Czapliński W Zarys prawa europejskiego

ADYS

CZAPLI

SKI

ZAR

PRA

EUROPEJSKIEGO

HELSIŃSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA

Biblioteka

Komitetu

Helsi

ńskiego

w Polsce

ISBN 83-87300-58-6

ZARYS PRAWA

EUROPEJSKIEGO

Władysław Czapliński

okladka_europa.p65

02-12-07, 09:08

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

W³adys³aw Czapliñski

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA

EUROPEJSKIEGO

W³adys³aw Czapliñski

Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka

europa1.p65

02-12-07, 09:02

Sponsor:

Open Society Institute, Budapest

Recenzja: prof. Andrzej Rzepliński

Redakcja wydawnicza: Maciej Nowicki

ISBN 83−87300−58−6

Nadhi, Warszawa
Wydanie II zaktualizowane
Nakład 600 egz.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SPIS TRECI

ROZDZIA£ I UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE.

WSPOLNOTY JAKO ORGANIZACJA PONADNARODOWA ................................................. 7

1. Organizacje miêdzynarodowe w stosunkach miêdzynarodowych............................................7
2. Kompetencje organizacji miêdzynarodowych .........................................................................8
3. Podmiotowoæ prawna Wspólnot Europejskich .......................................................................9
4. Przekazanie czêci kompetencji suwerennych przez pañstwa cz³onkowskie ......................... 12
5. Wspólnoty Europejskie a Unia Europejska............................................................................ 17

ROZDZIA£ II SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH ........ 18

ROZDZIA£ III PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZ¥DEK PRAWNY.. 22

1. Pojêcia bezporedniego obowi¹zywania i bezporedniego

stosowania prawa wspólnotowego ........................................................................................ 22

1.1. Zapewnienie prymatu norm stanowionych przez Wspólnoty przed normami

prawa wewnêtrznego ....................................................................................................................... 22
1.2. Prawo wspólnotowe a prawo wewnêtrzne ........................................................................................ 24
1.3. Warunki bezporedniego obowi¹zywania i bezporedniej skutecznoci prawa wspólnotowego ....... 26

2. rodki prawne (proceduralne) gwarantuj¹ce prymat prawa wspólnotowego ......................... 29
3. Zasady odpowiedzialnoci pañstw za naruszenia prawa wspólnotowego .............................. 30
4. Zasada cilejszej wspó³pracy w prawie Unii Europejskiej

ROZDZIA£ IV RÓD£A PRAWA WSPÓLNOTOWEGO ........................................................... 34

1. Traktaty Europejskie ............................................................................................................. 34
2. Prawo stanowione przez Wspólnoty ...................................................................................... 36

2.1. ród³a prawa .................................................................................................................................... 36
2.2. Tryb stanowienia prawa ................................................................................................................... 39

ROZDZIA£ V WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH

MIÊDZYNARODOWYCH .......................................................................................................... 41

1. Umowy wspólnotowe i mieszane .......................................................................................... 41
2. Rodzaje umów zawieranych przez Wspólnoty ...................................................................... 44
3. Pozycja umów miêdzynarodowych w porz¹dku prawnym Wspólnoty .................................. 48
4. Tryb zawierania umów miêdzynarodowych przez Wspólnoty ............................................... 49

ROZDZIA£ VI OCHRONA PRAW CZ£OWIEKA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM ............. 51

ROZDZIA£ VII HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH .......................................... 57

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ROZDZIA£ VIII SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW WYNIKAJ¥CYCH NA TLE

PRAWA WSPÓLNOTOWEGO ................................................................................................... 63

1. Przebieg postêpowania przed Europejskim Trybuna³em Sprawiedliwoci .............................63
2. Typy procedur rozstrzygania sporów .....................................................................................65

ROZDZIA£ IX EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE ........................................................... 72

1. Swobodny przep³yw towarów ...............................................................................................72
2. Swobodny przep³yw osób .....................................................................................................79
3. Swobodny przep³yw us³ug i swoboda przedsiêbiorczoci

(prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej) ...............................................................................82
4. Podstawowe zagadnienia prawa konkurencji .........................................................................85

ROZDZIA£ X WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEÑSTWA

(II FILAR UE) ............................................................................................................................... 92

ROZDZIA£ XI WSPÓ£PRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNÊTRZNYCH

I WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI (III FILAR UE) ............................................................... 95

ROZDZIA£ XII ZMIANY INSTYTUCJONALNE WPROWADZONE

PRZEZ TRAKTAT NICEJSKI .................................................................................................. 107

POST SCRIPTUM ............................................................................................................................. 110

WYKAZ NAJWA¯NIEJSZYCH ORZECZEÑ ETS ....................................................................... 112

PODSTAWOWA BIBLIOGRAFIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

W JÊZYKU POLSKIM .............................................................................................................. 114

INFORMACJE NA TEMAT UNII, WSPÓLNOT EUROPEJSKICH,

PRAWA WSPÓLNOTOWEGO ................................................................................................. 116

INFORMACJA O AUTORZE .......................................................................................................... 117

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ROZDZIA£ I

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE.

WSPÓLNOTY JAKO ORGANIZACJA PONADNARODOWA

1. Organizacje miêdzynarodowe w stosunkach miêdzynarodowych

W tradycyjnym modelu tworzenia prawa rozró¿niano dwie wielkie ga³êzie

prawa: prawo wewnêtrzne i prawo miêdzynarodowe. Prawo wewnêtrzne pocho-

dzi³o od krajowych organów legislacyjnych i regulowa³o stosunki wewn¹trz da-

nego pañstwa. Prawo miêdzynarodowe natomiast mia³o za zadanie regulowanie

stosunków miêdzy pañstwami, pe³ni¹cymi jednoczenie role podmiotów stano-

wi¹cych prawo i adresatów norm. W systemie miêdzynarodowym nie by³o po-

nadto mechanizmu egzekwowania przestrzegania prawa ani obowi¹zkowej

jurysdykcji s¹dów miêdzynarodowych.

W klasycznym prawie miêdzynarodowym podmiotami tego prawa by³y jedy-

nie pañstwa. Nie zmienia tego faktu uznanie za podmiot w stosunkach miêdzy-

narodowych Stolicy Apostolskiej (ju¿ we wczesnym redniowieczu), zakonu

Kawalerów Maltañskich (od 1310 r.) czy te¿ Miêdzynarodowego Czerwonego

Krzy¿a (niekiedy kwestionowane). Powszechnie uwa¿ano, ¿e podmiotowoæ miê-

dzynarodowa pañstwa obejmuje piêæ elementów:

(a) prawo zawierania umów miêdzynarodowych;
(b) prawo prowadzenia wojny (ten element straci³ swe znaczenie wraz

z rozwojem zakazu u¿ycia si³y w prawie miêdzynarodowym);

(c) prawo przyjmowania i wysy³ania pos³ów;
(d) prawo dochodzenia roszczeñ z tytu³u naruszenia prawa; oraz
(e) immunitet jurysdykcyjny.

Ju¿ w okresie miêdzywojennym pojawi³a siê kwestia podmiotowoci miêdzy-

narodowoprawnej organizacji miêdzynarodowych. Na gruncie prawa miêdzyna-

rodowego spór ten zosta³ rozstrzygniêty przez Miêdzynarodowy Trybuna³

Sprawiedliwoci w opinii doradczej w sprawie szkód poniesionych w s³u¿bie

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Narodów Zjednoczonych

. Trybuna³ uzna³ w niej, ¿e podmioty prawa miêdzyna-

rodowego niekoniecznie musz¹ posiadaæ takie same prawa i obowi¹zki. Dla po-

trzeb stosunków miêdzynarodowych dopuszczono do dzia³ania pewne sztuczne

byty prawne, spe³niaj¹ce funkcje powierzone im przez pañstwa, które dan¹ orga-

nizacjê powo³a³y. Organizacja miêdzynarodowa powinna spe³niaæ trzy warunki:

1) musi byæ sta³ym stowarzyszeniem pañstw, spe³niaj¹cym okrelone

funkcje i wyposa¿onym w tym celu w okrelone organy;

2) musi mieæ samodzielny byt, niezale¿ny od pañstw j¹ powo³uj¹cych;
3) musi mieæ pewne kompetencje w sferze stosunków miêdzynarodowych,

a nie tylko w sferze prawa wewnêtrznego jednego lub kilku pañstw.

2. Kompetencje organizacji miêdzynarodowych

Pañstwa wywodz¹ sw¹ podmiotowoæ miêdzynarodow¹ wprost z faktu swego

istnienia. Tworzenie pañstw nie podlega ocenie z punktu widzenia legalnoci.

Natomiast podmiotowoæ organizacji miêdzynarodowych ma charakter wtórny,

to znaczy wywodzi siê z woli pañstw cz³onkowskich, a jej zakres wynika z trak-

tatów za³o¿ycielskich, innych umów miêdzypañstwowych i statutów organizacji.

Podmiotowoæ ta bywa równie¿ nazywana podmiotowoci¹ funkcjonaln¹, ponie-

wa¿ jej zakres uzale¿niony jest od funkcji spe³nianych przez dan¹ organizacjê.

Ocena kompetencji mo¿e byæ dokonywana wed³ug jednej z trzech zasad:

1) zwolennicy koncepcji restryktywnej uwa¿aj¹, ¿e organizacja miêdzyna-

rodowa ma tylko takie kompetencje, jakie przyznaj¹ jej pañstwa cz³on-

kowskie;

2) wed³ug teorii ekstensywnej, organizacje miêdzynarodowe maj¹ wszystkie

kompetencje pañstw jako podmiotów prawa miêdzynarodowego, wyj¹w-

szy takie, których mieæ nie mog¹ ze swej natury (np. nie mog¹ sprawowaæ

zwierzchnictwa terytorialnego ze wzglêdu na brak terytorium);

3) najbardziej rozpowszechniona jest jednak teoria porednia, rozszerzaj¹ca

prawa organizacji miêdzynarodowej przyznane jej przez pañstwa za³o¿y-

cielskie wed³ug zasad: effet utile i kompetencji dorozumianych. Pierwsza

zak³ada tak¹ wyk³adniê umów za³o¿ycielskich, która umo¿liwia organiza-

cji osi¹gniêcie celów, jakimi kierowa³y siê pañstwa przy jej tworzeniu.

Druga natomiast pozwala organizacji na wykonywanie kompetencji nawet

wtedy, gdy nie s¹ one przyznane w traktacie za³o¿ycielskim, je¿eli jest to

konieczne dla realizacji celów.

ICJ Reports 1949, s. 174 i n.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

Znakomitym przyk³adem oceny kompetencji organizacji miêdzynarodowej jest

opinia doradcza Miêdzynarodowego Trybuna³u Sprawiedliwoci w sprawie le-

galnoci u¿ycia broni j¹drowej

. Trybuna³ zbada³ w niej m.in. kompetencjê wia-

towej Organizacji Zdrowia do zwrócenia siê do s¹du w sprawie wydania opinii

doradczej w kwestii oceny legalnoci zastosowania tego rodzaju broni. Trybuna³

podkreli³, ¿e sam fakt, i¿ ewentualne u¿ycie broni nuklearnej spowodowa³oby

masowe i znacz¹ce szkody dla ¿ycia i zdrowia ludzkiego, nie uprawnia jeszcze

tej organizacji do z³o¿enia wniosku o opiniê; nie ma bowiem bezporedniego

zwi¹zku miêdzy jej kompetencjami i dzia³aniami a stosowaniem si³y i okrelo-

nych rodzajów broni.

3. Podmiotowoæ prawna Wspólnot Europejskich

Zamiar pañstw nadania podmiotowoci prawnej wynika jednoznacznie z po-

stanowieñ traktatów za³o¿ycielskich: z art. 281 traktatu o Europejskiej Wspólno-

cie Gospodarczej (na podstawie traktatu o Unii Europejskiej z 1992 roku

przemianowanej na Wspólnotê Europejsk¹; traktat dalej przywo³ywany jest jako

TWE) oraz z odpowiednich przepisów traktatów o Europejskiej Wspólnocie Wêgla

i Stali oraz Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej. Zgodnie z zasad¹ pod-

miotowoci funkcjonalnej (wtórnej), zakres podmiotowoci poszczególnych

Wspólnot powinien byæ wyinterpretowany z postanowieñ traktatów za³o¿yciel-

skich i obejmowaæ wszystkie rodki i instrumenty niezbêdne dla realizacji celów

Wspólnot. Art. 2 TWE stwierdza, ¿e celami Wspólnoty s¹: wspieranie rozwoju

i stabilizacji gospodarczej pañstw Wspólnoty poprzez stworzenie wspólnego rynku

oraz ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, wzrost poziomu ¿ycia spo³e-

czeñstw oraz zacienianie wspó³pracy pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Re-

alizacji tych celów maj¹ s³u¿yæ metody wskazane w art. 3 TWE, m.in. swobodny

przep³yw towarów, osób, us³ug i kapita³u, wspólne polityki: konkurencji, celna,

handlowa, transportowa i rolna, harmonizacja prawa oraz wspó³praca poprzez

umowy stowarzyszenia, a ponadto ochrona rodowiska, ochrona konsumenta,

polityka energetyczna, wspó³praca regionalna oraz polityka w zakresie badañ

naukowych i technologii.

Wymienione w art. 2 i 3 cele i metody ich osi¹gniêcia powinny byæ realizowa-

ne przy zachowaniu pewnych zasad ogólnych, sformu³owanych w traktacie lub

wynikaj¹cych z orzecznictwa Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoci (dalej:

ETS). Najwa¿niejsz¹ z tych zasad jest zasada subsydiarnoci (art. 5 TWE). Mówi

ona, i¿ wszelkie dzia³ania podejmowane przez Wspólnotê musz¹ mieæ podstawê

prawn¹. Wspólnota mo¿e dzia³aæ tylko wtedy, gdy zaplanowanego celu nie da siê

lepiej zrealizowaæ przez dzia³ania na ni¿szym szczeblu (pañstw cz³onkowskich,

ICJ Reports 1996, s. 238.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

regionów itp.). Sytuacja taka ma miejsce w szczególnoci wówczas, gdy dana

sprawa zawiera elementy ponadnarodowe, które nie mog¹ byæ satysfakcjonuj¹co

uregulowane przez dzia³ania poszczególnych pañstw, gdy dzia³ania pañstw koli-

dowa³yby z wymogami traktatu oraz gdy Rada dojdzie do przekonania, ¿e dzia³a-

nie Wspólnoty by³oby korzystniejsze ze wzglêdu na zakres i skutki ni¿ dzia³anie

pañstw cz³onkowskich. Ustêp 3 tego samego artyku³u stwierdza, i¿ dzia³ania

Wspólnoty nie mog¹ wykraczaæ poza ramy niezbêdne dla osi¹gniêcia zamierzo-

nego celu. Formu³a ta odpowiada zasadzie proporcjonalnoci, wypowiedzianej

wczeniej w orzecznictwie ETS. Nie jest jasne, czy zasada subsydiarnoci jest

bezporednio skuteczna (por. ni¿ej). Konkluzje Rady Europejskiej z Edynburga

z 11-12 grudnia 1992 roku, które zawiera³y wytyczne w sprawie zasady subsy-

diarnoci, podkrela³y, ¿e nie jest ona bezporednio skuteczna, jednak¿e ETS nie

wypowiedzia³ siê jednoznacznie w tej sprawie.

Drug¹ zasad¹, wynikaj¹c¹ z art. 10 TWE, jest zasada lojalnoci (solidarnoci)

w stosunku do Wspólnoty. Mówi ona, ¿e pañstwa cz³onkowskie maj¹ obowi¹zek

do³o¿enia wszelkich starañ w celu zapewnienia skutecznoci prawa wspólnoto-

wego w ich wewnêtrznej przestrzeni prawnej, a tak¿e ¿e musz¹ siê one powstrzy-

maæ od podejmowania takich dzia³añ, które ow¹ skutecznoæ by uniemo¿liwia³y.

Art. 10, zgodnie z orzecznictwem ETS, nie jest bezporednio skuteczny i mo¿na

siê nañ powo³ywaæ tylko w powi¹zaniu z innymi przepisami traktatu.

Bezporednio skuteczna jest natomiast zasada niedyskryminacji ze wzglêdu

na obywatelstwo (art. 12). Zasada równouprawnienia wystêpuje jeszcze w kilku

innych przepisach TWE i by³a przedmiotem bogatego orzecznictwa Trybuna³u,

zw³aszcza w zakresie równouprawnienia ze wzglêdu na p³eæ (art. 141 TWE)

Pojêcie dyskryminacji ETS kilkakrotnie wyk³ada³ jako niejednakowe traktowa-

nie jednakowych sytuacji (stanów faktycznych) bez obiektywnego uzasadnienia.

W wietle prawa wspólnotowego dyskryminacja mo¿e byæ jawna i ukryta (bez-

porednia i porednia). Z pierwsz¹ mamy do czynienia wtedy, gdy dany przepis

prawny zawiera regulacje jednoznacznie stawiaj¹c¹ okrelony podmiot w nieko-

rzystnej sytuacji ze wzglêdu na posiadan¹ przezeñ cechê. Druga natomiast wystê-

puje wówczas, gdy przepis skierowany formalnie do wszystkich podmiotów

w jednakowy sposób jest tak skonstruowany, ¿e jaka grupa podmiotów jest nim

w rzeczywistoci dotkniêta bardziej ni¿ pozosta³e.

I tak przyk³adowo: ETS stwierdzi³, ¿e zasada automatycznej preferencji zatrudnienia kobiety w przypadku,

gdy posiada ona identyczne kwalifikacje jak mê¿czyzna, jest niezgodna z zasad¹ równouprawnienia; uzna³, ¿e

zwolnienie z pracy transseksualisty jest przejawem dyskryminacji ze wzglêdu na p³eæ, sprzecznej z art.119;

wreszcie odrzuci³ skargê pewnej Angielki, gdy jej sta³ej partnerce w zwi¹zku homoseksualnym odmówiono

uprawnieñ socjalnych przys³uguj¹cych ma³¿onkowi oraz konkubentowi w zwi¹zku heteroseksualnym.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

Traktat amsterdamski wprowadzi³ do traktatu o Unii Europejskiej (traktatu

z Maastricht, dalej: TUE) zasadê oparcia Unii na wolnoci, demokracji, prze-

strzeganiu praw cz³owieka i praworz¹dnoci (art. 6). Wyrazem tej zasady jest

nawi¹zanie do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawo-

wych Wolnoci z 1950 roku jako okrelaj¹cej standard praw i wolnoci zasadni-

czych. Ten sam przepis mówi, ¿e jednym z celów Unii jest zachowanie to¿samoci

narodowej pañstw. Zamiarem pañstw cz³onkowskich zatem na obecnym etapie

integracji nie jest utworzenie pañstwa ponadnarodowego, które zast¹pi³oby pañ-

stwa istniej¹ce obecnie.

Now¹ zasad¹ prawa wspólnotowego, wprowadzon¹ przez traktat amsterdam-

ski, jest zasada cilejszej (wzmocnionej, zacienionej, pog³êbionej) wspó³pracy.

Stanowi ona wy³om w dotychczasowym podejciu do prawa wspólnotowego,

w myl którego prawo to powinno obowi¹zywaæ i byæ w jednolity sposób stoso-

wane we wszystkich pañstwach cz³onkowskich. Jakkolwiek mo¿liwoci odejcia

od tych postulatów nie s¹ niczym nowym (doæ wspomnieæ porozumienia z Schen-

gen

, uniê walutow¹ czy te¿ mo¿liwoæ zachowania dalej id¹cych wymogów

zwi¹zanych z ochron¹ rodowiska czy ochron¹ konsumenta w dziedzinach zhar-

monizowanych na podstawie art. 95.4 TWE), po raz pierwszy jednak umo¿li-

wiono pañstwom, które zamierzaj¹ integrowaæ siê g³êbiej ni¿ pozosta³e,

sformalizowanie takiej wspó³pracy. Traktat amsterdamski sformu³owa³ jej ogól-

ne wymogi (art. 43 - 45 TUE), a tak¿e bardziej szczegó³owe propozycje dotycz¹-

ce wspó³pracy zacienionej w I (art. 11 TWE) i III (art. 40 TUE) filarze. Wspó³praca

taka jest dopuszczalna, je¿eli: bierze w niej udzia³ wiêkszoæ (co najmniej 8)

pañstw cz³onkowskich, przy czym pozosta³e pañstwa mog¹ do niej przyst¹piæ,

jeli wyra¿¹ odpowiedni zamiar; jest zgodna z celami Unii Europejskiej; realizo-

wana jest z zachowaniem zasady jednoci instytucjonalnej Unii; stanowi ultima

ratio dla pañstw w niej uczestnicz¹cych, którym nie uda³o siê wprowadziæ wspó³-

pracy w danej dziedzinie w inny sposób; odbywa siê z poszanowaniem acquis

communautaire (dorobku prawnego Wspólnoty). W odniesieniu do I filara stwier-

dzono, i¿ wspó³praca zacieniona nie mo¿e dotyczyæ kwestii zastrze¿onych dla

wy³¹cznej kompetencji Wspólnoty ani te¿ naruszaæ wspólnych polityk, dzia³añ

i programów; z kolei w II filarze rolê wspó³pracy zacienionej spe³nia (w sposób

niejako odwrócony) instytucja konstruktywnego wstrzymania siê od dzia³ania.

Dzi wydaje siê nie ulegaæ w¹tpliwoci, ¿e postanowienia dotycz¹ce cilejszej

wspó³pracy zosta³y wprowadzone do traktatów za³o¿ycielskich, aby umo¿liwiæ

szybsz¹ integracjê starym pañstwom cz³onkowskim w tych dziedzinach, w któ-

rych obecne pañstwa kandydackie nie bêd¹ w stanie podj¹æ wspó³pracy, albo te¿

Z formalnego punktu widzenia by³y one umowami miêdzyrz¹dowymi, ale szereg przes³anek wskazuje,

i¿ w istocie zosta³y zawarte w celu umo¿liwienia pañstwom stronom urzeczywistnienia zasady swobodnego

przep³ywu osób i zniesienia kontroli granicznych.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

nie wyka¿¹ odpowiedniej woli politycznej. Instytucja wspó³pracy zacienionej

w istocie odpowiada znanej z konwencji wiedeñskiej prawa traktatów z 1969

roku instytucji modyfikacji umowy wielostronnej przez niektóre jej strony

(w odró¿nieniu od rewizji, czyli zmiany tekstu umowy dokonanej przy wspó³-

udziale wszystkich uprawnionych stron).

Pewne zasady ogólne prawa wspólnotowego zosta³y ponadto wprowadzone

przez orzecznictwo ETS. Nale¿y do nich przede wszystkim zasada równowagi

instytucjonalnej. Struktura organów Wspólnoty Europejskiej w odró¿nieniu od

pañstw cz³onkowskich nie jest oparta na charakterystycznej dla wspó³czesnych

ustrojów pañstwowych zasadzie trójpodzia³u w³adzy (na ustawodawcz¹, wyko-

nawcz¹ i s¹downicz¹). Poniewa¿ i bez tego mankamentu zarzucano Wspólnocie

deficyt demokracji, Trybuna³ Sprawiedliwoci w kolejnych orzeczeniach sfor-

mu³owa³ wspomnian¹ zasadê równowagi. Sk³ada siê na ni¹ kilka zasad szczegó-

³owych: ka¿da instytucja Wspólnoty mo¿e dzia³aæ wy³¹cznie w granicach

kompetencji przyznanych jej przez traktaty za³o¿ycielskie; ¿adna instytucja nie

mo¿e zastêpowaæ innych instytucji w dzia³aniu w ramach jej kompetencji; ka¿da

instytucja sama okrela w³asny sposób dzia³ania (regulamin); nale¿y cile prze-

strzegaæ przepisanych prawem procedur, pod sankcj¹ niewa¿noci aktu prawne-

go; ka¿da instytucja ma obowi¹zek wspó³dzia³ania z innymi instytucjami w

zakresie realizacji celów i zadañ okrelonych prawem.

Trybuna³ przeniós³ równie¿ na grunt wspólnotowy znane we wszystkich sys-

temach prawnych pañstw cz³onkowskich zasady pañstwa prawnego: zasadê nie-

retroakcji prawa wspólnotowego, obowi¹zek wys³uchania strony przed wydaniem

decyzji jej dotycz¹cej, obowi¹zek uzasadnienia decyzji, zasadê zaufania (ochrony

s³usznego interesu) oraz zasadê swobody prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej.

4. Przekazanie czêci kompetencji suwerennych

przez pañstwa cz³onkowskie

Na czym polega zatem specyfika Wspólnot Europejskich? Otó¿ tradycyjne

organizacje miêdzynarodowe nie maj¹ mo¿liwoci stanowienia norm prawnych,

które by³yby wi¹¿¹ce dla pañstw cz³onkowskich

oraz dla jednostek. Tymczasem

zamiarem pañstw zak³adaj¹cych Wspólnoty by³o stworzenie organizacji nowego

Wyj¹tkiem s¹ decyzje Rady Bezpieczeñstwa ONZ podejmowane na podstawie rozdzia³u VII Karty NZ w celu

ochrony lub przywrócenia pokoju i bezpieczeñstwa miêdzynarodowego. Równie¿ one wi¹¿¹ jednak tylko

pañstwa cz³onkowskie ONZ. St¹d w¹tpliwoci wielu pañstw co do wi¹¿¹cego charakteru rezolucji Rady Bez-

pieczeñstwa 808 z 22 lutego 1993 r., powo³uj¹cej Miêdzynarodowy Trybuna³ Karny do spraw by³ej Jugos³a-

wii utworzenie tego s¹du wykracza³o poza ramy utrzymania lub przywrócenia pokoju i bezpieczeñstwa

miêdzynarodowego, wyznaczaj¹ce kompetencje Rady zgodnie z rozdzia³em VII Karty NZ, a do tego nowa

Jugos³awia nie by³a w momencie utworzenia s¹du cz³onkiem ONZ. Dzia³alnoæ Trybuna³u zosta³a jednak

zaakceptowana a posteriori przez spo³ecznoæ miêdzynarodow¹, w tym tak¿e przez Jugos³awiê po jej przyjê-

ciu do ONZ w listopadzie 2000 r.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

typu. Jej charakter zosta³ okrelony w dwóch orzeczeniach ETS, które maj¹ fun-

damentalne znaczenie dla oceny pozycji prawnej Wspólnot. Sprawa 26/62 Van

Gend en Loos

dotyczy³a odwo³ania firmy spedycyjnej od decyzji holenderskich

w³adz celnych, wydanej na podstawie zmodyfikowanej taryfy celnej. Powód twier-

dzi³, ¿e z TWE wynika zakaz wprowadzania jakichkolwiek zmian w tej taryfie.

Natomiast strona pozwana uwa¿a³a, ¿e nawet je¿eli zakaz taki rzeczywicie zo-

sta³ przez traktat wprowadzony, to wi¹¿e on jedynie pañstwa, za jednostki nie

mog¹ siê nañ powo³ywaæ. Trybuna³ stwierdzi³ w swym wyroku, ¿e celem pañstw

by³o co wiêcej ni¿ stworzenie wzajemnych wiêzi pomiêdzy nimi. TWE odwo³u-

je siê bowiem do narodów, a nie tylko do pañstw cz³onkowskich; ponadto powo-

³ano do ¿ycia instytucje wyposa¿one w prawa suwerenne, których wykonywanie

dotyczy nie tylko samych pañstw, lecz równie¿ ich obywateli. Z kolei orzeczenie

w sprawie 6/64 F. Costa v. ENEL

zosta³o wydane w zwi¹zku z wystawieniem

przez znacjonalizowan¹ firmê energetyczn¹ rachunku za pr¹d elektryczny w wy-

sokoci oko³o 3 USD. F. Costa, adwokat i by³y akcjonariusz firmy, dopatrzy³ siê

niezgodnoci ustawy nacjonalizacyjnej z niektórymi przepisami TWE. Strona

pozwana, a zw³aszcza interweniuj¹ce w postêpowaniu rz¹dy pañstw cz³onkow-

skich, broni³y siê podobnie jak w poprzedniej sprawie twierdz¹c, ¿e traktat

nie stwarza uprawnieñ dla jednostek, gdy¿ dotyczy wy³¹cznie pañstw. Trybuna³

podkreli³ w swym orzeczeniu, ¿e celem pañstw za³o¿ycielskich by³o stworzenie

nowego porz¹dku prawnego. W wyniku przekazania przez te pañstwa kompeten-

cji suwerennych na rzecz Wspólnoty powsta³a organizacja wyposa¿ona w kom-

petencje prawotwórcze, a pañstwa i ich s¹dy maj¹ obowi¹zek stosowania norm

przez ni¹ ustanowionych. Wynika st¹d jasno, ¿e Wspólnoty wykraczaj¹ poza

tradycyjne prawo miêdzynarodowe, gdy¿ stanowione przez nie prawo stwarza

prawa i nak³ada obowi¹zki nie tylko na pañstwa, lecz tak¿e bezporednio na ich

obywateli. Prawo wspólnotowe nie jest równie¿ prawem wewnêtrznym pañstw

cz³onkowskich. Wspólnoty to twór, który okrela siê czêsto mianem organizacji

ponadnarodowej.

Sprawa 26/62 N. V. Algemene Transport - en Expeditiee Onderneming Van Gend en Loos v. Nederlandse

Administratie der Belastingen, Zb. Orz. 1963, s. ; W. Czapliñski i in. (red.), Prawo Wspólnot Europejskich.

Orzecznictwo, wyd. Scholar, Warszawa 2001 (dalej cyt.: Orzecznictwo), s. 33.
W niniejszym opracowaniu przyjêto zasadê cytowania orzeczeñ ETS z u¿yciem polskiego skrótu Zbiór Orze-

czeñ (Zb. Orz.). Wprawdzie polskiej wersji jêzykowej zbioru dot¹d nie ma, ale po przyst¹pieniu Polski do

Unii Europejskiej zostanie ona wydana (aczkolwiek nie mo¿na wykluczyæ, ¿e nie zostan¹ przet³umaczone

wszystkie orzeczenia). Paginacja polska bêdzie odpowiada³a pozosta³ym wersjom jêzykowym.
Od roku 1989 zapis orzeczeñ w zbiorze nastêpuje wg zasad: C przed numerem sprawy oznacza orzeczenie

ETS; T orzeczenie S¹du Pierwszej Instancji. W paginacji I przed liczb¹ stron oznacza orzeczenie ETS,

II S¹du Pierwszej Instancji.

Zb. Orz. 1964, s. 585; Orzecznictwo, s. 35.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Cechami Wspólnot jako organizacji ponadnarodowej s¹:

1) ostateczne potwierdzenie ich w³adzy suwerennej przez pañstwa (a nie tyl-

ko przekazanie, które mog³oby byæ odwo³ane) w praktyce oznacza to, ¿e

ze Wspólnoty nie mo¿na wyst¹piæ ze wzglêdu na sieæ powi¹zañ instytu-

cjonalnych i gospodarczych pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi;

2) szczególne rozwi¹zania instytucjonalne, sytuuj¹ce prawo Wspólnot jako

niezale¿ne od prawa pañstwowego;

3) mo¿liwoæ podejmowania decyzji wi¹¿¹cych wszystkie pañstwa (równie¿

g³osuj¹ce przeciwko danym aktom) wiêkszoci¹ g³osów cz³onków orga-

nów Wspólnot (jednoczenie jednak wprowadzono w procesie decyzyj-

nym tzw. mniejszoæ blokuj¹c¹, uniemo¿liwiaj¹c¹ podejmowanie decyzji

niekorzystnych dla pewnej grupy pañstw);

4) autonomia s¹dowa, tj. posiadanie w³asnego organu s¹dowego o charakte-

rze obligatoryjnym

, którego jurysdykcja co do zasady nie mo¿e byæ przez

pañstwa ograniczona; oraz

5) autonomia finansowa, tj.: posiadanie w³asnych róde³ dochodu (c³a, wp³y-

wy ze wspólnej polityki rolnej, czêæ podatku od wartoci dodanej pobie-

ranego przez pañstwa cz³onkowskie).

Dodajmy gwoli cis³oci, ¿e przywo³ana przez Trybuna³ formu³a przekaza-

nia suwerennoci jest o tyle niecis³a, ¿e jak wspomniano wy¿ej organizacja

miêdzynarodowa nie jest suwerenna, wiec nie mo¿e posiadaæ praw suwerennych.

Zdecydowanie szczêliwsze jest u¿yte w polskiej Konstytucji z 1997 roku sfor-

mu³owanie przekazanie kompetencji niektórych organów w³adzy pañstwowej.

Ponadnarodowy charakter Wspólnot nie mo¿e byæ kwestionowany w szcze-

gólnoci po wejciu w ¿ycie TUE. Pañstwa przekaza³y w nim na rzecz tej organi-

zacji czêæ kompetencji suwerennych w takich dziedzinach, jak emisja pieni¹dza

i polityka imigracyjna, tradycyjnie zaliczane do atrybutów suwerennoci. Unia

zak³ada równie¿ cis³¹ wspó³pracê w zakresie polityki zagranicznej oraz wymia-

ru sprawiedliwoci i spraw wewnêtrznych. Dalsze rozszerzenie kompetencji Unii

nast¹pi³o w traktacie amsterdamskim (przeniesienie polityki migracyjnej i azylo-

wej z III do I filara, przekazanie na rzecz Unii pewnych uprawnieñ w zakresie

stanowienia prawa cywilnego i karnego).

W przypadku prawa wspólnotowego chodzi nie tyle o formalne przekazanie

kompetencji suwerennych na rzecz organizacji ponadnarodowych, co raczej

Jurysdykcja pozosta³ych s¹dów miêdzynarodowych, zw³aszcza MTS w Hadze, dotyczy pañstw i uzale¿niona

jest od uznania przez nie kompetencji tych s¹dów. Wyj¹tkowa jest pozycja Trybuna³u Praw Cz³owieka

w Strasburgu, co wynika jednak ze szczególnych rozwi¹zañ przyjêtych w Europejskiej Konwencji o Ochronie

Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoci (1950 r.).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

o przekazanie uprawnieñ do ich wykonywania. Ograniczenie suwerennoci jest

wiêc w istocie rzeczy podobne do ograniczeñ zwi¹zanych z zawarciem ka¿dej

umowy miêdzynarodowej, zobowi¹zuj¹cej pañstwa do okrelonych zachowañ.

Charakter kompetencji przekazanych Wspólnotom przez pañstwa cz³onkow-

skie nie jest w istocie (poza wspomnian¹ polityk¹ monetarn¹ i imigracyjn¹) abso-

lutn¹ nowoci¹ w praktyce miêdzynarodowej; cech¹ wyró¿niaj¹c¹ jest natomiast

zakres przekazanych praw i stopieñ ich kumulacji. Powstaje zatem pytanie o roz-

graniczenie sfery suwerennoci pañstw oraz kompetencji Wspólnot.

Kompetencje Wspólnot s¹ albo wyranie przewidziane w traktatach za³o¿y-

cielskich (pokrywaj¹ siê tutaj z celami i zasadami Wspólnot) lub w aktach praw-

nych wydawanych na ich podstawie, albo te¿ maj¹ charakter dorozumiany.

Charakter kompetencji wyranych uzale¿niony jest od charakteru aktów praw-

nych, w których s¹ one zawarte. W precyzyjny sposób podzia³ kompetencji w

obrêbie Wspólnoty zosta³ rozstrzygniêty w orzeczeniu ETS w sprawie 22/70

ERTA

. Przedmiotem sporu by³a instrukcja negocjacyjna dla pañstw cz³onkow-

skich, wydana przez Radê w zwi¹zku z zamiarem przyst¹pienia niektórych pañstw

do konwencji o czasie pracy kierowców w transporcie drogowym (st¹d okrele-

nie sprawy ERTA, od skrótu nazwy umowy). Doktryna sformu³owana w orze-

czeniu stanowi, ¿e o ile Wspólnota wyda przepisy prawne reguluj¹ce jakie

zagadnienie przewidziane w traktacie, to pañstwa cz³onkowskie nie maj¹ ju¿ pra-

wa do wydawania odpowiedniej regulacji w tym zakresie. Póniejsze orzecznic-

two zmodyfikowa³o tê zasadê stwierdzaj¹c, ¿e je¿eli traktaty przyznaj¹ w jakiej

dziedzinie Wspólnotom wy³¹czn¹ kompetencjê, pañstwa tym samym trac¹ upraw-

nienie do stanowienia prawa w tym zakresie

Przyk³ad kompetencji dorozumianych w prawie wspólnotowym zawiera prze-

pis art. 308 TWE. Artyku³ ten upowa¿nia organy Wspólnoty do podejmowania

jednomylnie dzia³añ koniecznych dla realizacji celów Wspólnoty, nawet je¿eli

nie s¹ one wyranie przewidziane w traktacie. Rada ma znaczny margines swo-

body przy podejmowaniu rodków na podstawie art. 308; mo¿e powo³aæ siê na

ten przepis zawsze wtedy, gdy uzna rodki przewidziane w traktacie za niewy-

starczaj¹ce. Stanowi¹c w tym trybie normy, Rada nie mo¿e jednak zmieniæ litery

traktatu

. Ka¿dorazowo podjête rodki bêd¹ podlega³y kontroli ze strony ETS.

Przekazanie czêci kompetencji suwerennych przez pañstwa cz³onkowskie na

rzecz organizacji miêdzynarodowej (czy te¿ ponadnarodowej) wymaga³o wpro-

wadzenia odpowiedniego uprawnienia dla organów pañstwowych w systemach

Sprawa 22/70 Komisja v. Rada (ERTA), Zb. Orz. 1971, s. 263; Orzecznictwo, s. 108.

Sprawy po³¹czone 3, 4 i 6/76 C. Kramer i inni, Zb. Orz. 1976, s. 1279; Orzecznictwo, s. 279.

Por. sprawa 8/73 G³ówny Urz¹d Celny w Bremerhaven v. Massey-Ferguson GmbH, Zb. Orz. 1973, s. 897;

opinia 2/94, Zb. Orz. 1996, s. I-2329; Orzecznictwo, s. 291.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

prawa wewnêtrznego. Znalaz³o to wyraz w przepisach konstytucyjnych, b¹d

obowi¹zuj¹cych w chwili przyst¹pienia danego pañstwa do Wspólnoty, b¹d

wprowadzonych dopiero ex post (w 1970 roku zmodyfikowana zosta³a w tym

kierunku konstytucja belgijska). I tak przyk³adowo konstytucja w³oska z 1948

roku zawiera przepis art. 11, który stanowi, i¿ W³ochy odrzucaj¹ wojnê jako spo-

sób rozwi¹zywania konfliktów miêdzynarodowych i ograniczania wolnoci in-

nych ludzi; zgodz¹ siê te¿ w takim samym stopniu, jak inne pañstwa na

ograniczenie swej suwerennoci, konieczne dla zapewnienia pokoju i sprawiedli-

woci miêdzynarodowej. Art. 67 konstytucji holenderskiej pozwala na powierze-

nie kompetencji prawotwórczych, administracyjnych i s¹dowych organizacjom

miêdzynarodowym na podstawie umowy; je¿eli umowa taka mia³aby byæ sprzecz-

na z konstytucj¹, do jej ratyfikacji potrzebna by³aby kwalifikowana wiêkszoæ

g³osów. Art. 24(1) ustawy zasadniczej RFN przewiduje, ¿e Federacja mo¿e prze-

kazaæ w drodze ustawy prawa zwierzchnie instytucjom miêdzypañstwowym.

Art. 25bis konstytucji belgijskiej stanowi, ¿e wykonywanie kompetencji pañstwo-

wych mo¿e byæ powierzone na podstawie umowy lub ustawy instytucjom prawa

miêdzynarodowego publicznego. W konstytucji francuskiej odpowiednie upo-

wa¿nienie zosta³o zawarte w preambule. Przed przyst¹pieniem Danii, Irlandii,

Hiszpanii, Grecji, a ostatnio Austrii do Wspólnot Europejskich, konstytucje tych

pañstw zosta³y zmodyfikowane w kierunku umo¿liwienia przekazania kompe-

tencji suwerennych na rzecz organizacji ponadnarodowych.

Równie¿ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. stanowi

w art. 90(1), ¿e Rzeczpospolita mo¿e na podstawie umowy miêdzynarodowej

przekazaæ organizacji miêdzynarodowej lub organowi miêdzynarodowemu nie-

które kompetencje w³adzy pañstwowej. Ustawa w tej sprawie musi byæ uchwalo-

na w szczególnym trybie, wiêkszoci¹ g³osów wymagan¹ dla zmiany Konstytucji,

i mo¿e byæ poprzedzona referendum. Co wiêcej, zgodnie z art. 91(3), prawo sta-

nowione przez takie organizacje jest stosowane bezporednio i ma w przypadku

kolizji pierwszeñstwo przed ustawami.

Omawiaj¹c przekazanie kompetencji przez pañstwa cz³onkowskie na rzecz

Wspólnoty, nie wolno zapominaæ, i¿ prawo wspólnotowe bêdzie mia³o zastosowa-

nie wy³¹cznie w sprawach z elementem transgranicznym (wspólnotowym); wy³¹-

czone jest natomiast jego stosowanie w sprawach czysto wewnêtrznych,

w stosunkach pomiêdzy pañstwem a jego obywatelami nieprowadz¹cymi dzia³al-

noci gospodarczej w rozumieniu TWE w skali wspólnotowej. Zasadê tê podkreli³

wielokrotnie ETS, przywo³uj¹c j¹ np. w sprawie V. Steen v. Poczta Federalna RFN

Sprawa C-332/90 V. Steen v. Poczta Federalna RFN, Zb. Orz. 1992, s. I-341; Orzecznictwo s. 103.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

UNIA EUROPEJSKA A WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE

5. Wspólnoty Europejskie a Unia Europejska

Wyjanienia wymaga w pierwszym rzêdzie okrelenie wzajemnego stosunku

Unii i Wspólnot Europejskich. Nie ulega w¹tpliwoci, czym Unia Europejska nie

jest nie jest samodzielnym pañstwem (federalnym). Jednoczenie ¿aden przepis

traktatu z Maastricht nie nadaje Unii podmiotowoci miêdzynarodowoprawnej.

Unia nie jest zatem organizacj¹ miêdzynarodow¹. Unia nie ma te¿ w³asnych or-

ganów, lecz realizuje swe zadania za porednictwem instytucji wspólnotowych.

Zadania te zosta³y sformu³owane w art. 2 TUE i obejmuj¹: popieranie trwa³ego i

zrównowa¿onego wzrostu gospodarczego oraz ustanowienie unii gospodarczo-

walutowej (co odpowiada zadaniom Wspólnoty Europejskiej), potwierdzenie to¿-

samoci Unii na p³aszczynie miêdzynarodowej oraz ochronê praw obywateli

Unii (odpowiadaj¹ce zadaniom Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeñstwa,

tj.: II filarowi Unii), a tak¿e rozwijanie wspó³pracy w dziedzinie wymiaru spra-

wiedliwoci i spraw wewnêtrznych (tj. zadañ z zakresu III filara Unii). Wszystkie

zadania Unii powinny byæ realizowane przy poszanowaniu dorobku prawnego

Wspólnoty (acquis communautaire); co wiêcej, traktat z Maastricht stanowi wy-

ranie w art. 47, ¿e nie narusza on istniej¹cych struktur wspólnotowych. Na po-

wi¹zania pomiêdzy Uni¹ i Wspólnotami wskazuje równie¿ przepis art. 49 TUE.

Przewiduje on akcesjê nowych pañstw cz³onkowskich do Unii Europejskiej, przy

czym przyst¹pienie do niej jest równoznaczne z cz³onkostwem we Wspólnotach.

Pañstwa cz³onkowskie utrzymuj¹ swe sta³e przedstawicielstwa przy Unii Euro-

pejskiej a Unia w pañstwach trzecich. Pojêcie Unii wystêpuje wreszcie w kontek-

cie obywatelstwa Unii, instytucji akcesoryjnej w stosunku do obywatelstw pañstw

cz³onkowskich.

Wiêkszoæ autorów przyjmuje, ¿e Unia stanowi podsumowanie aktualnego

stanu rozwoju integracji europejskiej jako zwi¹zku pañstw (z punktu widzenia

klasycznego prawa miêdzynarodowego bliskie rzeczywistoci by³oby okrelenie

konfederacja), w szczególny sposób uregulowan¹ formê wspó³pracy pomiêdzy

pañstwami cz³onkowskimi, niejako ³¹cznik pomiêdzy wszystkimi trzema sk³ad-

nikami integracji : Wspólnotami Europejskimi (I filar integracja gospodarcza),

wspóln¹ polityk¹ zagraniczn¹ i wspó³prac¹ w zakresie wymiaru sprawiedliwoci.

Nierozstrzygniêta pozostaje dyskusja teoretyczna pomiêdzy koncepcjami dachu

wi¹tyni z jednej strony oraz p³aszcza z drugiej. Pierwsze traktuj¹ Uniê jedy-

nie jako dach ³¹cz¹cy wszystkie filary, drugie z kolei pozwalaj¹ na przypisanie

Unii dzia³añ podejmowanych w ramach poszczególnych filarów.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

ROZDZIA£ II

SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII

I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Nie jest zadaniem niniejszego opracowania przedstawienie w sposób szczegó-

³owy struktury instytucjonalnej i mechanizmów funkcjonowania wszystkich or-

ganów Unii i Wspólnot Europejskich, zw³aszcza ¿e problematyka ta posiada bogat¹

literaturê w jêzyku polskim. Konieczne wydaje siê wszelako krótkie omówienie

najwa¿niejszych instytucji wspólnotowych: Rady Europejskiej, Rady Ministrów,

Komisji, Parlamentu Europejskiego oraz Europejskiego Trybuna³u Sprawiedli-

woci, ze wzglêdu na ich rolê w procesie tworzenia i stosowania prawa wspól-

notowego.

Rada Europejska jest jedynym organem Unii Europejskiej przewidzianym

(acz tylko porednio) w traktacie z Maastricht. Stanowi ona kontynuacjê konfe-

rencji szefów pañstw i rz¹dów pañstw cz³onkowskich, spotykaj¹cej siê regular-

nie od koñca lat 60., a zinstytucjonalizowanej przez Jednolity Akt Europejski.

Zadaniem Rady jest okrelanie strategicznych celów rozwoju Unii Europejskiej

oraz rozstrzyganie o nowych dziedzinach i kierunkach wspó³pracy. Decyzje w

tych kwestiach (jak np. unia monetarna, przyjmowanie nowych cz³onków, pod-

stawowe kierunki w polityce zagranicznej) s¹ nastêpnie realizowane przez Radê

Unii Europejskiej i Komisjê Europejsk¹. Jakkolwiek Rada Europejska pracuje na

podstawie regulaminu, to unika formalnych rozstrzygniêæ w drodze g³osowania,

podejmuj¹c decyzje polityczne poprzez konsensus. W istocie dzia³alnoæ Rady

wykracza poza ramy okrelone traktatami wspólnotowymi, a jej ranga wyzna-

czona jest g³ównie przez pozycjê polityczn¹ jej cz³onków. W sk³ad Rady Euro-

pejskiej wchodz¹ szefowie pañstw (prezydenci Francji i Finlandii) i rz¹dów pañstw

cz³onkowskich oraz przewodnicz¹cy Komisji Europejskiej; towarzysz¹ im mini-

strowie spraw zagranicznych i jeden z cz³onków Komisji oraz wybrani funkcjo-

nariusze Wspólnoty. Rada Europejska spotyka siê na sesjach zwyczajnych co

najmniej dwa razy w roku. Wydaje trzy rodzaje dokumentów: sprawozdania, de-

klaracje i konkluzje (te ostatnie podsumowuj¹ aktualn¹ dzia³alnoæ Unii i okre-

laj¹ kierunki dzia³alnoci przysz³ej).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Rada Ministrów, nazwana po wejciu w ¿ycie traktatu o Unii Europejskiej

przez sam¹ siebie Rad¹ Unii Europejskiej (jakkolwiek termin ten nie wystêpuje

w TUE), sk³ada siê z przedstawicieli pañstw cz³onkowskich na szczeblu ministe-

rialnym. Rada mo¿e mieæ charakter ogólny (uczestnicz¹ w niej wówczas mini-

strowie spraw zagranicznych) lub specjalny (z³o¿ona jest wtedy z ministrów

resortowych). Sk³ad organu zale¿y wiêc od materii bêd¹cej przedmiotem obrad.

Dziêki tak zró¿nicowanej kompozycji Rada UE mo¿e spotykaæ siê do 80 razy

rocznie, przy czym regularnie raz w miesi¹cu spotykaj¹ siê ministrowie spraw

zagranicznych, ministrowie finansów oraz ministrowie rolnictwa; inni ministro-

wie obraduj¹ co najmniej raz na kwarta³. Rada jest organem prawodawczym

Wspólnoty oraz koordynuj¹cym dzia³alnoæ gospodarcz¹ pañstw cz³onkowskich.

