Rola diety

w rozwoju szczeniąt i kociąt

Streszczenie

Abstract

Najważniejsze jest, aby dieta przeznaczona dla szczeniąt i kociąt
dostarczała wszystkich składników niezbędnych do prawidłowego
rozwoju. Powinna ona być tak skomponowana, aby zawierała
odpowiednie ilości białka, węglowodanów, tłuszczu oraz składni-
ków mineralnych i witamin niezbędnych do intensywnego wzrostu
i rozwoju młodego organizmu.

The fact that diet for puppies and kittens should provide them
with all ingredients essential for proper development is of great
importance. Its composition should include suitable amounts of
protein, carbohydrates, fat, minerals and vitamins vital for intensive
growth and development of young organism.

Słowa kluczowe

Key words

szczenięta, kocięta, dieta

puppies, kittens, diet

22

YWIENIE/DIETETYKA

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2006

Prawidłowo rozwinięte kocięta i szcze-

nięta od ósmego tygodnia życia są
cał kowicie zdolne do samodzielnego fun-
kcjonowania, można je więc odsadzić od
matki i zmienić ich środowisko życia.

W ciągu pierwszych

czterech mie-

sięcy życia kot powinien osiągnąć około
50% masy ciała dorosłego osobnika (1).
Swoją docelową masę ciała młody kot
osiąga najczęściej w wieku dwunastu
miesięcy lub nieco później. W przypadku
psów wiek ten jest uzależniony od rasy.
Psy ras miniaturowych i małych, takich
jak np.: papillon (1,5-5 kg), chihuahua
(2-3 kg), mops (6,5-8 kg) czy shih-tzu
(4,5-7,5 kg) szybciej osiągną masę ciała
wymaganą dla dorosłego osobnika niż
psy ras olbrzymich, dużych i średnich,
takich jak np.: chart irlandzki (61-74 kg),
leonberger (50-80), bernardyn (55-80 kg),
chart rosyjski borzoj (34-43 kg), poin-
ter (22-25 kg). W przypadku pierwszych
dwóch grup następuje to najczęściej po-
między szóstym a dziewiątym miesiącem
życia, u pozostałych dopiero w osiemna-
stym, a nawet dwudziestym czwartym
miesiącu życia (2).

Należy pamiętać, że żywienie zwie-

rząt w okresie wzrostu i rozwoju będzie
miało wpływ na ich kondycję i zdrowie
przez całe życie, jak również na proces
starzenia się.

R

OZWÓJ

ZWIERZĄT

ROSNĄCYCH

PO

ODDZIELENIU

OD

MATKI

Konsekwencją odstawienia od mat-

ki jest przestawienie zwierzęcia na cał-
kowicie inny, nowy sposób żywienia,
do którego powinno być ono stopnio-

młodych musi uwzględniać ich odmien-
ną od dorosłych osobników zdolność do
wykorzystania składników diety. Kon-
sekwencją tego jest stosowanie kompo-
nentów o wysokiej wartości odżywczej,
tak aby dieta swoją wartością odżywczą
była jak najbardziej zbliżona do mleka
matki (2). Stosowanie u kociąt i szczeniąt
diety domowej jest trudniejsze niż diet
komercyjnych, gdyż wiąże się to z trud-
nościami w takim doborze składników,
aby była ona prawidłowo zbilansowana.
Z drugiej zaś strony prawidłowo skompo-
nowane i przygotowane diety domowe są
korzystniejsze dla organizmu. W dietach
tych unika się strat składników odżyw-
czych wynikających z obróbki termicznej,
interakcji poszczególnych składników
biologicznie czynnych i tworzenia nie-
korzystnych dla organizmu kompleksów.
Dodatkowo takie diety pozbawione są
składników zapewniających im długoter-
minowy okres przydatności do spożycia.
Podstawą prawidłowego skomponowania
diety domowej jest przestrzeganie kilku
reguł. Najważniejsze, aby pokrywała ona
zapotrzebowanie na energię i wszystkie
składniki odżywcze.

E

NERGIA

METABOLICZNA

Wartość energetyczna diet przezna-

czonych dla psów i kotów może być
szacowana w oparciu o energię strawną
lub metaboliczną. Energia metaboliczna
(EM) jest to ta część energii pokarmu,
która stanowi różnicę między energią
strawną (energia brutto paszy – EB paszy)
a energią niestrawionego pokarmu – kału
(EB kału) i energią zawartą w niektórych

wo przyzwyczajane. Ten proces, zwa-
ny dokarmianiem, powinien zacząć się
już w trzecim, czwartym tygodniu życia
szczenięcia. Nadrzędną zasadą przy odłą-
czaniu kociąt i szczeniąt jest niezmie-
nianie żywienia przez pierwszy tydzień
lub nawet dwa po oddzieleniu od matki
i zmianie środowiska życia.

