ROZRÓD
WETERYNARIA W PRAKTYCE
18
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2010
Profi l hormonalny
Pomiary stężeń progesteronu i estradio-
lu wykonano przy użyciu metody immu-
nofl uorescencyjnej z wykorzystaniem
komercyjnych testów immunoenzy-
matycznych do ilościowego oznacza-
nia progesteronu (P
4
) i estradiolu (E
2
)
(Pointe Scientifi c Polska), po uprzed-
niej ekstrakcji octanem etylu. Pomiar
fl uorescencji przeprowadzono w apa-
racie Pointe 2000. Wszystkie analizy
wykonano dwukrotnie w każdej serii.
Wydajność ekstrakcji dla obu hormo-
nów wahała się od 92% do 99%, a czu-
łość oznaczeń i błąd wewnątrzseryj-
ny wynosiły odpowiednio: w wypadku
estradiolu 10 pg/ml (37 pmol/l) i 9,6%,
a w wypadku progesteronu 0,05 ng/ml
(0,8 nmol/l) i 8,0%.
Zabieg cesarskiego cięcia
radykalnego
Zabieg przeprowadzono w pozycji
grzbietowej. Cięcie powłok brzusznych
wykonano w linii pośrodkowej, roz-
poczynając tylnie od pępka i kończąc
przed spojeniem łonowym. Po otwar-
ciu jamy brzusznej delikatnie wyjęto
ciężarną macicę. Cięcia macicy dokona-
no na krzywiźnie większej rogu ciężar-
nego (lewego), w którym były trzy ko-
cięta. U dwóch kociąt nie stwierdzono
oznak życia zgodnie z wynikami bada-
nia USG. Przeżyło jedno kocię. Na tym
etapie zabiegu stwierdzono występowa-
nie wydzieliny śluzowo-ropnej w ob-
rębie łożyska mniejszego z martwych
kociąt. W drugim rogu macicy stwier-
dzono znaczną ilość płynnej, śluzowo-
-ropnej wydzieliny oraz znacznego stop-
nia pogrubienie ściany. Po konsultacji
z właścicielem uzyskano zgodę na za-
bieg usunięcia macicy i jajników (owa-
riohisterektomii) zmienionego narzą-
du. Śródoperacyjnie pobrano wymazy
do badań mikrobiologicznych z łożyska
martwego płodu oraz z jamy sąsiednie-
go rogu macicy. Założono po dwie prze-
wiązki tylnie od obu jajników oraz ujścia
Zespół endometritis pyometra complex
(EPC), popularnie nazywany ropoma-
ciczem, jest najczęstszą chorobą układu
rozrodczego u zwierząt towarzyszących.
Zagadnienie to zostało stosunkowo do-
brze poznane u suk, natomiast w wypad-
ku kotek jest znacznie mniej informacji
na ten temat. Pomimo powszechnego
przekonania o zbliżonej patogenezie,
częstotliwości występowania i towarzy-
szących objawach klinicznych różnice
międzygatunkowe są wyraźne. W dostęp-
nym piśmiennictwie występuje minimal-
na ilość informacji na temat możliwości
występowania ropomacicza u ciężar-
nych kotek.
Celem prezentowanej publikacji jest
przedstawienie prawdopodobnej etiolo-
gii, objawów klinicznych oraz postępo-
wania w przypadku zmian patologicz-
nych w macicy ciężarnej kotki.
M
ATERIAŁY
I
METODY
Opis przypadku
Do Kliniki Małych Zwierząt przyprowa-
dzono kotkę rasy maine coon w wieku
3 lat. Kotka była w 66. dniu ciąży (kryta
2-krotnie, a dzień ciąży liczono od dru-
giego krycia) i nie wykazywała oznak
zbliżającego się porodu, co zaniepokoiło
właściciela. W wywiadzie ustalono, iż jest
to pierwsza ciąża tej kotki, w trakcie jej
trwania nie wykonywano żadnych badań
dodatkowych, kotka nie miała objawów
chorobowych i nie była leczona. Zwierzę
poddano ogólnemu badaniu klinicznemu
oraz badaniu szczegółowemu układu roz-
rodczego. Wykonano także podstawowe
badania krwi oraz oznaczono stężenie es-
tradiolu i progesteronu we krwi obwodo-
wej. Wyniki wymienionych badań opisa-
no w tabeli 1 i 2, str. 20.
