Program adaptacji skazanych tymczasowo aresztowanych do funkcjonowania

w warunkach izolacji więziennej w pierwszych tygodniach uwięzienia.

1. CEL P R O G R A M U

Zasadniczym celem programu jest przygotowanie osadzonych - tymczasowo

aresztowanych do funkcjonowania w warunkach izolacji penitencjarnej, ze zwróceniem

szczególnej uwagi na kontekst psychospołeczny. W grupie osadzonych tymczasowo

aresztowanych w świetle najnowszych badań z obszaru problematyki penitencjarnej, w

pierwszym tygodniu uwięzienia dochodzi do największej liczby samobójstw usiłowanych,

samobójstw dokonanych oraz innych aktów agresji i autoagresji, będących efektem silnej

reakcji dezadaptacyjnej na tle sytuacji uwięzienia. Największą grupę ryzyka stanowią tu

osadzeni przebywający w placówce karnej po raz pierwszy. Na ryzyko to składają się oprócz

samej specyfiki środowiska zakładu karnego, również właściwości psychiczne osadzonych w

tym głównie.: mała odporność na stres, nieumiejętność konstruktywnego radzenia sobie w

sytuacjach obiektywnie trudnych, nieumiejętność wyrażania emocji w sposób społecznie

akceptowany, zaburzone procesy motywacyjne, poczucie beznadziejności, zawężenie

perspektyw na przyszłość, brak wsparcia ze strony najbliższej rodziny. Jest to przykład

funkcjonowania człowieka w oparciu o relatywną teorię potrzeb powstałą na gruncie

zależności wzajemnych oddziaływań „człowiek-środowisko". Podstawowym założeniem tej

teorii jest twierdzenie, że osobowość funkcjonuje w oparciu o dwie struktury: „ja-świat".

Struktury te wzajemnie na siebie oddziały wuj ą. Wskutek ustawicznego oddziaływania

„świat" staje się nierozerwalną częścią osobowości, osobowość natomiast nie może istnieć

jedynie jako organizm somatopsychiczny, jej pełny rozwój odbywa się dopiero w,ramach

interakcji ze środowiskiem. Stąd potrzeby człowieka polegają na ustanawianiu i

podtrzymywaniu pewnych typów związków ze środowiskiem, które zapewnią jego

osobowości właściwe psychofizjologiczne funkcjonowanie. Natomiast jeśli pewne typy

wspomnianych wyżej związków nie mogą z jakiś powodów zostać w ramach interakcji „ja -

świat" podtrzymane, np. utrata własnego świata osobniczego (zmiany w strukturze „ja"), lub

zmiany w świecie przedmiotowym, przyrodniczym i społecznym jak chociażby sytuacja

uwięzienia (obejmuje strukturę „świat"), wówczas osobowość zaczyna funkcjonować w

warunkach nieadekwatnych do jej potrzeb, a to z kolei może skutkować poważnymi

zaburzeniami na tle dezadaptacyjnym (zasygnalizowanymi wcześniej).

1

Niniejszy program ma na celu pomoc osadzonym w zapoczątkowaniu pozytywnego procesu

adaptacji do warunków izolacji więziennej i będzie dotyczył przede wszystkim pracy w

obszarach: poznawczym, behawioralnym, społecznym i osobowościowym w celu

przeciwdziałania powstawaniu krótko i długofalowych skutków wadliwej adaptacji.

Realizowany będzie poprzez cele szczegółowe określone w dalszej części programu.

2. Z A S T O S O W A N E M E T O D Y I TECHNIKI

Zajęcia będą prowadzone w formie wykładów oraz warsztatów grupowych.

