49

¯YWIENIE

MARZEC-KWIECIEÑ • 2/2004

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

Cukrzyca jest chorob¹ wystêpuj¹c¹ na

pod³o¿u dziedzicznym, charakteryzuj¹c¹

siê bezwzglêdnym lub wzglêdnym nie-

doborem insuliny. Jest to jedno z naj-

czêstszych schorzeñ endokrynologicznych

u ma³ych zwierz¹t, obejmuj¹ce oko³o 1-2%

ca³ej populacji (12). Insulina jest silnym

hormonem anabolicznym produkowanym

w komórkach beta wysp trzustki; u psów

jej wydzielanie zale¿y przede wszystkim

od iloœci glukozy wch³anianej z przewodu

pokarmowego. Z kolei u kotów wykaza-

no, ¿e wydzielanie insuliny przez trzust-

kê jest stymulowane iloœci¹ wch³oniêtych

aminokwasów. Koty bowiem, podobnie

jak prze¿uwacze, do utrzymania prawi-

d³owego stê¿enia cukru we krwi wykorzy-

stuj¹ przede wszystkim mechanizmy glu-

koneogenezy, w której prekursorami s¹

g³ównie aminokwasy.

Prawid³owe ¿ywienie psów i kotów z cu-

krzyc¹ stanowi jeden z podstawowych ele-

mentów walki z t¹ chorob¹ i wymaga nie

tylko dobrego zrozumienia jej przyczyn

oraz sposobów diagnozowania, ale tak¿e

œcis³ej wspó³pracy w³aœciciela zwierzêcia

z lekarzem weterynarii w zakresie stoso-

wania odpowiedniej diety i przestrzegania

harmonogramu posi³ków. Przy podejmo-

waniu decyzji dotycz¹cych zasad ¿ywienia

psów i kotów z cukrzyc¹ wa¿ne jest

uwzglêdnienie ró¿nic miêdzygatunkowych

w metabolizmie bia³ek i wêglowodanów

u tych zwierz¹t. Na przyk³ad dotychczas

podkreœlano koniecznoœæ podawania insu-

liny przed karmieniem. Obecnie wiadomo,

¿e zasada ta dotyczy tylko psów. U koto-

watych jest to zbêdne, poniewa¿ przyjêcie

pokarmu ma minimalny wp³yw na stê¿e-

glukozy we krwi. W cukrzycy typu II – in-

sulinoniezale¿nej (NIDDM) – w³aœciwe

¿ywienie mo¿e zatem pomóc w usprawnie-

niu kontroli glikemicznej przy równocze-

snym ograniczeniu stosowania terapii in-

sulinowej. Bez wzglêdu na typ zdiagnozo-

wanej cukrzycy do czynników, które powin-

ny byæ uwzglêdnione przy komponowaniu

odpowiedniej diety, nale¿¹: sta³oœæ sk³adu

proponowanej karmy, jej konsystencja, zbi-

lansowanie sk³adników pokarmowych, spo-

¿ycie kalorii przez zwierzê, systematyczna

kontrola masy cia³a i czas karmienia.

Sk³ad diety i jej konsystencja

Koty i psy z cukrzyc¹ powinny otrzymy-

waæ pokarm o sta³ym sk³adzie iloœciowym

i jakoœciowym. Szczególnie pochodzenie

i iloœæ poszczególnych sk³adników pokar-

nie glukozy we krwi kota z cukrzyc¹; cu-

kier ten jest ci¹gle dostarczany w procesie

glukoneogenezy. Obecnie wiadomo, ¿e psy

z cukrzyc¹ mo¿na karmiæ kilka razy

dziennie i wtedy insulinê podajemy

z pierwszym porannym posi³kiem; je¿eli

karmienie odbywa siê dwa razy w ci¹gu

dnia, to po³owê dawki pokarmowej po-

dajemy z insulin¹, a po³owê – 8-10 go-

dzin póŸniej. Je¿eli insulinê podaje siê

dwa razy dziennie, to po ka¿dym

wstrzykniêciu hormonu powinien byæ

podany pokarm.

O

GÓLNE

ZASADY

ŻYWIENIA

W

CUKRZYCY

Podstawowym celem prawid³owego

¿ywienia psów i kotów z cukrzyc¹ typu I

– insulinozale¿n¹ (IDDM) – jest utrzyma-

nie prawid³owego stê-

¿enia glukozy we krwi

poprzez dostarczenie

niezbêdnych sk³adni-

ków pokarmowych

w okresie wzmo¿onej

aktywnoœci egzogennej

insuliny i tym samym

maksymalne ograni-

czenie zmian w stê¿e-

niu glukozy we krwi

po przyjêciu posi³ku.

Postêpowanie ¿ywie-

niowe w cukrzycy nie

eliminuje koniecznoœci

podawania egzogennej

insuliny, natomiast

istotnie u³atwia kon-

trolê nad utrzymaniem

optymalnego stê¿enia

Wymagania

żywieniowe psów

i kotów z cukrzycą

Piotr Ostaszewski, Michał Jank

Katedra Nauk Fizjologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa

Prawidłowe żywienie psów i kotów z cukrzycą jest jednym z podstawowych ele−

mentów walki z tą chorobą i wymaga nie tylko dobrego zrozumienia jej przyczyn oraz
sposobów diagnozowania, ale także ścisłej współpracy właściciela zwierzęcia z leka−
rzem weterynarii w zakresie stosowania odpowiedniej diety i przestrzegania harmo−
nogramu posiłków.