USG
Wykonano badanie USG narządów jamy
brzusznej aparatem Honda 4000 z uży-
ciem głowicy 7,5 MHz. Przed badaniem
skórę ogolono, odkażono oraz pokryto
żelem do USG.
dr n. wet Piotr Jurka, Marta Słotkowicz*, dr hab. Andrzej Max, prof. nadzwyczajny SGGW
Zakład Rozrodu Małych Zwierząt Katedry Chorób Małych Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie
*studentka V roku Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie
Abstract
The article presents a case of pathologi-
cal changes in the uterus of a pregnant
queen. The aim of this study was to es-
tablish the pathogenesis and treatment
of such changes.
Key words
queen, pregnancy, EPC
Streszczenie
W pracy przedstawiono przypadek zmian
patologicznych w macicy ciężarnej kotki.
Celem pracy była próba ustalenia etio-
patogenezy oraz opracowanie leczenia
opisywanego przypadku.
Słowa kluczowe
kotka, ciąża, EPC
Zespół EPC
u kotki w ciąży?
THE EPC SYNDROME IN A PREGNANT QUEEN?
ROZRÓD
WETERYNARIA W PRAKTYCE
19
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2010
Ryc. 1. Obraz jajników po zabiegu cesarskiego
cięcia radykalnego u opisywanej kotki
Ryc. 2. Zmiany stwierdzone w macicy, łożyskach i płodach po zabiegu cesarskiego cięcia radykalnego
fot. ar
chiwum autor
ów
zewnętrznego szyjki macicy, materia-
łem Dexon (Tyco) o grubości 2-0. Mię-
śnie brzucha zamknięto szwem ciągłym
na okrętkę, z wykorzystaniem nici De-
xon (Tyco) o grubości 2-0. Zabieg za-
kończono szyciem na okrętkę tkanki
podskórnej nicią Dexon (Tyco) o grubo-
ści 3-0 i skóry nicią poliamidową (Ami-
fil) o grubości 3-0. W postępowaniu
pooperacyjnym stosowano podskórnie
0,1 ml/kg 4-procentowego kwasu tolfe-
namowego (Tolfedine) przez 5 dni oraz
8,75 mg/kg amoksycyliny z kwasem kla-
wulanowym (Synulox). Po 10 dniach
zdjęto szwy. Stan pacjentki był dobry.
W
YNIKI
I
OMÓWIENIE
Wynik badania USG
W badaniu USG stwierdzono obecność
trzech płodów w lewym rogu macicy.
U jednego z nich potwierdzono obec-
ność bijącego serca o tętnie w prze-
dziale 120-130 uderzeń/min i niewiel-
ką ilość klarownych wód płodowych;
pozostałe dwa płody nie ruszały się ani
nie stwierdzono bijącego serca. W rogu
prawym nie stwierdzono obecności
płodów. Ściana tego rogu była znacz-
nie pogrubiona na tle zmian przerosto-
wych z drobnymi torbielami wewnątrz,
a średnica wynosiła 32 mm. W świetle
stwierdzono sporą ilość płynnej hipo-
echogenicznej wydzieliny. Obraz pęche-
rza moczowego był w normie.
Wyniki posiewu
mikrobiologicznego
Stwierdzono liczne kolonie E. coli wraż-
liwe na następujące antybiotyki: amok-
sycylinę z kwasem klawulanowym,
ampicylinę, cefuroksym, cefotaksim,
gentamycynę, neomycynę, enrofl oksa-
cynę, doksycyklinę oraz klotrimazol.
Nie stwierdzono antybiotykooporno-
ści (tab. 1, 2, str. 20).
