nich. Plan był prosty. Trzeba wymordowa cz

ludno ci polskiej w

taki sposób, aby reszta w przera eniu sama uciekła.

Podobny efekt za pomoc podobnych rodków usiłowali osi gn

terrory ci atakuj c World Trade Centre i inne cele w Ameryce. Zaplano-

wana dokładnie mier tysi cy niewinnych ludzi miała zastraszy pozo-

stałych.

Ta najbardziej skrajna i zwyrodniała posta terroryzmu, zakładaj -

ca osi ganie politycznych celów przez masow eksterminacj cywilnej

ludno ci, kiełkowała i rozwijała si równie na naszych polskich ziemiach

w nacjonalistycznych kr gach ukrai skich. W okresie Dwudziestolecia

mi dzywojennego stricte terrorystyczne organizacje tworzył przej ty

ideologia hitlerowsk Jewhen Konowałe . Za nim szli nast pni, jak Ste-

pan Bandera, Andrij Melnyk, Roman Szuchewycz. To byli nacjonali ci

ukrai scy, którzy opracowali i zastosowali polityk terroru by – jak my le-

li – wyzwoli Ukrain i jej naród spod rz dów Polaków.

Do krwawego dzieła przyst pili jeszcze przed wybuchem II wojny

wiatowej. Istotnym momentem było zabójstwo ministra spraw we-

wn trznych Pierackiego, za co na do ywocie został skazany Bandera,

wypuszczony jednak na wolno w obliczu hitlerowskiej agresji.

Pocz tek i narastanie terroru na Kresach zapami tałem jako dziec-

ko. Jeszcze przed 1930 r. nacjonali ci ukrai scy przeprowadzili akcj

palenia polskich stodół i stogów ze zbo em. Pami tam groz płon cych

w nocy ogromnych stogów pszenicy, gdy niszczono zbiory panu Kono-

packiemu, bogatemu wła cicielowi ziemskiemu z mojej rodzinnej Bere-

zowicy Małej. Najstraszniejsze miało dopiero nadej . Kilkana cie lat

pó niej ten e Konopacki zgin ł obdarty przez nacjonalistów ukrai skich

ze skóry...

W mojej rodzinnej wsi i w setkach jej podobnych, działy si rzeczy

nie do wyobra enia. Głowy niemowl t i dzieci rozbijano o ciany, dzieci

wieszano na jelitach matek, ksi y piłowano w beczkach i korytach,

przybijano gwo dziami do drzwi ko ciołów...

Nieos dzone zbrodnie rodz nowe. Ten straszny terror, który do-

tkn ł niewinn ludno polsk na dawnych Kresach Rzeczypospolitej nie

został nigdy pot piony, a zatem w pewnym sensie uzyskał cich akcep-

tacj . Zbrodniarze do dzi nie przyznaj si do winy, a wiat ich nie po-

t pia. Pó niej terroryzm przenosił si z miejsca na miejsce, atakował i

mordował, na ogół bezkarnie, w imi ró nych obł ka czych wizji. Dopie-

ro gdy uderzył w najpot niejsze pa stwo dzisiejszego wiata, wydano

mu bezwzgl dn wojn . Gdyby jednak został w por zauwa ony, gdyby

ludobójstwo na polskich ziemiach wschodnich w 1942, 1943, 1944 i 1945

r. doczekało si wiatowego pot pienia i poci gni cia winnych do odpo-

wiedzialno ci, by mo e mordowanie bezbronnych ludzi nie stało by si

sposobem rozwi zywania konfliktów i dochodzenia swoich racji.

W tym sensie za atak na Ameryk odpowiedzialna jest cała ludz-

ko , która w por nie zareagowała na terroryzm jako metod walki poli-

tycznej. To zło trwa od dziesi tków lat, niczym rak toczy podskórnie

tkank ludzko ci, tak e dzi zagra a całemu wiatowemu organizmowi.

Wła nie w poczuciu tego zagro enia wydano terroryzmowi kolejn wia-

tow wojn .

Terroryzm, zarówno ten z przeszło ci jak i obecny, musi spotka

si z powszechnym pot pieniem. Gdziekolwiek by si nie wydarzył i ko-

gokolwiek by nie dotkn ł. Musi by zwalczany zarówno wtedy, gdy ata-

kuje wiatowe mocarstwa, jak i unicestwia biedne afryka skie plemi .

Trzeba odkrywa jego czarne karty z przeszło ci i wskazywa na nowe

zagro enia.

Autorowi nale si wyrazy uznania, gdy odsłaniaj c histori ycia

i mierci mieszka ców Podola bierze znacz cy udział w wiatowym, an-

tyterrorystycznym froncie.

o. prof. dr hab. Mieczysław Albert Kr piec

OD AUTORA

W osiemdziesi tym roku mego ycia zdecydowałem si napisa t

ksi k , aby da wiadectwo prawdzie o strasznych wydarzeniach na

Podolu, szczególnie w czasie II wojny wiatowej. Mordowały tu w okrutny

sposób ludzi, od niemowl cia do starca, bojówki ukrai skie zorganizo-

wane przez OUN i dokonywały czystek etnicznych. Wydarzenia te prze-

yłem osobi cie. Powinny by pot pione i os dzone. Pragn równie

odda cze OFIAROM tych zbrodni i upami tni ich nazwiska.

Nie b d c historykiem, pokusiłem si opisa bardzo skrótowo Po-

dole i przedstawi jego dzieje od najdawniejszych czasów. Chciałbym

przybli y , szczególnie moim podolskim Czytelnikom, ci g historyczny

konfliktów tubylczej ludno ci ruskiej (pó niej ukrai skiej) z Polakami.

Przez wieki całe kultura, zwyczaje i obyczaje ludów przenikały si

wzajemnie. Ludzie tych dwóch bratnich narodów yli od wieków pospołu,

po s siedzku, zawierali mi dzy sob mał e stwa. Utarło si nawet po-

wiedzenie, e granica mi dzy Polakami i Ukrai cami przebiega przez

mał e skie ło a.

Na zachodnim Podolu religia była wspólna – katolicka, ale dwa ob-

rz dki. Dlaczego wi c doszło do tak tragicznych wydarze ? Jak Czytel-

nik zauwa y, staram si nie komentowa tego co si wydarzyło, przed-

stawiam jedynie fakty i podaj prawd na podstawie własnych prze y i

zebranych materiałów.

Niech ta ksi ka b dzie przestrog dla tych wszystkich, którzy dzi

jeszcze siej nienawi , “wybielaj ” złoczy ców, chc ich rehabilitacji, a

nawet gloryfikuj sprawców ludobójstwa jako bojowników o niepodle-

gło własnego pa stwa. Niechaj młode pokolenie im przebaczy ale nie

zapomina o tym, o czym zapomnie nie wolno, aby nigdy wi cej takie lub

podobne wydarzenia nie mogły si powtórzy .

Dr Józef Fajkowski, historyk, po przeczytaniu materiału przygoto-

wanego do tej ksi ki i poczynieniu uwag, za co Mu serdecznie dzi kuj ,

napisał: Opracowanie to jest niezwykłym dokumentem, mog czerpa

pełnymi gar ciami z takich ksi ek zawodowi historycy, jako ródła.

Oczekuj wydania jej drukiem.

Dumka podolska.

Droga ziemia ta,

My l j moja zna!

Tam najwi ksze szcz cie moje,

Tam najpierwsze niepokoje,

Tam najpierwsza łza!

(Maurycy Gosławski)

PODOLE – CZASY MINIONE.

PODOLE – to pi kna kraina, zwana przez wielu “Ziemi mlekiem i

miodem płyn c ”.

Klimat Podola jest umiarkowany. Temperatury dodatnie dochodz

do 35

C, ujemne do –30

. Jest to wielka równina z gł bokimi jarami – ko-

rytami rzek, głównie Bohu i Dniestru, wpadaj cymi do Morza Czarnego

oraz dopływów Dniestru – Złotej Lipy, Strypy, Koropca, Seretu, Zbrucza i

Smotrycza.

Gleby s tu bardzo yzne, głównie czarnoziemy, ale na około 1/3

powierzchni zmieszane z piaskiem, marglem i kamieniem wapiennym.

Uprawy rolne – to głównie pszenica, buraki cukrowe, kukurydza, wino-

ro l, chmiel i tyto .

Podole jest terenem słabo zalesionym. Wyst puj tu d by, osika,

wi z, jawor, klon, grab, brzoza, olcha, a miejscami tak e buk, wierk i

jodła.

Kopaliny Podola to kamie wapienny, granit, gips, glina, piryt, ka-

mie litograficzny i saletra.

Głównym zaj ciem mieszka ców Podola w czasach minionych by-

ło rolnictwo i hodowla bydła (słynne podolskie woły i krowy). Handlowano

zbo em i bydłem, a przemysł reprezentowały jedynie cukrownie, młyny,

gorzelnie, garbarnie oraz fabryki sukna i wyrobów tytoniowych.

Na północy graniczyło Podole z Wołyniem, na wschodzie z woj.

bracławskim, na południu z Multanami (Wołoszczyzn ), a na zachodzie z

woj. ruskim.

Pono w IX wieku zamieszkiwało Podole plemi Drewlan. Pó niej

korzystaj c z ustawicznych swarów i niezgody ksi

t ruskich, ziemie te

zagarn li Tatarzy i panowali tu a do roku 1331, kiedy to ksi

litewski

Giedymin zaj ł ziemi podolsk i oddał j w zarz dzanie czterem synom

brata swego Koriata (ksi cia nowogródzkiego) – Jerzemu, Fedorowi,

Aleksandrowi i Konstantemu.

W 1340 roku król Kazimierz Wielki przył czył Ru Czerwon do

Korony Królestwa Polskiego a w tym cz

Podola.

Herbem Podola było złote sło ce na białym polu.

W latach pó niejszych, za czasów Władysława Jagiełły i jego na-

st pców, ziemie podolskie były do cz sto przedmiotem sporów mi dzy

Polsk a Litw . Dopiero w 1434 roku zaj ł całe Podole król Władysław III

i uspokoił wrzenie, zrównawszy z prawach i swobodach miejscow

szlacht ze szlacht polsk . Utworzono województwo podolskie, którego

pierwszym wojewod został Piotr Odrow .

Ziemia podolska n kana była ustawicznie najazdami ze wschodu –

Tatarów, Turków i Wołochów, którzy rabowali, palili i niszczyli j prze-

mieniaj c w pustyni . Nawiedzały te Podole rozmaite kl ski: trz sienia

ziemi, bardzo mro ne zimy, szara cza i zarazy.

Za bardzo słabych rz dów króla Michała Korybuta Wi niowieckiego

(syna sławnego “Jaremy”) Podole opanowali Turcy. Do Polski powróciło

dopiero w 1669 roku za spraw pokoju karłowickiego.

PODZIAŁ PODOLA.

Po I rozbiorze Polski w roku 1772 nast pił podział Podola na cz

wschodni (do rzeki Zbrucz), która przypadła Rosji i na cz

zachodni

– zaj t przez Austro-W gry.

Rosjanie ze swojej cz ci utworzyli Guberni Podolsk , ze stolic

w Kamie cu Podolskim. W 1897 roku skład narodowo ciowy guberni

przedstawiał si nast puj co: ogółem liczyła 2.984,6 tys. ludno ci, z

czego 2.240,3 tys. (75,1%) stanowili Rusini, 261,1 tys. (8,8%) Polacy,

368,7 tys. (12,3%) ydzi. Rosjan było jedynie 2,6% i 1,2% innych naro-

dowo ci.

Do Guberni Podolskiej nale ało 12 powiatów: Płoskirów – gdzie w

stosunku do ogółu ludno ci Polaków było 23,2%, Kamieniec – 13,5%,

Latyczów – 12,7%, Uszyca – 12,1%, Lity – 9,3%, Mohylów – 8,7%,

Winnica – 10,4%, Jampol – 9,6%, Bracław – 5,5%, Olhopol – 3,4%, Haj-

syn – 2,1%, Bałta – 2,0%.

Zachodni cz

Podola (pokrywaj c si z pó niejszym woj. tar-

nopolskim) Austriacy przył czyli do Galicji Wschodniej. Skład narodo-

wo ciowy przedstawiał si tu inaczej, Polaków było o wiele wi cej. W

1900 roku zachodnie Podole zamieszkiwało 1.416,3 tys. ludno ci, z cze-

go Rusinów było 831,0 tys. (58,7%), Polaków – 358,2 tys. (23,3%), a y-

dów - 182,0 tys. (ok. 15%).

Ta cz

Podola składała si z 14 powiatów: Borszczów – 17,9%

Polaków, Brody – 20,1%, Brze any – 27,0%, Buczacz – 27,6%, Czort-

ków – 25,1%, Podhajce – 27,5%, Przemy lany – 25,0%, Skałat – 33,6%,

Tarnopol – 29,5%, Trembowla – 37,7%, Zaleszczyki – 13,8%, Zbara –

30,6%, Złoczów – 21,7% i Kamionka Strumiłowa – 23,1%.

Po odzyskaniu przez Polsk niepodległo ci w roku 1918, zorgani-

zowano jeszcze trzy dalsze powiaty: Kopyczy ce – 35,2% Polaków, Ra-

dziechów – 25,9% i Zborów – 32,2%.

Ciekawym zjawiskiem było przyjmowanie przez wy sze warstwy

Rusinów religii katolickiej (w miejsce prawosławnej) i “stawanie si ” Po-

lakami oraz parcie na zachodnie ziemie polskie, podczas gdy polscy

chłopi szli na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej, gdzie bardzo cz sto

asymilowali si z ludno ci tubylcz , przyjmowali prawosławie i stawali

si Rusinami.

Miały tu miejsce dwie wielkie fale osiedlania si chłopów na spu-

stoszonych przez tatarskich naje d ców ziemiach. W pierwszej – za Ka-

zimierza Wielkiego – osiedlała si tu ludno ze l ska i z Niemiec. Dru-

ga fala nast piła po Unii Lubelskiej – kiedy du e zapotrzebowanie na

zbo e eksportowane do Europy, spowodowało rozwój gospodarki fol-

warcznej. Pa szczy niani chłopi uciekali na ziemie wschodnie aby uwol-

ni si od pa szczyzny. W tym czasie przybyło na Podole du o chłopów

z Polski centralnej, z Mazowsza. Sejm Rzeczypospolitej, aby zach ci

do osiedlania si na tamtych pustkowiach, wprowadził tak zwane

wolni-

zny – a osiedlaj cy si chłopi zwalniani byli a na 20 lat z pa szczyzny.

Jak pokazuj dane statystyczne, im dalej na wschód, tym mniej by-

ło Polaków. Nie tylko na Podolu, ale na całym

u kraju Rzeczypospolitej,

czyli “Ukrainie”. Bowiem w drugiej połowie XVI wieku (po Unii Lubelskiej)

nazwy

Ukraina u ywano tylko w znaczeniu geograficznym, a nie na-

rodowo ciowym. Ukraina była okre leniem terenów Rzeczypospolitej

najdalej wysuni tych na wschód, a wi c u skraju pa stwa.

Nazwa “Ukraina” i “Ukrai cy” przyj ły si dopiero pod koniec XIX

wieku, głównie w czasie I wojny wiatowej, chocia jeszcze długo po tej

wojnie u ywano zamiennie nazw Rusini – Ukrai cy. Austriacy – wzorem

Polski przedrozbiorowej – równie przyj li termin “Rusini”.

Na zachodnim Podolu yli katolicy, obrz dku rzymskiego, co wi -

zało si z polsko ci . Od czasu unii brzeskiej ludno rusi ska przyj ła

obrz dek greckokatolicki, co było niemal równoznaczne z narodowo ci ;

byli Rusinami (pó niej Ukrai cami).

PODOLE ZACHODNIE.

Dzieliło si na “zimne” i “ciepłe”. Podole zimne – to jego cz

pół-

nocna ze stolic Tarnopolem, najzimniejszym punktem w całej przedwo-

jennej Polsce. Tu uprawiano tradycyjnie zbo a, ziemniaki, a na ł kach

wypasano bydło. “Ciepłe” Podole stanowiło południow cz

wojewódz-

twa tarnopolskiego, z gospodarcz stolic Czortkowem i najcieplejszym

miejscem II RP – uzdrowiskiem nad Dniestrem – Zaleszczykami.

Dzi ki ciepłym pr dom powietrza napływaj cym od Morza Czarne-

go jarem Dniestru, uprawiano na ciepłym Podolu oprócz zbó winogrona,

morele, kukurydz , tyto i inne ciepłolubne ro liny.

Znajduj si tu gł bokie jary o zalesionych stokach, strome i skali-

ste urwiska, nad którymi wznosz si ruiny dawnych zamków obronnych.

Najpi kniejsze s jary Dniestru, Zbrucza, Seretu i Strypy. Oprócz bujnej i

ciekawej ro linno ci wyst puj tu tak e malownicze skały i groty gipso-

we.

TARNOPOL i jego okolice wsławione s licznymi i wielkimi bojami

ze wschodnimi naje d cami – Tatarami, Turkami i Kozakami. Było tu a

56 zamków obronnych, dawnych kresowych stra nic. Tereny te były

przedmurzem chrze cija stwa i zachodniej kultury, strzegły przed zale-

wem “półksi yca”.

Do najbardziej znanych twierdz obronnych nale zamki w: Zbara-

u, Trembowli, Buczaczu, Jazłowcu, Złotym Potoku, wirzu, Olesku

(gdzie urodził si Jan III Sobieski), Podhorcach i Białym Kamieniu oraz

nale cy do rodziny Sobieskich zamek w Złoczowie.

Nieopodal Jazłowca znajdował si w pi knej kotlinie bardzo stary

zamek w Czerwonogrodzie, który w nowszych czasach przerobiony zo-

stał na pałac mieszkalny. Wspomnie te nale y o ruinach pot nych

niegdy zamków w Kudry cach, Wysuczce, Skale Podolskiej i Sidoro-

wie.

Punktami obronnymi były równie dawne ko cioły i monastery. Np.

w XV wieku ko ciół w Wy nianach, Pomorzanach, Podkamieniu oraz

monastery w Uniowie i Dunajowie.

Na południowym Podolu le Okopy w. Trójcy, gdzie obozował w

wyprawie na Turków Jan III Sobieski i z tego okresu pozostały tu ruiny

wałów obronnych ze strzelnicami. W pobli u przebiegał te Wał Trajana,

zbudowany niegdy przez rzymskich legionistów. Dzi jest to tylko nie-

wielkie wywy szenie terenu, pokryte krzewami i zaro ni te traw .

Przez północn cz

Podola przebiega pi kne pasmo wzgórz –

Miodobory (Tołtry).

RUCHY NARODOWO CIOWE.

Mimo przewagi ludno ci rusi skiej, od 1860 roku j zykiem urz do-

wym był w Tarnopolszczy nie, jak i w całej Galicji Wschodniej, j zyk pol-

ski, a nie ukrai ski czy niemiecki. Była to kwestia bardzo skomplikowana.

Współistniały bowiem obok siebie trzy j zyki, trzy wyznania i trzy kultury.

Za tubylców uwa ali si wszyscy – Polacy, Rusini i ydzi. W miastach

przewa ali Polacy i ydzi, po wsiach – Rusini. J zyk ruski (ukrai ski)

u ywany był na wsi nie tylko przez ludno rusi sk ale tak e przez licz-

nych Polaków.

Odrodzenie ruchu narodowego na Podolu spowodowane zostało

wprowadzeniem przez władze austriackie reform. Ograniczona została

wszechwładza wła cicieli dóbr nad poddanymi chłopami oraz powinno ci

pa szczy niane. Zaistniała mo liwo wnoszenia przez chłopów skarg

na pana do s dów, wprowadzono te niezale ny od panów samorz d

wiejski, zniesiono wymóg wyra ania zgody przez pana na mał e stwo

poddanego. Zniesiono wreszcie pa szczyzn . Reformy dotyczyły tak e

ko cioła. Ko ciół greckokatolicki (unijny) został zrównany w prawach z

ko ciołem rzymskokatolickim. Powstały o rodki my li politycznej – pol-

skie i ukrai skie oraz organizacje: spółdzielcze, o wiatowe, kulturalne, a

tak e na poły wojskowe.

Budz cy si ukrai ski ruch narodowy oparty był niemal wył cznie o

warstw chłopsk . Rozwijał si przede wszystkim w ród młodzie y i

skierowany był przeciw Polakom, którzy w tym czasie nie uznawali naro-

dowej odr bno ci Ukrai ców. W szkołach i urz dach panował j zyk pol-

ski, a wła cicielami maj tków ziemskich byli głównie Polacy.

W pó niejszym czasie młodzie ukrai ska uczy si na uniwersyte-

cie lwowskim (gdzie kilka katedr prowadziło wykłady w j. ukrai skim), w

ukrai skich gimnazjach i szkołach ró nego typu. We wsiach powstaje

g sta sie czytelni “Pro wita” i organizacje takie jak: “Łuh”. “Sokił”, “Strił-

ci”.

Z czasem kler greckokatolicki został przez władze austriackie

uprzywilejowany, aby mógł parali owa wszelkie patriotyczne poczyna-

nia Polaków, szczególnie z warstw wy szych, i przeciwstawia chłopów

ukrai skich polskim wła cicielom ziemskim.

W pierwszym pokoleniu inteligencji ukrai skiej pojawia si moda na

kozackie stroje, przywołuje si czasy wolnej kozackiej Ukrainy, piewa

rzewne ukrai skie dumki. Młodzie wychowywana jest na poezji Tarasa

Szewczenki i jego poematach o rebelii Krzywonosa, eli niaka i Gonty.

W 1902 roku wybucha fala ukrai skich rozruchów chłopskich a w

400 gminach, zwłaszcza w powiatach: Buczacz, Czortków, Zaleszczyki,

Trembowla, Tarnopol, Zbara , Złoczów, Przemy lany i Kamionka Strumi-

łowa. Nasilały si one głównie w okresie sianokosów i niw. Niszczono

plony, zabudowania dworskie, wyr bywano pa skie lasy itp. Fornale -

dali zniesienia kar fizycznych, zwi kszenia zarobków i skrócenia czasu

pracy.

Radykalizuje si ruch studencki i uczniów wy szych klas gimna-

zjalnych. Obok polskich napisów “Niech yje Polska”, pojawiaj si napi-

sy “Niech yje Republika Ukrainy”. Ta młodzie ukrai ska jest ju wy-

chowana na wyczynach Iwana Gonty i Maksyma eli niaka (Koliszczy-

zny), obrazach rzezi w Humaniu, gdzie zgin ło 20 tysi cy szlachty pol-

skiej, ksi y i ydów, którzy si tam schronili, a miasto zostało do-

szcz tnie obrabowane i spalone. W okrutny sposób zn cano si tak e

nad dzie mi i kobietami. Iwan Gonta zamordował nawet swoje własne

dzieci zrodzone z matki Polki.

Do tych krwawych wydarze nawi zuje wła nie w swoich poema-

tach (najwi kszy!) ukrai ski poeta – Taras Szewczenko. W wydanym w

1841 roku słynnym poemacie “Hajdamacy” tak m. in. pisze:

Machnuw no om i ditej ne maje,

popadały zarizani.

Pochowaty chiba? Ne treba,

wony katołyky.

W wolnym tłumaczeniu brzmi to tak: “Zamachn ł si no em i dzieci ju

nie ma. Upadły zar ni te. Pochowa je mo e? Nie trzeba, to katolicy.”

W 1863 roku Pawło Czubi kyj, autor słów hymnu ukrai skiego

“Szcze ne wmerła Ukrajina”, napisał te tak zwrotk :

Naływajko, eli niak i Taras Triasiło z domowyny kłyczut na

wiatoje diło. (Nalewajko, ele niak i Taras Triasiło, wzywaj ze swych

trumien do wi tego dzieła).

Młodzie ukrai ska była zatem ju w XIX wieku wychowywana w

atmosferze aprobaty, niemal glorii rzezi, zanim pojawił si w latach 20-

tych XX wieku twórca ukrai skiego faszyzmu, nacjonalista Dmytro Don-

cow.

Owe za “diło” – to nie tylko rze w

Humaniu, ale tak e dokonana przez rebe-

liantów Gonty i eli niaka rze na Wołyniu

i Podolu, podczas której zgin ło około 200 tysi cy ludzi. Z pochwyconych

zdzierano ywcem pasy skóry, albo zakopywano ich na stoj co w ziemi i

koszono potem głowy jak traw . Dorosłym rozpruwano brzuchy, a

dzie mi zapełniono w Humaniu trzy gł bokie studnie. Na go ci cach

wznoszono szubienice, a na ka dej z nich wisiał obok szlachcica ksi dz,

yd i pies. Pod ofiarami zamieszczano napis: Lach, yd i sobaka – wira

odnaka.

Ju w lipcu 1848 roku na posiedzeniu unickiej Rady wi tojurskiej

we Lwowie domagano si usuni cia Polaków z Galicji. Za pismo “Zoria

Taras Szewczenko.

Hały ka” pouczała, jak t pi “polskich panów”, mianowicie u ywa nale-

y pali, dr gów, wideł, siekier – w my l hasła (dobrze znanego autorowi i

jego pokoleniu) Za San Lasze, bo tu nasze.

Powy sze metody stosowane były ju w czasie I wojny wiatowej,

a masowo i w szerokim zakresie – podczas II wojny.

POLSKIE ODRODZENIE.

Polskie warstwy o wiecone na Podolu postanowiły nie kaganek

o wiaty do wiejskiego ludu polskiego, który szybko asymilował si z Ru-

sinami. Wielu chłopów niemal całkowicie zarzuciło j zyk polski (uwa any

za j zyk “pa ski”), a posługuj c si j zykiem ruskim, stawało si z cza-

sem Rusinami.

Tylko na północnym Podolu liczba ludno ci polskiej zmniejszyła si

w ten sposób w latach 1880-1900 a w 50 gminach wiejskich. Najbar-

dziej w Neterpicach, bo a o 75,2%, Pantalicha – o 35,0%, Roznoszy ce

o 32,6%, Białokrynica o 27,6%, Orzechowiec o 24,0%, Podgórzany o

21,7%, Zazdro o 20,0%, Wiktorówka o 19,3%, Ceniów o 18,8%, Zaru-

deczko o 17,9%, Rasztowce o 17,0%, Dorofijówka o 16,1%, Koziary o

14,3%, Rosochowaciec o 13,3%, Horodnica o 13,7%, Kozówka o

12,0%, Chodaczków Wielki, Kalasantówka i Konstatynówka o 11,4%. W

siedmiu wsiach zmniejszyła si liczba ludno ci polskiej o 10,9 – 10,0%,

w pi ciu o 9,3 – 9,0%, w dziesi ciu – 8,8 –8,1%, w pi tnastu o 7,9 –

7,5%, w czterech o 6,7 – 6,3%, w siedmiu o 5,8 – 5,2%. Pomini to tu

wsie, w których straty nie przekraczały 5,0%.

Czas naglił, bowiem ruskie organizacje – czytelnie “Pro wita”. oraz

“Łuh”, “Sokoły” i “Striłci” bardzo szybko i skutecznie oddziaływały tak e

na rozproszony ywioł polski, szczególnie we wsiach mieszanych naro-

dowo ciowo.

Polacy powołali wi c do ycia Towarzystwo Szkoły Ludowej (TSL),

którego głównym celem było działanie w ród ludu polskiego na wsi,

szczególnie w dziedzinie o wiaty. Obok wspieraj cych polsko dru yn

strzeleckich, sokolich i bartoszowych, ju w 1889 roku powstały koła TSL

w kilku wsiach pow. tarnopolskiego jak: Czernielów Mazowiecki, Cho-

daczków Wielki, Poczapi ce, Płotycz.

Działacze Towarzystwa – Walenty Ferenz, Witold Ostrowski, a

szczególnie prof. Jan Zamorski spowodowali, e w 1902 roku było na wsi

podolskiej ju 40 polskich czytelni, a nowe koła Towarzystwa powstały w

Borszczowie, Czortkowie, Jeziernej, Podwołoczyskach, Skałacie, Zało -

cach, Zbara u i Kaczanówce. Oddziaływały one korzystnie na okoliczne

wsie.

Sfery szlacheckie odgrywały jeszcze w tym czasie znaczn rol ,

zajmowały najwy sze stanowiska w administracji oraz yciu politycznym

i ekonomicznym Podola, a tak e w całej Galicji. Wła ciciele ziemscy yli

na wsi i brali czynny udział w jej yciu.

Konserwatywna cz

szlachty, (tzw. “Podolacy”), akceptowała lo-

jalno wobec Cesarstwa Austriackiego. Ale wielu ziemian nale ało ju

do Narodowej Demokracji, popierała reformy i brała czynny udział w y-

ciu narodowym, patriotycznym i kulturalnym mas chłopskich. Ruch na

rzecz przemian na wsi podolskiej był równie silnie popierany przez

ugrupowania socjalistyczne, a szczególnie przez ruch ludowy. Szybko

wyrastali tacy działacze chłopscy jak: Janko Biłous (Białow s) z Ihrowicy,

Michał Brylak z Tołstoługa, Jan Cielecki z Białej, Józef Czapla z Milna,

Maciej Jaczak z Reniowa, Jan Dziedzic z Kurnik Iwancza skich, Wincen-

ty D end era z Janówki, Mikołaj Fryc z Suszczyna, Franciszek Gawlisz

ze Smykowiec, Jan Janowski z Zastawia, Józef Krzy ków i Michał To-

maszewski z Płotyczy, Jan Letki z Milna, August Mieszko z Netreby, Jó-

zef Muszy ski z Zagrobeli, Jan Półtorak (młodszy) z Bzowicy, Mikołaj

Rewucki z Białoskórki, Jan Sudal z Tro cia ca Wielkiego, Jan Szeliga z

Gontowy, Jan Soroka z Bucniowa, Franciszek Sobolak z Maksymówki,

Jan Zator z Draganówki, Józef Zaj c z Za cianka. To nazwiska działaczy

tylko z pow. tarnopolskiego, a było ich wi cej.

Do patriotycznej działalno ci wł czyły si tak e kobiety. Nale y tu

wymieni nazwiska cho by: Jadwigi Białousowej z Białoskórki, Katarzyny

Kubajowej z Płotyczy, Honoraty Kominkowej ze Stryjówki.

Chłopi otrze wieli, opuszczali ydowskie karczmy i zamiast “pija-

czy ”, łama koły w płotach, zn ca si nad on i domownikami, szli w

niedziel na szkolenie, brali udział w wiczeniach dru yn strzeleckich,

sokolich czy bartoszowych i coraz wyra niej rozumieli potrzeb wyst -

pienia z broni w r ku o odzyskanie niepodległej Polski. Ju nawet pó -

niejsza wojna nie mogła chłopa podolskiego zepsu , poniewa – jak po-

daj dane z 1926 roku – w woj. pozna skim sprzedano 66.495 hektoli-

trów spirytusu, a w woj. tarnopolskim tylko 2.367 hektolitrów. Dawniej

chłop dawał na ofiar w ko ciele ze strachu przed piekłem, teraz dawał

tak e składki na budow domów ludowych, na Towarzystwo Szkoły Lu-

dowej, szkoły wiejskie, bursy, a nawet na muzeum w Tarnopolu.

Z młodego pokolenia bardzo szybko wyrastali działacze i nauczy-

ciele ludowi, którzy nie li na wie podolsk o wiat – przez pogadanki,

odczyty, wykłady, jak te zakładanie gniazd sokolich, dru yn strzeleckich

i bartoszowych. Organizowali te orkiestry ludowe i upowszechniali pa-

triotyczn pie polsk .

Do bardzo zaanga owanych nauczycieli na tym polu nale eli: Lu-

dwik Bryczkowski z Baworowa, Stanisław Bieniowski ze Skałatu, Maria

Boguszowa z Doł anki, Piotr Cze nikowski z Płotyczy, Julia Hoendlówna

i Edward Pichurski z Czernielowa Mazowieckiego, Jan Hummel ze Zba-

ra a, Bronisław Kubrycht ze Strusowa, Józef Nied wiedzki z Zarudecz-

ka, Jan Podgórski z Białozórki, Jan Szczepanowski ze Zbara a, Ferdy-

nand Sididorowicz z Bzowicy, Jan Turski z Podwołoczysk, Marcin Woj-

narowicz z Jabłonowa, Józef Werber z Ihrowicy, Aniela Wilczkówna z

Poczapiniec i wielu innych.

Do tej szlachetnej działalno ci wł czyło si tak e wielu ksi y, a w

szczególno ci: Teodor Kasperski z Opryłowiec, Piotr Strzeczkowski z

Olejowa, Feliks Rydel z Płotyczy, Fryderyk Cywi ski z Tro cia ca Wiel-

kiego, Józef Czarkowski z Bucniowa, Kazimierz Gucwi ski z Tarnopola,

Władysław Nowicki z Czernielowa Mazowieckiego, Marian Szamota z

Kozłowa, Marcin Stefanicki z Borek Wielkich. Do pracy tej wł czyły si

równie zakony, szczególnie z klasztoru oo. Bernardynów w Zbara u

oraz oo. Dominikanów w Tarnopolu, Czortkowie i Podkamieniu.

Wielu jednak szlachciców przebywaj cych stale w Pary u czy

Wiedniu zapominało o polsko ci. Gdy np. zwrócono si do nich o finan-

sowe wsparcie działalno ci TSL usłyszano tak odpowied : Nic wam nie

dam, gdy kształc c chłopa pogarszacie moje poło enie. Chłop ma by

chłopem, tak go Opatrzno stworzyła, a jego polsko nie jest mi po-

trzebna. Inny za powiedział: Dziwi si bezczelno ci! Na ka dym kroku

wyst pujecie przeciwko szlachcie, a dacie od niej pieni dzy.

Przeciw odradzaj cej si na Podolu polsko ci czynnie wyst powali

Rusini-Ukrai cy. Mamili np. polskich chłopów hasłami i obietnicami po-

działu “pa skich” gruntów, itp.

W 1907 roku powa nie zraniono dwóch chłopskich działaczy pol-

skich w Obarza cach, rok pó niej uzbrojony w koły i siekiery tłum ukra-

i ski napadł na dom Fabiana Petryszyna w Denysowie, który prowadził

polsk czytelni . W Romanówce zamordowany został skrytobójczo kie-

rownik polskiej czytelni, Tomasz Łabanowicz. Zamordowano te kierow-

nika innej czytelni – Leona wi cickiego. W 1908 roku ukrai ski student

Mirosław Siczy ski zastrzelił namiestnika Galicji, Andrzeja Potockiego.

Morderca został skazany na kar mierci, ale nowy namiestnik Michał

Bobrzy ski dla złagodzenia napi polsko-ukrai skich, wyrok uchylił.

Na skutek działalno ci Towarzystwa Szkoły Ludowej w latach

1903-1913 oddano do u ytku, głównie na wsi, 113 szkół i 1224 bibliotek,

do których dostarczono 20.400 egzemplarzy ksi ek i 242.661 egz. ga-

zet. Na ówczesny czas i mo liwo ci Towarzystwa było to bardzo du o.

W wielu wsiach wybudowano domy ludowe, a w 50. rocznic Po-

wstania Styczniowego masowo stawiano krzy e i pomniki. Powstały w

Draganówce, Zagrobeli, Kokutkowcach, Ihrowicy, Kaczanówce, Koszla-

kach, Bzowicy, Gontowie, Zarudeczku, Milnie, Zbara u, Bieniawie i in-

nych miejscach. Wcze niej, w 1910 roku odsłoni to uroczy cie w Bere-

zowicy Małej pomnik Tadeusza Ko ciuszki, wystawiony z chłopskich

składek, a w plenerze odbywały si pokazy “Bitwy pod Racławicami”,

zorganizowane przez miejscow młodzie . W s siedniej Netrebie chłopi

oddali własny grunt pod budow domu ludowego.

W kwietniu 1913 r. nast piło uroczyste oddanie do u ytku, w obec-

no ci władz i delegatów Grona Konserwatorów –Muzeum Podolskiego

w Tarnopolu.

Ta cenna działalno ró nych organizacji polskich na ziemi podol-

skiej budziła wiadomo narodow w ród mas chłopskich. Szczególnie

du e efekty dała w stosunkowo krótkim czasie działalno TSL.

Zahamowała proces ukrainizacji ludno ci polskiej, a nawet – jak

wykazał przeprowadzony przez Austriaków spis ludno ci – wyst pił na

Tarnopolszczy nie w ci gu 10 lat wzrost liczby Polaków prawie we

wszystkich powiatach. Przyrost ten przedstawiał si nast puj co:

Procent ludno ci polskiej w poszczególnych powiatach

woj. tarnopolskiego w stosunku do ogółu mieszka ców powiatu

Powiat

W roku 1900

W roku 1910

Borszczów

17,9

19,4

Brody

20,1

21,7

Brze any

27,0

27,7

Buczacz

27,6

31,4

Czortków

25,1

28,1

Przemy lany

25,0

26,0

Skałat

33,6

36,6

Tarnopol

29,5

32,5

Trembowla

37,7

39,4

Zaleszczyki

13,8

16,6

Zbara

30,6

31,6

Złoczów

21,7

25,5

Jedynie w pow. Podhajce wska nik zmniejszył si z 27,5% w roku 1900

do 26,7 w roku1910.

Mimo tak wysokiego wska nika yj cych na Podolu Polaków, Ru-

sini ju przed I wojn wiatow chcieli usun nas ze wschodniej Galicji.

Oto co mówił do Polaków szef ukrai skiego Klubu Parlamentarnego w

Wiedniu, Jewhen Petruszewycz: Przywró cie nam nasze prawa. Usu cie

si st d, to nasz kraj. Przeciwstawimy si wam (....) w całym kraju tak

burz , e dr e b dziecie nawet zasłoni ci cał armi .

I dr eli my, szczególnie w czasie II wojny wiatowej. I jak chciał

Petruszewycz, usuni to nas stamt d poprzez mordy i ekspatriacj , wy-

rwano z korzeniami. Doprowadzono do tego, e w województwie tarno-

polskim ludno polska zmniejszyła si z 586,6 tys. w roku 1931 do 23,5

tys. w 1959 r. Natomiast tam, gdzie nie było wyrzynania ludno ci pol-

skiej, ucieczek i ekspatriacji – w województwach na wschód od Zbrucza

– chmielnickim (d. płoskirowskim) było w roku 1959 70,1 tys., a w yto-

mierskim 103 tys. Polaków.

A prosty lud polski i ukrai ski ył dot d pospołu od wieków. Wspól-

nie znosił trudy pa szczyzny, i te po jej zniesieniu. Religia była jedna –

katolicka, tylko obrz dek ró ny: greckokatolicki dla Ukrai ców i rzymsko-

katolicki dla Polaków. Było wtedy ju bardzo du o mieszanych mał-

e stw polsko-ukra skich. W jednej rodzinie i w jednym domu yli razem

Polacy i Ukrai cy. Bo gdy ojciec był Ukrai cem a matka Polk , to syno-

wie z tego mał e stwa byli Ukrai cami a córki Polkami. I na odwrót. St d

wzi ło si owo powiedzenie, e granica mi dzy Polakami i Ukrai cami

przebiegała na tej ziemi przez ło e mał e skie.

PIERWSZA WOJNA WIATOWA.

W czerwcu 1914 roku zabity został w Sarajewie nast pca tronu au-

striackiego arcyksi

Franciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowie-

działa Serbii wojn , a 30 lipca ogłoszono mobilizacj w Rosji. Od 1

sierpnia Niemcy, a nast pnie Austro-W gry pozostawały w stanie wojny

z Rosj . W same niwa 1914 roku Austriacy zmobilizowali do wojska

wszystkich m czyzn zdolnych do noszenie broni, Polaków i Ukrai ców.

Kobiety, dzieci i ludzie starzy zostali ewakuowani z całego pogranicza

podolsko-rosyjskiego w gł b kraju, a na czeskie Morawy. Musieli pozo-

stawi swoje domostwa oraz cały dobytek pokole i uda si na wojen-

n tułaczk .

W pierwszych dniach wojny nasiliły si represje władz austriackich

w stosunku do Ukrai ców – moskalofilów. Nast piły masowe ich aresz-

towania, w s dach zapadały nawet wyroki mierci. A poniewa prawie

cała administracja pozostawała w r kach Polaków, w oczach Ukrai ców

wszystkiemu winni byli Polacy. Pot gowało to ich nienawi do całej lud-

no ci polskiej.

Na przełomie roku 1914/1915 Podole zaj ły wojska rosyjskie. Przy-

jechali z Rosji urz dnicy, nauczyciele, prawosławni duchowni i zacz li

konsekwentnie rusyfikowa zaj te tereny. Zamkn li wszystkie instytucje,

szkoły, kluby i stowarzyszenia, zarówno polskie jak ukrai skie, do nowo-

otwartych szkół wprowadzono j zyk rosyjski. J zyk polski zachował si

jedynie w szkołach prywatnych, ukrai ski za miał by ze szkolnictwa

całkowicie usuni ty. Nast piło te nawracanie grekokatolików na prawo-

sławie.

Dopiero w 1917 roku, po wybuchu rewolucji w Rosji, zacz ły odra-

dza si przedwojenne instytucje i szkolnictwo. Ale po 3-letnim niszcz -

cym panowaniu Rosjan, Podole ponownie zaj li Austriacy. Znów nasiliły

si represje, szczególnie wobec Ukrai ców-rusofilów. W opinii społe-

cze stwa ukrai skiego znowu winni byli temu Polacy.

W zwi zku z ofensyw austriack , na Podolu toczyły si zaci te

walki, powoduj ce ogromne straty i zniszczenia. Wycofuj ce si wojska

rosyjskie niszczyły zakłady przemysłowe, dewastowały lasy, rekwirowały

ywno , bydło, konie, niszczyły uprawne pola.

W pa dzierniku 1918 r. Austria i Niemcy zwróciły si do pa stw

sprzymierzonych o pokój. Manifest cesarza Austrii Karola przekształca

cesarstwo w pa stwo zwi zkowe; ka da narodowo ma teraz prawo do

tworzenia samodzielnych Rad Narodowych. Ko czy si wielka wojna

wiatowa, ludzie wracaj do domów. Jedni z niewoli rosyjskiej lub wło-

skiej, drudzy z Francji, z armi gen. J. Hallera. Jeszcze inni powracaj z

ewakuacji, zdziesi tkowani przez szalej cy tyfus. Na miejscu swoich

domów i gospodarstw rolnych zastaj ruiny i zgliszcza. Buduj prymi-

tywne lepianki i zaczynaj ycie od nowa.

Przychylno władz austriackich powoduje, e 19 pa dziernika

1918 roku powstaje we Lwowie Ukrai ska Rada Narodowa, która pro-

klamuje niezale ne pa stwo ukrai skie. Powstaje te Ukrai ka Hały ka

Armia (UHA), która w nocy na 1 listopada zajmuje Lwów i tereny poło-

one na wschód od Sanu. Polacy broni Lwowa w zaciekłych walkach i

zwyci aj . 22 listopada Lwów przechodzi w r ce polskie. Ukrai cy kon-

centruj swoje siły na wschodnich terenach Podola, w rejonie Czortko-

wa. W tym czasie Ukrai cy popełniaj wiele przest pstw na ludno ci cy-

wilnej. Gen. Haller za dał powołania specjalnej komisji dla “przeprowa-

dzenia ledztwa w sprawie okrucie stw popełnionych przez Ukrai ców

na ludno ci polskiej”.

W pocz tkach czerwca wyrusza z okolic Czortkowa ostatnia ofen-

sywa Ukrain kiej Hały kiej Armii. Polacy s zaskoczeni jej gwałtowno-

ci i sił . Trac artyleri , karabiny maszynowe, wielu ołnierzy dostaje

si do niewoli. Ukrai cy zajmuj Buczacz, Trembowl , Tarnopol, Brody,

Brze any. Tocz si zaci te walki pod Hinowcami, we wsi Dzikie Ł ki.

W tym czasie gdy Ukrai cy zdobywaj Złoczów i Rohatyn, nadcho-

dzi wiadomo , i Rada Najwy sza w Pary u upowa niła Wojsko Polskie

do zaj cia Galicji Wschodniej a po rzek Zbrucz. Po o miu miesi cach

ko cz si polsko-ukrai skie walki i 1 czerwca główny ataman, Semen

Petlura podpisuje z Polsk rozejm.

21 kwietnia 1920 r. obie strony, polska i ukrai ska, podpisuj umo-

w polityczn i konwencj wojskow . Granica polsko-ukrai ska zostaje

ustanowiona na rzece Zbrucz.