Przewidywana liczba uczestników w grupie warsztatowej - 10 osób. Każde zajęcia będą

podzielone na część trzy części: edukacyjną, pracę grupową oraz pracę indywidualną, których

celem będzie zdobycie, utrwalenie oraz praktyczne zastosowanie zdobytej wiedzy. W ramach

pracy indywidualnej przewidziane są dla uczestników „prace domowe*'. Przewidziane metody

oraz techniki będą obejmować: dialog grupowy, rozmowę kierowaną, metody

konstruktywnego radzenia sobie ze stresem i sytuacjami trudnymi (tworzenie grup wsparcia),

pracę w obszarze procesów emocjonalno-motywacyjnych, techniki autoprezentacji, techniki

komunikacji interpersonalnej, burza mózgów, elementy psychodramy, odgrywanie scenek,

autodiagnoza, metody projekcyjne, pracę w obszarze budowania prawidłowej samooceny,

pracę w obszarze mechanizmów obronnych i pogłębiania wglądu, wybrane aspekty

zachowań asertywnych w kontaktach międzyludzkich, projekcje filmowe.

3. KWALIFIKACJA DO U D Z I A Ł U W P R O G R A M I E

Program przewidziany jest dla osadzonych tymczasowo aresztowanych przebywających

w placówce penitencjarnej po raz pierwszy. Wobec uczestników nie będzie stosowany

podział na grupy wiekowe oraz (poza koniecznymi wyjątkami) z uwagi na charakter

popełnionego czynu. Kwalifikacja do udziału w programie odbędzie się z uwzględnieniem

wszelkich wymaganych wewnętrznych procedur prawnych, za dobrowolną zgodą organów

dysponujących oraz uczestników.

4- M I E J S C E I CZAS REALIZACJI P R O G R A M U

Program będzie realizowany podczas miesięcznego cyklu zajęć, na które łącznie składa

się 8 spotkań. W ciągu każdego tygodnia przewidziane są dwa spotkania. Miejscem

2

przeznaczonym do realizacji działań programowych jest świetlica kompleksu kulturalno-

oświatowego tutejszej jednostki karnej. Czas przewidziany na jednorazowe spotkanie- 60 min

(20 min część edukacyjna, 40 min zajęcia warsztatowe).

5. KADRA R E A L I Z U J Ą C A

Program będzie realizowany przez psychologa odbywającego staż zawodowy w

tutejszym zakładzie karnym - Katarzynę Misztal pod kierunkiem Starszego Psychologa ZK

Zamość kpt. Haliny Jachtomy - Przerwińskiej.

6. K O S Z T O R Y S

Do realizacji jednorazowego cyklu programowego będą wykorzystane:

- zeszyty w kratkę formatu A5 - 10 sztuk

- długopisy - 10 sztuk

- kredki - 10 opakowań / farby plakatowe - 10 sztuk

- bloki rysunkowe - 10 sztuk

- tablica wykładowa

- arkusze plakatowe formatu A2 - 10 sztuk

- zestaw różnokolorowych markerów

- 2 ryzy papieru (materiały ksero)

- sprzęt RTV (TV, DVD/Video)

Łączna kwota przewidziana na realizację jednego cyklu programowego - 300 zł

7 . S P O D Z I E W A N E E F E K T Y

Pożądanym efektem przewidzianym w toku realizowanych działań jest uzyskanie

popraw)^ w zakresie przystosowania osadzonych tymczasowo aresztowanych do warunków

3

izolacji więziennej. Ma się to odbywać poprzez wygaszanie zachowań niepożądanych

prowadzących do powstawania wielowymiarowych zaburzeń na tle wadliwego procesu

adaptacyjnego, na rzecz tworzenia konstruktywnych technik radzenia sobie w sytuacjach

trudnych, obejmujących pracę w obszarze właściwości emocjonałno-motywacyjnych,

psychospołecznych i behawioralnych jednostki. Skutkiem tego ma być zmniejszona ilość

pojawiających się zachowań ryzykownych, autodestrukcyjnych w tym przede wszystkim

suicydalnych, jak również zaburzeń afektywnych oraz psychicznych wśród tymczasowo

aresztowanych.