W przypadku szczeniąt początko-

wo dzienną dawkę powinno się poda-
wać w pięciu posiłkach. Wraz z wiekiem
zmniejszamy ilość karmień, i tak np.
3-miesięczny szczeniak powinien być
karmiony cztery razy dziennie, a w mie-
siąc później już tylko trzy razy. Od siód-
mego miesiąca życia szczeniak powinien
być karmiony tylko dwa razy.

U kotów, podobnie jak u szczeniąt, po-

czątkowo zalecane jest karmienie pięć
razy dziennie, po ukończeniu czwarte-
go miesiąca życia trzykrotnie, natomiast
od 10-12 miesiąca można je karmić
dwa razy dziennie. Zaleca się, aby koty
przez cały czas miały dostęp do suchego
pokarmu (3).

D

IETA

Właściwie ułożona dieta dla odsa-

dzonych od matki szczeniąt i kociąt
powinna spełniać określone warun-
ki. Po pierwsze, musi ona uwzględniać
dwukrotnie większe zapotrzebowanie
rozwijającego się intensywnie organi-
zmu na energię, białko i tłuszcze niż
ma to miejsce u zwierząt dorosłych.
Powinna zapewniać odpowiednią ilość
witamin i składników mineralnych
wymaganych w okresie intensywnego
wzrostu. Po drugie, dieta dla zwierząt

dr n. wet. Agnieszka Wanda Piastowska

Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

ŻYWIENIE/DIETETYKA

23

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2006

produktach przemiany materii, wydala-
nych głównie w moczu (EB moczu).

EM = EB paszy – EB kału – EB moczu

Zawartość energii metabolicznej w kar-

mie dla psów o zawartości suchej masy
ponad 90% można oszacować wykorzy-
stując wzór:

EM (kcal/kg) = 3,5xB + 8,5xT + 3,5xBW

gdzie: B – białko, T – tłuszcz, BW – sub-
stancje bezazotowe wyciągowe.

Zawartość energii metabolicznej w su-

chej karmie dla kotów (sucha masa oko-
ło 90%) można oszacować wykorzystując
wzór:

EM (kcal/100g) =
5,65xB + 9,4xT + 4,15xW

gdzie: B – białko, T – tłuszcz, W – wę-
glowodany łatwostrawne.

Ponieważ stwierdzono, że zapotrzebo-

wanie psów na energię wykorzystywa-
ną do egzystencji zwiększa się wraz ze
wzrostem powierzchni ciała, a nie masy,
uwzględniając fakt, że zwiększenie po-
wierzchni ciała odpowiada zwiększeniu
jego masy podniesionej do potęgi ¾, po-
dajemy zapotrzebowanie na energię naj-
częściej w przeliczeniu na kilogram masy
metabolicznej ciała (kg

0,75

mmc.). Takie

przedstawienie zapotrzebowania zwie-
rzęcia pozwala na dokładniejsze pokry-
cie potrzeb żywieniowych, niż miałoby
to miejsce w przypadku przeliczania na
jednostkę masy ciała (kg mc.).

Wysokość spożycia energii jest zależ-

na od wielu czynników: gatunku, rasy,
wieku czy masy ciała. Zarówno psy, jak
i koty same potrafią tak regulować pobra-
nie diet, aby pokryć zapotrzebowanie na
energię w zmieniających się warunkach
środowiskowych. W przypadku kotów
zaleca się, aby dieta dla nich przezna-
czona charakteryzowała się większą kon-
centracją energii niż jest to w przypadku
karm dla psów. Podobnie jest z dietami
przeznaczonymi dla psów ras dużych
i olbrzymich – jest to konsekwencja
mniejszej pojemności przewodu pokar-
mowego u tych zwierząt w stosunku do
masy ciała (4).

Zgodnie z zaleceniami literaturowymi

dieta przeznaczona dla szczeniąt powinna
charakteryzować się energią metaboliczną
minimum na poziome 3,9 kcl/g (5, 6).

Uważa się, że do optymalnego roz-

woju psów ras miniaturowych i małych
ich codzienna dieta powinna dostarczać
260 kcal/kg masy metabolicznej (kg

0,75

)

w okresie od osadzenia do połowy okre-
su wzrostu. Następnie powinna być obni-
żona do 200 kcal/kg masy metabolicznej
(kg

0,75

). W przypadku psów ras średnich

i dużych dzienne zapotrzebowanie w ana-
logicznych okresach rozwoju kształtuje
się na poziome 335 kcal/kg

0,75

, a następ-

nie 250 kcal/kg

0,75

.

