WYBRANE ASPEKTY W OKRESIE OD URODZENIA

DO UZYSKANIA DOJRZAŁOŚCI PŁCIOWEJ – CZ. II

Streszczenie

Abstract

Prawidłowa opieka oraz żywienie szczeniąt i kociąt od urodzenia do
osiągnięcia dojrzałości hodowlanej decyduje o zdrowiu, zdolności
użytkowej i płodności osobników dorosłych. W tych okresach życia
szczeniąt i kociąt często popełnia się wiele błędów żywieniowych.
Błędów tych nie można już później praktycznie naprawić. Dlatego
niniejsza praca prezentuje ważniejsze zagadnienia związane
z optymalnym żywieniem i odchowem szczeniąt i kociąt na po-
szczególnych etapach ich rozwoju. W pracy szczególną uwagę
zwrócono na żywienie osobników osieroconych i odsadzonych.
Prezentujemy również najczęściej występujące zaburzenia w od-
żywianiu rosnących szczeniąt i kociąt.

Proper care and feeding puppies and kittens straight from birth till
reproductive maturity condition health and reproductive perform-
ance of adult animals. In these periods of puppies’ and kittens’ life
many nutritional mistakes are often made – and later it is virtually
impossible to correct them. Hence this paper presents the most
important aspects connected with feeding and rearing of puppies
and kittens. The authors focus on feeding orphaned and weaned
animals. They also present most frequently occurring nutritional
disorders of growing puppies and kittens.

Słowa kluczowe

Key words

szczenięta, kocięta, żywienie, zaburzenia żywieniowe

puppies, kittens, nutrition, nutritional disorders

Żywienie

i opieka hodowlana

nad kociętami i szczeniętami

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

NEONATOLOGIA

17

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2006

Obsługujący muszą myć ręce przed doty-
kaniem młodych, szczególnie wówczas,
gdy mieli do czynienia ze starszymi osob-
nikami, ponieważ wiele chorób może
być przenoszonych przez osoby, które
dotykały zainfekowanych zwierząt. Jeżeli
szczenięta nie otrzymały siary, posiadają
obniżoną odporność i są podatne na róż-
norodne choroby. W takim przypadku
wykonuje się szczepienia po ukończeniu
przez młode 3. tygodnia życia (6, 10).

Wychowanie i wykarmienie nowo na-

rodzonych osobników aktualnie jest cał-
kowicie możliwe, lecz w przypadku gdy
osieroconych osesków nie można podło-
żyć mamce wymaga znacznego nakładu
pracy i kosztów (2, 6, 9, 11). Mamką może
zostać każda zdrowa, karmiąca suka czy
kotka, nawet znajdująca się w ciąży uro-
jonej. Podstawowym warunkiem pod-
stawienia osesków jest występowanie
u mamki dobrze rozwiniętego instynktu
macierzyńskiego. W innym przypadku
podłożenie młodych może być problema-
tyczne, ponieważ mamka czasem odrzu-
ca obce, a nawet je zabija, co szczególnie
często obserwowane jest u psów. Dlatego
jest niezbędne, aby w pierwszym okresie
obserwować, jak zachowuje się mamka
wobec podstawionych młodych. W przy-

W

YCHOWANIE

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

BEZ

MATKI

W niektórych przypadkach po porodzie
gruczoły sutkowe samic z różnych powo-
dów wydzielają mniej mleka niż potrze-
ba do wykarmienia osesków (fot. 1, 2).
Czasami również u karmiących matek
występuje całkowite zahamowanie wy-
twarzania wydzieliny mlecznej (agalak-
cja) lub w skrajności samice umierają
wkrótce po porodzie. W takich przy-
padkach hodowcy podejmują sztuczny
wychów szczeniąt i kociąt przy zastoso-
waniu preparatów mlekozastępczych.

Przy sztucznym odchowie szczeniąt

niezmiernie istotna jest dobra organiza-
cja pracy, polegająca na przygotowaniu
i regularnym podawaniu odpowiedniej
karmy, utrzymywaniu higieny, stymulo-
waniu odruchu oddawania moczu i kału
oraz zapewnieniu oseskom właściwych
warunków środowiska (10). Do 3. tygo-
dnia zalecane jest masowanie oseskom
brzuszka pomiędzy kolejnymi karmienia-
mi. Do utrzymania szczeniąt w czystości
najlepiej używać wilgotnej gazy. Szczegól-
nie starannie trzeba czyścić okolicę odby-
tu i skórę brzucha. Młode w wieku trzech
tygodni zazwyczaj załatwiają potrzeby fi-
zjologiczne już bez stymulowania.

dr. n. wet. Wiesław Bielas, lek. wet. Marta Siemieniuch

Katedra i Klinika Rozrodu Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej we Wrocławiu

Fot. 1, 2. Karmienie osesków przez matkę

krótki okres czasu (9). W mleku krowim
znajduje się zbyt dużo kazeiny w stosun-
ku do białek serwatki, dlatego mleko to
nie jest zalecane dla nowo narodzonych
kociąt (11). Nawet pobieżna analiza tabeli
wyjaśnia, dlaczego szczenięta podwaja-
ją swoją wagę po 8 dniach, cielęta po 47,
a niemowlęta po 150-200 dniach życia
(Donach, cyt. za 2).

