Starość – według jednych jest genetycznie zaprogramowanym etapem życia, według

innych wynikiem nagromadzenia w organizmie uszkodzeń, z którymi na skutek niewy-
dolności systemów naprawczych nie jest w stanie sobie on porazić. I chociaż znanych
jest wiele teorii próbujących wyjaśnić ten tak złożony proces, nie udało się jednoznacznie
odpowiedzieć na pytanie, kiedy i dlaczego „przychodzi” (1).

24

YWIENIE

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005

W przypadku zwierząt domowych

pierwszym problemem, z jakim się
spotykamy, jest odpowiedzenie właści-
cielowi na pytanie, czy jego zwierzę jest
już „stare”, czy może jeszcze nie. Obecnie
funkcjonują dwie metody klasyfikacji
zwierzęcia jako pacjenta geriatrycznego:
według pierwszej z nich do tej grupy
pacjentów zaliczamy zwierzę, jeśli prze-
kroczyło 75-80% progu wieku uznawa-
nego za maksymalny dla danej rasy lub
gatunku (tab. 1.); zgodnie z drugą metodą
klasyfikacji pacjentem geriatrycznym
jest każde zwierzę, które przekroczyło
wiek 7 lat (8). Druga metoda klasyfika-

o około 20%, a tym samym spada średnie
zapotrzebowanie na energię – jest ono
mniejsze o ok. 30-40% (ok. 230 kJ/kg
mc./dobę), (2, 10, 12).

C

O

ZMIENIA

SIĘ

W

UKŁADZIE

NERWOWYM

?

U zwierząt, podobnie jak u ludzi, naj-

bardziej widocznym przejawem starości
jest postępujący spadek aktywności,
będący konsekwencją osłabienia funk-
cji ośrodkowego układu nerwowego,
ner wów obwodowych, jak również
połączeń nerwowo-mięśniowych, co
doprowadza między innymi do upośle-
dzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia
orientacji, utraty wyuczonych nawyków.
Przypuszcza się, że te pojawiające się
zmiany atroficzne, obniżenie produkcji
neurotransmiterów, przy jednoczesnym
nasileniu procesów ich rozpadu, mogą
być wynikiem kumulowania się skutków
przypadkowych mutacji oraz uszkodzeń
wywołanych przez wolne rodniki. Rolę
wolnych rodników w procesie starzenia
dostrzegło wiele firm produkujących
komercyjne karmy dla zwierząt, propo-
nując w swej ofercie karmy dla zwierząt
starszych zawierające przeciwutleniacze,
takie jak: witamina E i C, beta karoten,
tauryna oraz polifenole (4).

Jaka dieta? Powinna być ona uzupeł-

niana o witaminę E, która jako biolo-
giczny przeciwutleniacz chroni komórki
przed działaniem wolnych rodników.
Głównym źródłem tokoferolu są ziarna
roślin oleistych, zarodki nasion zbóż,
oleje roślinne. Występuje ona także
w niektórych produktach pochodzenia
zwierzęcego, takich jak wątroba, jaja,
masło. Innym cennym dodatkiem dla
zwierząt w starszym wieku jest witamina
C. U psów i kotów, w przeciwieństwie
do człowieka, rzadko występuje jej nie-

cji wydaje się być mniej odpowiadająca
prawdzie niż pierwsza.

Wiele spośród zaburzeń wieku pode-

szłego ma charakter przewlekły i często
wymaga wspomagania dietetycznego,
jak również farmakologicznego do koń-
ca życia. Żywienie starego, zdrowego
psa wymaga pewnych zmian, zarówno
w składzie karmy, jak i w jej ilości. W ży-
wieniu na tym etapie życia należy pamię-
tać, że w organizmie zwierzęcia dochodzi
do pewnych zmian fizjologicznych,
dlatego układając dietę należy uwzględ-
nić między innymi fakt, że dochodzi do
obniżenia się tempa przemiany materii

Żywienie

w geriatrii zwierząt

towarzyszących

Agnieszka Wanda Piastowska

Katedra Nauk Fizjologicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej, SGGW w Warszawie