Ryc. 1. Poposi³kowe zmiany stê¿enia glukozy we krwi psów w zale¿noœci od konsystencji

podawanej karmy (17).

50

YWIENIE

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MARZEC-KWIECIEÑ • 2/2004

mowych dostarczanych zwierzêciu ka¿de-

go dnia powinny byæ identyczne, a wzajem-

ne proporcje kalorii pochodz¹cych z wê-

glowodanów, bia³ka i t³uszczu powinny byæ

sta³e. Dostarczanie diety o sta³ym sk³adzie

zwierz¹t z cukrzyc¹ typu I pozwala na pre-

cyzyjne ustalenie dawki insuliny stosow-

nie do ich potrzeb. W cukrzycy typu II

zwierzêta otrzymuj¹ zazwyczaj doustne

leki hipoglikemiczne. W tym przypadku

sta³y sk³ad diety jest niezwykle pomocny

w utrzymaniu prawid³owego stê¿enia

glukozy we krwi i dlatego zalecana jest

tu przede wszystkim karma o sta³ym,

gwarantowanym przez producenta sk³a-

dzie. Nale¿y natomiast unikaæ karmy,

co do której mamy podejrzenia, ¿e jej

sk³ad zmienia siê w zale¿noœci od dostêp-

noœci surowców i ich ceny. Informacji

tych nie umieszcza siê na opakowaniu,

a mo¿emy je uzyskaæ zazwyczaj bezpo-

œrednio od producenta. Równie¿ jedze-

nie przygotowywane w domu nie jest

wskazane dla psów i kotów z cukrzyc¹,

poniewa¿ trudno jest w domowych wa-

runkach zagwarantowaæ identyczny

sk³ad wszystkich kolejnych posi³ków.

Równie wa¿na jest konsystencja poda-

wanej karmy (ryc. 1, s. 49). Karmy z ma³¹

zawartoœci¹ wody (tzw. karmy pó³mokrej)

nie zaleca siê dla zwierz¹t z cukrzyc¹, po-

niewa¿ po jej spo¿yciu obserwuje siê wiêk-

sze wahania stê¿enia glukozy i insuliny

we krwi chorych zwierz¹t ni¿ po zjedze-

niu karmy suchej, wzglêdnie puszkowej

(tzw. karmy mokrej) (6). Jest to spowo-

dowane tym, ¿e karma pó³mokra zawie-

ra w swym sk³adzie znaczn¹ iloœæ cukrów

prostych. Cukry te po spo¿yciu s¹ szyb-

ko uwalnianie w jelicie cienkim i gwa³-

townie wch³aniane do krwi. Z kolei cukry

z³o¿one obecne w karmie suchej oraz

puszkowej to przede wszystkim skrobia.

Przed wch³oniêciem wymaga ona enzyma-

tycznego rozk³adu w przewodzie pokar-

mowym do cukrów prostych. Proces ten

zajmuje sporo czasu i tym samym zmniej-

sza tempo wch³aniania glukozy do krwi.

Inne wielocukry, w tym tak¿e w³ókno po-

karmowe, zwalniaj¹ tempo pasa¿u treœci

jelitowej i szybkoœæ wch³aniania sk³adni-

ków pokarmowych przez œcianê jelita.

Ogólnie przyjmuje siê, ¿e sucha karma

dla psów i kotów zawiera wiêcej polisa-

charydów i w³ókna roœlinnego ni¿ karma

pó³mokra oraz puszkowa.

Zbilansowanie diety

Podstawowe zadanie lekarza weteryna-

rii, oceniaj¹cego karmê dla psów i kotów

z cukrzyc¹, stanowi sprawdzenie, czy kar-

ma jest zbilansowana pod wzglêdem sk³a-

du i iloœci dostarczanej zwierzêciu ener-

gii (tab.1).

S

KŁADNIKI

POKARMOWE

ZAWIERAJĄCE

ENERGIĘ

Optymalna iloœæ bia³ka, wêglowodanów

i t³uszczu w diecie dla psów i kotów z cu-

krzyc¹ nie zosta³a jeszcze dok³adnie okre-

œlona. Istniej¹ jednak pewne zalecenia

dietetyczne w oparciu o wyniki badañ nad

cukrzyc¹ u ludzi oraz obserwacjê zmian

metabolicznych we krwi i moczu chorych

zwierz¹t. Wiadomo, ¿e u ludzi nie zaleca

siê diety o wysokiej koncentracji bia³ka,

z uwagi na niebezpieczeñstwo uszkodze-

nia nerek. Natomiast u psów i kotów z cu-

krzyc¹ powik³anie to jest rzadkie i dlate-

go nie tylko nie trzeba ograniczaæ iloœci

przyjmowanego bia³ka, ale nawet zaleca

siê podawanie chorym zwierzêtom diety

wysokobia³kowej (7). Jeœli jednak rozwi-

nie siê ostra niewydolnoœæ nerek jako po-

wik³anie w cukrzycy, iloœæ bia³ka pokar-

mowego powinna ulec zredukowaniu.

Spo¿ycie t³uszczu przez psy i koty z cu-

krzyc¹ powinno byæ tak¿e precyzyjnie mo-

nitorowane, zw³aszcza gdy zwierzê wyka-

zuje nadwagê. Nadmierna poda¿ t³uszczu

mo¿e prowadziæ do rozwoju hiperchole-

sterolemii i w¹trobowych zaburzeñ

w przemianach t³uszczowych. Ograniczo-

ne spo¿ycie t³uszczu zapobiega tym nie-

prawid³owoœciom, a ponadto u³atwia przy-

wrócenie prawid³owej masy cia³a. Korzyst-

nym zjawiskiem jest równie¿ wolniejsze

tempo opró¿niania ¿o³¹dka pod wp³ywem

diety wysokot³uszczowej. U³atwia to utrzy-

manie wzglêdnie sta³ego stê¿enia gluko-

zy we krwi po przyjêciu takiej diety (3).