Przemysłowe mieszanki mlekozastęp-

cze zapewniają do 1,24 kcal energii w 1 ml
preparatu. Zapotrzebowanie kaloryczne
większości kociąt i szczeniąt wynosi prze-
ciętnie od 22 do 26 kcal na 100 g masy ich
ciała. Dlatego szczenięta i kocięta powinny
otrzymywać w 1, 2, 3 i 4 tygodniu życia, od-
powiednio: 13, 17, 20 i 22 ml preparatu mle-
kozastępczego na 100 g ciężaru ciała. Dawki
preparatu należy podawać 3-4 razy dziennie
w równych porcjach. Przez pierwsze trzy
tygodnie formuła musi być podgrzewana
do temperatury 37,8

o

C lub do temperatu-

ry ciała zwierzęcia. Po każdym karmieniu
brzuszek młodego musi być wyraźnie, ale
nie przesadnie powiększony. W pierw-
szym dniu karmienia należy podawać nieco
mniejsze niż zalecane objętości mieszanki,
aby w 2 i 3 dniu dojść do właściwej dawki
pokarmu. Objętość dawki powinna wzra-
stać w zależności od przyrostu masy cia-
ła młodych. Mieszankę należy sporządzić
dokładnie, w sterylnych warunkach, na
48-godzinny zapas i przechowywać w lo-
dówce temperaturze 4

o

C (4).

Szczenięta żywione gotowymi mie-

szankami mlekozastępczymi powinny
zwiększać masę ciała przez pierwsze
5 miesięcy swego życia w ilości od 2 do
4 g/dzień/kg spodziewanej wagi cia-
ła w wieku dorosłym. Kocięta powinny
ważyć 80 do 140 gramów w dniu porodu

(większość waży od 100 do 120 gramów),
a w okresie poporodowym zwiększać od
50 do 100 gramów na tydzień (4).

Jak już wspomniano, komercyjne pre-

paraty mlekozastępcze są najlepszymi
substytutami naturalnego mleka małych
zwierząt, ale w nagłej potrzebie można je
tymczasowo zastąpić mieszankami, które
można sporządzić w warunkach domo-
wych. Składniki mlekozastępczych karm
domowych należy dokładnie wymieszać
w trakcie sporządzania, a niezużyte por-
cje również przechowywać w lodówce.
Receptury służące do przygotowania
mieszanek domowych opierają się ge-
neralnie na modyfikowanym mleku kro-
wim lub kozim, z późniejszym dodatkiem
jaj. Dodatek jaj zwiększa ilość białka,
a zmniejsza laktozy. Białka jaj w pierw-
szych tygodniach są niewskazane, po-
nieważ wywołują biegunki (11).

Sporządzając mieszanki mlekozastęp-

cze dla kociąt należy pamiętać o wzbo-
gaceniu ich w wielonienasycone kwasy
tłuszczowe (oleje) oraz w aminokwasy:
argininę, histydynę i taurynę. Taurynę
należy dodawać już od pierwszego posił-
ku w dawce 50 mg/100 ml mleka. W 2-3
tygodniu życia kociąt osieroconych moż-
na dodatkowo wprowadzić do diety kociąt
zmiksowane mięso (11). W stosowanych
mieszankach domowych należy podawać
więcej wody: 180 ml wody/kg/dzień (11).
Dla kociąt można przygotować domo-
wy pokarm mlekozastępczy, o składzie:
56 ml skondensowanego mleka, 84 ml
przegotowanej wody, 112 ml nieodtłusz-
czonego jogurtu oraz trzy duże lub cztery
małe żółtka jaja kurzego (4).
Receptury zamieszczone w ramce dostar-
czają około 13 kalorii na 10 g mieszanki,

18

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2006

PROPONOWANE PRZEPISY
MIESZANEK DLA SZCZENIĄT

Mieszanka nr 1
1 szklanka mleka homogenizowanego,
1 łyżka stołowa oleju kukurydzianego,
1 kropla witamin dla dzieci w płynie.
Mieszanka nr 2
Zagęszczone niesłodzone mleko, roz-
puszczone do 20% roztworu (1 część
ciepłej wody na 5 części zagęszczo-
nego mleka), 2 pełne łyżki od herbaty
mączki kostnej na 1 litr mieszanki.

padku psów małych ras funkcje mamki
może spełniać nawet kotka (11, 12).