D
YSKUSJA
Zespół EPC u kotek występuje o wiele
rzadziej niż u suk (0,4% u kotek w sto-
sunku do 23-24% u suk), ponadto po-
jawia się u nich w młodszym wieku
(od 3. roku życia, u suk od 5. roku ży-
cia) (1, 2). Charakteryzuje się zależnym
od progesteronu, torbielowatym zwy-
rodnieniem gruczołów błony śluzo-
wej endometrium, zapaleniem macicy
i gromadzeniem się ropnej wydzieliny
w świetle narządu, co prowadzi do po-
wstawania objawów klinicznych.
Podstawową przyczyną powstawania
tego zespołu są zaburzenia hormonalne
wikłane zakażeniem bakteryjnym. Regu-
lacje hormonalne fazy rujowej i poru-
jowej u kotek są specyfi czne. Owulacja
u kotów wywoływana jest przez akt ko-
pulacji, odbywa się przy wysokim stę-
żeniu estrogenów, a w krótkim czasie
po owulacji wytwarzany jest progesteron
z tworzącego się ciałka żółtego ciążowe-
go (10). Może również zachodzić pod
wpływem niektórych bodźców wzroko-
wych czy dotykowych (8, 9, 10, 16).
Progesteron powoduje rozrost gruczo-
łów podstawnych endometrium (10), za-
mykanie szyjki macicy (9) oraz wpływa
na zwiększenie aktywności wydzielni-
czej gruczołów błony śluzowej (4, 15, 16,
17, 18). Działanie to ma na celu przygo-
towanie macicy na przyjęcie zapłodnio-
nej komórki jajowej i na rozwój ciąży.
W mechanizmie powstawania zespo-
łu EPC estrogeny są odpowiedzialne
za wzrost liczby receptorów estrogeno-
wych i progesteronowych, co uwrażli-
wia śluzówkę macicy na działanie pro-
gesteronu (3, 18). Może to prowadzić
do zmian przerostowych gruczołów bło-
ny śluzowej macicy.
W powstawaniu ropomacicza u tego
gatunku dużą rolę odgrywają także
zakażenia bakteryjne, głównie E. coli
(2, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 16), Streptococcus,
Staphylococcus, Klebsiella, Pesudomonas,
Proteus i Pasteurella (4, 6, 16), zasiedlające
narząd drogą wstępującą, czemu sprzy-
jają zmiany w błonie śluzowej macicy lub
dostające się do niego na drodze hema-
togennej (1). Związane jest to prawdo-
podobnie z krótszym wpływem proge-
steronu na macicę kotek (40-50 dni fazy
lutealnej w cyklu jajnikowym) niż suk
(60 dni), a zatem mniejszym spadkiem
odporności miejscowej na skutek od-
działywania tego hormonu (4, 18).
W próbie wyjaśnienia patogenezy opi-
sywanego przypadku prawdopodob-
ne wydaje się zasiedlenie macicy przez
E. coli w trakcie rui lub podczas krycia.
Brak jest informacji na temat występo-
wania zmian przerostowych rogu maci-
cy u tej kotki przed ciążą, niemniej jed-
nak ich przewlekły charakter sugeruje,
że mogły być obecne już wcześniej.