Przed wyruszeniem wojsk polskich i ukrai skich pod dowództwem

Józefa Piłsudskiego na Kijów, Petlura wydaje do narodu ukrai skiego

odezw nast puj cej tre ci:

Narodzie Ukrainy! Ciernist drog tocz si twoje dzieje (....) Zło y-

łe wielkie ofiary na polu walki (....) Ale dzi armia ukrai ska walczy b -

dzie ju nie sama, jeno z przyjazn Rzeczypospolit Polsk przeciw

czerwonym imperialistom-bolszewikom moskiewskim, którzy zagra aj

równie wolno ci narodu polskiego. Pomi dzy rz dami Republiki Ukrai -

skiej i Polskiej nast piło porozumienie, na podstawie którego wojska pol-

skie wkrocz wraz z ukrai skimi na teren Ukrainy, jako sojusznicy prze-

ciw wspólnemu wrogowi, a po zako czonej walce z bolszewikami wojska

polskie powróc do swojej ojczyzny. Wspóln walk zaprzyja nionych

armii, ukrai skiej i polskiej, naprawimy bł dy przeszło ci, a krew wspól-

nie przelana w bojach przeciw odwiecznemu, historycznemu wrogowi –

Moskwie, który ongi zgubił Polsk i zaprzepa cił Ukrain , u wi ci nowy

okres wzajemnej przyja ni ukrai skiego i polskiego narodu.

Natomiast Józef Piłsudski w odezwie do Ukrai ców stwierdził:

Wierz , e naród ukrai ski wyt y wszystkie siły, aby z pomoc

Rzeczypospolitej Polskiej wywalczy wolno własn i zapewni yznym

ziemiom swej ojczyzny szcz cie i dobrobyt, którymi cieszy si b dzie

po powrocie do pracy i pokoju. Wszystkim mieszka com Ukrainy, bez

ró nicy stanu, pochodzenia i wyznania, wojska Rzeczypospolitej Polskiej

zapewni obron i opiek .

Przed wyruszeniem do Kijowa nast puje koncentracja wosk na

Podolu. Ofensyw rozpocz to 25 kwietnia 1920 r., a 5 maja ju zaj to

Kijów. 5 czerwca Armia Czerwona rozpocz ła kontrofensyw i 12 czerw-

ca Kijów zaj ła. Wojska walcz cych stron przechodz znowu przez Po-

dole i niszcz je. Nast puje decyduj ca, zwyci ska bitwa Polaków pod

Warszaw w sierpniu 1920 roku. Armia Czerwona wycofuje si w panice

na wschód, niszcz c po drodze to, co zostało jeszcze do zniszczenia.

18 marca 1921 r. podpisany został w Rydze traktat pokojowy mi -

dzy Polsk a Federacjami Socjalistycznych Republik – Rosyjsk i Ukra-

i sk . Traktat przewidywał m. in. swobod rozwoju kultury, j zyka i religii

oraz prawo wyboru obywatelstwa i miejsca zamieszkania. Wytyczono

granic za Zbruczu i ogłoszono polityczn amnesti . Oddziały ukrai skie

zostały w Polsce internowane.

Sejm RP uchwalił 26 wrze nia 1922 r. ustaw o powszechnym sa-

morz dzie w woj. lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim, w której

gwarantował: dwuizbowe sejmiki wojewódzkie (z jedn izb rusk ), w

urz dach pracowa mieli zarówno Polacy jak i Ukrai cy, a j zyk ukrai -

ski zrównano z polskim j zykiem urz dowym.

W zwi zku z powy szym Konferencja Ambasadorów w Pary u

uznała 15 marca 1923 r. suwerenne prawa Polski do wschodnich tere-

nów Galicji.

TERROR NACJONALISTÓW UKRAI SKICH

W POLSCE NIEPODLEGŁEJ.

ukrai skich oficerów nie pogodziła si jednak z przegran

wojn i ju wcze niej, bo 30 sierpnia 1920 roku zało yła w Pradze cze-

skiej Ukrai sk Organizacj Wojskow (UWO). Na jej czele stan ł

Jewhen Konowałe . UWO szybko rozbudowywała swoje agentury w Ma-

łopolsce Wschodniej. Prowadziły one działalno konspiracyjn i przygo-

towywały akcje terrorystyczne, które przejawiały si w ró nych formach.

Ju 21 listopada 1921 r. dokonano (nieudanego) zamachu na Na-

czelnika Pa stwa – Józefa Piłsudskiego. Potem zabito lwowskiego kura-

tora szkolnego Sobi skiego. W maju 1922 r. spalono koło Przemy la

magazyny wojskowe, uszkodzono lini kolejow i sie telegraficzn . La-

tem 1922 r. podpalono 2.300 stogów zbo a i budynki gospodarcze w

polskich folwarkach. Od pa dziernika tego roku 50-osobowa grupa ter-

rorystów z UWO działała w pow. zborowskim. Paliła folwarki i gospodar-

stwa polskich kolonistów. Zabijaj c i przep dzaj c polsk policj i an-

darmeri , przeszła przez powiaty: Zborów, Brze any, Podhajce, Bu-

czacz, Przemy lany, Borszczów i Czortków. Inne grupy pojawiły si w

Sokalskiem i przeszły stamt d do woj. tarnopolskiego. Trzecia grupa po-

jawiła si w okolicach Brodów i Zbara a. W 1924 roku dokonano 30 maja

i 28 listopada napadu na ambulanse pocztowe pod Kałuszem, a 19 mar-

ca 1925 r. napadu na poczt główn we Lwowie. Latem tego roku na-

padni to na ambulans pod Bohorodczanami oraz urz d skarbowy w Do-

linie i remie. Zabijano nie tylko Polaków, ale te Ukrai ców, co do któ-

rych uwa ano, e współpracuj z Polakami. Za to wła nie UWO zamor-

dowała ukrai skiego dziennikarza Sidora Twerdochliba.

W latach 1925/1926 zorganizowany został w Gda sku kurs dla ofi-

cerów UWO. Uko czyło go 110 członków tej organizacji.

W 1926 r. ukazała si praca Dmytra Doncowa pt. “Nacjonalizm”,

omawiaj ca zasady ideologiczne nacjonalizmu ukrai skiego, jako per-

manentnej walki z innymi nacjami o przestrze i byt.

W 1929 roku zało ono w Wiedniu Organizacj Ukrai skich Nacjo-

nalistów (OUN), a UWO stała si jej zbrojnym ramieniem.

W tym samym roku wydano we Lwowie z inspiracji OUN broszur ,

w której napisano – cytuj : Trzeba krwi – dajmy morze krwi! Trzeba ter-

roru – uczy my go piekielnym! Trzeba po wi ci dobra materialne – nie

zostawmy sobie niczego! Nie wstyd my si mordów, grabie y i podpa-

le . W walce nie ma etyki! Ka da droga, która prowadzi do naszego naj-

wy szego celu bez wzgl du na to, czy nazywa si u innych bohater-

stwem czy podło ci , jest nasz drog !

Syn ksi dza greckokatolickiego, Stepan Łenkaw kyj uło ył dla na-

cjonalistów ukrai skich “Dekalog”, który z inwokacj Dmytra Doncowa

brzmi nast puj co:

Ja – Duch odwiecznego ywiołu, który uratował ciebie przed tatar-

skim potopem i postawił na granicy dwóch wiatów, aby stworzy nowe

ycie:

1. Zdob dziesz Pa stwo Ukrai skie albo zginiesz w walce o nie.

2. Nie pozwolisz nikomu ha bi chwały ani czci Twojego Narodu.

3. Pami taj o wielkich dniach naszych Walk Wyzwole czych.

4. B d dumny z tego, e jeste spadkobierc walk o chwał Wło-

dzimierzowego Tryzuba.

5. Pom cisz mier Wielkich Rycerzy.

6. O sprawie nie mów z tym, z kim mo esz, lecz z tym, z kim trze-

ba.

7. Nie zawahasz si dokona najwi kszego przest pstwa, je li te-

go wymaga b dzie dobro sprawy.

8. Nienawi ci i podst pem b dziesz przyjmowa wroga twojej

Nacji.

9. Ani pro by, ani gro by, ani mier nie przymusz ciebie do wy-

jawienia tajemnicy.

10. B dziesz d y do poszerzenia siły, chwały, bogactwa i

przestrzeni Pa stwa Ukrai skiego, nawet drog zniewolenia ob-

coplemie ców.

OUN była organizacj terrorystyczn o faszystowskim charakterze,

antypolsk , działaj c głównie w Małopolsce Wschodniej, ale jej agendy

były te w Rumunii, Francji, Włoszech, Czechosłowacji, Kanadzie, USA,

Brazylii i innych krajach.

Rebelia nacjonalistów ukrai skich trwała. Rozszerzały si sabota e

szkolne: wybijano szyby w szkołach, zrywano szkolne szyldy, niszczono

polskie podr czniki i szkolne urz dzenia. Były te przypadki pobicia pol-

skich nauczycieli i dzieci.

W marcu 1929 r. bojówka OUN napadła we Lwowie na listonosza i

zrabowała mu pieni dze. W pierwszych dniach wrze nia tego roku bo-

jówki ukrai skie podło yły na Targach Wschodnich we Lwowie bomb ,

która zniszczyła budynek dyrekcji. W maju 1930 r. w podziemiach kate-

dry w. Jura we Lwowie odbyła si konferencja, na której postanowiono

wł czy UWO do OUN.

Przeciw tym poczynaniom nacjonalistów ukrai skich – napadom,

mordom, sabota om – wyst piły władze Rzeczypospolitej. Nie ma chyba

na wiecie pa stwa, które tolerowałoby u siebie terroryzm. Rozpocz ły

si wi c aresztowania i procesy s dowe sprawców. Władze wydały te

polecenie policji i wojsku przeprowadzenia w niektórych powiatach pacy-

fikacji – jako odpowiedzi na terror. Pacyfikacje te trwały od 16 wrze nia

do 30 listopada 1930 roku. Jerzy Tomaszewski napisał o nich tak: Re-

presje policyjne obj ły wielu działaczy ukrai skich. Zamkni to przy tym

gimnazja, przeprowadzono masowe rewizje we wsiach, przy okazji nisz-

czono mienie i bito opornych.

W odwecie za pacyfikacje ukrai scy nacjonali ci nasilili terror. Ak-

cja władz polskich była na r k OUN. W jej organie “Surma” z 1930 r.

napisano: Wróg własnymi r kami b dzie pogł biał nienawi do siebie,

zwi kszał wrzenie, rozszerzał ruch rewolucyjny, przyspieszaj c osta-

teczn z nim rozpraw .

A metropolita Andrej Szepty kyj nie tylko pot pił poczynania władz

polskich, ale wraz z innymi wniósł skarg do Ligi Narodów na Polaków

Terror wzmagał si nadal. 29 XI 1930 zabito w Bohatkowcach pol-

skiego dziedzica – Józefa Wojciechowskiego; 28 I 1931 r. w lesie koło

Kopyczyniec zastrzelono hrabiego Baworowskiego, w Tołstoługu

zastrzelono Franciszka Bralk , a w Kowałówce Ku mi skiego. W

Hajkach, podczas napadu na posterunek policji 12 II 1931 r. zabito jego

komendanta.

Bojówkarze OUN – Jurko Kryształ, Zenowij Knysz i Mykoła Mak-

symiuk dokonali napadu na ambulans pocztowy pod Bóbrk 31 XII 1931

r., zrabowali 26.000 złotych i zabili policjanta konwojuj cego ambulans.

Tego samego dnia napadni to jeszcze na ambulans pod Peczeni ynem i

na bank w Borysławiu. Na poczt w Truskawcu dokonano napadu 8

sierpnia w tym samym roku, a 29 sierpnia zabito tu posła Tadeusza Ho-

łówk . Potem jego zabójcy – Wasyl Biłas i Dmytro Daniłyszyn – napadli

na poczt w Gródku Jagiello skim.

W 1932 roku Stepan Bandera został wybrany prowidnykiem OUN

na teren Małopolski Wschodniej. Ponownie wzmagaj si akty terroru i

sabota u; zamach na konsula sowieckiego we Lwowie, zabijanie konfi-

dentów i donosicieli. Iwan Babij, dyrektor ukrai skiego gimnazjum we

Lwowie otrzymał wyrok mierci tzw. Trybunału Rewolucyjnego za rze-

kom współprac z polsk policj . Bandera wyrok ten zatwierdził.

Liga Narodów skarg oddaliła jako bezpodstawn . (Przyp. Red.).

Na ul Foksal w Warszawie zamordowany został 15 czerwca 1934 r.

minister spraw wewn trznych Bronisław Pieracki.

Trwaj procesy s dowe bojówkarzy OUN. Władze zdecydowały si

na zorganizowanie obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej, gdzie

osadzano wi niów na podstawie decyzji administracyjnych, a nie wyro-

ków s dowych.

W Berezie wi niami byli nie tylko Ukrai cy. W maju 1936 r. prze-

bywało w tym obozie 725 osób: 420 komunistów, 227 członków OUN, 64

działaczy Stronnictwa Narodowego, 6 działaczy Stronnictwa Ludowego i

3 kryminalistów.

Zabójcami ministra Pierackiego byli ludzie młodzi, gimnazjali ci i

studenci wy szych polskich uczelni. (Wielu do dzi mylnie uwa a, e

Ukrai cy nie mogli w Polsce studiowa ).

W styczniu 1936 roku zapadły surowe wyroki za zabójstwo mini-

stra. Stepan Bandera l.26, student Politechniki Lwowskiej, Mykoła Łebed’

l. 25, absolwent gimnazjum i Jarosław Karpyne stud. UJ – otrzymali wy-

roki mierci, zamienione na kar do ywotniego wi zienia. Mykoła Kłymy-

szyn l. 26, stud. UJ i Bohdan Pidhajnyj, in ynier (absolwent Politechniki

w Gda sku) zostali zas dzeni na do ywocie. Daria Hnatiw ka l. 23. ab-

solwentka gimnazjum otrzymała wyrok 15 lat wi zienia. Kataryna Zary -

ka l. 21, stud. Politechniki Lwowskiej – 8 lat; Jarosław Rak l. 27, mgr

prawa, Jakiw Czornyj l. 28 stud. UJ – po 7 lat wi zienia. Iwan Macula l.

25, stud. Polit. Lwowskiej, Roman Myhal l. 24, stud, Uniwersytetu Lwow-

skiego i Jewhen Kaczmar kyj l. 25, (5 klas gimnazjum) – po 12 lat wi -

zienia.

W maju 1936 odbył si proces nast puj cych czołowych działaczy

OUN: Stepana Bandery, Romana Szuchewycza, Wołodymyra Janiwa i

Jarosława Ste ko. Bandera otrzymał ponownie kar mierci, zamienion

na do ywocie.

Czy wszyscy Ukrai cy wyst powali przeciw pa stw polskiemu?

Nie! Zam t siali tylko faszyzuj cy nacjonali ci ukrai scy.

Na Kresach Wschodnich Ukrai cy mieli du e mo liwo ci rozwoju.

Istniały tu bowiem ró ne ukrai skie instytucje o wiatowe i kulturalne, jak

Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki, “Ridna Chata”, “Ridna

Szkoła”, “Pro wita” i inne. Rozwijał si szeroko ruch spółdzielczy. Działa-

ły spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu “Centrosojuz”, mleczarskie “Masłoso-

juz”, spółdzielnie spo ywców “Narodna Tor-howla” i instytucje po ycz-

kowe “Centrobank”. Np. w 1937 r. działało 3.516 ró nego typu ukrai -

skich spółdzielni, które gromadziły 661 tys. członków. Miały one ogromny

wpływ na rozwój kulturalny i o wiatowy społeczno ci ukrai skiej, szcze-

gólnie na wsi.

Działały te legalne partie polityczne, głównie liberalno-

demokratyczne UNDO (Ukrai skie Nacjonalno-Demokratyczne Objed-

nanie). Wychodziła znaczna liczba ró nego rodzaju ukrai skich czaso-

pism i gazet. W 1937 roku np. wydano w j. ukrai skim 305 publikacji o

nakładzie ponad 1.362 tys. egz. Wychodziło 125 tytułów ukrai skich

czasopism. Najbardziej popularnym dziennikiem było “Diło” (Czyn), zwi -

zany z UNDO.

W roku szkolnym 1937/38 w 3.064 szkołach powszechnych na-

uczanie odbywało si w j. polskim i j. ukrai skim. Korzystało z tego po-

nad 473 tys. uczniów. W szkołach wył cznie z j. ukrai skim uczyło si 58

tys. dzieci.

W wyborach parlamentarnych w 1935 roku Ukrai cy uzyskali 13

mandatów poselskich i 4 mandaty senatorskie, a Wasyl Mudryj został

wicemarszałkiem Sejmu RP. Kilkudziesi ciu petlurowskich oficerów przy-

j to do Wojska Polskiego jako oficerów kontraktowych.

Jednak e nacjonali ci ukrai scy coraz gło niej wołali: Lachy za

San. Powołali nawet tajne oddziały wojskowe “Wowky” (Wilki), a na Po-

lesiu “Polisk Sicz”.

W 1938 roku władze polskie przeprowadziły pacyfikacj w woj. tar-

nopolskim. Autor dobrze pami ta aresztowanie kilku ukrai skich chłopów

w Berezowicy Małej i osadzenie ich w areszcie. W tym te roku zamor-

dowany został w Rotterdamie przywódca OUN – Jewhen Konowałe .

Jego nast pc został Andrij Melnyk.

Powstanie w 1938 roku Zakarpackiej Ukrainy i utworzenie Siczy

Zakarpackiej (wzorowanej na SS) dodało ducha miejscowym nacjonali-

stom. OUN jawnie ju współpracowała z Niemcami.

DRUGA WOJNA WIATOWA I OKUPACJA.

Ocenia si , e w wojnie obronnej 1939 roku wzi ło udział w szere-

gach Wojska Polskiego 150-200 tys. Ukrai ców. Wasyl Mudryj, prze-

wodnicz cy UNDO i wicemarszałek Sejmu RP, zło ył na posiedzeniu w

dniu 2 wrze nia uroczyst deklaracj : My, ukrai scy demokraci narodowi

o wiadczamy, e obecnie nie czas na wzajemne spory polityczne i e

(...) poniesiemy wszystkie ofiary dla zwartej obrony Pa stwa.

Na tym te posiedzeniu przedstawiciel Wołynia, Ukrainiec, poseł

Stepan Skrypnyk powiedział: Społecze stwo ukrai skie Wołynia nale y-

cie odczuło wielk odpowiedzialno , jaka zaci yła na nim wobec Pa -

stwa, własnego narodu i przyszłych pokole . Na pierwsze wezwanie

Rzeczypospolitej ludno ukrai ska Wołynia najdokładniej wykonała

wszystko, czego od niej Pa stwo za dało.

Atmosfera w ród Ukrai ców była jednak napi ta, poniewa władze

terenowe aresztowały z 1/2 wrze nia wielu członków i sympatyków OUN.

Starostowie nakazali jednak 5 wrze nia wypu ci ich z wi zie . Czoło-

wych za działaczy OUN przewieziono z wi zie w zachodniej Polsce

(Wronek i Rawicza) na wschód – do Siedlec, Brze cia i Berezy Kartu-

skiej. Ale ju 9 i 10 wrze nia władze nakazały zwolni spor grup ukra-

i skich nacjonalistów, m. in. Bander , Łebedia, Kłymyszyna, Łehend i

wielu innych.

O wicie 17 wrze nia 1939 r. wkroczyły na Podole wojska Czerwo-

nej Armii pod dowództwem Siemiona Timoszenki. Marszałek Edward

migły-Rydz wydał rozkaz: Z Sowietami nie walczy , tylko w razie napa-

du z ich strony lub próby rozbrajania naszych oddziałów.

Komunistyczna propaganda głosiła, e Sowieci id nam z pomoc .

Wielu w to niestety uwierzyło. Autor równie witał czołgi sowieckie, ale

otrze wiał gdy zobaczył, e ołnierze zerwali z budynku szkolnego w je-

go wsi tablic z orłem i wrzucili j do dołu kloacznego.

Sowieci bardzo szybko zabrali si do niszczenia wszystkich struk-

tur pa stwa polskiego – politycznych, kulturalnych, administracyjnych i

gospodarczych. Na wsi dokonali parcelacji maj tków ziemskich i podzia-

łu “pa skiej” ziemi mi dzy słu b folwarczn oraz tzw. biedniaków i

redniaków. Wydali te walk “kurkulom” (kułakom). Nast piły areszto-

wania wła cicieli ziemskich, fabrykantów, le niczych, urz dników pa -

stwowych i policjantów. W szybkim tempie przeprowadzili wybory i przy-

ł czyli te tereny do Ukrai skiej Republiki Sowieckiej. W tych poczyna-

niach pomagała okupantowi czynnie ludno ukrai ska, a przede

wszystkim ukrai scy nacjonali ci, zwolnieni z polskich wi zie . Trwało to

jednak niedługo, poniewa ju w grudniu 1939 r. ci, którzy siali terror za

władzy polskiej, zorganizowali rebeli i przy biciu cerkiewnych dzwonów

ruszyli na Zbara . (Byłem tego wiadkiem). Rebeli sowieci szybko stłu-

mili, jej organizatorów i uczestników aresztowali i wraz z rodzinami wy-

wie li na Sybir.

Wielka deportacja na Sybir polskich kolonistów i osadników woj-

skowych rozpocz ła si 10 lutego 1940 r. Wiosn i latem wywieziono na

Sybir i do Kazachstanu rodziny wła cicieli maj tków, fabrykantów,

urz dników, oficerów i policjantów.

Według stanu na dzie 13 lutego 1940 r. najwi cej Polaków, to jest

31.640 osób, deportowano z Podola, (czyli z woj. tarnopolskiego). Z woj.

lwowskiego wywieziono 20.966, a ze stanisławowskiego – 9.083 osoby.

Mimo aresztowa , wywózki na Sybir i do Kazachstanu oraz innych

metod dr czenia ludzi przez Sowietów, eksterminacji ludno ci polskiej na

Kresach Południowo-Wschodnich nie było

. Ludobójstwo rozpocz ło si

z chwil wkroczenia na te tereny Niemców w czerwcu 1941 roku. Naj-

pierw obj to nim ludno ydowsk . Hitlerowcom pomagali w tym ukra-

i scy nacjonali ci. Potem ludobójstwa dokonywały na ludno ci polskiej

bojówki OUN-UPA, przy milcz cym przyzwoleniu niemieckich władz

okupacyjnych. Mimo nieudanej próby stworzenia “Samostijnej Ukrainy”

przez Stepana Bander i utworzenia we Lwowie rz du z Jarosławem

Ste ko jako premierem w lipcu 1941 r., cała administracja i niemiecka

policja pomocnicza, szczególnie w małych miastach i na wsi, znajdowa-

ła si w r kach ukrai skich nacjonalistów.

Eksterminacj Polaków na Podolu rozpocz li banderowcy na wiel-

k skal w latach 1943/1944. Były to mordy zaplanowane, zorganizowa-

ne przez najwy sze czynniki OUN-UPA, Słu by Bezpeky oraz lokalnych

dowódców. To nie armia i jej ołnierze, ale zbrodnicze bandy i bandyci

mogli dopu ci si tak nieludzkich czynów, ha bi c tym samym własny

naród.

Pisałem w innej ksi ce, e to nie ukrai scy s siedzi mordowali

polskich s siadów, yj cy pospołu od wieków i z pokolenia na pokolenie.

Oni, nara aj c si na mier , niejednokrotnie nas przechowywali, jak

chocia by w przypadku mojej rodziny. Mordowały, na rozkaz z góry zor-

ganizowane bojówki OUN-UPA

eby uwiarygodni to o czym b d pisał w dalszej cz ci ksi ki,

przytocz tajny rozkaz dotycz cy planowego niszczenia ludno ci pol-

skiej, zamieszczony w publikacji Wiktora Poliszczuka pt. “Dowody

zbrodni OUN-UPA", Toronto 2002 r.

Według Słownika Wyrazów Obcych, PWN 1958 r. –“ Eksterminacja od łac. extermi-

natio= zagłada, usuni cie, masowe wyt pienie; ludobójstwo”

Ró nie z tym bywało, mordowali niekiedy tak e s siedzi zwłaszcza je li byli podatni

na banderowskie wpływy. (Przyp. Red.).

Istnieje dokument – pisze W. Poliszczuk – wiadcz cy o kierowni-

czej, wył cznej dyspozycyjnej roli OUN Bandery w zakresie planowej

eksterminacji ludno ci polskiej i przytacza jego tekst:

ci le tajne. Rozporz dzenie specjalne.

Rozkazuj Wam przeprowadzenie czystki swojego rejonu z ele-

mentu polskiego oraz agentów ukrai sko-bolszewickich. Czystk nale y

przeprowadzi w stanicach słabo zaludnionych przez Polaków. W tym

celu stworzy przy rejonie bojówk zło on z naszych członków, której

zadaniem była by likwidacja wy ej wymienionych. Wi ksze stanice b d

czyszczone z tego elementu przez oddziały wojskowe, nawet w biały

dzie (....) Zmobilizowa do tej pracy wszystkich członków, a tak e mło-

dzie i kobiety. Wykona wszystkie polecenia dokładnie i natychmiast.

Dlaczego to zaniedbujecie? Oczyszczenie terenu musi by zako czone

jeszcze przed nasz Wielkanoc , eby my wi towali j ju bez Pola-

ków. Pami tajcie, e jak bolszewicy zastan nas z Polakami na naszych

terenach, wtedy wszystkich nas wyr n . Działa szybko i m drze. Mamy

w tych sprawach okre lone pełnomocnictwa od Niemców

. Nie trzeba

przestrzega konspiracji a do nieróbstwa (....) Nikogo nie oszcz dza ,

nawet w przypadkach mał e stw mieszanych wyci ga z domu Lachów,

ale Ukrai ców i dzieci w tych domach nie likwidowa . Przypominam

jeszcze raz, e musi to by wykonane jeszcze przed naszymi wi tami.

Po ci ga cał bro , a tak e amunicj , bo jest teraz potrzebna. Niech

bro nie le y na strychach. Jest przecie rewolucja (...).

WYDOBY BRO ! MIER POLAKOM!

CHWAŁA BOHATEROM!

Postój, 6 kwietnia 1944 r.

Orest KARAT.

Głównymi sprawcami zbrodni ludobójstwa byli poza Stepanem

Bander – Mykoła Łebed’ “Ruban”, Roman Szuchewycz “Taras Czu-

prynka”, Dmytro Klaczkiw kyj “Kłym Sawur” (pochodz cy ze Zbara a) i

inni.

Dowody tych zbrodni ujawnione zostały w szczegółach przez ludzi,

którym udało si z rzezi uratowa , przez członków rodzin, s siadów,

mieszka ców wymordowanych wsi. Zostały przedstawione w drukowa-

nych pami tnikach, relacjach, artykułach, prokuratorskich przesłucha-

niach, a głównie w pi mie “Na Rubie y” – periodyku Stowarzyszenia

Upami tnienia Ofiar Zbrodni Ukrai skich Nacjonalistów, wydawanym od

1993 roku we Wrocławiu.

Był to okres szerokiej współpracy OUN-UPA z Niemcami. (W. K.).

Dobrze zilustrował banderowskie zbrodnie współczesny poeta

ukrai ski (pochodz cy z Pokucia), b. ambasador Ukrainy w Warszawie –

Dmytro Pawłyczko, w wydanym w 1959 roku w Kijowie zbiorze poezji

“Bystryna”:

Budesz Ukrajino

Dowho pamiataty

Wykołeni oczi,

Oczi-zorianyci.

Budesz pamiataty

Derman ky krynyci!

Cenn , ródłow publikacj dotycz c zbrodni banderowskich na

PODOLU, opracował Czesław E. Blicharski (tarnopolanin) pt. “Petruniu

ne ubywaj mene”, wydan w 1998 r. w Biskupicach. Według szacunku

tego autora OUN-UPA wymordowała w województwie tarnopolskim oko-

ło 40,5 tysi cy ludzi (niemowl t, starszych dzieci, kobiet i starców, nawet

kaleki), głównie spo ród pracowitej i bogobojnej ludno ci wiejskiej, tylko

dlatego, e byli narodowo ci polskiej. Z tej szacunkowej liczby ustalono

do roku 1998 – 14,6 tysi cy nazwisk ofiar, zamordowanych w 611 miej-

scowo ciach spo ród 1304 miejscowo ci woj. tarnopolskiego. yj cy

jeszcze wiadkowie tych zbrodni nadal wysyłaj informacje do Redakcji

“Na Rubie y”

, która drukuje je w ka dym numerze, jak te do IPN – Od-

działowej Komisji cigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu we

Wrocławiu (przy ul. Tkackiej 6).

Autor niniejszego opracowania czerpał dane dot. miejscowo ci, dat

mordu i nazwisk oraz wieku ofiar z wielu numerów “Na Rubie y” oraz z

wymienionej wy ej publikacji Cz. E. Blicharskiego. Jej tytuł stanowi au-

tentyczne słowa siostry (Polki) wypowiedziane do brata Ukrai ca, w

chwili, kiedy przyszedł zamordowa j w Czerwonogrodzie w lutym 1945

r. Owym morderc był PETRO WYTRYKUSZ z Nyrkowa w pow. zalesz-

czyckim.

Derma – wymordowana wie na Wołyniu. (Przyp. Red.).

Adres Redakcji: 50-123, Wrocław, ul. Oławska 2. (Przyp. Red.).

NAZWISKA POMORDOWANYCH

W POSZCZEGÓLNYCH POWIATACH

Jest to niepełna lista Polaków pomordowanych na Podolu przez

ukrai skich szowinistów, ustalona na podstawie szacunków i informacji

wiadków (do roku 1998) z województwa tarnopolskiego.

POWIAT BORSZCZÓW

Według szacunków zamordowano w powiecie 3 tysi ce ludzi, a

wiadkowie ustalili 765 nazwisk.

Ks. Jan Bojarczuk, Nowosiółka Biskupia, zgin ł w listopadzie

1941 r. Kwiczek Mateusz l. 25 – Gł boczek, w lutym 1942 r. Awantura

Stefania, Kozaczystiuk Bolesław l. 19 – Piłatkowce, marzec 1943 r.

Sypniewski Józef l. 50, ona Katarzyna l. 47, Sypniewska Janina l. 20,

Toszy ski Stanisław l. 29 - D winogród, 22.04.43 r. Dzikowska Anna,

Kra nicki Kazimierz l. 30, Sokołowski Józef, Karwacki Piotr l. 50, Radol

Henryk l. 20 –

Cygany, lipiec – sierpie 43 r. Janczyszyn Jan l. 34 - Pi-

łatkowce. Byłyk N., Goł b N., Wagner N., Mierzwi ski N. l. 30 oraz N.N.

2 osoby –

D winiaczka, pa dziernik 43 r. Czarnecki N., Hładczuk N.,

Ró ankowski N., Kami ska Maria l.21, Kami ska Julia l. 18 -

Krzywcze

Górne, pa dziernik 43 r. Pu y ski Michał l. 24, Cygany. Koropacki Karol

l. 40 -

Strzałkowce. Sielczy ski Stanisław l. 38, Sielczy ska Olga l. 34,

widzi ski Tadeusz l.28, Turczy ska Nadzieja l. 20 –

Wysuczka, listo-

pad 43 r. Łozi ski Antoni l. 50 -

Gł boczek. Orłowski Wojciech, Pu y ski

Antoni, Ziobrowska Eugenia -

Muszkatówka. Nestorowicz Mikołaj (Ukra-

iniec), Wadas Wilhelm l. 55, Wadas Izabela (ci ko ranna) –

Wołkowce,

grudzie 43 r.

Kolasi ski N. lekarz –

Borszczów. Hoły ski Karol, jego ona Hele-

na, ich niemowl i synowie: ok. 9 m-cy i 2 lat, Pryma Darka (Ukrainka) –

Kozaczyzna. Budzy ski Michał l. 34, jego ona Katarzyna l. 30, ich syn

Michał –

Piłatkowce, stycze 44 r.

Bili ski Edward l. 15, Leszczy ska Aniela l. 78, jej synowie: Emil l.

54, Leon l. 48, Cudziewicz N. l. 50, Konopska Tekla l. 54, jej córka Jo-

anna l. 38, syn l. 9, Miller Władysław l. 53, Paluch Stanisław l. 62, Po-

niatowski Adam l. 34, 3 nazwiska nie ustalone, 14 osób było rannych –

Germakówka, luty 44 r.

21 osób o nieustalonych nazwiskach – Iwanie Puste, 13.02.44 r.

Adamowski Wiktor l. 76 i 16 osób z jego rodziny, Budzy skich 5-

osobowa rodzina, Kozłowski N., Jurkowska N., N. l. 70 i 4 osoby z tej

rodziny, Skurski Michał i jego dwoje dzieci, z rodziny Sto ków 2 osoby,

Szczepanowscy 2 osoby, Wawrynów Jan, W sowicz N. z on i 2-

tygodniowym dzieckiem, Hutnik N. 4 osoby, D browski N. 4 osoby, Gó-

recki N. 2 osoby. Ze 100 zamordowanych osób zidentyfikowano tylko 17.

Rannych było 150 osób –

Łanowce, 18.02.44 r.

Bara ska N. l. 30, jej córka l. 14, Dubi ski Ludwik l. 37, Dubi ski

Józef l. 22, Kalmuk Józef l. 43, jego syn l. 13, jego ona l.40, jej córka

Maria l. 19, Kuszmieruk N. (Ukrainiec), Podgóreczna l. 30, Tracz

Agnieszka l. 38, Wojczyszyn Karol l. 45, jego ona Maria l. 42, ich dzieci:

Helena l.19, Bronisław l. 13, Edward l. 2, Medy ski Bronisław l. 40, jego

ona l. 56, syn l. 2 -

Piłatkowce, 18.02.44 r.

Nowelski Marian l. 35, Szczerbaniuk Ilko (Ukrainiec), Bochenek Zo-

fia z Markiewiczów l. 37, wi tuch Stanisław l. 35, Hardyk Władysław l.

22, Siemasz Helena l. 25, Chymajczuk Józef l. 35 – Skowiatyn, luty 44

Wiosn 44 r. we wsi Puklaki zamordowano kilkunastu Polaków,

których nazwisk nie ustalono. Konopacki N. l. 36, Konopacki N. l.10 –

Piszczaty ce, marzec 44 r.

Junik Jan razem z przechowywan u siebie rodzin ydowsk –

Cygany, marzec 44 r. Wagner Józef l. 59, jego synowie: Kazimierz l.34,

Stanisław l. 19 –

D winaczka, 4.03.44 r. Du Franciszek l. 22, Jaryj Mi-

chał l. 30, ukrai ski policjant (za odmow mordowania Polaków) –

Piłat-

kowce, marzec 44 r.

Goczowska Joanna l. 20, Wołkowicz Józef l. 39 oraz 10 osób o nie

ustalonych nazwiska –

Babi ce, kwiecie 44 r. Olszycki Jan l.40,

Owsianicki Michał l. 35, Popiel Tadeusz l.60, Popiel Tadeusz II l. 25,

Szreder Jakub l. 60, ukowski Kazimierz l. 35, NN – nierozpoznany

m czyzna, 7 NN m czyzn zamordowanych na torturach przez SB

(Słu ba Bezpeky) UPA -

Wołkowce, kwiecie 44 r.

Horodecki Wincenty, óle ski Bronisław l.15, óle ski N. oraz 4

osoby z rodziny Robaków –

Ziele ce, maj 44 r. Koropacki Zbigniew l. 13

Strzałkowce. NN dziewczynka l. 10 – Babi ce, czerwiec 44 r. Głowac-

ka Paulina l. 35 i Pola ska Maria l.25 zostały powieszone w lesie przez

swych m ów Ukrai ców –

D winaczka. NN z batalionu samoobrony –

Piszczaty ce, lipiec 44 r.

Pu y ski Jan l. 55, Szczukowski Szczepan l. 20, - Cygany. Owsia-

niuk (staruszek) i kilku NN m czyzn – D winiaczka. Walenty Stanisław

l. 44, Walenty Antonina l. 12 – Juriampol. Z kilkunastu zamordowanych

osób w tym kilku Ukrai ców, rozpoznano tylko kobiet o nazwisku Mar-

kiewicz w Michałówce. Tracz Kazimierz l. 40 – Piłatkowce, sierpie 44

Bednarczuk Zofia l. 58, Czajkowski Julian l. 58, Czajkowski Piotr l.

60, Jaszczuk Janina l. 40, Karwacka Anna l. 48, Kozłowski Michał l. 60,

jego ona Józefa l. 58, Kubin Józef l. 45, Matwiejów Jan l. 50, jego ona

Katarzyna l. 45, córki: Maria l. 13 i Weronika l.11, syn Franciszek l. 8,

Rudnicka Katarzyna l. 45, Szczykulski Jan (uprowadzony) l. 58, Warowy

Michał l. 65 – wszyscy utopieni ywcem w 25 m studni 20.09.44 r. we wsi

Cygany.

Dembowski Władysław, Golecka Janina l. 35 i NN m czyzna -

Krzywcze Górne. Gajb Jan l. 55, Korman Józef l. 60, jego ona Józefa l.

56, syn Stanisław l. 35, jego ona l. 32, ich dzieci: l.5 i l. 2, Słodka Fran-

ciszka l. 25 (córka Kormana Franciszka) –

Piłatkowce. UPA

zamordowała kilkana cie osób i spaliła wi kszo polskich gospodarstw

we wsiach:

Podlipie i Puklaki; nazwisk nie ustalono. Le niewicz

Władysław l. 40 –

Strzałkowce, wrzesie 44 r.

Banderowcy zamordowali około 20 Polaków na drogach do miasta

oraz 10 mieszka ców wsi Kułakowce (pow. zaleszczycki), w ród nich

Soba skiego Aleksandra z Borszczowa. Kukurudziak Maria l. 24, Pa-

skal Wincenty l. 44, Sokołowski Jan l. 50 – Cygany. Bursakowski Fran-

ciszek l. 20, Czarnecka Stefania, jej córka Maria, Dro dzik Ignacy l. 40,

Wołkowicz Anna l. 30 – D winiaczka. Poniatowska Jadwiga l.22, jej syn

Krzysio około 1 roku oraz 15 ludzi, w tym 10 osobowa rodzina Holików

(rodzice z dzie mi) –

Germakówka. W płomieniach podpalonego domu

zgin li: Sawicka Emilia i jej syn, Kowalska Maria l.16 oraz Ró ycki Tade-

usz l. 16 –

Korolówka. Miejscowego nauczyciela upowcy zwi zali dru-

tem i wrzucili do Zbrucza; wymordowali wówczas około 30 osób –

No-

wosiółka. Kilkana cie osób zamordowano i spalono polskie zagrody –

Wierzbówka. Banderowcy zamordowali te kilkunastu Polaków (nazwisk

nie ustalono)_-

Załucze, pa dziernik 44 r.

Baszczak Józef l. 42, Kwiczek Dominik l. 32, Kijowski Michał l.48,

Ksi dzyna Albin l. 42, Łzi ski Michał l. 43, Macyszyn Władysław l. 40,

Mazurek Franciszek l. 40, Szymków Ludwik l. 34 i 7 mi czyzn o

nieustalonych nazwiskach –

Gł boczek. Koziarski Tadeusz l. 17 – Koro-

lówka. Grochowski Antoni l. 60 – Strzałkowce, listopad 44 r.

Biurkowska Olga l. 43, jej córki: Janina l. 20 i Stefania l. 18, Kranz

Stanisław l. 17, Kwa niewski Piotr l. 58, nie yk Piotr l. 8 –

Filipkowce,

gdzie 6 grudnia zamordowano jeszcze 6 osób. Bednarczuk Leon -

D winiaczka i 16 NN Polaków – Cygany.

God ałowa N. , Kaleka Józef (niedobity ocalał), Krawczy ski N.,

Krawczy ska Sydonia, Posyniak Piotr, Tesarowski Franciszek. Ponadto

jeszcze 6 NN Polaków – Muszkatówka, grudzie 44 r.

Powi zanych drutem kolczastym 28 Polaków oddział UPA wrzucił

do płon cych domów. Tak zgin li: Junik Aniela l. 38, Junik Kazimierz,

Kołodziejczyk N. l. 70, Martyniuk Antoni l. 50, jego ona Michalina l. 48,

ich dzieci: Weronika l. 18, Stanisław l. 15, Nyszczyk Paulina l. 32, jej cór-

ka Janina l. 12, Olchowy Józef l. 65, jego ona Maria l. 55, Pu y ski Mi-

chał l. 50, jego ona Maria l. 37, ich dzieci: córka Stefania l. 16, syn l. 8,

oły ska Weronika l. 30, jej córka Anna l. 9, oły ski Władysław l. 50,

jego ona Maria l. 47, ich córka Helena l. 30, oły ska N. niemowl , Ma-

honiuk Józef, jego ona Maria, zwłoki 3 osób nie do rozpoznania –

Cy-

gany, stycze 45 r. (inne ródła podaj 27.02.45 r.).

Podhirniakowa N. Polka zamordowana przez m a Ukrai ca –

D winiaczka. Jankiewicz Franciszek l. 30, jego ona Izabela l. 28, Ole-

chowska Stefania l. 18, Orkowski Rudolf l. 45 –

Filipkowce, stycze 45

6.01.45 r. banderowcy zamordowali w

Gł boczku 88 Polaków.

Zgin li m. in. Cerkowniak Ludwika l. 35, Cymbalista Janina l. 20, Der-

kacz Józefa l. 15, Derkacz Agnieszka l. 63, Derkacz Regina l. 35, Der-

kacz Anna l. 17, Derkacz Aleksandra l. 45, Derkacz Michał l. 55, Derkacz

Jan l. 15, Iwaniszyn Anna l. 15, Kwiczak Bła ej l. 55, Kwiczak Petronela

l. 40, Kwiczak Ludwika l. 17, Kwiczak Wiesława l.16, Kostyeska Anna l.

32, Kostyrska Józefa l. 15, Kilimik Zofia l. 19, Łozi ski Jan l. 14, Łozi ska

Katarzyna l. 42, Łysakowska Eugenia l. 20, Łysakowski Władysław l. 15,

Łysakowska Bronisława l. 20, Michałków Józefa l. 39, Michałków Jan l.

26, Michałków Józef l. 1, Nawrocka N. l. 32, jej 4 miesi czna córka, Na-

wrocka N. z trójk dzieci, Petryk Bronisław l. 16, Twardochleb N. l 60,

Sobków Maria l. 19, Wesoły Ludwik l. 16, Zawi lak Ludwika l. 50, Zawi-

lak Jan l. 14. Nie zdołano ustali nazwisk 55 ofiar. Na drodze mi dzy

Borszczowem a Gł boczkiem zostali zamordowani: Mazur Weronika l.

25, Macyszyn Helena l. 25, Wesoła Ludwika l. 38, Zawi lak Florian l. 60,

jego syn Bronisław l. 16.

Ju po wyje dzie Polaków, zamordowane zostały kobiety z mie-

szanych mał e stw: Kaziuk Władysława l. 25, Stachurska Eugenia l.25,

Stachurska Magdalena l. 45, Towarnicka Michalina –

Juriampol. Spyrka

N., Kozicki N. i 3 inne osoby o nie ustalonych nazwiskach –

Jezierzany.

Kulczycki Dominik l. 19, Kulczycka Bronisława l. 40, Mo cicka Weronika

l. 40, Muzyka Zygmunt l. 17 –

Korolówka. Koubel Tekla, jej córka Nela,

Posyniak Karol, Szopi ski Jakub –

Muszkatówka, stycze 45 r.

Owsianik Mieczysław l. 60 –

D winiaczka. Chru Józef l. 50,

Chru Anastazja l. 50, Sajewski N. (Ukrainiec), Kulbicki Jan l. 30, Sło-

ty ska N. l. 50, Zapłaci ska Emilia (Ukrainka) – Jezierzany, stycze 45

Zamordowano ponad 20 Polaków a w ród nich: Franciszków Sta-

nisław, Pruski Ludwik, Walków Dominik, Walków Piotr i Walków Kazi-

mierz we wsi Łanowce. 5-osobowa rodzina B ków schroniła si u s -

siada Ukrai ca, który j wydał. Zgin li: B k Pola, jej synowie: Stanisław,

Władysław i Marian oraz te ciowa Franciszka – Strzałkowce, luty 45 r.

Hołub Władysław oraz kilka innych ofiar, których nazwisk nie usta-

lono –

D winiaczka. Bojówka UPA wymordowała cał rodzin Sorokow-

skich. Zgin li: Sorokowski Michał l. 43, jego ona Józefa l.41, ich dzieci:

Michał l. 43, Józefa l. 41, Michał l. 23, Jan l. 21, Bronisława l. 19, Toma-

szewska Janina l. 18 (s siadka) –

Jezierzany. W tym czasie wymordo-

wano wielu Polaków i spalono ich gospodarstwa w

Podfilipiu. Jaworski

Władysław, Jaworska Krystyna, Jaworska Maria oraz Malik Zofia zwa-

biona podst pnie przez s siadk Ukraink –

Strzałkowce, marzec 45 r.