Decyzje podejmowane s¹ przez Radê jednomylnie, bezwzglêdn¹ wiêkszoci¹

g³osów lub wiêkszoci¹ kwalifikowan¹, zale¿nie od przepisów formalnych trak-

tatów. W tym ostatnim przypadku stosuje siê system g³osowania wa¿onego, zgod-

nie z którym ka¿de pañstwo cz³onkowskie ma odpowiedni¹ liczbê g³osów zale¿n¹

od wielkoci pañstwa i liczby ludnoci. Obecnie wiêkszoæ potrzebna dla podjê-

cia decyzji wynosi 62 g³osy na 87; oprócz tego wprowadzono mniejszoæ bloku-

j¹c¹ (wynosz¹c¹ 25 g³osów), która uniemo¿liwia podjêcie decyzji.

Rada wspierana jest przez trzy organy: Komitet Sta³ych Przedstawicieli (Co-

reper), Sekretariat Generalny i Przewodnicz¹cego. Szczególne znaczenie ma

Coreper, bêd¹cy w istocie zbiorow¹ szar¹ eminencj¹. W jego sk³ad wchodz¹

ambasadorowie pañstw cz³onkowskich, za zadanie jego polega na dyskutowa-

niu nad projektami aktów prawnych przedstawianych przez Komisjê i wypraco-

wywaniu tekstów tych aktów. Prace Coreperu z kolei umo¿liwiaj¹ liczne,

wyspecjalizowane grupy robocze. Przewodnictwo w Radzie sprawuj¹ kolejno, w

okresach pó³rocznych, wszystkie pañstwa cz³onkowskie wed³ug klucza okrelo-

nego decyzj¹ Rady 95/2; na przemian przewodnicz¹ pañstwa ma³e i du¿e.

Funkcje Rady obejmuj¹: sprawowanie kierownictwa politycznego (zw³aszcza

decydowanie o realizacji postanowieñ traktatów za³o¿ycielskich i koordynacjê

polityk gospodarczych pañstw cz³onkowskich); ustawodawstwo; uchwalanie bu-

d¿etu Wspólnoty (we wspó³pracy z Parlamentem Europejskim).

Komisja Europejska jest odpowiednikiem w³adzy wykonawczej, nadzoruj¹-

cej bie¿¹c¹ implementacjê prawa wspólnotowego, ale posiadaj¹cej równie¿ pew-

ne w³asne lub delegowane kompetencje prawodawcze. Komisja sk³ada siê

z przedstawicieli pañstw cz³onkowskich (obecnie w liczbie 20), wybieranych na

5 lat przez Radê, po uprzedniej akceptacji przez Parlament Europejski. Komisa-

rze nie mog¹ byæ odwo³ani przez pañstwa cz³onkowskie; mog¹ jedynie zostaæ

zmuszeni do ust¹pienia przez Parlament Europejski, który przeg³osuje wniosek

o wotum nieufnoci. Cz³onkowie Komisji s¹ niezawili i nie mog¹ przyjmowaæ

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

instrukcji od pañstw cz³onkowskich; w celu umo¿liwienia im wykonywania za-

dañ przys³uguj¹ im immunitety i przywileje dyplomatyczne. Siedzib¹ Komisji

jest Bruksela, a po czêci Luksemburg. Komisja dzieli siê na 24 dyrektoriaty

generalne (struktury s¹ p³ynne), kierowane przez dyrektorów generalnych odpo-

wiedzialnych za poszczególne dziedziny polityki Wspólnot. Funkcje Komisji s¹

wielorakie. Po pierwsze, przys³uguje jej wy³¹czna inicjatywa ustawodawcza (co

zreszt¹ nie jest sformu³owane ogólnie w traktatach za³o¿ycielskich, lecz wynika

z analizy poszczególnych przepisów kompetencyjnych). Po drugie, Komisja spra-

wuje funkcje wykonawcze. W tym zakresie nadzoruje stosowanie prawa wspól-

notowego w stosunku do pañstw cz³onkowskich i podmiotów gospodarczych, w

szczególnoci prawa konkurencji i pomocy pañstwa, dysponuj¹c daleko id¹cymi

uprawnieniami ledczymi, a zw³aszcza kompetencj¹ do wszczynania postêpowa-

nia przed ETS. Po trzecie, Komisja ma uprawnienia prawodawcze, zarówno w³a-

sne (wynikaj¹ce bezporednio z traktatów), jak i delegowane przez Radê UE.

Po czwarte, wykonuje pewne kompetencje w zakresie stosunków zewnêtrznych

i procedur finansowych.

Parlament Europejski by³ w pierwszym okresie swego funkcjonowania

cia³em z³o¿onym z przedstawicieli parlamentów krajowych; od 1979 roku jest

wybierany w bezporednich wyborach przeprowadzanych w pañstwach cz³on-

kowskich (obecnie 626 deputowanych wybieranych na kadencje 5-letnie, pro-

porcjonalnie do liczby ludnoci w poszczególnych pañstwach). W czasie obrad

cz³onkowie PE zasiadaj¹ na sali nie wed³ug pañstw, z których pochodz¹, lecz

wed³ug ponadnarodowych frakcji partyjnych. Du¿e znaczenie maj¹ ponadto ko-

misje parlamentarne. Parlament obraduje w systemie sesyjnym, jego siedzib¹ jest

Strasburg. Pocz¹tkowo kompetencje PE ogranicza³y siê do opiniowania aktów

innych organów, stopniowo by³y jednak poszerzane. Obecnie Parlament posiada

uprawnienia do wspó³tworzenia prawa (ich charakter jest zró¿nicowany zale¿nie

od rodzaju procedury, mog¹ obejmowaæ prawo do opiniowania aktów prawnych,

ale w niektórych sytuacjach wed³ug procedur wspó³decydowania i wspó³pracy

tak¿e prawo weta), zatwierdzania niektórych umów miêdzynarodowych (zw³asz-

cza umów o akcesji nowych cz³onków oraz umów stowarzyszeniowych), zatwier-

dzania bud¿etu i udzielania Komisji absolutorium z jego wykonania, zatwierdzania

przewodnicz¹cego Komisji i komisarzy, powo³ywania ombudsmana oraz upraw-

nienia kontrolne w stosunku do Komisji, ale tak¿e innych organów UE (np. pra-

wo zadawania pytañ).

Trybuna³ Sprawiedliwoci (ETS) jest organem s¹dowym Wspólnot. Pe³ni on

funkcje s¹du miêdzynarodowego (poniewa¿ rozstrzyga spory pomiêdzy pañstwami

cz³onkowskimi), s¹du konstytucyjnego (rozstrzyga spory kompetencyjne pomiê-

dzy organami Wspólnot zapewnia zw³aszcza realizacjê zasady równowagi in-

stytucjonalnej i decyduje o zgodnoci prawa wtórnego z prawem pierwotnym),

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM INSTYTUCJONALNY UNII I WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

s¹du administracyjnego (kontroluje formaln¹ wa¿noæ aktów prawa wspólnoto-

wego), s¹du pracy (w sprawach dotycz¹cych funkcjonariuszy Wspólnot obec-

nie funkcje te przej¹³ S¹d Pierwszej Instancji) oraz s¹du apelacyjnego (w sprawach

odwo³añ od orzeczeñ S¹du Pierwszej Instancji). Oprócz tego ETS mo¿e dzia³aæ

jako s¹d arbitra¿owy, na mocy kompromisu zawartego przez zainteresowane pañ-

stwa (forum prorogatum). Trybuna³ sk³ada siê z 15 sêdziów oraz z 8 rzeczników

generalnych, pe³ni¹cych funkcje pomocnicze (choæ pierwszoplanowe) przy przy-

gotowywaniu orzeczenia. Sêdziowie wybierani s¹ na 6 lat z mo¿liwoci¹ ponow-

nego wyboru; co 3 lata wymienia siê po³owê sk³adu Trybuna³u. Sêdziowie musz¹

posiadaæ kwalifikacje pozwalaj¹ce do zasiadania w najwy¿szych organach s¹-

downiczych swoich pañstw i byæ uznanymi ekspertami w poszczególnych dzie-

dzinach prawa. Obok funkcji sêdziego nie mog¹ wykonywaæ dodatkowych zajêæ,

poza akademickimi. Przewodnicz¹cego Trybuna³u wybieraj¹ sporód siebie sê-

dziowie na okres 3 lat, z mo¿liwoci¹ ponownego wyboru.

W 1988 roku, w celu odci¹¿enia Trybuna³u, decyzj¹ Rady powo³ano S¹d Pierw-

szej Instancji. Sk³ada siê on z 15 sêdziów powo³ywanych na okres 6 lat, z mo¿liwo-

ci¹ ponownego mianowania. S¹d rozstrzyga spory pracownicze funkcjonariuszy

Wspólnot, spory jednostek (osób fizycznych i prawnych) z instytucjami Wspól-

not oraz pewne kategorie sporów firm z Komisj¹ na podstawie traktatu o Euro-

pejskiej Wspólnocie Wêgla i Stali. W szczególnoci do kompetencji S¹du nale¿¹

sprawy z zakresu prawa konkurencji i pomocy pañstwa. S¹d Pierwszej Instancji

nie ma w³aciwoci w sprawach prejudycjalnych.

Liczba spraw rozpatrywanych przez trybuna³y wspólnotowe stale ronie.

W 1958 roku wniesiono doñ 43 sprawy i wydano 10 orzeczeñ, w 1963 r. wniesio-

no 105 spraw (w tym 6 pytañ prejudycjalnych) i wydano 17 orzeczeñ, w 1979 r.

(rekordowym) wniesiono 1216 spraw (oraz dodatkowo 106 pytañ prejudycjal-

nych) i wydano 128 orzeczeñ. W roku 1995 wniesiono 415 spraw (w tym 130

pytañ prejudycjalnych) i wydano 250 orzeczeñ, dodatkowo do S¹du Pierwszej

Instancji wniesiono 253 sprawy i wydano 198 orzeczeñ. Najwiêcej spraw doty-

czy wspólnej polityki rolnej, konkurencji, swobody przep³ywu towarów i osób

oraz ochrony rodowiska i ochrony konsumentów. redni okres oczekiwania na

orzeczenie prejudycjalne wynosi³ w 1995 roku 17 21 miesiêcy, natomiast wiêk-

szoæ orzeczeñ w trybie powództwa bezporedniego (art. 169 i 230 TWE) wyda-

wana by³a w ci¹gu nieca³ych 12 miesiêcy od wniesienia sprawy do s¹du.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

ROZDZIA£ III

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY

PORZ¥DEK PRAWNY

Aby tak skonstruowany system prawny móg³ sprawnie funkcjonowaæ w skali

ca³ej Wspólnoty, nale¿a³o wprowadziæ mechanizmy zapewniaj¹ce implementa-

cjê prawa wspólnotowego w jednakowy sposób we wszystkich pañstwach cz³on-

kowskich. Celowi temu s³u¿¹ przede wszystkim zasady bezporedniego

obowi¹zywania i bezporedniego stosowania prawa wspólnotowego w porz¹d-

kach prawnych pañstw cz³onkowskich, a tak¿e instytucjonalnie zagwarantowany

prymat prawa wspólnotowego przed prawem wewnêtrznym. Uzupe³nieniem obu

zasad jest wprowadzona przez Trybuna³ odpowiedzialnoæ odszkodowawcza

pañstw cz³onkowskich wobec jednostek za naruszenia prawa wspólnotowego.

1. Pojêcia bezporedniego obowi¹zywania i bezporedniego

stosowania prawa wspólnotowego

1.1. Zapewnienie prymatu norm stanowionych przez Wspólnoty

przed normami prawa wewnêtrznego

Genezy prymatu prawa europejskiego nad prawem wewnêtrznym nale¿y szu-

kaæ we wspomnianej konstrukcji Wspólnot jako organizacji ponadnarodowej.

Konsekwencj¹ takiego usytuowania Wspólnot jest uznanie prawa przez nie sta-

nowionego za odrêbny porz¹dek prawny. Normy prawa wspólnotowego adreso-

wane s¹ do obywateli pañstw cz³onkowskich oraz nale¿¹cych do nich osób

prawnych. Je¿eli maj¹ oni, zgodnie z tez¹ przywo³anego wy¿ej orzeczenia w spra-

wie Van Gend en Loos, powo³ywaæ siê na wynikaj¹ce z prawa wspólnotowego

prawa i obowi¹zki przed s¹dami wewnêtrznymi, to postanowienia prawa wspól-

notowego musz¹ mieæ charakter samowykonalny, tzn. nadawaæ siê do bezpored-

niego stosowania w obrêbie systemów prawnych pañstw cz³onkowskich.

Znakomita wiêkszoæ norm tradycyjnego prawa miêdzynarodowego obowi¹zu-

je wy³¹cznie w stosunkach miêdzy pañstwami (i ewentualnie innymi podmiotami

prawa miêdzynarodowego, w tym zw³aszcza organizacjami miêdzynarodowymi).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

Osoby fizyczne i prawne (prawa krajowego) nie s¹ podmiotami prawa miêdzyna-

rodowego i nie mog¹ nabywaæ praw ani podlegaæ obowi¹zkom wynikaj¹cym

bezporednio z prawa miêdzynarodowego, chyba ¿e mo¿na udowodniæ, ¿e za-

miarem pañstw zawieraj¹cych umowê by³o przyznanie normom umownym ta-

kiego w³anie skutku. Sposób przetransponowania prawa miêdzynarodowego w

prawo wewnêtrzne normuj¹ zwykle przepisy konstytucyjne poszczególnych

pañstw. Generalnie znane s¹ dwa sposoby zapewnienia skutecznoci prawa miê-

dzynarodowego w wewnêtrznej przestrzeni prawnej. Zgodnie z pierwszym z nich,

normy prawa miêdzynarodowego s¹ inkorporowane do prawa krajowego i stoso-

wane jak prawo zewnêtrzne (obce). Wed³ug drugiego, normy prawa miêdzyna-

rodowego obowi¹zuj¹ w prawie wewnêtrznym dopiero po ich przekszta³ceniu

(transformacji) w prawo krajowe, co nastêpuje zazwyczaj poprzez wydanie aktu

prawa wewnêtrznego, poprzez proces ratyfikacji itp. Niezale¿nie od przyjêtego

rozwi¹zania, praktyka jest zazwyczaj taka, i¿ jakkolwiek ratyfikacja umowy miê-

dzynarodowej nale¿y do kompetencji g³owy pañstwa, to normy dotycz¹ce praw

i obowi¹zków obywateli lub innej materii ustawowej musz¹ byæ w procesie raty-

fikacji zatwierdzone przez parlament. Z samego prawa miêdzynarodowego nie

wynika zreszt¹ obowi¹zek stosowania tego prawa w systemie prawa wewnêtrz-

nego, mimo i¿ dwie z podstawowych zasad prawa umów miêdzynarodowych

mówi¹ o koniecznoci wype³niania w dobrej wierze zobowi¹zañ miêdzynarodo-

wych oraz zakazuj¹ powo³ywania siê na prawo wewnêtrzne w celu usprawiedli-

wienia niewykonywania umów miêdzynarodowych. Za niewywi¹zanie siê z tych

zobowi¹zañ pañstwo ponosi jedynie odpowiedzialnoæ miêdzynarodow¹, ale w

stosunkach wewnêtrznych posiada pe³n¹ swobodê dzia³ania. Prawo miêdzynaro-

dowe milczy równie¿ na temat w³asnej nadrzêdnoci nad prawem wewnêtrznym.

Wymóg transformacji obowi¹zuje w pe³ni w odniesieniu do prawa wewnêtrzne-

go w RFN i we W³oszech; rolê tê spe³niaj¹ ustawy ratyfikacyjne parlamentu.

Z kolei w prawie brytyjskim obowi¹zuje zasada, ¿e zawieranie traktatów pozo-

staje domen¹ egzekutywy i s¹dy wewnêtrzne nie s¹ nimi bezporednio zwi¹zane;

aby normy prawa miêdzynarodowego by³y skuteczne w sferze prawa wewnêtrz-

nego, konieczne jest wydanie odpowiedniej ustawy. Gwoli jasnoci Konstytu-

cja RP z 1997 roku nie wypowiada siê jednoznacznie na temat przyjêtego systemu.

Bli¿sza wydaje siê wszak¿e konstrukcji inkorporacji, nakazuj¹c bezporednie sto-

sowanie umów miêdzynarodowych ratyfikowanych przez prezydenta za uprzed-

ni¹ zgod¹ parlamentu. Tym samym umowy te powinny byæ stosowane jako prawo

miêdzynarodowe (zewnêtrzne) i nie s¹ transformowane w prawo krajowe (wy-

nika to w szczególnoci z art. 91.1 Konstytucji).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

1.2. Prawo wspólnotowe a prawo wewnêtrzne
Prawo wspólnotowe odró¿nia od prawa miêdzynarodowego to, ¿e organy

Wspólnot uzyska³y na mocy traktatów za³o¿ycielskich kompetencjê stanowienia

prawa, które nie wymaga transformacji, lecz obowi¹zuje wprost, je¿eli tylko spe³nia

wymogi formalne wynikaj¹ce z prawa pierwotnego. Warunkiem jest przy tym

zapewnienie prymatu prawa wspólnotowego przed prawem pañstw cz³onkow-

skich, traktowane jako jedna z podstawowych zasad Wspólnoty, bez realizacji

której ca³y system prawa wspólnotowego sta³by siê bezprzedmiotowy. Wynika to

przede wszystkim z dwóch orzeczeñ ETS w sprawach: 14/68 Walt Wilhelm i inni

v. Federalny Urz¹d Kartelowy oraz 106/77 W³oska Pañstwowa Administracja

Finansowa v. Simmenthal S.A.

W pierwszej z tych spraw ETS uzna³, ¿e krajo-

wy (niemiecki) organ ds. egzekwowania prawa konkurencji w swych dzia³aniach

ma obowi¹zek uwzglêdnienia decyzji wydawanych przez Komisjê, przy czym w

szczególnoci organy krajowe nie mog¹ prowadziæ postêpowania antykartelowe-

go w takim zakresie, w jakim czyni¹ to organy Wspólnoty. Drugie z orzeczeñ

dotyczy³o obowi¹zku zwrotu op³at administracyjnych pobranych na granicy na

podstawie obowi¹zuj¹cych przepisów w³oskich, uznanych przez Trybuna³ za

sprzeczne z prawem wspólnotowym. ETS uzna³ w tym orzeczeniu dyskrecjonal-

n¹ w³adzê sêdziego krajowego, który w przypadku stwierdzenia sprzecznoci pra-

wa krajowego z prawem wspólnotowym ma kompetencjê zawieszenia stosowania

prawa krajowego bez koniecznoci oczekiwania na decyzjê odpowiedniego orga-

nu wewnêtrznego (parlamentu, s¹du konstytucyjnego). Tym samym podkrelona

zosta³a olbrzymia rola sêdziów krajowych w implementacji prawa wspólnotowe-

go. Pewne kontrowersje wzbudza³a mo¿liwoæ zawieszenia stosowania normy

prawa wewnêtrznego, w stosunku do której nie ustalono jeszcze, czy nie jest ona

sprzeczna z prawem wspólnotowym. Kwestia ta zosta³a rozstrzygniêta w orze-

czeniu w sprawie C-213/89 Królowa v. Sekretarz Stanu do spraw Transportu, ex

parte Factortame

. Orzeczenie, wydane w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne

postawione przez Izbê Lordów, dotyczy³o zgodnoci z prawem wspólnotowym

regulacji brytyjskiej, zabraniaj¹cej wykupywania przez obcokrajowców brytyj-

skich przedsiêbiorstw armatorskich w celu umo¿liwienia dokonywania po³owów

na wodach brytyjskich. ETS stwierdzi³, ¿e je¿eli norma prawa wewnêtrznego

nie pozwala na przyznanie ochrony tymczasowej do czasu ewentualnego stwier-

dzenia niezgodnoci prawa wewnêtrznego z prawem wspólnotowym, s¹d we-

wnêtrzny ma prawo do zawieszenia takiej normy. Bezwzglêdny prymat prawa

wspólnotowego mo¿e byæ podwa¿ony tylko w jednej sytuacji: je¿eli s¹d wewnêtrz-

ny ma w¹tpliwoci co do wa¿noci aktu prawa wspólnotowego, mo¿e zawiesiæ

stosowanie aktu administracyjnego (wewnêtrznego) opartego na kwestionowanej

Por. odpowiednio Zb. Orz. 1969, s. 1, Orzecznictwo 40, oraz 1978, s. 629, Orzecznictwo s. 47.

Tzw. sprawa Factortame III, Zb. Orz. 1990, s. I-2433, Orzecznictwo s. 51.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

normie do momentu rozstrzygniêcia przez ETS kwestii wa¿noci normy wspól-

notowej w trybie pytania prejudycjalnego

Przez d³ugi czas udawa³o siê unikn¹æ bezporedniego konfliktu pomiêdzy pra-

wem wspólnotowym a prawem konstytucyjnym pañstw cz³onkowskich, dziêki

stosowaniu prowspólnotowej wyk³adni konstytucji pañstw cz³onkowskich i pro-

konstytucyjnej wyk³adni prawa wspólnotowego. Charakterystycznym przyk³a-

dem takiej polityki by³o orzeczenie w sprawie Internationale Handelsgesellschaft

w którym Trybuna³ musia³ rozstrzygn¹æ, czy przepisy wspólnotowe dotycz¹ce

kaucji eksportowej s¹ zgodne z przepisami niemieckiej ustawy zasadniczej (kon-

stytucji), gwarantuj¹cymi swobodê prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej jako

prawo zasadnicze. ETS z jednej strony podkreli³, ¿e legalnoæ prawa wspólnoto-

wego ocenia siê wy³¹cznie w wietle przepisów tego prawa, a zatem musi byæ

zagwarantowane pierwszeñstwo norm wspólnotowych przed ka¿d¹ norm¹ prawa

krajowego, w³¹czaj¹c normy konstytucyjne, z drugiej strony jednak zauwa¿y³, i¿

nale¿y przyj¹æ, ¿e ustawodawca wspólnotowy nie mia³ zamiaru naruszaæ norm

konstytucyjnych, zw³aszcza dotycz¹cych praw zasadniczych.

Jednak¿e wspomniana polityka musia³a ulec zmianie w sytuacji, w której do-

sz³o do jednoznacznego konfliktu pomiêdzy prawem wspólnotowym a normami

konstytucyjnymi. Orzeczenie ETS w sprawie T. Kreil

dotyczy³o niezgodnoci

przepisu konstytucji RFN, wprowadzaj¹cego zakaz s³u¿by wojskowej kobiet,

z dyrektyw¹ wspólnotow¹ w sprawie równouprawnienia kobiet i mê¿czyzn w

zakresie dostêpu do zawodu. Sêdziowie luksemburscy nie mieli w¹tpliwoci, ¿e

sformu³owanie konstytucji zezwalaj¹ce kobietom na s³u¿bê wy³¹cznie w korpu-

sie sanitarnym i orkiestrach wojskowych jest zbyt generalne i jako takie sprzecz-

ne ze wspomnian¹ dyrektyw¹. W efekcie tego orzeczenia Niemcy musia³y zmieniæ

konstytucjê, co zreszt¹ okaza³o siê doæ czêst¹ praktyk¹; podobnie we Francji

zmiany konstytucji wymuszone przez prawo wspólnotowe przesta³y byæ tema-

tem tabu (nie mówi¹c ju¿ o ustawodawstwie zwyk³ym, gdzie Wspólnota dopro-

wadzi³a do modyfikacji tak czu³ych regulacji, jak te dotycz¹ce monopolu

spirytusowego pañstwa w Szwecji czy zakazu nabywania nieruchomoci przez

cudzoziemców w Tyrolu Austriackim).

W odniesieniu do decyzji administracyjnych wydawanych przez pañstwa zob. sprawy po³¹czone C-143/88 i

C-92/89 Zuckerfabrik Süderdithmarschen AG v. G³ówny Urz¹d Celny w Itzehoe oraz Zuckerfabrik Soest GmbH

v. G³ówny Urz¹d Celny w Paderborn, Zb. Orz.1991, s. I-415; Orzecznictwo s. 56. W nastêpnej kolejnoci ETS

uzna³ równie¿, ¿e poszczególne podmioty mog¹ ¿¹daæ wydania przez pañstwo okrelonego aktu prawnego

(decyzji) opartego na akcie wspólnotowym, co do którego wa¿noci istniej¹ w¹tpliwoci, je¿eli zaniechanie

dzia³ania mog³oby przynieæ szkody zob. orzeczenie w sprawie C-465/93 Atlanta Fruchtgesellschaft mbH v.

Urz¹d Federalny do spraw Wy¿ywienia i Gospodarki Lenej, Zb. Orz. 1995, s. I-3761; Orzecznictwo s. 60.

Sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft mbH v. Einfuhr und Vorratsstelle für Getreide und Futter-

mittel, Zb. Orz. 1970, s. 1161; Orzecznictwo s. 44.

Sprawa C-285/98 T. Kreil v. RFN, Zb. Orz. 2000, s. 69.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

W doktrynie mo¿na by³o spotkaæ dwa podejcia do skutków praktycznych

zasady prymatu prawa wspólnotowego. Zdaniem jednych autorów prowadzi ona

do absolutnej i bezwzglêdnej niewa¿noci normy prawa wewnêtrznego sprzecz-

nej z norm¹ wspólnotow¹. Zdaniem innych natomiast, powoduje jedynie wy³¹-

czenie stosowania prawa krajowego w przypadku jego sprzecznoci z prawem

wspólnotowym. Orzecznictwo ETS przyjê³o w przywo³anym orzeczeniu w spra-

wie Simmenthal tê drug¹ koncepcjê. Wynika to z faktu, ¿e o wa¿noci prawa

wewnêtrznego mo¿e rozstrzygn¹æ jedynie organ wewnêtrzny okrelony w kon-

stytucji (zwykle s¹d konstytucyjny). Zadaniem Trybuna³u jest likwidacja prze-

szkód w obrocie gospodarczym miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, musi on zatem

mieæ mo¿liwoæ szybkiego reagowania na niezgodne z prawem wspólnotowym

zachowania pañstw, utrudniaj¹ce integracjê, bez koniecznoci oczekiwania na

wynik postêpowania przed krajowym s¹dem konstytucyjnym.

Z opisanych tu wzglêdów ETS nigdy nie rozstrzyga w postêpowaniu preju-

dycjalnym wprost o niezgodnoci prawa krajowego z prawem wspólnotowym.

Ogranicza siê jedynie do dokonania wyk³adni normy prawa wspólnotowego,

zaznaczaj¹c ewentualnie, ¿e wyklucza ona mo¿liwoæ wydania przez pañstwa

cz³onkowskie przepisów, które by³yby niezgodne z tak zinterpretowan¹ norm¹

ustawodawstwa wspólnotowego. Wyci¹gniêcie konsekwencji z takiego stanu rze-

czy pozostawiono sêdziom krajowym.

1.3. Warunki bezporedniego obowi¹zywania i bezporedniej

skutecznoci prawa wspólnotowego

Przyjêcie opisanej konstrukcji wzajemnego stosunku prawa wspólnotowego

i prawa krajowego pañstw cz³onkowskich wynik³o z koniecznoci zapewnienia

jednolitego stosowania prawa wspólnotowego tam, gdzie wymaga tego realizacja

zadañ i celów Wspólnot. Jest to oczywiste, je¿eli bêdziemy pamiêtaæ o celu Wspól-

not: zbudowaniu jednolitej przestrzeni gospodarczej oraz po czêci integracji

politycznej. Wobec le¿¹cych u podstaw integracji czterech swobód (przep³ywu

towarów, osób, us³ug i kapita³u) elementem decyduj¹cym o integracji jest, by

warunki wykonywania ró¿nych zawodów, wiadczenia us³ug, ubezpieczenia spo-

³eczne itp. by³y we wszystkich pañstwach cz³onkowskich takie same. S³u¿y temu

z jednej strony zasada jednolitego stosowania norm wspólnotowych, z drugiej

za d¹¿enie do ujednolicenia prawa we Wspólnotach. Pojêcie bezporedniego

obowi¹zywania (stosowania) oznacza zatem, ¿e normy prawa wspólnotowego

mog¹ byæ stosowane przez s¹dy i inne organy pañstw cz³onkowskich bez ko-

niecznoci wydania odpowiednich przepisów prawa wewnêtrznego. Natomiast

bezporednia skutecznoæ oznacza, ¿e normy wspólnotowe tworz¹ prawa i obo-

wi¹zki wprost dla obywateli i podmiotów gospodarczych, przy czym na te prawa

i obowi¹zki mo¿na powo³ywaæ siê w postêpowaniu przed organami wewnêtrznymi.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

Wszystkie normy prawa wspólnotowego s¹ bezporednio obowi¹zuj¹ce. Aby

norma prawa wspólnotowego by³a bezporednio skuteczna (samowykonalna),

musz¹ byæ spe³nione pewne warunki. S¹ one zró¿nicowane w zale¿noci od tego,

czy chodzi o normê prawa pierwotnego, czy te¿ wtórnego. Traktaty za³o¿ycielskie

s¹ w zasadzie adresowane do pañstw cz³onkowskich, a poszczególne podmioty

gospodarcze nie s¹ w nich wymienione. Dlatego te¿ podstawowe znaczenie zy-

skuje kwestia, czy postanowienia traktatów, na które powo³uje siê przed s¹dem

dana osoba, s¹ wystarczaj¹co konkretne i jasne, aby mog³y stanowiæ podstawê

praw i obowi¹zków indywidualnych. Aby norma traktatowa mog³a byæ samowy-

konalna, powinny byæ spe³nione ³¹cznie nastêpuj¹ce warunki:

(a) norma nak³ada jasne zobowi¹zanie na pañstwo cz³onkowskie;
(b) nie sformu³owano do niej zastrze¿enia ani warunku;
(c) norma mo¿e byæ stosowana bez interwencji legislacyjnej ze strony

pañstwa cz³onkowskiego.

Nawet je¿eli warunki (a) i (c) nie s¹ w pe³ni spe³nione, norma mo¿e byæ uzna-

na za bezporednio skuteczn¹, je¿eli poszczególnym pañstwom cz³onkowskim

nie przyznano swobody odnonie do metod jej realizacji. W takiej sytuacji jed-

nostki mog¹ zwracaæ siê do s¹du o stosowanie normy traktatowej w miejsce nor-

my prawa wewnêtrznego, nawet je¿eli nie zosta³a ona uchwalona lub te¿ je¿eli

pañstwo cz³onkowskie nie wyda³o przepisów niezbêdnych dla implementacji

postanowieñ traktatu. W praktyce Trybuna³u uznano mo¿liwoæ bezporedniej

skutecznoci tych przepisów traktatu rzymskiego, które maj¹ istotne znaczenie

dla realizacji podstawowych celów Wspólnot

Jako przyk³ad norm traktatowych bezporednio skutecznych mo¿na wymie-

niæ zw³aszcza normy o charakterze zakazowym (np. art. 25 TWE: zakaz wprowa-

dzania nowych ce³). Z kolei nie jest bezporednio skuteczna norma pozostawiaj¹ca

pañstwom cz³onkowskich pewien margines swobody dzia³ania (np. art. 64 TWE

pañstwa cz³onkowskie deklaruj¹ swoj¹ gotowoæ liberalizacji us³ug w zakre-

sie wykraczaj¹cym poza to, co obowi¹zuje na mocy dyrektyw uchwalonych w

zastosowaniu art. 52(1), jeli ich ogólna sytuacja gospodarcza i sytuacja w danym

sektorze na to im pozwala).

Jeli chodzi o prawo wtórne, w odniesieniu do rozporz¹dzeñ mo¿liwoæ bez-

poredniego stosowania wynika jednoznacznie z art. 249 (ex art. 189) TWE,

Np. zakaz dyskryminacji ze wzglêdu na obywatelstwo (sprawa 36/74 B. Walrave i N. Koch v. Miêdzynarodo-

wy Zwi¹zek Kolarski, Zb. Orz. 1974, s. 1405) lub ze wzglêdu na p³eæ (sprawa 43/75 G. Defrenne v. Sabena,

Zb. Orz. 1976, s. 455; Orzecznictwo s. 154). Z drugiej strony ETS uzna³, ¿e zasada lojalnoci w stosunku do

Wspólnoty (art. 5 TWE) nie jest bezporednio skuteczna (sprawa 44/84 D. G. E. Hurd v. K. Jones (Her Maje-

stys Inspector of Taxes), Zb. Orz. 1986, s. 47; Orzecznictwo, s. 76).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

który stwierdza, ¿e obowi¹zuj¹ one w ca³oci i bezporednio we wszystkich pañ-

stwach cz³onkowskich. Decyzje zosta³y uznane za bezporednio obowi¹zuj¹ce

i wywieraj¹ce bezporedni skutek w orzeczeniu ETS w sprawie 9/70 F. Grad

Dotyczy³o ono skargi na podatek obrotowy na³o¿ony na przedsiêbiorstwo prze-

wozowe na podstawie przepisów niemieckiego prawa wewnêtrznego, pomimo ¿e

uprzednio wydana decyzja Rady nakazywa³a zast¹pienie podatku obrotowego

przez podatek od wartoci dodanej. Zdaniem sêdziów luksemburskich, pozba-

wienie decyzji skutku bezporedniego prowadzi³oby do pogorszenia sytuacji fak-

tycznej i prawnej jednostek, a dodatkowo pozwala³oby pañstwu cz³onkowskiemu

czerpaæ korzyci z w³asnego zaniechania. Podobnie w odniesieniu do dyrektyw,

mo¿liwoæ ich bezporedniego stosowania zosta³a sformu³owana po raz pierwszy

w orzeczeniach, w sprawach 41/74 Van Duyn oraz 148/78 Ratti

. Doktryna ta

znalaz³a rozwiniêcie w póniejszych orzeczeniach Trybuna³u. I tak w sprawie 8/

81 U. Becker

przyznano powódce prawo do odpisów podatkowych przewidzia-

nych przez dyrektywê, pomimo ¿e akt ten nie zosta³ implementowany w terminie

przez RFN; podkrelono przy tym koniecznoæ ochrony uprawnieñ jednostek przed

naruszeniami ze strony pañstwa dopuszczaj¹cego siê zaniechania. Skutecznoæ

dyrektywy uznano w stosunku pionowym pomiêdzy jednostk¹ i organem pañ-

stwowym wykonuj¹cym uprawnienia w³adcze. W kolejnej sprawie, 152/84

M. Marshall

, dotycz¹cej niezrealizowania przez Wielk¹ Brytaniê w terminie

dyrektywy zrównuj¹cej kobiety i mê¿czyzn w kwestii wieku emerytalnego, uznano,

¿e mo¿na powo³ywaæ siê na dyrektywê równie¿ wtedy, gdy pañstwo dzia³a w

stosunku poziomym jako podmiot prawa prywatnego (pracodawca), nawet w ta-

kiej sytuacji bowiem ma ono mo¿liwoæ kszta³towania swej sytuacji prawnej. Co

wiêcej, Trybuna³ orzek³ w sprawie Francovich, ¿e pañstwo mo¿e ponosiæ odpo-

wiedzialnoæ odszkodowawcz¹ za nieimplementowanie w terminie dyrektywy,

je¿eli jej postanowienia s¹ bezporednio skuteczne, a jednostka ponosi szkodê.

Konstrukcjê tê rozwiniêto w orzeczeniu w sprawie C-91/92 P. Faccini-Dori

Pytanie prejudycjalne s¹du w³oskiego dotyczy³o uprawnieñ powódki w stosunku

cywilnoprawnym (horyzontalnym) w sytuacji, gdy pañstwo nie implementowa³o

w terminie jednej z dyrektyw gwarantuj¹cych prawa konsumenta przy sprzeda¿y

poza siedzib¹ przedsiêbiorstwa handlowego. Trybuna³ odrzuci³ mo¿liwoæ bez-

poredniej skutecznoci dyrektywy w stosunku poziomym, jednak¿e wskaza³ na

Sprawa 9/70 F. Grad v. Urz¹d Finansowy Traunstein, Zb. Orz.1970, s. 825; Orzecznictwo, s. 149.

Sprawa 41/74 Y. Van Duyn v. Home Office, Zb. Orz. 1974, s. 1337, Orzecznictwo, s. 544; sprawa 148/78

Postêpowanie karne przeciwko T. Ratti, Zb.Orz. 1979, s. 159.

Sprawa 8/81 U. Becker v. Urz¹d Finansowy Muenster-Innenstadt, Zb. Orz. 1982, s. 53; Orzecznictwo s. 161.

Sprawa 152/84 M. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area Health Authority, Zb. Orz. 1986,

s. 723; Orzecznictwo s. 164.

Sprawa C-91/92 P. Faccini-Dori v. Recreb Srl, Zb. Orz. 1994, s. I-3325; Orzecznictwo, s. 188.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

roszczenie odszkodowawcze w stosunku do pañstwa jako sprawcy zaniechania,

a przez to szkody.

Niezale¿nie od skutecznoci bezporedniej w stosunkach pionowych, orzecznic-

two ETS skonstruowa³o równie¿ pojêcie skutków porednich dyrektywy

. Trybu-

na³ stwierdzi³ zw³aszcza, ¿e stosuj¹c prawo wewnêtrzne, w tym normy wprowadzone

specjalnie w celu implementowania dyrektywy, s¹d krajowy powinien interpreto-

waæ je w taki sposób, aby zapewniæ maksymaln¹ skutecznoæ dyrektywy.

2. rodki prawne (proceduralne) gwarantuj¹ce prymat prawa

wspólnotowego

Pierwsz¹ grupê tych rodków mo¿na okreliæ jako prewencyjne. W pierw-

szym rzêdzie nale¿¹ do nich konsultacje ze Wspólnot¹ i ewentualnie innymi pañ-

stwami cz³onkowskimi przed wydaniem aktu prawa wewnêtrznego dotycz¹cego

kwestii objêtych integracj¹. Konsultacje takie nie maj¹ charakteru obowi¹zkowe-

go, lecz wynikaæ mog¹ albo z ogólnych mechanizmów dotycz¹cych harmoniza-

cji prawa (dokonywanej na podstawie przepisów art. 94 i 95 ex art. 100 i 100a

TWE), albo te¿ z odpowiednich decyzji instytucji wspólnotowych (jak np. w odnie-

sieniu do ustawodawstwa w dziedzinie transportu z decyzji Rady z 21 marca 1962

roku, w zakresie struktury rolnictwa z decyzji Rady z 4 grudnia 1962 roku, itp.).

Drug¹ grupê stanowi¹ metody wyk³adni. Nadrzêdne znaczenie ma w tym kon-

tekcie domniemanie zgodnoci prawa krajowego z prawem wspólnotowym,

a tak¿e ogólne zasady interpretacji prawa.

Trzeci¹ metodê stanowi wprowadzenie szczególnych procedur stanowienia

prawa wewnêtrznego, maj¹cych na celu zapewnienie sprawnego procesu legisla-

cyjnego zwi¹zanego z implementacj¹ prawa wspólnotowego. Systemy prawne

pañstw cz³onkowskich przewiduj¹ delegacjê ustawodawcz¹ dla rz¹du, z zastrze-

¿eniem wszelako wymogu zatwierdzenia aktów prawnych egzekutywy przez or-

gany parlamentarne. Najdalej delegacja ustawodawcza idzie we Francji, gdzie

rz¹d uprawniony jest do stanowienia wszelkich norm koniecznych dla implemen-

tacji dyrektyw. W prawie belgijskim i holenderskim akty rz¹dowe musz¹ byæ

zaakceptowane przez plenum parlamentu; nastêpuje to jednak retroaktywnie, co

sprowadza tê czynnoæ do czystej formalnoci. Ponadto niektóre ustawy deleguj¹

uprawnienia ustawodawcze, jednoczenie rezygnuj¹c z zatwierdzenia wydanych

przepisów przez parlament (np. ustawodawstwo celne). Generalna delegacja kon-

stytucyjna wprowadzona zosta³a w prawie brytyjskim i irlandzkim, przy czym dzia-

³alnoæ integracyjna rz¹du jest nadzorowana przez specjaln¹ komisjê parlamentarn¹.

Konstytucja w³oska przewiduje mo¿liwoæ przekazania rz¹dowi kompetencji

Sprawa 14/83 S. von Colson i E. Kamann v. Kraj federalny Pó³nocna Nadrenia-Westfalia, Zb. Orz. 1984, s.

1891; Orzecznictwo, s. 169.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

stanowienia prawa w okrelonych dziedzinach i na okrelony czas. Z kolei kon-

stytucja RFN stanowi, ¿e parlament mo¿e przekazaæ na mocy ustawy kompeten-

cjê stanowienia prawa na rzecz rz¹du, ustawa taka musi jednak okrelaæ zakres,

kontekst oraz cel aktów prawnych egzekutywy.

Oprócz metod zapobiegania konfliktom, pozostaje jeszcze postêpowanie przed

Trybuna³em Sprawiedliwoci. W grê wchodz¹ dwa tryby postêpowania. Pierw-

szy to postêpowanie w sprawie niewywi¹zania siê pañstwa ze zobowi¹zañ, wsz-

czynane przez organy Wspólnot (zwykle Komisjê) lub inne pañstwo cz³onkowskie

na podstawie art. 226 i 227 TWE. Jest ono stosowane stosunkowo rzadko. Mo¿e

dotyczyæ zarówno zaniechania wprowadzenia przez pañstwo wymaganych przez

prawo wspólnotowe aktów prawnych, jak te¿ wprowadzenia w prawie wewnêtrz-

nym normy sprzecznej z prawem wspólnotowym.

Drug¹ metod¹ jest zwracanie siê przez s¹dy wewnêtrzne w trybie art. 234

TWE o rozstrzygniêcie kwestii wstêpnych (prejudycjalnych), w zwi¹zku z wa¿-

noci¹ aktów wspólnotowych, stosowaniem prawa wspólnotowego, jego wyk³ad-

ni¹ i zakresem praw i obowi¹zków zeñ wynikaj¹cych. Bardzo czêsto przedmiotem

postêpowania jest rozwi¹zywanie przez interpretacjê prawa konfliktów pomiê-

dzy prawem wspólnotowym a prawem wewnêtrznym. Rozstrzygniêcie tej kwe-

stii nale¿y jednak do sêdziego krajowego, za ETS ma tylko dostarczyæ materia³ów

do tego rozstrzygniêcia.

3. Zasady odpowiedzialnoci pañstw za naruszenia prawa

wspólnotowego

System odpowiedzialnoci pañstw w stosunku do jednostek zosta³ skonstru-

owany stosunkowo niedawno, i to nie w samych traktatach czy ustawodawstwie

wtórnym, lecz w orzecznictwie ETS. Pocz¹tki tego systemu znaleæ mo¿na w

prze³omowym orzeczeniu w sprawie Francovich

. Dotyczy³o ono odpowiedzial-

noci W³och za niewprowadzenie do swego porz¹dku prawnego przepisów im-

plementuj¹cych dyrektywê wspólnotow¹ w sprawie zbli¿enia ustawodawstw

chroni¹cych pracowników w razie niewyp³acalnoci pracodawcy. Poniewa¿ rosz-

czenia powodów, których zak³ady pracy upad³y, nie zosta³y zaspokojone z masy

upad³ociowej, wyst¹pili oni przeciwko w³oskiemu skarbowi pañstwa o odszko-

dowanie. Sprawa trafi³a do ETS w trybie pytania prejudycjalnego z art. 177 (obec-

nie art. 234) TWE. Sêdziowie luksemburscy uznali, ¿e roszczenie jest uzasadnione.

Jednostka musi bowiem mieæ mo¿liwoæ dochodzenia roszczeñ w sytuacji, w któ-

rej jej uprawnienia wynikaj¹ce z prawa wspólnotowego zostan¹ naruszone, a ca³-

kowita skutecznoæ normy zale¿y od jej implementowania przez pañstwo.

Sprawy po³¹czone C-6 i C-9/90 A. Francovich i D. Bonifaci v. W³ochy, Zb. Orz. 1991, s. I-5357; Orzecznictwo

s. 228.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

Zasady te zosta³y nastêpnie rozwiniête w orzeczeniu ETS w sprawach Brasse-

rie du Pecheur i Factortame

. Pierwsza dotyczy³a strat poniesionych przez bro-

war francuski, które wynik³y w zwi¹zku z utrzymywaniem przez RFN w mocy

sprzecznego z prawem wspólnotowym nakazu czystoci piwa (por. ni¿ej, pkt 9.1),

druga natomiast strat poniesionych przez armatorów statków rybackich, któ-

rym odmówiono prawa do zarejestrowania statków pod bander¹ brytyjsk¹ na pod-

stawie ustawodawstwa uznanego przez Trybuna³ Sprawiedliwoci za sprzeczne

z TWE, a tym samym uniemo¿liwiono po³owy na wodach brytyjskich.

Trybuna³ podkreli³, ¿e korzystanie z uprawnieñ przyznanych jednostkom na

mocy prawa wspólnotowego nie mo¿e byæ uzale¿nione od podjêcia dzia³añ przez

instytucje Wspólnoty albo pañstwa cz³onkowskie. Je¿eli jednostka z tych praw

nie mo¿e korzystaæ, podmiot ponosz¹cy winê za to ograniczenie powinien byæ

poci¹gniêty do odpowiedzialnoci odszkodowawczej. Tym samym s¹dy krajowe

mog¹ orzekaæ o takiej formie odpowiedzialnoci. Warunkami jej s¹:

(a) naruszenie bezporednio skutecznego przepisu prawa wspólnotowego (de-

cyduj¹ce kryteria oceny to w szczególnoci: margines swobody dzia³ania

przyznany pañstwu cz³onkowskiemu przez dan¹ normê, wina pañstwa lub

jej brak, mo¿liwoæ usprawiedliwienia b³êdu pañstwa, przyczynienie siê

instytucji Wspólnoty do powstania szkody);

(b) powa¿ny charakter naruszenia (zawsze bêdzie mia³o taki charakter naru-

szenie prawa polegaj¹ce na utrzymywaniu w mocy przepisów prawa we-

wnêtrznego sprzecznych z wydanym przez ETS orzeczeniem); oraz

i szkod¹.

W orzeczeniu Brasserie du Pecheur/Factortame sêdziowie luksemburscy sfor-

mu³owali lub powtórzyli jeszcze kilka zasad dotycz¹cych dochodzenia roszczeñ

wynikaj¹cych z prawa wspólnotowego. Przede wszystkim odszkodowanie obej-

muje wszelkie straty poniesione przez jednostkê (równie¿ utracony spodziewany

zysk), a jakiekolwiek ograniczenia wysokoci odszkodowania przez pañstwo s¹

nielegalne. Dochodzenie roszczeñ odbywa siê przed s¹dami krajowymi, wed³ug

procedur prawa wewnêtrznego, a zasad¹ generaln¹ jest, ¿e roszczenia oparte na

prawie wspólnotowym powinny byæ dochodzone przed tymi samymi organami

i na podstawie tych samych przepisów, co analogiczne roszczenia oparte na pra-

wie wewnêtrznym.

Sprawy po³¹czone C-46 i C-48/93 Brasserie du Pecheur v. RFN i Królowa v. Sekretarz Stanu ds. Transportu

ex parte Factortame, Zb. Orz. 1996, s. I-1029; Orzecznictwo s. 234.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

4. Zasada cilejszej wspó³pracy w prawie UE

Najwa¿niejsz¹ cech¹ prawa wspólnotowego by³o jego jednolite obowi¹zywa-

nie na ca³ym terytorium Unii Europejskiej. W miarê rozwoju integracji okaza³o

siê jednak, i¿ coraz trudniej jest znaleæ w niektórych dziedzinach rozwi¹zania,

które satysfakcjonowa³yby wszystkie pañstwa cz³onkowskie. Unia stanê³a przed

alternatyw¹: rezygnacji ze wspó³pracy w tych dziedzinach, w których niektóre

pañstwa siê jej sprzeciwiaj¹ lub s¹ z ró¿nych wzglêdów niezdolne do jej podjê-

cia

, albo wypracowania mechanizmów pozwalaj¹cych na wspó³pracê pomimo

sprzeciwów lub oporu takich pañstw. Po wczeniejszych dowiadczeniach syste-

mu Schengen, polityki spo³ecznej czy unii walutowej, do traktatu amsterdam-

skiego wprowadzono formalnie instytucjê wspó³pracy zacienionej. Otwiera ona

drogê dla tych pañstw, które chc¹ pog³êbiæ istniej¹ce stosunki albo rozci¹gn¹æ

wspó³pracê na nowe dziedziny.