U kotek na podstawie klinicznych i hi-
stologicznych kryteriów wyodrębnia się
cztery stadia klasyfi kacji EPC (7, 16). Sta-
dium I polega na torbielowatym rozroście
endometrium, bez cech zapalenia ani ob-
jawów klinicznych. Stadium II to rozrost
torbielowaty endometrium z ostrym sta-
nem zapalnym (endometritis). W badaniu
hematologicznym obserwuje się leu-
kocytozę, występują ogólne objawy kli-
niczne. W stadium III obserwuje się po-
dostre endometritis z naciekiem komórek
jednojądrzastych oraz zmianami torbie-
lowatymi w obrębie gruczołów błony ślu-
zowej macicy. Wzrost liczby leukocytów
jest znaczący, a kliniczne objawy choro-
by są bardziej nasilone niż w poprzed-
nich stadiach. W ostatnim, IV stadium
zauważalne jest przewlekłe zapalenie en-
dometrium z cechami atrofi i. Nasilenie
objawów klinicznych zależy między in-
nymi od poziomu leukocytozy i uszko-
dzenia innych narządów wewnętrznych
1. Wcześnie obumarły
i niedonoszony płód
2. Ropny stan zapalny
łożyska i pępowiny
3. Zmiany przerostowe
i zwyrodnienie
torbielowate ściany
rogu macicy – III
stopień zmian
histologicznych
1
2
3
ROZRÓD
WETERYNARIA W PRAKTYCE
20
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2010
Parametr
Wartości
referencyjne (12)
Pacjent
Leukocyty (WBC)(10
9
/l)
5,00-19,00
20,8
Erytrocyty (RBC)(10
12
/l)
5,0-10,0
7,42
Hemoglobina (HGB)(g/dl)
8,0-15,0
11,92
Hematokryt Ht (l/l)
0,24-0,45
0,50
Średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) (fl )
39-55
49
Średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwo-
nej (MCHC) (g/dl)
30,0-36,0
32,5
Płytki krwi (PLT) (10
9
/l)
300-700
334,0
Eozynofi le (%)
1-3
3,0
Neutrofi le segmentowane (%)
35-80
61,0
Limfocyty (%)
20-55
36,0
Obraz krwinek czerwonych
bez zmian
bez zmian
Tabela 1. Wyniki badań morfologicznych krwi obwodowej
Parametr
Wartości
referencyjne (12)
Pacjent
Aminotransferaza asparaginianowa (U/l)
6-44
25
Aminotransferaza alaninowa (U/l)
20-107
42
Fosfataza zasadowa (U/l)
23-107
71
Glukoza (mg/dl)
100-130
89,0
Kreatynina (mg/dl)
1,0-1,8
1,3
Mocznik (mg/dl)
20-45
38,9
Białko całkowite (g/l)
60-80
68,0
Progesteron (ng/ml)
10-60
12,3
Estrogeny (pg/ml)
20-40
47,6
Tabela 2. Wyniki badań biochemicznych surowicy
(nerki, wątroba). Przyjmując tę klasyfi ka-
cję oraz biorąc pod uwagę występowanie
lekko podwyższonej liczby leukocytów
we krwi obwodowej pacjenta, obser-
wowane zmiany były zbliżone do sta-
dium III.
Na podstawie stopnia nasilenia prze-
rostu błony śluzowej macicy w zespo-
le EPC u kotek można wyróżnić czte-
ry stopnie zmian (14). W stopniu 0 nie
obserwuje się zmian hiperplastycznych.
W stopniu 1 są one minimalne lub ła-
godne, o charakterze torbielowatym, zlo-
kalizowane w gruczołach lub nabłonku
powierzchownym, co jednak nie wpły-
wa na zmianę grubości endometrium.
W stopniu 2 występują umiarkowane
zmiany przerostowe zlokalizowane za-
równo w strefi e krypt, jak i gruczołów
podstawnych z niewielkimi zmiana-
mi torbielowatymi gruczołów. Stopień
3 charakteryzuje się wyraźnymi zmiana-
mi torbielowato-przerostowymi, a gru-
bość endometrium jest 2 razy większa
niż normalnie, podobnie jak w stop-
niu 4, z tą różnicą, że przerost torbielo-
waty endometrium osiąga stopień za-
awansowany.
Niestety nie wykonano badania histo-
patologicznego, co nie pozwala na kla-
syfi kację omawianego przypadku we-
dług podanej skali. Brak akcji porodowej
w 66. dniu ciąży mógł być spowodowany
obecnością tylko jednego żywego płodu.
Sygnał hormonalny płynący z nadner-
czy tego płodu mógł być niewystarcza-
jący do inicjacji porodu.
Przeprowadzona analiza hormonalna
wykazała obecność we krwi obwodowej
prawidłowego dla końcowego etapu cią-
ży poziomu progesteronu oraz podwyż-
szonego poziomu estrogenów (tab. 2).
Makroskopowa ocena zmian na obu jaj-
nikach pozwoliła na stwierdzenie wy-
stępowania na jajnikach zarówno ciałek
żółtych, jak i sporych rozmiarów torbieli
jajnikowych (ryc. 1, str. 19). Analiza ba-
dania morfologicznego i biochemiczne-
go krwi obwodowej wykazała minimal-
nie podwyższony poziom leukocytów.