Makohoniuk Józef l. 45, jego ona Maria l. 42 –

Cygany. Kwa nic-

ka Bronisława l. 55 oraz kilka NN. osób –

Filipkowce. Szymajewska Da-

nuta, jej 1-roczna córka –

Strzałkowce. Kilka osób o nieustalonych na-

zwiskach zamordowano na drodze i przy pracy w polu –

Turylcze, kwie-

cie 45 r.

Czubak Łucja l. 4, Kaleka Franciszek l. 16, Posyniak N. l. 2, Popie-

lowa Józefa l. 60, Kaleka Piotr l. 45, Kurpisz Mikołaj l. 55, jego ona Mi-

chalina l. 50, syn Józef l. 16, Latusz Piotr l. 50, jego ona Michalina l. 35,

ich córka Lidia 8-miesi czna, Posyniak Joanna l. 40, Posyniak Wiktoria l.

50, Wandowicz Paulina l. 38, jej córka Stanisława l. 7, Wyszy ski Izydor

l. 17, Wyszy ska Jadwiga l. 18, Ziobrowska Maria l. 50 (ci ko ranna),

Ziobrowska Michalina l.60, Ziobrowski N. l. 2, Posyniak Franciszek l. 50,

jego ona Eugenia l. 45, Posyniak Zuzanna l. 10, Posyniak Maria l. 7 –

Słobódka Muszkatowiecka. Starczewska N. l. 25 – Korolówka.

* * *

Za udzielanie pomocy Polakom z r k bojówek UPA zgin li na-

st puj cy Ukrai cy: Kaziuk Władysław, Stachurska Eugenia, Stachurska

Magdalena, Towarnicka Michalina w

Juriampolu; Batry czuk, Chlibo-

rób, Gajewski, Styczyszyn, Tomko, Zazulak, Zapłaci ska oraz 5 innych

nazwisk nie ustalono w

Jezierzanach; Darka Pryma – Kozaczyzna;

Ku mierczyk N. –

Piłatkowce; Ilko Szczerbaniuk – Skowiatyn.

Natomiast w

Gł boczku duchowny gr.-kat. Kazanecki wzywał do

niszczenia wrogów Ukrainy, a w

Jezierzanach ksi dz gr.-kat. Walnicki

wzywał z ambony do mordowania ydów i Polaków.

(Według relacji 11 wiadków).

POWIAT BRODY

Według szacunków w pow. Brody zgin ło z r k banderowców

4.000 osób. W oparciu o relacje wiadków (do roku 1998) ustalono 2.850

nazwisk ofiar.

W dniu 26 czerwca 1941 r. OUN-owcy porwali i zamordowali w

Pieniakach ks. Józefa Wieczorka, a jesieni tego roku gajowego Chu-

dzika N. z

Nakwaszy. W sierpniu 1943 r. w Kadłubiskach zamordowa-

no 6-osobow rodzin Grzelaków .

Z 2/3 wrze nia 43 r. w

Hallerczynie – Wysocko banderowcy za-

mordowali ks. Michała Dusze ko (był te proboszczem w rodzinnej wsi

autora – Berezowicy Małej) oraz 11 NN. Polaków.

W listopadzie 43 r. zgin ła 4-osobowa rodzina liwów we wsi Ja-

sionów; Prohazka Gwidon – w le niczówce Hutniakowska; Muszy ski

Bronisław w Koniuszkowie; elazny Jerzy – le niczówka Rybacze;

Mondelski Stanisław –

Huta Pieniacka.

W okresie wi t Bo ego Narodzenia zamordowano 10 Polaków m.

in. zgin li Kowalski z on , Orłowski N., Celner Antoni, K tny N., egli -

ski Ignacy –

Dubie; zamordowano 5 NN. Polaków - Hołubica. 26 grud-

nia zostali zabici: Czaplij Tomasz l. 56, Sikora N. l. 50, jego ona, Szer-

mata Józefa l. 40, urkowska Maria l. 55 –

Nakwasza. egli ski Leon –

Jasionów. 3 NN. mieszka ców Podkamienia banderowcy zamordowali

na drodze z Brodów do Podkamienia. W Wigili Bo ego Narodzenia za-

bito : egli ski Ignacy, Benedyk Dymitr (Ukrainiec), Szczudluk Daria

(Ukrainka) –

Wołochy, grudzie 43 r.

Od stycznia 1944 r. rozpocz ły si na Podolu masowe mordy

Polaków.

2.01.44 r. w

Bołdurach z r k banderowców zgin li: Biega ski N.,

jego ona Anna, Demko Tekla, Golinowski Stefan, Golinowski Mikołaj,

Golinowska N., Golinowski Jan, Go niowski Władysław, Go niowski Ka-

rol, Go niowska Tekla, Grodzki (Grocki) Józef, Grodzka (Grocka) Aniela,

Hamernik N., Kiryki Józef, Kubuniw Andrzej, Mołodecki Stefan, Mołodec-

ka N., Palcat Michał, Palcat Hory ka, Palcat Helena, Palcat Tekla, Pa -

ków Paweł, Pilipiec Jan, Pilipiec Makar, Skrzypicki Wojciech, Skrzypicka

Anna, Sztaba Franciszek, Sztaba Anastazja, 3 osoby o nazwisku Szta-

ba, Szahumczek (Baumczek) oraz Władysław, Tomków Jan, Tymczy-

szyn Paweł, Tymczyszyn Antoni, Tymczyszyn Karolina, Tymczyszyn Jó-

zef, Tymczyszyn Piotr, Tymczyszyn Antoni “Hanto ”, jego ona, Tym-

czyszyn Jan, Tymczyszyn Stefan, Zieli ski Józef, Zieli ska Franciszka,

Zieli ski Franciszek, Zieli ska Stefania, Zieli ski Michał, Zwarycz Piotr,

N. Jan “Hałczyn” oraz 51 osób, których nazwisk nie ustalono.

17.01.44 r. w

Zalesiu zgin li w m czarniach: Bajewicz Bronisław,

jego ona Paulina, Ignacyk Józef, Janczyk Józef, jego ona Tekla, Kruk

Maria, Moli ski Stefan, Moli ski Antoni, Moli ska Stefania, Moli ski Bar-

tłomiej l. 45, jego syn Michał, Moli ski Bazyli, Moli ski Piotr l. 40, Pod-

górski Tomasz, Ziombra Michał l. 14, jego babka Maria. W arkowie w

styczniu 44 r. zgin li: Kotowski Michał, jego ona Maria, Benedyk Dymitr

(Ukrainiec) i cała rodzina Sikorów.

17.01.44 r. w

Suchowoli zamordowani zostali: Bielecki Jan, Sys

Stanisław, Sys Stefania, Sys Julia, Sys N. dwuletnie dziecko, Olsza ska

Maria, Wawryk Łukasz, Mazur Paweł, Mazur Jan, Inglot Józef, Mazur

Stanisława, Pyndek Władysław, Chudzik Jan, jego siostra Janina, Okoli-

sta Maria, Moli ski Teodor, Janczyk Józef, Janczyk Łukasz, Podgórski

Michał, Górecki Jan, Moli ski Władysław (z So nicy), Moli ski Józef

(równie z So nicy), Inglot Stanisława, Pro (Procyk) Antoni, N. Maria z

d. Chudzik, Pobere niak Stefan, Janczyszyn Antoni I, Janczyszyn Antoni

II.

21.01.44 r. w

Rudzie Brodzkiej banderowcy wymordowali 26 NN.

Polaków w tym 10 dzieci.

13.02 44 r. w

Hucisku Brodzkim zgin ło 57 Polaków m. in. B -

kowski Grzegorz l. 89, B kowski Władysław l. 29, B kowski Piotr l. 44,

Bernacka Maria l. 29, jej córka l. 7, Bernacki Jan l. 19, Bojarski Stanisław

l. 42, jego wnuk l. 3, G siorek Maria l. 34, jej córka, G siorek Michał l.

73, Hanicka Janina l. 90, Kozak N., Oleniuk Antonina l. 43, Olsza ski

Ludwik, jego synowie: Józef l. 3 i Jan 6 miesi cy, Olsza ska Maria (mat-

ka Ludwika) l. 70, Podgórska Petronela l. 70, Popowicz Maria, Prysz-

czewski Michał l. 52, dwoje małych dzieci o nazwisku Schütz, Smoch N.

(dwie osoby), Sokołowski Stanisław l.70, Stankiewicz Rozalia l. 70, So-

czała Ludwik l. 58, Sznuk Jan, Sznuk Bolesław, egli ska Janina l. 23,

egli ska Helena l. 29, N. Jasio, N. Ole ka, B kowski Mikołaj (Kogut),

NN. gajowy, Bojarski Michał l. 24 (zamordowany w Hucie Pieniackiej),

tam te zamordowano Bojarsk Aleksandr l. 34 oraz Bojarsk Stani-

sław l. 22, Socha N., jego ona, Bojarski Michał l. 25, Bojarska Michali-

na l. 19, Bojarska El bieta l. 17, G siorek Jan, G siorek Bronisław l. 31,

Michalewska Maria l. 37, Michalewski Michał, Hanicki N. (Wołe ko) l.80,

Rogowski Paweł l. 50, Sokołowski Władysław l. 20, Ułaniuk N. (kobieta)

l. 25, “Czarnych” Maria l. 40, “Błaszko” Władysław, “Rejzykowa” Janina l.

20 oraz 2 partyzantów z Wołynia.

23.02.44 r. w

Hucie Pieniackiej zgin ł Mendelski Stanisław, a

28.02.44 r. SS “Hałyczyna” wraz z banderowcami zamordowali 1100 Po-

laków. W ród nich: Adaszy ska Franciszka, Antoszków Mikołaj, Binie-

wicz Michał l. 40, jego ona Rozalia (Maria) l. 38, ich córki: Stefania l. 16

i Klementyna l. 8, Biniewicz Józefa l. 14, Biniewicz N. jej syn oraz córka,

B kowski Leon, jego ona Bronisława l. 45, ich syn Józef l. 16, Bernacki

Wojciech, Bernacka Michalina, Bernacki Andrzej, Bernacki Władysław,

Bernacka Sabina, Bernacka Paulina, Bernacki Kazimierz, Błaszkiewicz

Władysław, Błaszkiewicz Helena, Błaszkiewicz Katarzyna, Błaszkiewicz

Józefa, Błaszkiewicz Franciszek, Błaszkiewicz Zofia, Błaszkiewicz An-

drzej, Bukowy Władysław, jego ona Józefa l. 22, ich córka Gabriela 8

m-cy, Bukowy Tadeusz l.29, jego ona Janina, ich synowie l. 10 i l. 8

oraz córka l. 2, Bukowy Jan l. 70, Bukowy Rozalia l. 60, Bukowy Piotr,

Czy ewska Regina, Czy ewska Apolonia (Urszula), Cały Jadwiga, Fer-

dyczowski Józef, Ferdyczowska Sabina, Ferdyczowski Bronisław I, Fer-

dyczowski Michał, Ferdyczowski Bonisław II, Ferdyczowski Stanisław,

Ferdyczowski Jan, Ferdyczowska Katarzyna, Ferdyczowski Adam, Fer-

dyczowska Anna, Gernat Franciszek, Gernat Jan (Józef), Hauptman

Franciszek, Hauptman Józefa, Hauptman Zofia, Hauptman Julia,

Hauptman Józef, Hauptman Kazimierz, Hauptman Stanisław, Hauptman

Jan, Hauptman Franciszek, Hnatiuk Jan, Hnatiuk Tadeusz, Iwasz-

czuk Antoni, Iwaszczuk Józefa, Iwaszczuk Krystyna, Jarosz Franciszek,

Jarosz Karolina l. 50, Jarosz Maria l. 32, Jarosz Czeslaw l. 5, Karpowicz

Jan l. 65, Karpowicz El bieta, Karpowicz Karolina l.35, dwoje dzieci o

nazwisku Karpowicz, Karpowicz Helena l. 70, Kobyla ski Michał, Koby-

la ska Helena, ich syn Antoni, Kobyla ska Maria, Kobyla ski Jan, Koby-

la ska Magdalena, Kobyla ska Paulina, Kobyla ski Antoni, Kobyla ska

Ludwika, Kobyla ski Józef, Kobyla ski Franciszek, jego synowie Jan i

Stanisław, Kobyla ski Piotr, Kobyla ska Helena, Kolman Julian, Kolman

Antoni, Kolman Łucja, Kierepka Urszula, Kierepka Wincenty, Kowalczy-

kowska Teodozja, Kowalczykowski Szczepan, Kowalczykowska Kata-

rzyna, Kowalczykowska Stefania, Kowalczykowska Katarzyna II, Kowal-

czykowski Stanisław, Kowalczykowski Bronisław I, Kowalczykowska Wa-

leria, Kowalczykowska Maria, Kowalczykowski Michał, Kowalczykowska

Anna, Kowalczykowski Wojciech, Kowalczykowski Jan, Kowalczykowska

Anna II, Kowalczykowska Emilia, Kowalczykowski Zbigniew, Kowalczy-

kowski Ludwik, Kowalczykowska Władysława, Kowalczykowska Józefa,

Kowalczykowska Paulina, Kowalczykowska Alfonsyna, Kowalczykowski

Jan, Kowalczykowska Karolina, Kowalczykowski Karol, Kowalczykowski

Bronisław II, Kowalczykowski Antoni, Kowalczykowska Franciszka, Ko-

walczykowska “Niania”, Kowalczykowski Józef, Kowalczykowski Józef II,

Kowalczykowski Tadeusz, Kowalczykowski Stanisław I, Kowalczykowski

Stanisław II, Kufner Antoni, Kufner Ludwika, Kowalski Stanisław l. 35,

jego syn Józef l.11 i córka Helena l. 6, Kowalski Józef l. 46, jego ona

Helena l. 42, i 2 synów oraz córka, Konoba Katarzyna, Konoba Ludwika,

Litmajer Józef, Litmajer Jan, Litmajer Joanna, Mendelski Adam, Mendel-

ska Helena I, Mendelska Janina, Mendelska Krystyna, Mendelski Franci-

szek, Mendelska Józefa, Mendelski Bronisław, Mendelska Helena II,

Mendelski Karol, Mendelski Władysław, Mendelski Józef l. 30, Mendelski

Leon, Mendelski Michał, Mendelski Wojciech l. 30, jego ona Adela l. 27,

ich córka Czesława, Mendelska Agnieszka l. 11, Mendelska Maria l. 7,

Mendelska N. córka Józefa, Michalewska Józefa i jej noworodek zadep-

tany butami w ko ciele, Michalewska Wiktoria, Michalewska Franciszka,

Michalewski Antoni, Michalewska Helena, Michalewska Karolina, Micha-

lewski Michał, Michalewska Maria, Michalewski Adam, Michalewski Ry-

szard, Murzyczak Franciszek, Murzyczak Władysława, Morawski Woj-

ciech, Orłowski Czesław, Orłowski Jan, Orłowska Helena, Orłowski Sta-

nisław I, Orłowski Stanisław II, Orłowski Wincenty, Radomska Michalina,

Radomski Józef, Relich Józefa, Relich Stefania, Rysicki Bronisław, Ry-

sicka Maria, jej córka l.10, Rysicka Agnieszka (Nie ka), Rysicki Jan, Ry-

sicka Franciszka, Rysicki Kazimierz, Rysicka Stanisława, Rysicki Antoni,

Sierociuk Maria, Sierociuk Jan, Sierociuk Franciszka, Sierociuk Waleria,

Sierociuk Augustyna, Sierociuk Agnieszka, Sierociuk Antonina, Skibicka

Maria I, Skibicka Joanna, Skibicki Józef, Skibicka Maria II, Skibicki Ka-

zimierz, Skibicki Wojciech, Skibicki Franciszek, Skibicka Nusia, Skibicka

Sabina, Sowi ski Kazimierz, Sołtys Sabina I, Sołtys Rozalia, Sołtys Anie-

la, Sołtys Helena, Sołtys Sabina II, Sowi ska Sabina, Szmigielski Woj-

ciech, Szmigielska Maria, Szmigielski Jan, Szmigielska Alicja, Szmigiel-

ska Waleria, Szatkowski Wojciech, Strycharczuk Teodor, Wierzbicki

Wojciech, Wierzbicka Sabina, Wierzbicka Anna, Wierzbicki Bogusław

(Bolesław), Wierzbicka Helena l. 23, jej córki 2 lata i 1 rok, Winiewicz N.,

W grzynowicz Mikołaj, Wojciechowski Kazimierz ps. “Satyr”, Wojcie-

chowska Bronisława (Riwa), Wesołowski Mikołaj, Zahorodny Maria, Zwa-

rycz Wojciech l. 37, jego ona Józefa l. 32, ich synowie: Michał l. 9 i

Władysław l. 9, Zwarycz Tadeusz, Zwarycz Józef, Zwarycz Stanisław,

Zwarycz Alfonsyna, Zwarycz Karol, Zwarycz Rozalia, Zwarycz Józef,

uczkowski Władysław, uczkowska Jadwiga, uczkowski Franciszek I,

uczkowska Ludwika I, uczkowski Zygmunt, uczkowska Aniela, ucz-

kowski Józef, uczkowski Michał, uczkowska Michalina, uczkowska

Maria, uczkowski Jan, uczkowska Ludwika II, NN. m czyzna, u-

kowski Józef, Górski Antoni.

28.02.44 r. w

Hucisku Pieniackim SS “Hałyczyna” wymordowała

62 mieszka ców. Zgin li: Górski Antoni, Górski Marcin, jego ona Klara,

ich synowie: Józef i Jan, Ferdyczowska Emilia i jej niemowl , Jurkiewicz

Antoni, jego ona Emilia, ich dzieci: córka Weronika i syn Edward, Jur-

kiewicz Bronisław, jego ona El bieta, ich dwaj synowie, Kobyla ski Jan,

jego matka Barbara, ona Stefania i ich troje dzieci, mał e stwo Kowal-

skich i dwoje ich dzieci, Kowalewska Bronisława i jej matka, Jarosz Sta-

nisław, jego matka Stanisława, Mendelski Józef, jego ona i ich córki:

Agnieszka i Maria, Mendelski Wojciech, Maksymów Władysław, mał-

e stwo Nied wiedzkich i czworo ich dzieci, Orłowski Jan, jego matka i

syn oraz córka, Orłowska Wanda i dwoje dzieci oraz jej matka, Orłowska

Olga, jej dziecko i matka Orłowska Tekla, Orłowski Jan i jego ona, Pod-

górska N. i dwie córki, uczkowski Józef i jego ona oraz syn Jerzy.

W Hucie Pieniackiej 28.02.44 r. SS “Hałyczyna” zamordowała

mieszka ców Pieniak uciekinierów przed bandami UPA. Byli to: Hrypli-

wy Stanisław (kowal) l. 30, jego ona Rozalia l. 27, ich synowie: Jan l. 8 i

Waldemar l. 4, Trojanowski N., jego ona i dwoje dzieci, Tymrykiewicz

Józef l. 40, jego ona Janina l. 36 i syn Franciszek l. 12. W

Ponikwie

zamordowano 15 osób w tym: Dzie kowski Józef, Kiryk Michał, jego

córka Czesława, Kotyra Andrzej (Białorusin), Zaj c N.

W lutym 44 r. zamordowano w

Niemiaczu 10 Polaków, a w Stani-

sławczyku bojówka upowska napadła na wie i wymordowała tamtej-

szych Polaków, ale liczby ofiar ich ani nazwisk nie udało si ustali .

W marcu 44 r. na ł ce za wsi

Czernica banderowcy zamordowali

26 nast puj cych mieszka ców: B czek Piotr, Boj Stanisław, Boj Anto-

nina, Chudzik Katarzyna, jej córki: Janina i Stanisława, Jezierska Magda

l. 27, Jezierska Maria l. 61, Kocha ski Piotr, Krasicki Tadeusz l. 14,

Krzy ków Maria l. 74, Kwasiuk Jan, Łemkowski Iwan (Ukrainiec), Ma-

słowski Bolesław, Masłowski Feliks, Masłowski Józef, Masłowska N.,

Moli ski Julian l. 17, Moli ska Józefa l. 14, Moli ska Anna l. 50, Pi tek

Józef l. 42, Szarzy ska N., l zak Franciszek, Wróblewski Zbigniew l. 6,

Wróblewska N. W tym czasie miały te miejsce banderowskie mordy we

wsi Jasionów. Liczby ofiar i nazwisk nie ustalono.

W marcu 44 r. we wsi Maleniska bojówki banderowskie zamordo-

wały nast puj cych 27 Polaków: Dajczak Jan l. 12, Freindorf Adolf, Ha-

nicki Andrzej l. 35, Holdenmeier Wilhelm l. 40, Hadden-meier Franciszek

l. 49, Iłowski Jan l. 68, jego ona Józefa l. 53, Krawczyk Józef l. 81, Ku-

bik Józef, jego ona, syn Józef, Kubikowa ona Kubika Józefa młod-

szego, ich córka Stanisława l. 13, 3 osoby o nazwisku Kubik N., Liptak

Katarzyna l. 52, Psutka Jakub l. 53, Psutka Antonina l. 26, Schurer An-

drzej l. 70, jego syn Bronisław l.26, Str k Rozalia l. 23, Str k Franciszek

l. 17, Str k Stanisława l.9, Str k Maria l. 13, Ziombra Antoni l. 60, jego

ona Anna l. 60.

Równie w marcu 44 r. w

Nakwaszy zostali zamordowani: Bucz-

kowski N. l. 55, jego ona i syn, Kował Florian l. 55, jego ona Janina,

Kozak Anna l. 30, Kozak Aleksandra l. 3, Radecki Marcin l.50, Seryfko

Wiera (Ukrainka), W grzynowska Maria l. 50, jej córka Maria l. 15, W -

grzynowska Rozalia l. 60, urkowska Maria l. 55.

1.03.44 r. w

Pieniakach – ocaleni z pogromu w Hucie Pieniackiej –

zostali tu zamordowani: Jarynkiewicz Paweł l. 25, jego ona Anna l. 22,

Czy ewski Władysław l. 30, Czy ewski Wojciech l. 23, Czy ewska Maria

l. 20, a 2.03.44 r. ci sami banderowcy zamordowali tam Czy ewskiego

Józefa l. 60 i jego on (Ukraink ).

W dniach od 11 do 15.03.44 r. w Podkamieniu w miasteczku i

klasztorze oo. Dominikanów, zamordowano razem z uciekinierami z Wo-

łynia, około 900 Polaków. Ustalono zaledwie 77 nazwisk. Byli to: Ba-

czy ski Władysław l. 37, jego ona Helena l. 32, ich córka Maria oraz

syn Tadeusz l. 6, Bajewicz Hipolit l. 77, Bajewicz Julian l. 25, Buczkow-

ski Tadeusz l. 25, Buczkowski Zygmunt l. 24, Buły ska Michalina l. 28,

Didyk Anna El bieta l. 32, Didyk Gaspary l. 9, Fr czyk Jan Franciszek l.

58 (zakonnik), Gumowska Helena l. 70 (z Poczajowa), ks. Fijałkowski

Stanisław l. 63 (proboszcz z Poczajowa), Hückman Alfred l. 20, Iłowski

Franciszek l. 76, Iłowska Franciszka l. 58, Iłowska Eugenia l. 35, Ju wa

Gracjan l. 49 (zakonnik), Kettinger Franciszek l. 69, Kowalska Maria l.

43, Kowalska Stanisława l. 19, Kraft Helena l. 19, Kwint Karolina l. 62,

Ło na Zuzanna l. 19, Maciejko Stanisław l. 50, Mirecki Konstanty l. 70,

Mizera Władysław l.46, Mizera Stanisław l. 37, Mizera Jadwiga l. 19,

Niewiadomski Feliks Lubomir l. 58, Niewiadomska Helena Waleria l. 57,

Ochyra Franciszek l. 44, Ochyra Anna l. 40, Ochyra Romuald Bogumił l.

5, Piaseczny Bronisław l. 51, Piaseczna Eufemia l. 56, Podgórski Włady-

sław l. 27, Półtorak Paweł l. 25, Półtorak Michał l. 67, Rogowski Kryspin

Karol l.57 (zakonnik), Sikorska Agata l. 60, Schnitzer Stanisława l. 66,

Schnitzer Stefan Wacław l. 20, Schnitzer Jadwiga l. 14, Sienkiewicz Te-

kla l. 74, Sienkiewicz Aniela l. 28, Skwarczy ski Michał l. 61, Skwarczy -

ska Anna l. 55, Skwarczy ska Kazimiera l. 32, Skwarczy ski Franciszek

l. 38, Stocka Maria l. 39, wi toja ski Karol l. 72, wi toja ska Michalina

l. 64, Szeremeta Michalina l. 29, Szeremeta Emilia l. 7, Walichnowska

Janina l. 22, Walichnowski Bolesław l. 5, Wierzbicki Józef l. 54, Wierz-

bicki Jordan l. 73, Wierzbicka Paulina l.80, Wilczy ska Wiktoria l. 46,

W gli ska Antonina l. 36, W gli ski Ludwik l. 10, Wi niewska Bronisła-

wa l. 32, Wi niewska Stanisława l.13, Wi niewska Matylda l. 5, Wi-

niewska Franciszka l.43, Wróblewski Antoni l. 65, Wróblewska Petrone-

la l. 67, Wróblewski Władysław l. 31, Wróblewska Petronela l. 26, Wrób-

lewska Władysława l.3, Wróblewski Kazimierz l. 70, urawski Władysław

l.30.

12.03.44 r. w

Palikrowach SS “Hałyczyna” wraz z banderowcami

wymordowały 367 Polaków, zdołano zidentyfikowa 211. Zgin li: Bace-

wicz Piotr l. 16, Bednarski Władysław l. 16, Bednarski Józef l. 13, Bed-

narski Marcjusz l. 52, Bigoszewska Agnieszka l. 39, jej m Piotr l. 42,

Cincuruk Salomea l. 46, Cincuruk Rozalia l. 20, Cymbalista Maria l. 41,

Czarna Agnieszka l. 44, jej córka Katarzyna l.19, Czarna Maria l. 34,

Czarny Kazimierz l. 12, Czarny Stanisław l.33, Da czuk Wojciech l. 70,

Da czuk Piotr l. 32, Da czuk Franciszek l. 62, Da czuk Antoni l. 64,

Dajczak Jan l. 64. Dajczak Władysław l. 19, Demska Józefa l. 39, Drozd

Stanisława l. 17, Grudzi ski Józef l. 32, Grz dka Mikołaj l. 58, Grz dka

Piotr l. 62, Grz dka Stefania l. 12, Hanczaruk Bronisława l. 30, Hancza-

ruk Józef, Hnatczuk l. 6, Hnatczuk Katarzyna l. 26, Hirski Stanisław l. 70,

Jankiewicz Władysław l. 30, Jurczenko Michał l. 31, Jurczenko Jan l. 49,

Jurczenko Apolonia l. 43, Jurczenko Franciszek l. 26, Jurczenko Jan

l.64, Jurczenko Marian l. 23, Jurczenko Franciszek l. 14, Jurczenko Sta-

nisław l. 28, Jurczenko Maria l. 55, Jurczenko Wojciech l. 20, Jurczenko

Stefania l. 17, Jurczenko Józefa l. 14, JurczenkoTomasz l. 59, Jurczenko

Bronisław l. 23, Jurczenko Katarzyna l. 25, Jurczenko Kazimiera 2 mie-

si ce, Jurczenko Józef l. 24, Jurczenko Tomasz l. 22, Jurczenko Jadwi-

ga l. 21, Jurczenko Katarzyna l. 6, Jurczenko Albin l. 57, Jurczenko An-

drzej l. 24, Jurczenko Wiktoria l.30, Jurczenko Jan l. 31, Jurczenko Anna

l. 23, Jurczenko Antoni l. 5, Jurczenko Anna l. 41, Jurczenko Józefa,

Jurczenko Teresa l. 65, Jamrozik Aniela, Kawecka Katarzyna l. 55, Ko-

bernik Maria l. 52, Kobernik Anna l. 12, Kobernik Stefania l. 20, Korze

Dominik l. 27, Korze Michał l. 21, Korze Maria l. 15, Kowalczuk Wikto-

ria l. 60, Kowalczuk Stefan l. 36, Kowalczuk Jacek l. 42, Kowalczuk Anna

l. 32, Krawczuk Władysław l. 3, Krawczuk Jan l. 60, Krawczuk Antonina

l.32, Krawczuk Maria l. 17, Krawczuk Michał l. 32, Krawczuk Tekla l.54,

Krawczuk Czesław l. 23, Krawczuk Rozalia l. 17, Krawczuk Maria l. 15,

Krawczuk Andrzej l. 71, Krawczuk Franciszka l. 62, Krawczuk Jacek l.

37, Krawczuk Jan l. 5, Krawczuk Jan l. 80, Krompiec Stanisław l. 34,

Ksej Jadwiga l. 50, Kutniak Anna l. 60, Kutniak Karolina l. 45, Kutniak

Magdalena l. 16, Krzy anowski Józef l. 54, Kurzel Michał, Lisowska Eu-

femia l. 57, Łakomski Gaspary l. 32, Łakomska Anna l. 36, Łakomski Jó-

zef l. 6, Łakomska Rozalia l. 1, Marciak Piotr l. 47, jego ona Anna l. 45,

ich syn Tadeusz l. 12, Marciniak Maria l. 66, Michałkiewicz Wiktoria l. 49,

Moczary Dominik l. 50, Moczary Maria l. 16, Moczary Janina l. 12, Mo-

czary Józef l. 9, Moczary Piotr l. 5, Moczary Jan l. 42, Moczary Anna l.

38, Moczary Bronisław l. 15, Moczary Tomasz l. 38, Moczary Apolonia,

Moczary Kazimierz l. 12, Moczary Józef l. 10, Moczary Stefan l. 3, Mo-

czary Stanisław, Moczary Katarzyna l. 71, Morawska Katarzyna l. 63,

Muzyczka Stanisława l. 16, Nied wiedzka Józefa l. 19, Nowak Janina

l.50, Orzeł Katarzyna l. 36, jej synowie: Józef l. 15 i Franciszek l. 4, Or-

łowska Janina l. 20, Orłowski Bronisław l. 29, Pi tkowski Bonisław l. 55,

Pi tkowska Anna l. 61, Pi tkowski Sylwester l. 17, Pi tkowski Marek l.

43, Pi tkowski Kazimierz l. 13, Pi tkowski Józef l. 15, Pi tkowski Michał

l. 49, Pi tkowska Anna l. 66, Pi tkowski Dominik l.43, Pi tkowska Stani-

sława l. 17, Pi tkowska Janina l. 9, Pi tkowska Stefania l. 30, Pi tkowski

Kazimierz l. 5, Pi tkowski Tomasz l.43, Pi tkowski Józef l. 15, Pi tkow-

ski Jan l. 7, Pi tkowska Maria l.26, Pi tkowski Józef l. 67, Pi tkowski

Dominik l. 66, Pi tkowski Michał l. 39, Półtorak Stanisław l. 36, Półtorak

Wiktoria l. 33, Półtorak Maria l. 8, Półtorak Michalina l. 46, Rohaty ski

Jan l. 43, Rohaty ska Rozalia l.56, Sikora Jakub l. 80, Sikora Maria l.

96, Sikora Maria l. 73, Płotnik Paweł l. 36, Sopel Józef l. 43, Sobolewski

Jan l.19, Sucha Aniela l. 40, Sucha Syria l. 7, Suchy Tadeusz l. 5, Sta-

siuk Wincenty l. 50, Str g Stefania l. 19, Str g Michał 2 miesi ce, Str g

Wiktoria l. 33, Szymanek Michał l. 50, Szymanek Stefan l. 46, Szeremeta

Michał l. 61, Szyma ski Antoni l. 46, Szyma ski Stanisław l. 46, Szy-

ma ska Rozalia l. 37, Szyma ska Anna l. 18, Szyma ski Stefan l. 9,

Smereczy ski Jan l. 39, Telega Szymon l. 77, Walat Stanisław, Włosiak

Adela l. 18, Wawszkiewicz Wiktoria l. 34, Wawszkiewicz Anna l. 11,

Wawszkiewicz Bronisław l. 40, Wawszkiewicz Kazimierz l. 30, Waw-

szkiewicz Tadeusz, Wawszkiewicz Wiktoria l. 38, Wawszkiewicz Magda-

lena l. 33, Wawszkiewicz Edward l. 9, Wawszkiewicz Janina l. 11, Wil-

czy ski Dominik, Teodorowicz l. 37, Zachariasz El bieta l. 64, Zacha-

riasz Anna l. 22, Ziombra Tekla l. 44, Ziombra Michał l. 54, Ziombra Zofia

l. 34, Ziombra Władysław l. 10, Ziombra Jan l. 8, Ziombra Franciszek l. 4,

Ziombra Dominik l. 51, Ziombra Agnieszka l. 47, Ziombra Piotr l. 47,

Ziombra Jordan l. 60, Ziombra Paulina l. 55, Ziombra Katarzyna l. 13,

Ziombra Maria l. 83, Ziombra Jacek l. 75, Ziombra Maciej l. 48, Ziombra

Włodzimierz l. 5, Morawski Jan l. 55, Michałkiewicz Eugeniusz l. 20.

12.03.44 r. w

Pa kowcach zostali zamordowani: Bassara Wiktoria

l. 36, Bassara Antoni l. 18, Bassara Tadeusz l. 13, Barecki Paweł l. 50,

Barecka Antonina l. 46, Darmoros Antoni l. 38, Dubyna Maria l. 54, Kuta-

si ska Helena l. 31, Kutasi ski Władysław 14 miesi cy, Nied wiedzka

Anna l. 69, Nied wiedzka Anna l. 46, Nied wiedzki Bronisław l. 22,

Nied wiedzka Melania l. 7, Pi tek Karol l.86, Sikora Dominik l. 53, Sikora

Antonina l. 51, Sikora Julian l. 23, Wilfarth Jan Grzegorz l. 32, Zi ba Ka-

rolina l. 36, Ziemba Józefa l. 30, Ziemba Józef l. 10, Ziemba Janina l. 7,

Ziemba Czesław l. 4, Jurczenko Jan (z Orzechowczyka) l. 44, Kawałkie-

wicz Józef l. 69, Kawałkiewicz Katarzyna l. 35, Kawałkiewicz Tadeusz l.

9, Kobyla ski Franciszek (z Popowiec) l. 60, Mazurkiewicz Barbara (z

Poczajowa) l.70, Petryszyn Maria l. 22, Tywoniuk Tomasz l. 60 (zamor-

dowany w Podkamieniu), Jutrzenka Jan, Jutrzenka Albert.

13.03.44 r. w

Orzechowczyku zamordowano 5 Polaków. W tym

samym dniu w

Popowcach zabito co najmniej 5 Polaków a w Wierz-

bowczyku co najmniej 10 osób.

19.03.44 r. w

Litowiskach zostali zamordowani: Cie la Maria, Cie-

la Eugenia, Gło na Zofia, Horobiowski N. (Ukrainiec za odmow zabicia

ony Polki), jego ona oraz dwóch synów, Jarosz Ludwika (Polka i bra-

towa herszta bandy Iwana Jarosza), Laskowski Jan, jego ona Katarzy-

na i ich syn Bronisław l. 17 oraz córka Antonina l. 13, Morawska N., Pan-

kiewicz N. (kobieta), Pa czuk Józef (Ukrainiec), Pa czyszyn Michał

(Ukrainiec), Simon Józef, jego ona Józefa, Sobecki N., Sobecka N.,

Storczuk Anna, Unger Joanna l. 4, Unger Tadeusz l.1 rok, Wierzbowski

Józef, Wi niewska Zofia (Ukrainka), Czajka N. z cał rodzin .

5.11.44 r. w Leszniowie zamordowano 15 Polaków, w grudniu 44

r. w Nakwaszy zgin ła Hawryluk Olga (Ukrainka) l.19 i Kowal Jan l. 55, a

zim 46 r. zamordowano tu Kozak Rozali .

* * *

Za udzielanie pomocy Polakom zamordowano Ukrai ców: w Czer-

nicy Łemkowski Iwan, powieszony na kolczastym drucie; w Litowiskach

Horobiowski N. – za odmow zabicia ony Polki; w

Wołochach zgin ł

zmasakrowany Ukrainiec NN. za odmow zabicia swego te cia – Pola-

ka.

Nakwaszy ks. gr.-kat. pot piał publicznie zbrodnie UPA a

ukrywaj cym si Polakom udzielał skutecznej pomocy. Natomiast w

Czernicy ks. gr.-kat. Kleparczuk nawoływał do przemocy i mordowania

Polaków

(Według relacji 32 wiadków).

POWIAT BRZE ANY

Według szacunków zamordowano w powiecie około 4 tysi cy

osób, a na podstawie relacji wiadków do 1998 r. ustalono 1.141 na-

zwisk.

We wrze niu 1939 r. w lesie koło wsi

Byszki bojówki OUN doko-

nały masakry 250 polskich ołnierzy oraz ich kapelana. 15.09 39 r. we

wsi Dryszczów bojówka OUN zamordowała około 20 polskich ołnierzy i

sołtysa Rajtera N. Gaikach zabili 17 wrze nia Kowalczyka N. l. 70 oraz

Kr ela N. z dwoma synami. W Glinnej ju po wkroczeniu Armii Czer-

wonej, bojówki te zamordowały 4 Polaków w tym Camona Józefa. W

Hi-

nowicach zabito dwóch ołnierzy polskich wracaj cych z wojny: Bere-

ziaka Piotra i jego koleg . W

Jakubowcach 18/19 przed wkroczeniem

Armii Czerwonej bojówka OUN, przy pomocy chłopów ukrai skich z s -

siedniej wsi, zamordowała 21 Polaków, w ród nich zgin li: Bartkiewicz

Ignacy z rodzin (3 osoby), wiek Józef z rodzin (4 osoby), Kry ek Jan

z rodzin (3 osoby), Percak Władysław z rodzin (3 osoby), Rogalski Le-

on z rodzin (4 osoby). We wsi

Kotów bojówka OUN 19 wrze nia za-

mordowała 12 Polaków, w tym ks. Jana Gacha. W

Kozowej bojówki

OUN wymordowały nie ustalon liczb polskich ołnierzy udaj cych si

w kierunku w gierskiej granicy. Ponadto z r k OUN zgin li 19 wrze nia

39 r. w

Kozówce Jakubów Anna i Perlak Stefan. We wsi Le niki miej-

scowy nacjonalista ukrai ski zamordował polskiego majora, jego córk i

trzy uciekinierki z zachodniej Polski m. in. Boryszko N. i Trudzik N. W

Mieczyszczowie bojówka OUN zamordowała 10 polskich chłopów,

ograbiła i spaliła ich zagrody. W

Narajowie Mie cie OUN zaatakowała

posterunek policji (załoga wycofała si do Rohatyna) a w Płauczy Małej

zamordowała 20 Polaków i ydów m. in. zgin li: N. Abraham, Czosno-

wicz Zygmunt, Dobrowolski Julian, Dobrowolski Michał, Haupt Edward,

Jeger N. ( yd), Muszy ski Jan. W Płauczy Wielkiej zamordowano Ko-

zaka Piotra l. 35 i Se kowskiego Jana l. 37. W Poruczynie zabito Kina-

la Michała, jego on i dwóch synów. W

Rybnikach zgin ł Chudzik N.;

Tro cia cu 18.09.39 r. zamordowano 17 Polaków, w tym nauczycie-

la. We wsi

Pod Zapustem (Zapust Lwowski) terrory ci z OUN – Wła-

dysław e czuk i Sławomir Sawczyk – zamordowali 6-ciu polskich oł-

nierzy; w

Tryhubowej (nale cej do Kozowej) z r k terrorystów ukrai -

skich zgin li 19.09.39 r.: Januszkiewicz Tadeusz, Kimala A., Kaczma-

jewski Jan, Paterek Edward, bracia Pytlów: Jan i Mieczysław (zabici sie-

kier przez Babija ze wsi Kalne), lusarczyk Jan z rodzin (5 osób),

Adamów Piotr, Zaj c Jan.

W marcu 1940 r. we wsi

Dubszcze zgin ł ukowki Stefan, a w

czerwcu 1941 r. zamordowano w

Litiatynie ksi dza Szady Józefa l.27,

za w

Płauczy Małej zgin li: Burzy ski Michał, Małaczy ski Jan, Mała-

czy ski Stanisław, dwie osoby nie zidentyfikowano; w

Kozowej zabito

Bajora Mariana.

We wsi Kotów uprowadzono i zabito w1942 r. polskiego lekarza, a

w Płauczy Małej zamordowano Małaczy sk Tekl .

W 1943 r. w Narajowie Wsi banderowcy zabili Marszałka N. l.5o;

w Rohaczynie zgin ł Rzadkowski Michał l. 20; w Dryszczowie Rajter

N.; w Tro cia cu (14.08) liwi ski Antoni; w Brze anach Sitarski Bole-

sław; w Gaiku Pakosz N. l. 16 i Pakosz N. l. 14; w Kotowie (8.09) Bili -

ski Władysław. W pa dzierniku 43 r. z

Mieczyszczowa uprowadzono 4

m czyzn, zgin li bez ladu; w

Rekszynie zabito 21.10 Jaremkiewicza

Kazimierza l. 30, Kurpiela Jana i Paziuchowskiego Hieronima l. 35; w

Szumlanach zamordowano 3 m czyzn. W grudniu 43 r. w Baranówce

zamordowano jednego; w

Dryszczowie zgin ło 2 m czyzn; w Helen-

kowie zabito Ksi kiewicza Stanisława l.20; w Kozowej zastrzelono

Buniak Helen ; w

Szumlanach zabito 7 osób, a w Taurowie 10 Pola-

ków.

W tym e 1943 r. banderowcy zamordowali w kilku napadach w

Li-

tiatynie 10 osób; w Kozówce 10 osób; w Hinowicach 4 osoby w tym

Kurpiela Jana; w

Olchowcu Uchmana N., a w Wulce zabito 4 osobow

rodzin oły skich oraz Czarn Mari l. 17 i Zieli skiego Michała.

22.01.44 r. we wsi

Buszcze z r k UPA zgin li: Bogusławski Michał

l. 20, D us Franciszka, D us Eugenia l. 4, D us Bazyli l. 4, Fedyczyszyn

Franciszka l. 45, Ko ciów Mikołaj l. 32, Kufli ski Piotr l.59. Kuziów Stani-

sław l. 16, Mazurek Maria l. 40, Maziakowska Anna l. 16, Sarna Franci-

szek, Skałuba Franciszek l. 15, Wijatyk Anna l.63, dr Załuczkowski Jan l.

32, Zamojski Eliasz l. 35, Zamojski Mikołaj l. 24, Zamojska Maria, Za-

mojska Michalina l. 30, Zamojski Marian l. 6, Zamojski Antoni l. 30, Za-

mojski Ignacy l. 60, Zamojski Piotr, Zamojska Katarzyna l. 15, Zamojska

Agafia l. 50, Zamojski Jan l. 19, Rokosz Anastazja, Rokosz Jan. W Mie-

czyszczowie uprowadzono 3 m czyzn, zgin li bez wie ci. 30.01.44 r.

w Podwysokim zamordowano ksi dza Frankowskiego Antoniego.

W lutym 44 r. w wybranych zagrodach w

Baranówce UPA zamor-

dowała 10 osób; w

Brze anach 26.02 zdradziecko zgin ł dr Stefan Bi-

li ski; w

Mieczyszczowie zamordowano 15 ludzi; w Wolicy 25 Pola-

ków, a w

Wiktorówce zgin li: Bigis N., jego ona, Lewi ski N., Skolina

N. i Ste N.

3.03.44 r. we wsi

Pod Zapustem (Zapust Lwowski) zamordowani

zostali: Garbol Józefa i Kalinka Stanisława; w nocy 16/17.03 w

Budyło-

wie zamordowani zostali: Bajserowicz Franciszek Bajserowicz Walerian,

B k Józef, B k Michał, Golinowski Feliks, Golinowski Jan, Grubiak Piotr,

Madera Karol, Niebelski Paweł, P czko Józef, Rysz Józef, Rzeszowski

Franciszek, Sajecki Wiktor, Szelepa Stanisław, Wojtu Wiktor, Ziomko

Kazimierz, Ziomko Bartłomiej. W

Dryszczowie zgin li: Drozdowska Ade-

la l. 30, Ilnicki Bronisław l. 32, Ilnicka Franciszka l. 55, Ilnicki Władysław,

Jankowski Szczepan l. 40, Klementowski Henryk l. 40, Klementowski Mi-

chał l. 40, Konopelski N. l.12, Konopelski N l. 14, Ogrodnik N. l. 40,

Leszcze ska Józefa l. 45, Pawłowska N. i dwoje dzieci, Ni ałowski An-

toni l. 19, Wilczy ski Jan l. 40, Zowicz Maria l. 40 z czwórk dzieci, Słu-

gocka Emilia l. 19; 24.03.44 r. w Rohaczynie Wie banderowcy zamor-

dowali 10 Polaków, 25.03.44 r.; we wsi Hinowice banderowcy zamor-

dowali: cał rodzin Sołtys Michała, Jana, Stanisława l. 17, Michała II,

zgin li Borek Józef, jego ona, Borek Jakub, Borek Michał, Grodowski

Michał i jego wnuk Kruliszyn Michał l. 14, Kurpiel Jan, Le ków Grzegorz,

Mi ków Bazyli, Mi ków Józef, Mi ków Stefan, Wijatyk Jan l. 14; w

Huci-

sku zgin ły 3 osoby; w Hucie (Szklanej) - Szlachetko Franciszek.