Traktat amsterdamski sprecyzowa³ warunki, na jakich wspó³praca ta bêdzie

mo¿liwa. Musi w niej uczestniczyæ co najmniej 8 pañstw cz³onkowskich. Nie

mo¿e ona naruszaæ ram instytucjonalnych Unii (tzn. nie mo¿e prowadziæ do two-

rzenia nowych organów), musi te¿ byæ powi¹zana z celami Unii. Co wiêcej, do-

puszczalna jest wy³¹cznie wtedy, gdy nie ma innej mo¿liwoci osi¹gniêcia

zamierzonego celu. Wspó³praca zacieniona musi mieæ charakter wyj¹tkowy (tzn.

nale¿y najpierw podj¹æ próbê zg³oszenia odpowiedniej inicjatywy na forum UE).

Musi byæ zgodna z acquis communautaire i otwarta dla przyst¹pienia w przysz³o-

ci dla innych pañstw cz³onkowskich. Traktat wymaga przy tym zachowania okre-

lonych procedur, zw³aszcza za dzia³ania na wniosek Komisji i uzyskania zgody

Rady UE. Akty prawne podejmowane w ramach wspó³pracy zacienionej nie bêd¹

wchodzi³y do acquis unijnego. Koszty wspó³pracy poza kosztami administra-

cyjnymi instytucji bêd¹ ponoszone przez pañstwa cz³onkowskie uczestnicz¹ce

we wspó³pracy, chyba ¿e Rada UE zdecyduje inaczej.

Szczególne wymogi dotycz¹ wspó³pracy zacienionej w poszczególnych fila-

rach. W I filarze nie mo¿e ona dotyczyæ kwestii nale¿¹cych do wy³¹cznej kompe-

tencji Wspólnoty

, nie mo¿e naruszaæ polityk wspólnotowych, a tak¿e nie mo¿e

dotyczyæ obywatelstwa europejskiego lub prowadziæ do dyskryminacji obywate-

li pañstw cz³onkowskich nieuczestnicz¹cych we wspó³pracy. W III filarze jest

ona dopuszczalna tylko wtedy, je¿eli ma prowadziæ do szybszej i efektywniejszej

W tym kontekcie zwraca siê w doktrynie uwagê, ¿e wspó³praca zacieniona zosta³a wymylona po to,

by umo¿liwiæ rozwój integracji z wy³¹czeniem pañstw Europy rodkowej i Wschodniej po ich przyst¹pieniu

do Unii.

Przypomnijmy, ¿e z ca³¹ pewnoci¹ wy³¹czne kompetencje obejmuj¹ wspóln¹ politykê handlow¹ i politykê

rybo³ówstwa; nie jest natomiast jednoznacznie przes¹dzone, czy rozci¹gaj¹ siê na wolnoci rynku wewnêtrz-

nego.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

PRAWO WSPÓLNOTOWE JAKO SPECYFICZNY PORZĄDEK PRAWNY

budowy obszaru wolnoci, bezpieczeñstwa i sprawiedliwoci; stosowana ma byæ

tak¿e specyficzna procedura (dzia³anie na wniosek pañstw cz³onkowskich, decy-

zja Rady podjêta wiêkszoci¹ kwalifikowan¹). Traktat nicejski wprowadzi³ mo¿-

liwoæ podejmowania wspó³pracy zacienionej w II filarze, jest ona jednak

ograniczona do wykonywania wspólnych stanowisk i wspólnych dzia³añ, za wy-

³¹czona w kwestiach militarnych (obronnych). Procedura wspó³pracy jest podob-

na jak w III filarze.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

ROZDZIA£ IV

RÓD£A PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

Najwa¿niejsz¹ cech¹ charakterystyczn¹ Wspólnot Europejskich jest ich kom-

petencja stanowienia prawa tworz¹cego pewien system. Wszystkie normy prawa

wspólnotowego tworz¹ tzw. acquis communautaire, obowi¹zuj¹ we wszystkich

pañstwach cz³onkowskich, a ich przyjêcie jest warunkiem przyst¹pienia do Unii

Europejskiej. Na system prawny Wspólnot sk³adaj¹ siê ró¿ne akty prawne, które

ogólnie mo¿na podzieliæ na akty pierwotne i wtórne.

1. Traktaty Europejskie

Prawo pierwotne tworz¹ przede wszystkim traktaty za³o¿ycielskie Europejskiej

Wspólnoty Wêgla i Stali z 18 kwietnia 1951 roku, Europejskiej Wspólnoty Gospo-

darczej (od wejcia w ¿ycie traktatu z Maastricht zwanej Wspólnot¹ Europejsk¹) z

25 marca 1957 roku oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z tego same-

go dnia, a tak¿e traktat o utworzeniu Unii Europejskiej (traktat z Maastricht) z 7

lutego 1992 roku i traktat amsterdamski z 2 padziernika 1997 roku. Akty te maj¹

charakter umów miêdzynarodowych zawartych pomiêdzy pañstwami cz³onkow-

skimi i podlegaj¹ w tym wzglêdzie prawu miêdzynarodowemu, w szczególnoci

konwencji wiedeñskiej o prawie traktatów z 23 maja 1969 roku. Jednoczenie sta-

nowi¹ one z zastrze¿eniem uwag w rozdziale I niniejszego opracowania konsty-

tucje organizacji miêdzynarodowych. Oprócz tego do prawa pierwotnego zalicza

siê póniejsze umowy miêdzynarodowe, w szczególnoci umowy o akcesji (przy-

st¹pieniu) nowych cz³onków

, uk³ad z 8 kwietnia 1965 roku o fuzji organów

(tj. o utworzeniu wspólnej Rady i wspólnej Komisji) oraz Jednolity Akt Europejski

z 17 lutego 1986 roku

. Równie¿ do prawa pierwotnego nale¿¹ dwa dokumenty

formalnie wchodz¹ce w sk³ad prawa wtórnego, lecz maj¹ce fundamentalne znacze-

nie dla funkcjonowania instytucji wspólnotowych: decyzja z 20 wrzenia 1976

Umowy te modyfikuj¹ traktaty za³o¿ycielskie poprzez zmiany w systemie g³osowania wa¿onego oraz liczbê

przedstawicieli poszczególnych pañstw w organach unijnych; st¹d zaliczone s¹ do prawa pierwotnego.

Instrument ten wprowadza³ pewne elementy wspó³pracy politycznej oraz rozszerza³ kompetencje Wspólnoty,

tworz¹c równoczenie podstawy dla konstruowania rynku wewnêtrznego.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

o wprowadzeniu bezporednich wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz decy-

zja z 24 padziernika 1988 o utworzeniu S¹du I Instancji.

Prawo pierwotne ma charakter statyczny, tzn. mo¿e byæ zmienione wy³¹cznie

w trybie przewidzianym dla rewizji traktatów, przy wspó³udziale wszystkich

pañstw cz³onkowskich zgodnie z ich przepisami konstytucyjnymi. Posiada ono

prymat przed prawem wtórnym, zapewniony przez kontrolê instytucjonaln¹ zgod-

noci aktów stanowionych przez instytucje Wspólnot z prawem pierwotnym.

Ka¿da norma prawa wtórnego musi mieæ oparcie (podstawê prawn¹). Podstawa

ta mo¿e byæ trojaka: konkretna norma dotycz¹ca polityki sektorowej

, art. 94

lub 95 TWE, dotycz¹ce harmonizacji prawa, albo art. 308 TWE dotycz¹cy kom-

petencji dorozumianych Wspólnoty, tj. rodków koniecznych dla osi¹gniêcia ce-

lów Wspólnoty, nieprzewidzianych w traktacie.

Oprócz prawa konwencyjnego, na prawo pierwotne sk³adaj¹ siê normy niepi-

sane, co jest charakterystyczne w pierwszym rzêdzie dla wspó³czesnego prawa

miêdzynarodowego, a nie dla prawa krajowego (wewnêtrznego). Do tej kategorii

norm nale¿y zw³aszcza prawo zwyczajowe, tj. praktyka wykszta³cona w pewnym

okresie i postrzegana jako prawo. W przypadku Wspólnot bêdzie to przede wszyst-

kim praktyka instytucji Wspólnot, a w mniejszym stopniu pañstw cz³onkow-

skich. Prawo zwyczajowe uzupe³nia normy traktatów za³o¿ycielskich. Jako

przyk³ady norm ukszta³towanych przez praktykê mo¿na wskazaæ mo¿liwoæ re-

prezentowania pañstw w Radzie przez sekretarzy stanu, a nie przez ministrów,

czy te¿ bezporednie stosowanie dyrektyw, wykraczaj¹ce w zasadzie poza literê

art. 250 TWE. Jest sporne w doktrynie, czy prawem zwyczajowym jest spektaku-

larna i regularna, acz czêsto zapominana praktyka unikania przez pañstwa cz³on-

kowskie podejmowania rozstrzygniêæ w Radzie wiêkszoci¹ g³osów, nawet je¿eli

formalnie by³oby to mo¿liwe zgodnie z liter¹ prawa, w sytuacjach dotycz¹cych

¿ywotnego interesu danego pañstwa cz³onkowskiego

Osobnym ród³em prawa pierwotnego s¹ wreszcie ogólne zasady prawa, na

które sk³adaj¹ siê trzy podstawowe elementy:

ogólne zasady wspólne wszystkim systemom prawnym pañstw cz³onkowskich

;

ogólne zasady prawa miêdzynarodowego (np. zasady wyk³adni umów miê-

dzynarodowych

); oraz

Stanowi¹ one jednoznacznie, jaki rodzaj aktu prawnego mo¿e regulowaæ dane zagadnienie i w jakim trybie

powinien on zostaæ przyjêty przez instytucje Wspólnoty. Przyk³adowo przepis art. 63(2) TWE stanowi: Dla

liberalizacji okrelonej us³ugi Rada, na wniosek Komisji i po konsultacji z Komitetem Gospodarczo-Spo³ecz-

nym i Parlamentem Europejskim, stanowi dyrektywy wiêkszoci¹ kwalifikowan¹ g³osów.

Polityka ta zosta³a zinstytucjonalizowana w tzw. protokole luksemburskim z 28 29 stycznia 1966 roku.

Wymienione w art. 288 TWE jako podstawa dochodzenia odpowiedzialnoci deliktowej Wspólnoty.

Zgodnie z zasadami prawa miêdzynarodowego, kolejno nale¿y stosowaæ wyk³adniê gramatyczn¹, systemow¹,

teleologiczn¹, prawnoporównawcz¹.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

prawa i wolnoci fundamentalne (prawa cz³owieka), do których

powrócimy póniej.

2. Prawo stanowione przez Wspólnoty

2.1. ród³a prawa
Kompetencje Wspólnot do wydawania przepisów prawa wtórnego okrelaj¹

przepisy art. 14 i 15 traktatu za³o¿ycielskiego Europejskiej Wspólnoty Wêgla

i Stali, art. 249 TWE oraz art. 161 163 traktatu za³o¿ycielskiego Europejskiej

Wspólnoty Energii Atomowej. Wspó³czenie najwiêksze znaczenie ma traktat

o Wspólnocie Europejskiej. Przepis art. 249 tego uk³adu zawiera definicje po-

szczególnych aktów prawnych, natomiast u¿yta w nim formu³a nie pozwala na

jednoznaczne okrelenie hierarchii aktów normatywnych Wspólnot.

Cech¹ wspóln¹ wszystkich aktów normatywnych Wspólnot jest koniecznoæ

oparcia ich na traktatach za³o¿ycielskich oraz wymóg uzasadnienia (umotywo-

wania). Ka¿dy akt prawa wtórnego musi wyranie wskazywaæ przepis traktatu,

na którego podstawie zosta³ wydany (por. wy¿ej pkt 3.1.). Je¿eli jako podstawa

prawna wchodzi w grê kilka przepisów traktatu, nale¿y wybraæ ten, który jest

najbli¿szy celowi, w jakim dany akt prawny zosta³ wydany. Zasada ta zwi¹zana

jest z faktem, i¿ w praktyce organów Wspólnoty zdarza³o siê ju¿ powo³ywanie

siê na okrelony przepis traktatu w celu zmiany procedury koniecznej dla uchwa-

lenia danego aktu (tj. wybierano jako podstawê przepis przewiduj¹cy g³osowa-

nie wiêkszoci¹ g³osów, wiedz¹c, i¿ wobec sprzeciwu jakiego pañstwa nie uda

siê uchwaliæ danego aktu jednomylnie). Odnonie do uzasadnienia, w przy-

padku rozporz¹dzenia mo¿e ono obejmowaæ jedynie wskazanie sytuacji fak-

tycznej, która doprowadzi³a do jego wydania, oraz celów, które zamierza siê

osi¹gn¹æ przy jego pomocy. Natomiast w odniesieniu do decyzji, zw³aszcza

nak³adaj¹cych kary finansowe, wymagane jest wskazanie sytuacji faktycznej

oraz naruszonych przepisów prawa w taki sposób, by Trybuna³ móg³ jedno-

znacznie rozpoznaæ motywy dzia³ania instytucji wydaj¹cej tê decyzjê (praktycz-

nie: Komisji). Istotne jest równie¿, ¿e w przypadku w¹tpliwoci co do charakteru

danego aktu prawnego decyduj¹ce znaczenie dla jego kwalifikacji ma nie nazwa

nadana przez organ wydaj¹cy, lecz rzeczywista treæ aktu.

Rozporz¹dzenia
Najszerszy charakter sporód róde³ prawa wtórnego maj¹ rozporz¹dzenia. S¹

to akty o charakterze generalno-abstrakcyjnym, nie adresowane do konkretnych

podmiotów i przeznaczone do wielokrotnego stosowania

. Rozporz¹dzenia s¹

Element ten odró¿nia rozporz¹dzenie od decyzji. W praktyce ETS stwierdzono, ¿e o kwalifikacji danego aktu

prawnego rozstrzyga nie nazwa nadana mu przez organ stanowi¹cy prawo, lecz jego materialny charakter

tak wyrok w sprawach po³¹czonych 41-44/70 International Fruit Company v. Komisja, Zb. Orz. 1971, s. 411.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

wi¹¿¹ce w ca³oci i nie mog¹ byæ w ¿aden sposób modyfikowane przez pañstwa

cz³onkowskie, chyba ¿e mo¿liwoæ tak¹ przewiduje samo rozporz¹dzenie (ma to

miejsce najczêciej wtedy, gdy rozporz¹dzenie przewiduje wprowadzenie sankcji

karnych lub wymaga ustalenia organów pañstwowych w³aciwych dla implemen-

tacji prawa wspólnotowego). Stosowanie rozporz¹dzeñ jest obowi¹zkowe i pañ-

stwa nie mog¹ usprawiedliwiaæ ich niedope³nienia ani sprzeciwem w stadium ich

opracowywania, ani trudnociami wewnêtrznymi, ani wreszcie przepisami prawa

wewnêtrznego. Rozporz¹dzenia wchodz¹ w ¿ycie jednoczenie we wszystkich pañ-

stwach Wspólnot, po publikacji w Dzienniku Urzêdowym WE, i tworz¹ bezpored-

nio prawa i obowi¹zki dla zainteresowanych podmiotów. Realizacja ich mo¿e byæ

zapewniona przez sankcje karne wynikaj¹ce z samego rozporz¹dzenia lub z prawa

pañstw cz³onkowskich. Rozporz¹dzenia reguluj¹ przede wszystkim wspólne poli-

tyki wspólnotowe: celn¹, handlow¹, roln¹, transportow¹ oraz konkurencji.

Dyrektywy
Dyrektywy wi¹¿¹ wszystkie pañstwa, do których s¹ skierowane, jeli chodzi

o cel, który nale¿y osi¹gn¹æ. Pozostawiaj¹ one natomiast organom narodowym

wybór odpowiednich rodków realizacji oraz wyznaczaj¹ w³aciwy po temu ter-

min

. W praktyce jednak¿e zdarza siê czêsto, zw³aszcza w odniesieniu do daw-

niej wydanych dyrektyw, ¿e w istocie nie pozostawiaj¹ one pañstwom ¿adnego

znacz¹cego marginesu swobody rozstrzygniêcia. Jedynym wymogiem ustalonym

w tej kwestii przez ETS jest, i¿ implementacja dyrektywy nie mo¿e polegaæ jedy-

nie na realizacji przez organy administracji okrelonej praktyki; konieczne jest

wydanie jednoznacznych przepisów prawnych o randze odpowiadaj¹cej co naj-

mniej polskiemu rozporz¹dzeniu

. Pañstwa maj¹ obowi¹zek sk³adania sprawoz-

dañ ze rodków podjêtych w celu realizacji dyrektywy Komisji, która sprawuje

nadzór nad przestrzeganiem prawa wspólnotowego. Dyrektywy s¹ skuteczne w

momencie ich notyfikowania adresatom, a publikacja ma cel wy³¹cznie informa-

cyjny (jakkolwiek ustali³a siê praktyka ich og³aszania w Dzienniku Urzêdowym

Wspólnot, a od wejcia w ¿ycie traktatu z Maastricht praktyka ta zosta³a podnie-

siona do rangi wymogu formalnego w odniesieniu do dyrektyw uchwalonych w

trybie wspó³decydowania oraz skierowanych do wszystkich pañstw cz³onkow-

skich). Dyrektywy by³y g³ównym instrumentem harmonizacji ustawodawstw przed

stworzeniem koncepcji rynku wewnêtrznego; reguluj¹ te¿ zagadnienia swobody

przep³ywu osób (w tym zw³aszcza zasady wzajemnego uznania kwalifikacji za-

wodowych, powo³ywania siê na klauzulê porz¹dku publicznego oraz uprawnieñ

socjalnych), us³ug (zw³aszcza bankowych i ubezpieczeniowych), kapita³u

W praktyce jest on przekraczany, przez niektóre pañstwa nawet o 5 - 10 lat.

Wyroki ETS w sprawach: 102/79 Komisja v. Belgia, Zb. Orz. 1980, s. 1473, oraz 116/86 Komisja v. W³ochy,

Zb. Orz. 1988, s. 1323.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

i prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej. Nie jest natomiast jasne (nie rozstrzyga

tej kwestii jednoznacznie praktyka ETS), czy zakres przedmiotowy dyrektyw mo¿e

byæ szerszy ni¿ wynika³oby to z postanowieñ TWE. Praktyka ustali³a zasady bez-

poredniej skutecznoci dyrektyw

Decyzje
Ostatnim aktem wymienionym w art. 249 TWE jest decyzja. Jest ona aktem

konkretno-indywidualnym, wi¹¿¹cym dla adresata, i ma za zadanie ustalenie ci-

s³ych regu³ postêpowania w konkretnych przypadkach. Mo¿e byæ skierowana do

pañstw cz³onkowskich, ale tak¿e do poszczególnych przedsiêbiorstw i osób pry-

watnych. W niektórych przypadkach, je¿eli decyzja jest skierowana do wszyst-

kich pañstw cz³onkowskich, pewne trudnoci mo¿e stwarzaæ jej odró¿nienie od

rozporz¹dzenia. W praktyce Trybuna³u ukszta³towa³a siê opinia, ¿e kryterium

rozró¿nienia jest stopieñ okrelonoci adresatów.

Decyzje adresowane do pañstw na ogó³ nie s¹ bezporednio skuteczne (jed-

nostka mo¿e powo³aæ siê na wyp³ywaj¹ce z nich prawa tylko wtedy, gdy pañstwo

nie zrealizuje decyzji); natomiast decyzje adresowane do indywidualnych pod-

miotów s¹ bezporednio stosowane i wywieraj¹ bezporedni skutek. Wykonanie

decyzji nastêpuje zgodnie z przepisami procedury cywilnej poszczególnych pañstw

cz³onkowskich.

Inne instrumenty prawne
Nie maj¹ charakteru wi¹¿¹cego opinie i zalecenia Komisji. Mo¿e ona formu-

³owaæ zalecenia we wszystkich sprawach zwi¹zanych z traktatem, je¿eli uzna to

za konieczne.

Z aktami tymi mog¹ jednak wi¹zaæ siê pewne skutki prawne, np. niezastoso-

wanie siê przez pañstwo do umotywowanej opinii mo¿e spowodowaæ wszczê-

cie postêpowania przed Trybuna³em, a s¹dy krajowe maj¹ obowi¹zek uwzglêdniania

zaleceñ przy rozstrzyganiu sporów wynikaj¹cych z prawa wewnêtrznego

zwi¹zanych ze sprawami poruszanymi w danych dokumentach wspólnotowych.

Praktyka ETS nie jest w tym wzglêdzie jednolita

Oprócz omówionych wy¿ej aktów prawnych, w prawie wspólnotowym funk-

cjonuj¹ jeszcze tzw. akty nienazwane, niewymienione w art. 249 TWE. Niektóre

z nich maj¹ charakter wewn¹trzorganizacyjny i dotycz¹ funkcjonowania orga-

nów Wspólnoty, bud¿etu oraz pewnych dzia³añ przygotowawczych zwi¹zanych

Por. wy¿ej, pkt 4.1.

W sprawie C-322/88 S. Grimaldi v. Fonds des maladies professionnelles, Zb. Orz. 1989, s. 4407, Trybuna³

wypowiedzia³ siê na rzecz uwzglêdniania zaleceñ przy wyk³adni prawa wewnêtrznego; natomiast w rozstrzy-

gniêtej wczeniej sprawie 70/69 Feram v. Komisja, Zb. Orz. 1071, s. 227, podkreli³, ¿e zalecenia nie maj¹

¿adnej mocy prawnej.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

ze stosowaniem prawa. Inne, zwane aktami sui generis, obejmuj¹ np. akty Rady

aprobuj¹ce umowy miêdzynarodowe Wspólnoty, niektóre akty modyfikuj¹ce trak-

tat rzymski, decyzje wykonawcze przewidziane w niektórych przepisach TWE

(art. 80.2, 187, 296 i 300). Równie¿ akty nienazwane podlegaj¹ kontroli ze strony

Trybuna³u Sprawiedliwoci. Co wiêcej, jedno z najwa¿niejszych orzeczeñ w dzie-

jach tego s¹du, w sprawie ERTA

, dotycz¹cej podzia³u kompetencji pomiêdzy

pañstwa cz³onkowskie i Wspólnotê oraz prawa do zawierania umów miêdzyna-

rodowych, zosta³o wydane na podstawie nieformalnej instrukcji negocjacyjnej

do umowy miêdzynarodowej, przekazanej pañstwom cz³onkowskim przez Radê.

W pewnych sytuacjach akty sui generis nie wywieraj¹ skutków prawnych, bêd¹c

jedynie deklaracjami politycznymi.

Powy¿szych uwag na temat aktów niewi¹¿¹cych nie nale¿y wprost odnosiæ do

opinii, zaleceñ oraz uchwa³ organów unijnych (zw³aszcza Rady Unii Europej-

skiej), podejmowanych w ramach II i (zw³aszcza) III filara. Z praktycznego

i doktrynalnego punktów widzenia pozycja tych aktów nie jest jednoznacznie

okrelona, wydaje siê jednak dominowaæ pogl¹d, ¿e w prawie unijnym wywiera-

j¹ one skutki id¹ce znacznie dalej ni¿ podobnie okrelane akty wspólnotowe.

2.2. Tryb stanowienia prawa

W traktatach wspólnotowych niewiele jest norm precyzuj¹cych procedurê le-

gislacyjna. Traktaty okrelaj¹ w poszczególnych przypadkach, komu przys³uguje

kompetencja legislacyjna. Brak natomiast jednolitej procedury ustawodawczej.

Generalnie proces ten przebiega w ten sposób, ¿e Komisja jako jedyny organ

uprawniony do inicjatywy ustawodawczej przedstawia Radzie odpowiedni¹ pro-

pozycjê. Ma przy tym ca³kowit¹ swobodê decyzji co do podjêcia pracy nad da-

nym aktem prawnym, jego treci i formy. Jedynym ograniczeniem tej swobody

jest przewidziana w art. 208 i 115 TWE mo¿liwoæ wezwania Komisji do podjê-

cia inicjatywy ustawodawczej.

Rada nie jest przy tym formalnie zwi¹zana propozycj¹ (choæ zmiana propozy-

cji Komisji bez jej zgody mo¿liwa jest tylko w drodze jednog³onej decyzji Rady);

w praktyce w razie rozbie¿noci opinii przeprowadzane s¹ konsultacje z Komi-

sj¹. Poniewa¿ Radê tworz¹ w ró¿nych sprawach ró¿ni ministrowie, w praktyce

wielk¹ rolê w procesie prawotwórczym odgrywa Komitet Sta³ych Przedstawicie-

li (Coreper), w ramach którego podejmuje siê starania o uzyskanie konsensusu co

do treci przysz³ych aktów prawnych.

Uchwalenie przez Radê aktu prawnego jest mo¿liwe tylko po zasiêgniêciu

opinii Parlamentu Europejskiego i Komitetu Ekonomiczno-Spo³ecznego, a od

Sprawa 22/70 Komisja v. Rada, Zb. Orz. 1971, s. 263; Orzecznictwo, s. 108 i 274.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

niedawna tak¿e Komitetu Regionów. O ile traktat o EWG w wersji z 1957 roku

przewidywa³ jedynie obowi¹zek wys³uchania opinii Parlamentu, stopniowo upraw-

nienia tego organu wzrasta³y, m.in. w zwi¹zku z rozwojem orzecznictwa ETS

oraz z dyskusj¹ na temat tzw. deficytu demokracji we Wspólnotach

. I tak w

1975 roku wprowadzono procedurê konsultacji polegaj¹c¹ na tym, ¿e w szcze-

gólnie istotnych kwestiach (zw³aszcza ³¹cz¹cych siê z obci¹¿eniami finansowy-

mi) akty prawne s¹ uzgadniane przez Komisjê, Parlament i Radê; ostateczna

decyzja nale¿y jednak nadal do Rady. W praktyce procedurê tê stosowano jednak

bardzo rzadko. Na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego wprowadzona zosta³a

procedura wspó³pracy (art. 252 TWE), polegaj¹ca na drugim czytaniu aktów praw-

nych w Radzie. Rada ustosunkowuje siê do opinii Parlamentu wyra¿onej w pierw-

szym czytaniu i przedstawia swoje stanowisko ponownie Parlamentowi, który

mo¿e siê do niego ponownie ustosunkowaæ. Nadal decyduj¹c¹ rolê w stanowie-

niu prawa odgrywa Rada, jednak¿e uchwalenie aktu prawnego wbrew stanowi-

sku Parlamentu Europejskiego wymaga jednomylnej decyzji. Wreszcie traktat

o Unii Europejskiej wprowadzi³ now¹ procedurê wspó³decydowania (art. 251

TWE). Jej najwa¿niejszym elementem jest mo¿liwoæ odwo³ania siê - w razie

rozbie¿noci miêdzy stanowiskami Rady i Parlamentu do specjalnego Komite-

tu Pojednawczego, z³o¿onego z przedstawicieli obydwu organów, który powi-

nien wypracowaæ wersjê kompromisow¹. Aby sta³a siê ona prawem, musi zostaæ

zatwierdzona przez Radê i Parlament. W razie braku porozumienia Parlament

mo¿e zablokowaæ decyzje Rady. Procedura ta ma zastosowanie w dziedzinach z

punktu widzenia integracji gospodarczej marginalnych (m.in. kultura, owiata,

ochrona zdrowia, ochrona rodowiska, badania naukowe itp.).

Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e pomimo d¹¿eñ do zwiêkszenia roli Parlamentu

Europejskiego decyduj¹cy g³os w przedmiocie legislacji wspólnotowej nadal przy-

s³uguje Radzie. Co ciekawe, sytuacja ta nie uleg³a zmianie na gruncie traktatu

amsterdamskiego, mimo ¿e w projektach nowego traktatu sugerowano znaczne

rozszerzenie procedury wspó³decydowania i zwiêkszenie roli Parlamentu Euro-

pejskiego w procesie prawotwórczym.

Dyskusja ta jest zwi¹zana z zarzutem, ¿e decyzje wspólnotowe s¹ decyzjami rz¹dowymi, podejmowanymi bez

udzia³u organów parlamentarnych. Szczególnie ¿ywy sprzeciw wzbudza³o funkcjonowanie Wspólnot w RFN,

w kontekcie praw zasadniczych. Kwestia ta nawet by³a przedmiotem znanego orzeczenia Federalnego Try-

buna³u Konstytucyjnego w sprawie konstytucyjnoci TUE.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

ROZDZIA£ V

WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH

MIÊDZYNARODOWYCH

1. Umowy wspólnotowe i mieszane

Wspomniano ju¿ wielokrotnie, ¿e zamiarem pañstw cz³onkowskich by³o utwo-

rzenie Wspólnot Europejskich jako nowego podmiotu prawa miêdzynarodowego,

wyposa¿onego w kompetencje do stanowienia prawa w celu realizacji okrelonych

zadañ. Dzia³alnoæ prawotwórcza odbywa siê na trzech p³aszczyznach:

(a) prawa wspólnotowego poprzez wydawanie aktów prawa wtórnego;
(b) prawa miêdzynarodowego (przez zawieranie umów miêdzynarodowych;
(c) prawa wewnêtrznego poprzez harmonizacjê systemów prawnych pañstw

cz³onkowskich.

Przed omówieniem kompetencji WE do zawierania poszczególnych rodzajów

umów nale¿y powiêciæ nieco miejsca problematyce pozycji Wspólnot w stosun-

kach miêdzynarodowych w ogóle. Art. 281 TWE stwierdza, ¿e Wspólnota ma

osobowoæ prawn¹. Podmiotowoæ ta dotyczy zarówno stosunków wewn¹trzpañ-

stwowych (gdzie Wspólnota posiada taki zakres zdolnoci prawnej i zdolnoci do

czynnoci prawnych, jaki jest niezbêdny do realizacji przez ni¹ jej celów i zadañ

w szczególnoci ma mo¿liwoæ zawierania kontraktów, nabywania nierucho-

moci itp.), jak i stosunków miêdzynarodowych. W tym zakresie Wspólnota jako

podmiot prawa miêdzynarodowego jest zwi¹zana normami tego prawa. Podkre-

li³ to wyranie ETS w orzeczeniach w sprawach 21-24/72 International Fruit

Company oraz 89, 104, 114, 116, 117, 125-129/85 Ahlström Osakeyhtiö

. Pierw-

sze z nich dotyczy³o podporz¹dkowania Wspólnoty uk³adowi GATT. ETS stwier-

dzi³ w nim, i¿ norma prawa miêdzynarodowego uzyskuje prymat przed prawem

stanowionym przez Wspólnotê, je¿eli mo¿na stwierdziæ, ¿e Wspólnota jest tak¹

Por. odpowiednio sprawy po³¹czone: 21-24/72 International Fruit Company i in. v. Produktschap voor Groen-

ten en Fruit, Zb. Orz. 1972, s. 1219; Orzecznictwo s. 261; oraz 89, 104, 114, 1116, 117 i 125-129/85 Ahlström

Osakeyhtiö i inni v. Komisja, Zb. Orz. 1988, s. 5193; Orzecznictwo, s. 269.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

norm¹ zwi¹zana. Z kolei w drugim orzeczeniu Trybuna³ podkreli³, i¿ Wspólnota

jest zwi¹zana prawem miêdzynarodowym, jednak¿e w konkretnej sytuacji mo¿li-

we jest zastosowanie ekstraterytorialne wspólnotowego prawa antykartelowego,

gdy¿ kwestionowane porozumienie miêdzy przedsiêbiorstwami wywiera³o skut-

ki na obszarze Wspólnoty. Obowi¹zek przestrzegania przez Wspólnotê prawa

zwyczajowego, w tym norm prawa umów miêdzynarodowych, oraz obowi¹zek

dostosowania prawa wtórnego do tego prawa podkrelono m.in. w orzeczeniu

w sprawie Racke

. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje jednak¿e orzecznictwo z ostat-

niego okresu, podkrelaj¹ce m.in. zakaz uznawania dokumentów celnych wy-

stawionych przez w³adze Tureckiej Republiki Pó³nocnego Cypru, podmiotu

utworzonego z naruszeniem prawa miêdzynarodowego i nieuznawanego przez

spo³ecznoæ miêdzynarodow¹ z wyj¹tkiem Turcji

, czy te¿ obowi¹zek przestrze-

gania przez Wspólnotê sankcji na³o¿onych na Jugos³awiê przez Radê Bezpie-

czeñstwa ONZ

Sporód innych aspektów podmiotowoci miêdzynarodowoprawnej, Wspól-

nota utrzymuje stosunki dyplomatyczne czynne i bierne z wieloma pañstwami

wiata, przy czym praktyka wysy³ania przedstawicieli dyplomatycznych datuje

siê jeszcze od 1955 roku. Interesuj¹ce jest natomiast, ¿e ani przepisy TUE, ani

traktatów wspólnotowych nie przewiduj¹ wyranie prawa legacji pocz¹tkowo

wywodzono je z umowy z 1965 roku o przywilejach i immunitetach funkcjona-

riuszy Wspólnot, obecnie wynika ono m.in. porednio z art. 20 TUE, wspomina-

j¹cego o przedstawicielstwach Komisji w pañstwach trzecich i przy organizacjach

miêdzynarodowych. Interesuj¹cy jest tak¿e przypadek, w którym w istocie dys-

kutowano mo¿liwoæ sprawowania przez Wspólnotê opieki dyplomatycznej. Spra-

wa dotyczy³a obywatela brytyjskiego, S. Adamsa, który zastrzegaj¹c sobie

dyskrecjê poinformowa³ organy WE o praktykach kartelowych szwajcarskiej

firmy farmaceutycznej, której by³ pracownikiem. Jego nazwisko zosta³o przez

Komisjê wbrew umowie ujawnione, w wyniku czego zosta³ on skazany na

wiêzienie za naruszenie tajemnicy firmy; jego ¿ona pope³ni³a w zwi¹zku z tym

samobójstwo. Po wyjciu z wiêzienia Adams otrzyma³ wysokie odszkodowanie,

acz musia³ siê o nie ubiegaæ przed ETS

Sprawa C-162/96 A. Racke GmbH & Co. G³ówny Urz¹d Celny w Moguncji, Zb. Orz. 1998, s. I-3655, Orzecz-

nictwo s. 1014.

Sprawa C-432/92 Królowa v. Minister Rolnictwa, Rybo³ówstwa i ¯ywnoci ex parte S. P. Anastasiou (Pisso-

uri) Ltd. i inni, Zb. Orz. 1994, s. I-3087, Orzecznictwo s. 999.

Sankcje takie traktowane s¹ jako nale¿¹ce do domeny wspólnej polityki handlowej, a wiêc do wy³¹cznej

kompetencji Wspólnoty. Implementowane s¹ do prawa wspólnotowego poprzez rozporz¹dzenia Rady i jako

takie obowi¹zuj¹ bezporednio i s¹ bezporednio stosowane w systemach prawnych pañstw cz³onkowskich.

Por. orzeczenia C-84/95 Bosphorus Hava Turism ve Ticaret AS v. Minister Transportu, Energii i £¹cznoci,

Zb. Orz. 1996, s. I-3953, Orzecznictwo s. 1004; sprawa C-177/95 Ebony Maritime S.A. i Loten Navigation Co.

Ltd. v. Prefetto della Provincia di Brindisi i inni, Zb. Orz. 1997, s. I-1111, Orzecznictwo s. 1007.

Sprawa 145/83 S. Adams v. Komisja, Zb. Orz. 1985, s. 3539; Orzecznictwo s. 449.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Przynajmniej w pierwszym okresie istnienia Wspólnot dominowa³ pogl¹d, ¿e

mog¹ one zawieraæ umowy miêdzynarodowe tylko w zakresie wyranie okrelo-

nym w TWE. Stanowisko to uleg³o modyfikacji w orzeczeniu w sprawie ERTA

(por. wy¿ej, pkt 1.4). Stwierdzono w nim, ¿e je¿eli kompetencja wewnêtrzna

Wspólnoty obejmuje jak¹ dziedzinê, w której wydano ju¿ regulacjê prawn¹, to

pañstwa cz³onkowskie trac¹ kompetencje do zawierania umów miêdzynarodo-

wych w tym zakresie. Zasada ta dotyczy równie¿ prawa instytucji Wspólnoty do

zawierania umów miêdzynarodowych w przypadkach, kiedy kompetencja nie jest

wyranie okrelona w TWE, jednak zawarcie umowy jest konieczne dla osi¹-

gniêcia celów traktatu.

Póniejsze orzecznictwo ETS

wprowadzi³o dalsze modyfikacje w tym za-

kresie. Po pierwsze, wprowadzona zosta³a zasada, ¿e dla wy³¹cznej w³aciwoci

instytucji wspólnotowych do zawarcia umowy w danej dziedzinie niej jest wy-

magane istnienie regulacji prawnej wspólnotowej, lecz wystarczy istnienie kom-

petencji do jej stworzenia. Po drugie, stwierdzono, ¿e je¿eli istniej¹ umowy

wielostronne, które dotycz¹ kompetencji Wspólnoty, mo¿na mówiæ o istnieniu

obowi¹zku Wspólnoty przyst¹pienia do takich porozumieñ (a przynajmniej in-

stytucje Wspólnot i pañstwa cz³onkowskie powinny do³o¿yæ w tym kierunku

wszelkich starañ).

Oprócz umów miêdzynarodowych zawieranych przez Wspólnoty mog¹ ist-

nieæ porozumienia, które tylko po czêci dotycz¹ kompetencji Wspólnot, a w

pozosta³ych kwestiach nale¿¹ do w³aciwoci pañstw cz³onkowskich. Praktyka

zawierania takich umów, podpisywanych, a nastêpnie ratyfikowanych równo-

czenie przez Wspólnoty i pañstwa cz³onkowskie, wywodzi siê z uk³adów o sto-

warzyszeniu z by³ymi terytoriami zale¿nymi. Umowy tego typu nosz¹ nazwê

umów mieszanych. Jakkolwiek pocz¹tkowo Komisja i Trybuna³ wydawa³y siê

niechêtne takim umowom, stopniowo utorowa³y sobie one drogê w praktyce.

Dla zawarcia umowy mieszanej nie jest konieczne precyzyjne okrelenie roz-

dzia³u kompetencji miêdzy pañstwa cz³onkowskie i Wspólnoty (warunkiem jest

wszak¿e, by instytucje Wspólnot nie mia³y w zakresie przedmiotowym umowy

kompetencji wy³¹cznej). Typowym przyk³adem umowy mieszanej jest Uk³ad

Europejski ustanawiaj¹cy stowarzyszenie miêdzy Rzeczpospolit¹ Polsk¹ a Wspól-

notami Europejskimi i ich pañstwami cz³onkowskimi. Obok postanowieñ go-

spodarczych i z zakresu polityki celnej, nale¿¹cych do w³aciwoci Wspólnot,

dotyczy on kwestii politycznych oraz dostêpu do rynku pracy w poszczegól-

nych pañstwach cz³onkowskich.

Opinie 1/75 i 1/76, odpowiednio Zb. Orz. 1975, s. 1355; Orzecznictwo s. 276; oraz Zb. Orz. 1977, s. 741,

Orzecznictwo s. 283; sprawy po³¹czone 3,4 i 6/76 C. Kramer, cyt. wy¿ej.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Podsumowuj¹c, mo¿na stwierdziæ, ¿e okrelenie podzia³u kompetencji w sto-

sunkach zewnêtrznych Wspólnot nale¿y do Trybuna³u, który przyj¹³ bardzo prag-

matyczn¹ politykê.

2. Rodzaje umów zawieranych przez Wspólnoty

Ze wzglêdu na zadania Wspólnot, najwa¿niejsz¹ rolê odgrywaj¹ porozumienia

handlowe, zw³aszcza o przep³ywie towarów. S¹ one rozumiane bardzo szeroko,

obejmuj¹c m.in. problematykê liberalizacji us³ug, w tym bankowych i ubezpiecze-

niowych. Trybuna³ uzna³ w szczególnoci, ¿e Wspólnota nie mo¿e sama przyst¹-

piæ do zawartych w ramach wiatowej Organizacji Handlu (WTO): Ogólnego

Porozumienia o Handlu Us³ugami oraz Porozumienia o Handlopodobnych Aspek-

tach Praw W³asnoci Intelektualnej, poniewa¿ reguluj¹ one m.in. kwestie prze-

p³ywu us³ugodawców i us³ugobiorców pomiêdzy ró¿nymi pañstwami stronami

tych umów. Tym samym konieczny jest w obu przypadkach wspó³udzia³ pañstw

cz³onkowskich

. Umowy handlowe s¹ zawierane na podstawie art. 133 TWE

jako element wspólnej polityki handlowej.

W zakresie przep³ywu us³ug, swobody przedsiêbiorczoci oraz przep³ywu si³y

roboczej zakres kompetencji Wspólnot jest stosunkowo ograniczony. Pañstwa

cz³onkowskie zawar³y w tym zakresie szereg porozumieñ (o przyjani, handlu,

¿egludze, osiedlaniu itp.), które dotycz¹ obywateli pañstw trzecich, umowy te nie

dotycz¹ jednak stosunków wspólnotowych.

W odniesieniu do przep³ywu kapita³u i p³atnoci istniej¹ wyrane postanowie-

nia dotycz¹ce liberalizacji obrotów z pañstwami trzecimi. Dotycz¹ one równie¿

umów w tym zakresie. Na podstawie odpowiednich przepisów TUE (art. 111)

Wspólnota mo¿e zawieraæ umowy dotycz¹ce kursów walutowych.

W dziedzinie prawa konkurencji Wspólnoty maj¹ kompetencje dorozumiane do

zawierania porozumieñ dotycz¹cych uznania jurysdykcji i rodków przymusu s³u-

¿¹cych zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Podstaw¹ ich jest zawsze art. 308 TWE.

Istotn¹ rolê odgrywaj¹ kompetencje zewnêtrzne Wspólnoty Europejskiej (obec-

nie o charakterze wy³¹cznym) w zakresie rybo³ówstwa. Zawar³a ona szereg umów

bilateralnych dotycz¹cych praw po³owowych oraz przyst¹pi³a do umów wielo-

stronnych w przedmiocie ochrony zasobów morza.

W niewielkim zakresie uczestnicz¹ Wspólnoty w porozumieniach miêdzyna-

rodowych dotycz¹cych polityki energetycznej, g³ownie ze wzglêdu na brak jed-

nomylnoci w tym wzglêdzie miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. W ka¿dym

razie Wspólnoty maj¹ status obserwatora w Miêdzynarodowej Agencji Energe-

tycznej i zasadniczo realizuj¹ jej zalecenia.

Opinia 1/94, Zb. Orz. 1994, s. 5267; Orzecznictwo s. 299.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

Wiele umów zawar³y Wspólnoty w zakresie ochrony rodowiska. Podstaw¹

wczeniejszych porozumieñ by³ art. 308 TWE. Po wejciu w ¿ycie Jednolitego

Aktu Europejskiego podstawê tak¹ stanowi art. 174, ustanawiaj¹cy równoleg³¹

kompetencjê Wspólnot i pañstw cz³onkowskich w zakresie ochrony rodowiska,

tak w stosunkach zewnêtrznych, jak i wewnêtrznych.

Wreszcie w odniesieniu do polityki naukowej ju¿ w latach 1984 - 1987 Euro-

pejska Wspólnota Gospodarcza uruchomi³a szereg programów z pañstwami trze-

cimi, dzia³aj¹c na podstawie art. 235. Obecnie podstaw¹ kompetencji jest art.

130m, wprowadzony przez Jednolity Akt Europejski.

Porozumienia handlowe
Sporód kompetencji Wspólnoty w stosunkach miêdzynarodowych na plan

pierwszy wysuwaj¹ siê uprawnienia wynikaj¹ce ze wspólnej polityki handlowej

(art. 131 - 134 TWE). Potrzeba prowadzenia takiej polityki wynika z tego, ¿e

Wspólnota oparta jest na idei unii celnej. Pewne wyjanienia co do charakteru

wspólnej polityki handlowej przynosz¹ przepisy art. 131 i 133. Pierwszy doty-

czy³ okresu przejciowego i obejmowa³ negocjowanie taryf celnych, dostosowa-

nie taryf krajowych oraz znoszenie lub redukowanie ograniczeñ ilociowych, drugi

natomiast wprowadzi³ sta³y re¿im oparty na jednolitych zasadach w zakresie zmian

taryfowych, rodków i metod liberalizacji handlu, polityki eksportowej, zwalcza-

nia praktyk dumpingowych i subsydiów pañstwowych. Zakres wspólnej polityki

handlowej nie jest jednoznacznie okrelony.

Uk³ady o stowarzyszeniu
Przepis art. 310 TWE okrela generaln¹ kompetencjê do zawierania porozu-

mieñ o stowarzyszeniu z pañstwami trzecimi i organizacjami miêdzynarodowy-

mi, za art. 182 i nastêpne zezwalaj¹ na zawieranie umów stowarzyszeniowych z

by³ymi koloniami. Na tej podstawie zawierane by³y pocz¹tkowo umowy z pañ-

stwami utworzonymi z dawnych terytoriów zale¿nych od pañstw cz³onkowskich

Wspólnoty, a nastêpnie tak¿e z innymi pañstwami.

Umowy o stowarzyszeniu mo¿na podzieliæ na kilka kategorii:
(1) umowy zawarte z pañstwami cz³onkowskimi Europejskiej Strefy Wolne-

go Handlu (EFTA), które z ró¿nych przyczyn nie chcia³y przyst¹piæ do

Wspólnot. Dotycz¹ one g³ównie artyku³ów przemys³owych. Wiêkszoæ z

tych umów, w³¹cznie z najwa¿niejsz¹ umow¹ o Europejskim Obszarze Go-

spodarczym

, b¹d wygas³a b¹d te¿ utraci³a swe pierwotne znaczenie

wobec przyst¹pienia pañstw EFTA (w ostatnim czasie Austrii, Szwecji

i Finlandii) do Unii Europejskiej;

Umowa ta, zawarta w 1992 roku, wprowadza³a bardzo szeroko rozumiane stowarzyszenie miêdzy Wspólnot¹

i pañstwami cz³onkowskimi EFTA. Oznacza³o ono w praktyce objêcie tych pañstw prawem wspólnotowym

(w tym czterema swobodami) i utworzenie jednolitego obszaru gospodarczego.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

(2) umowy bêd¹ce form¹ pomocy dla pañstw rozwijaj¹cych siê. Zapocz¹tko-

wa³y je umowy z dawnymi koloniami francuskimi, tzw. uk³ady z Yaounde;

nastêpnie zawarto analogiczne umowy z pañstwami ACP (by³ymi kolonia-

mi brytyjskimi w Afryce na po³udnie od Sahary oraz w strefie Karaibów

i Pacyfiku) w Lome. Uk³ady z Yaounde tworzy³y strefê wolnego handlu,

gwarantowa³y pomoc techniczn¹ oraz równouprawnienie obywateli na za-

sadzie traktowania narodowego, umowy z Lome zmodyfikowa³y ten sche-

mat, poniewa¿ oparto je na zasadzie najwiêkszego uprzywilejowania;

(3) umowy zmierzaj¹ce do stworzenia warunków dla przysz³ego cz³onkostwa

kolejnych pañstw we Wspólnotach. Umowy tego typu zawarto z Grecj¹ (1961

r.), Turcj¹ (1963 r.), Malt¹ (1970 r.) i Cyprem (1972 r.). Tak¿e uk³ady euro-

pejskie z pañstwami Europy rodkowej i Wschodniej mo¿na zaliczyæ do tej

grupy umów. Te ostatnie wykazuj¹ jednak szereg cech specyficznych: roz-

budowane postanowienia o wspó³pracy politycznej i w dziedzinach wykra-

czaj¹cych poza stosunki gospodarcze, przepisy o harmonizacji prawa oraz

szereg interesuj¹cych regulacji w zakresie prawa gospodarczego.

Zakres umów stowarzyszeniowych w zasadzie nie powinien wykraczaæ poza

traktaty wspólnotowe. Specyficzny charakter maj¹ wiêc uk³ady europejskie,

które zawieraj¹ równie¿ postanowienia o wspó³pracy politycznej oraz w wielu

innych dziedzinach pozagospodarczych. Umowy stowarzyszeniowe maj¹ cha-

rakter umów mieszanych i podlegaj¹ ratyfikacji przez Wspólnoty i pañstwa

cz³onkowskie.

Do umów stowarzyszeniowych zbli¿one s¹ porozumienia o preferencjach han-

dlowych (zawarte np. z Izraelem i Hiszpani¹ w 1970 r. czy Libanem i Egiptem w

1972 r.), umowy o wspó³pracy gospodarczej, technicznej i finansowej z pañstwa-

mi ródziemnomorskimi, a tak¿e umowy handlowe i techniczne z pañstwami Trze-

ciego wiata.