U ludzi wykazano, ¿e spo¿ywanie diety za-

wieraj¹cej jednonienasycone kwasy t³usz-

czowe prowadzi do obni¿enia stê¿enia

cholesterolu ogólnego we krwi. Towarzy-

szy temu tak¿e spadek stê¿enia lipopro-

tein o bardzo niskiej gêstoœci (VLDL) i tria-

cylogliceroli we krwi bez równoleg³ego

wzrostu stê¿enia glukozy. Wymienione

korzyœci s¹ jednak niewspó³miernie ni-

skie w porównaniu do zwiêkszonej pod

wp³ywem t³uszczu pokarmowego oporno-

œci na insulinê oraz ogólnego pogorsze-

nia profilu lipidowego we krwi w przypad-

ku komplikacji na tle cukrzycy. Uwzglêd-

niaj¹c powy¿sze czynniki, przyjmuje siê,

¿e dieta psów i kotów powinna zawieraæ

umiarkowan¹ iloœæ t³uszczu bogatego

w nasycone kwasy t³uszczowe. Zalecana

iloœæ t³uszczu w karmie dla psów i kotów

z cukrzyc¹ nie powinna przekraczaæ

20 procent energii metabolicznej (ME)

dawki; wyj¹tek stanowi¹ bardzo otyli pa-

cjenci, u których iloœæ ta powinna byæ bar-

dziej zredukowana.

Zawartoœæ wêglowodanów w diecie dla

psów i kotów z cukrzyc¹ jest szczególnie

wa¿na z uwagi na bezpoœredni wp³yw, jaki

zwi¹zki te wywieraj¹ na stê¿enie glukozy

we krwi po karmieniu. Po¿¹dana jest

przede wszystkim dieta, która minimali-

zuje odpowiedŸ glikemiczn¹, poniewa¿ im

mniejsze s¹ wahania w stê¿eniu glukozy

po karmieniu, tym lepsza staje siê kon-

trola pacjenta z cukrzyc¹. Termin „wskaŸ-

nik glikemiczny” odnosi siê do oceny die-

ty pod k¹tem jej wp³ywu na stê¿enie glu-

kozy we krwi i oznacza wzrost stê¿enia

glukozy we krwi po przyjêciu posi³ku.

Ogólnie przyjmuje siê, ¿e pokarmy zawie-

raj¹ce z³o¿one wêglowodany (skrobia)

maj¹ ni¿szy wskaŸnik glikemiczny ni¿ po-

karmy o du¿ej zawartoœci cukrów pro-

stych, poniewa¿ wielocukry s¹ wolniej tra-

wione i wch³aniane (8).

Ró¿ne roœliny zawieraj¹ skrobiê

o zmiennym wskaŸniku glikemicznym

(tab. 2). Wykazano, ¿e równie¿ dzia³anie

wysokiej temperatury i czas gotowania

wp³ywaj¹ na zmiany tego wskaŸnika, po-

dobnie jak stopieñ rozdrobnienia ziarna.

U ludzi dieta zawieraj¹ca ca³e ziarna zbó¿

ma ni¿szy wskaŸnik glikemiczny ni¿ die-

ta zawieraj¹ca wysoce oczyszczon¹ skro-

biê. Równie¿ spo¿ywanie skrobi zawartej

w ziemniakach i jêczmieniu prowadzi do

mniejszego wzrostu glukozy i insuliny we

krwi po karmieniu w porównaniu do

zmian obserwowanych po spo¿yciu wy-

soce oczyszczonej skrobi pszennej (15).

Jêczmieñ uwa¿a siê jest za najlepsze Ÿró-

d³o skrobi dla psów i kotów z cukrzyc¹.

U psów obserwowano podobne ró¿nice

w zale¿noœci od roœliny bêd¹cej Ÿród³em

skrobi (14). Psy karmiono przez okres

2 tygodni diet¹ zawieraj¹c¹ 30% skrobi po-

chodz¹cej z kukurydzy, pszenicy, jêczmie-

nia, ry¿u i sorga. Karmienie ry¿em wywo-

³ywa³o najwiêkszy wzrost stê¿enia gluko-

Woda

Energia

Węglowodany

Włókno pokarmowe

Tłuszcz

Białko

Zawsze dostępna, podawać świeżą i czystą

U otyłych zwierząt spożycie ograniczone w celu utraty masy ciała

Jak najwięcej cukrów złożonych (polisacharydów) przy minimalnej ilości cukrów prostych.

Psy: 50−55% suchej masy karmy (sm.) Koty: 20−40% sm.

Zwiększenie ilości do 8−17% sm.

Ilość umiarkowana do niskiej – poniżej 20% sm.

Ilość umiarkowana. Psy: 15−25% sm. Koty: 28−45% sm.

Tab. 1. Podstawowe zalecenia dietetyczne w cukrzycy. (ród³o: 17).