W nocnym napadzie banderowców 30.03.44 r. zamordowani zosta-

li w

Płauczy Wielkiej: Basaraba Maria, jej dziecko l. 1,5, Błaszków Wła-

dysław, Błaszków Michał, Błaszków Stefania (Ukrainka), Błaszków Ma-

ria, Błaszków Antoni, Błaszków Piotr, Błaszków Jan, Błaszków Bronisła-

wa, Błaszków Ludwika, Błaszków N., Błaszków Tekla, Góralna Francisz-

ka i jej matka, Harmatiuk Stefania l. 16, Harmatiuk Maria, Kozak Henryk

l. 8, Łuczak Wiktoria, Łuczak N., Iwa ko N. Polka ona Ukrai ca, Mała-

czy ski Marcin, jego syn Józef, Małaczy ski Michał, jego córka Maria i

ona Stefania, Małaczy ska N., Małaczy ski Piotr, Okrzy ski Emil (Mil-

ko), jego córka N. i zi , Przygoda Mikołaj (Ukrainiec onaty z Polk ),

jego ona Anna, Przygoda Iwan (Ukrainiec onaty z Polk ), jego ona,

Radaczy ska Kasia, jej matka, córki: Julia i Rozalia, Radaczy ska Maria,

jej syn i m Karol, Radaczy ski Piotr, Radaczy ski N. (mieszkaj cy za

karczm ), jego ona, Radaczy ski N., Radaczy ski Ludwik, jego ona,

córka Teofila, syn 3-miesi czny, Radaczy ski Franciszek, jego ona Ka-

tarzyna, ich dzieci: syn Wiesław l. 10 i troje dzieci NN. oraz babcia, Ra-

daczy ski N. l. 2, Radaczy ska Adela l. 7, 3 kobiety o nazwisku Rada-

czy ska N, Rybaczek Stefania i jej dziecko, kuzynka NN., Adolfa Ry-

baczka i jej dziecko, Sarnicki Michał, jego synowie: l. 23 i l. 21, So nicka

N. (mieszkaj ca za folwarkiem), jej córka i syn, So nicka Jadwiga,

Stro ska Katarzyna, Stołycha N. (m czyzna), troje małych dzieci o na-

zwisku Tkaczyk, Tokarczuk Jan, Tokarczuk Michalina, jej matka Helena

oraz 5-ro dzieci w wieku do l. 19, Wełysznyj Mykoła (Ukrainiec( i jego

ona oraz córka, Blicharski Antoni, NN. partyzant sowiecki i jego kolega.

Posuchowie banderowcy zabili 8 osób; w Rohaczynie Wsi

24.03.44 r. - 10 osób; w

Stanisławczyku zgin ł Jabło ski Franciszek l.

60.

W kwietniu 44 r. w

Gaiku zamordowany został Sperczy ski Michał

l. 35; 3.04.44 r. w

Kuropatnikach z r k UPA zgin li: Białoskórski Stani-

sław l. 35, Białoskórski Mikołaj l. 37, Błaszkiw Marcin l. 58, Dyberny Mi-

kołaj l. 95, Goły Franciszek l. 30, Janeczko N., Kmie Piotr l.50, Kopotiw

Michał, Kurpiel Wojciech l. 58, Longer Władysław l.35, Longer Mikołaj l.

30, Michalczyszyn Antoni l. 65, Michalczyszyn Maciej l. 40, Nied wiecki

Michał l. 28, Nied wiecki Antoni l. 50, Nied wied Stanisław l. 40,

Ogrodnik Michał l. 27, Olejnik Jan l. 60, Rokosz Marian l. 54, Rokosz

Marcin l. 50, Rokosz Michał l. 55, Rokosz Jan l. 25, liwko Wojciech l.

27, NN. dwóch partyzantów sowieckich w wieku 24 i 30 lat.

W Narajowie Miasto (Kolonia Michalska) UPA zamordowała 15

Polaków, rozpoznani zostali: Jawny N. l. 50, jego córka l. 20, Kamie Jan

l. 50.

Plichowie zamordowano 10 osób, rozpoznani zostali: Burakow-

ski Kazimierz, jego ona i synowie Franciszek i Michał. W

Wiktorówce

UPA zamordowała 15 Polaków, których nazwisk nie ustalono i kilka osób

we wsi

Wulka.

We wsi

Pod Zapustem (Zapust Lwowski) z r k banderowców zgi-

n ło 54 osoby, w ród nich: Antosiewicz N. – cała 8-osobowa rodzina

ukrai ska oraz Polacy: Bis Maria, Byra Wojciech, jego ona Anna i dwo-

je dzieci, Brzezi ska Janina, jej synowie l. 5 i l. 7, Dziuba Kazimierz,

Garbarska Wiktoria, Kasak Jakub, jego ona Ewa, Kozioł Franciszek,

jego ona Władysława i syn, Procnal Józef, jego syn Andrzej i ona Ma-

ria, Soja Ludwik, Sotyła Józefa, Szwed N., Szwed N, Szwed N. synowie

Adama i Katarzyny, Tomczyk Antonina i jej córka, Zemlik Jan, jego ona

Anastazja i dwoje dzieci.

W nieustalonych datach zamordowani zostali w 1944 r.: w

Budy-

łowie Czuba Józef, jego ona i dwoje dzieci, Golinowska Waleria, P cz-

ko Michał, Boczar Antoni, Ziomko Mikołaj; w Glinnej Wołowski N.; w Ko-

towie 10 osób. W Kozowej maszeruj cych do Wojska Polskiego m -

czyzn ostrzelała UPA – zgin li: Bahłaj J., Bajor F., Golas G., Grubniak E;

w Kozówce zabito 10 osób; w Kuropatnikach zgin ł NN. 13-letni chło-

pak; w Litiatynie zabito kilkunastu Polaków; w Le nikach kilku; w

Łapszynie zgin li: Popiel Michał i jego syn; w Rybnikach zamordowano

7 osób, a w Szumlanach 20 osób (nazwisk nie ustalono). W Wierzbo-

wie zgin li: Czarnecki Stanisław, Hłodyłowicz N., Kochanowski Tadeusz,

Nie ałowski Jan, Strzelec Mikołaj, Wijatyk Michał, Wróbel Antoni, Wróbel

Józef.

W lipcu 1944 r. we wsi

Buszcze zostali zamordowani: Janicki Mi-

chał, Rokosz Stefania, Zamojska Maria I, Zamojski Józef I, Zamojski Jó-

zef II, Zamojska Maria II, ak Michalina. W sierpniu tego roku zgin li w

Brze anach: Misiaczek N., Parasiewicz Kazimierz, Parasiewicz Stani-

sław, Pietruszewski N. W

Glinnej zamordowano 17 osób, w tym Felma-

na Teofila. W

Płauczy Wielkiej zabito 11 osób, a w Rohaczynie Mie-

cie i okolicznych wsiach Wulka, Korczunek i Huta UPA zamordowała

ponad 100 osób.

We wrze niu 44 r. zgin ł w

Kuropatnikach Kuciel Dymitr, a w

pa dzierniku w

Brze anach – Adamczyk Adam l. 19, Olszewski N. (dy-

urny ruchu), dwie NN. kobiety, Mazurkiewicz Tadeusz.

11.11.44 r. w Szybalinie zgin li: Chomiak Paweł l. 20, Klukiewicz

Paweł, Krych Paweł l. 39, Ruchlewicz Anna l. 40, jej córka l.18, Szyma -

ski Jan l. 40, Uchman Apolonia l. 60, Uchman Adam l. 17, Uchman Fran-

ciszka l. 19 oraz 3 osoby o nieustalonych nazwiskach.

W grudniu 44 r. w Brze anach zgin li: Misiewicz Stanisław, Kru-

kowski N., Radziwiłł N., Sakaluk N. (Ukrainiec z mieszanej rodziny) oraz

dwie nierozpoznane osoby.

13.04.44 r. w masowym mordzie w

Rohaczynie zgładzeni przez

UPA: Andruszków Anna l. 55, Andruszków Józef l. 60, Andruszków Ma-

rian l. 70, Andruszków Piotr l. 50, Bednarz Mikołaj l. 50, Buczy ska Karo-

lina l. 10, Buczy ska Maria l. 40, Buczy ski Piotr, Buczy ska Anna, jej

m i dziecko, Drobnicki Wasyl l. 30 (Ukrainiec), Iwanicki Daniel l. 16

(Ukrainiec), Kra nica N., Krysicki N., jego ona i dwoje ich dzieci,

Łapszy ska Maria, Łapszy ski Józef, Rokosz Marcin l. 70, Rzadkowski

Adam, Rzadkowski Jan l. 13, Rzadkowski Józef l. 60, Rzadkowski Mar-

cin, Rzadkowski Piotr, Stefanów Jan l. 12, wiczewski Edward l. 12,

Uchman Władysław l. 30, Wijatyk Katarzyna, jej syn l. 12, ołnowski Mi-

chał l. 65 i 4-osobowa rodzina Łemków przybyła z Polski; w

Szybalinie

w kwietniu 44 r. zgin li: Kurpiel Antoni l. 47 i Nieboraczek Bazyli l. 30.

W czerwcu w

Brze anach zgin ł Plebankiewicz N. l. 35.

* * *

Ukrainiec Wasyl Drobnicki został zastrzelony w Rohaczynie Mie-

cie 13.04.45 r. za to, e ukrywał i ywił Polaków ocalałych z pogromu

w osadzie Huta, a Ukrainiec Bohdan Narajewski został przez UPA za-

mordowany za ocalenie Polaków od rzezi w tej wsi.

Ale ... w Teofilówce Ukrainiec – zi polskiej rodziny Dereniów na

rozkaz UPA zamordował w sposób makabryczny te ciów i własne półto-

raroczne dziecko. Hryciów N. we wsi

Podwysokie kazał zamordowa

swoj synow Polk i jej córeczk , syna za wzi ł na wychowanie. Dr

Stefan Bili ski zgin ł z r k N. Szaraniewicza, syna gr.-kat. ksi dza ze

wsi

Buszcze.

(Według relacji 42 wiadków).

POWIAT BUCZACZ

W powiecie buczackim zamordowano według szacunków 3,5 tys.

obywateli polskich, a na podstawie zezna wiadków ustalono1.495 na-

zwisk.

Ju w lipcu 1939 r. bojówkarze OUN zamordowali Kowcza Józefa

“Katolik” w

Baryszu, a w U ciu Zielonym lekarza Włodzimierza Petryka

i dwóch NN. policjantów. We wrze niu tego roku zgin li: w

Baryszu poli-

cjant (uciekinier z zachodniej Polski); w

Podzameczku 17.09 jedna oso-

ba; w

Koropcu Łukasiewicz Piotr; w Leszcza cach Harsdorf Kazimierz.

Baryszu, w czasie wycofywania si Czerwonej Armii w czerwcu

1941 r. OUN-owcy zabili 6 Polaków; w Bobuli cach z ich r k zgin ł Kot

Paweł. W lipcu 41 r. w Potoku Złotym zabito Leszczuka Józefa l. 20, a

w Baryszu zostali zamordowani: Byk Piotr, Buda Piotr, Buda Michał,

Czoper Stanisław, Drozdowski Stanisław, 2 osoby o nazwisku Fryc, Sta-

siów Maria, Stasiów Tekla. We wsi

Czechów zamordowano w tym cza-

sie 6 Ukrai ców i 11 Polaków w ród nich zgin li: Hi czak Antoni, Sto-

nowska Józefa, Zamirowska N, jej troje dzieci, Zamirowski Kasper, jego

ona i troje dzieci, w ród Ukrai ców: Bojko N. z on i dzieckiem, NN.

“Olejnik” z on ; w

Bobuli cach zgin ł Lipka N. “Jetti”; w Jezierzanach

zostali zamordowani: Ni y ski Antoni l. 42, Suczkiewicz Teodor l. 41

(Ukrainiec), Ankiel Szloma ( yd).

W sierpniu 41 r. zostali przez OUN-owców zamordowani w

Bary-

szu: Bartkiewicz Antoni, Bartkiewicz Stefan, jego syn Józef, Bielecki Jan,

Boczar Józef, Chmielecki Marian, Frydryk Stefan, Kami ski Tadeusz,

Koprowski Franciszek, Kotyniak Ołeksa (Ukrainiec), Orzechowski Piotr,

Sowa Piotr, Sowa Jan, Sowa Władysław I, Sowa Władysław II, Stec Sta-

nisław, Tere czak Antoni. We wrze niu zgin li w

Słobódce Dolnej Gru-

szecki Józef, Krzywonos N., Zamirowska Zofia Stanisława, Zarychta

Bronisław; we wsi

Tro cia ce zgin ł w pa dzierniku Rybczy ski Woj-

ciech, a w listopadzie w

Baryszu Gaworski N., Niedziałek Stanisław.

1.01.43 r. w napadzie na rodzin Czarnieckich z r k UPA zgin li:

Czarniecka Anna, jej ojciec, matka i syn, Wi niowski Michał, Warchał

Maciej; w marcu w Baryszu zgin li: Kozdrowski Franciszek i Kozdrowski

Marian; w lipcu w Bobuli cach Lizak Kazimierz l. 32 i Wojda N.; w Ni-

skołyzach w sierpniu zgin ł Zazulak Mieczysław; 2 sierpnia w Bere-

mianach Pleszanowski (albo Pieczanowicz) Kazimierz z Dulib; w Jezie-

rzanach Tront Antoni (Ukrainiec) l. 43; w Monasterzyskach Kosik Józe-

fa “Kalina” (ł czniczka AK); w

Petlikowcach zgin ł 23 wrze nia Drozd

Tadeusz, a w

Tro cia cach Luder Jan, Kowalski N. z rodzin (5 osób).

W pa dzierniku 43 r. zabito w

Ko mierzynie Jemioł Michała, a w listo-

padzie zostały zamordowane w

Jazłowcu dwie siostry zakonne niepo-

kalanki Jadwiga Szembek i druga siostra; w

Kowalówce 15.11 zgin ł

proboszcz ks. Bie ko Piotr i ks. Perucki Leon.

W grudniu 43 r. zgin li w

Baryszu: Stolarczuk Antoni, Kozdrowski

Stefan, jego ona i córka, Kroczak Stanisław, Gogol J., Chmielewski N.,

Drabek Maria, Drozdowski Stanisław, Kot Józef; w

Jazłowcu ks. dr

Kwa nicki Andrzej; w

Koro ciatynie Ma ków Justyna (Ukrainka) ona

Polaka i trzech jej synów (najmłodszy miał 3 lata); w

Monasterzyskach

Dudzik Mieczysław, Mitka Jan, Filipecki Marian, Doma ski N. (lek. wet.),

wi kała N. (student UJK we Lwowie).

W napadach na wie Beremiany w ci gu 1943 r. UPA zamordowa-

ła około 300 ludzi.

W styczniu 44 r. zgin li w Pu nikach: Kwiatek Józef l. 21, Rola An-

toni l. 50, Buchwald Roman l. 22.

6.02.44 r. UPA zamordowała w

Baryszu 135 Polaków, zgin li m.

in.: Banda Stanisław, Banda Maria starsza, Banda Maria młodsza, Bier-

nacki N. l. 23, Boczar Józef, jego syn, Boczar Helena l.12, Boczar Anto-

ni, jego ona Helena, Boczar Katarzyna, Bryłkowska Anastazja l. 80,

Buczkowska Maria, Byczek Maria, Byczek Stefan, jego matka i siostra,

Byk Rozalia, jej syn, Byk Władysław, Chmielewski Józef l. 52, D bicka

Marcela l. 25, jej córka Helena l. 7, syn Antoni l. 2, Drabyk Maria l. 50,

Frydryk Katarzyna, Frydryk Stefan, jego syn, Herburt Andrzej l. 40, jego

ona, syn Michał, Herburt Józef, jego ona Helena i dwójka jej dzieci,

Herburt Marcela, Herburt Maria, jej m , Herburtowa N., jej dwóch sy-

nów, Kozdrowski Józef, jego ona i syn, Kret Maria, Kret Michał l. 50,

jego ona Aniela l. 45, Kunecka Anna, Kunecka Maria, Kunecka Kata-

rzyna l. 16, Kunecki Jan l. 10, Kunecka Aniela, Korczy ska Stefania,

Lekki Józef, jego ona Anna, Młynarz Albert, jego ona i dwóch synów,

Osoli ski Michał l. 50, Osoli ska Józefa l. 45, Osoli ski N., Piszczatka

Anastazja, Rajczakowski Michał I, Rajczakowski Michał II (niewidomy),

Rajczakowska N., Rajczakowski Wojciech, Rajczakowska Aniela, Ryb-

ka Anna, Skubiszewska Maria l. 40, jej córka l. 15, Sowa Henryk, Suł-

kowski Jan, Sułkowski Władysław, Terlecki N., Toro czak Jan, Wajda

Aniela, Warchał N., jego dwaj synowie, Wolska Maria l. 35, jej córka,

Wolska Marcela, jej córka, Wolska Maria l. 60. Wolska N. l. 38, Wojto

Piotr (z Czeremszyny), Wójcik Józef l. 22.

W lutym 1944 r. we wsi Dubienko zamordowany został Gadzi ski

Józef i Rajczakowski Marcin; w

Hucie Nowej - Kania Józef i Padewski

Tomasz. W

Koro ciatynie 29.02.44 r. UPA zamordowała 124 osoby, z

tego tylko 55 zidentyfikowano, byli to: NN. dy urny ruchu (Ukrainiec),

NN. kolejarz (Polak), NN. kobieta z małym dzieckiem, dwóch nierozpo-

znanych pasa erów na stacji kolejowej, Sawa Antoni, jego córka Maria l.

6 i syn l. 8 oraz te ciowa Sawa N., Łu ny Antoni l. 35 (kaleka bez nogi),

Jarosz N. ze wsi Dubienko, Łu ny Józef, Zalewski N., Dru ga N. l. 8,

Dru ga N. l. 11, Kiernicki Józef, Jarosz Piotr, Nowicki Kazimierz, jego

matka, Białow s N., jego syn, Hutnik Kazimierz, Butrowska N. l. 10,

Dru ga J. l. 40, jego synowie: Michał l. 12 i Marian l. 13, Dru ga Antoni l.

45, jego syn Józef l. 16, Haładowski Antoni, Zulewski Władysław, Su-

checki Józef l. 36, Zamichowski Michał l. 34, Pryczel Jan l. 32, Pryczel

Antonina l. 30, Nowicka Antonina l. 28, Nowicka Franciszka l. 6, Nowicki

Józef l. 4, Hołodecka Anna l. 36, Hołodecki Tadeusz l. 39, Sudecki Anto-

ni l. 51, Suchecki Marcin l. 8, Suchecka Anna l. 6, Hutnik Zofia l. 32,

Łu na Maria l. 35, Dru ga Jan l. 30, Jarosz Rozalia l. 30, NN. dziew-

czynka l. 7, NN. partyzant z Pu nik, NN. dwóch chłopców w wieku l. 18,

NN. kierownik szkołu ludowej. W lutym zamordowano w Kowalówce 50

osób; w U ciu Zielonym zgin ł NN. aptekarz, a w Zr bówce NN. m -

czyzna i Guglewiczowa N. ona Franciszka z córk .

W nocy z 12/13.03.44 r. w

Sawałuskach banderowcy zamordowali

W sik Weronik ps. “Wera” (komendant BCh Obwodu Buczacz).

W nocy z 13/14.03.44 r. w

Bobuli cach UPA zamordowała 32

osoby. Zgin li: Krzy anowski Antoni l. 31, Krzy anowska Antonina l.38,

Krzy anowski N. niemowl , Lipka Marcela l. 50, Lipka N. l. 3, Lipka N. l.

5, Lipka Michalina l. 50, Lipka Julia l. 60, Lipka Walenty l.55, Lipka Tere-

sa l. 40, Muchnicka Daniela l. 20, Orty ska-Liczner Bronisława l. 22, Or-

ty ski Józef l. 54, Orty ska Czesława l. 19, Pacholik Wacław l. 55, Pa-

cholik Antonina l. 54, Pacholik Antoni l. 12, Pacholik Bartłomiej l. 51, Pa-

cholik Antonina l. 50, Pacholik Konstancja l. 15, Pacholik Jan l. 12, Rojter

Stanisław l. 35, ks. Suszczy ski Józef, Szpak N. l. 42, Wola ski Ludwik l.

39, Wójda Marcela l. 35, Zimroz Anna l. 23.

4.03.44 r. w

Hucie Starej zgin ło 12 osób (4 m czyzn, 5 kobiet i

3 dzieci). W marcu w

Kujdanowie 3 osoby: Poczacki Paweł l.50, Po-

czacki N. l. 42, Wasilewski N. l. 50 (weterynarz); w

Kurdwanówce zosta-

li zabici: Skotnicka Jadwiga l. 18, Skotnicki Bronisław l.9, Wójda Petrone-

la l. 70, Wójda Michał l. 50, jego ona Aniela l. 50 i córka l. 6; 9.03.44 r.

w Petlikowcach zostali zamordowani: Dumanowski Jan “Biały” l. 39,

Macyszyn Marcin l. 31, Muszy ski Stanisław l. 26; w Pu nikach zamor-

dowano Gluz Czesława l. 19 i NN. ps. “Kowalski”; w Rublinie zgin li:

Cyganiuk Piotr, Feduszy ska Anna, Głowacki Kazimierz, Hutnik Józef,

Hrycak N., Kapusz Wasyl (Ukrainiec), Kohuty ska Maria, Kuszyk Stefan,

Midura Władysław, Padlewski Albin, Padlewska Emilia, Piotrowski Sta-

nisław, Sadlak Jan, Sadlak Michał, Siwa Maria, Szczepa ski Franciszek,

Szczepa ski Ludwik, Szczepa ski Stanisław, Szmigielski Jurek, Trusz-

kiewicz Stefan, Wagner Piotr; w

Tro cia cach dwaj bracia Zarzyccy.

W kwietniu 44 r. UPA zamordowała w

Hubinie 12-osobow rodzi-

n Filipowiczów; w Wielki Pi tek w

Osowcach zgin li: Opaczuk N. nie-

mowl , Opaczuk Jadwiga jeo babcia l. 60, Rajter N. l. 40, Wasma ska

Maria l. 55, jej synowie: Marian l. 22 i Zbigniew l. 26; 16.04.44 r. w

Petli-

kowcach zamordowano: Kogut Beata (siostra zakonna), Macyszyn To-

masz l. 21, Rybicki Adolf l. 15, Skotnicki Władysław l. 13, Wójda Włady-

sław l. 32 (z Bobuliniec), eromski Tomasz l. 22. W

Skmorochach za-

mordowano 4-osbow rodzin Bem; w

Tro cia cach zamordowano 41

Polaków m. in. zgin li Rybczy ska Rozalia, jej m Jan, ich córka Broni-

sława l. 19, 4-osobowa rodzina Konopków, 4-osobowa rodzina Listwa-

nów, 3-osobowa rodzina Goł biowskich, 5-osobowa rodzina Łu nych, 4-

osobowa rodzina Werbowych, oraz 5 kobiet i 3 m czyzn (nazwisk nie

ustalono), a w Dobropolu zgin ło bez ladu kilku Polaków porwanych

przez bojówk UPA.

W maju 1944 r. zgin ł w Kurdwanówce Skotnicki Stanisław l.45; w

Monasterzyskach 16 Polaków; w sierpniu 1944 r. w Petlikowcach zgi-

n li: Kaftan Kazimierz l.16 i Krzy anowski Antoni l. 16; we wrze niu w

Osowcach zgin ł Bykowski Jan l. 21; w pa dzierniku w Nowosiółce

Koropieckiej - Rogalski Michał; w Potoku Złotym - Krukiewicz Antoni l.

23; w listopadzie w

Pomorcach zamordowano 5 Polaków; w U ciu Zie-

lonym - Jankowskiego Kazimierza, a 14 grudnia w Koro ciatynie zgin -

ła Suchecka Anna.

W styczniu 45 r. UPA zamordowała w

Monasterzyskach około

100 Polaków, uciekinierów z s siednich wsi; w

Ko mierzynie zgin ł

Szumski Henryk l. 16.

2.02.45 r. UPA zamordowała w

U ciu Zielonym 133 Polaków, ale

zdołano ustali jedynie nast puj ce nazwiska: Bartosiewicz N, jego brat,

Blichowski Jan, jego ona Maria i syn Tadeusz, Byszkiewicz Józef, jego

ona i słu ca N. Julia, Byszkiewicz Wojciech, Gułyk N. (Ukrainiec), jego

ona Janina (Polka) oraz dwie córki, Jemioła Bronisław, Jemioła Włady-

sław, Hołub Sławko (Ukrainiec), Sługocka N., jej dwoje dzieci, Smólski

Józef, jego syn, Stempel Franciszek, Stelnicki N., jego ona Antonina,

urawicki Michał.

7.02.45 r. w Zalesiu z r k banderowców zgin ło 50 osób, z czego

16 nie rozpoznano. Zabici zostali: Baszczyj Michalina, jej dziecko, Basz-

czyj Katarzyna, Baszczyj N., Baszczyj Michał, Boski N., jego ona i trójka

dzieci, Baszczyj Roman, Hamaniuk Władysław, dwóch NN. Łemków

(b d cych u nich w go cinie), Danilewicz Bronisława l. 60 (Polka ona

Ukrai ca), Janocha Katarzyna, jej syn Jan, jego ona Ksenia i dziecko,

Jarosz Paweł, jego ona Zofia, córka, zi i wnuk, Kramarczuk El bieta l.

32, Sobczuk N. kobieta, jej synowie: Władysław l. 16 i Stanisław l. 6,

Sobczuk N., jego ona i dwoje dzieci, Stolarczyk Michał, jego ona, Tyc

Józef l. 40.

7.02.45 r. w

Pu nikach z r k banderowców zgin li: Jasi ska Do-

micela l. 44, Jasi ska Władysława l. 32, Jarzycka Stanisława l.10, Kuli-

kowska Genowefa l. 41, Łapiak Anastazja l. 38, Łapiak Kazimierza l. 10,

Tyc Józef l. 40, a w nocy z 12/13 02.45 r. zamordowani zostali Borkowski

Józef l. 45, Dancewicz Bronisław l. 65, Dancewicz Adolf l. 55, Działo-

szy ski Michał l. 20, Dzikowski Hilary l. 40, Fugol N. l. 60, Fedorowicz

Henryk l. 30, Jasi ska Maria l. 5, Jasi ska Anna l. 35, Jasi ska Stefania

l. 46, Jasi ski Piotr l. 50, Jasi ska Ludwika l. 40, Jasi ski Marian l. 18,

Jasi ski Józef l. 45, Jasi ska Joanna l.70, Jasi ska N., Jaworska N. l.

61, Jasi ski Bronisław l. 3, Hałuszczy ska Józefa l. 60, Haniszewska

Emilia l. 70, Haniszewski Jan l.16, Hnatów Adam l. 17, Karpi ska Broni-

sława l. 45, Karpi ska Maria, Karpi ska Ludwika l. 40, Karpi ski Kajetan

l. 13, Koliszczak Magda l. 46, Koliszczak Jan l. 9, Komidzierska Rozalia

l. 70, Kosi ski Józef l. 50, Kret Irena l. 65, Kret Maria l. 35, Krupa N. l.

17, Krzywo Kasper l. 65, Łapiak Maria l. 20, Łapiak Józefa l. 6, Łapiak

Janina l. 10, Łapiak Melania l. 80, Łucka Emilia l. 40, Łucka Bronisława

l.15, Łucka Maria l. 13, Łucka Józefa l. 9, Malinowska Stanisława l.60,

Malinowska Helena l. 45, Nowicka Franciszka l. 65, Rajewska Józefa l.

60, Rola Helena l. 42, jej córka Teresa i syn Jan, Rola Rozalia l. 48, Rola

Maria l. 21, Rozowska Apolonia l. 60, Stanisławska Wiktoria l. 50, Su-

checka Antonina l. 50, Sułkowski Stanisław l. 25, Szafra ski Mikołaj l. 50,

Szafra ska Maria l. 22, Szfra ska Władysława l. 18, Szafranski Jan l. 6,

Szafra ska Józefa l. 1, Toro czak Józef l. 50, Toro czak Katarzyna l. 45,

Wi niewski Tomasz l. 60, Wi niewska Rozalia l. 25, Wi niewski Stani-

sław l. 2. W Pu nikach zamordowano 110 Polaków, zidentyfikowano je-

dynie 72 osoby.

8.02.45 r. w

Nowosiółce Koropieckiej zostali zamordowani: Kar-

pi ski Marian, Borkowska N., Chaszczewski Jan, Guzowski Józef.

W lutym 45 r. w

Rzepi cach zgin li: Krynicki Michał, jego ona i

dwie córki, Marciniak Michał, Zagajczuk N., jego ona, dwie córki i

dwóch synów, Hrynek Zbigniew, Kopaczy ski Michał, Kozoryz Stefan,

Kozoryz Wasyl, Jewa ków N. (Ukrainiec), Puławski Władysław, Nabow-

czuk N., jego ona i 3 córki, Zaharczuk N., a w Tro cia cach zamordo-

wano Hranata Iwana (Ukrai ca). 25.02.45 r. W Zaleszczykach Małych

zamordowano 39 Polaków, nazwisk nie ustalono.

18.03.45 r. w Jezierzanach zgin li: Ni y ska Tekla l. 41 oraz jej

córka Maria l. 22 zostały zamordowane w 1941 r., Byk Wojciech l.52,

Byk Helena l. 54, Waleniszyn Piotr l. 40, Riwnyj Mykoła l. 18 (Ukrainiec);

w Nowosiółce Koropieckiej zgin li: Karpi ski Marian, Łacina N. m -

czyzna, Rogozi ski N.

W kwietniu 45 r. w

Baryszu zabici zostali: Buchwald Roman, G -

siorowski Mieczysław, Stolarczyk Stefan, Szurakowski Józef, Skiba Jan,

Skiba Antoni, Skiba Michał, Bartkiewicz Stefan, Bartkiewicz Fryderyk. W

czerwcu 45 r. zgin ł w

Bobuli cach Lipka Karol l. 62; w lipcu 45 r. w

Bielawi cach Siwak Wiktor l. 23; w sierpniu 45 r. w Petlikowcach Gru-

bizna Tekla l. 75 i Grubizna Karol l. 34.

* * *

Za udzielanie Polakom schronienia lub pomocy zostali przez UPA

zabici nast puj cy Ukrai cy: w

Czechowie Bojko N. z on i dzieckiem,

NN. “Olejnik”; w

Jezierzanach Szuszkiewicz Teodor l. 41 nauczyciel,

Riwnyj Mykoła l. 18; w Koropcu banderowcy wygnali ze wsi ksi dza gr.-

kat. Skorohida za nawoływanie w cerkwi do zaprzestania mordowania

braci Polaków; w Leszcza cach zgin ł gajowy Podlisnyj (Ukrainiec),

który uratował ofiary tortur banderowskich Zofi Harsdorf i Jadwig Pra-

głowsk ; w Tro cia cach zamordowano Hnata Iwana za ostrzeganie

Polaków przed napadami, a dwie starsze Ukrainki zostały przez UPA

powieszone za nazwanie upowców zbrodniarzami. Został równie za-

strzelony Ciurenko N. (Ukrainiec) za odmow mordowania Polaków. W

U ciu Zielonym Hnat Sławko został skłuty bagnetami i powieszony

równie za odmow . Na piersi powieszono mu kartk z napisem: Chto

ne z namy, toj proty nas.

(Według relacji 49 wiadków).

POWIAT CZORTKÓW

Według szacunków, na terenie powiatu zgin ło

bezpo rednio z

r k banderowców, policji ukrai skiej i bojówek OUN-UPA ponad 1000

Polaków. Na podstawie zezna wiadków ustalono (do 1998 r.) 572 na-

zwiska.

Prawie we wszystkich miejscowo ciach miały miejsce pojedyncze

mordy, w kilku mordy masowe. Ograbieniu, zniszczeniu lub spaleniu ule-

gło 10 ko ciołów i kaplic oraz około 1000 budynków mieszkalnych, u y-

teczno ci publicznej i zagród.

We wrze niu 1939 r. zgin ła w Bazarze nieznana liczba osób.

Szczegóły i nazwiska nie zostały ustalone.

Znany jest natomiast fakt, e

liczna grupa miejscowych gospo-

darzy – Ukrai ców, uzbrojona w kosy, widły, siekiery i bro paln , do-

konała napadu rabunkowego na s siedni wie Ko ciuszkówk . Upro-

wadzono wówczas kilkunastu Polaków z zamiarem dokonania samos -

du, czemu przeszkodziło wkroczenie wojsk sowieckich.

Skorody cach miejscowi banderowcy zatrzymali na drodze

mi dzy mostem na Serecie a Młynówk , około dwóch plutonów ołnierzy

polskich z kapitanem. ( ołnierze byli bez broni). Z karabinem i opask

ółto-niebiesk na r kawie stał tam na stra y Bandura Antoni (“Antisz-

ko”) a Podhorodecki Marian, s. Mikołaja przeprowadzał rewizj osobist

u Polaków. Nast pnie przyprowadzili cał grup do Domu Ludowego,

gdzie za dali od kapitana oddania pistoletu (polecenia tego nie wyko-

nał). Cała kolumna ruszyła potem w kierunku Byczkowiec i słuch o niej

zagin ł

W Kol dzianach zabito Siegla Edwarda, a w listopadzie zamor-

dowano w Połowcach nauczyciela Zachariasiewicza N. oraz porucznika

WP, który tam ukrywał si czasowo.

13.04.41 r. zamordowana została w Skorody cach nau-czycielka

(pochodz ca z Czortkowa) – Wałkówna Maria (c. Stanisława), a w lesie

zastrzelono Polaka – Soleckiego Franciszka, który powracał z pracy do

domu.

W lipcu 1941 r. ukrai ski policjant zastrzelił w

Byczkowcach Woj-

czyszyna Franciszka, za 6 lipca zamordowani zostali w

Połowcach:

Czapor Michał l. 60 i jego ona l. 55, Czapor Antoni l. 40 z on l. 40 i

synem Michałem l. 15, Grodecki Marian l. 64 (ranny, zmarł potem w szpi-

talu), Kwa nica Stefania l. 20 i jej 10-miesi czne dziecko, Szwedzi ski

N. l. 27 i jego ona l. 25. W

Wygnance zgin ł Nowicki N. i kilku innych

Polaków. W

Zalesiu zamordowano Ukrai ca Korostila N. i 3 członków

jego rodziny. Równie w lipcu rozstrzelani zostali w

Czortkowie (w

Czarnym Lesie) trzej młodzi Polacy ze Skorodyniec, aresztowani i oskar-

eni fałszywie przez policjantów ukrai skich o komunizm (m. in. przez

banderowca Stasiuka Antoniego ps. “ urawel”) Byli to: Szpytko Kazi-

mierz, Racha ski Antoni l. 18 i Stachowicz Kazimierz. Dalsze ofiary z lip-

ca w

Skorody cach to zamordowani: Solecki Wincenty s. Jana (zaka-

towany w piwnicy kooperatywy), Sitko Stefan s. Wojciecha l. 36 (zakato-

wany w stodole Ukrai ca Dobrusznoho), Sołtys Bazyli s. Michala ( ci to

T informacj , jak i skorygowan i zweryfikowan list ofiar ze Skorodyniec uzy-

skano w roku 2002 od naocznych wiadków podczas bezpo redniego spotkania na

ziemiach zachodnich. (Przyp. Red.).

mu w lesie głow ) oraz 5 Polaków zamordowanych nad rzek i wrzuco-

nych do Seretu (7 lipca): Chmieluk Tomasz s.Grzegorza, Sitko Franci-

szek s. Macieja, Grabowiecki Franciszek, Kurasiewicz Jan l. 48 (w l.

1939-39 był sołtysem), Kurasiewicz Kazimierz s. Wincentego.

W sierpniu 1941 r. policja ukrai ska aresztowała w

Chomiakówce

i odprowadziła do wi zienia w Czorkowie 4 Polaków, (z

Kosowa) zgin li:

Klepawka Edward, Markiewicz Michał, Muzyczka Sylwester, Skrzypiec

Władysław. W nocy z 6/7 listopada zastrzelony został Surdej Józef w

Bartoszówce.

W maju 1942 r. został zamordowany w

Bazarze Peryk Julian (wzgl.

Peryl Jakub), a w

Zalesiu Rumijowski Augustyn, powracaj cy z sowiec-

kiego wi zienia w Berdyczowie.

Zagro enie ze strony banderowców dla mieszka ców wsi zacz ło

narasta od pocz tku 1943 r. i trwało a do wyjazdu do Polski w roku

1945.

W marcu 1943 r. został zamordowany

Muchawce Rekusz Tomasz,

a w maju lekarz z

Jagielnicy Lachowicz Wojciech. W D urynie zamor-

dowano NN. – mieszka ca Czortkowa, w lipcu w drodze ze wsi do Czor-

tkowa par młodych narzeczonych, a 28 grudnia w Chomiakówce k.

Jagielnicy

banderowcy uprowadzili podst pnie ze wsi grup młodych

Polaków, za wsi powi zali ich sznurami i poprowadzili w nieznanym kie-

runku. Dokładna liczba nie została ustalona. Prawdopodobnie zamordo-

wani zostali w piwnicy plebanii gr.-kat w Bazarze. Zgin li wówczas m. in.

Korsan Jan, Mazur Adam i Alojzy, Myszograj Adolf i Jarosław, Papiernik

Stanisław, Wa kowski Franciszek, Wołoszyn Stanisław, Zjawin Antoni,

Kazimierz i Stanisław. Zamordowano ponadto w

Jagielnicy – 15 osób, w

widowej – 20 młodych ludzi z woj. krakowskiego, w Kociubi cach

zgin ł 17-letni Szewczyk Adam, a w

Skorody cach (w marcu) Grabo-

wiecki Maciej i Wielgusz Stanisław.

W styczniu 1944 r. zamordowano w

Chomiakówce 5 osób. W Ko-

ciuszkówce zabici zostali przez UPA: Kłymczuk N. (Ukrainiec), Zieli -

ski Kazimierz i jego ona Barbara. W

Pauszówce zamordowano 4 m -

czyzn, a w

Połowcach zgin ło 28 osób: Bartosz Anastazja l. 66 i Bor-

kowska Amelia Witolda l. 41 – siostry zakonne Słu ebniczki, Głowacka

Stefania l. 28, jej dwuletni synek Bronisław, Grodecka Tekla l. 62, jej

dzieci: Bronisława l.30, Feliks l.29, Jan l. 27, Eugeniusz l. 22, Tadeusz

l.18; Ko ciuk Antoni l. 44, jego ona l. 40, córka l. 18 i matka l. 62, Malak

Jan l. 32, jego ona l. 28, Pawłowski Mikołaj l.51, jego ona Maria l. 42 i

dzieci: Olga l.18, Lusia l. 8, Zbigniew l.16, Miezczysław l. 14, 6 nieziden-

tyfikowanych osób.

W powiecie czortkowskim były dwie Chomiakówki: k. Kosowa (przysiółek gminy

Biały Potok) i k. Jagielnicy (bardzo stara wie – pierwsza wzmianka Chomyakowo

pochodzi z roku 1433).(Przyp. Red.).

W grudniu bojówka UPA rozstrzelała w Chomiakówce wszystkich

napotkanych Polaków. Według niepełnej listy zgin li wówczas: Sambor-

ski Wojciech i Jan oraz 2 osoby z rodziny Myszograj.

W marcu zamordowano w Czerkawszczy nie 5 m czyzn i kobie-

t . Znane s tylko 2 nazwiska: Suchorolski Jan i Bekieszowa N. W

Krzywołuce zgin ł w marcu Hofman Bronisław l. 34, o eniony z Ukrain-

k , a w

Szma kowcach zamordowani zostali: Galant Antoni l.45, Stefan

l. 40 i jego ona Anna, Siwak Antoni l. 45. W pa dzierniku za Bogucki

N. i jego ona, Kiernicka N,. jej troje dzieci i babcia tych dzieci.

W kwietniu zamordowano w

Połowcach Ziemirskiego Jana l.55; w

Szwajkowcach zamordowano 5-osobow rodzin Muciałów, 4-

osobow rodzin Tabiszów oraz młod kobiet ( on powołanego do

WP Polaka); w

Ko ciuszkówce zgin li: Jandziak Czesław, Klecki Fran-

ciszek, Pakos Kacper, Rakowski Ignacy; w

Siemakowcach – Pundyk

Mikołaj.

W pa dzierniku 1944 r. zamordowani zostali w

Skorody cach:

Bandura Zofia, Bandura Franciszek (szewc), Sitko Antoni, Suchorolska

Maria i jej syn Ludwik l. 17. Jeszcze w marcu zgin li tam: Kurasiewicz

Karol oraz Kurasiewicz Tomasz.

W połowie grudnia 1944 r. w Kolonii Bazarskiej zamordowano

podczas nocnego napadu 30 polskich rodzin (ł cznie ponad 100 osób),

m. in. 7-osobow rodzin Jana Raka. Pozostałych nazwisk nie ustalono.

15 grudnia w D urynie zgin li w zasadzce banderowskiej: Polak Kaczo-

rowski Adam, Rosjanin – kmdt posterunku milicji, młody Polak powo cy

furmank oraz przypadkowo jad ca z nim Ukrainka Hanowska Wołody-

myra. W

Białobo nicy uprowadzono Polaka Kaczora N. i 5 ludzi na po-

bliskich drogach do wsi. W grudniu zgin ła w m czarniach w

Skorody -

cach Chmieluk Anna. W Jagielnicy uprowadzony został Suchorolski

Jan, o eniony z miejscow Ukraink . lad po nim zagin ł.

W grudniu 1944 r. w czasie napadu na

Biały Potok zgin li: Domi-

nik Michał l. 58, jego ona Agnieszka l. 49 oraz córka Zofia l. 11, Kilimik

Bartłomiej l. 74, Kilimik Michał l. 50, jego synowie: Stanisław l. 11 i Kazi-

mierz l. 9, Okurzała Katarzyna l. 47, Parobczak Agnieszka l. 48, jej córki:

Anna i Maria, Bednarz Jan l. 20, Pilipiec Krzysztof l.17, Florków Michał l.

20, Kilimik Piotr l. 49, Zatylny Stanisław l.21, Andrejczuk Zofia l. 70, Pa-

robczak Antoni l. 55, Zatylny Dominik l.17, Andrejczuk Marian l. 18, Butra

Franciszek l. 50, Szcz sny Kazimierz l. 33, Szcz sny Władysław l. 29,

Szcz sna Maria l. 70, Michalski Stanisław. Wszyscy zostali zabici a go-

spodarstwa spalone. Prze yła tylko ranna w brzuch siostra Katarzyny

Okurzała i 3-letni synek Dominika – Bronisław, przerzucony do zagrody

s siada Ukrai ca. (Mieszka obecnie w Polsce). W Zalesiu zgin li:

Kramczy ska N. l. 22, m czyzna Sto ek N., Szefer Aleksander l. 45,

W sowicz Józef l.45, dziewczyna l. 23, NN. rodzice z 20-letnim synem.

(Lista niepełna).

W styczniu 1945 r. zostali zabici w Perechodach: Dra niowski N.

(Ukrainiec), jego ona (Polka) i córeczka Ole ka; w Skomorochach

zgin li w zasadzce banderowskiej chłopcy z Samoobrony, pocho-dz cy

ze Słobódki D ury skiej: Andruchów Jerzy i Józef, Bojczuk Michał,

Kaszczyszyn Franciszek Seredyszyn Kazimierz, Sobków Michała, Tym-

ków Piotr.

20.01.45 r. zgin ła w drodze do

Jazłowca kobieta z małym syn-

kiem, siostra jazłowieckiej mieszkanki – Zatorskiej N.