U psów ras olbrzymich zapotrze-

bowanie kształtuje się odmiennie.
Zwierzęta te w pierwszych ośmiu
miesiącach życia wymagają oko-
ło 370 kcal/kg

0,75

i dopiero od około

piętnastego miesiąca życia zapotrze-
bowanie to obniża się do poziomu
około 300 kcal/kg

0,75

.

W przypadku

kotów przyjmuje się, że zapotrzebowanie
rosnącego zwierzęcia wynosi w ósmym
tygodniu życia 250 kcal/kg masy cia-
ła, 220 kcal/kg masy ciała w trzecim
miesiącu życia, 135 kcal/kg masy ciała
w szóstym miesiącu życia i 80 kcal/kg
masy ciała w dziesiątym miesiącu życia
(5, 6, 7, 8).

B

IAŁKO

Zapotrzebowanie na białko jest przede

wszystkim związane z jego jakością, któ-
rą wyznacza skład aminokwasów. Mi-
nimalne zapotrzebowanie u rosnących
kotów określa się na 240 g/kg sm. die-
ty lub 293 g/MJ diety (5, 6), a u psów na
230 g/MJ diety. Jednak w porównaniu do
szczeniąt kocięta wykazują wyższe za-
potrzebowanie na argininę, lizynę, me-
tioninę i cystynę oraz taurynę. Dobrym
ich źródłem spełniającym wymagania
rosnącego kota jest surowe mięso (wo-
łowina, cielęcina, baranina, jagnięcina),
niepoddawane obróbce termicznej. Drób
i mięso królicze przed podaniem gotu-
jemy, podobnie jak ryby, które zawierają
tiaminazę – enzym rozkładający witami-
nę B

1

. U kotów karmionych monodietą

w postaci surowych ryb może wystąpić
hipowitaminoza B

1

.

Dla kota tauryna jest aminokwasem

w znacznym stopniu egzogennym. En-
dogenna synteza tauryny z cystyny i me-
tioniny u kota domowego pokrywa tylko
niewielki procent zapotrzebowania na ten
aminokwas. Najnowsze zalecenia wska-
zują, że karma przeznaczona dla kotów
powinna zawierać 1200 mg tauryny w po-
karmie suchym i 2000-2500 mg tauryny
w pokarmie wilgotnym w przeliczeniu na
kilogram suchej masy.

U kociąt niedobór tauryny objawia się

zahamowaniem wzrostu i nieprawidło-
wym rozwojem układu nerwowego. Mię-
śnie rozwijają się wolniej – zmniejszone
jest ich napięcie i siła skurczu – dotyczy
to szczególnie mięśni kończyn miednicz-
nych. Zaburzenia neurologiczne dotyczą
przede wszystkim wolniejszego rozwoju

móżdżku oraz niezborności ruchowej.
Zmiany zwyrodnieniowe gałki ocznej
są zwykle symetryczne i nieodwracalne,
a dotyczą zwyrodnienia siatkówki, błony
odblaskowej oka, tzw. makaty, co prowa-
dzi do osłabienia widzenia, a nawet śle-
poty (9, 10).

T

ŁUSZCZ

I

WIELONIENASYCONE

KWASY

TŁUSZCZOWE

Tłuszcz jest istotnym elementem

diet y rozwijającego się organizmu.
Jego odpowiednią ilość dla szczeniąt
(2,7 g/kg mc./dzień) i kociąt powinna za-
pewniać urozmaicona dieta. Wskazane
jest stosowanie dodatku olejów roślin-
nych i/lub rybnych, z uwagi na fakt, że są
one bogatym źródłem wielonienasyco-
nych kwasów tłuszczowych dwóch rodzin,
tzn. n-3 i n-6 (NNKT – niezbędne niena-
sycone kwasy tłuszczowe).