51

¯YWIENIE

MARZEC-KWIECIEÑ • 2/2004

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

zy i insuliny po posi³ku, podczas gdy

karmienie sorgiem wywo³ywa³o najmniej-

sze wzrosty. Istnieje kilka czynników od-

powiedzialnych za tê zró¿nicowan¹ odpo-

wiedŸ glikemiczn¹, z których najwa¿niej-

szym wydaje siê zawartoœæ amylozy i w³ók-

na pokarmowego. Zaobserwowano, ¿e na-

wet w obrêbie tego samego gatunku istnie-

j¹ odmiany ry¿u zawieraj¹ce zró¿nicowan¹

zawartoœæ amylozy. Spo¿ycie odmiany o wy-

sokiej zawartoœci amylozy powodowa³o pod-

wy¿szenie wskaŸnika glikemicznego. Z ko-

lei wykazano, ¿e wzglêdnie niski wskaŸnik

glikemiczny, obserwowany po spo¿yciu

jêczmienia, jest zwi¹zany z wysok¹ zawar-

toœci¹ w³ókna pokarmowego i beta-gluka-

nu (9). Przytoczone dane dowodz¹, jak wa¿-

ny jest dobór Ÿród³a skrobi przy uk³adaniu

diety dla psów i kotów z cukrzyc¹. Powin-

niœmy byæ œwiadomi, ¿e dieta z du¿¹ zawar-

toœci¹ ry¿u mo¿e nasilaæ popokarmow¹

hiperglikemiê, podczas gdy dieta oparta na

sorgu i jêczmieniu mo¿e w bardzo korzyst-

ny sposób zmniejszaæ wahania cukru i in-

suliny po karmieniu i dlatego powinna byæ

stosowana u cukrzycowych psów i kotów.

Podsumowuj¹c, dietê o niskiej zawartoœci

cukrów prostych i o znacznej iloœci wielo-

cukrów (skrobia), zawieraj¹c¹ ponadto

zwiêkszone iloœci w³ókna pokarmowego,

zaleca siê dla zwierz¹t z cukrzyc¹ (5). Uwa-

¿a siê, ¿e polisacharydy powinny stanowiæ

oko³o 40% i wiêcej kalorii w karmie dla

psów i kotów z cukrzyc¹.

W³ókno pokarmowe. Wspomagaj¹ce

dzia³anie w³ókna pokarmowego w leczeniu

cukrzycy u psów i kotów by³o w ostatnich

latach przedmiotem intensywnych ba-

dañ. Interesowano siê zarówno iloœci¹, jak

i rodzajem w³ókna podawanego zwierzê-

ciu. Powszechnie stosowana klasyfika-

cja dzieli w³ókno na dwa podstawowe ro-

dzaje: rozpuszczalne i nierozpuszczalne.

Do w³ókna rozpuszczalnego nale¿¹:

pektyny, gumy, œluzy, niektóre hemice-

lulozy, fruktooligosacharydy. Ten rodzaj

w³ókna ma wysok¹ zdolnoœæ wi¹zania

wody, opóŸnia opró¿nianie ¿o³¹dka i zwal-

nia szybkoœæ wch³aniania sk³adników po-

karmowych przez œcianê jelita. Ulega ³a-

twej fermentacji bakteryjnej w jelicie gru-

bym. W³ókno pokarmowe nierozpuszczal-

ne obejmuje celulozê, ligninê i wiêkszoœæ

hemiceluloz. Wykazuje ono mniejsz¹ zdol-

noœæ wi¹zania wody, zwalnia tempo pasa-

¿u treœci jelitowej i jest gorzej rozk³adane

przez bakterie w jelicie grubym (1).

W badaniach na ludziach wykazano, ¿e

dieta zawieraj¹ca znaczn¹ iloœæ z³o¿onych

wêglowodanów i rozpuszczalnego w³ókna

pokarmowego przeciwdzia³a wzrostowi stê-

¿enia glukozy we krwi po karmieniu i wspo-

maga utrzymanie równowagi glikemicznej.

W³ókno zwalnia tempo trawienia i wch³a-

niania wêglowodanów za-

wartych w pokarmie, cze-

go nastêpstwem jest

sp³aszczenie krzywej cu-

krowej po posi³kach. Oby-

dwa rodzaje w³ókna redu-

kuj¹ popokarmow¹ hiper-

glikemiê, przy czym wiêk-

szy wp³yw wykazuje tu

w³ókno rozpuszczalne. Ma

ono równie¿ korzystny

wp³yw na profil lipidowy,

obni¿aj¹c cholesterolow¹

frakcjê lipoprotein o ni-

skiej gêstoœci (LDL). Me-

chanizm dzia³ania w³ókna

rozpuszczalnego polega

na jego swoistej w³aœciwo-

œci tworzenia ¿elu w œro-

dowisku wodnym, co

utrudnia transport gluko-

zy i wody do powierzchni

absorpcyjnej jelita. W³ók-

na tworz¹ce ¿el zwiêksza-

j¹ lepkoœæ samego w³ókna,

a to z kolei wp³ywa na zwol-

nienie tempa wch³aniania

glukozy i u³atwia utrzyma-

nie normoglikemii u pa-

cjentów z cukrzyc¹.

Badania na psach po-

twierdzaj¹, ¿e u tych

zwierz¹t dzia³anie w³ókna

pokarmowego jest zbli-

¿one do obserwowanego

u ludzi (ryc. 2). U psów wywo³ano ekspe-

rymentalnie cukrzycê. Nastêpnie zwierzê-

ta karmiono diet¹ zawieraj¹c¹ 15% w³ók-

na. Zaobserwowano, ¿e taka dieta istotnie

zmniejsza³a wahania stê¿enia glukozy

w cyklu 24-godzinnym, jak równie¿ obni-

¿a³a usuwanie glukozy z moczem. Odno-

towano tak¿e nieznacznie zmniejszenie za-

potrzebowania na insulinê oraz spadek

stê¿enia glikolizowanej hemoglobiny we

krwi (11). Zmiany te wystêpowa³y bez

wzglêdu na to, czy psom podawano w³ók-

no nierozpuszczalne (celuloza), czy roz-

puszczalne (pektyna). Tym niemniej nale-

¿y podkreœliæ, ¿e w opisywanym doœwiad-

czeniu w³ókno pokarmowe by³o dodawa-

ne do zbilansowanej diety, prowadz¹c do

„rozcieñczenia” kalorii i sk³adników diety.