Z 24/25 stycznia 45 r. zgin li w

Uhryniu: kierownik szkoły Stasz-

kiewicz Jan l. 50, jego ona Janina (nauczycielka), Bandurek Stanisław l.

52, Białow s Jan l. 55, Ku mi ski Józef l. 50 oraz 17 Ukrai ców.

W lutym 45 r. zamordowani zostali w

Kosowie: Werbowiak Dionizy

l. 16, Paj k Jan l. 17 Pi mienny Antoni l. 16, Starzy ski Grzegorz l. 16,

Tryli ski Paweł l. 16, Staszków Dominik l. 45; w

Połowcach zgin li:

Czapor Wasyl l. 40, Korczy ski Stanisław l. 40, jego ona Aniela l. 32 i

trzej synowie w wieku: 1, 4 i 6 lat, Kwa nica Piotr l. 35 i jego ona, Mar-

kowska N. l. 40 i jej dwie córki w wieku 10 i 8 lat oraz syn 6-letni, Paw-

łowski Jan l. 40 i jego ona, Pawłowski Stanisław l. 35 i jego ona, Poho-

recka Anastazja l. 45, Stefaniuk Jan l.55.

W marcu 45 r na drogach prowadz cych do Białego Potoku

zgin li: Bednarz Jan l. 19, Pilipiec Krzysztof l. 17, Florków Michał l. 19,

Kilimik Piotr l. 49, Pronin Antoni (Rosjanin), opiekun Samoobrony we wsi.

W tym samym roku w lecie w czasie 2-go napadu na

Biały Potok zostali

zabici: Andrejczuk Zofia l. 70, Parobczak Antoni, Zatylny Dominik l. 17.

Wi kszo mieszka ców ukryta była w schronach i dlatego ocalała.

W marcu 45 r. w

Skorody cach zgin li: Bandura Zofia, Bandura

Franciszek i jego ona Paulina (mał e stwo zwane “Cisar”) Bandura

Franciszka i jej dzieci: Józef i Maria, Jan, Szczepan, Domek Karol, So-

lecki Piotr, Kurasiewicz Franciszka l. 23, jej 2-letnia córka Stefcia, Ma-

ła czuk Michalina, Szatkowska Anna i jej syn Eugeniusz l. 6, Suchorolski

Kasper (unikn ł mierci w Skorody cach, zamordowany w Białej), Har-

matiuk Franciszek (mieszkaniec Byczkowiec zamordowany tu przez

Ukrai ca Grzegorza Szepelaweho).

W masowym mordzie w

Byczkowcach zgin ło 106 Polaków. Byli

to: Andrejczuk Szczepan, Aniela, Antoni, Bronisława i jej dwoje dzieci,

Bałabuch Mikołaj, Anna, Wiktoria, Bandura Grzegorz, jego ona Maria i

syn Władysław, Bandura Zofia, Bandura Józefa jej córka Stanisława i

syn Kazimierz, Bandura Józef, Marcin, Jan, Biłan Jan, Błaszków Anasta-

zja, Wanda, Franciszek i jego ona Karolina oraz syn Jan, Bo ek Józef,

Chmieluk Michał, Zofia, Czy yk Zofia, Demnicki Teodor, Gałowska Kata-

rzyna, Podruczna Anna i jej syn Stanisław, Podruczny Ludwik i jego ona

Helena, syn Franciszek i ich słu ca, Proskórnicki Józef, Karolina, Anto-

ni, Antonina, Sitko Mikołaj, Magdalena, Bronisława, Jan, Władysława,

Ludwik, Sitko Emilia, Słoik Katarzyna i jej syn Józef oraz córka, Szandała

Katarzyna, Anna, Jan, Szatkowski Antoni, Bronisława, Szczepa ska

Bronisława, Ludwik, Anna i jej synowie: Tomasz i Władysław, Szewczuk

Jan i jego ona Maria, Harmatiuk Jan, Józef i jego ona, Michał, Hryncy-

szyn Emilia, Jad yn Franciszka i Jan, Kowalczyk Maria, Kret Jan, Mag-

dalena, Lipnicka Karolina, Anna, Makuszy ski Michał, Marcinków Miko-

łaj, Anna i Anna II, Zofia i dwoje jej dzieci, Muryn Stefania, Podruczny

Piotr i Maria, Szewczuk Maria, Jan II i jego ona Maria, Sztagran Micha-

lina, Walków Maria, Stanisław, Walków N. – babcia, Michalina, Kazi-

mierz, Wielgosz Michał l. 65, Anna l. 63, Katarzyna l. 31, Maria l. 29,

Wojczyszyn Jan i córka Rozalia, Stanisław, Tadeusz, Wo ny Franciszek,

jego córka Franciszka i synowa Zofia, Zatylny Stanisław.

Jeszcze w 1947 roku zostały zamordowane w

Białym Potoku 4

osoby, które nie wyjechały do Polski. Byli to: Andrejczuk Marian l.19, Bu-

tra Franciszek l. 55, Szcz sny Kazimierz l. 33 i Władysław l. 29.

* * *

Za sprzeciwianie si mordowaniu Polaków zgin li w Kosowie dwaj

Ukrai cy: Fedorkiw N. i Bindura N. Za to samo w Perechodach został

zabity Ukrainiec Dra niowski z on Polk i córeczk . W Wawrynowie –

Heuko N. poniósł mier za niezamordowanie swojej ony Polki. A w Za-

lesiu za sprzyjanie Polakom poniosł mier cała rodzina ksi dza gr.-

kat.

(Według relacji 19 wiadków).

POWIAT KAMIONKA STRUMIŁOWA

Szacuje si , e w powiecie kamioneckim zamordowano ponad

3.000 ludzi. Na podstawie relacji wiadków (do 1998 r.) ustalono jedynie

516 nazwisk.

W kwietniu 1943 r. zabity został w

Busku Wardy ski Stanisław l.

18, a w sierpniu Zabuski Jan. W grudniu zgin li w

Wolicy Derewla skiej

Zaborniak Jan i Gorzkiewicz Stanisław.

W styczniu 1944 r. zamordowano w Batiatyczach 20 osób. (Na-

zwisk nie ustalono).

W lutym zgin ło z r k UPA w Grabowej 6 m czyzn i kobieta z

dwojgiem dzieci m. in. Kami ski Kazimierz l. 50, Orzechowski Stanisław

l. 50; w Ubinie Jankowski Andrzej, Jankowski Stanisław, Patynka Jan; w

Wolicy Derewla skiej Trojanowski Mieczysław.

20 marca zgin ło w Wolicy Derewla skiej 12 osób (nazwisk nie

ustalono). 25 marca w Maziarni Wawrzkowej zamordowano 22 osoby

(nazwisk nie ustalono). 27 marca w

Jazienicy Ruskiej zabito 5 osób,

zgin li m. in. Bielak Anna l. 70, Pasierbski Jan l. 35.

W nocy z 4/5 kwietnia 1944 r. zamordowanych zostało w

Berbe-

kach 16 osób w ród nich Buczy ski Józef, a z 8/9 kwietnia w Jazienicy

Polskiej 16 osób, w tym: Herba Agnieszka, K dzia Paweł, K dzia Roza-

lia, Rzeczkowski Stanisław, Solski Tomasz, mał e stwo “Krysyk”, Koziu-

ra N. (kobieta), Semenowicz N. l. 50. Był te mord w

Budkach Niezna-

nowskich, ale liczba ofiar nie jest znana. To samo dotyczy wsi Humni-

ska. W Konstantynówce zgin ło 20 osób (nazwisk nie ustalono), w

Łapajówce – 16, w Milatynie Nowym - 15, w Rudzie Sieleckiej – 15,

Obydowie – 10, w Ró ance – 10, natomiast liczba zamordowanych w

Łanach Polskich nie jest znana. W Stryhance zostali zamordowani:

Adamek (Adamski?) Józef l. 43, Hübner Wanda l. 75, Kozłowska Wanda

l. 44, jej m Jan, Hübner Wojciech. We wsi

Turki zamordowano 20 Po-

laków, rozpoznano tylko 17, zgin li: 7-osobowa rodzina Simaków, 7-

osobowa rodzina Skrzypków, Korczy ska Stanisława l. 20, Berbeka Mi-

chał l. 60, Swie Agnieszka. W Warchołach zamordowano 20 osób (na-

zwisk nie ustalono). W maju 1944 r. zgin li w Busku: Podhalicz N.,

Ukrainka NN. (z domu ółtaniecka); 16 maja zamordowano we wsi Kup-

cze – 15 osób, w ród których byli: Kotowski Eugeniusz, Sołtys Włodzi-

mierz, Sołtys Eugeniusz; we wsi

Sielec Bie ków ołe ski Jan l. 30.

W lipcu 44 r. zgin ł w

Busku Gilewicz N. i jego ona.

15.08.44 r. zabito w

Jabłonówce: Fabia sk Karolin i Michałkowa

Aleksego; 18-go w

Wierzblanach bojówki UPA zabiły 4 poborowych do

WP i Kot Janin , a 19-go zamordowani zostali tu: Gonczar Stefan, jego

ona Maria i dwie córki, Borucki Teodor, Borucka Maria, Łukasiewicz Ju-

lia, Przysi na Justyna, Ruda Anna, Spodarek Maria, Spodarek Ewa,

Trojan Tomasz, Trojan Anna, Trojan Stanisław, Trojan Agata; w

Jabło-

nówce w tym samym dniu zgin li: Fedoruk Piotr, jego ona Franciszka

oraz córki Maria i Emilia, Jasie ski N. jego ona i córka, Wilk Hanna; te-

go dnia w

Grabowej zgin li: Babijczuk Maria, jej córka Stefania l. 12,

Bułkowska Helena, jej troje dzieci do 8 lat, Bułkowski Kazimierz, Bułkow-

ski Józef, Bułkowski Wiesław, Gruszczyk Helena, Seniuk Włodzimierz,

Se Włodzimierz; 27-go zostali zamordowani w

Czany u Pałyga Iwan

(Ukrainiec), Pałyga Janina (Polka). W Pobu anach zgin li: Prysta ski

Grzegorz i Prysta ska Katarzyna.

We wrze niu 44 r. we wsi Adamy zgin li: D browski Jan l. 81, Łu-

cek Teodora l. 41, Szeremeta Franciszek l. 80, Swie Maria l. 30; w Bu-

sku – Zubik Szymon; w Horpinie w ród kilkudziesi ciu banderowskich

ofiar ustalono nazwiska tylko 23 osób: Banach Michał l. 70, Bratu Piotr,

Bratu Andrzej, Bratu Michał, Chrzanowski Michał jego syn, Chrzanow-

ski Mikołaj, Czerniecki Andrzej l. 33, Czerniecka Katarzyna, Czerniecki

Jan, Czerniecka Maria (Ukrainka), jej 5 synów (imion nie udało si usta-

li ), Karwacki Michał jego syn Stanisław, Mielnik Melania, Mielnik Michał,

Mielnik Tekla oraz dwoje ich dzieci; w

Wierzblanach zgin li: Maksymi-

szyn Bolesław i jego ona, Maksymiszyn Eugeniusz, jego ona, córka i

matka.

14.10.44 r. zamordowano w

Busku 13 osób przewa nie narodo-

wo ci ukrai skiej, zgin li: Czuczman Piotr, Kapij Teodor i jego troje dzie-

ci, Kapij Olga, Kapij Włodzimierz, Kapij Maria, Di ak Jan, jego syn Jaro-

sław, Di ak Nadzieja Daniłów Kiryło, jego ona Paraska; w tym czasie

we wsi

Sielec Bie ków zamordowano co najmniej 30 osób (nazwisk nie

ustalono).

10.12.44 r. w

Pobu anach zamordowano 21 osób, ustalono 16

nazwisk: Bedrij Dymitr, jego ona Paraska i dzieci: Franciszka, Zenon,

Marta, Hamulak Maria jej syn Eugeniusz Kami ska Zofia, Kowal Filip,

jego ona Anastazja i synowie: Mikołaj i Michał, Romaniuk Jan, jego o-

na Zofia, córka Maria i wnuk Zenon (niemowl ); w tym dniu w elecho-

wie Wielkim z kilku zamordowanych osób ustalono, e byli to le niczy z

on i dwójk dzieci; 22 grudnia w Pobu anach zgin ł Grodziewicz

Piotr; 29 grudnia w Jazienicy Polskiej banderowcy zamordowali kilka-

na cie osób, ale ustalono tylko 9 ofiar: Jaremkiewicz Filip, jego ona

Anastazja, Kowalik Maksym Kowalik Jerzy, jego ona Julia, Wilk Maria,

jej córka Helena l. 12, Wójcik Aleksandra, jej syn Zenon (niemowl ). W

Czany u zostali rozstrzelani przez SB-UPA dwaj członkowie UPA – bra-

cia Stupniccy za odmow wykonania rozkazu zabicia ich matki Polki. We

wsi

Dobrotwór OUN-owcy zamordowali w latach 1941-1944 co najmniej

50 Polaków.

17.02.45 w

Jazienicy Ruskiej zgin li: Naczas Konstanty, jego o-

na Maria, Polityło Katarzyna, a 20 lutego zabita została Ukrainka Bogo-

mołowa Anna i 2 Polaków.

W marcu 45 r. zamordowani zostali w

Jazienicy Polskiej: Bara-

niec Maria, Zawierucha Aleksy, Kaszel Stefan i 5 osób o nieustalonych

nazwiskach.

W kwietniu 45 r. zamordowani zostali w

Busku: Jurdyga Stanisław,

jego ona Stefania i dzieci: Jarosława i Mieczysław, Kuczy ska Julia,

Mierzwi ski Marian, jego ona Maria oraz dzieci; Julia i Antoni. Puna N. i

jego ona.

W czerwcu w Humniskach zabici zostali: Ja ków Teodor, Ja ków

Katarzyna, Łukasiewicz Maria, Hołota Anna; 5 czerwca we wsi Sokole

zamordowani zostali: Bakun Helena, Bakun Teofila, Dusan Julia, jej cór-

ka Anastazja, Kucak Marta, Pociłujko Helena jej córka Maria, Sachare-

wicz Andrzej, jego ona Maria oraz dzieci: Jan i Anastazja, Wołoszyn

Jakub. jego ona Anastazja i syn Jan (lista ofiar niepełna); 23 czerwca w

Grabowej zgin li: Bałandiuk Edward (Paweł), Bałandiuk Paulina, Młot

Jan, Sosnowska Katarzyna, Sosnowska Maria, Sosnowski Aleksy, Sma-

ga Julia, Sobaszak Anna, chłopiec l. 8 sierota, Soroka Emilia Soroka

Jan.

We wrze niu w

Łanach Polskich zamordowani zostali: K dzia Jan

i 3 członków rodziny, Kowal N. i 2 członków rodziny; w grudniu 45 r. za-

bici zostali w

Busku: Chruniewicz Zofia, Pankiewicz Jakub, jego ona

Rozalia i dzieci: Włodzimierz i Ludwika.

* * *

Busku proboszcz gr.-kat Kałyniewicz N. i ks. Wania N. okazali

si lud mi i pomagali Polakom. Dwóch członków UPA – braci Stopnic-

kich rozstrzelano w

Czany u za odmow zamordowania matki – Polki.

Za wychowywanie w duchu polskim i wierze rz.-kat. zamordowano

wdow po Polaku – Ukraink Czernieck Mari w

Horpinie. Za ucieczk

syna z UPA zabito ukrai skie mał e stwo Filipa i Anastazj Jaremkiewi-

czów w Jazienicy Ruskiej.

Inny ksi dz gr.-kat. w Busku, Dygdała, głosił w czerwcu 1941 r.

pod adresem Polaków: Chamardzi z naszoj zemli treba wypołoty.

(Według relacji 16 wiadków).

POWIAT KOPYCZY CE

Według szacunków, zamordowano na terenie powiatu około 1.500

osób. Na podstawie zezna wiadków (do 1998 r.) ustalono 851 na-

zwisk.

17.11.1941 r. zostali zamordowani przez OUN-owców we wsi

Chłopówka: Kali ski Władysław l. 25 i Magi Michał l. 17 (pochodz cy z

Chorostkowa), a 18 listopada: Domaradzki Marian l. 58, Domaradzka

Anna l. 54, Gaweł (Jaworska) Bronisława l. 39, Pitura Barbara l. 42, Si-

dor Maria l. 39, jej syn Józef l. 17 - z Chłopówki.

W styczniu 1943 r. zabito w

Kopyczy cach Kurowskiego Józefa i

NN. ucznia kowalskiego.; w lutym zamordowani zostali w

Słobódce:

Mi dzybrodzka N. i jej dzieci: Alfred l. 32, Maria l. 27 i córka N., Bara-

nowski Jan l. 37, Borsa N. (Ukrainiec) szwagier Mi dzybrodzkiego, Cha-

rzewski N., Karasiewicz N., NN. Polka l. 40; w marcu we wsi

Krzywe -

kie zabito: Tomaszewsk N., jej m a i 8-letniego syna oraz NN. kobie-

t ; w kwietniu zgin ł w Probu nej Szczucki Wacław l. 22; w lipcu w

Oryszkowcach – Skikiewicz Alojzy l. 31, Skikiewicz Zygmunt l. 29; w

nocy z 18/19 sierpnia w Kluwi cach zamordowano 7 Polaków, w tym:

Michalik Michał l. 45 i nauczyciel z Trembowli l. 50; w Samołuskow-

cach Rzep Antoniego l. 30 i Gajd Piotra l. 22; 27 pa dziernika w Ho-

rodnicy zabito m czyzn NN. l.18; w listopadzie w Majdanie - ywin

Jana; w grudniu w

Woli Czarnokonieckiej zgin li: Janik Jan l. 40, Kara-

siewicz Franciszka l.18, Karasiewicz N. m czyzna l. 45; jesieni 1943 r.

Kopyczy cach zostali zamordowani: Kurkiewicz Ryszard, Modzelew-

ska Irena, Szyma ska Maria, jej NN. kole anka, Reich Mieczysław, Zie-

li ski N.

W 1943 r. – w nieokre lonych dokładnie datach - we wsi

Tłuste -

kie zostali zamordowani: Bara ski Michał l. 58, Bara ski Michał l.36, je-

go ona, Bara ski Jan l. 53, jego dzieci: Tadeusz l. 10, Weronika l. 9,

Bara ski Józef l. 43, jego ona Emilia l. 38 i córki Leontyna l. 9 i Józefa l.

9, Bara ski Mikołaj l. 63, Bara ski N., Bilan Leon l. 18, Borsa Michał l.

33, Charzewski Ludwik l. 14, Czarnobaj Ludwik l. 18. Grzywaczewski An-

toni l. 63, jego ona l. 58, Jurkowski Ferdynand l.42, Karasiewicz Emil l.

58, Kruszelnicka Helena l. 30, jej córka Józefa l. 8, Krokiewicz Ryszard l.

18, Modzelewska Helena l. 17, Ornatowski Emil l. 38, Rekrut Józef l. 29,

Sorokopuda Wasyl l. 43 (Ukrainiec), Stodoła Stanisław l. 33, Reiser Ta-

deusz l. 12, Tomaszewska Waleria l. 43, jej syn Tadeusz l. 9, Zieli ski N.

l. 30.

Na przełomie 1943/44 r. zamordowano w Hry kowcach 40 Pola-

ków, w tym 12 dzieci i 7 starców, pozostałe to kobiety; w lutym 1944 r.

zgin li w

Chorostkowie: Bara ski Jan, Kaliniak Władysław, Ratajczak

Józef; w

Hady kowcach: Antosiak N. l. 38, 6-osobowa rodzina Galan-

tów, Gnach Władysław l. 31, Klempa N. l. 22 (m czyzna), Ku nierz Eu-

docja l. 28, 4-osobowa rodzina Lipi skich, Rosiewicz Katarzyna l. 23; 2

lutego w

Horodnicy zamordowano 11 Polaków. Zgin li: Cirka Józef l.

19, Dziuban Michał, Gajda N. l. 77 (kobieta), Horodecki Edward, Kaczan

Barbara l. 38, Kulba Franciszek l. 55, Litwin Katarzyna, Polowy Karol l.

50, jego ona l. 48 i dwoje małych dzieci; tego te dnia w

Postołówce

zabito kilku Polaków (nazwisk nie ustalono); w

Kopyczy cach zgin ł

Runiewicz N.; w

Majdanie: Grzeczny Mikołaj l. 40, Grzeczny Jan l. 47,

jego syn Józef l.16, Piro ek Paweł l. 30, Czarnecki Adolf l. 22, Krasicki

Mikołaj l. 52; w

Oryszkowcach – Chudobiał N. l. 28 (m czyzna), Ła-

zeczko N. l. 38 (kobieta), Radomi ska (Radomska?) Maria l. 30; w

Pro-

bu nej zabito Brandmana N. i jego on l. 46; w Wasylkowcach za-

mordowano 4-osobow rodzin Zdaniak, a we wsi Wasylków - 30 Pola-

ków, w ród nich byli: Bara ski Bronisław l. 41, Bielicki Apolinary l. 42,

Michał l.43, Hołubowicz Krystyna l. 19, Kostanowska Wiktoria l. 35, Kru-

lik Józef l. 37, Krupnik Wiktoria l. 29 i Jan l. 38, Kulesza Jan l. 43, Lipi -

ski N. l. 35, Łobucki Franciszek l. 41 i Franciszka l. 35, Mizera N. l. 37,

Marcichowski N. l. 27, Popiel Apolinary l. 39, Ryczak N. l. 23 (m czy-

zna), Rakuszko N. l.41 (m czyzna), Witkowski Jan l. 30, Zakrzewski

Piotr l. 31, Zawadzki Michał l. 45, Ziemia ski Jan l. 29, jego ona i syn l.

7 oraz córka l. 3 a tak e 6 osób niezidentyfikowanych.

W marcu 1944 r. w

Celejowie zostali przez banderowców zamor-

dowani: Podhorecki Stanisław l. 21, Mikulski Józef l. 37, jego ona Maria

l. 32 i troje dzieci, Sztrobel Stanisław l. 26, jego ona Józefa l. 24 i dwie

córki lat 3 i 7.

Woli Czarnokonieckiej zgin li w tym czasie z r k oprawców:

Baran Paulina l. 43, Błaszcz Stanisław l. 40, Brajer Ludwika l. 70, Dziu-

cha ska Aniela l. 16, Hajkowska N. l.6, Hajkowski N. l. 64, Lachowicz

Jan l. 40, Lachowicz Michał l. 61, Lachowicz Stefania l. 59, Lachowicz

Edward l. 17, Lachowicz Krystyna l. 14, Łukawiecka Katarzyna l. 48, Łu-

kawiecka Anna l. 14, Mangier Władysław l.14, Mangier Maria l. 12, Me-

dy ska Katarzyna l. 22, Mularska Anna l. 45, Mularski Jan l. 5, Mularski

Władysław l. 3, Miluch Jan l. 35, Słowi ska Maria l. 30, Stanisławska

Paulina l. 30, yłkiewicz Stanisława l.30, yłkiewicz Józef l. 50, N. Karo-

lina l. 60 (gospodyni ksi dza).

W Horodnicy zabito 5 osób; w Jabłonowie - 40 osób – ustalono

tylko 10 nazwisk: Bartonowicz Janina l. 25, D browski Stefan, D browski

Franciszek l. 29, D browska Helena l. 31, Dobiel Jan l.27, Chaszczowy

Jan, Chaszczowy Stanisław, Chaszczowa Helena, Szymków Jan l. 35,

Szymków Zofia l. 25; w Kociubi czykach zgin ło 30 osób, ustalono tyl-

ko 18 nazwisk: Bilecki Stanisław l. 70, jego ona Semusia l. 60 i syn An-

toni l. 20, Borycka Anna l. 70, Galant Władysław, Ju yk Marta l. 70, Ju-

yk Teodor l. 70, Kłos Maria, Materniak Maria l. 60, Mleczarek N., jego

ona i dwoje dzieci, Saharko Tekla l. 70, Sadowska N. l. 60, Ziemia ski

Teodor l. 70, Ziemia ska Emilia l. 60, Ziemia ska Krystyna l. 4.

12.03.44 r. i 26.01.45 r. w masowym mordzie banderowców na Po-

lakach w

Majdanie zostały w bestialski sposób zamordowane 154 oso-

by: Bandura Grzegorz l. 45, Bandura Anna i jej wnuczka, Bocian Broni-

sława, Bocian Maria, Bocian Jan l. 46, Buchsbach N., Ciemny Grzegorz

l. 50, Ciemny Mikołaj l. 45, Ciemna Karolina l. 30, Ciemny Filip, Ciemny

Paweł l. 40, jego ona Jadwiga l. 33 i córka, Ciemny Teofil l. 48, Ciemny

Jan l. 50, jego ona Olga i córka, Ciemna Agnieszka, Ciemny Franci-

szek, Czarnecki Jan l. 60, Czarnecki Adolf l. 25, Czarnecki Marcin l. 45,

Czarnecki Michał l. 40, jego ona i syn l. 15, Doliba Eugeniusz l. 16 (syn

Polki i Ukrai ca), Dutka Anna l. 45, Dutka Józefa, Dutka Maria l. 30,

D umyk Franciszek l. 40, D umyk Bronisław, D umyk Antoni, D umyk

Marcin l. 61, D umyk Anna l. 58,jej córka Janina l. 20, D umyk Magda l.

30 (z Oryszkowiec), Gradowski Józef, jego ona Maria l. 35, Grzeczny

Piotr, Grzeczny Leonard l. 20, Gumienny Szczepan l. 62, jego ona An-

na, Gumienny Paweł l. 50, jego ona Sabina l. 47, Gumienny Franciszek

l. 13, Gumienny Leon, Gumienny Piotr, Hapen Jan l. 35, Hapen Jan l.40,

jego syn Piotr l. 19, Krzywy Michał l. 36, Krzywy Tomasz l. 2, Krzywy Jan

l. 3, Ku nierz Iwan l. 45 (Ukrainiec), jego syn l. 14, Łukaszewska Wero-

nika l. 26, Łukaszewska Franciszka l. 27, Ma ków Marcin, Ma ków Au-

gustyn, jego ona, Ma ków Katarzyna, Ma ków Magdalena, Malinowski

Jan l. 12, Mamij Anna l. 50, Milim ka Stanisław l. 16, Milim ka Stanisław

l. 15, Mielnik Jan l. 40, jego ona Anna l. 38, Mielnik Franciszek l. 18,

Nakoniczewski Bronisław l. 22, Nawrocki Piotr l. 55, Nawrocka Maria l.

20 (22?), Nawrocka Maria l.49, jej córka Anna l. 20, Pa czyszyn Rozalia

l. 45, Pa czyszyn Weronika l. 18, Pełechaty Antoni l. 45, jego ona Maria

l. 43 oraz syn i dwie córki (jedna z nich w wieku 14 lat), Pełechaty Teo-

dor l. 39, Pełechaty Dominik, Puk Eliasz l. 30, jego ona Antonina l. 23 i

troje dzieci, ks. Rogowski Wojciech l. 32, Rogowski Czesław l. ok.13 i

Rogowski Stefan l. ok.5 – synowie Polaka i Ukrainki, Rybak Antoni, So-

kolnicki Szczepan l. 61, jego ona Jadwiga l. 52 i syn Marian, Solska

Bronisława, jej syn, Szyma ska Józefa l. ok. 36, Szyma ska Anna l. 40,

Szyma ski Antoni, widerek Sławomir l. ok. 17, widerek Franciszka l.

35, widerek Weronika l. 38, widerek Czesław, widerek Anna, wi-

derska Weronika, Tanach Paweł l. 40, jego ona Maria (Rozalia?) l. 36 i

córki Eugenia l. 6 i Maria l. 4, Tokar Mikołaj l. 66, jego ona Anna l. 60,

Towarnicki Michał l. 40, jego ona Anna l.60, Zabilska Anna l. 20, Zabil-

ska Katarzyna (dziecko), Ziółkowski Leon l.50 (Ukrainiec), ywina Anna

l. 30, ywina Antoni l. 65, ywina Michalina l. 35, ywina Tadeusz, ywi-

na Zofia, ywina Piotr, ywina Józefa l. 62, ywina Stanisława, ywina

Michalina, ywina N., ywina Jan l. 37, ywina Leon i dwoje małych

dzieci, dwie siostry zakonne, 4 osoby z rodziny Białoz b, Bocian (dziec-

ko), 2 osoby z rodziny Dambo, Grzeczny Józef l. 18, Grzeczny Mikołaj l.

50, Krasicki Mikołaj l. 52, Pieróg Paweł l. 30, T pa N., D umyk Franci-

szek l. 22.

Oryszkowcach zamordowano 50 Polaków, zgin li: Bazylak

Bronisława l. 18, Bana N. l. 35 (m czyzna), Bednarska Bronisława l.

40, Dmytryszyn Józefa l. 45, Duczemi ski Jan l. 40, Głazeczek Maria l.

32, Jamny Antoni l. 45, Jureczek Maria l. 45, Kucułyma Józef l. 35 (za-

mordowany przez kuzyna Ukrainca), Kowalczyk Józefa l.55, Łazeczko

Władysława l. 38, Łaszczy ska Janina l. 40, Łaszczy ska Maria l. 16,

Łaszczy ski Adam l. 48, trzy rodziny Mach razem 12 osób, trzy rodziny

Musiałów – 10 osób, Nalazek Maria l. 35, Pełechaty Józef l. 39, Skakie-

wicz Józef l. 41, Szeciuk Maria l. 28, Winiarski Franciszek l. 29, Za-

brodzki (Zabrocki) N. l. 45, 2 nierozpoznane osoby.

W Postołówce zgin ło 10 osób m. in. Drewniak Jan l. 40, jego o-

na Maria l. 40, Nik Bronisław l. 50,Tymeczko Sławomira l. 30; w Probu -

nej zamordowano 20 osób w tym 4 ołnierzy Armii Czerwonej. Zgin li m.

in.: Bere a ski Albin l. 41, Bere a ska Mieczysława l. 35, Bere a ska

Albina l. ok. 40, jej syn Mieczysław l. 19, Głogowska N. l. 37, Krzy ków

N. l. 46, Krzy ków Zbigniew l. 18, Literowicz N. l.54, Lipi ski Ludwik l. 47,

Rogalski N. l. 38, Słowinski N. l. 48, Witkowsi N. l. 32.

Samołuskowcach zamordowano 10 osób; w Siekierzy cach

ponad 20 osób – nazwisk nie ustalono; w

Tłuste kiem 15 marca zostali

zamordowani: Jurkowski Kazimierz, Jurkowski Jan, Kruszelnicka Ludmi-

ła l. 29, Kruszelnicki Kazimierz l. 25, Krzyczkowski Mikołaj l.48, Miedzy-

brodzka Maria l. 48, Miedzybrodzka Maria II, jej syn Albin i 2 córki, Pie-

chowicz Tadeusz l. 14, Rasławski N., 5-ro dzieci i starzec o nieustalonym

nazwisku; w

Zielonej zamordowano 30 osób tj. wszystkich polskich

mieszka ców tej wsi. Ich nazwisk nie udało si ustali .

W kwietniu 1944 r. zostali zamordowani w

Chorostkowie: Czarna

Eugenia l. 18, Czarny Paweł l. 16, Czarny Dmytro l. 26, Czarny Paweł l.

20, Głowacki Jan l. 26, Jasi ski N. l. 20, Józefczuk Zofia l. 26 i jej ojciec,

Jó ków Roman l. 29, Jó ków Agnieszka l. 27, Kali ski Władysław l. 25,

Kopacz Bazyli l. 33, Kopysty ska Anna l.30, Ku Stanisław l. 29, Sucho-

dolski Józef l. 25, Wawrzyszyn Michał l. 25, Wawrzyszyn Anastazja l. 29.

W tym miesi cu w Czabarówce zgin ła 1 osoba a w Suchostawie Lej-

czaj N, l. 38.

W maju 1944 r. we wsi Czarnoko ce Wielkie zabito Rzeczkowsk

Józef l. 25; w czerwcu zamordowano w Liczkowcach dwóch chłopców

w wieku 12 i 14 lat; w lipcu zgin li w Kotówce: Bogucki Tadeusz l. 15,

Bogucki Antoni l. 58, Makuszewski Paweł l. 22, Makuszewski Stanisław l.

28; w pa dzierniku w

Kluwi cach zgin ło 20 osób (nazwiska nieustalo-

ne); w

Ni borgu Szlacheckim zabito Gulewicza Stanisława l. 35; w Wa-

sylkowcach – Siolaka Romana l. 60; w listopadzie zgin ła tam W grzy-

nowicz Pelagia l. 30; 27 grudnia w

Olchowczyku zamordowani zostali:

Sicinski Marcin l. 60, Sobków Michał l. 60 oraz 3 m czy ni; 27 grudnia

Zielonej zgin li: Łuszczynska Antonina, jej dzieci: Fryderyk l. 14 i Jó-

zefa l. 6.

W 1944 roku (dat nie ustalono) w

Bosyrach zgin li: Bo y ski Karol

l. 60, Kornikowski Ludwik l. 58, Małecka Aniela l. 50, Miski Jan l. 62, Mi-

ski Maria l. 60, Miski Stefania l. 16, Nakonieczny Stefan l. 70, Nako-

nieczna Anna l. 60, Nakonieczna Maria l. 18, Nakonieczna Bronisława l.

14, Nakonieczna Antonina l. 7, Ró y ski Teodor l. 55, Ró y ska Anna l.

52, Ró y ski Emil l. 7, Wojciech Adam l. 19, Zaj c Szczepan l. 17, Za-

wadzki Florian l. 60; w

Czarnoko cach Wielkich i Małych zamordowa-

no 40 kobiet o nieustalonych nazwiskach; w

Jurkowcach zostali zabici:

Kulczycki Stanisław l. 50, jego ona Karolina l. 50, Kułakowska Anna l.

48, Kozłowska N. l. 40; w Karaszy cach zamordowano 9 osób (nazwisk

nie ustalono); w Ni borgu Nowym zgin li: Mendelowska Helena l. 44,

jej córka Stefania l. 14 i syn l.13, NN. dziewczynka (Hucułka) na wycho-

waniu u Mendelowskich, Pawlak N. (kobieta), dwaj m czy ni w wieku

lat około 27 i 33, Ku ma N. l. 45 (Ukrainiec), Szczurek N. l. 35 (m

Ukrainki); w Suchostawie zgin ło kilka osób o nieustalonych nazwi-

skach; w Wasylkowcach zostali zamordowani: Dobrudzka Bronisława l.

18 i Dobrudzka Izabela l.16 (obie z Czabarówki), Hałomon Piotr l. 30,

Józwa Paweł l. 30, Kozłowska N. l. 44 (ze wsi Jurkowce), Misztak Adam

l. 28.

W styczniu 1945 r. zostali zabici w

Liczkowcach dziewczyna l.18,

mał e stwo z 16-letnim synem; w

Probu nej: Kwa nicki Kazimierz l. 17

i Marcinkowski Józef l. 19.

7.02.45 r w

Kociubi cach zostali zabici: ks. Walniczek Jan, Ło-

bocki Albin l. 41 (ko cielny), Boski N. m czyzna, Maziarka Józef, Przy-

była N., Zewski Michał l. 38, 6-osobowa rodzina o nieustalonym nazwi-

sku oraz Ukrai cy: Biała Piotr i Jurkiw Michał za odmow brania udziału

w mordowaniu Polaków; 17 lutego w

Olchowczyku zgin li: Patkowska

Maria l. 38, Zdebiak Rozalia l. 42, jej syn Kazimierz l.14, a 19 lutego dwie

osoby ze Lwowa (nazwisk nie ustalono); 18 lutego w

Probu nej zabity

został Zakrzewski Tadeusz l. 17.

W marcu 1945 r. w Wasylkowcach zamordowany został organista

Hambicki Andrzej; w Probu nej - Domski Kazimierz l. 17; 29 lipca w

Hady kowcach zamordowano Polaka z “Istriebitielnych Batalionów”, a

31 lipca Rosochatego N.; w Jabłonowie zgin ł Ukrainiec z synem l. 12;

w Probu nej – Głogowska N. l. 60, Krzy ków Zych l.35, Zadoro ny Emil

l. 23.

Ponadto w latach 1943-1945 (w nieznanych bli ej datach) zostali

zamordowani w

Sidorowie: Boczar Józef l. 52, Czajkowska Ludwika l.

45, Kalwaria Michał l. 60, jego ona Józefa, Kruk Mikołaj l. 50, Kruk Piotr

l. 40, Kruk Maria l. 38, Kruszelnicka Malwina l. 40, Kulesza Rozalia l. 60,

Nitka N. l. 40 (kobieta), Przybyła Jan, Skalny Władysław l.60, Tracz Wik-

toria l. 41, Uhryniuk N. l. 38, Zimmerman Władysław l. 30, aruk Rafaela

l. 20, N. Michał l. 17 oraz 33 osoby o nieustalonych nazwiskach.

W latach 1944-45 w

Hady kowcach zamordowano 20 osób, w

tym: Kaczorowsk N. z dwójk dzieci w wieku 9 i 11 lat; w

Chłopówce

zgin ł Jasi ski Władysław i Stelmach Józef; w

Wasylkowcach – Do-

brudzki Tadeusz l. 17 i J drzejewski Aleksander l. 17 (z Ni borga Szla-

checkiego).

W 1946 roku w

Ni borgu Szlacheckim zgin ł Petryszyn N.

Za ukrywanie Polaków lub niesienie im pomocy zostali przez UPA

zamordowani nast puj cy Ukrai cy: w

Emilówce – Ku ma N. l.45; w

Kociubi cach – Bała Petro i Jurkiw Mychajło; w Czabarówce Bodnar

Wasyl (kulawy) l. 50, poniewa dzwonił w cerkwi na alarm, gdy zbli ała

si do wsi banda.

Za odmow współpracy z UPA w Czabarówce zgin ł 19-letni My-

kołajew Petro, s. Ostapa; w Zielonej za odmow mordowania Polaków

bojówka UPA zastrzeliła Muzyk Mykoł l. 60.

Natomiast w Majdanie diak Duliba N. i jego syn byli organizatorami

napadu na wie . w której banderowcy wymordowali 154 Polaków.

(Według relacji 35 wiadków).

POWIAT PODHAJCE

Według szacunków w powiecie podhajeckim zamordowano około

2.000 ludzi do 1998 r. udało si ustali na podstawie wiadków 877 na-

zwisk pomordowanych.

Z 17/18 wrze nia 1939 r. zgin ło w

Bokowie 10 osób, ustalono 5

nazwisk: Gal Rozalia (matka Marii Pileckiej), Wierzbicka Aniela (z Pilec-

kich), Pilecki Antoni i dwóch jego zi ciów: Wierzbicki N. i Zaderecki N..

Dobrowodach zgin ło 2 polskich oficerów, którzy uciekli z kolumny

je ców prowadzonej przez sowietów do niewoli. W

Nosowie zabito 5

polskich ołnierzy id cych w kierunku granicy rumu skiej.

Sławentynie zgin ło z 17/18 wrze nia 50 osób – ustalono 38

nazwisk: Buczek Józefa l. 68, jej synowa Paulina i trzy osoby z rodziny

Buczków oraz 1-roczny wnuk Józefy Holzhausen Rudolf, Denega Anna,

jej syn Kazimierz i zi Kijstro Florian, Gutkowska N. ( . Stanisława) i jej

córka Romualda, Henc N. oraz jej córka i syn, 5-oso-bowa rodzina Ko-

złowskich, Krupnicki Tadeusz (s. Ludwika), Krzysztofiak N. (m czyzna),

4-osobowa rodzina Manoryk, 4-osobowa rodzina Murdz, Muszy ski

Władysław, jego ona i 2 synów gimnazjalistów, Ni ałowski Franciszek

(s. Michała) l. 40, Ukrainiec Perekop N., Sienkiewicz N. i jego ona. 12

osób nie zidentyfikowano. W Szwajcarii zgin ł Rudyk Michał ( ołnierz

powracaj cy z frontu). W Szumlanach zgin li z 18/19 wrze nia:

Chruszczewska N. ( . Franciszka), jej dwóch synów i siostra m a, Pal-

czak Marcin, jego ona i dziecko, Palczak Piotr, jego ona i dwoje dzieci,

Palczak Julian (s. Józefa), Engel Grzegorz, Engel N. ( ona dyrektora

szkoły) i Horbowa N. (te ciowa Englów), Groszek Józef, jego ona, syn,

synowa i wnuk, Hübner Antoni l. 13 (s. Ludwika), Kami ski Józef i Ka-

mi ska N., Kaligniola N. (kowal i dwóch członków jego rodziny, Nadolska

Karolina i 3 jej dzieci, Michalewicz Piotr, Okienko N., Rozumek Aniela,

Ziemli ska N. i jej syn Michał, Skotnik N. l. 13 (s. Piotra). We wsi

Uwsie

19 wrze nia bojówka OUN zastrzeliła 5 Polaków: 3-osobowa rodzina Fi-

lus oraz 2-osobow rodzin Grubniak w tym syn Władysław. 25 wrze nia

zamordowani zostali: Goł biowski Kanstanty i Galewski Stanisław.

Marzec-kwiecie 1940 r. w

Zawałowie zamordowani zostali: Cyran

Bronisław, Karpi ski Feliks, Listwan Józef, Morman Jan i Stanisław,

Witkowski Stanisław.

W lipcu 1941 r zamordowano w

Małowodach – Skibi skiego Jana;

Panowicach - Srokowskiego Józefa dwóch m czyzn NN i Szczom-

browsk Sabin l. 56; w

Szumlanach – Chruszczewskiego Franciszka i

Skotnika Piotra; w

Zawadówce zgin li 16 lipca: Cyran Bronisław l. 32,

Listwan Józef l. 33, Marynowski Jan l. 50, Turkiewicz Adolf l. 32; w Ho-

leszowie w sierpniu1941 r zamordowano 5-osobow rodzin Parysów.

W marcu 1943 r. we wsi Hnilcze zgin ł Rybicki Stanisław l.18. 3

maja w Szwejkowie: Sobotkiewicz Rozalia ( , Jozefa) l. 50 i jej dzieci:

Jan l. 22, Aniela l. 12 i Stanisław l. 7.

W sierpniu zgin ł w

Nowosiółce Monasterski Rafał l. 34; w pa -

dzierniku we wsi

Hnilcze – Sługocki N. i Pelichowski N.; w Panowicach

–Sługocki Michał i Wilczy ski Bronisław; w

Rosochowa cu – Drabczy -

ski Ferdynand; w

Telaczach zamordowano 10 osób (nazwisk nie ustalo-

no). W

Sławentynie zgin li w 1943 r. ponadto: Trybus N. l. ponad 70

(kobieta), Wierzbicka Helena, jej syn Tadeusz i córka Sabina.

W listopadzie-grudniu 1943 r. zgin li: w

Szumlanach – Hryniów

Jan, jego ona i 2 dzieci, Lis Edward, Palczak Karol (s. Benedykta) i 2

członków jego rodziny, Rozumek Władysław (s. Jakuba) i widerski Jan.

W styczniu 1944 r. zamordowano z 14/15 w

Markowej – 32 miesz-

ka ców wsi oraz 2 mieszka ców innych miejscowo ci, nazwisk nie usta-

lono. 8.02.44 r we wsi

Sioło Bo ykowskie zamordowano 15 osób

w ród nich: Gut Jan z rodzin , Gut Józef z rodzin i Gut Franciszek;

10.02.44 w Bieniawie zgin ło 25 osób, w których rozpoznano tylko 15:

Babiak Mari , Biernackiego Mateusza, jego on Mari i syna Józefa,

Garlick Adel l. 20, Janków Kseni l. 40, Michałków Petronel i jej sio-

str Katarzyn , Moskala N. z rodzin , Moskala N, II z rodzin , w tym

Paulin l. 20, proboszcza ks. ygiel Władysława i jego gospodyni N.

Mari oraz Moskala Stanisława; w Bohatkowcach zamordowano 15

osób, w tym z cał rodzin Rogalskiego N. i cał rodzin Stachurskiego

Z 10/11 lutego w

Bokowie dokonano mordu masowego. Zgin li:

Bolinowski Kornel i Wiktor, Cewi ski Joachim, Justyn i jego córka Anto-

nina, Cewi ski Adam i 3 córki, Chodyniecki Antoni i Sabina (z Pileckich),

Ferenc Aniela, Haladewicz Stanisław, Jakubowski Franciszek, Jurkowski

Jan i syn Józef, Kasper Genowefa (z Pileckich), Kułaczkowska Karolina,

Pilecki Ludwik, jego dzieci Michał i Janina, Pilecki Ignacy i jego syn, Pi-

lecki Kazimierz, Pilecki Antoni z on , Pilecki Jan, Pilecki N. (s. Aleksan-

dra), Pondel N. i jego ona, Pondel Józefa, Rozumek N. i jego syn Wła-

dysław, Skulski Ludwik jego ona Zofia i syn, Skulski Walery, Sumisław-

ska Maria i Stanisław, Szymkowicz Bronisław i jego ona Sabina (z Pi-

leckich), Szymkowicz Karol, jego ona Marcela i córka Krystyna oraz

zam na córka Czesława i jej syn Ryszard, Szymkowicz Ludwik, wi-

derski Franciszek. Zacharko Pantelemon, Wiktor i jego ona Genowefa,

Zatorski Jan, jego ona Kornela i syn, (R)

dzianowski N. i jego syn

Jan.