Jeżeli nie można zapewnić oseskom

zastępczej matki, należy przejść na kar-
mienie ręczne karmą wyrobu domowe-
go lub karmą komercyjną. Uważa się, iż
komercyjne mieszanki mlekozastępcze
lepiej zaspokajają zapotrzebowanie ży-
wieniowe osesków, ponieważ są bardziej
zbliżone składem do mleka matki i lepiej
zbilansowane niż mieszanki sporządzane
w domu. Należy również pamiętać o tym,
że pokarmy mlekozastępcze nie zawie-
rają przeciwciał ani czynników wzrostu
(2, 10, 11, 12).

Obecnie w handlu można uzyskać wiele

gotowych substytutów mleka suki i kotki.
Zazwyczaj produkowane są one na bazie
mleka krowiego, którego skład modyfiku-
je się, aby był bardziej zbliżony do mleka
samicy. W zasadzie nie ma w sprzedaży
preparatów dokładnie odwzorowujących
składniki naturalnego mleka tych samic,
jednak najbardziej zbliżone do ideału są:
Whelpi (Hoechst), Cannovel Milk Mix
(Beecham Animal Health), Bogena, Bosh,
Canmilk, Felinemilk (Biowet Drwalew).

W tabeli 1 przedstawiono przeciętny

skład mleka suki, krowy, kozy i kotki. Ła-
two zauważyć, że mleko krowie jest naj-
gorszym substytutem mleka suki, zawiera
bowiem tylko połowę kalorii i składników
odżywczych koniecznych do prawidło-
wego rozwoju szczeniąt. Zawartość biał-
ka, tłuszczu i wapnia w mleku krowim
jest znacznie niższa niż w mleku suki,
a poziom energii mleka krowiego może
zaspokoić zaledwie w połowie zapotrze-
bowanie szczeniąt. Odwrotnie jest z po-
ziomem laktozy, który jest wyższy niż
szczenięta mogą tolerować, nawet przez

Składnik mleka (%)

Suka

Krowa

Koza

Kotka

Woda

77,2

87,6

87,9

81,5

Sucha masa

22,8

12,4

13,0

18,5

Proteiny

8,1

3,3

3,3

8,1

Tłuszcz

9,8

3,8

4,5

5,1

Laktoza

3,5

4,7

4,5

6,9

Wapń

0,28

0,12

0,13

0,04

Fosfor

0,22

0,09

0,11

0,07

Kalorie/300 g

36

18

21

30

Tab. 1. Analiza procentowej zawartości składników mleka, (Baines cyt. za 9)

Wiek szczenięcia

(w tygodniach)

Ilość potrzebnych kalorii (lub mililitrów)

na 100 g wagi ciała

Ilość karmień

na dzień

1

13,2

4

2

15,4

3

3

17,6

3

4

19,8

3

Tab. 2.

(około 1 cal na 1 ml). Najlepszym sposo-
bem określenia ilości mieszanki, którą
powinno zjeść szczenię, jest zważenie go
i porównanie jego wagi z tabelą zawierają-
cą ilościowe wymogi kaloryczne. Wszyst-
kie powyższe receptury dostarczają od
1 do 1¼ kalorii na 1 mililitr (10).
Dzienne zapotrzebowanie na kalorie, sto-
sownie do wagi i wieku szczenięcia, przed-
stawia tabela 2 (10).

Aby otrzymać ilość wy-
maganej mieszanki na
jedno karmienie, należy
całkowite dzienne zapo-
trzebowanie podzielić
przez liczbę karmień
na dzień. Na przykład,
jeśli szczenię waży
200 g w pierwszym ty-
godniu życia, powinno
otrzymać 26,4 kalorii na
dobę. Dzieląc dzienne
zapotrzebowanie przez
liczbę karmień uzyskuje
się 6,6 ml na jedno kar-
mienie (10).

Dobrą mieszankę

mlekozastepczą można
przyrządzić przez zmie-
szanie następujących
składników: 0,8 l mle-
ka krowy, 0,2 l śmie-
tany o zawartości 12%
tłuszczu, 1 żółtko jaja,
6 g mączki z kości,
2000 jm. wit. A, 500 jm.
wit. D, w celu koagulacji kazeiny należy
mieszankę podgrzać do temperatury 40

o

C

i dodać kwasek cytrynowy w ilości 4 g (3).
Mieszankę tę należy podawać w zależno-
ści od wieku szczenięcia w dniach. W 3,
7, 14 i 21 dniu życia należy podawać mie-
szankę w dawce dziennej, odpowiednio:
15-20, 22-25, 30-32 i 35-40% ciężaru ciała
szczeniaka (3).