Rodzina kwasów Omega-3 wywodzi

się z kwasu linolenowego, a innymi dłu-
gołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi,
będącymi jego pochodną, są: kwas eiko-
zapentaenowy (EPA), kwas dokozaheksa-
enowy (DHA) oraz kwas alfa-linolenowy
(ALA). Rodzina Omega-6 pochodzi od

Żywienie zwierząt w okresie wzrostu i rozwoju będzie miało wpływ
na ich kondycję i zdrowie przez całe życie; wpływa ona również
na procesy starzenia się

24

YWIENIE/DIETETYKA

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

MARZEC-KWIECIEŃ • 2/2006

kwasu linolowego, a powstające z niego
inne niezbędne, długołańcuchowe kwasy
tłuszczowe to GLA (gamma-linolenowy)
oraz arachidonowy. Kwasy te są niezbęd-
ne do syntezy eikozanoidów (substancji
o charakterze hormonów tkankowych),
które spełniają rolę modulatorów odpo-
wiedzi komórek na działanie hormonów
i neuromediatorów. Kwas linolowy za-
pewnia prawidłowy stan skóry i włosa,
a kwas arachidonowy jest niezbędny dla
prawidłowego wzrostu oraz rozwoju na-
rządu wzroku. Wykazano, że koty nie są
w stanie syntezować kwasu gamma-lino-
lenowego oraz kwasu arachidonowego
z powodu braku aktywności dwóch en-
zymów kluczowych w tych przemianach,
a mianowicie delta-6 i delta-5-desaturazy.
Zapotrzebowanie kociąt na kwas arachi-
donowy wynosi 200 mg/kg suchej masy
diety o koncentracji energii 5 kcal/g, a na
kwas linolowy 5 g/kg suchej masy diety
o koncentracji energii 5 kcal/g. U szcze-
niąt normy żywieniowe określają tylko
zalecany poziom kwasu linolowego na
540 mg/kg mc./dzień (5, 6).

W

ITAMINY

I

SKŁADNIKI

MINERALNE

Koty są jedynym gatunkiem wśród ssa-

ków, których organizm nie jest w stanie
przekształcać β-karotenów w witaminę A.
Jest to spowodowane brakiem karotenazy,
enzymu rozdzielającego jedną cząsteczkę
beta-karotenu na dwie cząsteczki witami-
ny A. Dlatego tak ważne w przypadku tego
gatunku jest, aby w ich codziennej diecie
znajdowały się produkty będące źródłem
witaminy A, takie jak: wątroba, tran lub
dodatek syntetycznej witaminy A. Wita-
mina A oraz jej formy chemiczne (alde-
hydowe, estrowe, kwasowe) występuje
tylko w produktach zwierzęcych. Nato-
miast prowitamina A – karetonoidy – to
grupa związków (jest ich około 600) wy-
stępujących tylko w świecie roślinnym.
Za najistotniejszy karotenoid uważa się
β-karoten, gdyż w organizmie najłatwiej
ulega przetworzeniu do retinolu. Retinol
jako 11-cisretinol wchodzi w skład rodop-
syny (tzw. czerwieni wzrokowej) i jodop-
syny. Do działania witaminy A niezbędne
są hormony nadnerczy i tarczycy (tyrok-
syna jest niezbędna do konwersji karote-
nów w witaminę A, a kortyzol odpowiada
za gospodarkę jej zapasami w organi-
zmie). Witamina ta jest również związa-
na z przemianami ogólnoustrojowymi,
a zwłaszcza metabolizmem białek, głównie
aminokwasów siarkowych, warunkując
prawidłowe rogowacenie nabłonka. Jest
ona niezbędna do utrzymania w dobrym
stanie rogówki oka, wszystkich błon ślu-
zowych przewodu pokarmowego, prze-
wodu moczowego, układu rozrodczego,

skóry i płuc. Witamina A wywiera wpływ
na czynniki odpornościowe organizmu,
dlatego też często określana jest jako „wi-
tamina antyinfekcyjna”. Z hiperwitamino-
zą tej witaminy najczęściej spotykamy się
u kotów. W przypadku tych zwierząt jest
ona wynikiem przekarmienia produktami
bogatymi w retinol lub przedawkowania
preparatu farmaceutycznego. U młodych
zwierząt dochodzi do zahamowania ak-
tywności chondrocytów i osteoblastów, co
doprowadza do zaburzeń w rozwoju ukła-
du kostnego. Natomiast u zwierząt star-
szych dochodzi do deformacji w obrębie
kręgów, prowadzących do zmian w rdze-
niu kręgowym. Dochodzić mogą do tego
spondylozy odcinka szyjnego, jak również
zmiany w obszarach przyczepów więzadeł
i torebek stawowych. Zapotrzebowanie
rosnących kotów na witaminę A szacu-
je się na poziomie 9000 IU/kg sm. diety
(11) a u szczeniąt na poziomie 202 IU/kg
mc./dzień (6).