Pozostałe parametry mieściły się w za-
kresie wartości referencyjnych (tab. 1).
Zwiększona liczba leukocytów związana
była z infekcją bakteryjną macicy oraz
ropnym stanem zapalnym.
U kotek, w przeciwieństwie do suk,
częściej występuje typ zamknięty ropo-
macicza (3). Przebieg jest mniej gwałtow-
ny, objawy pojawiają się dopiero po kilku
tygodniach od rozpoczęcia endometri-
tis (3). Najczęściej jest to znaczne powięk-
szenie macicy, ściana narządu staje się
krucha, w związku z czym przy badaniu
palpacyjnym łatwiej go uszkodzić, dopro-
wadzając do rozlania się zawartości i za-
palenia otrzewnej (2, 10). Wypływ z dróg
rodnych jest zauważany o wiele rzadziej
ze względu na typ ropomacicza (2) oraz
nawyk wylizywania się przez kotki (13,
17). Zwiększone pragnienie i oddawanie
moczu (poliuria i polidypsja) występu-
ją u kotek znacznie rzadziej u kotek niż
u suk (6). U kotek z zespołem EPC zarys
jamy brzusznej jest powiększony, a ma-
cica często jest łatwo wyczuwalna (3, 6).
Występują także niespecyfi czne objawy
towarzyszące, jak: anoreksja, wymioty,
osowiałość, utrata masy ciała oraz zanie-
dbany wygląd, odwodnienie i gorączka.
W zaawansowanych stadiach może do-
chodzić do wstrząsu objawiającego się
tachykardią, przyspieszeniem oddechów
oraz hipotermią (6, 16).
Z informacji uzyskanych z wywia-
du wynika, że podczas ciąży u kotki nie
obserwowano patologicznych upławów
z pochwy, a stan ogólny pacjenta był do-
bry. Zdaniem właściciela pacjent nie wy-
magał badań dodatkowych w przebiegu
tej ciąży. Brak objawów chorobowych
koresponduje z niezbyt wysokim pozio-
mem leukocytów oraz brakiem uszko-
dzeń narządów wewnętrznych, potwier-
dzonych badaniem krwi obwodowej.
W ocenie klinicznej stanu gruczołu sut-
kowego przed i po zabiegu stwierdzo-
no prawidłowe przygotowanie gruczo-
łu do laktacji oraz umiarkowaną ilość
mleka. Nie wykonano badań mikrobio-
logicznych mleka. Po zabiegu kotka wy-
karmiła jedyne kocię aż do momentu
odsadzenia.
Współistnienie ciąży z zakażeniem
bakteryjnym oraz zmianami przero-
stowymi ściany macicy wydaje się zja-
wiskiem unikatowym, jednak należy
wziąć pod uwagę także inny przebieg
zdarzeń. Z nieznanych przyczyn mogło
dojść do wczesnego obumarcia płodów
w prawym rogu oraz zaburzeń rozwoju
i ostatecznie śmierci dwóch kolejnych
płodów w lewym rogu macicy. Tkanki
obumarłych wcześniej płodów uległy
procesom autolitycznym z ich całkowi-
tym rozpłynnieniem, co spowodowało
pojawienie się wydzieliny śluzowo-rop-
nej, która następnie uległa zakażeniu sa-
profi tyczną fl orą bakteryjną.
W przypadku podjęcia ewentual-
nej próby leczenia farmakologiczne-
go możliwe jest wyleczenie infekcji
bakteryjnej. Stosowanie antybiotyków
o szerokim spektrum oddziaływania,
a nieteratogennych (np. amoksycylina),
w połączeniu z niesteroidowymi leka-
ROZRÓD
WETERYNARIA W PRAKTYCE
21
www.weterynaria.elamed.pl
KWIECIEŃ • 4/2010
mi przeciwzapalnymi (tolfedyna), po-
zwala ograniczyć zakażenie bakteryjne
i proces zapalny, dając szansę na termi-
nowe zakończenie ciąży i podjęcie ade-
kwatnego leczenia dopiero po porodzie.