Umowy o przyst¹pieniu nowych cz³onków
Warunki przyst¹pienia okrela obecnie przepis art. 49 TUE. Wniosek o przy-

jêcie mo¿e zg³osiæ tylko pañstwo europejskie, odpowiednio rozwiniête gospo-

darczo i maj¹ce demokratyczny ustrój polityczny. Wniosek sk³ada siê na rêce

Rady, która podejmuje decyzje jednomylnie po zasiêgniêciu opinii Komisji i po

uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Chocia¿ Komisja twierdzi³a zawsze,

¿e prowadzenie negocjacji powinno nale¿eæ w³anie do niej, w dotychczasowej

praktyce z kandydatami negocjowa³a g³ównie Rada. Warunki przyst¹pienia

i zwi¹zane z nimi zmiany traktatów za³o¿ycielskich s¹ regulowane umowami.

Podlegaj¹ one ratyfikacji przez Wspólnoty i pañstwa cz³onkowskie. Nowe pañ-

stwa cz³onkowskie maj¹ obowi¹zek przejêcia acquis communautaire (aczkolwiek

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

wyznaczany jest po temu zwykle okres przejciowy) oraz dostosowania swej po-

zycji w stosunkach miêdzynarodowych (zw³aszcza w organizacjach miêdzynaro-

dowych) do stanowiska Unii.

Umowy z innymi organizacjami miêdzynarodowymi
Przepis art. 116 TWE (obecnie uchylony) przewidywa³ koordynacjê dzia³añ

w ramach organizacji miêdzynarodowych o charakterze gospodarczym. Po za-

koñczeniu okresu przejciowego pañstwa cz³onkowskie nie maj¹ prawa negocjo-

waæ tego typu porozumieñ indywidualnie, lecz jedynie w ramach Wspólnoty.

W tym celu Komisja jest uprawniona do zg³aszania odpowiednich propozycji

Radzie, a ta kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³osów podejmuje decyzje.

Znaczenie art. 116 wykracza³o w istocie poza wspóln¹ politykê handlow¹

i dotyczy³o wszystkich kwestii o znaczeniu dla wspólnego rynku. Pañstwa cz³on-

kowskie mog¹ zachowaæ odrêbne cz³onkostwo organizacji miêdzynarodowych,

w których nie uczestnicz¹ Wspólnoty, aczkolwiek powinny koordynowaæ sw¹ po-

litykê. W praktyce Wspólnoty staraj¹ siê uzyskaæ cz³onkostwo w tych organiza-

cjach miêdzynarodowych oraz przyst¹piæ do umów miêdzynarodowych, które

dotycz¹ ich kompetencji. Je¿eli zaistnieje sytuacja, ¿e inne strony takiej umowy lub

inne pañstwa cz³onkowskie danej organizacji miêdzynarodowej nie wyra¿¹ zgody

na przyst¹pienie do niej Wspólnot, wówczas pañstwa cz³onkowskie maj¹ obowi¹-

zek dzia³ania w imieniu Wspólnot i dbania o zachowanie ich interesów, zgodnie z

obowi¹zkiem solidarnoci i lojalnoci wobec Wspólnot, wynikaj¹cym z art. 10 TWE.

Zgodnie z art. 302 TWE, Komisja ma za zadanie utrzymywanie stosunków

z w³aciwymi organami ONZ, organizacji wyspecjalizowanych oraz GATT.

Komisja jest równie¿ odpowiedzialna za stosunki z innymi organizacjami miê-

dzynarodowymi. Uzyska³a ona szeroki margines swobody, jeli chodzi o kszta³-

towanie tych stosunków. Szczególn¹ wagê przywi¹zuje siê do stosunków z Rad¹

Europy oraz Organizacj¹ Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Status

Wspólnot w ramach organizacji miêdzynarodowych zale¿y od formy cz³onko-

stwa oraz zakresu kompetencji Wspólnot w sprawach nale¿¹cych do domeny da-

nej organizacji. Stanowisko Wspólnot wobec polityki danej organizacji jest

wypadkow¹ stanowisk poszczególnych pañstw cz³onkowskich i Komisji. Je¿eli

sprawa nale¿y do kompetencji Wspólnot, poszczególne pañstwa cz³onkowskie

maj¹ obowi¹zek popieraæ ich stanowisko. W innych sprawach mog¹ koordyno-

waæ swoje stanowiska, a je¿eli okaza³oby siê to nieskuteczne, mog¹ wypowiadaæ

siê samodzielnie, ale w sposób, który nie bêdzie w przysz³oci determinowa³ w

¿aden sposób stanowiska Wspólnot. W praktyce pañstwa cz³onkowskie konsul-

towa³y swe stanowiska na forum np. ONZ. Obecnie s¹ zobowi¹zane do uzgadnia-

nia wspólnej polityki na podstawie TUE. W doktrynie pojawi³y siê jednak g³osy

sygnalizuj¹ce mo¿liwoæ zmiany tej sytuacji.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Nowe aspekty kompetencji zewnêtrznej Wspólnot
Przepis art. 111 TWE dotyczy kwestii o podstawowym znaczeniu dla funkcjo-

nowania unii gospodarczej i walutowej: polityki dewizowej. Zak³ada on w kon-

sekwencji z jednej strony prawo do zawierania umów o wspó³pracy finansowej,

tak z pañstwami trzecimi, jak i z organizacjami miêdzynarodowymi, z drugiej

strony za dopuszcza politykê interwencji na rynku finansowym (poprzez sprze-

da¿ i zakup walut wspólnotowych i zagranicznych).

Traktat z Maastricht wprowadzi³ postanowienia dotycz¹ce nowego celu Wspól-

noty: wspó³pracy dla rozwoju (art. 177 TWE). Zak³adaj¹ one wspó³pracê pañstw

cz³onkowskich w zakresie sta³ego rozwoju gospodarczego i spo³ecznego, walki

z ubóstwem, umacniania demokracji oraz poszanowania praw cz³owieka. W tym

celu traktat zak³ada koordynacjê polityki Wspólnoty i pañstw cz³onkowskich,

zainteresowanie programami pomocy w ramach organizacji i konferencji miê-

dzynarodowych, a tak¿e prawo do zawierania odpowiednich umów z pañstwami

trzecimi i organizacjami miêdzynarodowymi.

3. Pozycja umów miêdzynarodowych w porz¹dku prawnym

Wspólnoty

O ile w pierwszym okresie orzecznictwo ETS dotyczy³o kompetencji Wspól-

not w ogóle, a ich poszczególnych organów w szczególnoci, do zawierania umów

miêdzynarodowych, o tyle w póniejszym czasie Trybuna³ skoncentrowa³ siê na

skutkach prawnych umów zawartych przez Wspólnotê w ramach jej kompeten-

cji. W sprawie 181/73 Haegeman

, dotycz¹cej umowy stowarzyszeniowej po-

miêdzy Wspólnot¹ i Grecj¹, ETS stwierdzi³, ¿e umowy miêdzynarodowe zawarte

przez Wspólnotê stanowi¹ czêæ prawa wspólnotowego. W zwi¹zku z tym Try-

buna³ ma prawo orzekania we wszystkich sprawach zwi¹zanych z wyk³adni¹

i stosowaniem tych umów. Jednoczenie jednak ETS nie uzna³ prymatu umów

miêdzynarodowych przed prawem wewnêtrznym. W kolejnym orzeczeniu (spra-

wa 87/75 Bresciani)

, dotycz¹cym umowy z Yaounde, Trybuna³ podkreli³, ¿e

zobowi¹zania zewnêtrzne Wspólnoty mog¹ wywieraæ bezporedni skutek w ob-

rêbie Wspólnoty, je¿eli wynika to z postanowieñ samych traktatów lub z prawa

wtórnego Wspólnoty. Konstrukcja ta z jednej strony przypomina zatem odwo³a-

nie siê do woli stron umowy, przyjête jako kryterium decyduj¹ce o bezporednim

obowi¹zywaniu i bezporedniej skutecznoci umów przez Sta³y Trybuna³

Sprawiedliwoci Miêdzynarodowej w sprawie jurysdykcji s¹dów gdañskich,

z drugiej za odwo³uje siê do postanowieñ prawa wewnêtrznego podmiotów

Sprawa 181/73 R. & V. Haegeman v. Pañstwo belgijskie, Zb. Orz. 1974, s. 449; Orzecznictwo s. 256.

Sprawa 87/75 Conceria Daniele Bresciani v. W³oski Urz¹d Finansowy, Zb. Orz. 1976, s.129; Orzecznictwo s.

258.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

zawieraj¹cych umowê (w przypadku pañstw decyduj¹ o tym zwykle przepisy

konstytucyjne, ETS odwo³a³ siê tak¿e do prawa wtórnego). Kluczowe znacze-

nie dla kwestii bezporedniego stosowania umów wspólnotowych ma jednak

orzeczenie w sprawie104/81 Kupferberg

. Trybuna³ uzna³, ¿e przepisy umów

o wolnym handlu mog¹ byæ stosowane bezporednio, przy czym skutek taki nie

musi wynikaæ z litery samego porozumienia, lecz mo¿e zostaæ orzeczony przez

s¹d stosuj¹cy umowê. W przypadku ETS istotne jest jedynie to, by norma umow-

na spe³nia³a wymogi samowykonalnoci stawiane przez prawo wspólnotowe

(jasnoæ, precyzja, bezwarunkowoæ sformu³owania). Dodatkowo Trybuna³

podkreli³, ¿e nie jest przy tym istotne, czy partner umowy traktuje umowê jako

samowykonaln¹, poniewa¿ mo¿liwe s¹ ró¿nice w regulacjach konstytucyjnych

poszczególnych podmiotów prawa miêdzynarodowego odnonie do wykony-

wania zobowi¹zañ miêdzynarodowych. Przeniós³ zatem kwestiê bezporednie-

go obowi¹zywania i skutecznoci umów na grunt prawa konstytucyjnego. Jest

to bardzo istotne stwierdzenie, poniewa¿ normy wspólnotowe podlegaj¹ wy-

k³adni i kontroli ze strony ETS, podczas gdy wykonywanie porozumieñ miê-

dzynarodowych przez partnerów mo¿e byæ kontrolowane jedynie przez

ewentualne cia³a mieszane utworzone na podstawie tych porozumieñ. W kolej-

nym orzeczeniu (sprawa 17/81 Pabst)

ETS w ogólne nie uzasadnia³ bezpo-

redniego obowi¹zywania i stosowania (skutecznoci) umów wspólnotowych,

uznaj¹c j¹ za dan¹. Tym samym normy umowne traktowane s¹ jako element

prawa wspólnotowego, który pañstwa cz³onkowskie maj¹ obowi¹zek stosowaæ.

ETS rozci¹gn¹³ równie¿ bezporedni¹ skutecznoæ na normy prawne stanowio-

ne przez organy mieszane, utworzone na podstawie umów zawieranych przez

Wspólnotê (np. na decyzje Rady Stowarzyszenia), pod warunkiem jedynie, ¿e

spe³niaj¹ one wymogi jasnoci, precyzyjnoci i bezwarunkowoci.

4. Tryb zawierania umów miêdzynarodowych przez Wspólnoty

Traktat z Maastricht wprowadzi³ istotne zmiany w zakresie procedury zawie-

rania umów miêdzynarodowych, poprzez modyfikacjê art. 300 TWE. Uprzednio

procedura ta odpowiada³a w zasadzie trybowi stanowienia prawa wewnêtrznego

Wspólnoty.

Nowa procedura ma charakter uproszczony i odpowiada w ogólnym zarysie

dawnemu trybowi zawierania umów handlowych, przewidzianemu w art. 133

TWE. Komisja przedstawia propozycjê zawarcia umowy Radzie, która z kolei wyra¿a

zgodê na podjêcie negocjacji. Rokowania prowadzi Komisja we wspó³pracy ze

Sprawa 104/81 G³ówny Urz¹d Celny w Moguncji v. C. A. Kupferberg & Cie.KG a.A., Zb. Orz. 1982, s. 3641;

Orzecznictwo s. 308.

Sprawa 17/81 Pabst & Richarz KG v. G³ówny Urz¹d Celny w Oldenburgu, Zb. Orz. 1982, s. 1331; Orzecznic-

two s. 314.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

specjalnym komitetem doradczym Rady i w ramach zaleceñ tej ostatniej. Umowy

zawiera Rada, podejmuj¹c decyzje kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³osów. Wyj¹t-

kiem s¹ umowy w dziedzinach, w których procedura stanowienia prawa wewnêtrz-

nego Wspólnoty przewiduje decyzjê jednomyln¹, oraz umowy stowarzyszeniowe.

Z drugiej strony wspomniany przepis art. 300 TWE zezwala na modyfikowanie

umów miêdzynarodowych przez Komisjê wed³ug procedury uproszczonej.

Nie jest jednoznacznie okrelona rola Parlamentu Europejskiego przy zawie-

raniu umów miêdzynarodowych. W zakresie umów handlowych nie ma on ¿ad-

nych uprawnieñ. W odniesieniu do pozosta³ych rodzajów umów Parlament ma

prawo wyra¿ania opinii, nawet je¿eli umowa dotyczy kwestii, dla których w sto-

sunkach wewn¹trzwspólnotowych wymagana jest procedura wspó³pracy. W od-

niesieniu do pewnych kategorii umów wymagana jest jednak pozytywna opinia

Parlamentu (umowy stowarzyszenia, umowy stwarzaj¹ce istotne skutki dla bu-

d¿etu oraz umowy wymagaj¹ce zmiany aktów prawnych wydanych w trybie wspó³-

decydowania tj. w praktyce w wiêkszoci zagadnieñ dotycz¹cych realizacji

jednolitego rynku wewnêtrznego).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM

ROZDZIA£ VI

OCHRONA PRAW CZ£OWIEKA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM

Prawa fundamentalne by³y traktowane inaczej ni¿ pozosta³e normy prawa

miêdzynarodowego. Uwa¿ano je za zasady prawa, ale nie by³y czêci¹ prawa

stanowionego. Traktaty za³o¿ycielskie Wspólnot w kilku miejscach odwo³uj¹ siê

wprawdzie do praw zasadniczych (zakaz dyskryminacji, swoboda przep³ywu

osób), jednak¿e nie formu³uj¹ ich katalogu, który móg³by stanowiæ wskazówkê

dla s¹dów stosuj¹cych prawo wspólnotowe. Poniewa¿ jeszcze w latach szeæ-

dziesi¹tych dochodzi³o w RFN do dyskusji na temat miejsca praw fundamental-

nych w europejskim w porz¹dku prawnym (akurat w Niemczech ta dziedzina

prawa konstytucyjnego jest bardzo rozbudowana i ma du¿e znaczenie), równie¿

w praktyce Trybuna³u zaczêto zwracaæ uwagê na te kwestie.

Po raz pierwszy problem pojawi³ siê w sprawie 29/69 E. Stauder

. Decyzja

wspólnotowa upowa¿ni³a pañstwa cz³onkowskie do przekazania mas³a z zapa-

sów wspólnotowych osobom uprawnionym do korzystania z pomocy socjalnej.

Wykonuj¹c tê decyzjê, organy socjalne w miecie Ulm sporz¹dzi³y imienn¹ listê

adresow¹ osób uprawnionych. Jedn¹ z nich by³ E. Stauder, który zaskar¿y³ postê-

powanie w³adz miejskich przed s¹dem jako naruszaj¹ce zasadê prywatnoci. Gdy

sprawa trafi³a do ETS (w trybie ex art. 177 TWE), sêdziowie luksemburscy pod-

krelili w swym orzeczeniu, ¿e nie by³o zamiarem Wspólnoty naruszenie prawa

do prywatnoci, poniewa¿ stanowi ono czêæ praw fundamentalnych. Prawa

fundamentalne s¹ chronione przez Wspólnotê jako wywodz¹ce siê ze wspólnej

tradycji konstytucyjnej pañstw cz³onkowskich.

Klasyczne stwierdzenie na temat pozycji praw fundamentalnych w porz¹dku

prawnym Wspólnoty znalaz³o siê w orzeczeniu z 1970 roku w sprawie Interna-

tionale Handelsgesellschaft

. Przedmiotem postêpowania by³a mo¿liwoæ kon-

troli przez niemiecki s¹d administracyjny rodków przyjmowanych przez organy

Sprawa 29/69 E. Stauder v. Miasto Ulm, Zb. Orz. 1969, s. 419.

Sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft GmbH v. Einfuhr-und Vorratsstelle für Getreide und Futter-

mittel, Zb. Orz. 1970, s. 1161; Orzecznictwo, s. 333.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

wspólnotowe z punktu widzenia ich zgodnoci z prawami fundamentalnymi, za-

gwarantowanymi w ustawie zasadniczej RFN (w tym przypadku z zasad¹ pro-

porcjonalnoci). Trybuna³ odrzuci³ tak¹ mo¿liwoæ, jednoczenie stwierdzaj¹c,

¿e Wspólnota w swych dzia³aniach przestrzega praw zasadniczych jako elementu

wspólnej tradycji konstytucyjnej pañstw cz³onkowskich. Tym samym podkrelo-

no wyranie, ¿e jakkolwiek formalnie prawa zasadnicze s¹ elementem porz¹dku

prawnego Wspólnoty jako ogólne zasady prawa, to w istocie s¹ one podporz¹d-

kowane idei integracji gospodarczej.

Ta ostatnia myl zosta³a powtórzona w orzeczeniu w sprawie 4/73 Nold

D¹¿¹c do zmniejszenia liczby hurtowni wêgla, Komisja wprowadzi³a ogranicze-

nia mo¿liwoci jego zakupu przez firmy, które nie osi¹gnê³y okrelonego pozio-

mu obrotów. Dotkniêta tymi ograniczeniami i tym samym zagro¿ona bankructwem

firma Nold zaskar¿y³a decyzjê Komisji przed Trybuna³em jako uniemo¿liwiaj¹c¹

dzia³anie firmy, a przez to naruszaj¹c¹ prawo w³asnoci. ETS stwierdzi³ w swym

orzeczeniu, ¿e w celu ochrony praw fundamentalnych jest zwi¹zany tradycjami

konstytucyjnymi pañstw cz³onkowskich i tym samym nie mo¿e dopuciæ rod-

ków prawnych niezgodnych z prawami fundamentalnymi uznanymi i chroniony-

mi przez konstytucje tych pañstw. Konwencje dotycz¹ce praw cz³owieka, których

stronami s¹ pañstwa cz³onkowskie, mog¹ stanowiæ linie przewodnie, do których

powinno siê dostosowaæ prawo wspólnotowe. Jednoczenie jednak Trybuna³ pod-

kreli³, ¿e ochrona praw cz³owieka nie mo¿e stanowiæ przeszkody w realizacji

celu Wspólnoty, a zw³aszcza nie mo¿e podwa¿aæ skutecznoci prawa wspólnoto-

wego w wewnêtrznych porz¹dkach prawnych pañstw cz³onkowskich.

Z kolei w wyroku w sprawie Hauer

, dotycz¹cej wynikaj¹cego z prawa wspól-

notowego zakazu zak³adania nowych winnic, ETS powo³a³ siê nie tylko na prawa

zasadnicze jako wynikaj¹ce ze wspólnej tradycji konstytucyjnej pañstw cz³on-

kowskich i z umów miêdzynarodowych, lecz równie¿ wskaza³ na szczególn¹ ochro-

nê prawa w³asnoci na podstawie protoko³u dodatkowego do Europejskiej

Konwencji Praw Cz³owieka. W tym przypadku zatem odnonikiem wyznaczaj¹-

cym standardy ochrony sta³a siê Konwencja z 1950 roku. Inna sprawa, ¿e i tym

razem sêdziowie podkrelili, i¿ z prawa w³asnoci mo¿na korzystaæ w ramach

wyznaczonych przez jego spo³eczn¹ funkcjê, co sprowadza siê do uznania po-

nownie prymatu prawa wspólnotowego nad prawami fundamentalnymi.

Wszystkie wspomniane dot¹d orzeczenia dotyczy³y mo¿liwoci powo³ywa-

nia siê na prawa fundamentalne dla ochrony przed naruszaj¹cymi je dzia³aniami

organów Wspólnoty. Orzecznictwo ETS ustosunkowa³o siê równie¿ do kwestii,

Sprawa 4/73 J. Nold, Kohlen-und Baustoffgrosshandlung v. Komisja, Zb. Orz. 1974, s. 491; Orzecznictwo,

s. 334.

Sprawa 44/79 L. Hauer v. Kraj federalny Nadrenia Palatynat, Zb. Orz. 1979, s. 3727; Orzecznictwo, s. 338.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA W PRAWIE WSPÓLNOTOWYM

czy mo¿na powo³ywaæ siê na prawa fundamentalne w celu ochrony jednostek

przed dzia³aniami pañstw podejmowanymi w celu implementacji prawa wspól-

notowego. Po pocz¹tkowych wahaniach (np. w orzeczeniu w sprawach po³¹czo-

nych 60 i 61/84 Cinéthèque, dotycz¹cym obowi¹zuj¹cego we Francji zakazu

rozpowszechniania na kasetach wideo filmów wywietlanych w kinach krócej

ni¿ jeden rok, ETS odrzuci³ mo¿liwoæ kontroli aktów pañstw cz³onkowskich

z punktu widzenia zgodnoci z prawami fundamentalnymi) sêdziowie luksem-

burscy zaakceptowali mo¿liwoæ kontrolowania dzia³añ pañstw w celu imple-

mentacji prawa wspólnotowego z punktu widzenia ich zgodnoci z prawami

zasadniczymi. Najwa¿niejszym orzeczeniem w tej kwestii jest wyrok w sprawie

C-260/89 ERT

. Sprawa dotyczy³a pañstwowego monopolu telewizyjnego

w Grecji. Telewizja pañstwowa wszczê³a postêpowanie przeciwko lokalnej stacji

kablowej w Salonikach, oskar¿aj¹c j¹ o powodowanie zak³óceñ w odbiorze pro-

gramu. Rozpatruj¹cy sprawê s¹d krajowy skierowa³ do ETS szereg pytañ preju-

dycjalnych, dotycz¹cych m.in. stosunku monopolu telewizyjnego do swobody

przep³ywu us³ug oraz do art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, gwa-

rantuj¹cego prawo do rozpowszechniania i otrzymywania informacji. Trybuna³

nie mia³ w¹tpliwoci, ¿e emisja programu telewizyjnego, jak równie¿ jego prze-

kazywanie z zagranicy, jest us³ug¹ w rozumieniu traktatu rzymskiego. Podkreli³

równie¿, ¿e wszelkie ograniczenia swobód przewidzianych w traktacie musz¹

byæ rozpatrywane w wietle praw zasadniczych, których przestrzeganie jako ogól-

nych zasad prawa Wspólnota obowi¹zana jest zapewniæ. Obowi¹zkiem tak sê-

dziego krajowego, jak i ETS, jest wiec badanie z urzêdu, czy nie nast¹pi³o

naruszenie Europejskiej Konwencji.

Jednoczenie Trybuna³ w swym póniejszym orzecznictwie wyznaczy³ grani-

ce, w jakich Wspólnota obowi¹zana jest przestrzegaæ praw cz³owieka. Uczyni³ to

zw³aszcza w orzeczeniu w sprawie C-159/90 SPUC v. Grogan

. Stowarzyszenie

na rzecz Ochrony Dzieci Nienarodzonych w Irlandii wyst¹pi³o do s¹du w Dubli-

nie z ¿¹daniem wydania zakazu rozpowszechniania przez studentów dubliñskich

ulotek z adresami klinik brytyjskich, w których mo¿liwe by³o przeprowadzenie

aborcji. Studenci bronili siê, powo³uj¹c siê na zasadê swobody wiadczenia us³ug

oraz na prawo do rozpowszechniania informacji, wynikaj¹ce z art. 10 Konwencji

Europejskiej. ETS nie mia³ w¹tpliwoci, ¿e zabieg przerwania ci¹¿y jest us³ug¹

w rozumieniu prawa wspólnotowego (gospodarczego). Natomiast nie by³o us³u-

g¹, zdaniem Trybuna³u, rozdawnictwo ulotek przez studentów, poniewa¿ czynili

to oni z w³asnej woli i inicjatywy, bez upowa¿nienia ze strony rzeczonych klinik

Sprawa C-260/89 Elliniki Radiophonia Tileorassi v. Dimotili Etairia Pliroforisis i S. Kouvelas, Zb. Orz. 1991,

s. I-2925; Orzecznictwo, s. 350.

Sprawa C-159/90 Society for the Protection of Unborn Children v. S. Grogan i inni, Zb. Orz. 1991, s. I-4685;

Orzecznictwo, s. 356.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

oraz nieodp³atnie. Tym samym kwestia oceny zakazu rozdawania ulotek z punktu

widzenia Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka nie nale¿y do kompetencji ETS,

poniewa¿ Wspólnota zobowi¹zana jest do kontroli przestrzegania praw cz³owieka

tylko w takim zakresie, w jakim dotyczy to zakresu przedmiotowego traktatów.

Jak wynika z powy¿szej, skrótowej analizy, Trybuna³ w swym orzecznictwie

d¹¿y³ do mo¿liwie najszerszego uwzglêdniania Konwencji Europejskiej, traktu-

j¹c jej przepisy jako materialny element rozstrzygniêcia (odwo³a³ siê m.in. do

prawa w³asnoci, swobód religijnych, zasady prywatnoci, gwarancji proceso-

wych, swobody przep³ywu informacji itp.). Oprócz Konwencji, Trybuna³ odwo-

³ywa³ siê w swym orzecznictwie równie¿ do innych umów miêdzynarodowych

w zakresie praw cz³owieka, w tym do Miêdzynarodowych Paktów Praw Cz³o-

wieka, Europejskiej Karty Socjalnej (w kontekcie zakazu dyskryminacji pra-

cowników ze wzglêdu na p³eæ) oraz konwencji Miêdzynarodowej Organizacji

Pracy (odnonie swobód zwi¹zkowych).

W 1989 roku Parlament Europejski wyda³ specjaln¹ deklaracjê okrelaj¹c¹

prawa fundamentalne, którymi zwi¹zane s¹ Wspólnoty. Obejmowa³a ona klasyczne

prawa wolnociowe, podstawowe prawa socjalne, s¹dowe (proceduralne), zakaz

kary mierci, zasadê demokracji oraz zasady ochrony rodowiska i prawa konsu-

menta. Wydaje siê, ¿e w istocie wykszta³ci³o siê wiêc we Wspólnocie zwyczajo-

we prawo dotycz¹ce ochrony praw cz³owieka.

Od roku 1979 w ramach Wspólnoty rozwa¿ano na ró¿nych szczeblach mo¿li-

woæ formalnego przyst¹pienia do Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka.

W doktrynie wysuwano wprawdzie niekiedy argument, jakoby poniewa¿ wszyst-

kie pañstwa cz³onkowskie by³y stronami Konwencji, równie¿ Wspólnoty by³y

ni¹ zwi¹zane na zasadzie substytucji (podobnie jak mia³o to miejsce w odniesie-

niu do uk³adu GATT), to jednak teza ta nie zosta³a nigdy potwierdzona w orzecz-

nictwie. Jest to zreszt¹ o tyle zrozumia³e, ¿e w przypadku GATT kompetencja

Wspólnoty do stosowania umowy w zastêpstwie pañstw cz³onkowskich nie mo-

g³a byæ kwestionowana, natomiast prawa cz³owieka wykraczaj¹ prima facie poza

szeroko rozumiane prawo gospodarcze, bêd¹ce przedmiotem traktatów. Nieza-

le¿nie od tego, ¿e z punktu widzenia samej Konwencji Europejskiej przyst¹pienie

do niej Wspólnot by³oby trudne (konwencja otwarta jest jedynie dla pañstw cz³on-

kowskich Rady Europy), kwestia ta zosta³a rozstrzygniêta przez Trybuna³ Spra-

wiedliwoci w opinii 2/94

. ETS orzek³, ¿e poniewa¿ Wspólnota mo¿e dzia³aæ

jedynie w ramach wyznaczonych jej przez traktaty (zgodnie z omówion¹ wy¿ej

zasad¹ podmiotowoci wtórnej funkcjonalnej), przyst¹pienie do Konwencji

Europejskiej by³oby mo¿liwe jedynie wtedy, gdyby kompetencja po temu wyni-

ka³a z tych traktatów, a jak wiadomo, nie ma to miejsca. Mo¿liw¹ podstaw¹ móg³by

Opinia 2/94, Zb. Orz. 1996, s. I-2329; Orzecznictwo, s. 352.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE W STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

byæ przepis art. 235 TWE (dotycz¹cy kompetencji dorozumianych, obecnie art.

308), ale jakkolwiek Rada ma swobodê decydowania o jego stosowaniu, to jed-

nak nie mo¿e to prowadziæ do modyfikacji przepisów traktatu. Przyst¹pienie do

Konwencji Europejskiej za powodowa³oby istotne zmiany w ca³ym systemie

instytucjonalnym. Dzia³ania Wspólnoty poddane by³yby bowiem kontroli przez

organy s¹dowe (Europejsk¹ Komisjê Praw Cz³owieka obecnie zlikwidowan¹

i Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka w Strasburgu), tym samym ETS straci³by

sw¹ pozycjê ostatecznego gwaranta ich legalnoci. Ten stan prawny nie tylko nie

uleg³ zmianie w traktacie amsterdamskim, lecz zosta³ jeszcze wzmocniony: Rada

uzyska³a kompetencjê do kontrolowania zgodnoci dzia³ania pañstw cz³onkow-

skich z prawami cz³owieka, w tym z Europejsk¹ Konwencj¹ Praw Cz³owieka,

i do stosowania sankcji w przypadku ich naruszeñ.

Interesuj¹ce, ¿e podobne stanowisko zaprezentowa³y organy utworzone na pod-

stawie Konwencji Europejskiej. Europejska Komisja Praw Cz³owieka konsekwentnie

odmawia³a przyjmowania skarg na dzia³ania instytucji wspólnotowych, sprzeczne

rzekomo z Konwencj¹ Europejsk¹, poniewa¿ Wspólnota nie jest jej stron¹. Najbar-

dziej spektakularnym rozstrzygniêciem jest jednak sprawa Melchers

. W zwi¹zku

z postêpowaniem w sprawie Pioneer (Musique Diffusion Française) Komisja WE

na³o¿y³a wysokie kary pieniê¿ne na szereg firm, w tym powodow¹, poniewa¿ udo-

wodni³a im naruszenia prawa kartelowego. Firma Melchers podejmowa³a próby

uwolnienia siê od odpowiedzialnoci przed s¹dami krajowymi, a nastêpnie zaskar-

¿y³a postêpowanie organów RFN przed Komisj¹ Praw Cz³owieka jako naruszaj¹ce

prawa gwarantowane przez Konwencjê, zw³aszcza zasadê wys³uchania stron przed

wydaniem decyzji (prawo do obrony), zasadê nullum crimen sine lege oraz do-

mniemanie niewinnoci. Komisja odrzuci³a skargê, motywuj¹c to faktem, i¿ ETS

w swym orzecznictwie wielokrotnie podkrela³, i¿ Wspólnota przestrzega praw za-

sadniczych jako ogólnych zasad prawa. Gdyby zatem w przedmiotowej sprawie

dosz³o do naruszenia praw cz³owieka, z ca³¹ pewnoci¹ zosta³oby to podkrelone

w orzeczeniu ETS. Tym samym równie¿ organy strasburskie stoj¹ na stanowisku

rozdzielnoci systemów prawa wspólnotowego i Europejskiej Konwencji Praw Cz³o-

wieka. S¹d w Strasburgu wydaje siê jednak nieco modyfikowaæ swe dotychczaso-

we stanowisko. W sprawie Matthews

zdecydowa³, ¿e Wielka Brytania poprzez

nieprzeprowadzenie w Gibraltarze wyborów do Parlamentu Europejskiego (na co

mia³a prawo zgodnie z ustaleniami wspólnotowymi) naruszy³a prawo do uczestni-

czenia w demokratycznym sprawowaniu rz¹dów, okrelone w Europejskiej Kon-

wencji Praw Cz³owieka. Tym samym Trybuna³ Praw Cz³owieka odszed³ od swej

dotychczasowej neutralnoci i nieingerencji w sprawy prawa Unii Europejskiej.

Decyzja Komisji Praw Cz³owieka z 9 lutego 1990 r., sprawa C.Melchers & Co.KG v. RFN.

24833/94, wyrok z 19 lutego 1999 r..

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Wraz z traktatem nicejskim w dniu 26 lutego 2001 roku zosta³a og³oszona

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Jakkolwiek prace nad kodyfikacj¹

praw podstawowych trwa³y w Unii od doæ dawna, formalna decyzja o opraco-

waniu Karty zapad³a dopiero na szczycie w Kolonii w czerwcu 1999 roku. Jest to

niezwykle interesuj¹cy dokument. Oznacza on, ¿e Unia Europejska podchodzi do

praw podstawowych bardzo powa¿nie, uznaj¹c koniecznoæ wprowadzenia do-

datkowej obok Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka ich podstawy w pra-

wie unijnym. Ponadto zakres podmiotowy obowi¹zywania Karty jest stosunkowo

szeroki poza wyj¹tkowymi sytuacjami, cile okrelonymi w dokumencie, gdzie

wyranie adresuje siê go tylko do obywateli Unii Europejskiej, prawa w Karcie

okrelone adresowane s¹ do wszystkich osób podlegaj¹cych jurysdykcji Unii.

Z drugiej strony jednak pamiêtaæ nale¿y, ¿e status prawny Karty i jej ewentualny

wi¹¿¹cy lub niewi¹¿¹cy charakter nie zosta³y w Nicei jednoznacznie okrelone.

Karta dzieli siê na szeæ rozdzia³ów merytorycznych, zawieraj¹cych przepisy

dotycz¹ce kolejno: godnoci cz³owieka, wolnoci podstawowych, równoci (w

tym zakaz dyskryminacji, zakrelony w sposób analogiczny do art. 13 TWE),

solidarnoci (adresowane g³ównie do pracowników), obywatelstwa Unii i jego

konsekwencji oraz zasad dostêpu do wymiaru sprawiedliwoci. Najwiêksze zna-

czenie polityczne wydaj¹ siê jednak mieæ klauzule bezpieczeñstwa, zamieszczo-

ne w rozdziale VII. Przede wszystkim art. 51 Karty stanowi, ¿e Karta nie nak³ada

nowych uprawnieñ ma instytucje Unii i Wspólnot ani nie zmienia ¿adnych kom-

petencji zapisanych w traktatach za³o¿ycielskich. Kolejny przepis art. 52 pod-

krela, i¿ uprawnienia okrelone w Karcie maj¹ w istocie charakter wtórny

w stosunku do innych instrumentów prawnych: je¿eli prawa z Karty pokrywaj¹

siê z prawami wynikaj¹cymi z Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, to po-

winny byæ interpretowane w taki sposób, w jaki rozumie je Konwencja (jest to

w jakim sensie wskazówka interpretacyjna, która w przysz³oci pozwoli na unik-

niêcie rozdwiêku pomiêdzy interpretacj¹ Konwencji dokonywan¹ przez trybu-

na³y w Strasburgu i Luksemburgu), natomiast prawa okrelone w Karcie, ale

wynikaj¹ce z traktatów za³o¿ycielskich (jak np. swoboda przep³ywu osób), maj¹

byæ wykonywane na warunkach i w ramach wynikaj¹cych z tych traktatów. Wresz-

cie art. 53 powtarza wymóg kompatybilnoci zobowi¹zañ wynikaj¹cych z Karty

ze zobowi¹zaniami okrelonymi w Europejskiej Konwencji i innych umowach

miêdzynarodowych, a tak¿e w konstytucjach pañstw cz³onkowskich.

Jest jeszcze zbyt wczenie, by oceniæ donios³oæ Karty.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH

ROZDZIA£ VII

HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH

Pojêcie harmonizacji prawa nie jest precyzyjnie okrelone ani w aktach prawa

wspólnotowego, ani w praktyce. Jest ono stosowane w³aciwie na okrelenie trzech

zjawisk: koordynacji, zbli¿enia i ujednolicenia systemów prawnych. Koordynacja

oznacza wyeliminowanie ró¿nic miêdzy systemami prawa bez zmiany treci prawa

(systemy prawne pozostaj¹ zró¿nicowane). Zbli¿enie prawa zak³ada pozostawienie

ró¿nic konstrukcyjnych poszczególnych instytucji prawa przy jednoczesnym uzy-

skaniu ich podobnych skutków. Natomiast unifikacja oznacza stanowienie prawa

wspólnego dla wszystkich pañstw cz³onkowskich. Traktat pos³uguje siê trzema

pojêciami: harmonizacji (art. 93 w odniesieniu do podatków obrotowych, art. 136

w odniesieniu do systemów socjalnych), zbli¿enia (art. 94 - 97, maj¹ce kluczowe

znaczenie dla harmonizacji prawa) oraz koordynacji (art. 44, 46 i 47, dotycz¹ce

swobody prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej). W doktrynie uwa¿a siê obecnie,

¿e pojêcia te w istocie maj¹ zbli¿on¹ treæ. O ile inaczej nie zaznaczono, harmoni-

zacja w niniejszym opracowaniu oznaczaæ bêdzie zbli¿enie ustawodawstw.

W dziedzinie zbli¿enia ustawodawstw nale¿y wskazaæ jeszcze dwa pojêcia:

harmonizacji ca³kowitej i warunkowej. Pierwsze oznacza, ¿e w danej dziedzinie

Wspólnota przejê³a wszystkie uprawnienia pañstw cz³onkowskich, pozbawiaj¹c

je tym samym mo¿liwoci stanowienia regu³ odmiennych od standardów euro-

pejskich. Harmonizacja warunkowa oznacza natomiast sytuacjê, w której po-

szczególne pañstwa mog¹ stanowiæ dodatkowe w³asne wymogi, niezale¿ne od

istniej¹cych wspólnotowych.

Regulacja prawna czterech swobód wspólnotowych wymaga³a zniesienia

wszelkich barier celnych, technicznych (tj. dodatkowych wymogów stawianych

przez poszczególne pañstwa towarom pochodz¹cym z zagranicy, dotycz¹cych

przyk³adowo: opakowañ, certyfikatów itp.), mo¿liwoci dyskryminacji ze wzglê-

du na obywatelstwo, pochodzenie towarów czy z innych wzglêdów. W tym celu

zosta³y ju¿ wydane lub te¿ stale s¹ przygotowywane odpowiednie dyrektywy.

W procesie zbli¿ania systemów prawnych pañstw cz³onkowskich mo¿na wyró¿-

niæ dwa zasadnicze etapy.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Pierwszy oparty by³ na przekonaniu, ¿e pe³n¹ harmonizacjê mo¿na uzyskaæ

jedynie poprzez wydawanie dyrektyw niezwykle szczegó³owych, precyzuj¹cych

wszystkie wymogi, które powinny spe³niaæ dane towary wprowadzane do obro-

tu. Zasadnicz¹ wad¹ tego typu dyrektyw by³ d³ugi proces uzgadniania ich treci

(rocznie udawa³o siê wydaæ oko³o 10 dyrektyw), zalet¹ za fakt, ¿e producenci

uzyskiwali jednoznaczn¹ wiedzê, jakie kryteria musz¹ spe³niaæ wytwarzane lub

wprowadzane do obrotu towary (nie wolno by³o dodawaæ na podstawie przepi-

sów krajowych ¿adnych wymogów nieprzewidzianych przez dyrektywê). Wobec

nieefektywnoci procesu harmonizacyjnego i rosn¹cej konkurencji ze strony in-

nych pañstw (zw³aszcza USA i Japonii) instytucje wspólnotowe zdecydowa³y

o przyspieszeniu i zmianie koncepcji zbli¿enia ustawodawstw. W tzw. Bia³ej ksiê-

dze Komisji z 1985 roku zaproponowany zosta³ program dzia³ania obejmuj¹cy

oko³o 300 aktów prawnych z ró¿nych dziedzin, który mia³ doprowadziæ w konse-

kwencji do usuniêcia przeszkód dla utworzenia rynku wewnêtrznego z dniem

1 stycznia 1993 roku.

Podstawy tzw. nowego podejcia do harmonizacji ustawodawstw stworzy³o

orzeczenie ETS w sprawie 120/78 Cassis de Dijon

. Cassis de Dijon jest to likier

porzeczkowy, produkowany wed³ug tradycyjnej receptury we Francji i zawiera-

j¹cy 16 22 proc. alkoholu. Tymczasem w RFN jako likiery owocowe mog³y byæ

sprzedawane wy³¹cznie trunki o zawartoci alkoholu przekraczaj¹cej 25 proc.

Importer cassis wyst¹pi³ do s¹du z powództwem o uchylenie tego przepisu jako

sprzecznego z zasad¹ swobodnego przep³ywu towarów. RFN w postêpowaniu

przed ETS, do którego sprawa trafi³a w trybie pytania prejudycjalnego, propono-

wa³a utrzymanie przepisu w mocy ze wzglêdu na koniecznoæ ochrony konsu-

mentów. Sêdziowie luksemburscy sformu³owali fundamentaln¹ dla harmonizacji

prawa we Wspólnocie zasadê wzajemnego uznania standardów. Je¿eli jaki to-

war jest legalnie wytwarzany w jednym pañstwie cz³onkowskim, musi byæ do-

puszczony do swobodnego obrotu w pozosta³ych pañstwach. Odmowa mo¿e

nast¹piæ jedynie w przypadkach przewidzianych przez prawo wspólnotowe.

Zasada ta pozwoli³a na modyfikacjê konstrukcji dyrektyw harmonizacyjnych.

Wyeliminowano z nich szczegó³owe postanowienia techniczne; dyrektywy mia-

³y wskazywaæ jedynie na rozwi¹zania proponowane przez specjalnie utworzone

instytucje normalizacyjne: Europejski Komitet Standaryzacji, Europejski Komi-

tet Standaryzacji Elektrotechnicznej oraz Instytut Standaryzacji Teletechnicznej.

Dodatkowo wprowadzono zasadê, ¿e producent nie ma obowi¹zku starania siê

a priori o atest produkowanego towaru (wiadectwo jego zgodnoci z normami

wspólnotowymi), lecz jedynie musi na ¿¹danie udowodniæ, ¿e towar ten spe³nia

wymogi stawiane przez dyrektywê i standardy szczegó³owe.

Sprawa 120/78 Rewe-Zentral AG v. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein, Zb. Orz. 1979, s. 662; Orzecz-

nictwo, s. 364.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH

Harmonizacji ustawodawstw powiêcony by³ w pierwotnej wersji TWE prze-

pis art. 100 (obecnie art. 94). Ma on charakter klauzuli generalnej w stosunku do

postanowieñ szczegó³owych, dotycz¹cych zbli¿enia ustawodawstw w poszcze-

gólnych dziedzinach objêtych traktatem. Nakazuje zbli¿enie ustawodawstw pañstw

cz³onkowskich we wszystkich dziedzinach maj¹cych znaczenie dla tworzenia

i funkcjonowania jednolitego rynku. W praktyce obejmuje to ustawodawstwo

dotycz¹ce bezporednio lub porednio konkurencji, a wiêc zachowañ podmiotów

gospodaruj¹cych, ochrony konsumentów, ale równie¿ podatków oraz przepisów

dotycz¹cych ochrony rodowiska (których harmonizacja by³a dot¹d realizowana

na podstawie art. 308 TWE). Nastêpnie, harmonizacja mo¿e dotyczyæ instrumen-

tów polityki gospodarczej, a szczególn¹ rolê odegra³a w dwóch dziedzinach: rol-

nictwie i transporcie.

Problem zbli¿enia ustawodawstw nabra³ nowego wymiaru po wejciu w ¿ycie

Jednolitego Aktu Europejskiego (dalej: JAE). Art. 7a (obecnie art. 14) nak³ada³ na

Wspólnotê obowi¹zek podejmowania okrelonych kroków w celu budowy rynku

wewnêtrznego, okrelonych w art. 100a (obecnie art. 95) i 100b (obecnie uchylo-

ny) TWE. Sam rynek wewnêtrzny zosta³ okrelony w art. 14 TWE jako obszar bez

granic wewnêtrznych, na którym zapewniony jest swobodny przep³yw osób, towa-

rów, us³ug i kapita³u. Powstanie nowego rynku wewnêtrznego poci¹ga za sob¹

koniecznoæ zbli¿enia ustawodawstw nie tylko w skali Wspólnot, lecz tak¿e po-

miêdzy poszczególnymi pañstwami, bo tylko w ten sposób mo¿na zapewniæ woln¹

konkurencjê. Nowe przepisy art. 100a i 100b zawiera³y istotne zmiany procedural-

ne, instrumentalne i merytoryczne w zakresie zbli¿ania ustawodawstw. Wprowa-

dzona zosta³a mo¿liwoæ podejmowania dzia³añ w zakresie harmonizacji prawa

kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³osów, o ile dzia³ania te maj¹ s³u¿yæ konstruowaniu

lub funkcjonowaniu wspólnego rynku (w innych dziedzinach nadal obowi¹zuj¹

postanowienia art. 94 o podejmowaniu decyzji przez Radê jednomylnie, wyranie

wy³¹czono te¿ spod dzia³ania przepisu art. 95 kwestie podatkowe, regulacji prze-

p³ywu osób oraz praw i interesów pracowników). Drug¹ istotn¹ zmian¹ by³o wpro-

wadzenie do TWE przez JAE mo¿liwoci harmonizacji prawa nie tylko drog¹

dyrektyw, lecz tak¿e poprzez rozporz¹dzenia. Efekt tej modyfikacji jest jednak os³a-

biony polityczn¹ deklaracj¹ IV do JAE, zgodnie z któr¹ Komisja powinna u¿ywaæ

przede wszystkim dyrektyw jako instrumentu harmonizacji.

Inn¹ metod¹ harmonizacji prawa s¹ konwencje miêdzynarodowe zawierane w

trybie art. 293 TWE przez pañstwa cz³onkowskie w celu zapewnienia ochrony

praw obywatelskich, unikania podwójnego opodatkowania, wzajemnego uznania

spó³ek oraz wzajemnego uznania i wykonywania orzeczeñ s¹dowych i arbitra¿o-

wych. Konwencje takie maj¹ moc traktatów za³o¿ycielskich i wi¹¿¹ na takich jak

one zasadach, nawet je¿eli formalnie wykraczaj¹ poza zakres kompetencji Wspól-

not okrelony w tych traktatach. W negocjowaniu tych umów bierze udzia³

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Komisja, przez co podkrelony zostaje charakter umów jako prawa wspólnoto-

wego. Pomimo ¿e zakres konwencji zawieranych na podstawie art. 293 TWE

móg³by byæ bardzo przydatny dla realizacji celów Wspólnot, to jednak korzysta

siê z tej formy harmonizacji prawa stosunkowo rzadko. Jak dot¹d, podpisano

zaledwie trzy

konwencje: z 27 wrzenia 1968 r. o jurysdykcji i uznawaniu orze-

czeñ w sprawach cywilnych i handlowych

, z 19 czerwca 1980 o prawie w³aci-

wym dla zobowi¹zañ umownych

, oraz 15 grudnia 1975 o patencie europejskim

Dalsze umowy czekaj¹ na podpisanie (projekty z 1970 o bankructwie i z 1973

roku o ³¹czeniu spó³ek). Zbli¿on¹ rolê odgrywaj¹ omówione w innym miejscu

porozumienia z Schengen i Dublina w sprawie zniesienia kontroli na granicach

wewnêtrznych oraz wyznaczeniu pañstwa odpowiedzialnego za rozpatrywanie

wniosków azylowych. Pomimo ¿e umowy miêdzynarodowe pozostaj¹ najbar-

dziej klasycznym sposobem stanowienia prawa w stosunkach miêdzypañstwo-

wych, to nie przyjê³y siê one jako instrument prawa wspólnotowego. Tryb ich

zawierania jest doæ skomplikowany (wymagaj¹ negocjacji, podpisania, a tak¿e

ratyfikacji; mog¹ zawieraæ klauzule derogacyjne, zastrze¿enia itp.).

Trzeci¹ wreszcie metod¹ harmonizacji jest stanowienie prawa na podstawie

art. 308 TWE. Przypomnijmy, ¿e przepis ten dotyczy tzw. kompetencji dorozu-

mianych i stanowi, ¿e Rada mo¿e na wniosek Komisji stanowiæ jednomylnie

przepisy w dziedzinach wykraczaj¹cych poza kompetencje Wspólnot okrelone

w traktatach za³o¿ycielskich, je¿eli jest to konieczne dla realizacji jednego z ce-

lów Wspólnot (przy czym dyrektywy nie zawsze bêd¹ instrumentem wystarcza-

j¹cym mo¿e okazaæ siê bowiem, ¿e zachodziæ bêdzie koniecznoæ ujednolicenia

prawa w skali ponadnarodowej, tj. wykraczaj¹cej poza granice jednego pañstwa).

Prowadzone s¹ obecnie prace nad rozwi¹zaniami dotycz¹cymi unifikacji prawa

celnego i statusu spó³ki europejskiej; mo¿na te¿ spodziewaæ siê dzia³añ w zakre-

sie polityki regionalnej, badañ naukowych i technologii oraz ochrony rodowi-

ska. Jednak¿e art. 308 pe³ni rolê subsydiarn¹, tj. mo¿na powo³ywaæ siê nañ tylko

wtedy, gdy w traktacie nie ma innej podstawy prawnej. Znaczenie art. 308 zdecy-

dowanie zmala³o po wejciu w ¿ycie JAE.