Witamina D odpowiada za utrzyma-

nie homeostazy Ca:P, którą reguluje na
poziomie wchłaniania (synteza białek
wiążących Ca w świetle jelita cienkiego),
oraz resorpcję w nerkach i uwalnianie
Ca z tkanki kostnej. Jej nadmierna podaż
może doprowadzić do zwapnienia tka-
nek miękkich i deformacji kości. Niski
poziom 7-dehydrocholesterolu w skórze
kotów jest efektem wyższej niż u psów
aktywności 7-dehydrocholesterolo-del-
ta-7-reduktazy enzymu, który przekształ-
ca dehydrocholesterol w cholesterol,
a nie w aktywną formę witaminy D.

Uzupełnieniem diety domowej musi

być preparat mineralny, który bilanso-
wałby dietę w niezbędne składniki mi-
neralne. Niedobory wapnia i fosforu
w dietach domowych są konsekwencją
faktu, że stosunek Ca do P w produktach
mięsnych wynosi około 1:20-30, a za-
potrzebowanie kociąt na te pierwiastki
kształtuje się na poziomie 1:0,8, a szcze-
niąt 1,33:1 (5). Niedobór Ca w diecie ro-
snącego zwierzęcia może prowadzić do
wtórnej nadczynności przytarczyc, co
prowadzi do demineralizacji kości. Efek-
tem może być deformacja kręgów i ko-
ści długich. Równie niebezpieczna jest
nadmierna suplementacja diety wap-
niem, szczególnie u psów ras olbrzymich.
Prowadzić ona może do nadmiernie
szybkiego wzrostu, czego dalszą konse-
kwencją mogą być schorzenia ortope-
dyczne (np. osteodystrofia przerostowa).
Dla szczeniąt zalecana dawka to 22 IU/kg
mc./dzień, a dla kociąt 500 IU/kg sm. die-
ty o koncentracji energii 5 kcal/g. (5).

Nieprawidłowo zbilansowana domowa

dieta lub nieodpowiednia dieta komer-
cyjna mogą doprowadzić do zaburzeń

w rozwoju szczeniąt i kociąt. Okres od
odsadzenia do osiągnięcia dojrzałości
osobniczej jest czasem, który determinuje
stan zdrowia zwierzęcia. Błędy żywienio-
we popełnione w okresie intensywnego
wzrostu i rozwoju organizmu mogą skut-
kować problemami zdrowotnymi w wieku
dojrzałym, jak również w okresie starze-
nia się zwierzęcia.

‰

Piśmiennictwo:

1. Kirk C.A.: New concepts in pediatric

nutrition. Veterinary Clinics of North
America: Small Animal Practice. 2001
vol. 45, z. 31, s. 369-392.

2. Wiśniewska M. E., Pomianowski A.,

Leśnik M., Domosławska A.: Żywie-
nie psów rosnących. „Mag. Wet.” 2004
vol. 13, z. 91, s. 9-11.

3. Sawosz E.: Żywienie kotów rosnących

(2-10 miesięcy). „Mag. Wet.” 2002 vol.
11, z. 66, s. 13-18.

4. Jamroz D., Buraczewski S., Kamiń-

ski J.: Żywienie zwierząt i paszoznaw-
stwo. Fizjologiczne i biochemiczne
podstawy żywienia zwierząt. PWN,
Warszawa 2001.

5. Nutrient Requirements of Cats. Re-

vised Edition, National Academy
Press, National Research Council,
Washington DC, 1986.

6. Nutrient Requirements of Dogs. Natio-

nal Academy Press; Revised edition
(March 1, 1985) National Academy
Press, National Research Council,
Washington DC, 1985.

7. Case L.P., Carey D.P., Hirakawa D.A.,

Daristole L.: Canine and Feline Nutri-
tion. A Resource for Companion Ani-
mal Professionals (2

nd

ed.), Mosby

Year Inc., New York, 2000.

8. Wills J.M., Simpson K.W.: The Wal-

tham Book of Clinical Nutrition of the
Dog & Cat. Pergamon, New York,
1994.

9. Kulasek G., Lechowski R., Sawosz

E., Jank M.: Tauryna w dietoprofi-
laktyce oraz dietoterapii kotów i psów.
„Życie Wet.” 2005 vol. 80, z. 2,
s. 103-110.

10. Jank, M., Ostaszewski, P.: Różnice

w metaboliźmie psów i kotów – wyma-
gania żywieniowe. „Mag. Wet.” 2000
suplement, maj, s. 30-32.

11. Association of American Feed Control

Officials (AAFCO). Official Publication.
Assoc. Am. Feed Control Officials,
Inc., Oxford, IN. 2000.

dr n. wet. Agnieszka W. Piastowska

Katedra Nauk Fizjologicznych

Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW

02-787 Warszawa,

ul. Nowoursynowska 159

e-mail: [e-mail]