Wcześniejsze zastosowanie blokerów
progesteronu czy prostaglandyny do-
prowadziłoby do opróżnienia zawartości
macicy, a zarazem utraty ciąży. Znacznie
zaawansowanych zmian przerostowych
ściany rogu macicy nie da się wyelimi-
nować poprzez leczenie zachowawcze.
Wybór usunięcia zmienionego narządu
w tym wypadku wydaje się właściwym
postępowaniem leczniczym.
Piśmiennictwo
1. Agudelo C.F.: Cystic endometrial hyperplasia-
pyometra complex in cats. A rewiev. „Veterina-
ry quarterly”, 2005, 27, vol. 4, s. 173-182.
2. Davidson A.P.: Medical treatment of pyometra
with prostaglandin F2 in the bitch and queen.
„Current Veterinary Therapy”, 1995, vol.
XII, s. 1163-1165.
3. Giziński S., Petrajtis M.: Pyometra complex
u kotek. „Weterynaria w Praktyce”, 2009,
vol. 6, s. 12-14.
4. Harvey M.: Alterations in the non pregnant
female. Manual of Small Animal Reproduction
and Neonataology. BSAVA 1998.
5. Holt B.S., Bergstrom A., Lagerstedt A.S.,
Karlstam E., Englund L., Baverud V.:
Characterization of bacterial population of
genital tract of adult cats. „American Journal
of Veterinary Research”, 2003; vol. 64,
s. 963-668.
6. Johonson C.A.: Female reproduction disor-
ders of the female reproductive tract. „The
Cat. Diseases and Clinical Management”.
Churchill Livingstone, New York 1994.
7. Johnson C.A.: Medical Management of Feline
Pyometra. „Current Veterinary Therapy”,
1992, vol. XI, s. 969-971.
8. Johnston S.D., Root M.V., Olson P.M.:
Canine and feline theriogeneology. Saunders
Company, Philadelphia 2001.
9. Lawler D.F., Johnston S.D., Hegstad R.L.,
Keltner D.G., Owens S.F.: Ovulation without
cervical stimulation in domestic cats. „Journal
of Reproduction and Fertility”, Supple-
ment 1993, vol. 47, s. 57-61.
10. Lawler D.F., Johnston S.D.: Complications
of the Non Ovulatory Copulation in the Queen.
„Current Veterinary Therapy”, 1995, vol.
XII, s. 1166-1167.
11. Little S.: Feline Reproduction and Breeding
Management. „Veterinary Medicine”, 2001,
vol. 96, s. 549-555.
12. Little S.: Uncovering the cause of infertility
in queens. „Veterinary Medicine”, 2001,
vol. 96, s. 557-568.
13. Macintire D.K.: Emergencies of the Female
Reproductive Tract. „Veterinary Clinics of
North America, Small Animal Practice”,
1994, vol. 24, s. 1173-1188.
14. Munson L., Gardner I.A., Masson R.J., Chas-
sy L.M., Seal U.S.: Endometrial hyperplasia
and mineralization in zoo felids treated with
melengestrol acetate contraceptives. „Veterinary
Pathology”, 2002, vol. 39, s. 419-427.
15. Romagnoli S., Concannon P.W.: Clinical
Use of Progestine in Bitches and Queens: A re-
view. International Veterinary Information
Service (IVIS) 2003.
16. Sorribas C.E.: Reproduccion en los Pequenos
Animales. Inetrmedica, Buenos Aires
1995.
17. Toniollo G.H., de Faria D., Lega E., Matista
C.M., Nunes N.: Pyometra in feline species
– Report of a case in Panthera onca. „Brazilian
Journal of Veterinary Research and Animal
Science”, 2000, vol. 37.
18. Von Reitzeinstein M., Archbald L.F.,
Newell S.M.: Theriogenology Question of the
Month. What are the differential diagnoses
for uterine enlargement in this unmated cat?
Pyometra, hydrometra or mucometra. „Jour-
nal of the American Veterinary Medical
Association”, 2000; 216: 1221-1223.
dr n. wet. Piotr Jurka
Zakład Rozrodu Małych Zwierząt
Katedra Chorób Małych Zwierząt
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
SGGW
02-766 Warszawa
ul. Nowoursynowska 159 C
Document Outline