Na zakoñczenie nale¿a³oby zastanowiæ siê, która metoda ujednolicania prawa

jest najkorzystniejsza z punktu widzenia Wspólnot. Analiza zdecydowanie wska-

zuje na zalety prawa jednolitego stanowionego przez Wspólnoty w porównaniu

Podpisana w 1968 roku konwencja o wzajemnym uznaniu spó³ek nie wesz³a w ¿ycie z powodu odmowy

ratyfikowania jej przez Holandiê.

W dniu 16 wrzenia 1988 roku podpisana zosta³a w Lugano konwencja miêdzy ówczesnymi 12 pañstwami

cz³onkowskimi WE oraz pañstwami EFTA, rozszerzaj¹ca zakres terytorialny uznania orzeczeñ i oparta gene-

ralnie na zasadach zbli¿onych do konwencji z 1968 roku. Polska przyst¹pi³a do tej konwencji w 2000 r.

Dz. Urz. 1980, L266/1.

Dz. Urz. 1989, L 401/1.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

HARMONIZACJA PRAWA WE WSPÓLNOTACH

z prawem opartym na umowach miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Ustawodaw-

stwo Wspólnot jest bardziej efektywne (krótszy proces legislacyjny, jednakowa

moc obowi¹zuj¹ca we wszystkich pañstwach cz³onkowskich, zagwarantowany

prymat przed prawem wewnêtrznym, gwarantowanie przestrzegania tak przez

organy Wspólnot, jak i przez s¹dy pañstw cz³onkowskich), zgodne z duchem

Wspólnot, mniej uwarunkowane czynnikami politycznymi, pozwala unikn¹æ roz-

wi¹zañ wynikaj¹cych z prawa traktatów (jasno okrelony termin wejcia w ¿ycie

w stosunku do wszystkich partnerów, brak wymagania ratyfikacji oraz mo¿liwo-

ci zg³aszania zastrze¿eñ i wypowiadania), a w razie potrzeby uproszczony jest

proces rewizji prawa. Te argumenty zdecydowanie przemawiaj¹ za stosowaniem

metod harmonizacji okrelonych w art. 94 i 95 TWE.

Wobec ogromnego znaczenia harmonizacji prawa w ramach Wspólnot warto

zasygnalizowaæ równie¿, ¿e zbli¿enie ustawodawstw jest tak¿e najwa¿niejsz¹

przes³ank¹ uk³adu stowarzyszeniowego pomiêdzy Wspólnotami i Polsk¹ (Uk³a-

du Europejskiego). Zgodnie z art. 68 - 70, obejmowaæ ma ono takie dziedziny, jak

prawo celne, prawo o spó³kach, prawo bankowe, rachunkowoæ i podatki przed-

siêbiorstw, w³asnoæ intelektualn¹, prawo konkurencji, ochronê konsumenta, po-

redni system opodatkowania, przepisy i normy techniczne, transport i ochronê

rodowiska. Do dziedzin wymienionych w tych przepisach nale¿y dodaæ jeszcze

zbli¿enie ustawodawstw w dziedzinie swobód wprowadzonych przez Uk³ad Eu-

ropejski (zw³aszcza swobody przep³ywu us³ug, przedsiêbiorczoci i kapita³u),

a tak¿e w tych dziedzinach, w których Uk³ad przewiduje daleko id¹c¹ wspó³pra-

cê (w szczególnoci przeciwdzia³anie praniu brudnych pieniêdzy oraz handlowi

narkotykami). Jakkolwiek formalnie obowi¹zek zbli¿enia ustawodawstw obej-

muje wy³¹cznie te dziedziny, które s¹ regulowane prawem jednolitym Wspólnot,

nale¿y oczekiwaæ, ¿e w praktyce u¿ywanych bêdzie wiele instrumentów, w tym

przystêpowanie do odpowiednich umów miêdzynarodowych (znakomitym przy-

k³adem takiego rozwi¹zania jest wskazana w dokumentach przedakcesyjnych

koniecznoæ przyst¹pienia Polski do konwencji Rady Europy reguluj¹cych miê-

dzynarodowy obrót prawny) i bezporednie wprowadzanie aktów Wspólnot do

polskiego prawa wewnêtrznego. Zakres harmonizacji prawa nie jest dot¹d kla-

rowny; polski system prawny jest w wielu momentach zbli¿ony do prawa za-

chodnioeuropejskiego (zw³aszcza do prawa niemieckiego), w innych dziedzinach

obowi¹zuje niekiedy regulacja przedwojenna (np. prawo wekslowe i czekowe),

która znakomicie spe³nia sw¹ rolê w zmienionych warunkach ustrojowych.

Nie s¹ do koñca wyjanione metody zbli¿ania ustawodawstw w zwi¹zku

z przysz³ym cz³onkostwem Polski w Unii Europejskiej. Jednym z mo¿liwych

sposobów jest przyjêcie kryteriów stosowanych przez ETS w postêpowaniach

prowadzonych na podstawie art. 226 (ex art. 169) TWE o niewywi¹zanie siê przez

pañstwo cz³onkowskie ze zobowi¹zañ wynikaj¹cych z prawa wspólnotowego.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Zgodnie z tymi kryteriami w szczególnoci konieczne jest wydanie aktu legislacyj-

nego, pozwalaj¹cego na osi¹gniêcie skutku zamierzonego przez ustawodawcê wspól-

notowego, a jednoczenie niewykraczaj¹cego poza nak³adane przezeñ wymogi.

Drug¹ metod¹ jest stosowanie Uk³adu Europejskiego przez polskie s¹dy i urzê-

dy administracji pañstwowej w taki sposób, w jaki odpowiednie przepisy TWE

i prawa wtórnego s¹ stosowane przez ETS. Pamiêtaæ nale¿y bowiem, ¿e prawo

wspólnotowe jest w pewnym sensie prawem kolizyjnym, nakierowanym na usu-

wanie przeszkód w obrocie gospodarczym miêdzy pañstwami cz³onkowskimi.

W razie koniecznoci sêdzia ma obowi¹zek stosowania prawa wspólnotowego

w miejsce regulacji wewnêtrznej, stanowi¹cej barierê w obrocie. Podstaw¹ takie-

go stosowania prawa mo¿e byæ cytowany ju¿ wy¿ej art. 91(1) Konstytucji iuncto

art. 241(1). Jest to mo¿liwe wszelako tylko w tych dziedzinach, w których przepi-

sy Uk³adu s¹ zbli¿one do przepisów prawa wspólnotowego, tj. w szczególnoci

w dziedzinie swobód wspólnotowych oraz prawa konkurencji (w³¹czaj¹c przepi-

sy o pomocy pañstwa), i jednoczenie takich, które nale¿¹ do w³aciwoci s¹dów

wewnêtrznych.

Trzeci¹ metod¹ wreszcie jest wydawanie przez Radê Stowarzyszenia decyzji

lub zaleceñ dotycz¹cych stosowania Uk³adu. Mo¿liwoæ ta jest jednak o tyle nie-

korzystna, ¿e w zasadzie ogranicza siê do kwestii wyranie wskazanych w Uk³a-

dzie. Ponadto status prawny tego typu instrumentów nie jest jasno okrelony.

W prawie wspólnotowym, zgodnie z orzecznictwem ETS (por. wy¿ej, pkt 5.3),

stanowi¹ one czêæ acquis i mog¹ byæ bezporednio skuteczne, je¿eli s¹ jasne,

precyzyjne i bezwarunkowe. Natomiast odnonie do ich miejsca w polskim po-

rz¹dku prawnym wystêpuj¹ rozbie¿noci w doktrynie.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW ...

ROZDZIA£ VIII

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW WYNIKAJ¥CYCH

NA TLE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

1. Przebieg postêpowania przed Europejskim Trybuna³em

Sprawiedliwoci

Sposób pracy Trybuna³u wyznaczaj¹ cztery g³ówne czynniki: po pierwsze pro-

cedury okrelone w TWE, statucie ETS oraz regulaminie, po drugie szczególne

typy postêpowania, a zw³aszcza pytania prejudycjalne z art. 234 TWE, po trzecie

re¿im jêzykowy Trybuna³u, wymagaj¹cy na co dzieñ pracy w 11 jêzykach, po

czwarte wreszcie fakt, i¿ sêdziowie, rzecznicy generalni oraz inni pracownicy

merytoryczni wywodz¹ siê z ró¿nych kultur i tradycji prawnych.

Procedury przed ETS cechuj¹ trzy elementy: kontradyktoryjnoæ, uprzywile-

jowanie formy pisemnej (procedura ustna ogranicza siê do wyjanienia punktów

spornych procedury pisemnej) oraz inkwizycyjnoæ (wiadkowie s¹ wiadkami

s¹du, a nie stron, pytania zadaj¹ im sêdziowie i rzecznik generalny). Zasadniczo

postêpowanie przebiega w dwóch fazach: pisemnej i ustnej. Fazê pisemn¹ rozpo-

czyna skierowanie do Sekretarza Trybuna³u wniosku (pozwu), zawieraj¹cego

okrelenie stron i przedmiotu sporu, podstawy prawnej oraz wniosków dowodo-

wych. Do pozwu musz¹ byæ do³¹czone: adres dla dorêczeñ pism s¹dowych na

terytorium Luksemburga oraz zawiadczenie adwokata o dopuszczeniu do prak-

tykowania (w zwi¹zku z przymusem adwokackim). Pozew okrela równie¿ re¿im

jêzykowy postêpowania (zasad¹ jest, ¿e wszystkie dokumenty przedstawiane w

jêzyku innym ni¿ wybrany przez powoda musz¹ byæ t³umaczone na jêzyk postê-

powania; wszelkie notyfikacje pañstwom cz³onkowskim musz¹ byæ równie¿ do-

konywane w ich jêzykach ojczystych). Od tego momentu Trybuna³ odpowiada za

otwarcie postêpowania, wszelkie notyfikacje stronom i innym podmiotom upraw-

nionym (pañstwom cz³onkowskim, instytucjom Wspólnoty).

Pozew dorêcza siê wszystkim sêdziom, ale w praktyce studiuj¹ go tylko wy-

znaczony sêdzia sprawozdawca i wybrany rzecznik generalny (oraz ich personel

pomocniczy). W tym stadium rozstrzyga siê w szczególnoci, czy sprawa bêdzie

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

rozpatrywana na posiedzeniu plenarnym, czy te¿ przez izbê Trybuna³u. Do mo-

mentu wejcia w ¿ycie TUE zasad¹ by³o rozpatrywanie wszystkich spraw wno-

szonych przez pañstwa cz³onkowskie lub instytucje Wspólnoty na posiedzeniach

plenarnych. Nastêpnie, aby odci¹¿yæ sêdziów, wprowadzono tzw. ma³e plenum

(z³o¿one z 11 sêdziów) w sprawach mniejszego znaczenia i mniej skomplikowa-

nych. Poniewa¿ ten tryb okaza³ siê bardzo po¿yteczny, zaczêto go stosowaæ rów-

nie¿ w niektórych bardziej skomplikowanych postêpowaniach prowadzonych na

mocy art. 234 TWE. Trybuna³ mo¿e rozstrzygaæ sprawy w izbach z³o¿onych

z trzech, piêciu lub siedmiu sêdziów. W chwili obecnej Trybuna³ podzielony jest

na dwie du¿e izby po siedmiu sêdziów, z których w danej sprawie uczestniczy

piêciu. Du¿e izby podzielone s¹ na cztery izby po trzech lub czterech sêdziów (w

tym ostatnim przypadku w postêpowaniu uczestniczy trzech sêdziów). Sk³ad izb

ustala sam Trybuna³ na wniosek przewodnicz¹cego

Pozew dorêcza siê pozwanemu, któremu przys³uguj¹ dwa miesi¹ce na odpo-

wied. Taki sam termin maj¹ na z³o¿enie swoich uwag pisemnych pañstwa cz³on-

kowskie oraz instytucje Wspólnoty. W praktyce nie jest on przestrzegany jedynie

w postêpowaniu z art. 226 TWE.

Nastêpnie przeprowadza siê postêpowanie dowodowe (nale¿¹ce do fazy pi-

semnej). Dowodami najczêciej s¹ zeznania w³asne stron, dokumenty (równie¿

wspólnotowe i pañstw cz³onkowskich), wiadkowie (powo³ywani stosunkowo

rzadko), ekspertyzy (dokonywane z urzêdu lub na zamówienie stron) oraz oglêdzi-

ny (wyj¹tkowe w praktyce ETS). Po przeprowadzeniu postêpowania dowodowego

sêdzia sprawozdawca wypowiada siê odnonie dalszej procedury, a przewodnicz¹-

cy Trybuna³u lub izby wyznacza termin procedury ustnej. Jednoczenie sporz¹-

dzane jest sprawozdanie wstêpne, które nastêpnie przesy³a siê w³aciwemu

rzecznikowi generalnemu w celu umo¿liwienia mu opracowania komentarza.

Sprawozdanie to jest dokumentem wewnêtrznym, a jego forma nie jest precyzyj-

nie okrelona.

Stadium ustne (zawsze we wtorek lub rodê przed po³udniem) rozpoczyna siê

od przedstawienia przez sêdziego sprawozdawcê stanu faktycznego i stanowisk

stron. W praktyce sprawozdanie jest wczeniej t³umaczone i dorêczane stronom,

traktuje siê wiêc je jako im znane i rezygnuje z przedstawiania. Nastêpnie strony

przedstawiaj¹ swe argumenty (czas wyst¹pienia ka¿dej z nich jest ograniczony

do 30 minut, a w postêpowaniu przed izb¹ 3-osobow¹ do 15 minut). Coraz czê-

ciej wyst¹pienia stron zastêpuj¹ pytania stawiane przez cz³onków Trybuna³u. Na

zakoñczenie tej fazy postêpowania przedstawiana jest opinia rzecznika general-

nego. Poniewa¿ ma byæ ona bezstronna i niezale¿na, sêdziowie nie próbuj¹ wp³y-

waæ na pracê rzeczników, równie¿ strony nie maj¹ mo¿liwoci ustosunkowania

S¹d I Instancji nie obraduje na plenum, lecz jedynie w ramach izb.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW ...

siê do tej opinii. Od 1991 roku ze wzglêdów ekonomiki procesowej rezygnuje siê

zwykle z odczytywania pe³nej opinii, ograniczaj¹c siê do przedstawienia konkluzji.

W naradzie sêdziowskiej mog¹ uczestniczyæ tylko ci sêdziowie, którzy brali

udzia³ w fazie ustnej. Wszyscy sêdziowie powinni wypowiedzieæ siê w danej

sprawie. W praktyce sêdzia sprawozdawca sporz¹dza notatkê, w której proponu-

je rozstrzygniêcie, w szczególnoci stwierdzaj¹c, czy zgadza siê z opini¹ rzeczni-

ka generalnego, czy te¿ proponuje inne rozwi¹zanie. Je¿eli proponowane

rozstrzygniêcie wzbudza w¹tpliwoci pozosta³ych sêdziów (którzy mog¹ je wy-

raziæ na pimie), przewodnicz¹cy mo¿e z tygodniowym wyprzedzeniem skiero-

waæ sprawê na formaln¹ naradê. W czasie narady d¹¿y siê do wypracowania

konsensu; g³osowanie odbywa siê tylko wtedy, gdy dochodzi do jednoznacznej

i niemo¿liwej do przezwyciê¿enia ró¿nicy zdañ. W takim przypadku liczba g³o-

suj¹cych sêdziów musi byæ zawsze nieparzysta. Je¿eli w posiedzeniu uczestniczy

parzysta liczba sêdziów, wy³¹cza siê sêdziego najm³odszego. Przeg³osowani sê-

dziowie uczestnicz¹ w wypracowaniu orzeczenia, niejednokrotnie przyczyniaj¹c

siê do wzbogacenia argumentacji. Wyrok ma zawsze charakter kolegialny, tzn.

nie s¹ dopuszczalne zdania odrêbne i opinie indywidualne sêdziów. W orzecze-

niu podaje siê krótko elementy stanu faktycznego, ustosunkowuje siê do argu-

mentacji stron, po czym formu³uje siê sentencjê. Postêpowanie przed ETS jest

bezp³atne; o tzw. kosztach do odzyskania rozstrzyga Trybuna³ w wyroku (zwykle

ka¿dy z uczestników postêpowania ponosi w³asne koszty).

Orzeczenie Trybuna³u ma charakter ostateczny. Rewizja mo¿liwa jest tylko

przy jednoczesnym spe³nieniu trzech warunków. Pierwszym jest absolutny brak

wiedzy s¹du lub stron o fakcie zaistnia³ym przed wydaniem wyroku, który mia³

dla rozstrzygniêcia zasadnicze znaczenie. Rewizja mo¿liwa jest w okresie 10 lat

od wydania orzeczenia, przy czym wniosek o ni¹ mo¿e byæ skierowany w termi-

nie 3 miesiêcy od ujawnienia dodatkowych okolicznoci.

W praktyce sêdzia Trybuna³u uczestniczy tygodniowo w 3-5 przes³uchaniach

ustnych, naradach w 5-7 sprawach oraz w posiedzeniach plenarnych, na których

dyskutowanych jest 8-10 spraw. Je¿eli dodaæ do tego opracowywanie prowadzo-

nych spraw w³asnych oraz niezbêdne lektury, obci¹¿enia sêdziów okazuj¹ siê

znacz¹ce.

2. Typy procedur rozstrzygania sporów

Niewywi¹zanie siê pañstwa ze zobowi¹zañ art. 226 i 227 TWE
Postêpowanie takie wszczyna siê najczêciej wtedy, gdy jakie pañstwo cz³on-

kowskie nie implementuje dyrektyw w przewidzianym terminie (brak pozytyw-

nego dzia³ania) albo te¿ w inny sposób uporczywie narusza przepisy wspólnotowe

(zw³aszcza powoduj¹c szkodê na niekorzyæ podmiotów indywidualnych).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Postêpowanie to nie jest jedynym rodkiem pozostaj¹cym do dyspozycji Komisji.

Niekiedy zamiast wszcz¹æ formalne postêpowanie, woli ona wytkn¹æ pañstwom

cz³onkowskim naruszenia prawa w corocznych sprawozdaniach z przestrzegania

prawa wspólnotowego (ma to miejsce zw³aszcza w dziedzinach wra¿liwych poli-

tycznie). Tylko w jednym przypadku postêpowanie o niewywi¹zanie siê pañstwa

ze zobowi¹zañ zosta³o wszczête na wniosek innego pañstwa cz³onkowskiego

Zazwyczaj poszczególne pañstwa wol¹ zwróciæ Komisji uwagê na fakt narusze-

nia prawa; dalsze postêpowanie prowadzi ju¿ sama Komisja.

Pierwszym stadium postêpowania jest nieformalne zwrócenie przez Komisjê

uwagi pañstwu cz³onkowskiemu. Opinia Komisji nie musi byæ pe³na ani umoty-

wowana, nie jest ona aktem instytucji w rozumieniu art. 226 i nie mo¿e byæ pod-

wa¿ona przed Trybuna³em. Powinna okrelaæ termin, w jakim pañstwo ma

dostosowaæ swe postêpowanie do prawa wspólnotowego (brak terminu nie jest

jednak równoznaczny ze zwolnieniem pañstwa ze zobowi¹zania). Wezwane pañ-

stwo powinno ustosunkowaæ siê do zarzutów i albo zmieniæ swe postêpowanie

(bardzo czêsto metoda nacisku dyplomatycznego jest skuteczna), albo przedsta-

wiæ wiarygodne usprawiedliwienie zaniedbañ. Gdy pañstwo nadal dzia³a niezgod-

nie z prawem wspólnotowym, Komisja zwraca siê do niego z oficjalnym

wezwaniem o zaprzestanie naruszeñ. Wymienia w nim wszystkie zarzuty prze-

ciwko danemu pañstwu. W trakcie postêpowania zarzuty te nie mog¹ byæ rozsze-

rzane. Je¿eli po uzyskaniu od zainteresowanego pañstwa niesatysfakcjonuj¹cej

odpowiedzi Komisja uzna koniecznoæ wszczêcia postêpowania przed ETS

a dysponuje w tym wzglêdzie znacz¹c¹ swobod¹ oceny kieruje pozew do Try-

buna³u. Przed wydaniem wyroku nale¿y bezwzglêdnie wys³uchaæ zainteresowa-

nego pañstwa. W doktrynie panuje zgodnoæ pogl¹dów co do tego, ¿e orzeczenie

wydane w trybie art. 169 ma znaczenie deklaratywne, jednak¿e zobowi¹zuje pañ-

stwa zw³aszcza do uchylenia ustawodawstwa sprzecznego z prawem wspólnoto-

wym. Je¿eli inne pañstwa cz³onkowskie s¹ niezadowolone z wyniku postêpowania

wszczêtego na wniosek Komisji na mocy art. 226, mog¹ same wyst¹piæ w tej

samej sprawie z powództwem na mocy art. 227 TWE. Niezastosowanie siê do

orzeczenia jest równoznaczne z ponownym niewywi¹zaniem siê ze zobowi¹za-

nia i mo¿e byæ przedmiotem kolejnego postêpowania przed ETS. Traktat z Ma-

astricht wprowadzi³ nowe rozwi¹zanie (art. 228), pozwalaj¹ce na zas¹dzenie przez

Trybuna³ kary pieniê¿nej w przypadku niewywi¹zania siê ze zobowi¹zania, ale

wydaje siê, ¿e znaczenie tego przepisu bêdzie ograniczone. Tradycyjnie prawo

wspólnotowe sta³o na stanowisku, ¿e do sêdziego krajowego nale¿y ocena, czy

Sprawa 141/78 Francja v. Wlk. Brytania, Zb. Orz. 1979, s. 2923. Spór dotyczy³ regulacji brytyjskiej dotycz¹-

cej rozmiarów oczek w sieciach rybackich. W kilku przypadkach postêpowanie nie zosta³o wszczête, jakkol-

wiek pañstwa wyrazi³y taki zamiar (w latach 1975 - 1976 dosz³o do wojny winnej pomiêdzy W³ochami i

Francj¹, a tak¿e do sporu brytyjsko-hiszpañskiego w sprawie sherry).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW ...

dane naruszenie mog³o spowodowaæ szkodê i czy ewentualnie nale¿y w zwi¹zku

z tym wyp³aciæ odszkodowanie jednostkom, których uprawnienia zosta³y naru-

szone. Sytuacja uleg³a zmianie w zwi¹zku z omówionym wy¿ej orzeczeniem ETS

w sprawie Francovich.

Warto dodaæ na zakoñczenie, ¿e postêpowanie z art. 226 wszczynane jest

w zwi¹zku z nieimplementowaniem przez pañstwa cz³onkowskie dyrektyw.

Najczêciej pozywane s¹ Francja, W³ochy, Belgia i Grecja, najrzadziej Wielka

Brytania, a w ostatnim okresie równie¿ Dania.

Postêpowanie o uniewa¿nienie aktu wspólnotowego art. 230 TWE
Procedura ta ma na celu ochronê przed skutkami niezgodnych z prawem ak-

tów prawnych wydawanych przez instytucje Wspólnoty. Kontroli w tym trybie

podlegaj¹ wszystkie wi¹¿¹ce akty wspólnotowe. Pojêcie to jest interpretowane

ekstensywnie. Przyk³adowo: w przywo³anej wy¿ej sprawie ERTA Trybuna³ uzna³,

¿e instrukcja negocjacyjna w sprawie umowy miêdzynarodowej by³a wi¹¿¹ca dla

pañstw cz³onkowskich i tym samym podlega³a jego kognicji; równie¿ nieformal-

ny komunikat Komisji w sprawie uchylenia pewnych rodzajów karteli zosta³ uzna-

ny za decyzjê i w tym trybie poddany kontroli s¹dowej

. Natomiast nie podlegaj¹

kontroli opinie oraz wszelkie akty o charakterze wewnêtrznym (notatki, okólniki,

instrukcje). W przypadku trudnoci z rozró¿nieniem charakteru danego aktu Try-

buna³ bada go szczegó³owo. W pocz¹tkowym okresie powsta³ spór o dopuszczal-

noæ kontroli aktów Parlamentu Europejskiego, niewymienionych w pierwotnej

wersji art. 230 (przed zmian¹ dokonan¹ przez TUE). Praktyka Trybuna³u uzna³a

jednak legitymacjê biern¹ i czynn¹ Parlamentu Europejskiego w sprawach z art.

230, z zastrze¿eniem wszelako, ¿e dana sprawa dotyczy prerogatyw Parlamentu.

ETS opar³ siê przy tym na zasadzie równowagi instytucjonalnej.

Skarga z art. 230 mo¿e byæ wniesiona przez dwa rodzaje podmiotów. Pozycjê

uprzywilejowan¹ maj¹ instytucje Wspólnoty: Rada i Komisja, a tak¿e pañstwa

cz³onkowskie. Mog¹ one wszcz¹æ postêpowanie o uniewa¿nienie ka¿dego aktu

wspólnotowego. Z kolei jednostki mog¹ wyst¹piæ o uniewa¿nienie tych aktów

prawnych, które s¹ do nich skierowane (w praktyce - decyzji), a tak¿e tych aktów,

które dotycz¹ ich bezporednio i indywidualnie

. Specyficzna jest sytuacja pod-

miotów skar¿¹cych decyzje dotycz¹ce ce³ antydumpingowych, poniewa¿ ³¹cz¹

one w sobie elementy rozporz¹dzenia (c³a dotycz¹ ca³ego przywozu danego towaru

i wszystkich importerów) i decyzji (Komisja ciga dumping badaj¹c indywidualne

Sprawy po³¹czone 8-11/66 Verenigung van Cementhandelaren v. Komisja, Zb. Orz. 1967, s. 75.

W sprawie 25/62 Plaumann v. Komisja, Zb. Orz. 1963, s. 95, Orzecznictwo s. 434, dotycz¹cej odmowy Komi-

sji uwzglêdnienia wniosku RFN o obni¿enie c³a na mandarynki spoza Wspólnoty, ETS podkreli³, ¿e w decy-

zji Komisji zabrak³o elementu wyró¿niaj¹cego firmê Plaumann sporód wszystkich innych importerów; na tej

podstawie odrzucono skargê.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

przypadki importu). W praktyce ETS zdarza³o siê wielokrotnie, ¿e dopuszczano

locus standi jednostek w postêpowaniu dotycz¹cym uniewa¿nienia rozporz¹dzeñ

antydumpingowych.

Powództwo o uniewa¿nienie aktu prawnego mo¿na wytoczyæ w ci¹gu dwóch

miesiêcy od jego opublikowania lub dorêczenia, aczkolwiek w praktyce ETS zda-

rza³o siê przed³u¿enie tego terminu.

Przes³anki niewa¿noci, podobnie zreszt¹ jak ca³a konstrukcja powództwa z art.

230 TWE, zosta³y oparte na francuskim prawie administracyjnym i obejmuj¹:

(a) brak kompetencji ze strony organu wydaj¹cego dany akt ratione materiae,

temporis i loci (np. wkroczenie w dziedzinê zastrze¿on¹ dla w³aciwoci

innego organu lub dla pañstw cz³onkowskich);

(b) naruszenie prawa, w tym brak lub niewystarczaj¹ce uzasadnienie albo nie-

w³aciwa podstawa prawna, lecz równie¿ obraza prawa materialnego;

; oraz

(d) istotne naruszenie procedury (np. zaniechanie wszystkich koniecznych kon-

sultacji, naruszenie regu³ g³osowania, odmowa wys³uchania strony w po-

stêpowaniu itp.).

Orzeczenie Trybuna³u uniewa¿nia dany akt w ca³oci lub w czêci, je¿eli jest

on podzielny. Jest ono skuteczne w zasadzie z moc¹ ex tunc, aczkolwiek ETS

mo¿e wskazaæ te skutki aktu, które pozostan¹ w mocy po jego uchyleniu. Zasada

ta dotyczy zw³aszcza sytuacji, w których niewa¿noæ ex tunc poci¹gnê³aby za

sob¹ znacz¹ce skutki finansowe dla Wspólnoty lub pañstw cz³onkowskich.

Postêpowanie o zaniechanie wydania aktu prawnego Art. 232 TWE
Postêpowanie w tym trybie mog¹ wszczynaæ wszystkie instytucje wspólnoto-

we, w³¹czaj¹c Parlament i Bank Centralny. Natomiast jednostkom uprawnienie

takie przys³uguj¹ wy³¹cznie wtedy, gdy dany akt mia³ byæ skierowany bezpo-

rednio do nich i dla nich wi¹¿¹cy, a wydanie go przez instytucjê Wspólnoty by³o

jej obowi¹zkiem, a nie kompetencj¹ dyskrecjonaln¹

. W konsekwencji jednostki

mog¹ pozwaæ instytucjê jedynie o niewydanie decyzji, a nie na przyk³ad rozpo-

rz¹dzenia czy dyrektywy. Celem postêpowania jest stwierdzenie nielegalnoci

zaniechania i w konsekwencji zmuszenie organu do dzia³ania.

Procedura ta jest dwustopniowa. W pierwszym stadium powód musi stwier-

dziæ zaniechanie i wezwaæ w³aciwy organ do dzia³ania. Wezwanie musi byæ uza-

sadnione i okrelaæ oczekiwania powoda. Termin wezwania powinien byæ

Kwestii tej dotyczy³o pierwsze orzeczenie w historii Trybuna³u, sprawa 1/54 Francja v. Wysoka W³adza (EW-

WiS), Zb. Orz. 1954-56, s. 1.

Odpowiada to zasadzie bezporedniego i indywidualnego interesu w postêpowaniu z art. 230 TWE.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW ...

racjonalny; przyjmuje siê, ¿e wynosi on dwa miesi¹ce (Trybuna³ odrzuci³ wnio-

sek z³o¿ony po 18 miesi¹cach). Instytucja powinna ustosunkowaæ siê do tego

¿¹dania poprzez podjêcie dzia³ania albo poprzez uzasadnione odrzucenie, wzglêd-

nie poprzez wydanie aktu prawnego innego ni¿ oczekiwany (aczkolwiek wtedy

mo¿liwe bêdzie zaskar¿enie go w trybie art. 230 TWE). W drugim stadium, w

razie dalszego zaniechania dzia³ania, mo¿na wnieæ skargê do ETS w terminie

dalszych dwu miesiêcy. ETS bada, czy dla wywi¹zania siê z obowi¹zku wymaga-

ne s¹ rzeczywicie okrelone rodki, a nastêpnie, czy dany organ rzeczywicie

jest uprawniony do podjêcia dzia³ania. W przypadku odpowiedzi pozytywnych

na oba pytania Trybuna³ wydaje orzeczenie wzywaj¹ce do dzia³ania. Nie wyklu-

cza to dalszego postêpowania odszkodowawczego na mocy art. 215 TWE.

Postêpowanie o naprawienie szkody art. 235 i 288 TWE
W postêpowaniu tym locus standi nie jest w ¿aden sposób ograniczony.

Dochodzenie roszczeñ z tytu³u odpowiedzialnoci deliktowej odbywa siê w szcze-

gólnym trybie: wed³ug zasad prawa wspólnych dla wszystkich systemów praw-

nych pañstw cz³onkowskich. Dla stwierdzenia odpowiedzialnoci Wspólnoty

konieczne jest spe³nienie trzech warunków: winy funkcjonariusza, szkody (tylko

rzeczywistej i wymiernej finansowo, Wspólnota nie odpowiada za utracony zysk)

oraz zwi¹zku przyczynowego. Wspólnota odpowiada za trzy rodzaje dzia³añ: b³êdy

w zarz¹dzaniu (np. b³êdy w sztuce, nieprawid³owe ustalenie stanu faktycznego

itp.), zaniedbanie lub przyjêcie nielegalnego lub niewa¿nego aktu prawnego.

Postêpowanie prejudycjalne art. 234 TWE
Procedura ta ma fundamentalne znaczenie dla funkcjonowania systemu praw-

nego Wspólnot, a tak¿e dla zapewnienia pozycji Trybuna³u jako stra¿nika jedno-

ci tego systemu. Przyczyni³a siê ona do wykszta³cenia tak istotnych zasad prawa

wspólnotowego, jak prymat nad prawem krajowym, odpowiedzialnoæ pañstwa

za naruszenia prawa czy te¿ wielu sporód zasad ogólnych. Przedmiotem jej jest

stwierdzenie wa¿noci lub dokonanie wyk³adni aktu prawa wspólnotowego. Pro-

cedura ta umo¿liwia s¹dom pañstw cz³onkowskich kierowanie pytañ prawnych

do Trybuna³u Sprawiedliwoci, dotycz¹cych wyk³adni traktatów za³o¿ycielskich

oraz aktów prawa wtórnego.

Pytanie prawne mo¿e skierowaæ do ETS ka¿dy s¹d krajowy rozpatruj¹cy spra-

wê, w której pojawia siê element prawa wspólnotowego. Je¿eli jednak jest to s¹d

rozstrzygaj¹cy dan¹ sprawê jako ostatni w trybie instancyjnym, wówczas ma on

obowi¹zek skierowania do Trybuna³u pytania prejudycjalnego. S¹dem w rozumie-

niu art. 234 jest ka¿dy organ utworzony na podstawie ustawy, maj¹cy charakter

sta³y, obowi¹zkowy dla pods¹dnych, dzia³aj¹cy wed³ug zasady kontradyktoryjno-

ci oraz orzekaj¹cy na podstawie prawa. Mo¿e to byæ zarówno s¹d w tradycyj-

nym rozumieniu, jak i sta³y trybuna³ arbitra¿owy (ale nie arbiter ad hoc powo³any

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

przez strony umowy cywilnoprawnej), w³oski pretor (urzêdnik administracji pe³-

ni¹cy pewne funkcje s¹dowe i ledcze), izba lekarska orzekaj¹ca o dopuszczeniu

do wykonywania zawodu itp. Jakkolwiek zadanie pytania prejudycjalnego jest

w pewnych sytuacjach obowi¹zkowe, zdarza³o siê w wielu przypadkach, ¿e nie-

które s¹dy tego unika³y (dotyczy to zw³aszcza francuskiej Rady Stanu). Interesu-

j¹ce jest zreszt¹, ¿e o ile s¹dy niemieckie, austriackie, holenderskie i szwedzkie

bardzo czêsto zwracaj¹ siê z pytaniami do ETS, to s¹dy francuskie i brytyjskie

czyni¹ to niechêtnie.

Pytanie prejudycjalne mo¿e byæ skierowane do Trybuna³u z urzêdu albo na

wniosek którejkolwiek ze stron, w dowolnym stadium procedury. Liczba pytañ

mo¿e byæ dowolna jedynymi warunkami s¹, by poruszona kwestia mia³a zna-

czenie dla rozstrzygniêcia danej sprawy przez s¹d (nie wolno kierowaæ pytania

po wydaniu orzeczenia w przedmiotowej sprawie) oraz by dotyczy³a prawa wspól-

notowego. Trybuna³ nie ma kompetencji do rozstrzygania w przedmiocie wa¿no-

ci normy prawa krajowego i jej zgodnoci z prawem wspólnotowym. Dlatego

orzeczenie ETS wygl¹da zwykle w ten sposób, ¿e Trybuna³ stwierdza, i¿ dana

norma wspólnotowa powinna byæ interpretowana w okrelony sposób, co wyklu-

cza regulacjê krajow¹ o danej treci. Orzeczenie ETS jest wi¹¿¹ce dla s¹du pyta-

j¹cego w danej sprawie. Nie wyklucza to mo¿liwoci, by na pytanie skierowane

przez inny s¹d Trybuna³ wyda³ orzeczenie odmiennej treci. Trybuna³ ma pe³n¹

swobodê odnonie zadawanych mu pytañ. Mo¿e przyk³adowo udzieliæ odpowie-

dzi tylko na niektóre z nich, zmieniæ ich kolejnoæ lub po³¹czyæ je w celu odpo-

wiedzenia tylko na niektóre. Nie mo¿e natomiast postawiæ nowych pytañ.

S¹d krajowy nie ma obowi¹zku postawienia pytania, je¿eli kwestia dotycz¹ca

prawa wspólnotowego jest jasna i nie wymaga interpretacji (doktryna acte clair),

je¿eli dany problem zosta³ ju¿ wczeniej rozstrzygniêty przez ETS, albo te¿ jeli

z akt sprawy wynika, ¿e nie ma on bezporedniego zwi¹zku z postêpowaniem

tocz¹cym siê przed s¹dem krajowym.

W trybie art. 234 mo¿e byæ równie¿ podniesiona kwestia wa¿noci aktu prawa

wtórnego. S¹d krajowy kieruj¹cy sprawê do ETS musi w takim przypadku uza-

sadniæ, na czym opiera swe w¹tpliwoci, a Trybuna³ orzeka tylko w granicach

podniesionych kwestii. Kontrola ta jest jednak bardzo szczegó³owa i dalej id¹ca

ani¿eli w przypadku postêpowania o niewa¿noæ aktu z art. 230. Jedynym ograni-

czeniem jest tylko, ¿e podmiot, który nie prowadzi³ postêpowania w trybie art.

230, nie mo¿e staraæ siê o uniewa¿nienie aktu w trybie art. 234. Stwierdzenie wa¿-

noci aktu jest powszechnie wi¹¿¹ce, ale nie zamyka to drogi do pytania o wa¿noæ

aktu w innym postêpowaniu z powo³aniem siê na inne zarzuty.

Procedura prejudycjalna ma odmienny charakter ni¿ pozosta³e postêpowania

przed ETS. Nie jest kontradyktoryjna, a o ka¿dym powództwie informuje siê

europa1.p65

02-12-07, 09:02

SYSTEM ROZSTRZYGANIA SPORÓW ...

Komisjê, Radê i pañstwa cz³onkowskie. Komisja bardzo czêsto uczestniczy

w postêpowaniu, staraj¹c siê dostarczyæ Trybuna³owi argumentów dla rozstrzy-

gniêcia sprawy.

Orzeczenie Trybuna³u ma charakter deklaratywny. Przyjêta w nim wyk³ad-

nia w zasadzie obowi¹zuje ex tunc, z wy³¹czeniem sytuacji, gdy ze wzglêdu na

pewnoæ prawa (lub zdaniem niektórych komentatorów z powodów oportu-

nistycznych) ETS ogranicza skutki orzeczenia w czasie (zwykle rozci¹gaj¹c je

na ju¿ wszczête postêpowania, zw³aszcza je¿eli w grê wchodzi zas¹dzenie od-

szkodowania).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

ROZDZIA£ IX

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

1. Swobodny przep³yw towarów

Wspólnota opiera siê na zasadzie unii celnej, tj. zniesienia barier celnych po-

miêdzy pañstwami cz³onkowskimi oraz wprowadzenia wspólnej zewnêtrznej ta-

ryfy celnej (w stosunku do pañstw trzecich). Wspólna taryfa celna obowi¹zuje od

1 lipca 1968 r. i dotyczy wszystkich towarów poza objêtymi wspóln¹ polityk¹

roln¹. Jest ona publikowana w formie rozporz¹dzenia Rady; obecna pochodzi

z 1987 roku. W konsekwencji wprowadzenia wspólnej taryfy celnej towary po-

chodz¹ce z pañstw cz³onkowskich oraz towary pochodz¹ce z pañstw trzecich, za

które op³acono c³o, bêd¹ dopuszczone do swobodnego obrotu na terytorium Wspól-

noty. Towarem w rozumieniu prawa wspólnotowego jest ka¿da rzecz materialna,

posiadaj¹ca wartoæ wymiern¹ w pieni¹dzu lub mog¹ca byæ przedmiotem trans-

akcji handlowych. Pojêcie to by³o przez ETS interpretowane ekstensywnie i obej-

muje m.in. monety wycofane z obiegu p³atniczego, energiê elektryczn¹ oraz mieci.

Towary dopuszczone do obrotu we Wspólnocie klasyfikuje siê wed³ug konwen-

cji Rady Wspó³pracy Celnej z 1983 roku. Od 1987 roku postêpuje ujednolicenie

nomenklatury celnej i statystycznej. Obejmuje ona ponad piêæ tysiêcy pozycji

(grup towarów). Interesuj¹ce jest w tym wzglêdzie orzecznictwo ETS, który dla

celów wspólnej taryfy celnej wielokrotnie okrela³ definicje ró¿nych towarów.

Przyk³adowo, Trybuna³ zdefiniowa³: lody (produkt o temperaturze topnienia ok.

C, co wynika z wysokiej zawartoci wody, i który ma zawartoæ t³uszczu zwie-

rzêcego mniejsz¹ ni¿ 15 proc.), lalki (przedstawienie postaci ludzkiej, równie¿

zdeformowane), dzie³a sztuki (musz¹ mieæ charakter zindywidualizowany i ory-

ginalny, musz¹ byæ wykonane zgodnie z wymogami danej techniki i sygnowane

przez artystê), koszule nocne (strój przeznaczony do noszenia w nocy), wino rosé,

majonez, czekoladê, pieprz mielony i wiele innych.

Istotnym elementem wspólnej polityki celnej jest kodeks celny Wspólnoty (roz-

porz¹dzenie 2913/92 z 12 padziernika 1992

, okrelaj¹ce regu³y pochodzenia

Dz. Urz. L 302/1.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

oraz postêpowanie celne (tryb odpraw celnych i procedurê egzekwowania nale¿-

noci celnych).

Pochodzenie towaru dla potrzeb prawa celnego okrela siê wed³ug regu³ pocho-

dzenia. Zosta³y one zdefiniowane w kodeksie celnym Wspólnoty i dziel¹ siê na:

regu³y preferencyjne (okrelane w umowach miêdzynarodowych zawieranych

przez Wspólnotê) oraz regu³y niepreferencyjne (zawarte we wspomnianym ko-

deksie). Zasady obu typów regu³ s¹ zbli¿one. Jako towary ca³kowicie pochodz¹-

ce z danego obszaru celnego traktuje siê produkty rolne, hodowlane i kopaliny,

towary wytworzone wy³¹cznie z produktów wy¿ej wymienionych oraz odpady

produkcyjne. Wszystkie pozosta³e towary, produkowane przy u¿yciu produktów

pochodz¹cych z innych pañstw (obszarów celnych), aby mog³y zostaæ uznane za

pochodz¹ce z danego obszaru celnego, musz¹ spe³niaæ okrelone warunki. Decy-

duje test techniczny: towar pochodzi z kraju (obszaru celnego), w którym nast¹-

pi³ ostatni proces technologiczny zmieniaj¹cy dany towar lub stanowi¹cy istotne

stadium procesu produkcyjnego, dokonany w odpowiednim zak³adzie i uzasad-

niony gospodarczo. Decyduj¹ce znaczenie ma fakt, czy dany towar po przetwo-

rzeniu klasyfikowany jest jako ta sama pozycja taryfy celnej, co przed

przetworzeniem. Dodatkowymi kryteriami mog¹ byæ: iloæ czêci pochodz¹cych

z kraju, w którym dokonano przetworzenia, oraz ró¿nica wartoci towaru przed

przetworzeniem i po przetworzeniu. Z drugiej strony ustawodawstwo wspólnoto-

we okreli³o (poprzez tzw. rozporz¹dzenie rubokrêtowe), jakie operacje nie

bêd¹ nadawa³y pochodzenia. Chodzi tu zw³aszcza o prosty monta¿ czêci, odku-

rzanie, smarowanie, opakowanie, przykrêcenie tabliczek informacyjnych itp.

W kontekcie Uk³adu Europejskiego istotne znaczenie maj¹ jeszcze pojêcia

regu³ prostych i kumulatywnych. Regu³y proste dotycz¹ pochodzenia towaru

z jednego obszaru celnego, natomiast regu³y kumulatywne pozwalaj¹ na (zazwy-

czaj) uprzywilejowane traktowanie towarów przetworzonych na obszarze kilku

krajów. Np. Uk³ad Europejski traktuje towary przetworzone w pañstwach Trójk¹-

ta Wyszehradzkiego jako maj¹ce jedno pochodzenie.

Pochodzenie towarów powiadczaj¹ wiadectwa pochodzenia, wydane w od-

powiedniej formie przez uprawniony organ. W procedurze ustalania regu³ pocho-

dzenia uprawnienia posiadaj¹ Komitet do Spraw Pochodzenia, Komisja oraz Rada.

Dot¹d wydano kilkanacie rozporz¹dzeñ dotycz¹cych pochodzenia m.in. jajek,

ceramiki, tekstyliów oraz wyrobów elektronicznych.

Wartoæ celn¹ towaru okrela siê wed³ug tzw. ceny normalnej. Od 1980

roku oparta jest ona na cenie rzeczywicie zap³aconej, nawet je¿eli warunki

Spory na tym tle wynik³y przede wszystkim w zwi¹zku z masow¹ praktyka monta¿u przez zak³ady nale¿¹ce

do firm japoñskich, a po³o¿one na terytorium Wspólnoty, kserokopiarek z czêci wytworzonych na Tajwanie,

w Malezji i Singapurze.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

kontraktu nie by³y typowe. Je¿eli ceny nie da siê ustaliæ, decyduje cena towarów

identycznych lub podobnych. Zasady te okreli³ ETS w orzeczeniu w sprawie

Chatain

. Dotyczy³o ono postêpowania karnego przeciwko obywatelowi fran-

cuskiemu, który przedstawi³ organom celnym zawy¿on¹ ich zdaniem fakturê

za zakup leków w Szwajcarii, godz¹c siê na zap³acenie wy¿szego c³a. Na tej pod-

stawie prokuratura wszczê³a postêpowanie o nielegalny wywóz kapita³u z Fran-

cji. Trybuna³ podkreli³ jednak, ¿e nie wolno kwestionowaæ wartoci towaru

okrelonej w przedstawionych dokumentach.

Swobodny przep³yw towarów mo¿na rozpatrywaæ w trzech aspektach:
(a) zniesienia ce³ i op³at o podobnym skutku;
(b) zakazu dyskryminacyjnego podatkowania wewnêtrznego towarów

zagranicznych; oraz

podobny skutek.

Zakaz wprowadzania ce³
Zniesienie op³at celnych w obrotach miêdzy pañstwami cz³onkowskimi nast¹-

pi³o po wprowadzeniu wspólnej taryfy celnej (1 lipca 1968 r.). Op³aty maj¹ce

skutek podobny do ce³ utrzymane zosta³y do 1969 roku. Op³aty te nie s¹ okrelo-

ne w taryfach celnych, lecz nak³adane na podstawie odrêbnych przepisów. Zgod-

nie z definicj¹ ETS, op³aty o skutku podobnym do ce³ s¹ to wszelkiego rodzaju

ciê¿ary, niezale¿nie od ich wysokoci, nak³adane jednostronnie przez pañstwa na

towary krajowe lub zagraniczne w zwi¹zku z przekraczaniem przez nie grani-

. Nie jest przy tym istotne, czy z op³at tych korzysta bud¿et pañstwa, czy te¿

s³u¿¹ one innym celom

. Nie wolno równie¿ nak³adaæ takich ciê¿arów, które

dotycz¹ zarówno towarów krajowych, jak i zagranicznych, ale przynosz¹ korzyæ

jedynie producentom krajowym. Op³aty za czynnoci administracyjne (np. za

badania weterynaryjne, fitosanitarne itp.) s¹ dopuszczalne tylko wtedy, gdy ko-

niecznoæ dokonania tych czynnoci wynika z przepisów prawa wspólnotowego,

s¹ one przeprowadzane w interesie Wspólnoty oraz dotycz¹ wszystkich towarów

przekraczaj¹cych granicê, tak krajowych, jak i zagranicznych. Wysokoæ tych

op³at musi byæ ustalona w taki sposób, by pokrywa³y one rzeczywiste koszty

poniesione przez organy pañstwowe i nie przynosi³y ¿adnego zysku.

Sprawa 65/79 Prokurator Republiki v. Chatain, Zb. Orz. 1980, s. 1345.

Sprawa 24/69 Komisja v. W³ochy (re: op³aty statystyczne), Zb. Orz. 1969, s. 193.