W ci gu lutego zamordowano ponadto w Rakowcu 10 osób w tym

6-osobow rodzin Gławskich; z 19/20 lutego w Sosnowie zgin ło 6

osób w tym Czarnecki Franciszek, Grodzki Zbigniew i Wo ny Emil; w

rod Popielcow w Rosochowa cu – 15 osób w ród nich: Dobera

Bronisław, Kazimierz, Fiołka Michał, Grabiak Jan, Kramar Dominik, Ku-

liczkowski Bronisław, Kułakowski Józef, Łotecki Józef, Migus Tadeusz,

Martynoga Józef, Parkan Bolesław, Skopowski Tadeusz; w

Burkanowie

22 lutego zamordowano 15 osób (nazwisk nie ustalono; w

Sokołowie

liczby ofiar i nazwisk nie ustalono; w

Szwejkowie zamordowano Łe -

skiego Władysława; 22 lutego w

Złotnikach a 72 osoby, których na-

zwisk nie ujawniono, a liczba ofiar mo e by wi ksza.

Marzec 1944 r. W

Białokiernicy zgin ło 5 Polaków; w Byszowie

30 osób, w ród nich rozpoznano tylko 5: Cejmer Maria l. 40 z trójk

dzieci i jej te ciowa l. ok. 70 oraz 7 rodzin o nieustalonych nazwiskach; w

Hnilczu : Rostkowski Jan l. 60 i Zalewski Władysław l. 40; w Rosocho-

wa cu – 10 osób w tym : Stanisławiszyn Józef z on i synem; w

Szwejkowie – Skorec Bronislaw l. 52; w Zawałowie – Niemiec Julia l.

20 i Kordas Lidia l. 17.

Kwiecie 1944 r. We wsi

Uwsie zgin ł Grubiak Jan; w Sokołowie

zamordowano 4 osoby. których nie zidentyfikowano; 4 kwietnia w

Tou-

stobabach – 12 mieszka ców wsi; w Zaturzynie – 20 osób (nazwisk nie

ustalono).

W lipcu 1944 r. w Małowodach zgin ło 10 osób, w tym: Denys

Stanisław l. ok. 15 i Jan l. ok. 17, Beer-Roth N, Prokopyszyn Jan, Racz-

kowski Władysław l. 16, Rohan Jan, i Skibi ski Jan; w Rosochowa cu

20 osób o nieustalonych nazwiskach.

Sierpie 1944 r. z 16/17 dokonano w

Panowicach mordu maso-

wego. Zgin li: Bili ski Jan z on Janin (oboje z Jabłonówki), Chody-

niecki Jan, Józef i Janina, Hładyj Antonina i Franciszek, Jakubowski Mi-

chał, Sługocki Ludwik, Władysław, Smolska Helena i Janina, Sobotkie-

wicz Maria, Srokowski Jan, Kornel i Malwina, Rostkowski Stanisław i Ka-

tarzyna, Wilczy ski Teofil; w

Wolicy zamordowano 20 osób, zgin li: Ju-

nak Józef, Kowalik Jan i Paweł, Petrykiewicz Michał, Raciborski Mikołaj,

Szymków Józef l. 63 i Michał, Tarnowski Karol, Turkiewicz Jan; w

Zatu-

rzynie zgin ło 20 osób w tym Rogowski Wincenty i 5 osób z jego rodzi-

ny.

Wrzesie 1944 r. Z 23/24 zgin li w

Ogi szczy nie – Pieprzny N.,

jego siostra i jej dziecko. 5 pa dziernika w

Panowicach zamordowano

Sługockiego Michała i Wilczy skiego Bronisława, a 4 listopada kolejne

osoby – Horo a ski Stanisław, Rozumek Władysław, Salski N., Sługocki

Franciszek, Wilczy ski Jan i Stanisław. 17 listopada we wsi

Hołhocze

zgin li: Siekierka Jan i jego s siad, a 24.11 – 20 osób, w tym: Karczma-

ryk N. i 3 członków jego rodziny, 5-osobowa rodzina (zamordowanego

wcze niej) Jana Siekierki tj. ona, córka, siostra z synem i matka sta-

ruszka.

22.12. 44 r. masowe mordy na ludno ci polskiej miały miejsce w

czterech wsiach: Kor owej, Toustobabach, Zawadówce i Zawałowie.

W Kor owej zgin li: Buczacki Piotr l. 55 i Maria l. 45, Cal N. l.35 i

syn Tadeusz l. 13, Iwa ski Władysław l. 55, Kosakowska Rozalia l. 65 i

Katarzyna l. 24 oraz jej córka l. 6, Krzymi ski (Krzywi ski) Jan l. 45,

Morman Jan l. 35, Tracz Józef l. 60, Kazimierz l. 50.

Toustobabach: zamordowano 82 osoby, 15-tu nazwisk nie

ustalono. Brzozowski Jan l. 17, Cal Józef l. 65 (inwalida), Katarzyna l.

55, Mikołaj l. 32, Cendrowska Jadwiga, Choptij Michał l. 22, Czerwi ski

Stefan l. 68, Jan l. 70, Michał l. 55, Piotr l. 40 i 2,5-roczne dziecko o tym

nazwisku, Grygiel Karol l. 25, Horzaniecki Józef l. 40, Klimentowska Ka-

tarzyna l. 30, Korsan Helena l. 12, Krzy anowska Józefa l. 60, Kudry -

ska Anna l. 33. Stanisław l. 55, Listwan Anna l. 55, Jan l. 45, Józef l.17,

Jan II l. 35, Józef II l. 40, Maria l.6, Michał l. 18, Stanisław l. 9, Stefan l.

65, Pole Michał l. 45, Anna l.40, Stanisław l. 55, Wiktoria l. 40, Michał II

l. 36, Siekierka Tekla L. 28 (inwalida), Jan l. 42, Sobotnikiewicz Michalina

l. 46, Władysław l.18, Szmigiel Rozalia l. 45, Maria l. 18, Eugenia l. 4,

Tracz Antoni l.55, Anna l. 60, i Michał l. 50, Were niak Jan l. 55, Mikołaj

l. 40, Winiarski Jan l. 35, Zaj czkowska Genowefa l. 16, Zarzycki Józef

l.22, Rozalia l. 26, Józef II l. 68, Helena l. 36, Franciszka l. 13, Piotr l. 3,

Franciszka II l. 60, Anna l. 30, Jan l. 17, Walenty l. 50, Stanisław l. 30,

Józefa l. 50, Piotr l. 16, Jan II l. 60, Jan III l. 45, Michał l.38, Marcin l. 35,

Maria l. 50, Emilia l. 9, Zawrotniak Karol l. 55, Michał l. 66.

W Zawadówce zamordowano 40 osób. Ustalono 31 nazwisk. Zgi-

n li: Cierpisz Władysław, Korsan Jan i Franciszek, Listwan Genowefa l.

30, Lu ny Bronisław l. 17, Łozi ski Bronisław l. 40, Morman Maria i Sta-

nisław, Piotrowska Maria l. 42 i Janina l. 17, Rafalski Tytus i jego syn Jó-

zef, Skalski Marian l. 40, Antonina, Maria l. 36, Longin, Anna l. 60, Leon

l. 18 oraz 5-tygodniowe dziecko, Monika l. 60, Antoni, Spławski Józef,

Maria, Stanisław, Agnieszka, Tarczy ski Bronisław, Turkiewicz Bronisław

l. 28, Witkowski Feliks i Karol, Wysocki Józef l. 60, Wysoki ski Józef.

Zawałowie zgin li: Banach N. (kobieta) l. ok. 60, Bartosiewicz

Wojciech l. 84 i jego ona Maria l. 60, Bielecki Stefan l. ok. 36, Cal Do-

minik, syn Jan l. 20 i córka Aniela l.17, Chodyniecka Kazimiera l. 60, K -

dzierska N. l. 50, syn Karol l. 18 i córka l. 28, Kietrys N. l. 70 kobieta),

Niemiec N. l. 60 (kobieta), Papierska Klaudia l. 60, Pilarz Józef l. ok. 40,

liwa Kazimiera l. 60 i jej matka l. 80, Szewczukowski N. l. 80 oraz 9

mieszka ców o nieustalonych nazwiskach.

Ponadto w 1944 r. w nieustalonych bli ej datach zanotowano na te-

renie powiatu nast puj c liczb ofiar: w Białokiernicy – 10 osób, w

Jabłonówce – 5 osób, w Kor owej – 10 osób, w Markowej – 10 osób;

w latach 1943 - 1945 w Dobrowodach – 5 osób, w Podhajcach 20

osób.

Mi dzy marcem 1944 r. a sierpniem 1945 r zamordowano w Horo-

ance co najmniej 34 osoby, w tym: Cal Michał i dwie jego córki oraz sy-

nowa, Cal Paweł l. ok. 40, i jego matka l. ok. 60, Cabalski Mieczysław l.

ok. 35, Czeczel Joanna l. ok. 35, Groszek Jan l. 30, jego ona Helena l.

ok. 26, i 2-letni syn, Klimuntowski Henryk l. ok. 35 i Władysła l. ok. 50,

Marnicki Czesław l. ok. 22, Mazur N. l. ok. 60, Orłowski Stanisław l. ok.

35, Rachmil Józef l. ok. 24 i Maria l. ok. 22,Ni ałowski N. l. ok. 19, Sa-

dłowska Hanna l. 30 (z Otr bowiczów) ona Ukrai ca i jej córka, Szczu-

ryk Jan l. ok. 40, Wandzer N. l. ok. 48 i jej dwie córki: w wieku l. 21 oraz

Katarzyna l. 28, Wilczy ski N. l. ok. 24, Złotnicki Grzegorz l. ok. 55, jego

ona Anna l. ok. 50, trzej synowie: Michał l. ok. 25, Karol l. ok. 19 i naj-

młodszy l. 14.

W 1945 r. były jeszcze dalsze ofiary. W

Gniłowodach zamordo-

wano (5-go stycznia) 25 Polaków; w

Michałówce (18-go) co najmniej 10

osób, w tym: Stencel Aniel , dwie nauczycielki i Monak Franciszk ; w

Podhajcach zgin ł Sokołowski Tadeusz.

W lutym 45 r. (24-go) zgin ł w

Białokiernicy Wichernik Jan; W

Nowosiółce (28-go) ks. Dziamarski Marian. W maju 1945 r. we wsi

Uwsie zgin li: Kozłowski N., jego ona i dziecko.

* * *

W Bokowie wójt-Ukrainiec wywiózł noc do Brze an ks. Ludwika

Chrapka, chroni c go przed zamordowaniem. W Michałówce ryzykuj c

yciem, Ukrainka powiadomiła (w kwietniu 44 r.) Polaków o zamiarze

dokonania na nich zbrodni przez UPA. A w

Sławentynie Ukrainiec Pere-

kop N. został zamordowany za ukrywanie Polaka Władysława wirza.

Ale w tym e

Sławentynie miejscowy ksi dz gr.-kat wi cił prze-

znaczone do mordowania Polaków karabiny, no e, siekiery, kosy i widły

“aby niwa były obfite”. A w

Szwejkowie Ukrainiec Iwan Skorca torturo-

wał swego szkolnego koleg Polaka Władysław Łe skiego, wycinaj c

mu na piersi znak orła, a potem przywi zał go za nog do nachylonego

drzewa rozrywaj c ciało na dwie połowy.

(Relacje zło yło 15 wiadków).

POWIAT PRZEMY LANY

Ocenia si , e w powiecie przemy la skim zamordowano około 3

tysi cy ludzi, a do 1998 r według relacji wiadków ustalono 663 nazwiska

ofiar.

17 wrze nia 1943 r. we wsi Sołowa zgin ła Konarska Karolina; w

pa dzierniku w Hanaczowie Weiss Stanisław, a w styczniu 1944 r. za-

mordowano w Poluchowie Małym 10 osób (nazwisk nie ustalono).

Z 2/3 lutego 1944 r. banderowcy zamordowali w

Hanaczowie 74

Polaków i 15 ydów. Podajemy nazwiska Polaków: Burek Józef l.30,

Marcin l. 38, Mikołaj l. 53, Józef l. 4, Anna l. 35, Stefania l.11, Magda

l.32, Stanisława l. 7, Karolina l. 46, Marian l. 39, Michał l. 38 i jego 5-ro

dzieci oraz rodzice “Naga”, D oga Rozalia l. 37, Figurski Antoni l. 36, Zo-

fia l. 47, Stanisława l. 17, Katarzyna l. 31, Jaworski Jan l. 52, Lipnicki Mi-

kołaj l. 56, Katarzyna l. 38, Maria l. 20, Zofia l.14, Józefa l. 10, Kazimiera

l. 4, Łaba Józef l. 23, Łamasz Karol l.20, Kazimierz 1 roczek, Nieckarz

Rozalia l. 24, Florian l. 61, Jan l.24, Mikołaj l. 24, Karol l. 65, Rozalia l.

70, Antoni l. 28, Zofia l.31, Stanisława l. 12, Katarzyna l. 51, Magdalena

l. 45, Marcin l. 46, Niemczy ski N. l. 55, Olszy ska Eugenia l. 22, Party-

ka Michał l. 48, Maria l. 60, Mikołaj l. 6, Katarzyna l. 14, R bisz Józef l.

34, Piotr l.56, Antonina l. 44, Władysław l. 16, Zofia l. 21, Kazimierz l. 61,

Józef l. 21, Józefa l. 20, Skotnik Katarzyna l. 57, Marian l. 61, wirk Jó-

zef l. 32, Antoni l. 50, Twerd Jan l. 38, Kazimierz l. 4, Urban Maria l. 56,

Karol l. 65, Katarzyna l. 60, Uryga Mikołaj l. 56, Rozalia l.57, Emilia l.

11, W grzyn Kazimierz l. 35, Klara l. 39, Genowefa l.20, Wo niak Józef l.

39.

11 lutego 1944 r. w Wołkowie zgin li: ks. Kaczorowski Józef, jego

matka i dwóch m czyzn; 14 lutego w wirzu: ks. Kwiatkowski Stani-

sław, Komar Paweł i Kisił Kiryło; 20 lutego w

Hanaczowie – Brzoza Jan

l. 25, Wojtowicz Jan (Urszulka) l. 30; z 21/22 lutego w

Tucznej – Błasz-

czyszyn Katarzyna l. 30, jej córka Stefania l. 4,Górski Andrzej l. 28, Woj-

ciech l. 16, Marcin l. 35, Anna l. 30, jej córka l. 4, Górski Piotr l. 76, Roza-

lia l. 28, jej córka l. 4, Górski Marcin l. 24, jego siostra Maria l. 17, Józef l.

32, Katarzyna l. 28, córka Józefa l.7, Michał l. 35, Józef l. 69, Górniak

Maria l. 45, Katarzyna l. 12, Grzeszczyszyn Jan l. 45, Iwa ków Ignacy l.

72, Mikołaj l. 45, Ostaszewska Wiktoria l. 65, Katarzyna l. 19, Wojciech l.

19, Maria l. 3, Anna l. 28, Anna II l. 35, Władysław l. 16,Słabicki Franci-

szek l. 29, Wojciech l. 5, Szpak Jan l. 63,Tur Katarzyna l. 63, Władysław

l. 16, Winnicki Jan l. 32, Józefa l. 28; 24 lutego w

Łahodowie zgin ł

nie yk Piotr; 26 lutego w

Chlebowicach wirskich zgin ło 67 osób,

rozpoznano tylko Dunicza Adama.

1 marca 1944 r. w

Uniowie zamordowano 2 m czyzn (nazwisk

nie ustalono); 3 marca w

Lipowcach zgin ło 10 osób, w ród nich: Bara-

nowski N, jego ona, Władysław N. młody m czyzna (syn byłego sekre-

tarza gminy), Ostrowski Michał i Zator Franciszek; 26 marca w Uszko-

wicach zamordowano 10 osób; z 27/28 marca w Dobrzanicy zgin li

dwaj m czy ni; tej samej nocy we wsi Kopa 4 m czyzn; a w Plete-

nicach 3 osoby; ponadto w marcu we wsi Zadwórze zgin ło 11 osób, a

w dowicach 12 osób.

2 kwietnia 44 r. w Krosienku zgin ło 10 osób; 3 kwietnia w Białej

ponad 20 osób; 10 i 13 kwietnia w Hanaczowie z r k banderowców zgi-

n ło 35 Polaków: Bednarz Józef l. 16, Michał l. 30, Bohonos N. l. 50,

Chmielewski Jan l. 67, Karolina l, 60, D browski Benedykt l. 70, Dyl

Marcin l. 65, Józef l. 35, Maria l. 28, Mikołaj l. 16, Figurska Katarzyna l.

30, Fronczak Mikołaj l. 35, Ilków Stanisław l.44, Józef l. 12, Ilków N. l. 65,

Kunicki Stanisław l. 60, Ł gowy Kazimierz l. 32, Maria, Michaliszyn Miko-

łaj l. 50, Nieckarz Aniela l. 30, Michał l. 15, R bisz Grzegorz l. 70, ro-

dze stwo Słabiniak: brat l. 7, siostra l. 5 oraz 3-letnie dziecko, wirk

Franciszek l. 50, Tybi ska Anna l. 60, Józef l. 18, Tymkowski Michał l.

30, W grzyn Maria l.50, Michał l. 30, W grzyn N. l. 75, Agnieszka l. 70,

Wojtowicz Marcin l. 75, Zofia l. 35; 14 kwietnia we wsi

Kopa zgin ło 8

Polaków; z 25/26 kwietnia w

Niedzieliskach zamordowano 12 osób; tej

nocy równie w

Glinianach zgin ło ponad 40 osób; 29 kwietnia we wsi

Kimirz zamordowano 5 osób; 30 kwietnia we wsi Siworogi zgin ły 4

osoby; ponadto w kwietniu w

Zadwórzu zamordowano 11 osób i w

dowicach 12 osób.

W Wielkim Tygodniu w Łahodowie zamordowano 30 osób, a w

Majdanie Lipowieckim 49 Polaków. Rozpoznano nast puj cych: B -

kowski Bazyli l. 37, Maria l. 63, Maria II l. 8, Bogacz Jan l.36, Chudek N.,

Czajkowski Józef l. 55,Helena l. 29, Tekla, D browski Marcin, Gołogow-

ski Michał, Hawryliszyn Franciszek l. 27, Jan l. 35, Jastrz bski N., Ka-

mas Jan, Kislinger Aniela. Makohon Maria, Rozalia l.31, Marszałek Ro-

zalia l. 55, Michał l. 34, Pikulski Franciszek l. 23, Rozalia l. 19, Płachta

Maria l. 37, Józefa l. 28, Janina l. 31 Podkówka Julia l. 31, Maria, Józef l.

22, Karol, Stefan, Przyjacielska Petronela l. 58, Regotowicz Jan. Solecka

Maria, Solecka N., Stasiuk Maria, Stanisław, Szul Maria l. 31, Zema Jó-

zef, ukrowski Jan l. 22 i Paweł.

2 maja 1944 r. w

Hanaczowie banderowcy zamordowali 46 osób.

W ród nich rozpoznano: D oga Michał l. 60, Figurska Rozalia l.20, Le-

iman Adolf, Lipnicki N. l. 7, Ł gowa Zofia, Nieckarz Albin l.30, Karolina,

Partyka N. l. 55, Antoni l. 28, Skotnicki Józef, Twerdy N. l. 5, Urban Ste-

fania l. 50, Wojtowicz Józef (Mazur), Mikołaj, 3 NN. m czyzn ze Lwowa

(partyzanci); z 6/7 maja we wsi

Połonice zgin ło 10 osób (5-ro dzieci, 4

kobiety i m czyzna); z 16/17 maja w

Białej zamordowano 30 osób; w

maju we wsi

Połtew z r k banderowców zgin ło ponad 100 osób (na-

zwisk nie ustalono), a w

Zadwórzu zgin li: Machowski N., jego córka

Maria l. 12 i Werchopetrowski N. (Rosjanin).

W czerwcu 1944 r. we wsi Łahodów zamordowano 7 osób; w Po-

łuchowie Wielkim 15 osób; w Połuchowie Małym 10 osób; w Przemy-

lanach 3-osobow rodzin (rodzice i córka); we wsi Zamo cie zamor-

dowani zostali Chochuła Maria (Ukrainka) i Szulga Michał; w eniowie

Czajkowski Wasyl; w Chlebowicach wirskich Dunicz Anna.

Do drugiej połowy 1945 r. w wirzu zgin ło 30 osób, w tym Górski

N., Martynowicz Michał, Mudrak Michał, Słabicki Michał, Szwed Kazi-

mierz i ółta ski Marek.

* * *

W lipcu 1944 r. UPA zamordowała w

Łahodowie 5-osobow ro-

dzin Aleksandra Łaby Ukrai ca za ocalenie polskiej rodziny Piotra

nie yka. A złoczy cami byli: we wsi

Biała – dowódc bojówki UPA był

Dubec N. syn ks. gr.-kat. W

Chlebowicach wirskich ks. gr.-kat. nawo-

ływał do mordowania Polaków słowami: Ukrai cy nie mog przyj na

wi cone, je li nie zlikwiduj Lachów. We wsi

Lipowce ks. gr.-kat. od-

mówił pogrzebania pomordowanych Polaków, obawiaj c si , e bande-

rowcy mog i z nim zrobi to samo co z Polakami.

(Według relacji 13 wiadków).

POWIAT RADZIECHÓW

Szacuje si , i na terenie powiatu zamordowano około 2.000 Pola-

ków. Według relacji wiadków (do 1998 r.) ustalono tylko 113 nazwisk.

W styczniu 1944 r. we wsi Witków (najprawdopodobniej Nowy)

zamordowano 15 osób, w tym Sobieskiego N. ; 14 lutego w Toporowie

zgin ł ks. Kuczy ski Jan; 18 marca w

Łopatynie zgin li: Kozakowski

Kazimierz i dwaj bracia Borkowscy; w

Pawłowie – Zawadzki Piotr i Pa-

danowski Aleksander; w

Podbatyjowie – Marcinkowska Józefa.

Z 1/2 kwietnia 44 r. dokonano w

Pawłowie mordu masowego. Zgi-

n li: Boli ski Jan z on Ew , Bł dek Anastazja l. 70, Grabowski Alek-

sander, Janiszewski Michał z on Anastazj i córk , Jaworski Józef l.

16, Kapu ci ski Edmund, Koprowski Michał l. 66, Korkosz Józef l. 66 i

Stanisław, Kuczy ski Jan (ojciec zamordowanego ksi dza), Mazurkie-

wicz Anna z córkami: Zofi l. 20 i Stefani , Mazurkiewicz Franciszek,

Malec Zofia l. 18, Miszczuk Piotr, Okos Piotr z on Mari , Samborska

Zofia, Stanisław, Sus Franciszek i syn Józef, Sus Jan z on Mari i sy-

nem Stefanem l. 16, Spaczy ski Karol l. 70, Terlikowski Stanisław i dwie

jego córki: Kazimiera l. 19 i Aleksandra l. 14, Terlikowska Franciszka (c.

Stefana), Truchemczyk Jan, NN. m czyzna.

Z 25/26 maja 44 r. zgin li w

Łopatynie: Diller Alojzy, Dy ka Michał

z on Karolin , Dy ka Józef l. 12 (s. Jana), Drozdowski Kazimierz,

Drozdowska Anna z córk , Kozakowski Jan l. 48 z on Mari l. 45 i cór-

k Helen l. 9, Kozakowski Stanisław l. 50.

16 lipca 44 r. zgin ł w Stojanowie ks. Szarzewicz Franciszek a 8

wrze nia zgin ło tu 39 Polaków (o nieustalonych nazwiskach).

* * *

Niektórzy Ukrai cy ostrzegali swoich polskich s siadów o maj -

cych nast pi napadach banderowców, szczególnie ci starsi wiekiem.

Tak było we wsiach:

D bowica, Pawłów, Smarzów. Przed zniszcze-

niem ko cioła w

Witkowie Nowym Ukrainiec ukrył oraz Matki Boskiej

Pocieszenia i oddał go pó niej ks. Tadeuszowi Piławskiemu.

Ale w

Pawłowie ks. gr.-kat. Iwan Hrynioch kierował z lasu Na Miel-

nikach bojówkami UPA przy mordowaniu Polaków. Natomiast zaraz po

wkroczeniu Niemców w tym e Pawłowie inny ksi dz gr.-kat. Wasyl Da-

wydowycz budził z ambony cerkiewnej nienawi do Polaków, posługu-

j c si hasłem Ukraina bez Polaków .

(Według relacji 3 wiadków).

POWIAT SKAŁAT

Szacunki wskazuj , e w powiecie zamordowano około 1.500 ludzi,

a zebrane do 1998 r. relacje wiadków wykazuj 643 nazwiska pomor-

dowanych.

Ju w listopadzie 1939 r. zgin ł w

Chmieliskach z r k nacjonali-

stów ukrai skich Adamek Tadeusz, a w 1940 roku Mili czuk Mikołaj. W

lipcu 1941 r. został tam zabity liwa Piotr; w

Ostrzelcach (?) zgin ł

Jankowski N.; w

Poznance Hetma skiej zamordowano okrutnie 10 Po-

laków, m. in. zgin li: Stupak Bronisław i dwaj jego synowie, nauczyciel

Wojna Jan i dwaj jego bracia Paweł i Eugeniusz oraz Ziemba Paweł.

W styczniu1943 r. zamordowano w Krasnem – 20 osób; w lipcu 60

osób w Orzechowcu a 20-tego w Połupanówce nauczyciela NN.

W pa dzierniku 43 r. zgin li: we wsi Chmieliska Pieczonka N. (brat

ksi dza); w Horodnicy – NN l. 18; we wsi Krzywe – 8 osób, w tym Ko-

nenko Stanisław.

1.12.43 r. zgin ł w

Połupanówce Rybak Józef; l. 12; w Oknie – 12

osób; 21.12 we wsi

Ostra Mogiła Toporowski Florian (ze Skałatu) i

Demkowski N.; w

Starym Skałacie – Mormul Stanisław.

16.01.44 r. we wsi Le anówka zamordowano 10 osób; 23.01 we

wsi Krzywe zgin li 4 m czy ni; w Wawelówce(?) - kilka osób (na-

zwisk nie ustalono).

8.02.1944 r. we wsi Sorocko zabito Malawskiego N. i Oko skiego

Leona; 19.02 w

Oknie zamordowano 8 osób, w tym nauczyciela Brzu-

choczka N i NN. pracownika Liegenschaftu; w

Mytnicy - 10 osób, w tym

Gorzkowski N. l Krzy anowski N; we wsi

Bucyki zabito jednego Polaka;

Grzymałowie – 3 m czyzn i kobiet ; w Magdalówce zgin li: Horwat

Jan l. 44 i Katarzyna, Kazimierów Jan l.35, Krzyszłowski Jan l. 40, Krzy-

szłowska Stefania l. 29 ( . Stanisława) i jej syn Eugeniusz l. 7, Łajdziak

Stanisław l. 30, Maryszczak Eliasz l. 40, Mormul Jan l. 40, Wojnarowski

Szczepan l. 45, Zubik Michał l. 37, Zubyk Iwan l. 29 (Ukrainiec), Zygał

Jan l. 35; w

Mazurówce zgin ł jeden m czyzna.

6.03.44 r. w

Zarubi cach zgin ła Kawka Kazimiera (ze Skałatu);

11.03 zamordowano w

Iwanówce 55 Polaków (nazwisk nie ustalono).

W kwietniu 44 r. we wsi

Hlibów zamordowano kobiet i jej dwie

córki oraz Franeckiego Franciszka i jego on ; we wsi

Łuka Mała zgin -

ła Klapa Maria; w

Mytnicy Krzy anowska Adela (z Harmatijów); we wsi

Sorocko zgin ło kilku Polaków, w tym Malawski N. l.60, jego ona i syn

l. 15.

26.05.44 r. we wsi Poznanka Hetma ska został zamordowany

Miksza N. (organista ze Skałatu) oraz Lewek N.; w Turówce zgin ło 14

polskich rodzin.

Z 16/17 lipca 44 r. we wsi Krasne zabito 50 osób.

26.09.44 r. w

Nowosiółce Skałackiej zgin ła Krupa Kazimiera.

W pa dzierniku 44 r. zostali zamordowani we wsi

Chmieliska NN.

ojciec i dwóch synów; w

Hałuszczy cach – Hesio Bartłomiej l.16 i jego

matka, Paszkowski Jan l. 16 i jego matka oraz NN. – brat jednego z za-

mordowanych, Rejfur Tadeusz, Sołda Tadeusz, Zarucki Jan; 12.10 we

wsi

Ostapie zgin li: Biegalska Ludwika, Godziecki Szczepan i Henryk,

Szuba Stanisław i NN. zakonnica Szarytka.

W listopadzie 44 r. we wsi

Mytnica zamordowano około 30 osób,

m. in. zgin li: Buczkowski N. l. 40, Józef i jego córka Klaudia, Grabowa

N., Jó wiak i jego synowie Wiesław i Zbigniew, Krzy anowski Bronisław,

Leon i jego ona Stanisława, Kozłowska Marcela, Solarz Tadeusz,

Szlachta Jan i jego syn Zbigniew, Rychlewska Maria, T goborski Rudolf,

Tustanowska Joanna, Wyspia ski Jan l. ok.50, Bronisław i jego brat Ta-

deusz.

Sorocku zabito 22 listopada Kobyluka Jana, a nast pnego dnia

dokonano masowego mordu w trakcie jego pogrzebu. Zgin ło około 70

Polaków: ks proboszcz D yzga Adam, Baczy ski N. l. 40, jego ona An-

na l. 40, Dobuch Jan l. ok. 30, Dymitr l. ok. 49 i jego ona l. ok. 49 oraz

16 osób z rodziny Dobuchów, Dutka Maria l. 50, Fuchs N. (m czyzna) l.

ok. 60, Górecki N. l. ok. 30 i N. l. ok. 19, Hołtra Piotr l. ok. 51 i jego ona

l. ok.50, Łojowska N. ( ona Piotra) l. ok. 50, Mazur Michał l. ok. 40, jego

ona Maria, Nusbaum Michał l.19 i Michał II l. 60, jego ona Anna l. 58,

córka l. 32, dwaj synowie Jadwigi Nusbaum: l. 2 i Eugeniusz l. 8, Maria l.

30 i jej synowie l. 2 i l. 3, Oko ska Joanna l. 38, Anna l. 40, Janik N. l. 50

i synowie Mikołaj l. 30 oraz Józef l. 20, Konopnicki N. l. 60, Konopka N. l.

60, Konopka N. l. 30, Kobyluk N. l. 50 ( ona Jana), Koronkowska Helena

l. 24, Kulik Franciszekl. 40, Jan l. ok. 40, Kobasiewicz N. l. 60, jego ona

l. 50, Komorowska Aniela l. ok. 28, Łojowski Piotr l. ok. 50, Rychlak N. l.

19 i N. l. 30, Urba ska Maria l. ok. 30, Wi niowska Maria l. 30 i jej syn

l.1,5, Ziółkowski Marcin l. 40, jego ona Antonina l. 32, Jan l. 50 i jego

siostra Anna l. 45, Zielony Jan l. 35, jego siostra Anna l. ok. 30 oraz ich

babcia Zofia l. 80. (Lista niepełna).

W grudniu 1944 r. zamordowano w

Hałuszczy cach 12 Polaków;

Magdalówce zgin li: Grudecki Józef l. 14, Mormul Helena l.18, Zubik

Magdalena l. 60 i Zygał Antoni l. 43; w

Nowosiółce Skałackiej zabito

Popielarza Michala; w

Ostapiu (5-go) zgin li: Gumienny Paweł i Rogal-

ski Marcin.

W 1944 r., w ró nym czasie, zamordowani zostali: w Horodnicy

Masny Józef, jego ci arna ona Anastazja i 5-ro ich dzieci; w Roso-

chowa cu Czerkas Antoni l. 35, Grandsort Walenty l. ok. 20, Kossowska

Bronisława (z Wawrzynów) l. 45, Mi ków Kazimierz l. 18, Pastuch Woj-

ciech l. 75, Pohodyniak Józef l. 25, Ratkowska Maria l.35, Szczerbaty

Antoni l. ok. 35, Termena Józef l. 22, Wawrzynów Stanisław l. 40, Broni-

sław l. ok. 40, Marcin l. ok. 75, Wróblewski Zygmunt l. 22; we wsi

Krzy-

we zgin ł kolejarz Starodub Andrzej; w Czerniszówce banderowcy za-

mordowali 50 Polaków; w

Faszczówce zabito dwie NN. kobiety, Gabri-

lów Helen oraz Kosmatk Rózi i jej siostr ; w

Hlibowie Kami sk N.,

Rakszt N. i osob o nieustalonym nazwisku

W latach 1941 – 1945 w

Kaczanówce zamordowano 10 osób; w

1943-1945 w

Hałuszczy cach 50 ludzi; w lutym 1945 r. w Eleonorówce

– 47 kobiet i dzieci; 12 lutego w

Dorofijówce 47 osób, w marcu w Hli-

bowie – 45 osób; z 2/3 maja we wsi Bucyki zabito Króla Władysława; w

Kaczanówce Kocuna N., Owczarka Bronisława, Sułka Piotra ps. “Noga”,

Wola skiego Józefa; w

Le anówce – Konopnickiego N.

Wiosn 1945 w

Mytnicy zgin ła Krzy anowska Adela (z Harmati-

jów), zamordowana przez swego brata Michała Harmatija Ukrai ca z SS-

Galizien.

* * *

We wsi Krasne ks. gr.-kat. w nocy z 16/17 lipca1944 r. ukrył w

ostatniej chwili ksi dza rz.-kat. Łukasza Makol dra. W Magdalówce za-

bito za odmow współpracy z UPA 29-letniego Iwana Zubyka. We wsi

Sorocko gr.-kat proboszcz ostrzegł przed napadem ks. Adama D yzg .

Dzie pó niej ks. D yzga został jednak zamordowany.

Ale ... we wsi Chmieliska ks. gr.-kat. ju w lipcu-sierpniu 1941 r.

nawoływał w kazaniach do rozprawy z ydami i Lachami. We wsi

Czer-

niszówka ks. gr.-kat. Kuni kyj wi cił w cerkwi no e banderowcom. We

wsi

Hlibów miejscowy proboszcz gr.-kat. Korduba zasiadał w “rewolu-

cyjnym s dzie” i ferował wyroki mierci, po uprzednim torturowaniu “ska-

zanych” Polaków.

(Według relacji 11 wiadków).

POWIAT TARNOPOL

Szacuje si , e na terenie powiatu zamordowano 3.000 ludzi, a

według relacji wiadków, którzy prze yli te zbrodnie, ustalono do 1998 r.

1364 nazwisk ofiar.

We wrze niu 1939 r. w

Łozowej zgin ł Kanas Jan; w Denysowie

zamordowano 7-osobow polsk rodzin (dziewczynka miała l. 4, a bab-

cia l. 85) oraz Tadeusza i Helen Pawliszyn; we wsi

Domamorycz zabi-

to kilku polskich ołnierzy powracaj cych z frontu; w Hłuboczku Wiel-

kim 18 wrze nia zabity został przez czerwonoarmistów Tadeusz Łysy,

wskazany im przez miejscowych Ukrai ców; w Zabojkach zgin ło kilku

ołnierzy powracaj cych z frontu.

W lipcu 1941 r. w

Gajach Wielkich zgin li: Ciso Józef l. 20, Maria

l. 19, Szyma ski Stanisław.

We wrze niu 1943 r. w

Bucniowie udaremniono napad na Gajew-

skiego N.; w

Stechnikowcach zabito Piotrowskiego N. W pa dzierniku

1943 r. w

Kokutkowcach zamordowano 7 Polaków w tym: Migał Jana

(organist ), Szarego Wawrzy ca i wirskiego Władysława.

2.11.1943 r. w

Baworowie zabito ks. Procyka Karola i organist

Wi niowskiego Szymona; w nocy z 6/7 listopada we wsi

Hładki zgin ł

wirek Jan l. 39.

W lutym 1944 r. w

Doł ance zgin ło kilkana cie osób; w Dubow-

cach zamordowano 6 Polaków, w tym Reglickiego Grzegorza, jego on

Katarzyn i Szczerbakow N. (z Horo anki).

4.03.44 r. w

Baworowie, tu przed wkroczeniem Armii Czerwonej,

zgin ł Karol Ludwik.

8.03.44 r. wielka tragedia rozegrała si we wsi

Płotycz. Uciekaj cy

Niemcy dokonali z pomoc UPA masowego mordu. Zgin li: Babij Piotr l.

42, Bili ski Józef l. 23 (z Kołodna), Bojarski Klemens l.70, Cielecki Józef

l. 33, Ciura Antoni l. 32 (uciekinier z Witkowic na Wołyniu), Czekaj Alek-

sander l. 33, Drzewi ski Józef l. 29, Dubik Stefan l. 24, Hajduk Włady-

sław l. 47, Kisiel Piotr l. 48, jego syn Romuald l. 22, Władysław II l. 35,

Kubów Franciszek l. 30 (z Berezowicy Małej), Lehman Piotr l. 13, Michał

l. 21, Marian l. 16, Władysław l.18, Sylwester l. 40, La niewski Stanisław

l. 42, Marcinowski Michał l. 72, Matwijów Marian l. 25, Olejnik Michał l.

22, Jan l. 87, Ostrowski Władysław l. 21 (z Krowinki), Pacuła Władysław

l. 29, Paciak Michał l. 64, Połygacz Eliasz l. 40, Powro nik Władysław l.

22, Sendyk Wojciecj l. 62, Józef l. 38, Smoli ski Kazimierz l. 18, Piotr

l.27, Tomaszewski Kazimierz l. 35, Władysław l. 21, Ulba ski Michał l.

55, Wołek Władysław l. 22, Wróbel Władysław (uciekinier z Wołynia),

Zamkowy Jan l. 66, Ziółkowski Stanisław (z Łoszniowa).

22.03.44 r. w

Kurnikach Szlachcinieckich zostali zamordowani:

B czkowski Józef l. 13, Dziedzic Jan l. ok. 60, Jagielicz Piotr l. 56, Janik

Antoni l. ok. 40, Juzwa Jan l. ok. 40, Kotowicz Antoni l. ok. 60, Mikołajów

Andrzej l. 18, Polowa Stefania l. ok. 35, Szewczuk Antoni l. ok. 65, Fran-

ciszek l. ok. 70.

22.03.44 r. we wsi

Chomy zgin li: Dziedzic Franciszek l. ok. 60 i

jego syn Kazimierz l. 10.

15.04.44 r. w Chodaczkowie Wielkim ołnierze SS “Hałyczyna”

wymordowali 862 osoby narodowo ci Polskiej.(brak listy ofiar). W kwiet-

niu 44 r. w Kozłowie zgin li: Bajok Michał, jego syn, Domaradzka –

Toporowska Katarzyna i jej NN. s siadka, Dunajewski Adolf, Mróz Jan;

w Zabojkach zgin ło 50 mieszka ców w ród nich Domarecki Mikołaj; w

okolicach

Tarnopola zabito Kozieczko Henryka. W maju 1944 r. w Bor-

kach Wielkich zamordowany został Lak Józef (syn organisty) l. ok. 20.

We wrze niu 1944 r. w

Brzezinie zamordowano Nawareck N. i jej

wnuczk ; w

Skomorochach – Jankowskiego Bolesława l. 35, Kwa-

niewskiego Stanisława l. 21, jego córk oraz 7 osób z rodziny Bobkow-

skich. W pa dzierniku zgin ł w

Ładyczynie ukrowski N. i 5-ciu innych

Polaków.

24.12.1944 r. w

Skomorochach zamordowano Wiatrow Włady-

sław l. 20 ( on Wasyla); w

Bucniowie – nieznan liczb ofiar; w

Czernichowie – NN. m czyzn i Polk ( ona Ukrai ca, który j zamor-

dował); w

Poczapi cach - kilka osób, których nazwisk nie ustalono; w

Chodaczkowie Wielkim – brata i siostr ks. Chabły.

Wielki ludzki dramat rozegrał si w Wigili Bo ego Narodzenia

1944 r, kiedy to banderowcy dokonali masowych mordów.

Ihrowicy zgin li: Dutczak Anna ( . Wojciecha) l. 58 i jej córka

Karolina l. 15, Białow s Anna ( . Sylwestra) l. 44, Białow s Julia ( . Mi-

chała) l. 33, Kozibroda Maria ( . Jana), Litwin Paulina ( . Wincentego),

Białow s Jadwiga (c. Michała), Litwin Mikołaj (s. Jana), Białow s Franci-

szek (s. Michała) l. 55, jego ona Karolina, Białow s Franciszek (s. Win-

centego) l. 60, Białow s Antoni (s. Ignacego) l. 67, Białow s Jan (s. An-

toniego) l. 52, Białow s Rozalia ( . Jana) l. 49, Białow s Maria (c. Jana)

l. 19 i Stefania, D ygała Aniela (c. Jana) l.23, jej syn Ada l. 2, NN. na-

uczycielka z Cebrowa l. 30, Białow s Tatiana ( . Antoniego), D ygała

Jan (s. Stanisława), ks. Szczepankiewicz Stanisław l. 38, jego matka

Anna l. 70 i jej syn Tadeusz l. 42 oraz córka Stefania l. 36, Biskupska

Katarzyna ( . Józefa) l. 45, jej syn Józef l. 13 i córka Stanisława l. 7,

Sobczak Aleksandra ( . Jana), Dutczak Domicela ( . Jana), jej córka

Anna, Mot Stefania (c. Antoniego) l. 19, Mot Daniela l. 25, Litwin Maria

( . Jana), Bartman El bieta, Kozibroda Michał l. 67, Litwin Kazimierz l.

17, Litwin Paulina ( . Stefana), Magdalena, Migała Stanisław l. 49, jego

ona Stanisława l. 48 i ich dzieci: Władysław l. 20, Genowefa l. 17, Sta-

nisława l.22, Bo czak Bronisława (c. Piotra) l. 13, Stanisław (s. Piotra) l.

9, Białow s Stefan (s. Franciszka), Białokur Włodzimierz, Litwin Katarzy-

na ( . Mikołaja), Kazimierz (s. Mikołaja), Janina (c. Mikołaja) l. 7, Kuczer

Wiktoria ( . Karola), Nakonieczna Franciszka ( . Juliana), Białow s Ma-

ria ( . Michała), Nakonieczny Grzegorz, Justyna, Józefa l.30, Eudokia,

Maria, Błaszczuk Wiktoria, Kazimierz (s. Franciszka) l.16, Białow s Ro-

zalia (c. Eliasza), Raba Jan l. 69, Rurarz Łukasz, jego ona Maria, Litwin

Mikołaj, jego ona Helena i wnuczka Stefania z domu Litwiniec, Bartnik

Maria, Kupyna Michalina (z Dobrowód), Nakonieczna Czesława (z Do-

browód), Milej Karolina l. 35, jej dzieci l. 7 i l. 5, Burakowska Marcela l.

70, Dziedzic Franciszek l. 60, jego syn Kazimierz l. 16, D bicki Kazimierz

l. 3 (wnuk Stefana Litwina), Nakonieczny Wawrzyniec, jego ona Janina,

Jaworska Anna (kaleka), Eudokia, Białow s Agnieszka l. 90, Kocaj Fran-

ciszka (z d. Kubów) uciekinierka z Berezowicy Małej, Kulik Julia ( . Jana

kowala) l. 64, Białow s Tatiana l. 80, Kulik Julia, dwaj NN. z Berezowicy

Małej, którzy uciekali do Tarnopola, a noc zastała ich w Ihrowicy oraz

Hry (Ukrainiec) m Polki i 4-osobowa rodzina Sienkiewiczów (z Łubia-

nek Wy szych).