PRZEBIEG ORAZ CELE S Z C Z E G Ó Ł O W E P R O G R A M U :

Spotkanie pierwsze

- Zajęcia integracyjne -

CELE:

• integracja grupy

• wprowadzenie norm pracy w grupie (kontrakt psychologiczny)

© budowanie poczucia bezpieczeństwa, wzajemnej akceptacji i zaufania (podstawy

dynamiki grupowej)

M E T O D Y :

« praca indywidualna

® praca w grupie

• techniki autoprezentacji

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

• Autoprezentacja prowadzącego - przedstawienie celu i tematyki spotkania; krótka

charakterystyka realizowanego programu

4

• Uzgodnienie norm pracy z grupą (tworzenie kontraktu psychologicznego) - burza

mózgów (plakat)

• Rundka - „Powiedz coś o sobie a powiem Ci kim jesteś" - dyskusja grupowa na temat

tego jakie informacje ujawniamy o sobie najczęściej i dlaczego? - wprowadzenie do

pracy na poziomie treści uświadamianych i nieuświadamianych

• Ćwiczenie 1- „Autografy-poznajmy się inaczej"

© Ćwiczenie 2 Herb - uczestnicy rysują własne herby/najbardziej charakterystyczny dla

siebie przedmiot/ odpowiadając na 4 pytania:

- moj ą mocną stroną j est

- w czasie wolnym lubię

- ludzie najbardziej lubią mnie za

- moje marzenie

• Omówienie prac w parach a następnie konferencja prasowa - prezentacja herbu kolegi

na forum grupy. Dyskusja w grupie co było wspólnego we wszystkich herbach.

Wykonywanie totemu grupy

EWALUACJA ZAJĘĆ

Dziś nauczyłem się

Spotkanie drugie

- Budowanie klimatu zaufania w grupie -

CELE::

• rozwijanie poczucia własnej wartości

• dalsza integracja zespołu

• pogłębienie refleksji nad sposobem funkcjonowania w relacjach społecznych

5

M E T O D Y : wykład, praca w grupach, praca Indywidualna.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

© Rundka: „Z czym zaczynamy dzisiejsze spotkanie?"

© Kończenie zdań w rundce:

- ludzie mówią o mnie

- j e s t e m mistrzem w

- nie lubię u siebie

- j e s t e m słaby w

Omówienie z grupą - które zdania było im najtrudniej skończyć i dlaczego - dyskusja

kierowana.

© Ćwiczenie 1 - Drzewo - uczestnicy rysują drzewo, które im się najbardziej podoba i

na tej podstawie przez analogię doszukują się swoich mocnych stron, grupa podrzuca

pomysły.

• Ćwiczenie 2 - „W jakich rolach występuję w grupie?" - psychodrama z podziałem na

role - zadanie wymagające pracy grupowej . Omówienie ról w grupie i ich podział:

- role ważne dla wykonania zadania przez grupę

- role ważne dla relacji w grupie

- role blokujące pracę grupy.

Omówienie charakterystyki zachowań w oparciu o doświadczenia uczestników

z ćwiczenia.

© Ćwiczenie 3 - Rysowanie figury - analiza komunikatów nadawanych podczas

pracy w grupie, rozwijanie umiejętności przekazywania konstruktywnej informacji zwrotnej.

E W A L U AC JA ZAJĘĆ:

Dowiedziałem się dziś o sobie.

6

Spotkanie trzecie

- Izolacja więzienna jako sytuacja trudna - specyfika funkcjonowania

jednostki w warunkach zakładu karnego -

© Zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu problematyki izolacji więziennej (definicja

i formy izolacji, charakterystyka izolacji więziennej jako specyficznej formy izolacji

i dolegliwości z nią związane, skutki izolacji więziennej: krótko i długofalowe)

© Uzyskanie informacji na temat specyfiki funkcjonowania tutejszego zakładu karnego

(prawa i obowiązki wynikające z regulaminu dla tymczasowo aresztowanych) -

budowanie indywidualnej i grupowej świadomości funkcjonowania w społeczności

więziennej

» „Moja adaptacja więzienna" - pozytywna i negatywna identyfikacja w zakresie

dolegliwości psychofizycznych odczuwanych w sytuacji uwięzienia - na poziomie

indywidualnym (różnice) i grupowym (podobieństwa)