Przyk³adowo: Trybuna³ wykluczy³ mo¿liwoæ nak³adania op³at na importowane do Belgii brylanty, chocia¿

dochody z tego tytu³u by³y skierowane na fundusz emerytalny szlifierzy diamentów, a nie do skarbu pañstwa

sprawy po³¹czone 2 i 3/69, Sociaal Fonds voor de Diamantarbeiders v. S. A. Ch. Brachfeld i Synowie

i Chougol Diamond Co., Zb. Orz. 1969, s. 211.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego
Art. 90 TWE wprowadza zakaz nak³adania podatków o charakterze dyskry-

minacyjnym. Nie wolno wprowadzaæ podatków na wyroby zbli¿one do chronio-

nych ani te¿ podatków porednio chroni¹cych inne produkty krajowe. Przepis ten

nie zabrania wprowadzania podatków na produkty zagraniczne nie maj¹ce odpo-

wiedników krajowych, pod warunkiem, ¿e nie prowadzi to do protekcjonizmu,

musi wiêc byæ zapewniona konkurencja ze strony towarów mog¹cych zast¹piæ

towary produkowane w kraju. Zakaz odnosi siê do wszelkich podatków bezpo-

rednich i porednich, tak dotycz¹cych produktu (np. podatki na rzecz ró¿nych

instytucji, wymierzane jako czêæ wartoci produktu), jak i ró¿nego rodzaju op³at

obowi¹zkowych (np. op³at za badania medyczne). Ró¿nica pomiêdzy c³em i po-

datkiem polega na tym, ¿e c³a pobierane s¹ w zwi¹zku z przekroczeniem granicy,

natomiast podatki stanowi¹ element powszechnego systemu op³at nak³adanych

systematycznie i bez rozró¿nienia na producentów krajowych i importerów

Orzecznictwo dostarcza licznych przyk³adów opodatkowania dyskryminacyjne-

go. Za sprzeczny z TWE uznano podatek drogowy nak³adany na przewozy dro-

gowe na krótkie odleg³oci w taki sposób, ¿e obejmowa³ on przewozy

przekraczaj¹ce granicê, natomiast przewozy wewn¹trz Niemiec by³y zeñ zwol-

nione

. Podobnie ETS oceni³ francuski system rocznego podatku na samochody,

którego wymiar by³ uzale¿niony od mocy silnika w taki sposób, ¿e samochody

importowane by³y opodatkowane wy¿ej (z racji wiêkszej mocy) ni¿ samochody

krajowe.

Interesuj¹ce s¹ równie¿ kryteria stosowane przez Trybuna³ na okrelenie to-

warów podobnych. I tak, rozpatruj¹c sprawê wy¿szych podatków na wino ni¿ na

piwo, obowi¹zuj¹cych w Wielkiej Brytanii, sêdziowie luksemburscy porównali

tañsze gatunki wina z dro¿szym piwem jako bezporednio konkuruj¹ce ze sob¹.

Orzekli, ¿e piwo i wino s¹ towarami podobnymi, poniewa¿ s³u¿¹ zaspokojeniu

podobnych potrzeb. Stwierdzili wreszcie, ¿e opodatkowanie nie mo¿e stanowiæ

instrumentu kszta³tuj¹cego gusty konsumentów. Interesuj¹ce, i¿ po zrównaniu

podatków na oba produkty konsumpcja wina w Wielkiej Brytanii gwa³townie

wzros³a

. Z kolei rozpatruj¹c sprawê podatków na koniak i whisky ETS podkre-

li³, ¿e podobieñstwo nie oznacza identycznoci, lecz podobieñstwo w³anie lub

porównywalny sposób wykorzystywania (w tej sprawie sêdziowie wykazali zna-

komit¹ znajomoæ technologii produkcji alkoholi). Po przeprowadzeniu klasyfi-

kacji alkoholi, wykazuj¹cej wybitn¹ znajomoæ rzeczy, Trybuna³ stwierdzi³, ¿e

Definicja zosta³a sformu³owana w orzeczeniu ETS w sprawie 18/87 Komisja v. Niemcy, Zb. Orz. 1988, s. 5427.

Sprawa 20/76 Schottle v. Urz¹d Finansowy Freudenstadt, Zb. Orz. 1977, s. 247.

Sprawa 112/84 Humblot v. Dyrektor S³u¿b Podatkowych, Zb. Orz. 1985, s. 1367.

Sprawa 170/78 Komisja v. Wielka Brytania, Zb. Orz. 1983, s. 2263.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

pojêcie alkohol obejmuje bli¿ej nieokrelon¹ liczbê rodzajów trunków, które

wykazuj¹ pewne wspólne cechy, pozwalaj¹ce na jednakowe ich traktowanie, art.

90 obejmuje wszystkie te trunki

Zakaz ograniczeñ ilociowych i rodków o podobnych skutkach

art. 28 TWE
Kontyngenty zosta³y zniesione faktycznie jeszcze przed wejciem w ¿ycie

TWE, a formalnie uchylone po up³ywie pierwszego okresu przejciowego. Pod-

stawowe znaczenie ma w tym kontekcie pojêcie rodków o skutku podobnym do

ograniczeñ ilociowych, poniewa¿ pañstwa cz³onkowskie wykazuj¹ znaczn¹ po-

mys³owoæ w wymylaniu tego rodzaju rodków.

W celu ograniczenia tych praktyk wydana zosta³a dyrektywa 70/50 o zniesie-

niu wszelkich rodków maj¹cych skutek podobny do ograniczeñ ilociowych,

nieobjêtych przepisami TWE. Sformu³owano w niej zakaz poddawania produk-

tów importowanych jakimkolwiek praktykom wykraczaj¹cym poza formalnoci

rejestracyjne, które nie s¹ wymagane w stosunku do produktów krajowych, okre-

lono listê praktyk zakazanych oraz zakazano wprowadzania dodatkowych wy-

mogów, które by³yby nieproporcjonalne do ich celu i które mog³yby byæ zast¹pione

rodkami mniej utrudniaj¹cymi handel. Lista praktyk zabronionych ma charakter

egzemplifikacyjny i obejmuje m.in. zakaz wprowadzania wobec towarów przy-

wo¿onych dodatkowych wymogów dotycz¹cych np. opakowania, etykietowania,

dodatkowych dokumentów, szczególnych warunków p³atnoci, ustalania mini-

malnych lub maksymalnych mar¿y handlowych, okrelania specjalnych warun-

ków p³atnoci i kredytowania itp.

Poniewa¿ dyrektywa ju¿ po kilku latach okaza³a siê niewystarczaj¹ca, Trybu-

na³ sformu³owa³ w³asn¹, bardziej uniwersaln¹ definicjê rodków o skutku podob-

nym do ograniczeñ ilociowych. Uczyni³ to w orzeczeniu w sprawie Dassonville

Panowie Dassonville sprowadzali do Belgii szkock¹ whisky z Francji. Prawo

belgijskie wymaga³o od importerów alkoholu przedstawienia oryginalnego wia-

dectwa pochodzenia. W tym przypadku whisky sprowadzana by³a poprzez Fran-

cjê, nie mo¿na wiêc by³o takiego wiadectwa uzyskaæ i panowie Dassonville je

sfa³szowali. W tocz¹cym siê przeciwko nim postêpowaniu karnym oskar¿eni

wysunêli argument, ¿e wymóg posiadania wiadectwa pochodzenia jest sprzecz-

ny z przepisem art. 30 (obecnie art. 28) TWE. Trybuna³ okreli³ rodki o skutku

podobnym do ograniczeñ ilociowych jako wszelkie regulacje dotycz¹ce handlu,

które mog¹ porednio lub bezporednio, rzeczywicie lub potencjalnie, stanowiæ

przeszkodê w handlu miêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Wystarczy wiêc udowod-

niæ, ¿e dana regulacja krajowa mo¿e chocia¿by w minimalnym stopniu wp³yn¹æ

Sprawa 168/78 Komisja v. Francja, Zb. Orz. 1980, s. 347.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

na handel wspólnotowy, albo te¿ wykazaæ, ¿e w pewnych okolicznociach wp³yw

taki jest mo¿liwy (nawet jeli w konkretnej sytuacji nie wystêpuje).

Orzecznictwo dotycz¹ce rodków o skutkach podobnych do ograniczeñ ilo-

ciowych jest niezwykle bogate i nie sposób wymieniæ wszystkich dziedzin, któ-

rych dotyczy³o. Przyk³adowo: w orzeczeniu Buy Irish

Trybuna³ zakwestionowa³

legalnoæ kampanii wspieraj¹cej zakupy towarów irlandzkich (polegaj¹cej g³ów-

nie na rozpowszechnianiu ulotek propagandowych i umieszczaniu na produktach

nalepek z napisem Gwarantowana produkcja irlandzka), poniewa¿ prowadzo-

na by³a ona przy pomocy finansowej i wsparciu logistycznym i moralnym rz¹du

irlandzkiego (to ostatnie przejawia³o siê w udziale jednego z ministrów w radzie

programowej kampanii). W sprawie Mleka UHT

stwierdzi³, ¿e brytyjski system

licencji na produkty mleczne, uzale¿niaj¹cy zgodê na sprzeda¿ produktów mlecz-

nych od uzyskania zezwolenia jednej z uprawnionych placówek, nak³ada dodat-

kowe ciê¿ary na importerów, a tym samym stanowi przeszkodê w obrocie

pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi. Sprzeczna z prawem by³a te¿ praktyka

francuska nakazuj¹ca sprzeda¿ mro¿onego jogurtu wy³¹cznie pod nazw¹ mro-

¿one mleko sfermentowane, co utrudnia³o obrót tym towarem

. W sprawie Pa-

mi¹tek irlandzkich

Trybuna³ zakwestionowa³ regulacjê irlandzk¹ nakazuj¹c¹

opatrywanie pami¹tek produkowanych i sprzedawanych w Irlandii informacj¹

o kraju ich wytworzenia. Stwierdzi³ on, ¿e podstawowa wartoæ pami¹tek nie jest

zwi¹zana z miejscem ich produkcji, lecz ze szczególnym wzorem przypominaj¹-

cym okrelone prze¿ycia. W najbardziej spektakularnej sprawie Nakazu czystoci

piwa

Trybuna³ zakwestionowa³ zgodnoæ z art. 28 TWE obowi¹zuj¹cego

w Niemczech od 1516 roku i powtórzonego w ustawie o podatku od piwa przepi-

su, zgodnie z którym jako piwo mo¿e byæ sprzedawany wy³¹cznie trunek produ-

kowany z czterech surowców: s³odu jêczmiennego, chmielu, dro¿d¿y i wody,

przy zastosowaniu okrelonej technologii. Skutkiem niedopuszczenia na rynek

piwa produkowanego we Francji wed³ug innej technologii sta³o siê wypracowa-

nie doktryny odpowiedzialnoci pañstwa za naruszenie prawa wspólnotowego.

Nie ma natomiast przeszkód, ¿eby nakaz czystoci piwa by³ stosowany nadal

wobec piwa produkowanego w Niemczech zasadê tê okrela siê jako dyskry-

minacjê odwrotn¹

. W orzeczeniu z 1997 roku ze skargi Komisji przeciwko

Sprawa 8/74 Prokurator Królewski v. B. i G.Dassonville, Zb. Orz. 1974, s. 837; Orzecznictwo, s. 458.

Sprawa 249/81 Komisja v. Irlandia, Zb. Orz. 1982, s. 4005.

Sprawa 124/81 Komisja v. Wielka Brytania, Zb. Orz. 1983, s. 203.

Sprawa 298/87 Smanor S.A., Zb. Orz. 1988, s. 4489.

Sprawa 113/80 Komisja v. Irlandia, Zb. Orz. 1981, s. 1625.

Sprawa 178/84 Komisja v. RFN, Zb. Orz. 1987, s. 1227.

Dyskryminacja odwrotna ³¹czy siê czêsto w orzecznictwie Trybuna³u z zakazem powo³ywania siê na prawo

wspólnotowe w sytuacjach czysto wewnêtrznych, tj. dotycz¹cych wy³¹cznie jednego pañstwa cz³onkowskie-

go i niewp³ywaj¹cych na obrót pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi. W ostatnim okresie powo³ano siê na

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Francji Trybuna³ orzek³ ponadto, ¿e brak reakcji w³aciwych w³adz francuskich

na akty wandalizmu, polegaj¹ce na niszczeniu przez pikiety rolników francu-

skich na granicy p³odów rolnych przewo¿onych z Hiszpanii, równie¿ nale¿y za-

kwalifikowaæ jako naruszenie art. 28 (wówczas 30) TWE

Zasada Dassonville zosta³a zmodyfikowana przez omówione ju¿ wy¿ej orze-

czenie w sprawie Cassis de Dijon (por. pkt 7). Trybuna³ stwierdzi³ w nim, ¿e

towary legalnie produkowane lub dopuszczone do obrotu w jednym pañstwie

cz³onkowskim mog¹ byæ sprzedawane na terytorium ca³ej Wspólnoty. Wyj¹tki s¹

dopuszczone, gdy chodzi o zapewnienie skutecznego nadzoru podatkowego, ochro-

ny zdrowia publicznego, uczciwoci transakcji handlowych oraz ochrony konsu-

menta. Wyj¹tki te maj¹ charakter indykatywny; póniejsze orzecznictwo do³¹czy³o

do wspomnianej listy jeszcze ochronê rodowiska, ochronê wartoci kulturalnych

i artystycznych, uzdrowienie finansów publicznych, walkê z inflacj¹ oraz ochro-

nê miejscowych zwyczajów i tradycji. Nie jest jasny stosunek wyj¹tków z orze-

czenia Cassis de Dijon do wyj¹tków sformu³owanych w art. 36 TWE. Wydaje

siê, ¿e art. 36 dotyczy rodków stosowanych wy³¹cznie do towarów zagranicz-

nych, natomiast zasada Cassis rodków stosowanych bez zró¿nicowania do to-

warów krajowych i zagranicznych, które w rzeczywistoci dotykaj¹ towarów

importowanych bardziej ni¿ towarów krajowych. Wszystkie rodki stosowane

przez pañstwo w interesie publicznym musz¹ byæ oceniane przez Trybuna³ z punktu

widzenia zasad koniecznoci, niezbêdnoci i proporcjonalnoci. Procedura jest

zatem trójstopniowa: najpierw ocenia siê, czy dany rodek stanowi rodek o skut-

ku podobnym do ograniczeñ ilociowych, nastêpnie bada siê, czy jest on uzasad-

niony wymogami interesu publicznego, wreszcie sprawdza siê, czy jest on

proporcjonalny do zamierzonego celu i czy nie da siê tego celu osi¹gn¹æ rodkami

w mniejszym stopniu utrudniaj¹cymi wymianê miêdzy pañstwami cz³onkowskimi.

W ostatnim okresie nast¹pi³o odejcie od bezwzglêdnego stosowania zasady

Cassis de Dijon. W sprawie Keck i Mithouard

, dotycz¹cej francuskiego zaka-

zu sprzeda¿y ze strat¹, który oskar¿eni uwa¿ali za sprzeczny z ex art. 30 TWE,

Trybuna³ rozró¿ni³ miêdzy rodkami dotycz¹cymi towarów, ograniczaj¹cymi

dostêp zagranicznych towarów do rynku krajowego i rodkami dotycz¹cymi

sytuacjê wewnêtrzn¹ w orzeczeniach w sprawach C-332/90 V. Steen v. Deutsche Bundespost, Zb. Orz. 1992, s.

I-341 (obywatel niemiecki kwestionowa³ pewne u³atwienia w zatrudnieniu przyznane wy³¹cznie cudzoziem-

com; ETS odrzuci³ skargê, poniewa¿ powód nigdy nie korzysta³ z zasady swobodnego przep³ywu pracowni-

ków w WE), C-29-35/94 Aubertin, Zb. Orz. 1995, s. I-301 (obywatelki francuskie wiadcz¹ce us³ugi fryzjer-

skie i dyskryminowane w stosunku do obywateli innych pañstw cz³onkowskich Wspólnoty; ETS odrzuci³

skargê, poniewa¿ nie wolno powo³ywaæ siê na swobodê wiadczenia us³ug w sytuacjach niezwi¹zanych z

prawem wspólnotowym) i innych.

Sprawa C-265/95 Komisja v. Francja, Zb. Orz. 1997, s. I-6959, Orzecznictwo s. 463.

Sprawy po³¹czone C-267 i 268/91 Postêpowanie karne przeciwko B. Keck i D. Mithouard, Zb. Orz. 1993,

s. I-6097; Orzecznictwo, s. 483; zob. te¿ sprawê C-292/92 R. Hünermund v. Landesapothekerverband Baden-

Württemberg, Zb. Orz. 1993, s. I-6787.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

sposobów sprzeda¿y i reklamy. Te ostatnie by³yby dopuszczalne, gdy mog¹

wp³ywaæ na handel, ale stosowane s¹ bez zró¿nicowania wobec towarów krajo-

wych i zagranicznych.

Wyj¹tki od zasady swobodnego przep³ywu towarów dopuszczalne s¹, wed³ug

art. 30, ze wzglêdu na moralnoæ publiczn¹, szeroko rozumiany porz¹dek pu-

bliczny oraz zdrowie publiczne. Nie wolno wszelako stosowaæ zakazu przywozu

w stosunku do towarów, które posiadaj¹ odpowiedniki produkowane lub wpro-

wadzone do obrotu legalnie w danym kraju

. Ka¿dorazowo zakaz podlega kon-

troli przez ETS.

2. Swobodny przep³yw osób

Traktaty o Europejskiej Wspólnocie Wêgla i Stali i Europejskiej Wspólnocie

Energii Atomowej (Euratomie) ogranicza³y zakres swobody przep³ywu pracowni-

ków. Jej realizacja we Wspólnocie Europejskiej w okresie przejciowym przebie-

ga³a w trzech fazach. Pocz¹tkowo ruch osób regulowa³o rozporz¹dzenie 15/61

zezwalaj¹ce na zatrudnienie obywatela innego pañstwa cz³onkowskiego tylko wte-

dy, gdy nie mo¿na by³o znaleæ odpowiednio wykwalifikowanych w³asnych oby-

wateli. W II fazie wydano rozporz¹dzenie 38/64, które znosi³o preferencje dla

zatrudniania w³asnych obywateli, z wyj¹tkiem niektórych dziedzin gospodarki.

Wreszcie w III fazie rozporz¹dzenie 1612/68

stworzy³o mo¿liwoæ zatrudnienia

wszystkich pracowników, bez wzglêdu na obywatelstwo i miejsce zamieszkania.

Na swobodny przep³yw pracowników sk³adaj¹ siê: wymiana ofert zatrudnienia,

zakaz dyskryminacji przy zatrudnianiu pracowników zagranicznych, zrównanie

pracowników migracyjnych z miejscowymi z punktu widzenia wynagrodzenia,

opodatkowania, praw socjalnych i kszta³cenia oraz u³atwienia w przemieszczaniu

siê rodziny pracownika.

Pojêcie pracownika w rozumieniu art. 39 i n. TWE ma charakter wspólnotowy

i nie jest powi¹zane z poszczególnymi systemami prawnymi pañstw cz³onkow-

skich; podlega kontroli ze strony ETS. Oznacza ono osobê wykonuj¹c¹ pewne

wiadczenie, maj¹ce wymiern¹ wartoæ ekonomiczn¹, na rzecz lub pod kierun-

kiem innej osoby i otrzymuj¹c¹ za to wynagrodzenie, bez wzglêdu na charakter

pracy lub kontraktu

. Nie jest istotny wymiar pracy, wysokoæ i charakter wyna-

grodzenia (mo¿e byæ przekazywane w naturze), ani wreszcie fakt otrzymywania

Zasadê tê sformu³owano w dwóch orzeczeniach: 34/79 Postêpowanie karne przeciwko M. D. Henn i J. F. E.

Darby, Zb. Orz. 1979, s. 3795, dotycz¹cym importu pornografii z Holandii do Wielkiej Brytanii, oraz 121/85

Conegate v. H. M. Customs & Excise, Zb. Orz. 1986, s. 1007 (ETS uchyli³ zakaz importu lalek wielkoci

naturalnej, s³u¿¹cych zaspokajaniu popêdu p³ciowego, z Danii do Wielkiej Brytanii, poniewa¿ w toku postê-

powania okaza³o siê, ze podobne lalki by³y legalnie produkowane w Wielkiej Brytanii).

Dz. Urz. 1968 L 257/1.

Tak orzeczenie w sprawie 66/85 D. Lawrie-Blum v. Kraj federalny Badenia-Wirtembergia, Zb. Orz. 1986, s.

2121, Orzecznictwo s. 501.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

oprócz wynagrodzenia równie¿ wiadczeñ z tytu³u pomocy spo³ecznej. Rekruta-

cja pracowników obywateli innych pañstw cz³onkowskich musi odbywaæ siê

na tych samych zasadach, co rekrutacja w³asnych obywateli, bez jakiejkolwiek

dyskryminacji. W szczególnoci nielegalne z punktu widzenia prawa wspólnoto-

wego jest ustalanie jakichkolwiek kwot zatrudnienia obcokrajowców.

Prawo wjazdu w celu podjêcia zatrudnienia lub poszukiwania pracy przys³u-

guje obywatelom pañstw cz³onkowskich oraz cz³onkom ich rodzin: wspó³ma³-

¿onkom, nieletnim zstêpnym oraz wstêpnym pozostaj¹cych na ich utrzymaniu.

ETS rozci¹gn¹³ uprawnienia wspó³ma³¿onka na konkubenta pozostaj¹cego w trwa-

³ym zwi¹zku, traktuj¹c je jednak mutatis mutandis jako korzyæ socjaln¹, pozwa-

laj¹c¹ pracownikowi migracyjnemu na ³atwiejsz¹ adaptacjê w nowym rodowisku.

Osoby zatrudnione uzyskuj¹ automatycznie prawo pobytu przez okres 5 lat, auto-

matycznie odnawialne. S¹ one traktowane zgodnie z klauzul¹ narodow¹, tzn. przy-

s³uguje im dostêp do wszelkiego rodzaju u³atwieñ i wiadczeñ socjalnych (w tym

stypendiów szkolnych, zasi³ków rodzinnych itp.) na tych samych zasadach, co

w³asnym obywatelom danego pañstwa, w którym przebywaj¹.

Wy³¹czenie z zasady swobodnego przep³ywu osób dotyczy zatrudnienia

w s³u¿bie publicznej. Pojêcie to jest w prawie wspólnotowym interpretowane

restryktywnie i dotyczy stanowisk zwi¹zanych z wykonywaniem zadañ powie-

rzonych przez prawo publiczne i zwi¹zanych z odpowiedzialnoci¹ za ochronê

interesów pañstwa. W praktyce wy³¹czenie to obejmuje: wojsko, policjê, dyplo-

macjê, wymiar sprawiedliwoci oraz s³u¿by podatkowe. Trybuna³ kilkakrotnie

wypowiada³ siê przeciwko rozszerzaniu pojêcia s³u¿by publicznej na wszystkie

osoby zatrudnione w instytucjach pañstwowych, w szczególnoci podkreli³ nie-

legalny charakter prawa belgijskiego, wymagaj¹cego posiadania obywatelstwa

tego pañstwa od kolejarzy oraz osób zatrudnionych w administracji miejskiej,

a tak¿e prawa francuskiego, zgodnie z którym pielêgniarzami w szpitalach pañ-

stwowych mogli byæ wy³¹cznie obywatele francuscy

Drugie ograniczenie przewidziane w Traktacie dotyczy porz¹dku publiczne-

go, bezpieczeñstwa publicznego i zdrowia publicznego. Regulacjê szczegó³ow¹

wprowadzi³a dyrektywa 64/221

. Odnonie porz¹dku i bezpieczeñstwa publicz-

nego podstawowe znaczenie ma wymóg oceniania indywidualnego zachowania

danej osoby, a nie przyk³adowo jej przynale¿noci do okrelonej grupy spo-

³ecznej lub organizacji. Najbardziej znanym przyk³adem jest orzeczenie ETS w

sprawie Y. van Duyn

, obywatelki holenderskiej, która zamierza³a podj¹æ pracê

w orodku scjentologicznym w Wielkiej Brytanii. Koció³ scjentologiczny nie

Por. odpowiednio sprawy 149/79 Komisja v. Belgia, Zb. Orz. 1982, s. 1845; oraz 307/84 Komisja v. Francja,

Zb. Orz. 1986, s. 1725.

Dz. Urz. 1964 s. 850.

Sprawa 41/74 Y. Van Duyn v. Home Office, Zb. Orz. 1974, s. 1337; Orzecznictwo, s. 544.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

jest tam zakazany, lecz traktowany jako szkodliwy spo³ecznie. W kolejnych orze-

czeniach Trybuna³ podkreli³ zakaz powo³ywania siê na prewencjê ogóln¹ w kon-

tekcie porz¹dku publicznego. Z kolei w przypadku obywatela w³oskiego

R. Rutili

, dzia³acza zwi¹zkowego, któremu decyzj¹ administracyjn¹ zakazano

wjazdu do niektórych departamentów francuskich, Trybuna³ podkreli³, ¿e nie

wolno podejmowaæ w stosunku do obywateli innych pañstw cz³onkowskich

Wspólnoty rodków innych ni¿ te, które przewidziane s¹ przez miejscowe prawo

wobec w³asnych obywateli (w tym przypadku: nakazu osiedlenia siê w okrelo-

nym miejscu, prawo pobytu wynikaj¹ce z prawa wspólnotowego obejmuje bo-

wiem ca³e terytorium pañstwa cz³onkowskiego, a nie jego czêæ). Przy okazji

sformu³owano zasady proceduralne, zw³aszcza obowi¹zek uzasadnienia decyzji

o deportacji, a tak¿e prawo do odwo³ania siê od decyzji.

W odniesieniu do koniecznoci ochrony zdrowia publicznego, ustalona zosta-

³a lista chorób, które mog¹ stanowiæ przes³ankê odmowy wjazdu na terytorium

innego pañstwa cz³onkowskiego. Lista ta obejmuje: grulicê, choroby wenerycz-

ne i powa¿ne choroby umys³owe.

Rozporz¹dzenie 1408/71

100

kodeks socjalny Wspólnoty reguluje zasady

stosowania re¿imów ubezpieczeñ spo³ecznych pracowników i cz³onków ich ro-

dzin przy obowi¹zywaniu regu³y równego traktowania (niedyskryminacji), jed-

noci terytorialnej i jednoci ubezpieczeñ spo³ecznych. Rozporz¹dzenie dotyczy

zasi³ków chorobowych i macierzyñskich, zasi³ków inwalidzkich, emerytur, zasi³-

ków pogrzebowych, zasi³ków i rent z tytu³u chorób zawodowych, zasi³ków ro-

dzinnych i zasi³ków dla bezrobotnych. Regulacja ta stwierdza, ¿e w³aciwa dla

ubezpieczeñ spo³ecznych pracownika jest instytucja ubezpieczeniowa pañstwa,

w którym dana osoba jest zatrudniona (lex laboris). wiadczenia z jednego tytu³u

mo¿na pobieraæ wy³¹cznie od instytucji ubezpieczeniowej jednego pañstwa,

z wyj¹tkiem wiadczeñ z tytu³u inwalidztwa oraz emerytur. Okresy ubezpiecze-

nia s¹ sumowane. Wspólnotowe prawo socjalne opiera siê ponadto na zasadzie

eksportu wiadczeñ, tj. mo¿liwoci przekazywania wiadczeñ nabytych przez oby-

wateli innych pañstw za granicê, do kraju miejsca zamieszkania. W sposób ana-

logiczny do pracowników traktowane s¹ osoby pracuj¹ce na w³asny rachunek (na

podstawie odrêbnych przepisów rozporz¹dzenia 1390/81).

Rozporz¹dzenie 1408/71 nie obejmuje wiadczeñ z tytu³u pomocy spo³ecznej

(ETS interpretowa³ to pojêcie w¹sko, stosuj¹c test potrzeb ¿yciowych jako kryte-

rium kwalifikacji wiadczeñ jako pomocy). Pocz¹wszy od lat 80. wiele wiad-

czeñ, które poprzednio mog³yby byæ traktowane jako pomoc socjalna, zosta³o

Sprawa 36/75 R. Rutili v. Minister spraw wewnêtrznych [Francji], Zb. Orz. 1975, s. 1219; Orzecznictwo

s. 546.

100

Dz. Urz. L 149 z 5 lipca 1971 r.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

zakwalifikowanych przez Trybuna³ jako korzyæ spo³eczna w rozumieniu roz-

porz¹dzenia 1612/68 i tym samym rozci¹gniêtych na pracowników migracyjnych.

Prawo do swobodnego przemieszczania siê w pocz¹tkowym okresie by³o ogra-

niczone do pracowników i osób zamierzaj¹cych podj¹æ pracê. Stopniowo rozsze-

rzano je na inne kategorie osób, zw³aszcza na emerytów i studentów. Warunkiem

uzyskania prawa pobytu jest posiadanie ubezpieczenia chorobowego oraz nieko-

rzystanie ze wiadczeñ z tytu³u pomocy spo³ecznej w pañstwie pobytu.

Swoboda przemieszczania siê w obrêbie Wspólnoty obejmuje wy³¹cznie oby-

wateli pañstw cz³onkowskich. Wi¹¿e siê z tym pojêcie obywatelstwa Unii, które

stanowi wyró¿nik kategorii osób uprawionych do swobodnego poruszania siê. Po-

jêcie to, wprowadzone przez traktat z Maastricht, nie ma wiêkszego znaczenia prak-

tycznego (³¹czy siê z nim, poza swobod¹ przep³ywu osób wynikaj¹c¹ i tak

z przepisów TWE, prawo do uczestniczenia w wyborach lokalnych i wyborach do

Parlamentu Europejskiego w pañstwie pobytu, a tak¿e mo¿liwoæ korzystania

z ochrony dyplomatycznej ze strony placówek dyplomatycznych i konsularnych

innych pañstw cz³onkowskich pod warunkiem oczywicie, ¿e prawo takie bêdzie

uznane przez pañstwo trzecie oraz uprawnienie do sk³adania skarg i wniosków do

europejskiego ombudsmana). W ostatnich latach Trybuna³ stara siê podnieæ rangê

obywatelstwa europejskiego, wywodz¹c zeñ uprawnienia jednostek zwi¹zane ze

swobod¹ przep³ywu (np. uprawnienia do wiadczeñ socjalnych)

101

3. Swobodny przep³yw us³ug i swoboda przedsiêbiorczoci

(prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej)

Dzia³alnoci¹ gospodarcz¹ jest ka¿da dzia³alnoæ podejmowana w celu zy-

sku, bez wzglêdu na formê. Dla swobody tej dzia³alnoci i zak³adania firm (przed-

siêbiorczoci) kluczowe znaczenie ma art. 52 TWE stanowi¹cy, ¿e w okresie

przejciowym maj¹ zostaæ zniesione wszelkie ograniczenia tej swobody. Pro-

gram ustalony w grudniu 1961 roku okreli³ podmioty uprawnione do korzysta-

nia ze swobody, listê praktyk i wymogów uznanych za zakazane oraz tymczasowe

zasady uznawania wiadectw i dyplomów. W orzecznictwie stwierdzono przy

tym

102

, ¿e swoboda przedsiêbiorczoci z art. 43 (ex art. 52) TWE powinna byæ

bezporednio stosowana od koñca okresu przejciowego i opieraæ siê na zasa-

dzie traktowania narodowego. Zakazane s¹ wszelkie formy dyskryminacji

cudzoziemców, zarówno jawnej, jak i ukrytej. Wszelkie przeszkody w tym wzglê-

dzie powinny byæ eliminowane stopniowo poprzez harmonizacjê prawa i wza-

jemne uznanie dyplomów.

101

Sprawa C-85/96 M. Martinez Sala v. Freistaat Bayern, Zb. Orz. 1998, s. I-2691, Orzecznictwo s. 516.

102

Por. zw³aszcza sprawê 2/74 J. Reyners v. Pañstwo belgijskie, Zb. Orz. 1974, s. 631; Orzecznictwo s. 592.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

Szczegó³owe zasady znoszenia barier we wspólnotowej zasadzie swobody

przedsiêbiorczoci i wiadczenia us³ug dotycz¹ poszczególnych grup zawodo-

wych: adwokatów (obecnie dyrektywa 77/249), artystów, architektów (dyrekty-

wa 85/384), zawodów medycznych (dyrektywy 75/362 i 363; 77/452 i 453,

i inne). Istotne znaczenie dla interpretacji tych swobód mia³o równie¿ orzecznic-

two ETS. Wreszcie dyrektywa 89/48

103

okreli³a zasady wzajemnego uznania

dyplomów szkó³ wy¿szych. Wprowadzi³a ona ekwiwalentnoæ studiów trwaj¹-

cych co najmniej 3 lata, z zachowaniem mo¿liwoci dodatkowych egzaminów

kwalifikacyjnych lub nakazu sta¿u zawodowego.

Swoboda przedsiêbiorczoci i zak³adania firm dotyczy nie tylko osób fizycz-

nych, lecz równie¿ osób prawnych; przepisy TWE stosuje siê odpowiednio. Prze-

niesienie siedziby osoby prawnej jest mo¿liwe zgodnie z prawem w³aciwym dla

danej korporacji. Problem ten wynikn¹³ w rozpatrywanej przez ETS sprawie Daily

Mail

104

, w której s¹d ten musia³ orzec, czy osoba prawna prawa brytyjskiego

mo¿e, opieraj¹c siê na zasadzie swobody przedsiêbiorczoci, przenieæ siedzibê

do Holandii bez zgody ministra finansów (chodzi³o o nadzór podatkowy), nie

trac¹c przy tym swej podmiotowoci prawnej. Trybuna³ w konkretnym przypad-

ku tak¹ mo¿liwoæ odrzuci³, a w³aciwie uzale¿ni³ od zgody w³aciwego organu

pañstwowego. W kolejnym orzeczeniu podkreli³ jednak, ¿e nie mo¿na odmówiæ

prawa przeniesienia siê do Danii spó³ki za³o¿onej w Wielkiej Brytanii przez oby-

wateli duñskich, nawet je¿eli istnieje powa¿ne podejrzenie, i¿ zosta³a ona za³o¿o-

na za granic¹ w celu obejcia prawa duñskiego, nakazuj¹cego posiadanie przez

spó³kê pewnego minimalnego kapita³u za³o¿ycielskiego (orzeczenie w sprawie

Centros

105

z 1999 r.).

wiadczenie us³ug ponad granicami reguluj¹ art. 49 55 TWE. Us³ugi to wszel-

kiego rodzaju dzia³alnoæ inna ni¿ uregulowana szczegó³owymi przepisami TWE.

Najwiêkszym problemem jest dyskryminacja nie ze wzglêdu na obywatelstwo, lecz

ze wzglêdu na miejsce zamieszkania. W odró¿nieniu od prowadzenia dzia³alnoci

gospodarczej, od us³ugodawcy nie wolno bowiem wymagaæ posiadania sta³ej sie-

dziby w pañstwie, w którym wiadczy us³ugi. Tym samym jakiekolwiek przepisy

ograniczaj¹ce tê swobodê s¹ nielegalne. W orzeczeniu w sprawie Säger, dotycz¹-

cym dostêpu firm brytyjskich do niektórych us³ug patentowych w Niemczech,

Trybuna³ podkreli³ jednoznacznie, ¿e chodzi nie tylko o eliminacjê przeszkód

o charakterze dyskryminacyjnym w obrocie miêdzy pañstwami cz³onkowskimi,

ale w ogóle o wyeliminowanie wszelkich barier

106

. Prowadzenie dzia³alnoci

103

Dz. Urz. 1988 L 19/16.

104

Sprawa 81/87 Królowa v. Skarb Pañstwa i Poborcy Podatkowi, ex parte Daily Mail, Zb. Orz. 1988, s. 5483;

Orzecznictwo s. 617.

105

Sprawa C-212/97 Centros Ltd. v. Erhvers- og Selbskabsstyrelsen, Orzecznictwo s. 621.

106

Sprawa C-76/90 M. Säger v. Dennemeyer Co. Ltd., Zb. Orz. 1991, s. I-4221, Orzecznictwo s. 693.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

odbywa siê zgodnie z przepisami pañstwa, na terytorium którego skierowana jest

us³uga, aczkolwiek w orzecznictwie stwierdzono, ¿e nie zawsze i nie we wszyst-

kich przypadkach ustawodawstwo to stosuje siê do us³ugodawców maj¹cych sie-

dzibê w innych pañstwach cz³onkowskich.

Szczególna regulacja dotyczy us³ug ubezpieczeniowych (dyrektywy 72/239

i 79/267, nastêpnie 78/473 i 88/357) i bankowych (dyrektywy 77/780 i 89/646).

Banki dopuszczone do dzia³alnoci w jednym pañstwie cz³onkowskim na podsta-

wie obowi¹zuj¹cych w nim przepisów (zharmonizowanych) mog¹ wiadczyæ

us³ugi na ca³ym terytorium Wspólnoty. Nadzór sprawuje pañstwo, w którym bank

ma siedzibê lub g³ówne przedsiêbiorstwo. Us³ugi ubezpieczeniowe wymagaj¹

dalszej regulacji.

Obecnie realizowany jest obszerny program harmonizacji prawa dotycz¹cego

us³ug audiowizualnych i telewizyjnych, tak w zakresie norm technicznych, jak

i programowych, przy czym emisja telewizyjna traktowana jest jako us³uga i pod-

porz¹dkowana normalnym regu³om konkurencji.

W ostatnich latach liczne orzeczenia Trybuna³u dotyczy³y wzajemnego sto-

sunku pomiêdzy poszczególnymi swobodami, jak równie¿ mo¿liwoci ich ogra-

niczania. Trybuna³ podkreli³ na przyk³ad, ¿e firma maj¹ca przynale¿noæ

pañstwow¹ jednego z pañstw cz³onkowskich, wiadcz¹ca us³ugi w innym pañ-

stwie cz³onkowskim, mo¿e korzystaæ z pracowników bêd¹cych obywatelami pañ-

stwa macierzystego firmy nawet wtedy, gdy wyj¹tkowo w odniesieniu do tego

pañstwa wy³¹czona jest swoboda przep³ywu pracowników. Sytuacja taka podle-

ga bowiem przepisom o swobodzie przep³ywu us³ug

107

. Korzystanie z takich pra-

cowników nie wymaga przy tym zgody pañstwa przyjmuj¹cego ani zezwoleñ na

pracê. Co wiêcej, w innym orzeczeniu ETS uzna³ za zgodne z prawem wspólno-

towym korzystanie przez firmê wiadcz¹c¹ us³ugi w innym pañstwie cz³onkow-

skim z pracowników bêd¹cych obywatelami pañstwa trzeciego (w tym przypadku:

Maroka), je¿eli byli regularnie zatrudnieni przez tê firmê przed podjêciem us³ug

108

Kolejne orzeczenia dotyczy³y rozró¿nienia pomiêdzy swobodami przep³ywu us³ug

i towarów oraz przep³ywu us³ug i prowadzenia dzia³alnoci gospodarczej (przed-

siêbiorczoci)

109

. W sprawie Schindlerów ETS uzna³, ¿e kwestionowane przez

brytyjskie w³adze celne przesy³ki zawieraj¹ce losy loterii holenderskich, dystrybu-

owane przez pozwanych w Wielkiej Brytanii, nie s¹ objête swobod¹ przep³ywu

107

Sprawa C-113/89 Rush Portuguesa Lda v. Office national dimmigration, Zb. Orz. 1990, s. I-1417; Orzecznic-

two s. 634.

108

Sprawa C-43/93 R. Vander Elst v. Office des migrations internationales, Zb. Orz. 1994, s. I-3803; Orzecznic-

two, s. 637.

109

Odpowiednio sprawy C-275/92 Her Majestys Customs and Excise v. G. Schindler i J. Schindler, Zb. Orz.,

1994, s. I-1039; Orzecznictwo s. 640; oraz C-55/94 R. Gebhard v. Consiglio dellOrdine degli Avvocati

e Procuratori di Milano, Zb. Orz. 1995, s. I-4165, Orzecznictwo s. 646.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

towarów, lecz swobod¹ wiadczenia us³ug, jako materia³y potrzebne do organi-

zowania us³ugi na terytorium Zjednoczonego Królestwa. W sprawie Gebhard

natomiast Trybuna³ wskaza³, ¿e swoboda przedsiêbiorczoci dotyczy sta³ej i ci¹-

g³ej dzia³alnoci polegaj¹cej na kontaktowaniu siê z klientami. Tym samym ró¿ni

siê ona od wiadczenia us³ug, z za³o¿enia polegaj¹cego na kontaktach z klientami

sporadycznych. Korzystanie ze swobody przedsiêbiorczoci musi jednak odby-

waæ siê zgodnie z przepisami pañstwa cz³onkowskiego, na terytorium którego

prowadzona jest dzia³alnoæ. Zarówno te orzeczenia, jak i kilka innych

110

, do-

puszczaj¹ mo¿liwoæ wprowadzania przez pañstwa cz³onkowskie ograniczeñ

dotycz¹cych zakresu, charakteru lub sposobu wykonywania okrelonych czyn-

noci z przyczyn usprawiedliwionych interesem publicznym (ochron¹ konsumenta,

bezpieczeñstwem obrotu itp.), pod warunkiem wszelako, ¿e przyjmowane rodki

s¹ proporcjonalne do zamierzonego celu, niezbêdne i konieczne. Tym samym

Trybuna³ rozci¹gn¹³ zasady orzeczenia Cassis de Dijon na swobody przep³ywu

osób, us³ug i przedsiêbiorczoci.

4. Podstawowe zagadnienia prawa konkurencji

System wspólnotowego prawa konkurencji jest du¿o wê¿szy ni¿ w prawie

polskim, obejmuje w zasadzie trzy elementy: zakaz karteli, zakaz wykorzystywa-

nia pozycji dominuj¹cej oraz zakaz pomocy pañstwa.

Zakaz karteli
Przepis art. 3 TWE stanowi, ¿e jednym z celów Wspólnoty jest ustanowienie

wolnej i uczciwej konkurencji na ca³ym obszarze Wspólnoty. W istocie konku-

rencja we Wspólnocie Europejskiej nie jest wolna, lecz sterowana nakierowana

na ochronê ma³ych i rednich przedsiêbiorstw.

Art. 81 TWE stwierdza niewa¿noæ z mocy prawa wszystkich porozumieñ

miêdzy przedsiêbiorstwami, decyzji grup przedsiêbiorstw oraz uzgodnionych prak-

tyk, które mog³yby wp³ywaæ na handel miêdzy pañstwami cz³onkowskimi i któ-

rych przedmiotem jest unikniêcie, ograniczenie lub naruszenie konkurencji na

obszarze wspólnego rynku. Pojêcie umów oznacza dla potrzeb art. 81 wszelkie

porozumienia, równie¿ nieformalne, natomiast jako uzgodnione praktyki traktowa-

ne s¹ wszelkiego rodzaju kontakty, tak¿e nieformalne, prowadz¹ce do zast¹pienia

110

W sprawie C-384/93 Alpine Investments v. Minister finansów [Holandii], Zb. Orz. 1995, s. I-1141; Orzecz-

nictwo s. 653, sêdziowie luksemburscy zaakceptowali mo¿liwoæ ograniczenia oferowania us³ug finanso-

wych z zagranicy przez telefon bez upowa¿nienia potencjalnego us³ugobiorcy; natomiast w sprawie C-415/

93 URBSF v. J. Bosman, Zb. Orz. 1995, s. I-4921, Orzecznictwo s. 564, Trybuna³ podkreli³, ¿e przyczyny

ograniczenia transferów pi³karskich (zapewnienie równowagi finansowej klubów pi³karskich oraz wspó³-

zawodnictwa miêdzy klubami) nie uzasadniaj¹ restrykcji i s¹ nieproporcjonalne do zamierzonych celów;

tym samym Trybuna³ nie wykluczy³, ¿e inne uzasadnienie ograniczenia swobody przep³ywu osób mo¿e

zostaæ przezeñ zaakceptowane.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

konkurencji wspó³prac¹

111

. Wreszcie pod pojêciem przedsiêbiorstwa nale¿y ro-

zumieæ wszystkie osoby fizyczne lub prawne prowadz¹ce dzia³alnoæ gospodar-

cz¹

112

. Zakazane s¹ równie¿ umowy pomiêdzy firmami zagranicznymi, je¿eli

wywieraj¹ one skutek na terytorium Wspólnoty

113

, dopuszcza siê natomiast poro-

zumienia miêdzy przedsiêbiorstwami wspólnotowymi, ograniczaj¹ce konkuren-

cjê na rynkach trzecich. Nie nale¿¹ do umów i praktyk uzgodnionych porozumienia

miêdzy przedsiêbiorstwem g³ównym i jego filiami, ustawodawstwo wewnêtrzne

nakazuj¹ce okrelone zachowania (aczkolwiek na pañstwach cz³onkowskich ci¹¿y

obowi¹zek z art. 10 TWE powstrzymania siê od stanowienia prawa, które mia³oby

charakter antykonkurencyjny) oraz dzia³ania jednostronne przedsiêbiorstw (pojê-

cie zmowy kartelowej zak³ada wspó³dzia³anie przynajmniej dwóch podmiotów).

O naruszeniu art. 81 decyduje skutek, tj. zak³ócenie konkurencji, nawet je¿eli

nie jest on zamierzony, lecz uboczny. Skutek ten musi przy tym byæ istotny, co

ocenia siê, bior¹c pod uwagê rozmiary rynku, udzia³ przedsiêbiorstw w struktu-

rze produkcji lub zbytu, ewentualne istnienie innych porozumieñ itp. Zasadê tê

okrela siê jako de minimis. W praktyce ETS przyjêto, ¿e skutek istotny wywiera-

j¹ porozumienia przedsiêbiorstw, których udzia³ w rynku przekracza 5 procent.

Zakaz umów obejmuje porozumienia poziome i pionowe. Pierwsze z nich s¹

to umowy miêdzy przedsiêbiorstwami dzia³aj¹cymi na tym samym szczeblu pro-

dukcji lub dystrybucji (np. dotycz¹ce ustalania cen, ograniczenia produkcji, po-

dzia³u rynku w tym zw³aszcza porozumienia zapewniaj¹ce ca³kowit¹ ochronê

terytorialn¹), drugie dotycz¹ stosunków miêdzy producentami i sprzedawcami

(np. zakaz eksportu i reeksportu, wy³¹czenie importu równoleg³ego, tj. importu

poza sieci¹ oficjalnych przedstawicieli). Wa¿ne jest przy tym, ¿e Wspólnota przy-

wi¹zuje du¿o wiêksze znaczenie do konkurencji pomiêdzy ró¿nymi przedstawi-

cielami tego samego producenta ni¿ pomiêdzy ró¿nymi producentami (np. do

konkurencji pomiêdzy poszczególnymi dealerami Fiata ni¿ pomiêdzy Fiatem

i Nissanem). Typowymi praktykami objêtymi zakazem karteli z art. 81 TWE s¹

umowy i porozumienia: ustalaj¹ce ceny i warunki sprzeda¿y, ograniczaj¹ce lub

kontroluj¹ce produkcjê, ustanawiaj¹ce podzia³ rynku, dyskryminuj¹ce niektórych

uczestników obrotu gospodarczego oraz nakazuj¹ce transakcje wi¹zane.

111

W jednej ze sztandarowych spraw dotycz¹cych zakazu karteli, 48/69 Imperial Chemical Industries v. Komisja

(tzw. sprawa barwników anilinowych), Zb. Orz. 1972, s. 619; Orzecznictwo s. 737, Trybuna³ uzna³, ¿e sam

fakt spotkañ przedstawicieli firm produkuj¹cych barwniki przed nastêpuj¹cymi na przestrzeni kilku miesiêcy

podwy¿kami cen przez poszczególne przedsiêbiorstwa, wystarcza do stwierdzenia, i¿ w istocie nast¹pi³o po-

rozumienie. Odrzucono przy tym argument zainteresowanych firm, jakoby zachowanie takie by³o charaktery-

styczne dla rynku oligopolistycznego.

112

Komisja uzna³a za zmowê kartelow¹ porozumienie miêdzy czterema piewakami maj¹cymi nagrywaæ dla

radia w³oskiego RAI operê G.Verdiego Don Carlos.

113

Tak orzeczenie ETS w cytowanej wy¿ej sprawie kartelu celulozowego 89 /85 Ahlström Osakeyhtiö.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

Podsumowaniem filozofii wspó³czesnego prawa kartelowego jest orzeczenie

w sprawie Metro

114

. Firma Metro jest w³acicielem sieci supermarketów w Niem-

czech. Poniewa¿ producent sprzêtu elektronicznego, SABA, odmówi³ dostaw

swych produktów do supermarketów, twierdz¹c, ¿e nie dysponuj¹ one wystarcza-

j¹co wykwalifikowanymi sprzedawcami, Metro oskar¿y³o tê firmê przed Komi-

sj¹ o praktyki kartelowe. Komisja uzna³a racje SABY, w zwi¹zku z czym Metro

odwo³a³o siê do Trybuna³u. ETS stwierdzi³, ¿e system konkurencji polega nie

tylko na wspó³zawodnictwie cenowym, lecz równie¿ jakociowym. Selektywna

dystrybucja nie jest wiêc zakazana, je¿eli opiera siê na jednoznacznie sformu³o-

wanych, obiektywnych kryteriach, dostêpnych dla wszystkich sprzedawców.