Prowadzi³o to do zmiany zarówno zawar-

toœci t³uszczu, jak i gêstoœci kalorycznej

w stosunku do diety

kontrolnej. W rezul-

tacie psy z grupy do-

œwiadczalnej spo¿y-

wa³y dietê zawieraj¹-

c¹ mniej kalorii ni¿

psy z grupy kontrol-

nej. Dlatego na pod-

stawie przeprowa-

dzonego doœwiad-

czenia trudno jest jednoznacznie ustaliæ,

czy korzystne oddzia³ywanie w³ókna na

sp³aszczenie krzywej glikemicznej jest

zwi¹zane ze zwolnieniem tempa wch³ania-

nia glukozy w jelicie, ze zmniejszeniem ilo-

œci przyjmowanych kalorii czy te¿ z sumo-

waniem tych dwóch czynników.

W innym doœwiadczeniu (2) psy z cu-

krzyc¹ typu pierwszego otrzymywa³y je-

dzenie puszkowe wzbogacone dodatkiem

20 gramów otr¹b pszennych (w³ókno nie-

rozpuszczalne) lub 20 gramów guaru

(w³ókno rozpuszczalne). Spo¿ywanie same-

go jedzenia puszkowego prowadzi³o do

wzrostu stê¿enia glukozy we krwi w ci¹gu

60 minut od karmienia, z nastêpuj¹c¹ hi-

poglikemi¹ miêdzy 90. a 240. minut¹. Do-

datek guaru znosi³ hiperglikemiê u prawie

wszystkich psów po karmieniu. Dodatek

otr¹b pszennych tak¿e zmniejsza³ hiper-

Cukier złożony o niższym wskaźniku

glikemicznym (WG) niż cukry proste; zwalnia

trawienie i wchłanianie

· sorgo (najniższy WG)

· jęczmień

· kukurydza

· pszenica

· ryż (najwyższy WG)

Tab. 2. ród³a skrobi, przebadane u psów. (ród³o: 17).

Ryc. 3. Stê¿enie insuliny we krwi po podaniu IV 0,5 g glukozy/kg mc. (17).

Ryc. 2. Zmiany stê¿enia glukozy we krwi psów w zale¿noœci od zawartoœci w³ókna pokarmowego (17).

52

YWIENIE

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MARZEC-KWIECIEÑ • 2/2004

glikemiê, ale w mniejszym stopniu. Powy¿-

sze zmiany obserwowano zarówno u psów

z cukrzyc¹, jak i u psów zdrowych stano-

wi¹cych grupê kontroln¹.

W œwietle przytoczonych badañ trudno

jest jednoznacznie wypowiedzieæ siê na te-

mat wszystkich korzyœci p³yn¹cych ze sto-

sowania diety bogatej we w³ókno jako czyn-

nika wspomagaj¹cego terapiê cukrzycow¹.

Jakkolwiek wzrastaj¹ce iloœci nierozpusz-

czalnego w³ókna przeciwdzia³aj¹ wzrosto-

wi poziomu glukozy po karmieniu (tab. 3),

jest wysoce prawdopodobne, ¿e przyczynê

tego zjawiska stanowi mniejsze spo¿ycie

energii na skutek zmniejszenia gêstoœci ka-

lorycznej karmy, a nie bezpoœrednie oddzia-

³ywanie w³ókna pokarmowego na wch³ania-

nie glukozy z jelita. Co wiêcej, korzyœci zdro-

wotnych wynikaj¹cych z obecnoœci w³ókna

pokarmowego w diecie jak dot¹d nie bada-

no na szersz¹ skalê u ludzi i zwierz¹t z cu-

krzyc¹. Wiadomo jedynie z ca³¹ pewnoœci¹,

¿e rozpuszczalne w³ókno pokarmowe sku-

tecznie opóŸnia opró¿nianie ¿o³¹dka i zwal-

nia tempo wch³aniania glukozy z jelita. Wy-

kazano natomiast, ¿e psy Ÿle toleruj¹ znacz-

ny udzia³ rozpuszczalnego w³ókna w die-

cie. Objawia siê to zwiêkszonym zatrzymy-

waniem wody w jelicie grubym, luŸnym stol-

cem i biegunk¹. Co wiêcej, wystêpuj¹ du¿e

ró¿nice osobnicze w odpowiedzi na obydwa

rodzaje w³ókna zawartego w pokarmie. Dla-

tego nale¿y oczekiwaæ, ¿e w przysz³oœci zo-

stan¹ stworzone nowe rodzaje w³ókna, sku-

tecznie zwalniaj¹ce transport treœci z ¿o³¹d-

ka, zmniejszaj¹ce wch³anianie glukozy

i w konsekwencji zapobiegaj¹ce wzrostowi

stê¿enia tego cukru we krwi po karmieniu.