Szczególnie cenne szczenięta pozbawio-

ne mleka matki można karmić podgrzaną
do 30°C mieszanką o składzie: 1 szklan-
ka mleka krowiego (0,25 l), jedno surowe

żółtko jajka kurzego, 1 łyżka stołowa cukru,
1 łyżka świeżej śmietanki lub 1 łyżka ma-
sła, 5 łyżek naparu rumianku, jedna łyżecz-
ka fosforanu wapnia; od 4 dnia po 1 kropli
wit. D, następnie od 9 dnia po 2 krople, przy
zmniejszeniu dawek rumianku do 1 ły-
żeczki i wprowadzeniu od 15 dnia kleiku
owsianego (13).

Osierocone kocięta na-
leży przyuczać do je-
dzenia karmy stałej od
czwartego, a szczenięta
od trzeciego tygodnia
życia (4). W trzecim
tygodniu życia szcze-
niąt można podawać
im dodatkowo skroba-
ną nożem wołowinę,
a w czwartym tygodniu
pokarm stały mięsno-
-nabiałowy. Pierwszym
pokarmem jest chude,
świeże mięso woło-
we, cielęce lub jagnię-
ce. Zeskrobaną nożem
małą kulkę mięsa moż-
na delikatnie umieścić
w pyszczku szczenię-
cia (5, 11).

Reasumując, szcze-

niąt nie można wyżywić
samym mlekiem kro-
wim lub odżywkami
mlecznymi dla niemow-
ląt. Wynika to z porów-
nania składu mleka suki

z mlekiem krowy. Odżywki dla niemow-
ląt zawierają za mało białka i tłuszczu, a za
dużo składników mineralnych. Mleko ko-
zie posiada zaledwie kilka kalorii więcej
niż mleko krowy. Zastępowanie mleka
suki mlekiem krowim lub kozim przypo-
mina rozcieńczanie mleka suki do połowy
właściwego stężenia (10).

Przygotowany uprzednio dla osesków

pokarm może być podawany przy pomocy
małej strzykawki, łyżeczki lub zakraplacza
do oczu, butelki dla niemowląt lub sondy
żołądkowej (10). Najłatwiej i najbezpiecz-

niej karmi się buteleczką ze smoczkiem
lub zgłębnikiem (fot. 3). Zakraplacz jest
łatwo dostępny i może być używany w na-
głej potrzebie (10). Butelka dziecięca ma
przewagę nad łyżeczką i zakraplaczem,
ponieważ pozwala na zastępcze ssanie,
ale szczenię musi być żywotne. Przy kar-
mieniu butelką otwór w smoczku powi-
nien być powiększony w miarę potrzeby,
tak aby ułatwić przepływ mieszanki, ale
nie powinien też być zbyt duży (ochrona
szczenięcia przed zakrztuszeniem oraz
zasysaniem powietrza). Nigdy nie nale-
ży naciskać buteleczki z mlekiem, kiedy
smoczek jest w pyszczku, gdyż istnieje
niebezpieczeństwo aspiracji pokarmu do
tchawicy. Młode karmione smoczkiem
nie może być oziębione, wychłodzone lub
nieposiadające odruchu ssania. Szczenię
karmione butelką trzeba później potrzy-
mać główką do góry, aż do odruchu „od-
bicia” (4, 10, 11).

Osierocone oseski najszybciej kar-

mi się specjalną sondą lub zgłębnikiem.
Większość hodowców może to robić sa-
modzielnie po krótkim przeszkoleniu.
Sonda żołądkowa posiada wiele zalet.
Czas karmienia szczeniaka zabiera zaled-
wie 2 minuty. Szczenię nie łyka przy tym
powietrza. Jest to jedyna skuteczna meto-
da karmienia niedojrzałych, chorych lub
zbyt słabych szczeniąt. Sonda musi być
wykonana z miękkiej gumy lub plastyku
i mieć średnicę 3-4 mm. Szczenięta o ma-
sie poniżej 300 g można karmić zgłębni-
kiem o numerze 5, a te o masie powyżej
300 g nr 8-10 lub odpowiedniej wielkości
cewnikiem do cewnikowania cewki mo-
czowej mężczyzn. Co tydzień na sondzie
zaznacza się odległość od pyszczka do
ostatniego żebra, gdzie znajduje się żołą-
dek (fot. 4). Odpowiednia dawka pokarmu
podawana jest strzykawką przez son-
dę bezpośrednio do żołądka szczenięcia
(fot. 5). W czasie karmienia sondą strzy-
kawkę należy napełnić ciepłą mieszanką,
następnie usunąć ze strzykawki i sondy
powietrze, otworzyć pyszczek, kiedy głów-
ka oseska jest w normalnym ułożeniu, jak
do ssania (a cały tułów pod kątem 60

o

)