Postêpowanie w sprawach o naruszenie art. 81 TWE okrela rozporz¹dzenie

17/62 z 6 lutego 1962 r.

115

Podstawowe kompetencje przys³uguj¹ Komisji, która

podejmuje dzia³ania z inicjatywy w³asnej, na wniosek innych podmiotów lub po

otrzymaniu proby o zwolnienie indywidualne od zakazu karteli albo o tzw. ne-

gative clearance (zawiadczenie o braku zainteresowania Komisji danym poro-

zumieniem). Po zbadaniu sprawy Komisja:

(a) udziela zwolnienia indywidualnego (tj. dopuszcza porozumienie, nawet je-

¿eli formalnie jest ono sprzeczne z art. 81);

(b) wydaje tzw. comfort letter (tj. formalne pismo zamykaj¹ce postêpowanie,

potwierdzaj¹ce brak naruszenia art. 81; kwalifikuj¹ce umowê jako podle-

gaj¹c¹ zwolnieniu grupowemu); albo

grzywnê siêgaj¹c¹ 10 proc. rocznych obrotów firmy w skali globalnej.

Umowa sprzeczna z art. 81 jest niewa¿na z mocy traktatu. Komisja nie

mo¿e na³o¿yæ grzywny w sytuacji, gdy zainteresowane firmy same notyfi-

kowa³y porozumienie Komisji z wnioskiem o jego zatwierdzenie.

Oprócz zwolnieñ indywidualnych, traktat dopuszcza w art. 81(3) zwolnienia

grupowe. Podlegaj¹ nim umowy s³u¿¹ce wzrostowi produkcji i dystrybucji towa-

rów oraz postêpowi technicznemu, je¿eli nie nak³adaj¹ nieproporcjonalnych re-

strykcji i nie pozwalaj¹ na wyeliminowanie konkurencji w nadmiernym stopniu.

Komisja upowa¿niona jest do wydawania rozporz¹dzeñ zwalniaj¹cych grupowo

pewne umowy typowe (dot¹d m.in. porozumienia o wy³¹cznej sprzeda¿y, umo-

wy franchisingowe, know-how, o sprzeda¿y i serwisie samochodów, umowy miê-

dzy towarzystwami lotniczymi o wspó³pracy i wspólnej eksploatacji, umowy

badawczo-rozwojowe). Wydaj¹c odpowiednie przepisy, Komisja okrela ka¿do-

razowo klauzule zabronione (czarne) oraz dopuszczalne (bia³e) w umowach

114

Sprawa 26/76 Metro SB Großmärkte GmbH v. Komisja i SABA, Zb. Orz. 1977, s. 1875; Orzecznictwo s. 752.

115

Dz. Urz. nr 13, s. 204.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

odpowiedniego typu. Automatycznie wa¿ne bêd¹ tylko porozumienia niezawie-

raj¹ce klauzul zabronionych.

Szczególny nacisk k³adzie siê obecnie na deregulacjê dziedzin tradycyjnie

nale¿¹cych do monopoli pañstwa, w szczególnoci: telekomunikacji, us³ug pocz-

towych, dostaw energii elektrycznej i gazu. Dzia³ania Wspólnoty nakierowane s¹

na dostêp nowych uczestników obrotu do istniej¹cych sieci przesy³owych i ³¹czy,

bêd¹cych w³asnoci¹ dawnych monopolistów.

Zakaz wykorzystywania pozycji dominuj¹cej
Art. 82 TWE ustanawia zakaz nadu¿ywania pozycji dominuj¹cej. Formu³a ta

oznacza, ¿e pozycja monopolistyczna sama w sobie nie jest jeszcze naruszeniem

prawa wspólnotowego. Nielegalne jest jedynie jej nadu¿ywanie, tj. np. narzuca-

nie nieuczciwych cen, ograniczanie produkcji lub sprzeda¿y, dyskryminacja nie-

których podmiotów gospodarczych lub stosowanie transakcji wi¹zanych.

Podstawowe znaczenie dla stwierdzenia pozycji dominuj¹cej ma pojêcie rynku.

Mo¿e byæ on okrelony dla:

(a) okrelonego produktu decyduj¹ce znaczenie ma wówczas mo¿liwoæ za-

st¹pienia danego produktu przez inne, o podobnym sposobie u¿ycia. I tak

np. w sprawie bananów Chiquita

116

Trybuna³ stwierdzi³, ¿e rynek bana-

nów jest odrêbny od rynku innych owoców, poniewa¿ banany maj¹ szcze-

gólne wartoci od¿ywcze i wyj¹tkow¹ konsystencjê, które sprawiaj¹,

¿e s¹ one jedynym owocem nadaj¹cym siê do konsumpcji dla dzieci

i ludzi starszych;

(b) rodzaju produktów rynek surowców mo¿e byæ ró¿ny od rynku na towary

gotowe; pozycja dominuj¹ca mo¿e dotyczyæ tak¿e czêci zamiennych;

dukcji i konsumpcji produktu, od zwyczajów, mo¿liwoci finansowych

nabywców itp. Rynek geograficzny mo¿e obejmowaæ ca³y wiat, Wspól-

notê, jedno lub kilka pañstw, czêæ pañstwa.

Jak stwierdzi³ ETS w sprawie bananów Chiquita, pozycja dominuj¹ca ozna-

cza mo¿liwoæ samodzielnego dzia³ania na rynku, bez wzglêdu na zachowania

innych producentów, sprzedawców i klientów. Pozycjê dominuj¹c¹ okrela siê w

czasie (na ogó³ w okresie potrzebnym na budowê fabryki lub wejcie innych,

konkuruj¹cych przedsiêbiorstw na rynek). Prima facie udzia³ w rynku w wyso-

koci 70 80 proc. wiadczy o pozycji dominuj¹cej. Orzecznictwo ETS obni¿y³o te

granicê do 45 proc., je¿eli rynek jest rozdrobniony (podzielony pomiêdzy wielu

producentów lub dystrybutorów). W ka¿dym przypadku warunkiem zaistnienia

116

Sprawa 27/76 United Brands Co. i inni v. Komisja, Zb. Orz. 1978, s. 207; Orzecznictwo s. 767.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

nadu¿ycia pozycji dominuj¹cej jest wp³yw na obroty pomiêdzy pañstwami cz³on-

kowskimi (skutki w skali wykraczaj¹cej poza granice jednego pañstwa).

Nadu¿ycie pozycji dominuj¹cej mo¿e przyj¹æ charakter nadu¿ycia antykon-

kurencyjnego, tj. praktyk o charakterze wy³¹cznoci (odmowa dostaw, jednolite

ustanawianie cen, niedozwolone fuzje przedsiêbiorstw), albo nieuczciwego wy-

korzystywania pozycji dominuj¹cej (nieuczciwe ceny i warunki sprzeda¿y, dys-

kryminacja klientów, tzw. quiet life).

Zapobieganiu nadu¿ywania pozycji dominuj¹cej s³u¿yæ ma wspólnotowa kon-

trola fuzji przedsiêbiorstw. Pocz¹tkowo próby w tym kierunku podejmowa³ ETS,

rozpatruj¹c ten problem w kontekcie pozycji monopolistycznej. W najbardziej

znanym orzeczeniu tego typu w sprawie Continental Can

117

sêdziowie luk-

semburscy podkrelili, ¿e skoro art. 81 i 86 TWE maj¹ przeciwdzia³aæ antykon-

kurencyjnej koncentracji kapita³u, to trudno zaakceptowaæ sytuacjê, w której zakup

danej firmy przez firmê konkurencyjn¹ wzmacnia pozycjê tej ostatniej na rynku

do tego stopnia, ¿e w praktyce eliminuje to ca³kowicie konkurencjê. Obecnie

fuzje reguluje rozporz¹dzenie 4064/89 z 21 grudnia 1989 roku

118

. Wszystkie umo-

wy o fuzji firm, których obroty przekraczaj¹ 5 bilionów ECU w skali wiatowej

albo 250 milionów ECU w skali Wspólnoty, i które mog¹ wp³ywaæ na konkurencjê

(poprzez zapewnienie firmie pozycji dominuj¹cej), musz¹ zostaæ zatwierdzone przez

Komisjê. Propozycje umów musz¹ byæ zg³aszane Komisji, która albo wydaje zgo-

dê, albo wszczyna postêpowanie wyjaniaj¹ce, po którym akceptuje lub odrzuca

fuzjê. Fuzje przedsiêbiorstw nie przekraczaj¹ce granicy wyznaczonej przez prawo

wspólnotowe podlegaj¹ przepisom krajowym. Interesuj¹ce, ¿e ostatnie decyzje

Komisji, oparte na g³êbokiej i starannej analizie planowanych fuzji, przyczyni³y siê

do znacznego wzrostu autorytetu Komisji (w szczególnoci po zatwierdzeniu fuzji

Boeing/McDonnel Douglas).

Pomoc pañstwa
Konstrukcja pomocy opiera siê na art. 87 i 88 TWE. Generalnie przyjmuje siê,

¿e pomoc pañstwa jest niezgodna z zasadami konkurencji. W szerokim ujêciu za

pomoc pañstwa uznawana jest wszelkiego rodzaju korzyæ wiadczona z funduszy

publicznych, faworyzuj¹ca niektóre przedsiêbiorstwa i towary oraz naruszaj¹ca

konkurencjê. Decyduj¹ce znaczenie ma skutek: naruszenie konkurencji i nieko-

rzystny wp³yw na warunki obrotu miêdzy pañstwami poprzez faworyzowanie nie-

których towarów lub producentów. Ciê¿ar dowodu w tej mierze zawsze spoczywa

na Komisji. Nie bada siê przy tym rynku, jego struktury itp. Nielegalna pomoc

mo¿e byæ kierowana zarówno do przedsiêbiorstw publicznych, jak i prywatnych.

117

Sprawa 6/72 Europemballage Corp. i Continental Can Co. v. Komisja, Zb. Orz. 1973, s. 215; Orzecznictwo s.

745. W orzeczeniu tym sêdziowie przeprowadzili szczegó³ow¹ analizê struktury konkurencji na rynku puszek.

118

Dz. Urz. L 395. Prace nad rozporz¹dzeniem trwa³y 16 lat.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Nie s¹ pomoc¹ wiadczenia ogólnodostêpne dla wszystkich podmiotów go-

spodaruj¹cych, oparte na z góry znanych kryteriach, przyznawane automatycznie

pod warunkiem spe³nienia okrelonych warunków. Podstawowym wyró¿nikiem

pomocy jest wiêc jej indywidualny i uznaniowy charakter. Pomoc musi byæ wiad-

czona z funduszy publicznych, ale niekoniecznie bezporednio przez pañstwo

(zabronione s¹ np. wiadczenia przekazywane przez instytucje formalnie prywat-

ne, ale pochodz¹ce porednio ze rodków pañstwowych, na których rozdawnic-

two pañstwo zachowuje wp³yw). Do najczêstszych form pomocy nale¿¹: dotacje

inwestycyjne, subsydia na pokrycie strat bie¿¹cych, preferencyjne oprocentowa-

nie kredytów na transakcje eksportowe, preferencyjne obni¿ki ciê¿arów publicz-

nych (podatków, sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne) czy te¿ nadzwyczajne

wyp³aty w celu przyci¹gniêcia pracowników do pewnych ga³êzi przemys³u.

Ka¿da forma pomocy pañstwa musi byæ zg³aszana Komisji, która ocenia jej

dopuszczalnoæ i legalnoæ z punktu widzenia art. 87(2) i (3) TWE. Pierwszy

z tych przepisów okrela pomoc legaln¹ z mocy prawa, drugi ma charakter uzna-

niowy. Pomoc legalna obejmuje: pomoc o charakterze socjalnym dla poszczegól-

nych konsumentów, pomoc w celu likwidacji skutków katastrof ¿ywio³owych

oraz pomoc dla poszczególnych regionów RFN dotkniêtych podzia³em Niemiec.

Przy tej formie pomocy wystarczy notyfikacja przez pañstwo cz³onkowskie.

Z kolei do pomocy uznaniowej nale¿¹: pomoc w celu wspierania gospodarczego

regionów zacofanych lub dotkniêtych masowym bezrobociem, pomoc w celu

wspierania projektów o charakterze ogólnoeuropejskim lub w celu zapobie¿enia

powa¿nym trudnociom gospodarczym w którymkolwiek pañstwie cz³onkow-

skim, pomoc dla pewnych dziedzin gospodarki, pomoc we wspieraniu kultury

i ochronie dziedzictwa kulturalnego. Ponadto Rada mo¿e poprzez decyzjê okre-

liæ inne formy pomocy, które mog¹ byæ zatwierdzane przez Komisjê. Notyfika-

cja tych form pomocy musi byæ szczegó³owa i obejmowaæ dog³êbn¹ analizê,

poniewa¿ chodzi o wyj¹tki od zasady nielegalnoci pomocy (ocenia siê cel

pomocy musi mieæ charakter ponadnarodowy proporcjonalnoæ i koniecz-

noæ, a tak¿e po³¹czony z przyznaniem pomocy plan restrukturyzacji firmy lub

ga³êzi gospodarki).

W przypadku stwierdzenia przez Komisjê wypadku nowej pomocy pañstwa

lub zmiany pomocy dawniej zatwierdzonej, postêpowanie Komisji jest nastêpu-

j¹ce: mo¿e ona za¿¹daæ od pañstwa cz³onkowskiego zawieszenia wyp³acania po-

mocy a¿ do czasu zbadania sprawy oraz dostarczenia wszelkich materia³ów,

informacji i danych koniecznych dla oceny zgodnoci pomocy z zasadami rynku

wewnêtrznego. Je¿eli pomoc zostanie uznana za niezgodn¹ z prawem wspólnoto-

wym, musi zostaæ zwrócona.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

EUROPEJSKIE PRAWO MATERIALNE

Interesuj¹ce, ¿e pomimo intensywnego nadzoru ze strony Komisji wolumen

pomocy pañstwowej gwa³townie ronie i w latach 1992-1994 wynosi³ 43 miliar-

dy ECU. Szczególnie niepokoj¹cy jest wzrost pomocy ad hoc (poza uzgodniony-

mi programami), acz powi¹zanej z restrukturyzacj¹ przedsiêbiorstw (wzrost ten

siêgn¹³ 36 proc. w roku 1994). Przoduj¹ w zakresie pomocy Niemcy rednia

pomoc dla przedsiêbiorstwa w dawnej NRD wynosi 11.610 ECU na jednego

zatrudnionego przy redniej wspólnotowej 1.400 ECU.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

ROZDZIA£ X

WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEÑSTWA

(II FILAR UE)

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeñstwa, wprowadzona przez traktat

z Maastricht, stanowi rozwiniêcie Europejskiej Wspó³pracy Politycznej, której

podstaw¹ by³ Jednolity Akt Europejski

119

. Najwa¿niejszymi celami Unii w tej

dziedzinie maj¹ byæ potwierdzenie to¿samoci Unii w stosunkach miêdzynaro-

dowych oraz stopniowe wprowadzenie wspólnej polityki obronnej. Wród szcze-

gó³owych zadañ wspólnej polityki wymieniono w TUE: ochronê wspólnych

wartoci, podstawowych interesów i niezale¿noci Unii, umacnianie bezpieczeñ-

stwa Unii i jej pañstw cz³onkowskich, zachowanie pokoju i bezpieczeñstwa miê-

dzynarodowego zgodnie z Kart¹ Narodów Zjednoczonych, Aktem Koñcowym

KBWE i Parysk¹ Kart¹ na Rzecz Nowej Europy, popieranie wspó³pracy miêdzy-

narodowej oraz rozwój demokracji i poszanowania praw cz³owieka.

W zakresie wspó³pracy politycznej TUE przewiduje dwie zasadnicze formy

dzia³ania

120

. Pierwsz¹ z nich jest wzmocnienie wspó³pracy pomiêdzy pañstwami

cz³onkowskimi, które powinno nastêpowaæ poprzez koordynacjê dzia³añ tych

pañstw oraz poprzez wypracowywanie wspólnego stanowiska Unii, zajmowane-

go przez Radê tak czêsto, jak tylko bêdzie to konieczne (art. 12 TUE). Pañstwa

cz³onkowskie zobowi¹zane s¹ ponadto do koordynowania swych stanowisk

w ramach konferencji miêdzynarodowych oraz w szczególnoci w organiza-

cjach miêdzynarodowych. To ostatnie zobowi¹zanie zosta³o wprowadzone do trak-

tatu na ¿¹danie W³och, które chcia³y w ten sposób zobowi¹zaæ unijnych sta³ych

cz³onków Rady Bezpieczeñstwa ONZ do respektowania na forum Rady decyzji

podejmowanych przez Uniê. Poniewa¿ wy³¹czona jest kontrola wspólnej polityki

zagranicznej przez Trybuna³ Sprawiedliwoci, pañstwa cz³onkowskie ponosz¹

tylko odpowiedzialnoæ polityczn¹ za swe dzia³ania przed Rad¹.

119

W istocie pewne formy wspó³pracy w zakresie polityki zagranicznej istnia³y du¿o wczeniej i zosta³y zapo-

cz¹tkowane tzw. raportem luksemburskim z 27 padziernika 1970 roku.

120

W praktyce czêsto spotykanym, acz nie wymienionym w Traktacie instrumentem Unii s¹ owiadczenia doty-

cz¹ce sytuacji miêdzynarodowej, przeciêtnie w liczbie dwóch tygodniowo.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA (II FILAR UE)

Drug¹ form¹ w³aciw¹ dla polityki zagranicznej jest podejmowanie wspólne-

go dzia³ania przez Uniê (art. 13 TUE). Traktat ustanawia w tym zakresie jedynie

procedury, pozostawiaj¹c zakres ewentualnych wspólnych dzia³añ póniejszym

ustaleniom. W praktyce dotyczyæ one maj¹ Europy i obszaru Morza ródziemne-

go; kwestie szczególnych powi¹zañ wynikaj¹cych z dekolonizacji zostaj¹ w ge-

stii dyplomacji narodowych. Wy³¹czone s¹ zagadnienia polityki bezpieczeñstwa,

realizowanej na podstawie art. 14 TUE we wspó³pracy z Uni¹ Zachodnioeuropej-

sk¹. Procedura podejmowania decyzji dotycz¹cych wspólnych dzia³añ jest doæ

skomplikowana. Najpierw Rada Europejska powinna ustaliæ ogólne ramy dzia³a-

nia. Nastêpnie na tej podstawie Rada powinna sprecyzowaæ cele wspólnego

dzia³ania, rodki dla ich osi¹gniêcia oraz zakres i czas ich stosowania. Dopiero

w trzecim stadium (realizacji) Rada kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³osów mo¿e po-

dejmowaæ decyzje operacyjne. Traktat i towarzysz¹ce mu dokumenty zawieraj¹

szereg gwarancji proceduralnych, zabezpieczaj¹cych uprawnienia pañstw cz³on-

kowskich (zw³aszcza na wypadek zasadniczej zmiany okolicznoci le¿¹cych

u podstaw wspólnego dzia³ania), mo¿liwoæ podejmowania dzia³añ jednostron-

nych w przypadku szczególnych interesów pañstwa cz³onkowskiego oraz mo¿li-

woæ niew³¹czenia siê pañstwa cz³onkowskiego do wspólnego dzia³ania, je¿eli

wynika to z jego specyficznej sytuacji. Wspólne dzia³anie jest wi¹¿¹ce dla pañstw

cz³onkowskich. Pomimo tego, w doktrynie panuje zgodny pogl¹d, ¿e wspólna

polityka zagraniczna nie narusza suwerennoci pañstw cz³onkowskich i stanowi

jedynie instrument koordynacji polityk niezale¿nych pañstw. W szczególnoci,

zgodnie z decyzjami podjêtymi na szczycie edynburskim w grudniu 1992 r., pod-

czas realizacji wspólnej polityki zagranicznej nale¿y przestrzegaæ zasady subsy-

diarnoci (a tym samym równie¿ zasady proporcjonalnoci).

Podstawow¹ rolê w realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñ-

stwa spe³nia Rada, która powinna dbaæ o spójnoæ, jednoæ i skutecznoæ dzia³añ

unijnych. Obok niej istotne zadania wykonuj¹ Coreper oraz Komitet Polityczny,

z³o¿ony z wy¿szych funkcjonariuszy MSZ pañstw cz³onkowskich. Reprezenta-

cjê Unii zapewnia przede wszystkim Prezydencja (pañstwo przewodnicz¹ce Ra-

dzie); w praktyce wiele zadañ wykonuje tzw. Trójka (poprzedni, obecny i przysz³y

przewodnicz¹cy).

Szczególn¹ rolê w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñstwa

odgrywaj¹ sankcje gospodarcze, zarówno nak³adane przez sam¹ Wspólnotê, jak

i te nak³adane przez Radê Bezpieczeñstwa ONZ. Poniewa¿ stosunki handlowe

nale¿¹ do wy³¹cznej kompetencji Wspólnoty, w przypadku na³o¿enia sankcji na

pañstwo trzecie Rada Ministrów wydaje rozporz¹dzenie o implementacji sankcji

na podstawie art. 133 TWE (dotycz¹cego wspólnej polityki handlowej) i dopiero

wtedy sankcje mog¹ byæ realizowane przez poszczególne pañstwa cz³onkowskie.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Traktat amsterdamski wprowadzi³ pewne modyfikacje II filara, pod has³em

Skutecznej i Spójnej Polityki Zagranicznej. W pierwszym rzêdzie uproszczono

struktury aktów podejmowanych w ramach II filara (wspólnej polityki zagranicz-

nej i bezpieczeñstwa). Najwa¿niejszym elementem staj¹ siê wspólne strategie,

przyjmowane w drodze konsensu przez Radê Europejsk¹. W celu ich wykonania

i na ich podstawie Rada wiêkszoci¹ kwalifikowan¹ ma przyjmowaæ wspólne

dzia³ania i stanowiska. Mo¿liwe jest tzw. konstruktywne wstrzymanie siê od

dzia³ania, pozwalaj¹ce w pewnych sytuacjach wybranym pañstwom cz³onkow-

skim na niestosowanie siê do decyzji Unii, z zastrze¿eniem wszak¿e upowa¿nie-

nia w tej mierze, a tak¿e zablokowanie decyzji w przypadku szczególnych interesów

którego z pañstw cz³onkowskich. Utworzono stanowisko Wysokiego Przedsta-

wiciela (dawnego Sekretarza Generalnego) Rady do spraw wspólnej polityki za-

granicznej i bezpieczeñstwa, który wraz z podleg³¹ mu struktur¹ instytucjonaln¹

bêdzie odpowiedzialny za planowanie polityki oraz monitorowanie wydarzeñ

miêdzynarodowych pod katem mo¿liwych implikacji dla Unii. Istotnym novum

s¹ wreszcie kompetencje Rady w zakresie podejmowania decyzji politycznych

dotycz¹cych dzia³añ humanitarnych, misji pokojowych oraz delegowania si³ zbroj-

nych w celu przywrócenia pokoju, a tak¿e upowa¿nienie Rady do wykorzystywa-

nia Unii Zachodnioeuropejskiej w celu realizacji decyzji politycznych w zakresie

wspomnianych tu operacji.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

ROZDZIA£ XI

WSPÓ£PRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNÊTRZNYCH

I WYMIARU SPRAWIEDLIWOCI (III FILAR UE)

121

Wspó³praca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoci i spraw wewnêtrznych,

potocznie zwana III filarem Unii Europejskiej, pocz¹tkowo mia³a charakter uzu-

pe³niaj¹cy w stosunku do innych materii uregulowanych przez traktat z Maastricht.

Wraz ze zmianami na mapie politycznej Europy i wzrastaj¹cymi zagro¿eniami ze

strony zorganizowanej przestêpczoci, handlu narkotykami oraz nielegalnej mi-

gracji, znaczenie tej wspó³pracy zdecydowanie wzrasta. Dobitnie wiadcz¹ o tym

reformy podjête w traktacie amsterdamskim, przenosz¹ce wiele zagadnieñ z III

filara do prawa wspólnotowego i poddaj¹ce je tym samym re¿imowi tego prawa,

zw³aszcza kompetencjom prawodawczym organów Wspólnoty.

Dla potrzeb niniejszego opracowania jednak¿e widzieæ bêdziemy III filar

w takim kszta³cie, w jakim zosta³ on okrelony w traktacie o Unii Europejskiej.

Decyduj¹ce znaczenie bêdzie mia³a systematyka traktatów, a nie przedmiot regu-

lacji. Z tego wzglêdu pominiêto wp³yw na prawo wewnêtrzne na przyk³ad aktów

prawnych formalnie nale¿¹cych do prawa wspólnotowego, a przedmiotowo do

III filara (jak np. dyrektywa Rady 91/477/EWG z 18 czerwca 1991 r. o kontroli

nad nabyciem i posiadaniem broni palnej). Po drugie, opracowanie obejmuje

w zasadzie (z nielicznymi wyj¹tkami) akty bêd¹ce w mocy. Z tego wzglêdu po-

miniêto np. instrumenty ju¿ opracowane lub podpisane, które jeszcze nie wesz³y

w ¿ycie. Równie¿ to prowadzi do pewnych komplikacji. Przyk³adowo: obowi¹-

zuje rozporz¹dzenie Rady (EWG, Euratom) nr 2988/95 z 18 grudnia 1995 r.

w sprawie ochrony interesów finansowych WE (nale¿¹ce do I filara); przepisy

tego aktu zosta³y zmodyfikowane przez konwencjê z 26 lipca 1995 r. o ochronie

interesów finansowych Wspólnoty (z dwoma protoko³ami dodatkowymi), zawart¹

na podstawie art. K.3.(2).(c ) TUE (nale¿¹c¹ wiêc do filara III). Konwencja ta nie

wesz³a jeszcze w ¿ycie, nie zosta³a wiêc uwzglêdniona w niniejszej analizie. Po-

dobnie decyzja i rozporz¹dzenie Rady 33812/94 o ustanowieniu wspólnotowego

121

Zagadnienia te s¹ w stosunkowo niewielkim stopniu znane, warto zatem przedstawiæ je adresatom niniejszego

opracowania w sposób bardziej szczegó³owy ni¿ pozosta³e kwestie.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

re¿imu kontroli towarów podwójnego zastosowania (filar I) zosta³a nastêpnie

uzupe³niona wspólnym dzia³aniem z 19 grudnia 1994 r., podjêtym na podstawie

art. J.3 TUE (II filar). Po trzecie wreszcie, w opracowaniu pominiêto zagadnienie

konwencji Rady Europy, które w przekonaniu ni¿ej podpisanego nie nale¿¹ do

acquis communautaire, aczkolwiek w istocie w znacz¹cym stopniu na nich w³a-

nie opiera siê obrót prawny pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi w sprawach

cywilnych i karnych. Sporód tych instrumentów wymieniæ nale¿y przyk³adowo:

europejsk¹ konwencjê ekstradycyjn¹ (13 grudnia 1957 r., ETS 24) wraz z protoko-

³ami dodatkowymi, europejsk¹ konwencjê o pomocy prawnej w sprawach karnych

(20 kwietnia 1959 r., ETS 30), europejsk¹ konwencjê o zwalczaniu terroryzmu (27

stycznia 1977 r., ETS 90) oraz konwencjê o praniu dochodów pochodz¹cych z prze-

stêpstw, ich ujawnianiu, zajmowaniu i przepadku (8 listopada 1990 r., ETS 141).

Zakres przedmiotowy wspó³pracy unijnej w tym zakresie zosta³ sformu³owa-

ny w przepisie art. 29 TUE. Obejmuje on prawo azylowe, zasady dotycz¹ce prze-

kraczania granic zewnêtrznych Wspólnoty, politykê migracyjn¹ oraz politykê

w stosunku do obywateli pañstw trzecich, walkê z handlem narkotykami, zwal-

czanie korupcji na skalê miêdzynarodow¹, wspó³pracê s¹dow¹ w sprawach cy-

wilnych i karnych, wspó³pracê celn¹ i wspó³pracê policyjn¹. Oprócz odrêbnoci

przedmiotowej, III filar cechuje w porównaniu z prawem wspólnotowym spe-

cyficzny charakter instytucjonalny.

Organem zarz¹dzaj¹cym tym filarem jest Rada Ministrów Sprawiedliwoci

i Spraw Wewnêtrznych. Praktyczne kierownictwo sprawuje jednak Komitet Ko-

ordynacyjny, tzw. Komitet K. 4 (obecnie po zmianie numeracji przepisów

zwany Komitetem 36)

122

, z³o¿ony z przedstawicieli pañstw cz³onkowskich (wy-

¿szych funkcjonariuszy). Oprócz praktycznej koordynacji wspó³pracy Komitet

opracowuje opinie na potrzeby Rady, a tak¿e przygotowuje materia³y na jej po-

siedzenia. W sk³ad Komitetu Koordynacyjnego wchodz¹ trzy tzw. grupy kieruj¹-

ce (Steering Groups I - III) oraz Grupa Informacji Poziomej (Horizontal

Information Group). Poszczególne grupy kieruj¹ce odpowiadaj¹ za elementy me-

rytorycznego zakresu kompetencji III filara. Grupa I (Azyl i Imigracja) obejmuje

migracjê, wizy, azyl, fa³szerstwo dokumentów, przekraczanie granic zewnêtrz-

nych, a tak¿e nadzorowanie dwóch orodków informacyjnych CIREA

i CIREFI

123

. Grupa II zajmuje siê wspó³prac¹ policyjn¹ i celn¹, przejmuj¹c zada-

nia spe³niane uprzednio przez tzw. grupê TREVI. Nadzoruje ona zwalczanie ter-

roryzmu, handlu narkotykami i przestêpczoci zorganizowanej, wspó³pracê

policyjn¹ (w tym nadzór nad Europolem) oraz wspó³pracê w sprawach celnych.

122

Nazwa ta pochodzi od przepisu art. K.4 TUE, który jest podstaw¹ funkcjonowania Komitetu.

123

Centre for Information, Reflection and Exchange on Asylum Matters; Centre for Information, Reflection and

Exchange on the Crossing of Borders and Immigration.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

Wreszcie Grupa III (Wspó³praca S¹dowa) ma za zadanie organizowanie i re-

alizacjê wspó³pracy unijnej w zakresie ekstradycji, zwalczania miêdzynarodowej

przestêpczoci zorganizowanej, dorêczania dokumentów w procedurach s¹dowych,

ujednolicenia zasad utraty prawa jazdy, a tak¿e rozwój wspólnotowego prawa

karnego oraz nadzór nad realizacj¹ konwencji wspólnotowych w dziedzinach pra-

wa karnego i cywilnego.

Pomimo wszystkich wskazanych odrêbnoci, nie mo¿na mówiæ o ca³kowitej

autonomii III filara w stosunku do prawa wspólnotowego. Przede wszystkim

wystêpuj¹ powi¹zania instytucjonalne z I filarem III Filar bêdzie podlega³ ogól-

nym wytycznym politycznym ze strony Rady Europejskiej (art. 4 TUE), tym

samym bêd¹c poddanym re¿imowi jednoci systemu Unii Europejskiej i obo-

wi¹zkowi przestrzegania acquis communautaire

124

. Po drugie, Rada Spraw

Wewnêtrznych i Wymiaru Sprawiedliwoci zast¹pi³a istniej¹ce dot¹d grupy wy-

specjalizowane (TREVI, RODOS itp.), stwarzaj¹c jednolite ramy instytucjonal-

ne. Rada jest organem uprawnionym do podejmowania decyzji

125

w zakresie III

filara, uchwalaj¹c na wniosek pañstw cz³onkowskich, a w wielu kwestiach rów-

nie¿ Komisji (w dziedzinach okrelonych w art. 29.1-6), wspólne stanowisko

126

wspólne dzia³ania

127

oraz przyjmuj¹c konwencje

128

. Oprócz tego Rada wydaje

zalecenia i podejmuje uchwa³y, poruszaj¹c siê w obrêbie form charakterystycz-

nych dla prawa miêdzynarodowego

129

. Co wiêcej, Rada mo¿e podj¹æ decyzjê

o przekazaniu pewnych kwestii do I filara, a konkretnie do jego Tytu³u IV, tym

samym przewiduj¹c stosowanie do nich mechanizmów prawa wspólnotowego.

Decyzja ta musi zostaæ zaakceptowana przez pañstwa cz³onkowskie zgodnie

z ich postanowieniami konstytucyjnymi. Regulacja ta (art. 42 TUE) nosi nazwê

klauzuli pomostowej. Dodajmy wszak¿e, ¿e opisana wy¿ej, doæ skompliko-

wana procedura przekazywania kompetencji w tym trybie, okrelana jako po-

dwójny zamek (double lock), mocno ten proces utrudnia w praktyce dot¹d

z niego nie skorzystano. Procedura decyzyjna Rady (podobnie jak wszystkich

124

Oznacza to automatycznie, ¿e pomiêdzy prawem wspólnotowym a II filarem istniej¹ powi¹zania funkcjonal-

ne; chodzi w szczególnoci o unikniêcie sytuacji, w której rodki podejmowane przez Uniê w ramach wspó³-

pracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwoci i spraw wewnêtrznych, a tak¿e decyzje pañstw cz³onkowskich

implementuj¹ce postanowienia unijne w tym zakresie, narusza³yby zasady dotycz¹ce swobodnego przep³ywu

osób i towarów.

125

Nie przys³uguje natomiast Radzie inicjatywa ustawodawcza.

126

Wspólne stanowisko wyra¿aæ siê mo¿e nie tylko poprzez deklaracje poszczególnych pañstw, lecz tak¿e po-

przez inne formy wspó³pracy miêdzyrz¹dowej, które zostan¹ uznane za w³aciwe i po¿¹dane. Pañstwa cz³on-

kowskie maj¹ obowi¹zek dostosowania swej polityki do tej formy wspó³dzia³ania.

127

S¹ to dzia³ania uzgodnione w ramach Unii, lecz realizowane przez poszczególne pañstwa cz³onkowskie.

128

Konwencje w dziedzinach objêtych III filarem wchodz¹ w ¿ycie dopiero po ich zaakceptowaniu przez pañ-

stwa cz³onkowskie zgodnie z przepisami konstytucyjnymi.

129

Pañstwa cz³onkowskie by³y podzielone, jeli chodzi o moc wi¹¿¹c¹ aktów przyjmowanych w ramach III

filara. Wielka Brytania konsekwentnie oponowa³a przeciwko przyznaniu tym aktom skutków wi¹¿¹cych,

podczas gdy rz¹d holenderski zamieszcza³ niektóre uchwa³y w wykazie obowi¹zuj¹cych aktów unijnych.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

innych organów unijnych) w zakresie III filara jest okrelona przez przepisy trak-

tatu rzymskiego. Z kolei finansowanie dzia³alnoci organów w ramach III filara

odbywa siê z ich bud¿etu. Istnieje jednak¿e mo¿liwoæ uzyskania dodatkowych

rodków z bud¿etów pañstw cz³onkowskich lub Unii. Do Rady mog¹ byæ kiero-

wane zapytania i zalecenia Parlamentu Europejskiego, za Prezydencja ma obo-

wi¹zek informowania tego ostatniego o wszelkich kwestiach wynikaj¹cych

z implementacji przepisów TUE dotycz¹cych III filara. Tym samym jednak po-

zycja Parlamentu, dla którego nie przewidziano w³aciwie innych uprawnieñ

w tej dziedzinie, jest stosunkowo s³aba. Przede wszystkim Parlament informo-

wany jest o podejmowanych decyzjach i przyjmowanych aktach normatywnych

jedynie ex post, co w praktyce trudno uznaæ za rzeczywiste konsultacje. Interesu-

j¹ce, ¿e Parlament podj¹³ próbê zawarcia porozumienia miêdzyinstytucjonalnego

z Rad¹ i Komisj¹ w sprawie stosowania ex art. K.6 TUE, a w szczególnoci

w sprawie wspó³pracy Parlamentu w odniesieniu do konwencji zawieranych na

podstawie ex art. K.3 (obecnie art. 34.2.d), poczynaj¹c od konwencji w sprawie

Europolu. Próba ta nie zosta³a jednak dot¹d uwieñczona powodzeniem.

Pewne kompetencje w zakresie III filara przys³uguj¹ natomiast Komisji. Mo¿e

ona kierowaæ do Rady propozycje dotycz¹ce zastosowania klauzuli pomostowej,

a tak¿e dotycz¹ce podejmowania inicjatyw unijnych z wy³¹czeniem wspó³pracy

w sprawach karnych, celnej i policyjnej w celu zwalczania terroryzmu, handlu nar-

kotykami oraz innych powa¿nych form przestêpczoci miêdzynarodowej, w któ-

rych to sprawach wy³¹czna inicjatywa przys³uguje pañstwom cz³onkowskim. Prawo

inicjatywy Komisja dzieli jednak z pañstwami cz³onkowskimi. W praktyce propo-

zycje dzia³añ oraz projekty aktów przygotowuje w zakresie III filara Prezydencja,

natomiast Komisja ogranicza siê do wydawania komunikatów, maj¹cych charakter

ogólny i wskazuj¹cych po¿¹dane kierunki rozwoju polityki Unii. Warto jednak za-

uwa¿yæ, ¿e przedstawiciel Komisji uczestniczy zawsze w obradach Rady, a ponad-

to Komisja ma faktyczne mo¿liwoci wp³ywania na prace Rady, na przyk³ad poprzez

swych ekspertów.

Pocz¹tkowo nie przewidziano natomiast ¿adnych wyranych kompetencji w

zakresie III filara dla Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoci, jakkolwiek po

pierwsze mo¿e on sprawowaæ kontrolê nad ustawodawstwem wspólnotowym

podejmowanym w zwi¹zku z funkcjonowaniem III filara, po drugie za mo¿e

uzyskaæ pewne kompetencje na podstawie konwencji zawieranych w ramach III

filara. Jak dot¹d jednak ¿adna z tych konwencji

130

nie zawiera klauzuli jurysdyk-

cyjnej ETS. Niektóre projekty wszelako daj¹ Trybuna³owi tak¹ jurysdykcjê, jak

130

Konwencja z 10 marca 1995 roku o uproszczonej procedurze ekstradycyjnej; konwencje z 26 lipca 1995 r. o:

Europolu, ochronie interesów finansowych Wspólnoty oraz systemie informacji celnej; parafowana we wrze-

niu 1995 r. konwencja o procedurze upad³ociowej.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

równie¿ przewiduj¹ mo¿liwoæ kierowania przez s¹dy pañstw cz³onkowskich pytañ

prejudycjalnych do Trybuna³u w sprawach dotycz¹cych ich stosowania. Zasadni-

cza zmiana w podejciu do jurysdykcji ETS nast¹pi³a jednak wraz z wejciem

w ¿ycie traktatu amsterdamskiego. Trybuna³owi przypad³y dwie istotne nowe

kompetencje. Otrzyma³ on jurysdykcjê w sprawach przeniesionych z III do I fila-

ra (azyl, imigracja, granice, wspó³praca s¹dowa w sprawach cywilnych), z za-

strze¿eniem jednak¿e, i¿ kompetencja prejudycjalna bêdzie ograniczona do s¹dów

najwy¿szych w trybie instancyjnym. Uzupe³niaæ j¹ ma skarga w interesie ogól-

nym, przys³uguj¹ca Radzie, Komisji oraz pañstwom cz³onkowskim. Rozszerzo-

na zosta³a te¿ w³aciwoæ ETS w zakresie III filara, jednak¿e kompetencja

prejudycjalna przys³ugiwaæ bêdzie tylko s¹dom tych pañstw, które z³o¿¹ deklara-

cjê o uznaniu jurysdykcji, za powództwo o uniewa¿nienie aktu prawnego bêdzie

wnoszone wy³¹cznie przez pañstwa cz³onkowskie i Komisjê. Trybuna³ mo¿e rów-

nie¿ rozstrzygaæ spory pomiêdzy pañstwami cz³onkowskimi oraz miêdzy pañ-

stwami cz³onkowskimi a Komisj¹ w zakresie wyk³adni i stosowania aktów

prawnych przyjmowanych w sferze III filara.

W czasie przygotowañ do konferencji miêdzyrz¹dowej w 1996 r. w³anie III

Filar wydawa³ siê byæ poddany najostrzejszej krytyce. Zwracano uwagê na przerost

instytucjonalny (du¿a iloæ ró¿nych organów pozbawionych rzeczywistej w³adzy),

krytykowano powszechnie stosowan¹ procedurê jednomylnoci oraz brak demo-

kratycznego nadzoru wynikaj¹cy z minimalizacji kompetencji Parlamentu Euro-

pejskiego i ETS. Jednoczenie jednak w dyskusji zwrócono uwagê na znacz¹cy

postêp w tej dziedzinie, przejawiaj¹cy siê chocia¿by w trosce o ochronê danych

osobowych w systemach komputerowych czy te¿ o przeroczystoæ dzia³añ po-

szczególnych organów. W gruncie rzeczy bowiem, pomimo zarzutów zamachu na

suwerennoæ, TUE wzmacnia³ pozycjê pañstw, pozwalaj¹c im na swobodne po-

dejmowanie dzia³añ, które w innych warunkach by³yby poddane nadzorowi wyni-

kaj¹cemu z prawa wspólnotowego b¹d kontroli ze strony instytucji krajowych.

Z drugiej strony, proponowano poszerzenie kompetencji organów unijnych poprzez

rezygnacjê z zawierania konwencji miêdzynarodowych i zast¹pienie ich przez wspól-

ne dzia³ania jako instrumenty ³atwiejsze w realizacji. Sugerowano nawet wprowa-

dzenie dyrektyw w celu realizacji postanowieñ III filara.

Mimo krytyki istniej¹cych rozwi¹zañ, w³anie III Filar wydaje siê najbardziej

dynamicznie rozwijaj¹c¹ siê dziedzin¹ wspó³pracy unijnej, obejmuj¹c swym za-

siêgiem coraz to nowe zagadnienia. Pamiêtaæ nale¿y równie¿ o zasadniczych no-

wych elementach wprowadzonych przez traktat amsterdamski. Wprowadzi³ on

nowe okrelenie wspó³pracy w zakresie III filara jako Przestrzeni Wolnoci, Bez-

pieczeñstwa i Sprawiedliwoci. Zmodyfikowano formy prawne wspó³pracy, re-

zygnuj¹c ze wspólnych dzia³añ i wprowadzaj¹c w to miejsce decyzje ramowe

(bêd¹ce odpowiednikiem dyrektyw, jednak¿e pozbawione atrybutu bezporedniej

europa1.p65

02-12-07, 09:02

100

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

skutecznoci) oraz decyzje. Utrzymano konwencje miêdzynarodowe, jednak¿e

mog¹ one teraz wchodziæ w ¿ycie po ich ratyfikowaniu przez po³owê pañstw

cz³onkowskich, a nie jak dot¹d przez wszystkie pañstwa.

W zakresie przedmiotowym dawnego III filara zanotowano daleko id¹ce zmia-

ny, polegaj¹ce przede wszystkim na przeniesieniu kompetencji w zakresie wiz,

azylu, imigracji oraz wspó³pracy s¹dowej w sprawach cywilnych do I filara.

Problematyka ta zosta³a szczegó³owo omówiona wy¿ej. Ponadto do prawa unij-

nego w³¹czono system Schengen, dziel¹c go pomiêdzy filary I i III. Kompetencja

wspólnotowa ma jednak o tyle ograniczone znaczenie, ¿e przewiduje siê w tym

zakresie podejmowanie decyzji przez Radê na zasadzie jednomylnoci.

Sporód tych zagadnieñ najistotniejsze z punktu widzenia przysz³ej akcesji

Polski do Unii Europejskiej wydaje siê rozwi¹zanie przyjête w specjalnym proto-

kole do traktatu amsterdamskiego, w³¹czaj¹ce do acquis communautaire ca³y sys-

tem Schengen. Rozwi¹zanie to jest wielkim zaskoczeniem, poniewa¿ przez d³ugi

czas pañstwa cz³onkowskie broni³y siê przed przekazaniem jakichkolwiek kom-

petencji w tej dziedzinie na rzecz Wspólnoty. Co wiêcej, zgodnie z przepisem art.

8 tego¿ protoko³u, wszystkie pañstwa przystêpuj¹ce do Unii maj¹ obowi¹zek przy-

jêcia owego acquis w ca³oci, podczas gdy Wielka Brytania i Irlandia nie bêd¹

nim zwi¹zane w ogóle, za Dania mo¿e przyj¹æ jedynie wybrane elementy.

Z powy¿szego rozwi¹zania, jak równie¿ ze stowarzyszenia z systemem Schengen

pañstw nordyckich, wynika, ¿e standard wyznaczony przez umowy z Schengen

bêdzie wyznacza³ normy regionalnego (europejskiego) prawa miêdzynarodowe-

go w tej dziedzinie (standardy europejskie).

Mo¿na zreszt¹ zaryzykowaæ twierdzenie, ¿e uk³ady z Schengen

131

pomimo

¿e zosta³y zawarte w formie umów miêdzyrz¹dowych ze wzglêdu na zamiar unik-

niêcia dyskusji politycznej w poszczególnych pañstwach bêd¹cych ich sygnata-

riuszami, a zw³aszcza kontrowersji parlamentarnych od pocz¹tku pomylane

by³y jako regulacja wspólnotowa. Swoboda przep³ywu osób bez kontroli gra-

nicznej obejmowa³a wszystkich obywateli pañstw cz³onkowskich Wspólnoty (art.

1 porozumienia z 1985 r.), umowy mia³y byæ stosowane z zastrze¿eniem zgodno-

ci z prawem wspólnotowym (art. 134 konwencji z 1990 roku) oraz mia³y byæ

dostosowane do prawa wspólnotowego lub zast¹pione przez póniejsze takie pra-

wo (art. 142 tej¿e konwencji). Dodajmy te¿, ¿e niektóre zagadnienia objête przez

uk³ady z Schengen zosta³y ju¿ w³¹czone do prawa wspólnotowego i s¹ regulo-

wane przez akty prawa wtórnego, jak dyrektywa 91/308 z 10 czerwca 1991 r.

o zapobieganiu wykorzystania sektora bankowego do prania brudnych pieniêdzy

131

Porozumienie w sprawie stopniowego znoszenia kontroli granicznych pomiêdzy Francj¹, RFN oraz pañstwa-

mi Beneluksu, zawarte 14 czerwca 1985 r. oraz konwencja w sprawie realizacji tej umowy, podpisana 19

czerwca 1990 r.; tekst por. ILM 30(1991), s. 68.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

100

101

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

czy te¿ dyrektywa 91/477 z 18 czerwca 1991 r. w sprawie kontroli nad nabyciem

i posiadaniem broni palnej. Do systemu schengeñskiego przyst¹pi³y zreszt¹ dal-

sze pañstwa cz³onkowskie Unii: W³ochy, Hiszpania, Portugalia, Grecja oraz nowo

przyjête Austria, Szwecja i Finlandia.

W powszechnej opinii w Polsce uk³ady z Schengen kojarz¹ siê g³ównie z po-

zytywnym faktem zniesienia dla obywateli polskich wiz wjazdowych przez pañ-

stwa bêd¹ce stronami porozumienia. W rzeczywistoci s¹ to obszerne regulacje

(konwencja z 1990 roku obejmuje 142 artyku³y i zajmuje ponad 60 stron druku),

które by³y przedmiotem rozlicznych kontrowersji i krytyki jako naruszaj¹ce pra-

wa cz³owieka.

Zasadniczym przedmiotem konwencji jest u³atwienie przekraczania przez oby-

wateli pañstw cz³onkowskich granic wewnêtrznych Unii poprzez zniesienie na

nich kontroli. Poniewa¿ de facto u³atwienia te musia³y dotyczyæ równie¿ obywa-

teli pañstw trzecich przebywaj¹cych na terytorium Wspólnoty (obecnie Unii)

132

nale¿a³o udoskonaliæ kontrolê na granicach zewnêtrznych Unii. W tym celu wpro-

wadzono generalny wymóg posiadania przez obywateli pañstw trzecich wiz wjaz-

dowych oraz jednolite wizy Schengenlandii

133

. Przymus wizowy obejmuje ponad

120 pañstw, w tym równie¿ stowarzyszone ze Wspólnot¹ Bu³gariê, Rumuniê

i pañstwa ba³tyckie. Na przewoników przywo¿¹cych cudzoziemców nieposia-

daj¹cych wymaganych dokumentów podró¿y mia³y byæ nak³adane kary pieniê¿-

134

. W celu ograniczenia liczby osób staraj¹cych siê w pañstwach cz³onkowskich

o status uchodcy wprowadzone zosta³y zasady okrelaj¹ce, które pañstwo bê-

dzie w³aciwe dla rozpatrywania wniosków. W pierwszym rzêdzie bêdzie to pañ-

stwo, które wystawi³o zezwolenie na pobyt (wizê), nawet je¿eli jego wa¿noæ ju¿

wygas³a. Je¿eli wnioskodawca posiada³ wizy wydane przez kilka pañstw, kompe-

tentne bêdzie to z nich, którego wiza wa¿na by³a d³u¿ej, a w pewnych sytuacjach

to pañstwo, przez którego granicê zewnêtrzn¹ dana osoba wjecha³a na terytorium

Schengenlandii. To samo kryterium przekroczenia granicy zewnêtrznej przyjêto

w odniesieniu do nielegalnych imigrantów. Poniewa¿ regulacje te wzbudzaj¹

w¹tpliwoci z punktu widzenia ich zgodnoci z innymi miêdzynarodowymi zo-

bowi¹zaniami pañstw stron porozumieñ z Schengen, zarówno w samych tych

132

Osoby takie mog¹ przebywaæ na terytorium wszystkich umawiaj¹cych siê stron przez okres nieprzekraczaj¹cy

trzech miesiêcy; musz¹ jednak zameldowaæ siê u w³aciwych organów po przybyciu na terytorium pañstwa.