Chrom. Od dawna wiadomo, ¿e chrom

stanowi niezbêdnym sk³adnik pokarmo-

wy potrzebny do prawid³owego metaboli-

zmu glukozy. Jego biologicznie aktywn¹

formê zwiêkszaj¹c¹ skutecznoœæ oddzia-

³ywania insuliny nazywa siê czynnikiem

tolerancji glukozy. Nie jest znana dok³ad-

na budowa tego czynnika, wiadomo na-

tomiast, ¿e w jego sk³ad wchodzi miêdzy

innymi kwas nikotynowy. Niedobór chro-

mu u ludzi prowadzi do nieprawid³owego

wykorzystania glukozy i narastaj¹cej

opornoœci insulinowej; dlatego przypusz-

cza siê, ¿e stan taki jest jedn¹ z przyczyn

powstawania cukrzycy u osobników do-

ros³ych. Zaobserwowano, ¿e u ludzi po-

karmowa suplementacja chromem zwiêk-

sza wra¿liwoœæ tkanek na insulinê, jak-

kolwiek istnieje tu du¿a zmiennoœæ osob-

nicza. Dodatek chromu do karmy zwiêk-

sza tak¿e wykorzystanie glukozy u trzo-

dy chlewnej, byd³a i drobiu (16). Wyniki

te jednoznacznie wskazuj¹ na istotn¹ rolê,

jak¹ chrom mo¿e odegraæ u psów i kotów

z cukrzyc¹.

W badaniach na zdrowych psach rasy

beagle Spears i wsp. (13) wykazali, ¿e do-

datek pikolinianu chromu do karmy wp³y-

wa³, w sposób zale¿ny od dawki, zarówno

na obni¿enie stê¿enia glukozy we krwi po

jej do¿ylnym podaniu, jak i na wzrost jej

klirensu. Zmiany te by³y szczególnie wi-

doczne w ci¹gu pierwszych 30 minut od

podania, przy czym grupê kontroln¹ sta-

nowi³y psy traktowane tak samo, ale

otrzymuj¹ce karmê bez dodatku chromu.

Suplementacja chromem obni¿a³a stê¿e-

nie glukozy we krwi na czczo, natomiast

nie wp³ywa³a na wydzielanie insuliny po

obci¹¿eniu glukoz¹. Opisane wyniki s¹

zgodne z badaniami u innych gatunków

zwierz¹t oraz u ludzi i wskazuj¹, ¿e doda-

tek chromu do karmy u psów zwiêksza

wra¿liwoœæ tkanek na insulinê. Dalsze ba-

dania wydaj¹ siê niezbêdne dla ustalenia

dok³adnej roli chromu w metabolizmie

glukozy u psów i kotów z naturalnie wystê-

puj¹c¹ cukrzyc¹, jak równie¿ dla zbadania,

czy d³ugotrwa³e podawanie tego pierwiast-

ka mo¿e byæ jednym z elementów szeroko

rozumianej prewencji cukrzycy.

Magnez. D³ugotrwa³a nieleczona cu-

krzyca u psów i kotów mo¿e prowadziæ do

znacznej ucieczki jonów magnezu z mo-

czem w wyniku osmotycznej diurezy,

zw³aszcza jeœli towarzyszy temu silna hi-

perglikemia (17). Co wiêcej, farmakologicz-

ne postêpowanie w ketonemii mo¿e prze-

sun¹æ jony magnezu do wnêtrza komórek

i w ten sposób dodatkowo nasiliæ jego

niedobór we krwi. Magnez jest niezbêdny

do homeostazy glukozy z kilku powodów:

1) wchodzi w sk³ad kilku enzymów utle-

niaj¹cych glukozê i transportuj¹cych j¹

przez b³onê komórkow¹; 2) jest modulato-

rem transferu energii z wysokoenergetycz-

nych wi¹zañ fosforowych; 3) pe³ni istotn¹

rolê w uwalnianiu insuliny. Panuje jednak

ogólne przekonanie, ¿e niedobór magne-

zu jest raczej skutkiem, a nie przyczyn¹

cukrzycy; dlatego nie nale¿y spodziewaæ

siê z³agodzenia objawów tej choroby po

uzupe³nieniu niedoborów magnezu. Nie-

dobór magnezu powinien byæ uzupe³nia-

ny jedynie w sytuacjach jego drastyczne-

go braku. Natomiast dobrze kontrolowa-

na cukrzyca i gotowa, zbilansowana die-

ta nie wymagaj¹ suplementacji tego pier-

wiastka.

S

POŻYCIE

KALORII

I

KONTROLA

MASY

CIAŁA

U ludzi zale¿noœæ pomiêdzy oty³oœci¹

a insulinoniezale¿nym typem cukrzycy

(typ II) jest dobrze opisana. Równie¿

u psów i kotów wykazano, ¿e zale¿noœæ

taka wyraŸnie istnieje.

Stê¿enie insuliny we krwi na czczo, jak

równie¿ wzrost stê¿enia tego hormonu po

podaniu glukozy s¹ wy¿sze u psów oty-

³ych, przy czym wzrost ten jest wprost pro-

porcjonalny do stopnia ot³uszczenia. Zja-

wisko to obserwujemy zarówno u psów

zdrowych, jak i z cukrzyc¹.

Podobnie u kotów wykazano, ¿e zdro-

we, ale oty³e zwierzê ma prawid³owe stê-

¿enie glukozy we krwi na czczo, natomiast

wy¿sze jest stê¿enie insuliny (10). Tak¿e

glukoza podana do¿ylnie jest u takich

zwierz¹t wolniej usuwana w porównaniu

do kotów nieoty³ych (ryc. 3, s. 51). Istot-

ne opóŸnienie w pocz¹tkowej fazie wy-

dzielania insuliny oraz istotnie wiêkszy

wzrost w fazie póŸniejszej obserwowano

u kotów ze znaczn¹ nadwag¹ w porówna-

niu do kotów o prawid³owej masie cia³a.