Tej samej Wigilijnej Nocy w

Łozowej zostali zamordowani: Ataman

Jan l. 21, Bar Katarzyna l. 37, Knop Jan l. 70, Ku Sabina l. 40, B k

Władysław l. 47 i Katarzyna, Bednarska Anna l. 75, Bednarski Franci-

szek l. 48, Katarzyna l. 40, Bojko Józef l. 79, Michał l. 41, Borak Sabina,

Cie la Maria l. 48 i jej córki Maria l. 24 i Stefania l. 21, Józef l. 70, Felicja

l. 60, Stefan l. 51, Franciszka l. 69, Tomasz l. 45, Czubka Mikołaj l. 68,

Waleria l. 21, Diaczun Michał l. 14, Piotr l. 2, Anastazja l. 40, Jan l. 10,

Władysław, Drop Maria l. 24, Katarzyna l.52, Antoni l. 47, Anna l. 55, Eu-

genia l. 22, Maria (c. Jana) i jej 6-miesi czne dziecko, Dubiel Jan l. 56,

Franciszek l. 12, Maria l. 28, Fene ska Teresa l. 41, Gajowska Maria l.

100, Stanisław l. 35, Grabas Paweł l. 38, Kazimierz l. 22, Wiktoria l. 48,

Aniela l. 71, Wojciech l. 10, Albina l. 12, Adam l. 61, Kaczor Franciszek l.

50, Ku Maria l. 24, Michał l. 16, Maria II l. 1,5, 1-roczny Paweł, Anna l.

35, Bogumiła l. 70,Teofila l. 24, Stanisław l. 16, Stefania l. 3, Katarzyna,

Ku -Stocka Maria, Laszka Wasyl (Ukrainiec) l. 28, Litwin Maria l. 19,

Łagisz Maria l. 29, Anna l. 2, Aniela l. 28, Makuch Jan l. 5 i 10-

miesi czny Paweł, M dryk Józef l. 7, Markowicz Anna, Mazurkiewicz

Sabina l. 31, Aniela l. 78, Katarzyna l. 35, Emilia l. 8, Jan l. 60, Makuch

Józef l. 2, Mo cipan Jan l. 16, Anna l. 70, Waleria l. 32, Nosek Piotr l. 70,

Franciszek, Paszek Olga l. 40, Piero ek Ewa l. 70, Płaksa Stefan l. 65,

Osipa Anna l. 55, Sabina l. 26, Mojsiejewicz Bobko (Rosjanin), Rapacka

Anastazja l. 18, Karolina l. 15, Skorobohaty Józef, Jan l. 4, Stocka Ge-

nowefa, Michał l. 31, Pelagia, Kaczor Sabina l. 45, Anna l. 75, Kanas Ka-

rol l. 67, Zofia l. 69, Ludwik l. 78, Agnieszka l. 76, Bronisława l. 18, Bła ej

l. 75, Maria l. 90, Ja Irena, Kizłyk Wiktoria l. 71, Leonora l. 41, Józef,

Michał l. 35, Maria l. 17, Anna, Kozioł Maria l. 35, Karolina l. 72, Stocka

Aniela l. 40, Parania l.80, nihur Wasyl (Ukrainiec) l. 79, Szpilur Maria l.

52, Marian l. 35, Tyne ska Aniela, Waligóra Piotr l. 72 Waligóra N. (z

Kurnik Szlachcinieckich), Wojciechowska Irena (Aniela), Stanisław, Za-

bawska Maria l. 60, Zabórska Anna l. 32 jej dzieci: Jan l. 2, Maria l. 5,

Zagrobelna Maria l. 17 i dwoje dzieci (z Kurnik Szlachcinieckich) oraz

dwoje dzieci NN. z Tarnopola.

W wi to Bo ego Narodzenia zostali zamordowani przez UPA w

Petrykowie: Biała Wiktoria, Ma lanka Karolina l. 20, Bronisława l. 16,

Lewicki Jan (garbaty), Dobrza ski Jan i Maria l. 16, Turski Jan, Łoza An-

tonina (z Kurpiów); w Stechnikowcach w grudniu zamordowano: nihu-

ra N., jego on i ich dwoje dzieci oraz Barabasza N.

Ponadto w 1944 r, (brak dokładnej daty) we wsi

Ostrów mier

ponie li: Beniowski Piotr (młynarz), jego bracia Józef i Paweł.

W styczniu 1945 r. w

Zabojkach zamordowano ks. Karczewicza

Michała; w lutym w

Skomorochach – Berkowicz Sabin l. 45; w marcu

zgin ły tam Kwa nicka Adela l. 17 i jej matka Emilia l. 48; w

Romanów-

ce zamordowano nauczyciela Tetiuka Michała; 18 marca w Draganów-

ce – Domaradzk Juli l. 5 i jej syna Władysława oraz córk l. 14, Doma-

radzk Katarzyn ( . Jana) l. 30 i Domaradzkich: Zbigniewa-Tadeusza l.

12 i Kazimier -Mari .

27.03.45 r. w

Gajach Wielkich bandy UPA dokonały masowego

mordu. Zgin li: Babiak Na cia (Ukrainka), Borutowicz Józef, jego ona

Maria (z Mysłowej), syn Tomasz, Skowro ska Anna, Kopiec Zdzisław l. 6

i Mieczysław l. 19 (s. Pauliny), Byndas Maria (z Posłusznych) l.49, Ciso

N. (ojciec zamordowanych w lipcu 1941 r. Józefa i Mariana), jego ona i

córka Janina, Czarniecki Tomasz l. 80, jego ona Katarzyna l. 67, Ka-

szuba El bieta i jej córka Julia, Ka mierzów Józef, jego syn Jan, Gurgu-

rewicz Maria, Teofila (z Jacyszynów), jej syn Kazimierz, Huculak N., Ki-

nal N. (c. Mikołaja), Kociuba Maria (z Piechów), jej córka Julia i wnuczka,

Kopiec Franciszka (z Buniakowskich), Laskowska Maria, jej pasierb Pa-

weł, Mikołajów Jan, Ostrowski Adolf Emilia (z Cisoniów) i troje dzieci Ci-

soniów, Ostrowski Władysław l. 48, jego ona Agnieszka, Dubelt Maria,

jej córki: Janina, Władysława i Helena, Strykowska Julia (z Pasierbów),

Stanisławczyk N. Szyma ska Rozalia, Szpilska N. ( . Antoniego), jej tro-

je dzieci, NN. Ukrainka (za ostrze enie Szpilskiej), Jacyszyn Katarzyna,

jej córka Józefa i zi Wagner Józef oraz córka Wagnerów Janina i syn

Adam, Szyma ska Rozalia (z Jacyszynów), Gurgurewicz Tadeusz, Za-

wadzki Aleksander, jego ona (w zaawansowanej ci y) oraz syn Stani-

sław i córka Maria, Szyma ska Katarzyna, Kaczorowski Kazimierz oraz

8 nierozpoznanych osób.

W kwietniu 1945 r. w

Borkach Wielkich zabity został Folczyk Ste-

fan; w

Isypowcach Czarnuszka Michał; 20 kwietnia 45 r. w Janówce

zgin li: dwaj m czy ni i kobieta; w

Krasówce – 4 Polki.

* * *

W roku 1944 w

Czernichowie Ukrainiec wrzucił swoj on (Po-

lk ) yw do cembrowanej studni. Natomiast nowy gr.-kat. ksi dz

przybyły tu ze Lwowa, pot pił zabójstwa Polaków przez UPA.

Nast pnego dnia ju go zamordowano. W Petrykowie Ło a Antonina (z

Karpinów) została zmasakrowana za odmow współpracy z UPA. W

Gajach Wielkich młod Ukraink zamordowano za ostrze enie Polki

(Szpilskiej) przed napadem w dniu 27.03.45 r. – m Polki – odmówił

wykonania polecenia zamordowania jej. Nie mamy informacji co si z

nim stało, natomiast jego on zamordowali banderowcy.

Ale ... w

Draganówce ksi dz gr.-kat. Iwan Diduch, głosz c kazanie

w cerkwi, denerwował si , e nic si we wsi nie dzieje, a powinno pa w

jego parafii przynajmniej 100 Polaków. W

Isypowcach gr.-kat. ksi dz

odprawił “s d” nad Polakami na swojej plebanii, za umieszczenie na

krzy u napisu w j. polskim. We wsi

Stupki ksi dz gr.-kat. po wi cał w

cerkwi narz dzia zbrodni.

(Według relacji 15 wiadków).

POWIAT TREMBOWLA

Według szacunków w powiecie zostało zamordowanych 2.500 lu-

dzi. Do 1998 roku ustalono na podstawie wiadków 644 nazwisk.

W lipcu 1941 r. w

Laskowcach zostali u mierceni: Gruszewski

Bronisław, Michał, Frydrych Mikołaj, Owsia ski Piotr, Władysław, nie-

ek Kazimierz; w Mogielnicy zabito 15 Polaków – rodzin Janickich,

Malinowskich i Mazurów oraz Hoc Stanisława i Soleckiego Leona.

We wrze niu 41 r. we wsi Małków zabito 6 osób; w Młyniskach –

4 osoby.

W czerwcu 43 r. w

Brykuli Nowej zabito 3 osoby; w lipcu w Trem-

bowli – Stawarskiego (Stanowskiego) Eugeniusza, Gało sk Iren , Ju-

naka Wacława, Szyma skiego N.; w

Krowince – Ferenca Jana l. 20,

Czarn N. l. 70, Ostrowskiego Jana l. 20 i Asprasa Adama l.54.

W sierpniu 43 r. w

Kulczycach zgin ł Jó ków Michał; w pa dzier-

niku w

Kobyłowłokach - Ciesielski N.; w Mogielnicy zabito 9 osób, w

tym ksi dza gr.-kat. Panasiuka.

10.11.43 r. w

Plebanówce zabito Juchniewicza Jana, 23-go za-

mordowano 10 osób: Gliwa Jan l. 40, Krukowski Jan l. 41, Łamajda Wła-

dysław l. 41, Malinowski Michał l. 41, Józef l. 39, Karol l. 40, Miku Igna-

cy l. 45, Tarka Michał l. 39, Turza ski Karol l. 41, Smole ski Jan l. 41 a

24 listopada: Malinowski Ignacy i P kowski Piotr; w

Strusowie w listo-

padzie zgin ł Kowalewski Stefan.

15.12.43 r. w

Janowie został zamordowany Cirko Mikołaj; w Se-

menowie Kremer Antoni i Ko cielniak Bronisław; w Stadnicy zamordo-

wano 25 osób; w Zazdro ci – 9 osób, w tym Błatkiewicz N., Garbowicz

Karol, Moczulski N., Sławi ski Emil, arski N. oraz NN. m czyzna; w

Zniesieniu - Szałapata Leonarda; w Boryczówce (w 1943 r.) zgin ł

Ksi yk Bartłomiej.

W styczniu 1944 r. w Podhajczykach zamordowano 10 Polaków;

w lutym w

Łoszniowie - 2 osoby; w Zazdro ci w okresie zapustów zgi-

n ło 45 Polaków, w ród nich Sławi ska N. i Podhajecka Ró a; 13 lutego

Zniesieniu – Bajrakowski Julian i Partyka Marian.

W nocy z 12/13 marca 44 r. w

Iwanówce zamordowano 14 osób,

w ród nich Kocha ski Władysław, Kowalski Grzegorz l. 58, Szotarski N.,

Urba ski N. i jego 3-osobow rodzin ; 15 marca w

Plebanówce zgin li

Michalska Michalina siostra Piotra), Zygmunt Piotr i Zygmunt Anna; 19

marca w

Mogielnicy – Janicka Bronisława l. 42, jej córka Nella l. 16 i

syn Józef l. 13.

Najwi kszego mordu na Polakach dokonano w tym powiecie w

marcu 1944 r. w

Tiutkowie, gdzie zgin ło 120 osób. Dotychczas na-

zwisk nie podano.

W nocy z 18/19 marca w

Wierzbowcu zamordowano 62 Polaków,

w ród których rozpoznano nast puj ce osoby: Bartosiewicz Grzegorz,

Antoni, Bazylkiewicz Helena, Bielecki Maciej, Bulak Alojzy i jego małe

dziecko, Bukak Stefan, Andrzej, Stanisław i jego dwoje dzieci, Buła Jan,

Wawrzyniec jego córka, Byk Franciszek, Marian, Grzegorz, Józef, Cy-

ganiec Anna jej dwoje dzieci, Grycan Apolonia, Józef, Antoni, Andrzej,

Michał, Alojzy, Hoc Anna, Kinal Maria, Józef, Katarzyna, Kubaczkowski

Tadeusz, Anna, Maria, jej trójka dzieci, Olejnik Jan, Pie kowski Stani-

sław, Maria, Polulak (Polubak) Stefan, Rutko Alojzy, Maria, Rozalia i trój-

ka jej dzieci, Skubicka Michalina nie ek Małgorzata i czwórka jej dzieci,

Szmigiel Michał, Apolonia, Sadluk Bronisław, jego ona i trójka ich dzie-

ci.

W kwietniu 44 r. w

D binie zostali zamordowani: Jastrzembski

Zbigniew i Łoboccy: Bronisław, Edmund, Ernest, Czesław i Alojzy; w

Hleszczawie zgin ło 15 osób; w Iławczu - 20 osób, w tym: Galo ski N.

l. ok. 55, Szmid Antoni l. 38, Aniela l. 30, Witomski Leon l. 40 i Julia l. 40;

Ruzdwianach - Kinasz Stefania, Kocur Bronisława i Łucja.

W maju w

Iławczu zgin ł Kałdus N.; w lipcu w Laskowcach za-

mordowano 15 Polaków i NN. alumna gr.-kat.; we wrze niu w

Kobyło-

włokach zgin li: Duchnicki Władysław l. 60, J drys Piotr l. 30, Kowal

Rysia l. 7, Przybylski Józef l. 34 i Stojanowska Michalina; w

Mogielnicy

zamordowano kilku Polaków.

W pa dzierniku 1944 r. w tej e

Mogielnicy zamordowano 80 Pola-

ków, w ród nich: Bezwercha N., Celi ski Józef, Dzielnik Antoni, Górza -

ski N., Homik N., Jacenty Józef, Janicka Józefa, Rozalia, Franciszek,

Jawna Tekla (z Nowickich) l. 34, Kali ska N. i jej córka, Kasztelan Antoni

i trzy osoby, Kot N. i trzy osoby, Krajewski Józef, Krzyczkowski Rodion,

Krzuczkowski N., Mazur Bronisław, Nanowski Eugeniusz, Eugenia, Na-

raniewska N., rodzina Orkuszów, rodzina Słobodzianów, Szymkiewicz

Eugenia, Witomski N. i dwie osoby, Wojnar N., Wojnar N. (kobieta), Za-

zulak N., abski N.

Słobódce Janowskiej zostali zamordowani: Amorowicz Ma-

rian, Kedzierewicz Michał, Pindera Paweł l. 17, Powszyk Józef l. 16,

Semkowicz N., Słobodzian Jan l. 17, Julia, jej córka l. 8; w

Trembowli –

Tkaczy ski N. a 25 pa dziernika Maceluch Jan (st. sier . KOP i AK).

W listopadzie 44 r. w

Iławczu zabito Goło skiego Dominika; w

Chatkach 24 listopada zabito Malinowskiego Ignacego. W grudniu 44 r.

Ruzdwianach zgin ł NN. ołnierz WP, przebywaj cy u rodziny na

urlopie.

6.02.45 r. w

Młyniskach zamordowano 12 Polaków; w czerwcu w

Plebanówce - Juchniewicza Józefa l. 18; w Romanówce zgin li:, Ca-

łowski Józef, jego ona i czworo dzieci, Ciastko Jan, Grzeszczuk Florian,

Grzeszczuk N., cztery osoby o nazwisku Karpi ski, Krajewska Maria,

Krajcuła Stefania dwie osoby o nazwisku Łysa, Smereczy ska Eugenia,

Solecka Maria; we wsi

Sadyki zgin ło kilka osób w ród nich Krechowicz

Franciszek, Ksi ek Jan, Noga Piotr; w

Słobódce Strusowskiej – kilka

osób; w Załawiu – 4 m czy ni w tym 3 Michalskich; w Ziele czu zabi-

to Malarczuk Genowef .

* * *

W Kobyłowłokach znale li si tacy Ukrai cy, jak Sahraj, Bury i

Słoboda, którzy Polakom pomagali. W lipcu 1944 r. w Laskowcach

banderowcy zabili alumna teologii gr.-kat. za odmow wst pienia do

UPA.

Ale ... we wsi

Iławcze miejscowy ksi dz gr.-kat. Rajch był jednym

z głównych organizatorów mordu ludno ci polskiej, a jego syn brał bez-

po redni udział w grabie ach i mordach Polaków. We wsi

Strusów

banderowcy utopili w Serecie ksi dza gr.-kat. Panasiuka, o enionego z

Polk i pot piaj cego zbrodnie UPA.

(Według relacji 9 wiadków).

POWIAT ZALESZCZYKI

Szacuje si , e w powiecie zostało zamordowanych około 2.000

ludzi, a według relacji wiadków do 1998 ustalono 748 nazwisk.

W 1940 roku w

Szczytowcach zgin ł Filipowski Kazimierz, stu-

dent UJK we Lwowie, pochodz cy z Zaleszczyk; w lipcu we wsi

Torskie

- S dziszewski Antoni l. 35; w

Uhry kowcach - Uhlik Wiktor.

We wrze niu 43 r. w

Torskiem zamordowano Burakowskiego

Bronisława (Juliana) l. 30, a w pa dzierniku Wi niewskiego Antoniego l.

28 i Frankiela Czesława l. 20.

Banderowcy zamordowali około 20 Polaków jad cych do miasta,

a z po ród powracaj cych z niego jeszcze 10 osób – byli to mieszka cy

wsi

Kułakowce.

W 1942 r. w

Lisowcach zgin ł Nawrocki N.

12.02.43 r. we wsi

Tłuste Miasto został zabity Ro cicki Marian; w

maju 43 r. w

Burakówce – Sobczak Piotr.

2.08.43 r. w tej e

Burakówce zgin ł: Pleczniewicz N. i 4 m -

czyzn; 5 sierpnia w

Anielówce – Jasiewicz N. i Skiba Dominik.

W wrze niu 43 r. w Tłustem Miasto zabito ks. proboszcza Szko-

dzi skiego Stanisława i wikarego ks. Majk Bronisława oraz 6-ciu m -

czyzn i kobiet ; 30 wrze nia 43 r. w Winiaty cach zgin li: Biskupski N.

Filipowicz N. l. 45, jego córka l. 20, Mierzwi ski N., Otto N. i jego ona,

N. Jurek (chłopak z Kołomyi oraz 9 osób o nieustalonych nazwiskach.

W pa dzierniku 1943 r. w

Szutromi cach zamordowano 5-

osobow rodzin Czarnieckich, K pał N. i jego syna.

14.12.43 r. we wsi

Latacz zostali zamordowani: Czernicki Szymon

l. 72, Eugenia l. 21, 6 osób z rodziny Karpiak, Tiligłowski Marian l. 33.

W 1943 r. w nieustalonych bli ej datach zgin li ponadto: w Anie-

lówce - Krzywonos Stanisław; w Czerwonogrodzie – Wartanowicz Ka-

jetan; w Gródku – Ko cielski Emil l. 60 i jego ona Anna l.57.

W 1943 r. w Lesiecznikach zostali zabici: Biskupski Kazimierz l.

60, jego ona Helena l. 51 i syn Lechosław l. 24; w

Lisowcach – Augu-

styniwcz Marceli i Byczkowski Piotr.

W marcu 44 r. w

Nowosiółce Kostiukowej zamordowano

Szczepanowicza N. i Zamorskiego Zygmunta l. 30; w lipcu 44 r. w

Sło-

bódce Koszyłowieckiej zgin li: Krajewski Stanisław, Kuliczkowski N.,

Tatomir N.; w sierpniu 44 r. w

Burakówce – 4 m czy ni; w D winiaczu

– Kostyniuk Eugeniusz, Tomaszewska Helena; we wrze niu 44 r. we

wsi

Berestek – Palczy ski Eugeniusz; w Dupliskach – rodzina Dau-

mów, rodzina Głuchowskich, rodzina Kurowskich, Szumowski Leon; w

U cieczku miejscowy organista i jego ona.

W pa dzierniku 44 r. we wsi

D winiacz zostali zamordowani: Bi-

li ski Edward, Czajkowski Henryk, Derengowski N., Kowalska N. i jej

dziecko, mał e stwo Olfinier, Przybo Jan, Sianko N., Szpina N., Wyj-

man Marian oraz 9 osób o nieustalonych nazwiskach; w

Lisowcach -

Przybyła N.

W tym samym miesi cu banderowcy dokonali masowego mordu

we wsi Torskie. Zgin li wówczas: Bydłowska Maria (Ukrainka ona Po-

laka Antoniego) i jej 5-ro dzieci w wieku 1-12 lat, Chomiakowska Józefa,

jej czworo dzieci, te ciowa oraz jej trzy zam ne córki i 6-ro dzieci, 16-ro

dzieci przebywaj cych w czasie napadu w domu Chomiakowskich, Ła-

pi ski N., jego ona, syn Tadeusz l. 20 i córka l.15, Ł czy ska N. ( ona

Szczepana), Janina l. 18 (córka Stefana), Genowefa, jej dziecko l. 2,

Klementyna l. 18, Rozalia l. 90, jej synowa Helena (z Mołoniów), Kazi-

mierz syn Heleny, Moło N. (m czyzna), Rosiewicz Henryk, jego ona

Stefania i syn Benedykt l. 3, Stojanowicz Józefa, Stojanowicz N. (matka

Zenona), Genowefa, jej dwoje dzieci, Wremblecka Anna, jej troje dzieci

oraz trzy dorosłe osoby o nieustalonych nazwiskach.

2.11.44 r. we wsi

Czahor zostali zamordowani: Bardecka Helena

l. 15, Iza l. 3, Zofia l. 40, Bili ska Aniela l. 65, Rudolfina l. 30, Eugeniusz

l. 3, Juracic Józefa l. 70, Korczak Józefa l. 18, Łukaszka Genowefa l. 15,

Helena l. 17, Tekla l. 70, Motyczka Paulina l. 32, Rozborska Genowefa l.

30, Jan l. 35, Toporowicz Iza l. 2, Zofia l.27,Wróblewska Maria l.

19,Wysocka Maria l. 60, Tekla l. 50, Zabłocka Agata l. 10, Jadwiga l. 38,

Stanisława l. 24, Piotr l. 38, Ryszard l. 15, Zbigniew l. 17, Zieli ska Hele-

na l. 70. W

Nyrkowie w tym czasie zgin li: Falkowicz Celina l. 26, Gra-

bowiecka Helena l. 60, Jakubowska Joanna l. 50, Klemens l. 60, Łesiuk

Antonina l. 35, Małanicz Aniela l. 36, Ludwika l. 40, Ozimi ska Cyprianna

l. 9, Czesława l. 18, Domicela l.48, Jadwiga l. 13, Janina l. 6, Michał l.

53, Pasieka Piotr l. 75, Wand ura Tacjanna l. 80.

W grudniu 1944 r. w Błyszczance zgin ł Jakubiszyn Michał; we

wsi Torskie – Bana Szymon l. 80, dwie kobiety o nazwisku Bednarow-

ska, Bednarowski Dionizy, Bednarowska Weronika, jej córka Stefania,

Kaczaniuk N. (kobieta), Ko ciuk N. (Ukrainiec, diak), jego ona Maria (ze

Stojanowiczów) - Polka, Ł czy ski Antoni l. 18, Mykietiuk Antoni, Płosz-

cze ska Antonina, S dziszewski Józef, jego ona (Ukrainka); w

Uhry -

kowcach – Basiurski N. l. 50, Kni atko N., jego ona i córki Aniela oraz

Janina.

W 1944 roku, w nieustalonych datach, zgin li ponadto: w

Capow-

cach 15 młodych chłopców w wieku 17 do 22 lat oraz Bielecka N., Ja-

si ska N., Tyszkowska Kunegunda; w

Szutromi cach – 30 Polaków o

nieustalonych nazwiskach; w

Winiaty cach – Gawro ski Leopold l. 54 i

jego córka Jadwiga l. 22; w

e awie – Jaremowicz N. i dwie córki, ks.

Rupniewski Józef, Wi niewska N. ( . Jana) i dwoje jej dzieci.

1.01.45 r. w

Uhry kowcach za spraw banderowców miał miej-

sce masowy mord Polaków. Zgin ło wówczas ponad 150 osób, w ród

nich: B k Maria, Bialik Joanna, Bi ko Rozalia, jej dwoje dzieci, Ciastko

El bieta, Ludwika, ich ojciec i matka, Deka Bronisława l. 41, Stanisława,

jej dwoje dzieci i te ciowie, Dzieciora Jan, jego ona Franciszka. córka

Alina i syn Franciszek, Górska Adela, Halikowska Eugenia, Maria, Har-

bowska Helena, Jakubiszyn Adela, jej syn, Jakubiszyn Stanisław, Kacz-

marek Emanuel, Szymon, Maria, Kole ek Maria, jej dwoje dzieci, Kozyra,

Król Wiesława, Katarzyna, jej 5-ro dzieci, Kotylnicka Maria, Anna, Kut-

kowska Bronisława, Linkiewicz Genowefa, Karolina, Macitski Eugeniusz,

Malitowski Stanisław l. 23, Melnyk Jadwiga, Maria, Niemiec Katarzyna,

Szaszkiewicz Maria, Szczepa ska Józefa, Tomaszewska Helena (z Zi -

bów) l. 41, Winniczuk N. i troje jej dzieci, Wiszniewska Leontyna l. 33 (z

e awy), Wojciechowska Dominika, jej ojciec i dziecko oraz 15 osób

spalonych w domu Dominiki.

14.01.45 r. w

Myszkowie zamordowano Kaszczyszyna Jana l.17.

15.01.45 r. w

Lataczu kolejny masowy mord, gdzie zgin ło 80

osób, z tego 10 osób o nieustalonych nazwiskach. Zgin li tam: Bigulak

Maria l. 68, Bła enko Michał l. 41, Aniela l. 38,Maria l. 15, Janusz l. 2,

Malwina l. 75, Maria l. 30, Bobrowska Stefania l. 19, Czernicki Andrzej l.

71, Aniela l. 46, Stanisław l. 46, Doma ska Józefa, Franciszek, Józef,

Anna, Władysław l. 62, Eugeniusz l. 5, Hosty ska Stefania l. 41, Karpiak

Julia, Teresa l. 72, Korczynska Zofia l. 65, Maria l. 35, Kowalczuk Jan l.

9, Ma linkiewicz Rozalia, Michalki Michał l. 52, Janina l. 20, Bronisława l.

13, Jan l. 5, Franciszek l.14 Mikietyn Helena l. 28, Michał l. 1, Parfin Ju-

lia, Półchłopek Kazimierz l. 24, Sandecki Józef, Antonina, Maria, Sabina,

Maria l. 48, Antoni l. 51, Józefa l. 40, Sochacki Michał l. 16, Maria l. 12,

Helena l. 17, Julia l. 50, Stanisław l. 60, Anna l. 50, Józef l. 72, Leontyna

l.67, Storo y ska Michalina l. 63, Kazimierza l. 13, Władysław l. 16, Su-

chowij Helena, Józef, Maria, Syniecka Aniela l. 67, Klementyna l.16,

Bronisław l. 14, Franciszek l. 11, Szydłowska Julia, Zofia, JuliaII l. 31,

Tresel Maria l. 35, Antoni l. 14, Tuligłowska Aniela l. 30, Karolina l. 30,

Urban Jan l. 70, Julia l. 65, Wojciechowski Tadeusz l.64, Zawadzka An-

tonina l. 73, NN. Stefania l. 71.

W nocy z 15/16 stycznia 1945 r. w

Błyszczance szalej ca banda

UPA zamordowała 67 Polaków. Zgin li: Baraniecka Aleksandra l. 38,

Karol l. 17, Danuta l. 9, Paulina l. 12, Władysław l. 11, Olga l. 30, Stefa-

nia l. 18, dwie 4-ro osobowe rodziny Jakubiszynów, Jakubiszyn Antoni l.

55, jego ona Anna l. 50, syn Kazimierz l. 14, córka Aniela l. 12, Kosio-

rowska Anna i trójka jej dzieci, Kuchta Adam l. 40, Alicja l. 30, Kazimierz

l. 12, Bronisława l. 30 Langer N. l. 38 (Ukrainka), Mie ka N. l. 40, jej troje

dzieci od 4 do 10 lat, Nied wied Jan l. 20, Franciszka l. 18, ich ojciec i

matka, Nied wied N. l.12, Smoli ska Maria l. 35, Jan l. 45, Anna l. 65,

Antoni l. 12, Stojanowicz Danuta l. 8, Tadeusz l. 2, Szuszkiewicz Marce-

la l. 46, Rozalia l. 16, Eugeniusz l. 10, Szymon l. 50, Weronika l. 50, Mi-

chał l.10 Władysław l. 17, Turkiewicz Marcela l. 50, Wojtowicz Władysła-

wa l. 21, jej ojciec Ksawery i Alicja l. 45 oraz 6-osobowa rodzina, Włady-

sław II l. 42, Joanna l. 45 ich troje dzieci, 5-osobowa rodzina Ziółkow-

skich, Ziółkowski Eugeniusz l. 21, Złuchowska-Zubek Anna l.60.

1.02.45 r. w e awie z r k banderowców zgin li: Linowska Klara

siostra zakonna l. 60, Łysek Antonina l. 60, Oko ska Józefa l.70, Ra-

mach Antoni l.40, Maria l. 38, ich córka Czesława l. 14, i syn Albin l. 10,

Ryczaj Józef l. 45, Stachurski Stanisław l. 50, Stecka Anna l. 50, Sutyk

Maria (z Wysockich) l. 25, Szyma ska N., Winiarska Maria l. 40, Franci-

szek l. 10, Wojnarowski Jan l. 10, Wiszniewska Leontyna, Wytrykusz Mi-

chał, Dorota l. 65, jej córka Antonina l. 35, syn Antoniny Stefan l. 6, Jo-

anna l. 22, Józef l. 4, Eudokia l. 28, Zieli ska Helena l. 77; 7 lutego zgi-

n ł tu Malinowski Eugeniusz l. 17 mieszkaniec Iwania Złotego.

Z 2/3 lutego 1945 r. w

Czerwonogrodzie zgin ło 70 Polaków.

Zgin li tam m. in.: Bronikowska Henryka l. 62 (siostra zakonna), Buszta

Teresa l. 3, Fałkowicz Celina l. 26, Czere niowska Joanna, Glezner

Franciszek l. 17, Grabowiecka Helena l. 75, Greszczyn Stanisław l. 30,

Krystyna l. 1, Paulina l. 20, Grzebi ska Helena l. 72, Jakubiszyn Michał l.

78, ks. proboszcz Jurasz Stefan l. 60, Kalinka Katarzyna (z Rzepnia-

ków) l. 25, Kobyla ski Józef l. 50, Koty ski Józef l. 10, Jan l. 19, Kor-

czy ski Teodor l. 62. Zgin li tutaj równie mieszka cy

Nyrkowa: Bobryk

Eugeniusz l. 33, D browski Piotr l. 75, Gertych Justyna l. 70, Kamizelich

Antoni l. 50, Karasowski Ignacy l. 50, Kurhaniewicz Antonina l. 45, Mała-

nicz Mieczysław l. 17, Rzepiak Katarzyna l. 23, Smoli ska Wiktoria l. 29,

widerska Janina l. 19, Wojnarowska Maria l. 48, Zalewski Jan l. 70,

Zawadzka Karolina l. 35, Marysia l. 2, oły ska Józefa l. 22, Zygnunt l.

65.

25.02.45 r. w Zaleszczykach Starych zamordowano 30 Polaków.

24.03.45 r. w e awie zamordowany został mieszkaniec Hi ko-

wiec Karpi ski Eugeniusz l. 17; 31 maja 45 r. w Nyrkowie zmarł Sta-

churski Bronisław l. 48 od ran odniesionych w Czerwonogrodzie 2.02.45

r.; we wrze niu 45 r. w

Zaleszczykach zabito Turza skiego Eugeniusza

l. 17.

W czasie tej banderowskiej rzezi w latach 1940-42, w bli ej nie

okre lonych datach, zgin li równie : w

Kasperowcach – D browski Ta-

deusz l. 38, Misiewicz Stefania l. 30, Skar y ska Maria l. 42, Rudolf l. 34,

Stanisław l. 45; w

Kułakowcach – Bilska Franciszka l.54, Galarecka Ma-

ria l. 23, Harasymowicz Joanna l. 40, jej syn l.23, Karolina l. 55, Kami -

ska Paulina l. 50, Kwa nicka Maria l. 58, jej syn Antoni l. 18, Łukasieiwcz

Anna l. 58, Majewski Karol l. 48, jego ona Maria l. 37, córka Janina l.

15, syn Kazimierz l. 11, Ostrowski Julian l. 46, Porszt Michał l. 47, Sale-

wicz Rozalia l. 50, Smykalczyk Mikołaj l. 60, jego ona Teresa l. 56.

W latach 1941-45 (brak dokładnych dat) w

Szczytowcach zostali

zamordowani: Adamski Leopold l. 29, Baczy ski Grzegorz l. 45, jego o-

na Julia l. 38, Waleria l. 17, Biskupski Kazimierz l. 64, jego ona Helena

l. 60, syn Kazimierz l. 20, Bojanowska Apolonia l. 45, Gawro ska Kle-

memntyna l. 26, Grabowiecki Kazimierz l. 35, Harasymowicz Wincenty l.

18, Huculska Franciszka l. 48, jej córka Janina l. 19, Kami ski Michał l.

36, jego ona l. 37, córka Stefania l. 17, Ludwik l. 37, Kwiatkowski Józef

l. 42, jego syn Marian l. 18, Michalski Kazimierz l. 39, jego syn Zdzisław

l. 15, Miziubrycka Maria l.45, Mo cicaka Karolina l. 45, Radwa ski Albin

l. 36; w

Zaleszczykach zabito 20 osób o nieustalonych nazwiskach.

* * *

We wsi

Torskie Ukrainiec (starszy brat w cerkwi gr.-kat.) Ko ciuk

M., onaty z Polk , został zam czony przez banderowców na mier za

pot pianie ich zbrodni. W

Uhry kowcach polska rodzina znalazła

schronienie u s siada Ukrai ca, po powiadomieniu jej przez Ukraink o

maj cym nast pi napadzie w kilka dni po Bo ym Narodzeniu.

Eugeniusz Tuligłowski z

Latacza podaje, e Ukrainka ukryła jego

rodzin w swoim domu. Z innej informacji wiadomo, e kilkana cie osób

– Polaków ukrywało si w piwnicy gr.-kat ksi dza, a on, gdy jego słu ba

doniosła o tym banderowcom, zorganizował ukrai skie furmanki i

wszystkich odwieziono do Tłustego.

Ale ... ks. gr.-kat. Piotr Sawrij we wsi

Torskie podczas kazania w

lipcu 1941 roku wezwał do mordowania Polaków. W Czerwonogrodzie

Ukrainiec Piotr Wytrykusz wygarn ł cał seri z automatu do rodzonej

siostry Polki głusz c jej błaganie: Petruniu ne ubywaj mene.

(Według relacji 21 wiadków).

POWIAT ZBARA

Szacuje si , e w powiecie zbaraskim wymordowano około 1.000

osób. Do 1998 roku ustalono podstawie relacji wiadków 515 nazwisk.

Ju wiosn 1939 roku OUN-owcy zamordowali

pod Tarnopolem

b. kierownika młyna w Berezowicy Małej – Borysławskiego N.; w pa -

dzierniku w

Zarudeczku – Muzia Władysława l. 25; w listopadzie zgin ł

tu Sitarczuk Paweł. W sierpniu 1941 roku w

Berezowicy Małej zgin ł

Byczek Jakub, Kocaj Adam i NN. Ukrainiec z córk ; w

Stryjówce Sokal-

ski Tadeusz l. 32, a w 1942 roku w

Maksymówce zabito 3 m czyzn o

nieustalonych nazwiskach; w pa dzierniku w Szyłach zabito NN. inwali-

d .

W 1943 roku w Medynie zgin ły 2 osoby (kobieta i m czyzna); w

Roznoszy cach uciekinier z Wołynia – Halczuk Stanisław; w Czaha-

rach Zbaraskich Biłous Władysław l. 30 i Stanisław l. 18; w Klimkow-

cach Zieli ski Zenon (Ukrainiec), m zasłu onej Polki; 16 sierpnia w

Zarudeczku banderowcy zamordowali 10 Polaków, byli to Hu ka Igna-

cy l. 39, Kowalczuk Onufry l. 48, Olisko Aniela l. 19, Przysi niuk Broni-

sław l. 19, Ratu niak Maria l. 60, Rygiel Mikołaj l.62, Zagwocki Antoni l.

39 i Teresa l. 61, oraz 2 osoby o nieustalonym nazwisku.

Od wrze nia do grudnia 1943 r. zostali ponadto zamordowani: w

Ochrymowcach - Łopuski Adam (z Tarnopola); w Sieniachówce zgin -

ło 12 osób, w tym mał e stwo Stankiewiczowie; w

Czaharach Zbara-

skich – Tokarczuk N. l. 43; w Kapu ci cach – 15 osób; w Netrebie

zgin ło 10 Polaków: Bogonowicz Wawrzyniec, Maria, Alojzy, Dziedzic

Marcin l. 60, jego ona Pelagia l. 50, wnuczka Mila l. 9, wnuk Janek l. 6,

Korczyk Franciszek, Szabi ska Stefania l. 18, Szabi ski Kuba, Tarasz-

czuk Szymon l. 65.

Ju wcze niej, bo w 1941 r. , zgin ło w

Netrebie 11osób, w tym ks.

proboszcz z Opryłowiec – Władyka Stanisław, Dziedzic Jan i Stanisław,

Paczkowski Stanisław i Juzwa Alojzy. W Starym Zbara u zabici zostali:

Kociuruba Paweł l. 20, Puklicki Paweł l. 40, Szpuner Maria l. 35, i NN.

m czyzna; w Szyłach – Kedzierski Jan, jego ona Franciszka i córka

(narzeczona Ukrai ca); w Czaharach Zbaraskich - Kopiec Mieczysław,

Mazurkiewicz Feliks i Słonecki Kazimierz; we wsi Hurniakowa(?) - Men-

dalski N.; w

Klimkowcach – 9 m czyzn; w Lesie Kapu cinieckim –

Berezowski Kazimierz, jego ona, te ciowa i syn; 11 listopada w

Stry-

jówce zgin li: Antochów Michał, Robak Paweł i Sokół Jan; w 25 listopa-

da 43 r. Łubiankach Wy szych zgin li Mucha Jan i jego córka l. 5, Sa-

gan Piotr, Sławi ski Stefan, jego ona i dziecko, Tokarczuk Jakub l. 34,

Mikołaj l. 37, Tracz Karol, Stanisław, War ak Karol l. 28.

24.12.43 r. w

Maksymówce zamordowano m czyzn ; 25.12 w

Hnilicach Wielkich zgin li: Szydełko Paulina l. 46, Franciszek l. 21,

Adam l. 20; w grudniu 43 r. w

Łubiankach Wy szych zgin ły 3 osoby o

nazwisku Hajnrich i 5-osobowa rodzina Niszczoruków.

2.01.44 r. w

Hnilicach Wielkich zostali zabici: Taratuła Franciszek

l. 45 i Kazimierz l. 6; 21 stycznia we wsi

Kobyla – arkowska Anna l. 62 i

Helena l. 51 (siostry zakonne?).

Najwi kszego mordu w powiecie zbaraskim dokonała grupa UPA

przybyła z Wołynia w nocy z 22/23 lutego 44 r. w

Berezowicy Małej -

rodzinnej wsi pisz cego te słowa. Zamordowano tu, zar ni to 131 ludzi.

Zgin li: Berezin Anna (z Sowi skich), jej dwoje dzieci, w tym niemowl ,

Bogunowicz Maria (z Mieszków) l. 70 uciekinierka z Netreby, Budnik An-

tonina (z d. Kubów) oraz jej 4 małe dzieci, Buff Michał, kilka osób o na-

zwisku Ciurys: Grzegorz i jego ona, Jan, jego ona i ich mały synek,

Paulina, Piotr i jego ona oraz dwie małe córki

, D bicki N., jego ona i 3

ich dzieci, Dworakowski Jan, D ygala Władysław “Bartoszko”, jego ona

i 3 ich dzieci, D ygala Wojciech, Hrycaj Maria z małym dzieckiem, Hrycaj

N., J drzejków Jan, jego córka Anna i syn Mikołaj, Juzwa Franciszek i

Anna, Kocaj Józef i jego 3 córki, Korylczuk Prokop, jego ona Anastazja i

trzy córki: Agnieszka, Maria, Stefania oraz mały wnuczek Krzysio, Kozi-

broda Antoni, Kura Anna, Kwa nicki Antoni l. 38, jego ona Maria l. 37 i

ich synowie: Władysław l. 4 i Kazimierz l. 12 oraz Kw niccy babka i dzia-

dek chłopców, Lewków Anna, Łewkiw Zenon (Ukrainiec) i jego ona Po-

lka (z Ziółkowskich), Łewkiw Pawło (hołowa selrady), jego ona Stefania,

Nowakowski Jan, jego ona, Pachołek Maria, jej małe dziecko, Pa czy-

szyn Agnieszka, jej mała córka Franciszka, Sesiuk Józef, jego matka,

Franciszek i Franciszek II, Kubów Józef “Słunka” z matk i siostr Kata-

rzyn , “Słunczycha”, jej córka Ka ka, Sowi ska Anna z niemowl ciem,

Aleksander, jego ona Petronela l. 70, Władysław l. 23, Szewczuk Piotr,

Szymków Jan, Tomków Franciszek i Katarzyna z 7-giem jej małych dzie-

ci, Wi niowska Jarosława, jej matka Franciszka i córka Marysia, Wi-

niowski Franciszek, jego ona.

Z grupy zastrzelonych i spalonych w oborze Mikołaja Sesiuka nie

udało si ustali 20 nazwisk oraz 11 ludzi zamordowanych na kolonii.

Łubiankach Ni szych zamordowano w tym czasie 11 m -

czyzn o nieustalonych nazwiskach; w Obodówce - 5 m czyzn.

Z Ciurysów pochodziła matka O. prof. Mieczysława Kr pca.(W.K.).

Wiosn 1944 r. we wsi Dobromirka UPA zamordowała 25 osób,

byli to: Dzikowski N., jego ona, Knysiewicz Maria, Krawczuk N., jego

ona i córka, My lenicki N., jego ona i troje dzieci, Rodziewicz N., jego

ona i córka, dwoje uciekinierów z Wołynia (rodzic z dzieckiem) i 9 osób

o nieustalonych nazwiskach. W maju 44 r. w

Krasnosielcach zgin ł Hu-

nek Ignacy l. 39; latem w

Kurnikach Iwancza skich – 8 osób; we wrze-

niu w

Prosowcach – Ju win Tekla l.30 i syn Henryk l. 4; w pa dzierniku

Dobrowodach – Dziedzic Karol, jego ona, córka l. 14 i niemowl ,

Minartowicz N. l. 70, Olejowska Barbara (Polka ona Ukrai ca), S sia-

dek Paweł l. 70, Stachów N. m czyzna, Witomski Jan (z Góry Babija);

Berezowicy Małej – Kubów Franciszek (drugi Franciszek zgin ł w

Płotyczy), Piotr (sołtys), Wi niowski Paweł; w

Nowikach – 5 osób; w

Prosowcach – Ratuszny Jakub l. 15, jego babcia; w listopadzie w za-

mordowano tam 6-osobow rodzin ukrai sk : Hinij Hryhorij l. 60, jego

ona Maria l.57, syn Wołodymyr l. 32, jego ona Paulina l. 30 i 2 dzieci w

wieku lat 7 i 4; w

Zbara u – 10 osób o nieustalonych nazwiskach.

24.12.44 r. we wsi

Korczunek zostali zamordowani: Kupyna Mi-

chalina i Nakonieczna Czesława; w

Berezowicy Małej – Kocaj Francisz-

ka; w grudniu w Czaharach Zbaraskich - Chmielowska Domicela, Draj

Maria, jej córka Olga, Marciniuk Stanisław, Stankiewicz N. (Ukrainiec); w

Stryjówce – Podgórski Bolesław.

W ci gu 1944 roku (w nieustalonych datach) zamordowano: w Ba-

zarzy cach – 20 osób; w Hnilicach Wielkich, Jacowcach i Klebanów-

ce nie ustalon liczb ofiar; w Łozówce - 2 m czyzn; w Łubiankach

Wy szych – 30 osób; w Maksymówce – 30 osób; w Lisieczy cach,

Medynie, Nowym Siole, Skorykach, Terpiłówce i Tokach zgin ła

równie nie ustalona liczba osób.