133

Traktat z Maastricht w³¹czy³ wspóln¹ politykê wizow¹ do kompetencji Wspólnoty jako art. 100c. Na jego

podstawie wydane zosta³y np. rozporz¹dzenia: 1683/95 z 29 maja 1995 r. w sprawie jednolitego formatu wiz

oraz 2317/95 z 25 wrzenia 1995 r. w sprawie okrelenia pañstw trzecich, których obywatele musz¹ posiadaæ

wizê przy przekraczaniu zewnêtrznych granic pañstw cz³onkowskich. To ostatnie zosta³o zakwestionowane

przez ETS; trwaj¹ prace nad now¹ wersj¹ tego aktu.

134

Sprowadza³o to rejestracjê podró¿nych podczas odprawy biletowo-baga¿owej na lotniskach do dodatkowej

kontroli paszportowej. Linie lotnicze zmuszone by³y m.in. zatrudniaæ by³ych funkcjonariuszy stra¿y granicz-

nych jako specjalistów w tej dziedzinie, m.in. wykrywaj¹cych sfa³szowane dokumenty.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

101

102

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

porozumieniach, jak i póniej, w odnonych przepisach traktatu o Unii Europej-

skiej dotycz¹cych wspó³pracy w zakresie wymiaru sprawiedliwoci i spraw we-

wnêtrznych, wprowadzono klauzule o ich zgodnoci z konwencj¹ genewsk¹

z 1951 roku o statusie uchodców (ex art. K.2.1, obecnie podobn¹ funkcjê spe³nia

art. 63.1).

Nad realizacj¹ postanowieñ konwencji czuwaæ ma specjalny system informa-

cyjny, na który sk³adaj¹ siê komputer centralny w Strasburgu oraz po³¹czone

z nim komputery narodowych s³u¿b granicznych i policyjnych. System ten ma

gromadziæ zarówno informacje ogólne, jak i dane statystyczne oraz informacje

o sytuacji w poszczególnych pañstwach pochodzenia potencjalnych uchodców,

a tak¿e dane dotycz¹ce poszczególnych osób (w tym poszukiwanych przez poli-

cje krajowe, obywateli pañstw trzecich niepo¿¹danych na terytorium któregokol-

wiek z pañstw stron porozumienia, osób zaginionych) oraz przedmiotów (broni,

skradzionych dokumentów i samochodów). Obecnie trwaj¹ prace nad systemem

informacyjnym drugiej generacji, w zwi¹zku z koniecznoci¹ rozszerzenia bazy

danych oraz przyjêciem nowych pañstw cz³onkowskich do UE.

Chêæ ograniczenia nadu¿yæ zwi¹zanych z nap³ywem uchodców do Unii Eu-

ropejskiej leg³a u podstaw konwencji dubliñskiej. Konwencja ta jest aktem prawa

wspólnotowego; zosta³a zawarta przez wszystkie pañstwa cz³onkowskie. Przed-

miotem jej jest okrelenie w³aciwoci tylko jednego pañstwa dla rozpatrywania

wniosków azylowych. Regu³y te odpowiadaj¹ opisanym wy¿ej regulacjom poro-

zumieñ z Schengen. Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e poszczególne regulacje narodo-

we w sprawach uchodców s¹ dostosowywane do porozumieñ miêdzynarodowych,

np. ustawa austriacka z 14 lipca 1997 r. pozwala na odmowê wszczêcia postêpo-

wania, je¿eli z umowy miêdzynarodowej wynika w³aciwoæ innego pañstwa do

rozpatrzenia wniosku.

Dodajmy jeszcze, ¿e na prawo azylowe jako element III filara UE oraz przy-

sz³ego prawa wspólnotowego sk³adaj¹ siê tak¿e inne akty: zw³aszcza wspólne

stanowisko Rady 96/196/JHA z 4 marca 1996 r. w sprawie jednolitej interpretacji

pojêcia uchodcy w rozumieniu art. 1 konwencji genewskiej z 1951 roku

135

oraz

uchwa³a Rady z 20 czerwca 1995 r. w sprawie minimalnych gwarancji w postê-

powaniu azylowym

136

, a tak¿e wywodz¹ce siê z ustawodawstw pañstw cz³on-

kowskich pojêcia bezpiecznego kraju pochodzenia i bezpiecznego pañstwa

trzeciego. Pierwsze z tych pojêæ wi¹¿e siê z za³o¿eniem, ¿e nie mo¿na przyznaæ

statusu uchodcy osobie pochodz¹cej z kraju, w którym nie maj¹ miejsca przela-

dowania, drugie ¿e status taki nie przys³uguje równie¿ osobom, które przyby³y

do danego pañstwa nie bezporednio z pañstwa, w którym by³y przeladowane,

135

Dz.Urz. L 63 z 13 marca 1996 r.

136

Dz.Urz. C 274 z 19 czerwca 1996 r.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

102

103

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

137

Interesuj¹cy wydaje siê fakt, ¿e dzia³ania wspólnotowe, a nastêpnie unijne, wp³ynê³y na kszta³t polityki Rady

Europy w stosunku do uchodców. W swych rezolucjach 1163(1991), 1236 (1994) oraz 1278(1995) Zgroma-

dzenie Parlamentarne RE ju¿ nie odrzuca³o restryktywnych przejawów tej polityki, lecz nawo³ywa³o jedynie

do ich zwê¿aj¹cej wyk³adni, a tak¿e podkreli³o wzrastaj¹c¹ rolê konwencji z Schengen i Dublina w zakresie

rozwoju prawa azylowego w Europie. Tym samym standardy europejskie w tym zakresie s¹ bardziej zbli¿one

do unijnych ni¿ do liberalnych niegdy standardów Rady Europy i konwencji genewskiej z 1951 roku.

138

COM(93)684 final.

lecz z pañstwa trzeciego, w którym obowi¹zuje konwencja genewska z 1951 r.

w sprawie statusu uchodców oraz przestrzegana jest zasada non-refoulement

137

Zawarcie konwencji o przekraczaniu zewnêtrznych granic Unii zosta³o zapro-

ponowane przez Komisjê w grudniu 1993 roku

138

. Jak dot¹d, umowa nie zosta³a

podpisana ze wzglêdu na konflikt dotycz¹cy trzech kwestii: sposobu podejmowa-

nia decyzji w sprawie implementacji konwencji, kompetencji ETS oraz zakresu

terytorialnego obowi¹zywania konwencji (w zwi¹zku ze sporem pomiêdzy Wielk¹

Brytani¹ i Hiszpani¹ odnonie tego, czy granica pomiêdzy Gibraltarem i Hiszpani¹

ma byæ traktowana jako wewnêtrzna czy zewnêtrzna granica Unii). Projekt zawiera

definicjê granicy zewnêtrznej (granica l¹dowa z pañstwami trzecimi, granice mor-

skie, lotniska oraz porty morskie), okrela zasady ich przekraczania i kontroli gra-

nicznej, listy osób niepo¿¹danych oraz zasady wydawania zezwoleñ na pobyt.

Uk³ady schengeñskie nie ograniczaj¹ siê wszelako jedynie do regulacji doty-

cz¹cych imigracji i azylu. Art. 39 umowy z 1990 roku ustanawia ogóln¹ zasadê

wspó³pracy s³u¿b policyjnych poszczególnych pañstw sygnatariuszy porozumie-

nia w zakresie zwalczania niektórych typów przestêpstw kryminalnych (zabójstw,

gwa³tów, rozbojów, rabunku broni, paserstwa, fa³szerstwa dokumentów, przemy-

tu osób, przemytu narkotyków, u¿ywania materia³ów wybuchowych oraz niele-

galnego przewozu odpadów toksycznych i niebezpiecznych). Wspó³praca powinna

w zasadzie odbywaæ siê na podstawie wniosków kierowanych do wyznaczonych

organów pañstwowych, jednak¿e w pilnych przypadkach mo¿liwa jest wspó³pra-

ca bezporednio pomiêdzy lokalnymi jednostkami policji i innych w³aciwych

s³u¿b. Konwencja wykonawcza z 1990 roku dopuszcza m.in. inwigilacjê podej-

rzanych o pope³nienie wymienionych przestêpstw, przebywaj¹cych za granic¹,

oraz mo¿liwoæ pocigu policyjnego przez granicê za sprawcami przestêpstw bez

potrzeby uzyskiwania zgody miejscowych w³adz. Nakazuje te¿ ustanowienie bez-

porednich po³¹czeñ telekomunikacyjnych pomiêdzy zainteresowanymi jednost-

kami policyjnymi s¹siaduj¹cych miast. W celu u³atwienia wspó³pracy

proceduralnej konwencja z 1990 roku okrela zakres pomocy prawnej w spra-

wach podatkowych i celnych, zezwala na przesy³anie dokumentów s¹dowych

bezporednio zainteresowanym osobom (w tym rzeczoznawcom i wiadkom) oraz

na udzielanie pomocy bezporednio przez poszczególne jednostki wymiaru spra-

wiedliwoci (s¹dy, prokuratury), bez potrzeby u¿ywania kana³ów oficjalnych (dy-

plomatycznych). Wprowadzono zasadê non bis in idem w stosunku do sprawców

europa1.p65

02-12-07, 09:02

103

104

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

przestêpstw pope³nionych w dwóch lub wiêcej pañstwach, a w odniesieniu do

skazanych zasadê redukcji okresu przebywania w wiêzieniu o okres spêdzony

w wiêzieniu w innym pañstwie. Uproszczono wreszcie procedury ekstradycyjne,

wprowadzaj¹c nakaz wydania osób ciganych w innym pañstwie stronie umowy

oraz mo¿liwoæ ekstradycji sprawcy za jego zgod¹ bez koniecznoci wszczyna-

nia formalnej procedury ekstradycyjnej, z zastrze¿eniem, ¿e wydanie nie jest za-

bronione przez ustawodawstwo danego pañstwa i ¿e dana osoba ma zapewniony

dostêp do obroñcy. Je¿eli natomiast w stosunku do przestêpcy orzeczono karê

pozbawienia wolnoci, lecz uchyla siê on od jej wykonania, uchodz¹c do innego

pañstwa, mo¿na zwróciæ siê do organów tego pañstwa nie o wydanie przestêpcy,

lecz o wykonanie orzeczonej kary. Z³agodzono przy tym warunki wspó³pracy

s¹dowej w sprawach karnych wystarczy, i¿ dany czyn bêdzie przestêpstwem w

myl prawa obu zainteresowanych pañstw oraz zagro¿ony bêdzie kar¹ pozbawie-

nia lub ograniczenia wolnoci na czas nie krótszy ni¿ 6 miesiêcy.

Wspó³praca w zakresie prawa karnego jest kolejn¹ dziedzin¹, w której odno-

towano znacz¹cy postêp w skali unijnej. W tym zakresie instrumenty prawne

w wiêkszoci dotycz¹ jedynie pañstw cz³onkowskich

139

. Podstawow¹ metod¹ jest

wprowadzanie odpowiednich przepisów do prawa wewnêtrznego poszczególnych

pañstw i nak³adanie sankcji karnych za ich naruszenia. Z drugiej strony coraz

czêciej podejmowane s¹ dzia³ania maj¹ce na celu rozszerzenie zakresu stosowa-

nia przepisów karnych zawartych w aktach wspólnotowych. Nale¿y wymieniæ

w tym kontekcie konwencje ekstradycyjne, konwencjê o ochronie interesów fi-

nansowych Wspólnoty oraz dzia³ania zmierzaj¹ce do zwalczania rasizmu i kse-

nofobii, przestêpczoci zorganizowanej, przemocy na stadionach pi³karskich,

a tak¿e handlu kobietami i seksualnego wykorzystywania kobiet. Propozycja kon-

wencji o uproszczeniu procedur ekstradycyjnych (projekt uchwalony 10 marca

1995 r.) ma na celu u³atwienie ekstradycji sprawców przestêpstw w przypadku

wyra¿enia przez nich zgody (propozycja ustala przy tym tryb, w jakim zgoda

taka powinna zostaæ wyra¿ona). Z kolei projekt konwencji ekstradycyjnej zosta³

uchwalony przez Radê Ministrów Sprawiedliwoci i Spraw Wewnêtrznych 27

wrzenia 1996 roku, na podstawie art. K.1.6 i K.1.7 TUE. Rozszerza on ekstrady-

cjê sprawców przestêpstw podatkowych na czyny podobne do zabronionych

w ustawodawstwie danego pañstwa oraz ogranicza mo¿liwoæ odmowy wydania

sprawców przestêpstw politycznych, a tak¿e wy³¹cza mo¿liwoæ odmowy wyda-

nia w³asnych obywateli. Konwencja o ochronie interesów finansowych Wspólnoty

penalizuje czyny polegaj¹ce na zagarniêciu dochodów Wspólnoty, harmonizuje

139

Warto nadmieniæ, ¿e ju¿ w tej chwili Komisja posiada pewne kompetencje z pogranicza prawa administracyj-

nego i prawa karnego, s³u¿¹ce przede wszystkim ciganiu naruszeñ prawa konkurencji (g³ównie zakazu karte-

li) oraz nak³adaniu sankcji w przypadkach naruszenia prawa wspólnotowego.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

104

105

WSPÓŁPRACA W ZAKRESIE SPRAW WEWNĘTRZNYCH I WYMIARU...

ustawodawstwa pañstw cz³onkowskich w tym zakresie oraz u³atwia pomoc prawn¹.

Wreszcie konwencja z 26 maja 1997 r. ma na celu zwalczanie korupcji funkcjo-

nariuszy Unii oraz pañstw cz³onkowskich Wspólnoty.

Pozosta³e formy wspó³pracy obejmuj¹: wspólne stanowisko z 15 lipca 1996 r.

w sprawie zwalczania rasizmu i ksenofobii

140

, uchwa³y Rady z 23 listopada 1995

r. w sprawie ochrony wiadków w walce z przestêpczoci¹ zorganizowan¹

141

oraz

z 20 grudnia 1996 r. o ochronie osób wspó³pracuj¹cych z w³adzami w walce

z przestêpczoci¹ zorganizowan¹

142

, zalecenia Rady z 29/30 listopada 1993 r.

w sprawie zwalczania prania brudnych pieniêdzy, zalecenia z tego samego dnia

oraz z 20 czerwca 1994 r. w sprawie handlu ludmi w celach prostytucji, wspólne

dzia³anie z 24 lutego 1997 r. w sprawie zwalczania handlu ludmi i wykorzysty-

wania seksualnego dzieci

143

, zalecenia Rady z 29/30 listopada 1993 r. o odpowie-

dzialnoci osób organizuj¹cych imprezy sportowe oraz z 22 kwietnia 1996 r.

o wytycznych w sprawie zapobiegania i ograniczania zak³óceñ porz¹dku publicz-

nego w zwi¹zku z meczami pi³karskimi. Czêæ tych aktów prawnych ma ju¿ swo-

je odpowiedniki w polskim systemie prawnym.

Wreszcie ostatni¹ dziedzin¹ dotycz¹c¹ prawa materialnego i procedur wymia-

ru sprawiedliwoci jest wspó³praca w zakresie prawa i procedury cywilnej. Jak

ju¿ wspomniano, obrót prawny w tym zakresie reguluj¹ przede wszystkim umo-

wy zawarte w ramach Rady Europy oraz konwencje haskie prawa miêdzynarodo-

wego prywatnego. Wspó³praca unijna sensu stricto obejmuje projekt konwencji

o jurysdykcji i wykonaniu orzeczeñ w sprawach ma³¿eñskich (zawarcie tej umo-

wy uniemo¿liwi³y, jak dot¹d, trzy kwestie sporne: w³¹czenia do umowy proble-

matyki w³adzy rodzicielskiej, zakresu jurysdykcji w sprawach uniewa¿nienia

ma³¿eñstwa i rozwodu oraz kryteriów przyznawania w³adzy rodzicielskiej w przy-

padkach rozwi¹zania ma³¿eñstwa), a tak¿e projekt konwencji o dorêczeniach do-

kumentów w sprawach cywilnych. Na mocy traktatu amsterdamskiego kwestie te

zosta³y przeniesione do I filaru. Rada wyda³a ju¿ pierwsze trzy rozporz¹dzenia

w zakresie prawa cywilnego (maj 2000 r.).

Istotn¹ rolê odgrywa te¿ wspó³praca instytucjonalna. Decyzja w sprawie utwo-

rzenia formalnej wspó³pracy policyjnej zosta³a podjêta na spotkaniu Rady Euro-

pejskiej w Luksemburgu w czerwcu 1991 roku. Zacz¹tkiem jej by³o utworzenie

Europejskiej Jednostki do spraw Zwalczania Narkotyków (European Drugs Unit),

która rozpoczê³a sw¹ dzia³alnoæ w Hadze w styczniu 1994 roku. Nastêpnie

w dniu 26 lipca 1995 r. zawarta zosta³a konwencja o utworzeniu Europejskiego

140

Dz.Urz. L 185 z 24 lipca 1996 r.

141

Dz.Urz. C 327 z 7 grudnia 1995 r.

142

Dz.Urz. C 10 z 11 stycznia 1997.

143

Dz.Urz. L 63 z 4 marca 1997 r.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

105

106

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

Biura Policyjnego (Europolu)

144

. Zadaniem wspó³pracy jest zwalczanie przestêp-

czoci zorganizowanej, przemytu samochodów, materia³ów radioaktywnych, nie-

legalnej imigracji oraz przestêpczoci zwi¹zanej z handlem narkotykami, prania

pieniêdzy pochodz¹cych z tych przestêpstw oraz poprawa skutecznoci tego zwal-

czania i wspó³pracy pomiêdzy w³aciwymi urzêdami pañstw stron konwencji.

Organ nadzorczy Europolu (Management Board) mo¿e zwracaæ siê do Rady o

rozszerzenie kompetencji Europolu na dalsze dziedziny. Decyzja w tej sprawie

winna zapaæ jednomylnie. Dodajmy, ¿e organ ten jest ponadto odpowiedzialny

za mianowanie i odwo³ywanie dyrektora Europolu, za nadzorowanie jego dzia-

³alnoci, przygotowywanie 5-letnich programów dzia³ania instytucji, a tak¿e za

okrelenie warunków wspó³pracy z innymi instytucjami, w tym tak¿e wymiany

informacji z pañstwami niecz³onkowskimi. Europol spe³nia przede wszystkim

funkcje informacyjne, dzia³aj¹c poprzez oficerów ³¹cznikowych w swojej siedzi-

bie. W swym za³o¿eniu Europol powinien spe³niaæ funkcje inne ni¿ Interpol oraz

System Informacyjny Schengen, s³u¿¹c przede wszystkim pog³êbianiu wiedzy

w zakresie metodologii dzia³añ policyjnych, a tak¿e powinien wspieraæ i propa-

gowaæ upowszechnianie krajowych metod operacyjnych. Jest natomiast sporne,

czy Europol powinien prowadziæ w³asne dzia³ania operacyjne. Z formalnego punk-

tu widzenia by³oby to mo¿liwe w przypadku jednomylnej modyfikacji konwen-

cji przez wszystkie pañstwa cz³onkowskie. Politycznie oznacza³oby to erozjê

suwerennoci pañstwowej w zakresie policji, z prawnego punktu widzenia nato-

miast by³oby trudne, poniewa¿ systemy organizacyjne policji w pañstwach cz³on-

kowskich s¹ zbyt zró¿nicowane.

144

Godny uwagi jest fakt, ¿e w³anie konwencja o Europolu wzbudzi³a najwiêcej kontrowersji, jeli chodzi

o jurysdykcjê ETS. Wielka Brytania konsekwentnie oponowa³a przeciwko w³¹czeniu klauzul jurysdykcyj-

nych, z kolei Holandia nalega³a na ich zamieszczenie.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

106

107

ZMIANY INSTYTUCJONALNE WPROWADZONE PRZEZ TRAKTAT NICEJSKI

ROZDZIA£ XII

ZMIANY INSTYTUCJONALNE WPROWADZONE PRZEZ

TRAKTAT NICEJSKI

Rada Unii Europejskiej:
Zmiany dotycz¹ g³ównie procesu decyzyjnego, a dok³adnie: sposobu obliczania

g³osów wa¿nych i rozszerzenia zakresu decyzji podejmowanych wiêkszoci¹ g³o-

sów. Wiêkszoæ kwalifikowana bêdzie wynosi³a nadal 71,3 proc. (tj. 169 z 237

g³osów du¿e pañstwa cz³onkowskie bêd¹ mia³y po 29 g³osów). Mniejszoæ blo-

kuj¹ca wyniesie 69 g³osów. Liczba g³osów oddanych za propozycj¹ musi reprezen-

towaæ 62 proc. ludnoci Unii (obecnie ok. 58 proc.). Do tych wymogów dochodzi

jeszcze koniecznoæ g³osowania za propozycj¹ ponad po³owy (je¿eli sprawa doty-

czy wniosku Komisji) lub 2/3 pañstw cz³onkowskich (w innych sprawach).

Traktat zawiera te¿ regulacjê dotycz¹c¹ podzia³u g³osów po przyst¹pieniu no-

wych pañstw cz³onkowskich. Wiêkszoæ kwalifikowana bêdzie wynosi³a zgod-

nie ze skomplikowanymi procedurami rachunkowymi wprowadzonymi przez dwa

protoko³y do³¹czone do Traktatu 255 z 345 g³osów, przy za³o¿onej liczbie 27

pañstw cz³onkowskich. Polska ma uzyskaæ tyle samo g³osów w Radzie co Hiszpa-

nia (27), co zak³ada pewn¹ nadreprezentacjê w stosunku do liczby ludnoci.

W 27 dodatkowych materiach przewidziano podejmowanie decyzji wiêkszo-

ci¹ kwalifikowan¹, a w dalszych 10 ten tryb ma byæ wprowadzany stopniowo.

Dotyczy to m.in. umów w zakresie II i III filara, rodków realizuj¹cych swobody

wspólnotowe, prawa pobytu obywateli UE w innych pañstwach cz³onkowskich,

wspó³pracy s¹dowej w sprawach cywilnych i rodzinnych, rodków pomocowych

dla pañstw cz³onkowskich prze¿ywaj¹cych trudnoci gospodarcze i innych kwe-

stii. Nie uda³o siê natomiast osi¹gn¹æ jednomylnoci w takich sprawach, jak

migracja, azyl czy opodatkowanie bezporednie.

Komisja:
Zmiany dotycz¹ sposobu powo³ywania tego organu. Zgodnie z now¹ proce-

dur¹, Rada UE dzia³aj¹ca w sk³adzie szefów pañstw i rz¹dów powo³ywaæ bêdzie

za zgod¹ Parlamentu Europejskiego kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³osów

europa1.p65

02-12-07, 09:02

107

108

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

przewodnicz¹cego Komisji. W podobny sposób powo³ywani bêd¹ komisarze. Prze-

wodnicz¹cy uzyska znacz¹ce kompetencje w zakresie kierowania pracami Komi-

sji, w tym okrelanie linii politycznej oraz prawo decydowania o zakresie

obowi¹zków cz³onków Komisji. Po oczekiwanym rozszerzeniu UE (tj. od 1 stycz-

nia 2005 r.) Komisja bêdzie sk³ada³a siê z nie wiêcej ni¿ 27 cz³onków, przy czym

dane pañstwo nie mo¿e byæ reprezentowane przez wiêcej ni¿ jednego komisarza.

W przypadku, gdyby liczba pañstw cz³onkowskich wzros³a do wiêcej ni¿ 27,

powo³ywanie komisarzy bêdzie nastêpowaæ na zasadzie rotacji. Na ¿¹danie prze-

wodnicz¹cego cz³onek Komisji bêdzie zobowi¹zany podaæ siê do dymisji.

Parlament Europejski:
Liczba deputowanych po rozszerzeniu Unii docelowo nie mo¿e przekraczaæ

732, przy czym zapewniono reprezentacjê w stosunku do liczby ludnoci, z za-

gwarantowaniem minimalnego udzia³u najmniejszych pañstw cz³onkowskich.

I tak przyk³adowo: Niemcy uzyskaj¹ 99 miejsc, Wielka Brytania, Francja i W³o-

chy po 72 (obecnie 87), Polska i Hiszpania po 50, Holandia 25, Czechy i Wêgry

po 20, Irlandia i Litwa po 12, Cypr, Estonia i Luksemburg po 6, Malta 5. Nie uda³o

siê przeforsowaæ natomiast propozycji Komisji, by deputowani wybierani byli nie

tylko z list krajowych, lecz tak¿e z list europejskich (w skali ca³ej Unii).

Trybuna³ Obrachunkowy, Komitet Gospodarczy i Spo³eczny,

Komitet Regionów:
Trybuna³ Obrachunkowy bêdzie powo³ywany kwalifikowan¹ wiêkszoci¹ g³o-

sów przez Radê UE, przy czym liczba cz³onków nie mo¿e przekraczaæ 27 (po

jednym z ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego). Deklaracja do³¹czona do Aktu Koñ-

cowego konferencji miêdzyrz¹dowej przewiduje pog³êbienie wspó³pracy z naro-

dowymi izbami obrachunkowymi. Liczbê cz³onków obu Komitetów,

powo³ywanych wiêkszoci¹ kwalifikowan¹, ograniczono do 350.

Wymiar sprawiedliwoci
Traktat nicejski podnosi S¹d Pierwszej Instancji do rangi samodzielnej instytu-

cji Unii, zrównanej z ETS. Ka¿de pañstwo cz³onkowskie bêdzie mia³o prawo po-

siadaæ jednego sêdziego w ETS i co najmniej jednego w S¹dzie Pierwszej Instancji;

liczbê tych ostatnich ma okreliæ statut SPI. Sêdziowie bêd¹ powo³ywani na 6 lat,

przy czym co 3 lata ma byæ odnawiany w po³owie sk³ad obu s¹dów. ETS bêdzie

rozstrzygaæ sprawy w sk³adzie Wielkiej Izby lub w izbach. Zakres jurysdykcji ETS

okrela utrzymany w mocy art. 230 TWE. Z kolei nowy art. 225 TWE wyznacza

zakres jurysdykcji SPI, który ma obejmowaæ kontrolê legalnoci aktów prawa wspól-

notowego, zaniechania dzia³ania przez instytucje wspólnotowe, roszczenia delikto-

we, a tak¿e je¿eli ETS podejmie odpowiedni¹ decyzjê rozstrzyganie w sprawach

pytañ prejudycjalnych, aczkolwiek w ograniczonym zakresie. Szczegó³owy podzia³

europa1.p65

02-12-07, 09:02

108

109

ZMIANY INSTYTUCJONALNE WPROWADZONE PRZEZ TRAKTAT NICEJSKI

kompetencji ma zostaæ dokonany w drodze porozumienia miêdzy Komisj¹ i Trybu-

na³em. Rada mo¿e ponadto zdecydowaæ o utworzeniu paneli s¹dowych, wyspecja-

lizowanych w rozstrzyganiu pewnych kategorii spraw.

Wspó³praca zacieniona:
Traktat nicejski znacz¹co rozwija zasady wspó³pracy zacienionej. Znoweli-

zowane zosta³y zarówno postanowienia ogólne dotycz¹ce zasad tej wspó³pracy,

jak i regulacje dotycz¹ce cilejszej wspó³pracy w poszczególnych filarach. Jeli

chodzi o postanowienia ogólne, podkrelaj¹ one przede wszystkim, ¿e wspó³pra-

ca taka ma realizowaæ cele Unii i Wspólnoty, chroni¹c i s³u¿¹c ich interesom oraz

wzmacniaj¹c proces integracji. Nie mo¿e ona modyfikowaæ systemu prawnego

i instytucjonalnego Unii, a w szczególnoci nie mo¿e byæ niezgodna z acquis

communautaire oraz ze rodkami podejmowanymi w ramach Unii. W szczegól-

noci cilejsza wspó³praca nie mo¿e podwa¿aæ zasad konstrukcji i funkcjonowa-

nia rynku wewnêtrznego i nie mo¿e stanowiæ przeszkody lub dyskryminacji w

obrocie handlowym miêdzy pañstwami cz³onkowskimi, ani te¿ naruszaæ zasad

konkurencji oraz zasad wspó³pracy w ramach systemu Schengen. Utrzymana zo-

sta³a liczba omiu pañstw cz³onkowskich jako minimalna dla podjêcia cilejszej

wspó³pracy. Wspó³praca ma byæ otwarta dla wszystkich pañstw cz³onkowskich i

nie mo¿e naruszaæ praw pañstw w niej nieuczestnicz¹cych. cilejsza wspó³praca

powinna byæ traktowana jako rozwi¹zanie ostateczne. Odrêbny przepis precyzu-

je sposób podejmowania decyzji w ramach cilejszej wspó³pracy. Akty prawne

podejmowane w ramach cilejszej wspó³pracy nie bêd¹ stanowi³y czêci acquis

unijnego (co oznacza m.in. wy³¹czenie w stosunku do nich kompetencji ETS),

bêd¹ obowi¹zywa³y i mia³y bezporedni¹ skutecznoæ wy³¹cznie w pañstwach

uczestnicz¹cych. Natomiast pozosta³e pañstwa cz³onkowskie zobowi¹za³y siê do

nieprzeszkadzania we wspó³pracy.

Rozbudowane zosta³y równie¿ postanowienia dotycz¹ce cilejszej wspó³pra-

cy we wszystkich trzech filarach Unii. Nowoci¹ s¹ przepisy dotycz¹ce wspó³-

pracy w zakresie II filara UE, tj. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeñstwa.

Wspó³praca ta musi respektowaæ zobowi¹zania miêdzynarodowe Unii i Wspól-

noty. Celem jej mo¿e byæ wy³¹cznie implementacja okrelonych wspólnych dzia-

³añ lub wspólnych stanowisk, w ¿adnym wypadku za nie mo¿e dotyczyæ kwestii

o charakterze militarnym lub obronnym. Traktat nicejski ustanowi³ odpowiedzial-

noæ Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bez-

pieczeñstwa w zakresie informowania Rady i Parlamentu Europejskiego o realizacji

cilejszej wspó³pracy. W sprawach proceduralnych przyjête zosta³y rozwi¹zania

analogiczne do zastosowanych w traktacie amsterdamskim w zakresie III filara

(art. 40 TUE).

europa1.p65

02-12-07, 09:02

109

110

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

POST SCRIPTUM

W ostatnich latach Unia Europejska podjê³a zadanie szczegó³owej regulacji

ró¿nych aspektów niedyskryminacji i równouprawnienia. Na podstawie art. 13

TWE przyjête zosta³y dwie dyrektywy: 2000/43/WE z 29 czerwca 2000 r. w spra-

wie realizacji zasady równego traktowania niezale¿nie od pochodzenia rasowego

lub etnicznego oraz 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r. w sprawie generalnych

ram dla równego traktowania w zakresie zatrudnienia i zawodu. W obu przypad-

kach wyznaczono d³ugi okres implementacji, wynosz¹cy odpowiednio 3 i 5 lat,

co wskazuje na trudnoci stoj¹ce przed ustawodawc¹ krajowym. Równie¿ 27 li-

stopada 2000 r. Rada UE przyjê³a program dzia³ania w zakresie zwalczania dys-

kryminacji na lata 2001-2006.

Dyrektywa 2000/43 definiuje ró¿ne aspekty dyskryminacji, przejmuj¹c w tym

zakresie dorobek orzeczniczy ETS. Przede wszystkim okrela w kontekcie rasy

lub pochodzenia dyskryminacjê bezporedni¹ (jawn¹) i poredni¹ (ukryt¹), a tak¿e

przeladowanie. Dyskryminacja jawna wystêpuje wtedy, gdy jaka osoba

z wymienionych tu wzglêdów jest traktowana gorzej ni¿ inne osoby znajduj¹ce siê

w takiej samej sytuacji. Z dyskryminacj¹ ukryt¹ mamy do czynienia, je¿eli jaka

osoba w wyniku stosowania formalnie i pozornie neutralnych przepisów lub prak-

tyk znajdzie siê w gorszej sytuacji ni¿ pozosta³e osoby, chyba ¿e takie zró¿nicowa-

ne traktowanie jest obiektywnie uzasadnione. Z kolei przeladowanie ma miejsce,

je¿eli dochodzi do dzia³añ zmierzaj¹cych do lub skutkuj¹cych poni¿eniem danej

osoby, wytworzeniem wokó³ niej atmosfery wrogoci lub upokorzenia. Zakres dzia-

³ania dyrektywy obejmuje zatrudnienie i zawód, szkolenie zawodowe, cz³onko-

stwo w organizacjach pracowników i pracodawców oraz w korporacjach

zawodowych, opiekê spo³eczn¹, kszta³cenie oraz dostêp do dóbr i us³ug wiadczo-

nych ludnoci, w³¹czaj¹c w to mieszkania. Dopuszczalne jest wprowadzenie pew-

nych ograniczeñ wynikaj¹cych ze specyfiki okrelonych zawodów, a tak¿e akcji

afirmatywnych, je¿eli s¹ one nakierowane na wyrównanie szans. Obie dyrektywy

wyznaczaj¹ standardy minimalne. Pañstwa mog¹ wprowadziæ regulacje prawne

chroni¹ce w wiêkszym stopniu osoby podatne na dyskryminacyjne traktowanie.

Pañstwa maj¹ zapewniæ ochronê s¹dow¹ i administracyjn¹ osób przeladowanych

z przyczyn etnicznych lub rasowych, przy czym w przypadku oskar¿enia o takie

europa1.p65

02-12-07, 09:02

110

111

POST SCRIPTUM

praktyki ciê¿ar dowodu ma spoczywaæ na pozwanym. Wreszcie nale¿y zapewniæ

ofiarom przeladowañ odpowiednie zadoæuczynienie.

Dyrektywa 2000/78 kieruje siê podobnymi zasadami i ma zastosowanie

w tych samych sytuacjach, co dyrektywa omówiona powy¿ej. Zakres podmioto-

wy jest jednak du¿o szerszy i obejmuje wszystkie osoby, które mog³yby byæ po-

tencjalnie dyskryminowane ze wzglêdu na religiê, kalectwo, wiek lub orientacjê

seksualn¹. Dyrektywa ta powtarza definicje ró¿nych form dyskryminacji. Do-

puszcza odmienne traktowanie pewnych kategorii osób, je¿eli jest to zwi¹zane

z okrelonymi wymogami zawodu lub sytuacj¹ na rynku pracy. W przypadku

osób kalekich nakazuje pracodawcom podjêcie szczególnych dzia³añ maj¹cych

zapewniæ takim osobom dostêp do zatrudnienia. Mechanizmy ochronne s¹ takie

same, jak w przypadku dyrektywy omówionej wy¿ej.

Celem programu zwalczania dyskryminacji jest pog³êbienie wiedzy na temat

zjawiska dyskryminacji, zwiêkszenie mo¿liwoci przeciwdzia³ania praktykom

dyskryminacyjnym, m.in. poprzez upowszechnianie odpowiedniej wiedzy i wspó³-

pracê ogólnoeuropejsk¹ oraz propagowanie wartoci i praktyk przeciwnych dys-

kryminacji. Zadanie realizacji programu spoczywa na Komisji Europejskiej

wspieranej przez odpowiedni komitet. Powinna ona opracowaæ dalsze wytyczne

d³ugoterminowe, przyj¹æ plany roczne wraz z propozycjami ich finansowania z

funduszy wspólnotowych, a tak¿e okreliæ kryteria monitorowania i oceny reali-

zacji programu. Program powinien byæ otwarty dla pañstw Europejskiego Obsza-

ru Gospodarczego i pañstw kandyduj¹cych do cz³onkostwa w UE.

Je¿eli dodaæ do tego rodki podejmowane w celu zapewnienia równoupraw-

nienia zawodowego ze wzglêdu na p³eæ, w³¹czaj¹c orzecznictwo ETS, uzyskamy

pe³ny obraz dzia³añ, które podejmowane s¹ przez Uniê Europejsk¹ w celu zapew-

nienia rzeczywistej równoci.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

111

112

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

WYKAZ NAJWA¯NIEJSZYCH ORZECZEÑ ETS

Sprawa 26/62 N. V. Algemene Transport en Expeditiee Onderneming Van Gend

en Loos v. Nederlandse Administratie der Belastingen, Zb. Orz. 1963, s. 1;

Orzecznictwo, s. 33;
Sprawa 6/64 F. Costa v. ENEL, Zb. Orz. 1964, s. 585; Orzecznictwo, s. 25;
Sprawa 48/69 Imperial Chemical Industries v. Komisja (tzw. sprawa barwników

anilinowych), Zb. Orz. 1972, s. 619; Orzecznictwo I, s. 527;
Sprawa 9/70 F. Grad v. Urz¹d Finansowy Traunstein, Zb. Orz. 1970, s. 825;

Orzecznictwo, s. 111;
Sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft GmbH v. Einfuhr und

Vorratsstelle für Getreide und Futtermittel, Zb. Orz. 1970, s. 1161;

Orzecznictwo, s. 278;
Sprawa 22/70 Komisja v. Rada (ERTA), Zb. Orz. 1971, s. 263; Orzecznictwo, t.

I, s. 70 i 219;
Sprawa 6/72 Europemballage Corp. i Continental Can Co. v. Komisja, Zb. Orz.

1973, s. 215; Orzecznictwo I, s. 535;
Sprawy po³¹czone: 21-24/72 International Fruit Company i in. v. Produktschap

voor Groenten en Fruit, Zb. Orz. 1972, s. 1219; Orzecznictwo, t. I, s.206;
Sprawa 8/74 Prokurator Królewski v. B. i G. Dassonville, Zb. Orz. 1974, s. 837;

Orzecznictwo I, s. 370;
Sprawa 41/74 Y. Van Duyn v. Home Office, Zb. Orz. 1974, s. 1337,

Orzecznictwo, t. II, s. 412;
Sprawa 36/75 R. Rutili v. Minister spraw wewnêtrznych [Francji], Zb. Orz.

1975, s. 1219; Orzecznictwo I, s. 415;
Sprawa 26/76 Metro SB Großmärkte GmbH v. Komisja i SABA, Zb. Orz. 1977,

s. 1875; Orzecznictwo I, s. 542;
Sprawa 27/76 United Brands Co. i inni v. Komisja, Zb. Orz. 1978, s. 207;

Orzecznictwo I, s. 553;
Sprawa 106/77 Administracja finansów pañstwowych v. Simmenthal SpA, Zb.

Orz. 1978, s. 629; Orzecznictwo, s. 37

europa1.p65

02-12-07, 09:02

112

113

WYKAZ NAJWAŻNIEJSZYCH ORZECZEŃ ETS

Sprawa 120/78 Rewe-Zentral AG v. Bundesmonopolverwaltung für Branntwein

(Cassis de Di jon), Zb. Orz. 1979, s. 662; Orzecznictwo, s. 302.
Sprawa 148/78 Postêpowanie karne przeciwko T. Ratti, Zb. Orz. 1979, s. 1629.
Sprawa 8/81 U. Becker v. Urz¹d Finansowy Münster-Innenstadt, Zb. Orz. 1982,

s. 53; Orzecznictwo, s. 121;
Sprawa 104/81 G³ówny Urz¹d Celny w Moguncji v. C.A.Kupferberg & Cie.KG

a.A., Zb. Orz.1982, s. 3641; Orzecznictwo, s. 253;
Sprawa 14/83 S. von Colson i E.Kamann v. Kraj federalny Pó³nocna Nadrenia-

Westfalia, Zb. Orz. 1984, s. 1891; Orzecznictwo, t. I, s. 129;
Sprawa 152/84 M. Marshall v. Southampton and South-West Hampshire Area

Health Authority, Zb. Orz. 1986, s. 723; Orzecznictwo, t. I, s. 124;
Sprawy po³¹czone 89, 104, 114, 1116, 117 i 125-129/85 Ahlström Osakeyhtiö i

inni v. Komisja, Zb. Orz. 1988, s. 214; Orzecznictwo, t. I, s. 214;
Sprawa C-260/89 Elliniki Radiophonia Tileorassi v. Dimotili Etairia Pliroforisis

i S. Kouvelas (ERT), Zb. Orz. 1991, s. I-2925; Orzecznictwo, s. 289;
Sprawy po³¹czone C-6/90 i C-9/90 A. Francovich i D. Bonifaci v. W³ochy, Zb.

Orz. 1991, s. I-5357; Orzecznictwo, s. 182;
C-76/90 M. Säger v. Dennemeyer & Co.Ltd., Zb. Orz. 1991, s. I-4221,

Orzecznictwo s. 693;
Sprawy po³¹czone C-267 i 268/91 Postêpowanie karne przeciwko B. Keck i D.

Mithouard, Zb. Orz. 1993, s. I-6097; Orzecznictwo I, s. 380;
Sprawa C-91/92 P. Faccini-Dori v. Recreb Srl, Zb. Orz. 1994, s. I-3325;

Orzecznictwo, t. I, s. 143;
Sprawy po³¹czone C-46/93 i C-48/93, Brasserie du Pecheur v. RFN oraz

Królowa v. Sekretarz Stanu ds. Transportu, ex parte Factortame, Zb. Orz. 1996,

s. I-1029; Orzecznictwo, s. 188;
C-415/93 URBSFA v. J. M. Bosman i in., Zb. Orz. 1995, s. I-4921,

Orzecznictwo s. 564;
Opinia 1/94, Zb. Orz. 1994, s. 5267; Orzecznictwo, t. I, s. 244;
Opinia 2/94, Zb. Orz. 1996, s. I-2329; Orzecznictwo, s. 291;
C-55/94 R. Gebhard v. Consiglio dellOrdine degli Avvocati e Procuratori di

Milano, Zb. Orz. 1995, s. I-4165, Orzecznictwo s. 646;
Sprawa C-85/96 M. Martinez Sala v. Freistaat Bayern, Zb. Orz. 1998, s. I-2691,

Orzecznictwo s. 516;
C-162/96 A. Racke GmbH v. G³ówny Urz¹d Celny w Moguncji, Zb. Orz. 1998, s.

I-3655; Orzecznictwo s.1014.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

113

114

ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO

PODSTAWOWA BIBLIOGRAFIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

W JÊZYKU POLSKIM

(1) H

. Machiñska, Rozwój prawa i instytucji Wspólnot Europejskich. Podstawy

funkcjonowania Unii Europejskiej, wyd. Centrum Europejskiego UW,
Warszawa 1997

(2) J. A. Wojciechowski, Instytucje i porz¹dek prawny Wspólnot Europejskich,

Warszawa 1996 (wyd. II)

(3) M. Ahlt, Prawo europejskie, wyd. C.H.Beck, Warszawa 1996
(4) G. Druesne, Prawo materialne i polityki Wspólnot i Unii Europejskiej,

wyd. Scholar, Warszawa 1996

(5) C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki,

wyd. C.H.Beck, Warszawa 2000

(6) C. Mik (red.), Implementacja prawa integracji europejskiej w krajowych

porz¹dkach prawnych, TNOiK, Toruñ 1998

(7) C. Mik (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku

a cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej, TNOiK, Toruñ 1999

(8) C. Mik (red.), Wymiar sprawiedliwoci w Unii Europejskiej, TNOiK,

Toruñ 2001

(9) K. Gawlikowska-Hueckel (red.), Polska Unia Europejska. Problemy prawne

i ekonomiczne, wyd. UG, Gdañsk 1998

(10) J. Planavova-Latanowicz, Trybuna³ Sprawiedliwoci Wspólnot Europejskich

i ochrona praw podstawowych, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000

(11) A. Wasilkowski, ród³a prawa, kompetencje organów Wspólnot Europejskich

w zakresie tworzenia prawa, stosowanie prawa wspólnotowego, Studia
Prawnicze 1996, nr 1 - 4, s. 7

(12) K. Wójtowicz, Zasady stosowania prawa Wspólnot Europejskich w prawie

wewnêtrznym pañstw cz³onkowskich, [w:] J.Kolasa (red.), Wspólnoty
Europejskie. Wybrane problemy prawne, t. II, Wroc³aw 1995, s. 105

(13) M. Lis, Struktura organizacyjna Wspólnot Europejskich, jw., s.49

europa1.p65

02-12-07, 09:02

114

115

PODSTAWOWA BIBLIOGRAFIA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO W JĘZYKU POLSKIM

Teksty traktatów za³o¿ycielskich i innych dokumentów (t³umaczenia nieoficjalne):
W. Czapliñski, R. Ostrihansky, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot Europejskich.

Dokumenty, wyd. Scholar, Warszawa 1997 (wyd. IV)
A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzyd³o-Tefelska, Dokumenty europejskie, t. III

(uwzglêdniaj¹cy zmiany wprowadzone przez traktat amsterdamski) wyd. Morpol,

Lublin 1999
E. Wojtaszek-Mik, C. Mik, Traktaty europejskie, Wyd. Zakamycze, Kraków 2000

Wybór orzeczeñ ETS:
W. Czapliñski, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnot

Europejskich. Orzecznictwo, Wyd. Scholar, Warszawa 2001

europa1.p65

02-12-07, 09:02

115

INFORMACJE NA TEMAT UNII, WSPÓLNOT EUROPEJSKICH,

PRAWA WSPÓLNOTOWEGO:

adres internetowy Wspólnot (serwer Komisji): http:// europa.eu.int

Przez pierwsze 20 dni od daty publikacji Dziennik Urzêdowy (Official Journal)
dostêpny jest bezp³atnie w Internecie pod adresem:
http://europa.eu.int/eur-lex

Najlepszym ród³em informacji o prawie wspólnotowym jest system informatycz-
ny CELEX, oficjalne wydawnictwo WE, niestety bardzo drogi (ok. 1000 GBP
rocznie), dostêpny równie¿ w Internecie (na has³o).

Bezp³atny, cotygodniowy biuletyn o aktualnym orzecznictwie ETS we wszystkich
oficjalnych jêzykach Wspólnoty mo¿na zamówiæ w:
Press and Information Office of the Court of Justice, L-2925 Luxembourg
Tam równie¿ mo¿na uzyskaæ pe³n

e teksty wybranych orzeczeñ (sprawozdanie

z procedury tylko w jêzyku oryginalnym postêpowania).

Biuletyn informacyjny Biura Oficjalnych Publikacji WE mo¿na zamówiæ we
wszystkich oficjalnych jêzykach Wspólnoty pod adresem:
W. Bray, EUR-OP News, EURO-OP pok. 172, 2 rue Mercier, L-2985 Luxembo-
urg, fax (352) 2929 427 63,
e-mail: europnews@opoce.cec.be
Biuletyn ukazuje siê 4 razy w roku, zawiera informacje polityczne, dotycz¹ce usta-
wodawstwa i publikacji

wspólnotowych.

europa1.p65

02-12-07, 09:02

116

INFORMACJA O AUTORZE:

Prof. dr hab. W³adys³aw Czapliñski (ur. 1954 r.)
Profesor w Instytucie Nauk Prawnych PAN
Profesor zwyczajny w Centrum Europejskim UW
Autor licznych podrêczników, monografii i artyku³ów w zakresie prawa

miêdzynarodowego publicznego i prawa Unii Europejskiej

europa1.p65

02-12-07, 09:02

117

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ZARYS PRAWA EUROPEJSKIEGO Czapliński książka
Zarys prawa cywilnego
Zarys prawa cywilnego z umowami w?ministracji wykład$ lutego 11
PRAWO MIĘDZYNARODOWE I ŹRÓDŁA PRAWA EUROPEJSKIEGO
Zarys prawa cywilnego
Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji, Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji
PODSTAWY PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ, materialy na ue dobre!!!!!!2, INSTYTUCJE PRAWA EUROPEJSKIEGO
Wybrane rozdziały z kk, Studia, Administracja umcs, Semestr III, Zarys Prawa Karnego
Nadzwyczajna Komisja Prawa Europejskiego 2000, Księgozbiór, Europeistyka
ZARYS PRAWA PRACY, Notatki zaocznych
Źródła prawa europejskiego
zółty, Prawo UŁ, rok II 2012, Wstęp do prawa europejskiego
ZASADY STOSOWANIE PRAWA EUROPEJSKIEGO

więcej podobnych podstron