Uwa¿a siê, ¿e przyczynê tego zjawiska sta-

nowi obni¿ona wra¿liwoœæ tkanek na in-

sulinê i mniejsza odpowiedŸ komórek

beta-trzustki na bodŸce wydzielnicze. Jest

to spowodowane obni¿on¹ iloœci¹ recep-

torów insulinowych na powierzchni ko-

mórek docelowych oraz ich zmniejszonym

powinowactwem do insuliny. W niektó-

rych sytuacjach odnotowano tak¿e zabu-

rzenia na poziomie wewn¹trzkomórko-

wym, postreceptorowym. Wszystkie te

nieprawid³owoœci prowadz¹ do obni¿onej

wra¿liwoœci organizmu na insulinê. Dla-

KARMA DLA PSA
1% włókna
12% włókna
KARMA DLA KOTA
1% włókna
12% włókna

Średnia dzienna

dawka insuliny

(U/kg/d)

1,9±0,6
1,7±0,5

1,2±0,7
1,0±0,6

Średnie stężenie

glukozy na

czczo we krwi

(mg/dl)

247±99
164±69

328±153
191±118

Średnia hemo−

globina glikozy−

lowana (%)

6,9±1,8
5,9±1,4

2,7±0,8
2,1±0,4

Średnie dobowe

wydzielanie

glukozy z mo−

czem (mg/dl)

9,3±14,0

2,8±3,3

–
–

Tab. 3. Wp³yw zró¿nicowanej zawartoœci nierozpuszczalnego w³ókna pokarmowego na wybrane parametry biochemiczne u psów i kotów. (ród³o: 17).

54

YWIENIE

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MARZEC-KWIECIEÑ • 2/2004

tego z czasem rozwija siê nadwra¿liwoœæ

komórek beta-trzustki, objawiaj¹ca siê

podwy¿szonym stê¿eniem insuliny na

czczo oraz jej zwiêkszonym wydzielaniem

w celu skompensowania oty³ozale¿nej,

komórkowej odpornoœci na ten hormon.

Obni¿enie masy cia³a i utrzymanie jej

na prawid³owym poziomie jest nies³y-

chanie wa¿ne dla skutecznej terapii cu-

krzycowej. Redukcja wagi oty³ych psów

i kotów w istotny sposób poprawia wy-

niki testów obci¹¿ania glukoz¹ oraz

zwiêksza wra¿liwoœæ tkanek na insuli-

nê. Jest to szczególnie istotne w przy-

padku insulinozale¿nej cukrzycy typu I,

poniewa¿ odchudzenie zwierzêcia czê-

sto pozwala na znaczne obni¿enie dzien-

nej dawki insuliny.

Po¿¹dana jest dieta zawieraj¹ca znacz-

n¹ iloœæ z³o¿onych wêglowodanów oraz

zredukowan¹ zawartoœæ t³uszczu, co

wspólnie tworzy karmê o obni¿onej gêsto-

œci kalorycznej. Nale¿y jednak uwa¿aæ,

aby karma nie zawiera³a zbyt du¿o w³ók-

na, poniewa¿ mo¿e to wywo³ywaæ bie-

gunkê i zaburzenia ¿o³¹dkowo-jelitowe.

W czasie stosowania diety odchudzaj¹cej

nale¿y systematycznie kontrolowaæ stê-

¿enie glukozy we krwi i ewentualnie we-

ryfikowaæ dawkê insuliny, w miarê jak

wyniki testu obci¹¿ania glukoz¹ ulegaj¹

poprawie.

C

ZAS

KARMIENIA

Podstawow¹ zasad¹ karmienia psów

z cukrzyc¹, otrzymuj¹cych insulinê, jest

zsynchronizowanie wch³aniania jelitowe-

go z aktywnoœci¹ egzogennej insuliny. Dla-

tego nale¿y dok³adnie poznaæ w³aœciwoœci

podawanego hormonu, a przede wszyst-

kim czas, który musi up³yn¹æ do uzyska-

nia jego najwiêkszego efektu biologiczne-

go. Ogólnie zaleca zwiêkszenie czêstotliwo-

œci karmienia i podawanie kilku ma³ych

posi³ków w ci¹gu ca³ego okresu dzia³ania

insuliny, zamiast jednorazowego karmie-

nia (ryc. 4). Zapobiega to znacznym waha-

niom stê¿enia glukozy we krwi (4).

Istnieje tak¿e tendencja, aby pokarm

podawaæ bezpoœrednio przed wstrzykniê-

ciem insuliny. Chroni to przed ewentual-

n¹ hipoglikemi¹ w sytuacjach, gdy zwie-

rzê odmawia przyjêcia pokarmu. Mo¿na

wtedy istotnie obni¿yæ b¹dŸ w ogóle zre-

zygnowaæ z podania insuliny.