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

NEONATOLOGIA

19

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2006

PRZYKŁADY MIESZANEK

Mieszanka wg Meyera
71 ml mleka krowiego, 18 ml
słodkiej śmietany, 5 g żółtka
jaja kurzego, 2 g oleju sło-
necznikowego, 2,9 g sera
białego, 0,4 g kwasku cytryno-
wego, 0,3 g preparatu mine-
ralno-witaminowego dla psów,
0,1 g multiwitaminy (12).
Mieszanka wg Bjore’a
200 ml mleka krowiego, 50 ml
słodkiej śmietany 12%, ¼ żółt-
ka jaja kurzego, 600 jm. wit. A,
125 jm. wit D

3

, 2 g mączki

kostnej, 1,9 g kwasku cytry-
nowego (12).
Mieszanka według
Pasławskiej i Lewickiej
500 g mleka krowiego pełne-
go, 500 g mleka skondensowa-
nego, 0,5 żółtka jaja kurzego,
0,5 łyżeczki oleju sojowego,
1 g fosforanu wapnia, 1 kropla
witaminy D

3

, 4 kryształy kwasku

cytrynowego (12).

Fot. 3. Karmienie osesków butelką ze smoczkiem

Fot. 4. Pomiar odległości od pyszczka do ostatniego żebra

Fot. 5. Podawanie odliczonej dawki pokarmu prosto do żołądka
szczeniaka

i delikatnie włożyć zgłębnik do oznaczo-
nego miejsca (fot. 6). Jeśli jest opór świad-
czący o zatrzymaniu, to oznacza, że sonda
jest w tchawicy. W przypadku karmienia
sondą wymioty pojawiają się rzadko, jeśli
wystąpią, należy przerwać karmienie do
kolejnego posiłku (4, 5, 10, 11, 14).

Największym niebezpieczeństwem

dla osieroconych noworodków jest nad-
mierne wychłodzenie organizmu. W celu
przeciwdziałania oziębienia ciała ose-
sków postępowaniem z wyboru jest
umieszczenie ich w specjalnym inkuba-
torze (fot. 7). Najlepiej do tego celu nada-
ją się inkubatory z komorami tlenowymi
dla noworodków ludzkich. Urządzenia
te stosunkowo tanio można uzyskać
i zaadaptować np. po wymianie sprzę-
tu i remontach oddziałów położniczych
w szpitalach. Odpowiedni dla szczeniąt
inkubator można ponadto w prosty spo-
sób wykonać z kartonowego pudełka
z przegródkami. Przegródki są szczegól-
nie ważne, jeśli szczenięta karmione są
sondą. Noworodki karmione sondą nie
mają możliwości zaspokojenia odruchu
ssania i często ssą uszy, ogony lub geni-
talia rodzeństwa. Szczenięta karmione
smoczkiem z butelki nie muszą być izo-
lowane. Na dnie inkubatora należy umie-
ścić poduszkę elektryczną, tak aby jedna
czwarta powierzchni poduszki opierała
się o ścianę, a trzy czwarte o dno inku-
batora. Poduszkę elektryczną można za-
bezpieczyć materiałem wodoodpornym,
a na wierzch położyć pieluszkę tetrową,
którą będzie można zmieniać, jeśli zosta-
nie zmoczona (10).

Noworodki nie kontrolują temperatu-

ry swego ciała – do czwartego tygodnia
są zmiennocieplne. Temperaturę w in-
kubatorze należy utrzymywać w grani-
cach 29,4-32,3

o

C przez pierwszy tydzień,

w drugim tygodniu zredukować do 26,6-
-29,4

o

C, a później stopniowo zmniejszać

aż do 25,9

o

C w końcu czwartego tygodnia

(fot. 8). Utrzymanie wilgotności w po-
mieszczeniu, gdzie znajduje się inkubator,
w granicach 55% pozwoli zapobiec prze-
suszeniu skóry i odwodnieniu szczeniąt.

Aby zapobiec odparzeniom, należy często
zmieniać podściółkę inkubatora. Przez
pierwsze 10 dni pobytu w inkubatorze
należy masować szczeniętom brzuszki
i okolice odbytu po każdym karmieniu,
aby pobudzić jelita do pracy (4, 10, 11).