W styczniu 1945 r. w

Zarudeczku zamordowano Narynieckiego

Piotra l. 48 i Ukrai ca Papura Wołodymyra l. 47; 2.02.45 r. w

Czaharach

Zbaraskich – Dobrynick N. i jej syna Gustawa l.17; 14 lutego w Sie-

niawie – 26 osób; w Sieniachówce liczby i nazwisk zamordowanych nie

udało si ustali .

W kwietniu 45 r. w

Kurnikach Iwancza skich zostali zabici: Bucz-

kowski Józef l. 13, Dziedzic Jan l. 60, Jagielicz Piotr l. 56, Janik Antoni l.

40, Juzwa Jan l. 40, Kotowicz Antoni l. 60, Mikołajów Andrzej l. 18, Po-

lowa Stefania l. 35, Szewczuk Antoni l. 65, Franciszek l. 70; w lipcu 45 r.

Czaharach Zbaraskich – Szcz ch Piotr l. 75; w Netrebie - Korczyk

Franciszek i abi ski Kuba.

W latach 1941 – 1945 zgin ło: w

Zbara u – 30 osób; w Kretow-

cach – 10 osób; w Hrycowcach – 9 osób; w Nowym Rogowcu nie

ustalono liczby i nazwisk ofiar.

* * *

Ukrai cy byli te lud mi. W Berezowicy Małej Fed’ko Bartkiw

przez cał jesie – do grudnia przechowywał w wykopanej piwnicy ojca

pisz cego te słowa i dwie jego siostry: Adel i Józi (spali na kartoflach),

a Łewkiw N. (Danyłko) ostrzegł w ko cu grudnia mojego ojca: Janku, jak

chcesz y to uciekaj. W

Prosowcach zgin ła cała 6-osobowa rodzina

ukrai ska Chiników za pot pianie grabie y i mordów na Polakach. W

Starym Zbara u nie doszło do masakry dzi ki gr.-kat. ks. Rohatiukowi i

diakowi Diduchowi, który uratował tak e przed zamordowaniem starsz

siostr Jana Konysza. W

Stryjówce Ukrainiec Tura ski ostrzegł Pola-

ków na godzin przed napadem banderowców ryzykuj c własnym y-

ciem. Dzi ki postawie Ukrai ców w

Tarasówce nie zgin ł aden miej-

scowy Polak.

Ale ... np. w

Medynie ks. gr.-kat. na kazaniu w cerkwi o wiadczył

w sierpniu 1942 r: Współistnienie Polaków i Ukrai ców jest wrzodem,

który nale y koniecznie rozci . W

Tokach ks. gr.-kat. Jacyszyn zach -

cał z ambony do mordowania Polaków.

(Według relacji 25 wiadków).

POWIAT ZBORÓW

Ocenia si , e w powiecie zborowskim zostało zabitych około

2.500 ludzi, a według ustale do 1998 roku (na podstawie relacji wiad-

ków) zostały zanotowane 493 nazwiska.

We wrze niu 1939 roku zamordowani zostali: w

Czy owie – Ja-

worski Leon; w

Milnie – Hawryszczaj Józef l. 30; w listopadzie 1942 r. w

Neterpi cach – 31 m czyzn, w tym Paszniak Stanisław, a w grudniu

zgin ła tam Łakomska Maria; w lipcu 1943 r – Najwer Tomasz; 22 wrze-

nia w

Pomorzanach – m czyzna – wo nica; w pa dzierniku 1943 r. w

Hnidawej zgin ło 50 Polaków; 15 pa dziernika w Panasówce – kilka

osób, w ród nich zgin ł dowódca samoobrony “Szklany”.

W listopadzie 1943 r. zamordowani zostali: w

Urlowie – ksi dz gr.-

kat. i 5 Polaków; w

Hukałowcach – 10 m czyzn: Bła ków Filip l.19, Mi-

kołaj, 2 osoby o nazwisku Burhard, Grabas N., Józwij N., Turecki N. oraz

3 nierozpoznane osoby; w

Tro cia cu Wielkim (w nieznanym terminie)

zgin ło 8 osób w ród nich liwi ski Antoni.

W styczniu 1944 r. zabito: w

Nesterowcach – 10 m czyzn; w

Ostaszowcach – Olendra Franciszka; w lutym 1944 r. w Reniowie –

Klim Jan, Szklany Jan, jego ona Anna; w marcu 1944 r. w Jarczow-

cach – Rybarczyk Maria, Stro ska Kazimiera oraz 3 nierozpoznane

osoby; w Jeziernej – Czereda Jan l. 60, Czereda N. l. 40, Kołtowski

Wincenty l. 40, jego ona l. 30.

W nocy z 1/2 kwietnia1944 r. w Pomorzanach zamordowano 47

osób. Zgin li: Kempi ska Tekla l. 40, jej synowie: Eugeniusz l. 11 i Fran-

ciszek l. 6, Kempi ski Franciszek l. 60, jego ona Maria l. 50, córka He-

lena l. 14, Kempi ski Józef l. 58, Antoni, jego synowie: Józef l.25 i Michał

l. 23, Antoni II, Kurdyba N. (córka Michała) l. 18 i syn (Michała) l. 12, Ma-

łachowski Tomasz l. 35, jego ona Anna l.40, Niesłuchowska Antonina l.

22, Jadwiga (córka Anny) l. 16, Stanisław l. 40, jego ona Karolina l. 38,

Anastazja (matka Stanisława) l. 60, troje dzieci Niesłuchowskich, Domi-

cela ( ona Tomasza) l. 54, Karolina (synowa Domiceli, ona Jana) l. 25,

troje dzieci Niesłuchowskiej Karoliny od trzech miesi cy do 4 lat, Justyna

l. 18 i Waleria l.15 (córki Michała), Niesłuchowski S. (syn Antoniego), Te-

kla ( ona Józefa) l. 50, Karolina (córka Józefa, bli niaczka Karoliny) l.

27, Józef l.34, jego ona Katarzyna l. 32, Niesłuchowski N. (ojciec Kata-

rzyny), 5 dziewczynek o nazwisku Niesłuchowska w wieku od 4 do 14

lat, Niesłuchowski Józef l. 60, jego ona Maria l. 55, syn Władysław l.25,

Mieczysława (córka Józefa) l. 23, Tomasz l. 62, ółkiewicz Władysław l.

40; we wsi Sławna 10 kwietnia 44 r. zgin ły 3 polskie rodziny, razem 14

osób.

W czerwcu zgin li: w Bogdanówce – Rupental Aleksy i 4 inne

osoby; we wrze niu we wsi Gontowa – Głowacka Maria l. 25; 11 listo-

pada w Bukowinie – 13 Polaków: Baran Maria l. 40, jej córki: Anna l. 6 i

Stefania l. 16 oraz syn Stanisław l. 12, Czapla Antoni l.50, jego ona An-

na l. 40, ich dzieci: Władysław l. 16, Józefa l. 3 i Maria l. 10, Humienny

N. l. 65, Lis Adam l. 55, Maliszewsk Mikołaj l. 55, Zalewska Rozalia l.

65; w

Gajach Roztockich – Myszka Michał, jego ona Maria oraz czwo-

ro dzieci i babcia, mał e stwo Sucheckich, 4-osobowa rodzina widro-

wych, mał e stwo Wajdów z córk ; we wsi

Gontowa – Miazgowska Ma-

ria l. 70, Ro ko Jan l. 55, Szeliga Bronisława (Olszewska) l. 35, Eugenia

l. 35, Tekla l. 45, Zaleski Paweł; w

Jarczowcach – Drewlany Kazimierz;

11 listopada w

Milnie – Boniuk Katarzyna l. 40, Czapla Anna l. 60, Dec

Anna l. 60, Dzioba Stanisław l. 50, Stanisław II l. 70, Agnieszka l. 70,

Jarmole ko Michał l. 55, Kr piec Katarzyna l. 60, Anna (córka Jana) l.

17, Majkut Jan l. 60, Pomys N. l. 40, jego córka Janina l. 18, Procyszyn

Piotr l.60, Szeliga Mikołaj l. 50, Zalewska Katarzyna l. 45, jej babcia l. 79,

Stefania l. 18 oraz 19 nierozpoznanych osób.

2.12.44 r. zgin ła w

Jeziernej Ku ma Stefania l. 22; w grudniu 44

r. w Bukowinie – Buła Maria i Letki Paweł; w Gontowej – Bieniaszew-

ska Anna l. 30, Danyluk Maria l. 40, Głowacka Maria l. 25, Maciów Paweł

l. 55, My liwiec Maria l. 50, Olszewska Anna l. 40, P czek Mikołaj l. 60,

Szeliga Maciej l. 70, jego ona Anna l. 60 oraz 1 osoba nierozpoznana;

we wsi Kamionka-Milno – Ga dzicki Władysław l. 17 Surmi ski N. l. 50

(Ukrainiec), N. Agnieszka l. 35 ( ona Ukrai ca); w Presowcach zamor-

dowano 100 Polaków, ustalono niestety tylko jedno nazwisko Łozicki N.

W styczniu 1945 r. zgin li z r k banderowców : w Moniłówce – An-

toszyn Włodzimierz; w lutym 1945 r. w

Jeziernej – Kami ski Marek l. 48,

jego ona l. 46; w marcu w

Neterpi cach – Dec N. l. 40 (m czyzna),

Ga dzicki Jan, jego córka Stanisława l. 14 Ja nij N. ( ona Ukrai ca),

Wawruch Władysław, Stanisław, NN. ołnierz WP na urlopie oraz 1 nie-

rozpoznana osoba.

W kwietniu 1945 r. w

Białokiernicy zostali zabici: Półtorak Kazi-

mierz oraz witkiewicz Maria (oboje w wieku 19-22 lat).

W latach 1941 – 1944 zgin ło: w

Zało cach – ponad 50 Polaków;

Zborowie ponad 50 osób; w grudniu w Pomorzanach zgin ł Niesłu-

chowski Tomasz l. 62

* * *

Pomorzanach Ukrainiec Pawło Roszczenko, nie zwa aj c, e

grozi mu mier z r k banderowców, ukrył Polaka na strychu obory. W

1943 r. w Urlowie ksi dz gr.-kat. pot piał na kazaniu mordy Polaków

na Wołyniu i nawoływał do zgody, za co został zamordowany. Po doko-

naniu mordu we wsi Milno banderowcy zmusili miejscowe dziewcz ta

ukrai skie do usługiwania sobie, kazali im piewa i ta czy . Ksi dz gr.-

kat. był tak oburzony tym faktem, e na kazaniu powiedział w cerkwi: To

adne wojsko, to plugawa banda, która nigdy nie zbuduje adnej Ukrainy

– za co otrzymał od banderowców wyrok mierci.

Ale ... w

Neterpi cach Ukrainiec Jasij N. zamordował w marcu

1945 r. swoj on Polk .

(Według relacji 20 wiadków).

POWIAT ZŁOCZÓW

W powiecie tym zamordowano według szacunku około 2.000 ludzi,

naoczni wiadkowie do 1998 roku podali 504 nazwiska pomordowa-

nych.

Ju 7.05.1937 roku w

Beł cu zostali przez OUN-owców zamordo-

wani: Jasi ski Mieczysław i jego ona Maria. We wrze niu 1939 r. zgin -

li: w Czy owie – Jaworski Leon z Bohutyna pow. Zborów; w Sokołówce

– kilku polskich ołnierzy i policjantów.

W lipcu 1941 po przej ciu frontu niemiecko-sowieckiego zgin li: w

Białym Kamieniu – 7 Polaków o nieustalonych nazwiskach; w Pocza-

pach – Polak, który uciekł z sowieckiego wi zienia; 28 czerwca w Ry-

kowie – ks. Szewczyk Jan; w Skwarzawej – 7 Polaków: D browski

Władysław, Lachowski N. Młynarczyk Stanisław Wichrowicz Tomasz,

Zieli ski Józef. uciekinier z Wołynia i nieznany m czyzna; w

Sokółce –

Dubasiewicz Antoni l. 19, Józef l. 22, Dzi kowski Tadeusz l. 35, Jasi ski

Michał l. 20, Józef l. 23, Lubacz Jan l. 34, Mikulski Hieronim l. 27, Mie-

czysław l. 18, Józef l. 26, Szcz sny Ludwik l. 29, Wojnarowski N. i 3

akademików z Poznania.

W sierpniu 1942 r. zostali zamordowani: w

Sasowie – aptekarz z

Poznania; w

Uszni –rodziny Bojakowskiego Józefa, Doma skiego Łuka-

sza, Olejnika Józefa oraz Rypatowski Franciszek; w pa dzierniku 42 r. w

Krasnem – NN. lekarz, NN. kierownik szkoły, NN. naczelnik poczty.

W styczniu 1943 r. zgin li: w

Gołogórach – Mazur Piotr i NN. ap-

tekarz, 14 wrze nia 43 r. w

Krasnem – proboszcz z Mogielnicy ks. Kla-

kla Władysław; 2 pa dziernika w O ydowie – 2 nieznanych m czyzn;

12 pa dziernika w Czeremoszni – Isarewicz Bogdan, Kaniecki Stanisław

i 23 pa dziernika: Cyran Franciszek, jego ona Anna oraz kilka osób; 20

pa dziernika w Sokołówce – 2 nieznanych m czyzn; w pa dzierniku

we wsi Bu ek – Tychniewicz N., jego ona, Ko uszyn Roman (Ukra-

iniec).

24.12.43 r. w Wigili Bo ego Narodzenia zamordowano: w

Kołto-

wie 35 Polaków, w tym Klauba Kazimierz (dowódca 7 kompanii AK); w

Kruhowie – Brutkowski Andrzej l. 32, Franciszek l. 18, Kazimierz l. 21,

Stanisław l. 16, Paweł l. 36 Michał l. 32 Doliszny Jan l.46, Władysław l.

16, Fedyczkowski Kazimierz l. 47, Ładyga Atanas l. 53 (Ukrainiec), Mi-

ku Jan l. 55, jego syn Michał l. 16, Martynyszyn Jurko l. 33 (Ukrainiec),

Muzyka Jan l. 41, Wincenty l. 39, Rogalski Piotr l. 32, Sokołowski Stani-

sław l. 72.; w

Podhorcach w grudniu zgin ło kilku Polaków.

3.01.1944 r. w

Pietryczach zgin ło kilkunastu Polaków; 5 stycznia

Łuce – Szuber Władysław l. 54, Kalinowski Wilhelm l.22; 6 stycznia w

Woroniakach – Korczy ski Władysław, Kubiszyn Tomasz, Macyszyn

Jan, Pankiewicz Edward i kilka innych osób; 12 stycznia w

Sokołówce –

4-osobowa rodzina le niczego; w styczniu w

Krasnem – 15 kolejarzy i

pasa er Onychir Bolesław z Tarnopola.

W nocy z 9/10 lutego w

Czy owie zgin li: Babicz Władysław, Jó-

zef, Helena, Bachranowski Jozef, Chilarski Karol, Bronosław, Antoni,

Anna, Chilarska-Iwanczyszyn Maria, Chilarska Tekla, Zofia, Jan, Nowicki

Józef, Simi ski Józef, Antoni, Jan, Zarzycki Michal, Anna, uli ski Józef,

Maria; w Skwarzawej – kilkunastu Polaków, w ród nich rozpoznano Ba-

łackiego, N. Haszkiewicza N., Teodorowskiego Piotra, Karola, Józefa; 28

lutego 44 r. w Sokołówce zgin ł ks. Wiszniewski Jan.

22.03.44 r. w Hucie Werhobuskiej zamordowano 30 osób, w tym:

Kobyla ski N., 13-osobowa rodzina Zawadzkich, Zadhorocha N, jej cór-

ka (ułomna), Mieczysław l. 21 (członek samoobrony).

1.04.44 r. we wsi

Wicy zgin ł Zagrobelny Adam, NN. nauczyciel;

9/10 kwietnia 19 członków samoobrony AK; 25 kwietnia 25 Polaków,

w ród nich: Baranowski Franciszek, B dziuch Józef, Kr el Stefan, Sko-

blicki Paweł; z 3/4 kwietnia w

Maruszce zgin ło 60 Polaków, w tym:

Denis Zenon l. 5, Birecka Anna oraz rodziny: Czerniaków, Lisiewiczów,

Markowskich i Woroszczaków; 5 kwietnia w

Sasowie – mijowski Lu-

dwik, Wiatrowski N. (Ukrainiec), jego zi (Polak); w Wielkanoc w

Kon-

dratowie zamordowano 30 Polaków; w kwietniu ponadto zgin li: w Czy-

owie – Dudek N. (matka) i jej młodszy syn; w Kruhowie – Kopaniecki

Antoni, Muzyka Mikołaj, Antoni, Wodecki Jan; w

Zazulach – 8 Polaków

w tym: Stojanowska Stefania l. 40, Szafra ski Jan.

W czerwcu 1944 r. zgin li: w

Bortkowie – Magola Józef l. 48; w

ulicach – Bogusławski Michał oraz rodziny: Nahorczy skich i Regułów.

Z 13/14 lipca 1944 r. w Sokołówce zamordowano 10 młodych

m czyzn; w pa dzierniku 1944 r. w Hucisku Oleskim – Konopka

Zygmunt l. 16, Gabi ski Józef l. 45 i w grudniu – Konopka Michal l.45;

24.12.44 r. (dogodny czas – u Polaków wi ty Wieczór-Wigilia Bo ego

Narodzenia) w Kołtowie zgin ło wówczas 18 Polaków; w grudniu w Wi-

cyniu – 60 Polaków.

W marcu 1945 r. w

Kruhowie zamordowano 23 Polaków – rozpo-

znani: Brutkowska Maria l. 35, Olender Katarzyna l. 46, jej córka Stefania

l. 25; w kwietniu 45 r. zgin li: w

Skwarzawej (w Wielki Pi tek) - 30 Pola-

ków; w

Złoczowie - widerski Michał i jego te ciowa Wi licka Anna.

W latach 1943 – 1944 (brak bli szych danych

) w Krasnosielcach

zgin ło kilku Polaków; w

Kutkorzu kilkana cie osób, w tym Biskup Emi-

lia i Jankiewicz Jan.

* * *

Za odmówienie udziału w mordowaniu Polaków banderowcy za-

mordowali 10 Ukrai ców w

Woroniakach. Za to, e w okresie

mi dzywojennym jeden z Ukrai ców był wójtem w

Krasnosielcach

został przez bojówk UPA zlikwidowany. Roman Ko uszyna Ukrainiec

został zabity przez banderowców za odmow zamordowania ony Polki

we wsi Bu ek. W Poczapach ksi dz gr.-kat. uratował Polaków przed

Niemcami, wyja niaj c cel brudnej roboty swoich parafian.

Ale ... byli te Ukrai cy, którzy post powali w sposób nieludzki. W

Kruhowie Ukrainiec Mikołaj Czy , eby zdoby zaufanie UPA usiłował

zamordowa własn on Jadwig Polk ; cudem unikn ła mierci. W

Kruhowie zamordowano 2 Ukrai ców, którzy byli na Wigilii u Polaków.

Złoczowie 3 i 4 lipca 1941 r. OUN-owcy i policja ukrai ska, przy ak-

tywnej pomocy gr.-kat. dziekana ks. Tretiaka, zorganizowali pogrom y-

dów; zgin ło około 1.000 osób. W

Poczapach na wiosn 1944 r. “zukra-

inizowany” syn zamordował swego ojca Kilarskiego N.

(Według relacji 14 wiadków).

100

ZAMORDOWANI KSI

Na Podolu, jak i na terenie całych Kresów Południowo-Wschodnich

gin ł z r k ludobójców spod znaku OUN-UPA przede wszystkim bogo-

bojny, ci ko pracuj cy na roli lud polski. Jego przewodnikami ducho-

wymi byli ksi a. W programach szowinistów ukrai skich, szczególnie w

okresie II wojny wiatowej, była nie tylko zagłada Polaków zro ni tych

od wieków z t ziemi , ale tak e tych, którzy b d c najbli ej tego ludu

podtrzymywali i utrwalali w swoich parafiach miło i wierno do ziemi i

wiary przodków – tj. ksi y polskich.

Byli wi c zarzynani, zabijani siekierami, paleni, nie tylko w swoich

plebaniach, ale te w ko ciołach, nawet przy ołtarzach podczas sprawo-

wania liturgii, czy w czasie pogrzebów.

W tych strasznych czasach wi kszo ksi y polskich nie opusz-

czała swoich wiernych i dlatego gin ła wraz z nimi mierci m cze sk i

okrutn . Niewielu zdołało si uratowa . al serce ciska, e zapomniano

o nich, a raczej – e znaj c tragiczne wydarzenia i okoliczno ci mierci –

przemilcza si je w imi ... chyba le poj tego dobra. Co wi cej, słycha

głosy, e czas ju o tych zbrodniach zapomnie .

My – Kresowianie, którzy byli my naocznymi wiadkami tragicznej

mierci ksi y oraz braci i sióstr zakonnych uwa amy, e to wła nie

ONI

– prawdziwi m czennicy za wiar i wierno – powinni by w pierwszej

kolejno ci wyniesieni na ołtarze.

Natomiast OUN-owscy bandyci, rzekomi “rewolucjoni ci” i “obro cy

niepodległo ci”, bywali nierzadko nawoływani do zbrodni przez swoich

“ wiaszczenyków” – duchownych obrz dku wschodniego, jak np. ksi dz

gr.-kat N. Panasiuk z Mogielnicy (w pow. trembowelskim)). Bywali oni

nawet dowódcami bojówek terrorystycznych, nadto wi cili w cerkwiach

narz dzia zbrodni do mordowania Polaków, aby “ niwa były obfitsze” i

“bez grzechu”.

Oczywi cie zdarzali si te tacy, którzy banderowskie zbrodnie po-

t piali lub pomagali zagro onym Polakom. Ponosili za to mier z r k

ukrai skich fanatyków, niekiedy z cał swoj rodzin . Oni tak e zasłu yli

na wyniesienie, za m cze sk mier poniesion w imi miło ci bli nie-

go, w imi wiary.

W jednym z numerów “Głosów Podolan” w 2003 roku zostanie

opublikowana imienna lista zamordowanych osób duchownych na tere-

nie naszego województwa. Tu wi c ogranicz si do podania ogólnej

liczby ofiar w sutannach i habitach zakładaj c, e mo e by ona jeszcze

nie kompletna. ywi nadziej , e Czytelnicy zechc j uzupełni , zgła-

szaj c nieujawnione dot d nazwiska i okoliczno ci mierci.

101

Według dost pnych mi materiałów podaj , e w latach 1939 –

1946 zgin ło z r k wynaturzonych “bojowników o samostijn ” 38 ksi y

rz.-kat. oraz 3 zakonników i 9 zakonnic.

SPOSOBY I METODY MORDOWANIA

POLAKÓW PRZEZ LUDOBÓJCÓW Z OUN-UPA

Nie wystarczało im pozbawienie Polaka ycia. mier “Lacha” po-

winna by poprzedzona wymy lnymi torturami. Nie wiemy gdzie si tego

uczyli, ale prze cign li w okrucie stwie i NKWD, i gestapo. Cz

z nich

miała niezł praktyk bior c udział wraz z Niemcami w masakrze ydów.

U innych przemówiły mo e “wrodzone talenty”? Rozkoszowali si bo-

wiem bestialstwem, upajali widokiem cierpienia swych bezbronnych

ofiar, tak dorosłych jak i dzieci.

Uwag badaczy zwraca fakt, e stosowane przez banderowców

metody u miercania były do ujednolicone i wyst powały na całych po-

łudniowo-wschodnich ziemiach II RP.

Kandydat na członka bojówki OUN czy UPA musiał najpierw “wy-

kaza si ” dokonaniem zbrodni na “Lachu”, aby móc by dopuszczony

do zło enia przysi gi. Nie stanowiło to przeszkody, a wr cz przeciwnie,

gdy “Laszk ” była własna matka, ona, dziecko czy siostra. Taki był wa-

runek członkostwa w UPA. Przy tym rodzaj stosowanych tortur ustalany

był przez tzw. “komitet rewolucyjny”. Za rytuał wi cenia przez niektó-

rych “ wiaszczenyków” narz dzi zbrodni był prawdopodobnie inicjatyw

oddoln tych bardziej gorliwych. Pó niej ci sami ksi a sprawowali w

cerkwiach liturgi , mordercy za przykl kali przed obrazem Matki Bo ej

w ko ciołach, w których dokonywali zbrodni.

Dr Aleksander Korman ustalił pierwotnie 136 metod zabijania ludzi

przez banderowców. Pisze o tym na łamach czasopisma “Na Rubie y” nr

35 z 1999 roku, pt. “Wirtuozeria banderowskiej zbrodniczo ci i gwałtu –

co najmniej 136 metod tortur”. Przedstawiony materiał jest wynikiem jego

wieloletnich, niezale nych prac badawczych. Dalsze badania doprowa-

dziły do u ci le i podniesienia liczby owych metod do astronomicznej

wr cz liczby – 360 sposobów zabijania “Lachów”. Wymienia je dr Kor-

man w swojej ostatnio wydanej publikacji pt. “Stosunek UPA do Polaków

na ziemiach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej”, wyd.

NORTOM, Wrocław. Zainteresowanych odsyłam do tej lektury. Tu pra-

gn tylko doda , e dzi jeszcze, po upływie sporo ponad pół wieku od

102

tamtych tragicznych wydarze , ci, którzy je prze yli i byli wiadkami – s

lud mi gł boko zranionymi psychicznie i rany te wci bol .

PRÓBA BILANSU

O rodki naukowe w Polsce i na Ukrainie nie podejmuj

rzetelnych

bada na temat stosunków polsko-ukrai skich, a organizowane tzw. kon-

ferencje historyczne polsko-ukrai skie wiadomo jak przebiegały i czym

si ko czyły. Sensowne wydaje si przytoczenie fragmentów referatu

dra Ryszarda Kotarby – b. dyrektora Okr gowej Komisji Badania Zbrodni

przeciw narodowi Polskiemu w Krakowie – wygłoszonego na VI semina-

rium w Warszawie (w dniach 3-5 listopada 1999 r.) pt. “Zbrodnie nacjo-

nalistów ukrai skich w woj. tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bi-

lansu”.

Akcja ukrai ska przeciwko Polakom w Małopolsce Wschodniej ma

kilka faz wynikaj cych z ogólnej sytuacji politycznej, frontowej oraz z

rozwoju doktryny i siły bojowej ugrupowa ukrai skich. W Tarnopolskiem

mo na wyodr bni nast puj ce okresy:

1. Pierwsze akcje antypolskie – wrzesie 1939 r.

2. Wydarzenia zwi zane z wojn niemiecko-sowieck – lato 1941

3. Rozszerzenie si fali mordów z Wołynia na woj. tarnopolskie (i

stanisławowskie) – druga połowa 1943 r.

4. Pocz tek wi kszych napadów na wsie polskie – grudzie 1943 -

stycze 1944 r.

5. Masowe mordy i ataki na polskie o rodki samoobrony – od lute-

go do połowy 1944 r.

6. Ostatnia fala mordów w okresie okupacji sowieckiej – do wiosny

1945 r.

Nim fala mordów ogarn ła Tarnopolszczyzn , wie o “rzezi wo-

ły skiej” rozchodziła si szybko, budziła groz , ale te mobilizowała do

działania. Napady do przełomu 1943/1944 były skierowane przewa nie

na wsie bezbronne. Potem sytuacja zacz ła si zmienia , wi ksze sku-

piska polskie zacz ły tworzy lepiej lub gorzej zorganizowan samo-

obron . Od prostych form zbiorowego ostrzegania, wartowania, budowy

kryjówek, po stopniowe uzbrajanie si , a nawet budow umocnie i two-

rzenie ł czno ci mi dzy poszczególnymi o rodkami. Osi gano pewne

minimum bezpiecze stwa. rodki te jednak okazały si niewystarczaj -

ce. Mimo wszystko (...) w niektórych przypadkach działania samoobrony

103

pozwoliły na odparcie ataków i obron cz ci ludno ci w umocnionych

punktach oraz zmniejszenie polskich strat.

W takich wła nie okoliczno ciach odparte zostały napady lub po-

wstrzymane rozpocz te mordy m. in. w Hanaczowie (II 44 r.) w pow.

przemy la skim, w Koro ciatynie (II 44) w pow. buczackim, w Toustoba-

bach (XII 45) w pow. podhajeckim, w Milnie (XI 44) w pow. zborowskim,

w Czerwonogrodzie (II 45) w pow. zaleszczyckim i in.

Gdyby nie działania samoobronne, liczba ofiar byłaby znacznie

wi ksza.

Najwi ksze nasilenie napadów i najwi ksze straty ludno ci polskiej

nast puj od pocz tku 1944 roku. W Bokowie (pow. Podhajce) 11 II

1944 zamordowano około 60 osób, w Hucisku Brodzkim (pow. Brody) 12

II 1944 – ponad 40 osób, w Łanowcach (pow. Borszczów) 12/13 II 1944

– około 80 osób (...) w Berezowicy Małej (pow. Zbara ) 22/23 II 1944 –

131 osób, Majdanie (pow. Kopyczy ce) 12 III 1944 – kilkadziesi t

, w

Płauczy Wielkiej (pow. Brze any) 30/31 III 1944 – około 90 ofiar.

Wkroczenie Armii Czerwonej (w kwietniu 1944, potem w lipcu

1944) nie zmieniło zasadniczo sytuacji. Wła nie pod rz dami sowieckimi

miały miejsce masowe mordy: w Sorocku (pow. trembowelski) 23 XI 44 r.

zgin ło ok. 80 osób, w Ihrowicy (pow. tarnopolski) 24 XII 1944 r. ok. 85,

w pobliskiej Łozowej 28/29 XII 1944 r. – 107.

Za w roku 1945 zamordowano w pow. zaleszczyckim w Uhry -

kowcach 1 stycznia co najmniej 67 osób, w Błyszczance 15/16 stycznia

ok. 60 osób, w Gł boczku (pow. borszczowski) z 5/6 stycznia – ok. 80

osób, w pow. buczackim w Baryszu 5/6 lutego – ponad 100, w U ciu Zie-

lonym 2 lutego tak e ponad 100, (...) a w Byczkowcach (pow. czortkow-

ski) 14 lutego tak e ponad 100. S to tylko przykłady.

Potem działalno eksterminacyjna UPA wyra nie słabnie, co na-

le y wi za zarówno z opuszczeniem wsi przez Polaków i ewakuacj na

zachód, jak i z szeroko zakrojonymi akcjami represyjnymi władz sowiec-

kich przeciwko podziemiu ukrai skiemu.

Osobnym problemem s zbrodnie ołnierzy Dywizji SS-Galizien

popełnione w kilku miejscowo ciach woj. tarnopolskiego. Napady te,

przeprowadzone wspólnie z oddziałami UPA, przyniosły szczególnie wie-

le ofiar, np. w Hucie Pieniackiej (pow. brodzki) 28 II 44 – ok. 800 ofiar, w

Podkamieniu 12-15 II 44 ok. 500 osób (na terenie klasztoru i w mia-

steczku), w pobliskich Palikrowach 12 III 44 – 365 osób, w Chodaczko-

wie Wielkim (pow. tarnopolski) 16 IV 44 – ok. 250 osób. Ł cznie mo emy

tu mówi co najmniej o 2 tysi cach ofiar. (...) Akcjami tymi kierowali ofi-

cerowie niemieccy i ukrai scy, ale bezpo rednimi mordercami byli pro ci

Ustalono 154 nazwiska. (Przyp. Red.).

104

ołnierze ukrai scy – ochotnicy SS. Cz

z nich pochodziła z tych miej-

scowo ci, w których przyszło im działa .

(...) W czasie masowych mordów gin li głównie mieszka cy wsi,

chłopi, ale równie przedstawiciele innych grup społecznych i zawodów.

Ustalono w ród ofiar 59 nauczycieli, 10 lekarzy, 27 ksi y

rz.-kat., 14

zakonników i zakonnic, 3 działaczy politycznych i społecznych (sprzed

wojny), 9 ziemian, 19 pracowników maj tków, 27 wójtów, sołtysów, pra-

cowników gmin, 32 le ników, 21 kolejarzy, 10 pracowników poczty, 9 b.

policjantów (sprzed 1939 r.), 9 b. komendantów “Strzelca”.

Zarejestrowane s dane o ok. 150 członkach Armii Krajowej, sa-

moobrony oraz “istreb. batal.”, którzy ponie li wówczas mier . Mniej

wi cej połowa zgin ła w walce, a połowa została uj ta i zwykle poddana

przed mierci nieludzkim torturom. Nadto wiemy o kilkudziesi ciu oł-

nierzach Wojska Polskiego (głównie z wrze nia 1939).

W podanej ogólnej liczbie ofiar znajduj si tak e zamordowani

ydzi i Ukrai cy. Chodzi tylko o osoby, które zgin ły w zwi zku z mor-

dami na Polakach, razem z Polakami, w ich obronie, odmawiaj c udziału

w zbrodni, pomagaj c Polakom lub ukrywani przez Polaków ( ydzi). In-

formacje te dotycz 57 ydów i 149 Ukrai ców.

(...) Nale y stale pami ta , e podawane tu informacje liczbowe nie

s ostateczne, badania trwaj , pozwalaj uwiarygodni coraz to nowe

fakty. (...)

Przytoczone tutaj fakty uzasadniaj tez , e akcja depolonizacyjna

miała charakter fizycznej likwidacji ludno ci polskiej. W tym kontek cie

winno si przywoływa poj cie ludobójstwa, które rozumiemy jako pla-

now i totaln eksterminacj okre lonej grupy ludzi.

(...) Ludobójstwo zawsze jest zabijaniem ludzi nie za to co zro-

bili, lecz za to kim s .(...)

* * *

W konkluzji trzeba wyra nie powiedzie : czy zamordowano w woj.

tarnopolskim 40,5 tys. osób (jak szacuje Cz. E. Blicharski), czy 14,6 tys.

(jak zeznali wiadkowie), czy te 8 tysi cy (według dra R. Kotarby) - by-

ło to –

barbarzy skie ludobójstwo Polaków dokonane przez Ukrai -

ców z OUN i UPA oraz innych nacjonalistycznych formacji, które do tej

pory nie zostało pot pione, nawet w Polsce.

Ja – naoczny wiadek zbrodni, pragn w zbli aj c si 60-t ich

Rocznic zło y t skromn ksi k hołd – pomordowanym, poparzo-

Pó niejsze informacje wiadków pozwoliły mi zwi kszy t liczb w naszym woje-

wództwie do 38 ksi y i tak liczb podałem na poprzednich stronach. (WK).

105

nym i okaleczonym Ofiarom, oraz tym Wszystkim, którzy wyrwani z ko-

rzeniami z rodzinnych gniazd, zostali zranieni psychicznie na całe ycie.

Wyra am równie uznanie młodzie y – członkom Samoobrony,

którzy dzielnie bronili polskich wsi i zagród przed bandami UPA, płac c

za to niekiedy m cze sk mierci .

Składam tak e hołd tym Ukrai com, którzy z nara eniem ycia

własnego i rodziny udzielali Polakom schronienia, pomocy i ostrzegali ich

przed gro cym niebezpiecze stwem.

Chc wierzy , e pa stwowe władze Polski i Ukrainy, oraz władze

ko cielne i cerkiewne przerw wreszcie to niezdrowe milczenie i upa-

mi tni we wła ciwy sposób te wielotysi czne Ofiary na Kresach

Wschodnich II RP – Wołynia i Małopolski Wschodniej.

Na koniec za tym wszystkim, którzy uwa aj , e nale y zostawi

w spokoju zasklepione rany odpowiem słowami Stefana eromskiego:

Trzeba rozdrapywa rany przeszło ci, aby nie zarosły błon podło-

ci.

106

LUDOBÓJSTWO I CZYSTKI ETNICZNE

EKSTERMINACJA LUDNO CI POLSKIEJ

w woj. tarnopolskim w latach 1939–1945

(Mapy powiatów zamieszczone

w czasopi mie “Na Rubie y”)

POWIAT BORSZCZÓW

POWIAT BRODY

POWIAT BRZE ANY

POWIAT BUCZACZ

POWIAT CZORTKÓW

POWIAT KAMIONKA STRUMIŁOWA

POWIAT KOPYCZY CE

POWIAT PODHAJCE

POWIAT PRZEMY LANY

POWIAT RADZIECHÓW

107

POWIAT SKAŁAT

POWIAT TARNOPOL

POWIAT TREMBOWLA

POWIAT ZALESZCZYKI

POWIAT ZBARA

POWIAT ZBORÓW

POWIAT ZŁOCZÓW

ILUSTRACJE

SŁOWO O AUTORZE

Władysaw Kubów urodził si w Berezowicy Małej koło Zbara a, na

Podolu. Po uko czeniu szkoły powszechnej, dokształcał si w Hufcu

“Strzelczyków” i Zespole Przysposobienia Rolniczego, pracuj c w go-

spodarstwie rolnym rodziców.

W czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej działał w Ruchu Oporu –

AK i Samoobronie przed bandami UPA.

Prze ył masowy mord, dokonany przez banderowców w lutym

1944 r. na ludno ci polskiej, w rodzinnej wsi.

W kwietniu 1944 r. powołany został do wojska. Przeszedł szlak bo-

jowy Wojska Polskiego i brał czynny udział w operacji berli skiej.

W ród odznacze wojskowych i pa stwowych posiada medal “Za

udział w walkach o Berlin”. Jest tak e kawalerem orderu “Polonia Resti-

ruta” oraz “Orderu Wdzi czno ci Społecznej”.

Po zdemobilizowaniu został osiedlony na poniemieckim gospodar-

stwie rolnym w So nicy w woj. pozna skim. Pracuj c na roli, kierował

108

Gminnym O rodkiem Przysposobienia Rolniczego i Wojskowego w Do-

brzycy pow. Krotoszyn.

W ko cu lat 40-tych skierowany został na studia do Poznania. Po

uko czeniu szkoły redniej wst pił na Wydział Rolniczo-Le ny Uniwersy-

tetu im. Adama Mickiewicza.

Po uko czeniu studiów rolniczych podj ł dalsz nauk na Wydziale

In ynieryjno-Ekonomicznym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego

w Warszawie.

Pracował w ró nych instytucjach zwi zanych ze wsi i rolnictwem.

W roku 1982 przeszedł na emerytur .

Jest autorem nast puj cych publikacji:

Polacy i Ukrai cy w Berezowicy Małej koło Zbara a. (Wyd. I –

1992, wyd, II 1994 r.),

Polacy i Ukrai cy na Podolu – 1997 r.

Publikacje Podolskie – 1999 r.

Dominikanin spod Zbara a – 2000 r.

Zbrodnia OUN-UPA w Berezowicy Małej koło Zbara a – 2001 r.

Mieczysław M. Mieszko spod Zbara a – kapłan i społecznik –

2002 r.

Terroryzm na Podolu – 2003 r.

BIBLIOGRAFIA

A. Ajnenkiel: Polityka Polski w stosunku do Ukrai ców w okresie

mi dzywojennym. Wybrane problemy. Polska –

Ukraina , Trudne pytania. T. 1-2. Warszawa 1998 r.

J. Białow s: Wspomnienia z Ihrowicy na Podolu. (Banderowska

rze ludno ci polskiej w Wigili 1944 roku). Wyd. 1977

Cz. E. Blicharski: Petruniu ne ubywaj mene! Miscelanea Tarnopol-

skie T. V. Biskupice 1998 r.

P. Eberhardt: Przemiany narodowo ciowe na Ukrainie XX wieku.

Warszwa 1994 r.

J. Kanas: Podolskie Korzenie. Lublin 2000 r.

T. Kunzek: Podole. Przedwojenne wydawnictwo Ministerstwa Ko-

munikacji – bez roku wydania.

A. Korman: Ukrai ska Powsta cza Armia na terenie II Rzeczypo-

spolitej i jej stosunek do ludno ci polskiej. “Na Rubie-

y” nr 35/1999 r. Wrocław.

R. Kotarba: Zbrodnie nacjonalistów ukrai skich na ludno ci polskiej

w woj. tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilan-

109

su. Polska-Ukraina. Trudne pytania. T. 6. “Karta” 2000

M. Kozłowski: Zapomniana wojna, (Walki o Lwów i Galicj

Wschodni 1918-1919). Bydgoszcz 1999 r.

10. W. Kubów: Zbrodnia UPA w Berezowicy Małej koło Zbara a. Wyd.

II Warszawa 2002 r.

11. W. Kubów: Polacy i Ukrai cy na Podolu. Wrocław 1997 r.

12. Literatura Ukrai ska – Wypisy. PWN, Warszawa 1962 r.

13. W. Masłow kyj: Z kym i proty koho wojuwały ukraji ki nacjonalisty

w roky Druhoji witowoji wijny. Moskwa 1999 r.

14. S. Orgelbrand: Encyklopedia Powszechna. T IV. Warszawa 1901 r.

15. W. Poliszczuk: Gorzka prawda. Zbrodniczo OUN-UPA. (Spo-

wied Ukrai ca). Toronto-Warszawa-Kijów 1997 r.

16. W. Poliszczuk: Dowody zbrodni OUN-UPA Toronto 2002 r.

17. W. Serczyk: Historia Ukrainy. Wyd. II. Wrocław-Warszawa-Kraków.

1990 r.

18. S. Srokowski: Jak lud polski wchodził w Polsk . Tarnopol, 1928 r.

19. A. B. Szcze niak i W. Z. Szota: Droga do nik d. Warszawa 1973 r.

20. J. J. Szewczy ski: Nasze Kopyczy ce. Malbork 1995 r.

21. I. Winnyczenko : Ukrajina 1920-1980. Deportaciji, Zasłanija, Wy-

słannia. Kyjiw 1994 r.

22. Wiele numerów czasopisma historyczno-publicystycznego “Na Ru-

bie y” Wrocław.

110

SPIS TRE CI

Przedmowa o. prof. Mieczysław A. Kr piec......................................... 3

Od autora............................................................................................ 5

Podole – czasy minione ...................................................................... 8

Podział Podola .................................................................................... 9

Podole Zachodnie ............................................................................. 11

Ruchy narodowo ciowe .................................................................... 11

Polskie odrodzenie............................................................................ 14

Pierwsza wojna wiatowa.................................................................. 18

Terror nacjonalistów ukrai skich w Polsce Niepodległej.................... 21

Druga wojna wiatowa i okupacja ..................................................... 26

Nazwiska pomordowanych osób w poszczególnych powiatach ........ 30

Borszczów .......................................................................... 30

Brody .................................................................................. 35

Brze any............................................................................. 43

Buczacz.............................................................................. 48

Czortków............................................................................. 54

Kamionka Strumiłowa ......................................................... 59

Kopyczy ce ........................................................................ 61

Podhajce............................................................................. 68

Przemy lany ....................................................................... 72

Radziechów ........................................................................ 75

Skałat ................................................................................. 76

Tarnopol ............................................................................. 79

Trembowla.......................................................................... 84

Zaleszczyki ........................................................................ 86

Zbara ................................................................................ 92

Zborów................................................................................ 94

Złoczów .............................................................................. 97

Zamordowani ksi a ....................................................................... 100

Sposoby i metody mordowania Polaków przez ludobójców

z OUN-UPA....... ............................................................... 101

Próba bilansu .................................................................................. 102

Mapy powiatów ............................................................................... 106

Ilustracje 139

Słowo o Autorze.............................................................................. 107

Bibliografia ...................................................................................... 108

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
M Cupryjak WPŁYW TERRORYZMU NA ŚRODOWISKO BEZPIECZESTWA
OŻAROWSKI R ŹRÓDŁA TERRORYZMU NA BLISKIM WSCHODZIE (CASUS KONFLIKTU IZRAELSKO PALESTYŃSKIEGO)
na podolu
Największe zamachy terrorystyczne na obywateli
M. Cupryjak WPŁYW TERRORYZMU NA ŚRODOWISKO BEZPIECZESTWA
Globalny terroryzm na początku XXI w, STUDIA ADMINISTRACJA, Semestr III
Aneks - Terroryzm na świecie, studia
ATAKI TERRORYSTYCZNE NA TRANSPORTLOTNICZY
M Cupryjak WPŁYW TERRORYZMU NA ŚRODOWISKO BEZPIECZESTWA
OŻAROWSKI R ŹRÓDŁA TERRORYZMU NA BLISKIM WSCHODZIE (CASUS KONFLIKTU IZRAELSKO PALESTYŃSKIEGO)
Terroryzm na poczatku XXI wieku Sebastian Wojciechowski
Biuletyn VAT 3 2019 Temat na życzenie Korekta dokumentacji VAT przy sprzedaży krajowej
Biuletyn VAT 6 2019 Temat na życzenie Kasy rejestrujące po zmianach od 1 maja 2019 r
terroryzm na swiecie
Daniel Beauvois Trójkąt ukraiński 1793 1914 Szlachta, carat i lud na Podolu, W ołyniu i Kijowszczyźn

więcej podobnych podstron