M E T O D Y :

• Wykład

© Praca indywidualna

© Praca w grupach

© Metody projekcyjne

© Burza mózgów

PRZEBIEG:

• Rundka - „Czym jest dla mnie sytuacja uwięzienia?" - burza mózgów — skojarzenia -

mapa myśli (dalsze wspomaganie procesu integracji grupowej) - cechy różnicujące i

wspólne

• Dyskusja na temat mitów i faktów dotyczących zakładów karnych i funkcjonowania w

nich - budowanie poczucia bezpieczeństwa,

7

• Runda: ..Syndrom don Kichota"' - nie tracę energii na walkę z wiatrakami, zmieniam

tylko to na co m a m wpływ - uznanie swojej bezsilności wobec niektórych sytuacji,

wzmacnianie kontroli wewnętrznej (wewnątrzsterowność), rozwijanie poczucia

własnej sprawczości w zakresie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie w

sytuacji na „tu i teraz", wzmacnianie pozytywnej samooceny

• Ćwiczenie 1 - „Mój dekalog więzienny" - każdy podaje przykład tego co może w

aktualnej sytuacji zmienić i wobec czego musi uznać swoją bezsilność - przykłady nie

mogą się powtarzać. Generowanie wszystkich przykładów i zapisywanie ich na tablicy

E WALU AC JA ZAJĘĆ:

Dowiedziałem się, że mogę

Spotkanie czwarte

„Czuję i wiem"' - praca w obszarze emocjonalno - motywacyjnym

CELE:

• Uzyskanie wiedzy na temat procesów emocjonalnych towarzyszących człowiekowi w

różnych sytuacjach życiowych (zwłaszcza w sytuacjach trudnych i stresogennych)

oraz ich wpływu na nasze procesy motywacyjne

• Nabycie umiejętności rozpoznawania, nazywania i wyrażania swoich emocji w sposób

społecznie akceptowany - odczuwanie świadome

© Wspomaganie rozwoju pożądanych z perspektywy osoby uwięzionej procesów

motywacyjnych oraz wygaszanie motywacji dla zachowań niepożądanych

• Pogłębianie własnego wglądu - praca w obszarze mechanizmów obronnych

M E T O D Y :

© Wykład

© Techniki pogłębiania wglądu

© Praca indywidualna

© Praca grupowa

© Metody konstruktywnego radzenia sobie sytuacjach trudnych

8

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

» Wykład - „Dlaczego emocje są ważne w naszym życiu?", „Procesy motywacyjne"

• Rundka - „Opisz jak się dzisiaj czujesz" - wyrażanie swojego stanu uczuciowego bez

pomocy słów - praca w obszarze komunikowania i rozpoznawania emocji na

poziomie niewerbalnym. Jakie emocje najtrudniej nam okazy waćAyyrażać

i dlaczego?

• Ćwiczenie 1 - „Piramida" - uszeregowanie listy 10 wartości od najważniejszych do

najmniej istotnych dla mnie. W dalszej części uszeregowanie listy tych samych

wartości niezbędnych z punktu widzenia realizacji określonego celu, np. zdobycie

intratnego stanowiska pracy. Omówienie wyników w grupie - interpretacja w zakresie

różnic indywidualnych, preferencji, potrzeb.

• Dyskusja grupowa nt. związku emocji z motywacją oraz ich wpływu na proces

adaptacji w różnych sytuacjach: „Moje najtrudniejsze doświadczenie" - jak sobie

poradziłem, jak mogłem sobie poradzić? (burza mózgów)

• Rysunek - „Ja za 20 lat" - wyznaczanie ścieżek motywacyjnych

EW ALU AC JA ZAJĘĆ:

Moim najbliższym celem jest

Spotkanie piąte

Praca w obszarze mechanizmów obronnych i pogłębiania własnego wglądu

CELE:

• Zdobycie wiedzy na temat funkcjonowania mechanizmów obronnych i ich wpływu na

zachowanie człowieka oraz interpretację otaczającej go rzeczywistości. Pozytywne

i negatywne mechanizmy obronne.