Z

ABURZENIA

W

ODŻYWIANIU

ROSNĄCYCH

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

Niedożywienie – najczęściej spotykane
jest w okresie ssania. Zazwyczaj spowo-
dowane jest śmiercią matki lub odrzuce-
niem młodych przez samice. Powodem
odrzucenia młodych jest zbyt liczny, trud-
ny do wykarmienia przez samicę miot,
zaburzenia gruczołu mlekowego (masti-
tis), metritis, przedwczesny poród wcze-
śniaków, zaburzenia rozwojowe oraz zła
jakoś mieszanki mlekozastępczej. Niedo-
żywienie rozpoznaje się po niskiej masie
ciała w stosunku do wieku, ciągłym, wy-
sokim płaczu, niskiej aktywność rucho-
wej, słabym odruchu ssania i obniżonej
jędrności ciała. Niedożywieniu towarzy-
szą komplikacje, takie jak biegunka, od-
wodnienie, hipoglikemia i hipotermia.

Biegunka – przy dobrym odżywianiu
należy rozrzedzić mieszankę mlekoza-
stępczą do połowy wodą lub glukozą
z płynami wieloelektrolitowymi, aż do
poprawy jakości odchodów.

Hipoglikemia i odwodnienie – poja-
wiają się bardzo szybko przy złej jakości
i nieodpowiedniej ilości karmy. Postępo-
wanie zaradcze polega na podawaniu pły-
nów wieloelektrolitowych z 5% glukozą
parenteralnie, aż do poprawy stanu. Nie
karmić mieszankami, jeśli temperatura
ciała spada poniżej 35

o

C oraz przy sła-

bym odruchu ssania.

Hipotermia – bardzo ważne jest, aby
utrzymać ciepłotę ciała noworodków
powyżej 35

o

C – ocieplanie powinno być

powolne, od 1 do 3 h w zależności od
stopnia wychłodzenia. Gdy temperatura
dojdzie do 36

o

C, PWE można już zastąpić

mieszanką mlekozastępczą (4,15).

Wtórny hiperparatyroidyzm jest przy-
padłością charakteryzującą się zaburze-
niami wzrostu szkieletu, występującymi
z powodu żywienia wyłącznie mięsem lub
karmą pochodzenia zwierzęcego zawie-
rającą mało wapnia lub zbyt dużo fosfo-
ru. Mechanizm tego zaburzenia polega na
tym, iż niedobór wapnia doprowadza do
powiększenia przytarczyc, co z kolei po-
ciąga za sobą wzrost stężenia parathormo-
nu, a następnie resorpcję wapnia z kośćca
oraz wzrost tego pierwiastka we krwi, pro-
wadzącego z kolei do rozwoju zaburzeń
i uszkodzeń kości. Kocięta żywione wyłącz-
nie wołowiną już po czterech tygodniach
wykazują zaburzenia ruchu w formie kula-
wizn, odwodzenia kończyn tylnych, złama-
nia żeber, kręgosłupa oraz paraliż. Leczenie
polega na odżywianiu dobrą karmą, dodat-
ku witaminy D i wapnia (4, 7, 8, 15).

Hiperwitaminoza D może być wywo-
łana nadmiernym dodawaniem witami-
ny D, co doprowadza do hiperkalcemii,
hipofosforemii, a w rezultacie do kostnie-
nia tkanek, nefropatii hiperkalcemicznej,
uremii, wymiotów, biegunki, sztywności
kończyn, łzawienia, niskiej masy ciała,
anoreksji, wielomoczu, polidypsji, obni-
żenia poziomu fosfatazy alkalicznej, azo-
temii i glikozurii. Diagnoza opiera się na
szczegółowym wywiadzie co do sposobu
żywienia oraz wywołaniu diurezy furose-
midem i fizjologicznym roztworem soli po-
wodujący kalcinurię. Prognoza schorzenia
jest ostrożna, z powodu wolnego odwap-

20

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2006

Fot. 6. Wkładanie sondy do przełyku ponad krtanią

Fot. 7. Inkubator dla niemowląt

Fot. 8. Utrzymywanie temperatury przy pomocy lampy

Fot. 9. Ventrofleksio capitis

niania tkanek i wątroby. Zbyt duża zawar-
tość wapnia i kwasu fitynowego zwiększa
zapotrzebowanie szczeniąt na cynk. Jego
niedobór objawia się słabym wzrostem,
brakiem apetytu, wyniszczeniem, gorszym
stanem skóry i włosa (4, 7, 11, 15).

Wtórny hiperkalcytonizm pochodze-
nia żywieniowego jest spowodowany
wzrostem stężenia wapnia w surowicy
krwi, co doprowadza do wzrostu wy-
dzielania kalcytoniny, a w efekcie do po-
gorszenia budowy kości. Objawem jest
wysoki poziom stężenia wapnia we krwi.
Najbardziej niebezpieczne jest przedaw-
kowanie wapnia w karmie, a następnie
gwałtowne zaprzestanie jego stosowania.
Naturalnym źródłem wapnia i fosforu jest
dla kotów mączka kostna (4, 7, 15).