Kiedy w koñcu uda nam siê nawi¹zaæ

œcis³¹ wspó³pracê z w³aœcicielem zwierzê-

cia i ustaliæ terminy podawania i wielkoœæ

posi³ków, bardzo wa¿ne jest œcis³e przestrze-

ganie ustalonych zasad karmienia. Zwie-

rzêta, które wczeœniej by³y karmione do

woli, musz¹ zaadaptowaæ siê do nowych,

zaostrzonych wymagañ. Psy na ogó³ bez pro-

blemu przyjmuj¹ nowe termi-

ny posi³ków i now¹ dietê; gorzej

z kotami, które czasami s¹ bar-

dzo oporne na wszelkie zmiany,

co mo¿e stanowiæ spore utrud-

nienie dla ich opiekuna. Pomoc-

ne mo¿e siê wtedy okazaæ stop-

niowe przechodzenie na now¹

dietê, trwaj¹ce nawet kilkana-

œcie dni. Nale¿y bezwzglêdnie

przestrzegaæ terminów ustalo-

nych posi³ków i nie zezwalaæ na

jakiekolwiek dodatkowe kar-

mienie. Zaleca siê jak najczêst-

sze monitorowanie stê¿enia glu-

kozy we krwi, zw³aszcza gdy

zwierzê poddane jest diecie od-

chudzaj¹cej lub zwiêkszonej aktywnoœci fi-

zycznej. Wszêdzie tam mo¿e zachodziæ ko-

niecznoϾ dostosowania dawki insuliny do

nowych potrzeb.

q

Piœmiennictwo

1. Anderson J.W.: „Physiological and me-

tabolic effects of dietary fiber”, Fed.

Proc. 1985, 44, s. 2902.

2. Blaxter A.C., Cripps R.J., Gruffyd-Jo-

nes T.J.: „Dietary fibre and postpran-

dial hyperglycemia in normal and dia-

betic dogs”, J. Small Anim. Pract.

1990, 31, s. 229.

3. El-Berheri Burgess B.R.B.: „Rationale

for changes in the dietary management

of diabetes”, J. Am. Diet Assoc. 1982,

81, s. 258.

4. Case L.P., Carey D.P., Hirakawa D.A.,

Daristotle L.: „Canine and Feline Nu-

trition”, Schrefer J.A. (red), Mosby,

2000.

5. Graham P.A., Maskell I.E., Nash A.S.:

„Canned high fiber diet and postpran-

dial glycemia in dogs with naturally oc-

curring diabetesmellitus”, J. Nutr.

1994, 124, s. 2712S.

6. Holste L.C. , Nelson R.W., Feldman E.C.:

„Effect of dry, soft moist, and canned

dog foods on postprandial blood glu-

cose and insulin concentrations in

healthy dogs”, Am. J. Vet. Res. 1989,

50, s. 984.

7. Ihle S.L.: „Nutritional therapy for dia-

betes mellitus”, Vet.Clin. North Am.

Small Anim. Pract. 1995, 25, s. 585.

8. Jenkins D.J.A., Wolever T.M.S., Taylor

R.H.: „Glycemic index of foods: a phy-

siological basis for carbohydrate

exchange”, Am. J. Clin. Nutr., 1981,

34, s. 362.

9. Liljeberg H.G.M., Garnfeldt Y.E., Bjorck

I.M.E.: „Products based on a high fiber

genotype, but not on common barley

or oats, lower postprandial glucose and

insulin responses in healthy humans”,

J. Nutr., 1996, 126, s. 458.

10.Nelson R.W., Himsel C.A., Feldman

E.C.: „Glucose tolerance and insulin

response in normal-weight and

obese cats”, Am. J. Vet. Res., 1990,

51, s. 1357.

11. Nelson R.W., Ihle S.L., Lewis L.D.:

„Effects of dietary fiber supplementa-

tion on glycemic control in dogs with

alloxan-induced diabetes mellitus”,

Am. J. Vet. Res. 1991, 52, s. 2060.

12. Panclera D.L, Thomas C.B., Eicker

S.W.: „Epizootiologic patterns od dia-

betes mellitus in cats: 333 cases

(1980-1986)” J. Am. Vet. Med. Assoc.

1990, 197, s. 1504.

13. Spears J.W., Brown T.T., Sunvold

G.D.: „Influence of chromium on glu-

cose metabolism and insulin sensi-

tivity”, w: Reinhart G.A., Carey D.P.

(red): „Recent advances in canine and

feline nutrition”, vol. 2, „Iams Nutri-

tion Symposium Proceedings”, Wil-

mington, Ohio, Orange Frazer Press,

1998.

14. Sunvold G.D., Bouchard G.F.: „The

glycemic response to dietary starch”

w: Reinhart G.A., Carey, D.P., (red):

„Recent advances in canine and feli-

ne nutrition”, vol. 2 „Iams Nutrition

Symposium Proceedings”, Wilming-

ton, Ohio, Orange Frazer Press, 1998.

15. Wolever T.M.S., Bolonesi C.: „Source

and amount of carbohydrate affect

postprandial glucose and insulin in

normal subjects”, J. Nutr. 1996, 126,

s. 2798.

16. Zalewski W.: „Wp³yw suplementacji

chromem na poziom cholesterolu i in-

nych parametrów biochemicznych

u brojlerów”, Rozprawa doktorska,

SGGW, Warszawa, 2003.

17. Zicker S.C., Ford R.B., Nelson R.W.,

Kirk C.A.: „Endocrine and lipid disor-

ders”, [w]: Hand M.S., Thatcher C.D.,

Remillard R.L., Roudebush P. (red):

„Small Animal Clinial Nutrition”,

Mark Morris Insitute, 2000.

prof. dr hab. nauk weterynaryjnych

Piotr Ostaszewski

02-028 Warszawa, ul. Asnyka 2 m. 22

e-mail: [e-mail]

Ryc. 4. Zmiany stê¿enia glukozy we krwi psów z IDDM w zale¿noœci od czasu poda-

wania posi³ków (17).