9

• Pogłębianie zdolności w zakresie rozumienia swoich reakcji oraz reakcji innych łudzi

- mechanizm sprzężenia zwrotnego - praca w obszarze konstruktywnego radzenia

sobie w sytuacjach stresu psychologicznego.

M E T O D Y :

Techniki pogłębionego wglądu

Wykład

Rozmowa kierowana

Metody projekcyjne

Dyskusja grupowa

Prezentacja filmu

PRZEBIEG:

• Projekcja filmu nt uzależnień - ukazanie rodzajów i sposobu funkcjonowania

niektórych mechanizmów obronnych na przykładzie mechanizmu uzależnienia od

alkoholu

• Dyskusja po zakończeniu projekcji - poszukiwanie przykładów funkcjonowania

mechanizmów obronnych pozytywnych i negatywnych w moim życiu

® Rysunek „Drzewo K o c h a " - próba grupowej interpretacji rysunków

EWALUACJA ZAJĘĆ:

• Dowiedziałem się dziś o sobie

10

Spotkanie szóste

- AsertywFiość w kontaktach między ludźmi -

CELE:

• pogłębienie refleksji na temat osobistych preferencji w postawach wobec innych ludzi

• dostarczenie nowych wzorców postępowania i komunikowania własnych potrze

• rozwijanie umiejętności komunikowania się poprzez komunikat „ja"

• trening umiejętności bycia asertywnym,

« umiejętność obrony swoich praw

M E T O D Y :

• odgrywanie scenek, kwestionariusz - praca indywidualna - trening.

PRZEBIEG ZAJĘĆ:

• Rundka rozpoczynająca zajęcia, odpowiedz na pytanie jak się czujesz?

• Analiza kontaktów interpersonalnych pod kontem zachowań uległych, agresywnych,

plakat, straty i zyski bycia uległym lub agresywnym

• Wykład - co to jest asertywność, prawa oraz straty i zyski bycia asertywnym

• Wspólne (w grupie) układanie zdań proasertywnych

© Trening w budowaniu wfasnych przekonań proasertywnych

• Ćwiczenie 1: kanały „uszy komunikacji" - analiza komunikatów w 4 aspektach: treści

rzeczowej, samootwarcia, relacji i apelu np. komunikatów podawanych przez

uczestników.

© Komunikaty zgodne i niezgodne, trening radzenia sobie z podwój komunikowaniem,

odgrywanie scenek

• Wypełnianie kwestionariusza mapa asertywności - ustalenie obszarów

• treningu zachowań asertywnych.

« Ćwiczenie 2: „Trening zachowań asertywnych" wybranych obszarów np.

przyjmowania ocen, wyciągania aluzji, asertywnego odmawiania.

11

E W A L U A C J A ZAJĘĆ:

Od dziś m a m prawo do

Spotkanie siódme

Ocena własnych umiejętności

CELE:

• Spotkanie podsumowujące dotychczasowe wyniki pracy

• Podkreślenie poczucia własnej wartości, sprawczości oraz umiejętności

konstruktywnego radzenia sobie ze stresem

Posługując się skalą od 1 do 5 oceń czy potrafisz:

a) Dokonywać oceny własnych umiejętności ,

b) Zbierać potrzebne Ci informacje

c) Podejmować świadomie decyzje

d) Przygotować się do trudnej rozmowy

e) Przekonywać innych

f) Koncentrować się na zadaniu

g) Prosić o pomoc,

h) Wykonywać poleceń zgodnie z instrukcją

i) Reagować na niepowodzenia

12

j) Nagradzać siebie

k) Wyznaczać sobie cele

I) Rozpoznawać własne uczucia

m) Stosować samokontrole

n) Szeregować problemy według ich ważności.

o) Rozumieć co czują inni

p) Odpowiadać na skargi

q) Wydawać polecenia

r) Słuchać innych

13