Krzywica spowodowana jest najogól-
niej niedoborem wapnia w dostarczanej
szczeniętom i kociętom diecie. Objawy tej
przypadłości znamionują się zgrubienia-
mi połączeń żeber kostnych z chrzęstnymi
(różaniec krzywiczy) i rozszerzeniem nasad
kości długich. Leczenie schorzenia polega
na suplementacji witaminy D do 500 IU/kg
karmy lub 10-20 IU/1 kg mc. (4).

Nadmierna podaż witaminy A u kociąt.
Rosnące koty wykazują większe od psów
zapotrzebowanie na witaminę A oraz nie
mają zdolności konwersji beta-karote-
nu w retinol. Dlatego hodowcy mają ten-
dencje do nadmiernej suplementacji tej
witaminy w żywieniu kociąt. Hiperwita-
minoza A może być przyczyną deformacji
kręgów szyjnych i stawów łokciowych, co
objawia się silną bolesnością i trudnościa-
mi w poruszaniu. Dzienne zapotrzebowa-
nie rosnącego kota na witaminę A pokrywa
0,6 g wątróbki drobiowej (7).

Niedobór tiaminy u kociąt – często
występująca przypadłość u młodych, ro-
snących kociąt, wywołana niedoborem
witaminy B

1

.

Występuje u osobników od-

żywianych rybami, karmą psią lub goto-
wanym mięsem. Ponieważ tiamina jest
koenzymem w przemianie węglowoda-
nów, jej niedobór sprzyja wzrostowi stę-
żenia pirogronianu i mleczanu w ustroju,
co prowadzi do zahamowania cyklu Kreb-
sa. Objawy niedoboru witaminy B

1

dzielą

się na nerwowe, pokarmowe i naczynio-
wo-sercowe. U chorego kocięcia obser-
wuje się brak apetytu, ślinienie, utratę
wagi ciała, wymioty, osłabienie mięśni,
a po kilku dniach pojawiają się objawy
neurologiczne: skurcze spastyczne, roz-
szerzenie źrenic, brak reakcji na światło,
dyzmetria – niezdolność oceny wyko-
nywanego ruchu, nadwrażliwość skóry
w okolicy grzbietu, skurcze kloniczne,

charakterystyczne opadnięcie głowy i szyi
ku dołowi (ventrofleksio capitis), (fot. 9),
chodzenie na palcach, zaburzenie pracy
serca. Nieleczony kot wchodzi w skurcze
tężcowe, konwulsje, śpiączkę, obserwu-
je się ciągły płacz i zejście w ciągu 24-48
godzin. Diagnoza przypadłości opiera się
na wywiadzie o sposobie odżywiania oraz
reakcji na podanie witaminy B

1

. Leczenie,

polegające na podawaniu tiaminy w daw-
ce 25-50 mg dziennie sc., i.m., powoduje
widoczną poprawę stanu pacjenta. Ponad-
to nie należy podawać kotom przetermi-
nowanej karmy i nie karmić surowymi
rybami, ponieważ zawierają tiaminazę.
Unieczynnienie tiaminazy następuje przez
gotowanie ryb (4).

Niedobór potasu u kotów – utrata
potasu w jelitach i nerkach prowadzi do
objawów podobnych, jak przy niedobo-
rze tiaminy: zgięcie głowy i szyi ku do-
łowi. Większość objawów mija po kilku
dniach stosowania potasu w diecie lub
parenteralnie. Należy pamiętać, iż nad-
mierne nawadnianie płynami z potasem
może pogorszyć stan kota i doprowadzić
do paraliżu i zejścia.

Niedobór tauryny – występuje u ko-
tów żywionych karmą psią lub źle od-
żywianych. Tauryna jest podstawowym
aminokwasem w żywieniu kotów. Koty
ciągle jej potrzebują, ponieważ tracą ją
z żółcią. Tauryna jest obecna w siatków-
ce oka. Niedobory tego aminokwasu pro-
wadzą do ślepoty, zaburzeń w rozrodzie,
resorpcji zarodków, poronień, rodzenia
martwych lub osłabionych, padających
po porodzie kociąt. Objęte schorzeniem
kocięta słabo rosną i przejawiają objawy
neurologiczne: paresis, nienormalny roz-
wój kończyn tylnych, chód z dużym od-
wodzeniem kończyn tylnych, garb klatki
piersiowej. Diagnoza polega na uzyska-
niu wywiadu o metodach odżywiania,
objawach klinicznych i odpowiedzi na
dodatek tauryny w karmie. Norma tau-
ryny wynosi w plazmie 50 mM/ml. Le-
czenie niedoboru tauryny: tauryna per os
500 mg 2 razy dziennie lub 2000-2500 mg
na kg karmy w puszce dla kociąt, 1000-
-1200 mg w karmie suchej (4).

Choroba żółtego tłuszczu – chorują ro-
snące kocięta każdej płci, u których pod-
stawowym elementem składowym diety
są nadmierne ilości tuńczyków lub innych
ryb, co prowadzi do niedoboru wit. E,
w wyniku czego dochodzi do martwi-
cy i stanu zapalnego tkanki tłuszczowej.
Karma przemysłowa zawiera antyoksy-
danty, jednak schorzenie nadal występu-
je u kotów miesiącami żywionych rybami
i karmą domową. Objawy schorzenia ma-

nifestują się niechęcią do jedzenia, zaba-
wy i ruchu. Kot nie ma apetytu, nie cierpi
głaskania, omacywania brzucha, który
jest bardzo bolesny. Tłuszcz podskórny
staje się twardy i grudkowaty, szczególnie
w pachwinach. U kota pojawia się wyso-
ka gorączka, pomimo stosowanej terapii
oraz leukocytoza 70-100 tys./ml. Tkan-
ka tłuszczowa przyjmuje żółtawą, szaro-
-białą barwę z powodu dużej zawartości
ceroidu. Leczenie polega na zmianie po-
karmu. Należy bezzwłocznie usunąć ryby
z diety, stosować suplementację witaminy
B

1

: 12-20 IU dwa razy dziennie per os oraz

kortykosteroidy. Leczenie jest długotrwa-
łe, może trwać kilka miesięcy, często koń-
czy się eutanazją (4).

‰

Piśmiennictwo

1. Barteczko J.: Żywienie psów w okresie rozrodu,

„Magazyn Wet.”, 11, 66, 2002, 29-32.

2. Grünbaum E.G.: Żywienie psów i kotów, PWRiL,

Warszawa 1988.

3. Christiansen K.: Reproduction in the Dog and in

the Cat, Baillier Tindal, London 1984.

4. Hoskins J.D.: Nutrition and Nutritional Disor-

des. [w:] Veterinary Pediatrics Dogs and Cats from
Birth to Six Months, W. B. Saunders, Philadel-
phia 1995, 511-525.

5. Sawosz E.: Pielęgnacja szczeniąt od urodzenia do

8 tygodnia życia, „Magazyn Wet.”, 10, 53, 2001,
52-55.

6. Teichman O.: Gdy zachoruje pies, PWRiL, War-

szawa 1991.

7. Sawosz E.: Żywienie kotów rosnących (2-10 mie-

sięcy), „Magazyn Wet.”, 11, 66, 2002, 13-18.

8. Wiśniewska M.E., Pomianowski A., Leśnik M.,

Domosławska A.: Żywienie psów rosnących, „Ma-
gazyn Wet.” 13, 91, 2004, 9-11.

9. Waltham: Żywienie psów i kotów, praca zbioro-

wa pod red. Edney’a A.T.B., Wydawnictwo AR,
Wrocław 1992.

10. Carlson D.G., Giffin J.M.: Domowy poradnik

weterynaryjny dla właścicieli psów, Wyd. Image,
Warszawa 1995.

11. Jank M.: Żywienie osieroconych szczeniąt i kociąt,

„Magazyn Wet.”, 13, 91, 5-7.

12. Lewicka M., Pasławska U.: Żywienie osesków

przy braku mleka matki, „Życie Wet.”, 65, 1990,
197-201.

13. Sasimowski E.: Zarys szczegółowej hodowli zwie-

rząt, PWN, Warszawa 1983.

14. Johnson S.D., Root Kustritz M.V., Olson P.N.S.:

The neonatane – from Birth to Weaning. [w:] Ca-
nine and Feline Theriogenology, W.B. Saunders,
Philadelphia, 2001, 146-167.

15. Bielas W., Siemieniuch M.: Fizjologiczne oraz

patologiczne aspekty żywienia szczeniąt i kociąt.
[w:] Współczesne metody diagnostyczne i tera-
peutyczne w schorzeniach małych i dzikich zwie-
rząt: psów, lisów, kotów, tchórzofretek i królików,
Wyd. AR, Wrocław 2004, 96-113.

dr n. wet. Wiesław Bielas

Katedra i Klinika Rozrodu,

Chorób Przeżuwaczy

i Ochrony Zdrowia Zwierząt,

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

AR we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 49

e-mail: [e-mail]

22

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2006