Wiek

zwierzęcia

Wiek zwierzęcia przeliczony na wiek człowieka,

z uwzględnieniem wielkości

Pies rasy

małej

Pies rasy

średniej

Pies rasy

dużej

Kot

1 miesiąc

1 rok

1 rok

1 rok

1 rok

3 miesiące

5 lat

3 lata

2 lata

3 lata

6 miesięcy

10 lat

8 lat

6 lat

7 lat

1 rok

20 lat

18 lat

12 lat

12 lat

1,5 roku

25 lat

23 lata

17 lat

20 lat

2 lata

30 lat

28 lat

22 lata

24 lata

3 lata

33 lata

35 lat

31 lat

30 lat

4 lata

36 lat

40 lat

41 lat

34 lata

5 lat

40 lat

45 lat

48 lat

38 lat

6 lat

44 lata

52 lata

55 lat

42 lata

7 lat

48 lat

58 lat

62 lata

47 lat

8 lat

53 lata

63 lata

68 lat

50 lat

9 lat

55 lat

69 lat

75 lat

53 lata

10 lat

58 lat

75 lat

82 lata

58 lat

11 lat

63 lata

80 lat

89 lat

61 lat

12 lat

67 lat

87 lat

97 lat

65 lat

13 lat

71 lat

92 lata

103 lata

69 lat

14 lat

75 lat

98 lat

110 lat

72 lata

15 lat

78 lat

103 lata

118 lat

78 lat

16 lat

83 lata

109 lat

123 lata

80 lat

Tabela 1. Wiek zwierząt w przeliczeniu na wiek człowieka

26

YWIENIE

Z

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005

dobór, mimo to jej dodatek do diety ma
bardzo korzystny wpływ na zapobieganie
czy terapię schorzeń związanych z wie-
kiem. W organizmie

kwas askorbinowy

pełni szereg niezwykle ważnych funkcji:
neutralizuje wolne rodniki (przeciw-
działanie skutkom stresu oksydacyj-
nego), jest związany z metabolizmem
żelaza oraz bierze udział w niektórych
reakcjach układu immunologicznego.
Działanie wyżej wymienionych witamin
uzupełnia beta karoten, który, podob-
nie jak karotenoidy, jest prekursorem
witaminy A. Beta-karoten jest bardzo
silnym przeciwutleniaczem, wiążącym
wolne rodniki, dzięki czemu chroni
błony komórkowe przed zniszczeniem.
Kolejnym silnym przeciwutleniaczem
są polifenole stanowiące liczną grupę
substancji występujących w roślinach.
Ze względu na bardzo silne działanie
przeciwutleniające od kilku lat są przed-
miotem intensywnych badań. Działają
bardzo skutecznie w obrębie wnętrza
komórki, gdzie chronią DNA przed
potencjalną destrukcją czy mutacjami
powodowanymi przez wolne rodniki.
Występują one we wszystkich częściach
roślin (korzeniach, liściach i owocach).
Polifenole o najsilniejszym działaniu
występują w zielonej herbacie, winogro-
nach oraz w oliwkach (2, 10, 11).

J

AKIE

WAŻNE

ZMIANY

ZACHODZĄ

WRAZ

Z

WIEKIEM

W

UKŁADZIE

POKARMOWYM

?

Kosmki jelitowe stają się krótsze, ślina

i sok żołądkowy są wydzielane w mniej-
szych ilościach, a motoryka jelit jest
spowolniona. Dość częstym zjawiskiem
u starszych zwierząt jest kumulacja
tłuszczu w wątrobie lub zmniejszenie tego
narządu, będące konsekwencją zaburzeń
przepływu wątrobowego na skutek obni-
żonej pojemności minutowej serca.

Jaka dieta? Upośledzenie funkcji prze-

wodu pokarmowego i wątroby wymaga
kompleksowego wspomagania diete-
tycznego. Często sama zmiana sposobu
żywienia daje znaczącą poprawę zdrowia
pacjenta. Zalecana dieta powinna zaspo-
kajać zapotrzebowanie bytowe pacjenta
na składniki pokarmowe. Powinna
być źródłem wysoko strawnych białek
i węglowodanów, mieć niską zawartość

tłuszczu, jak również w przypadku osła-
bienia funkcji wątroby powinna zawierać
substancje wspomagające jej pracę i re-
generację hepatocytów. W przypadku
zaparć zalecana jest dieta pobudzająca
motor ykę przewodu pokarmowego
i przyspieszająca trawienie (tab. 2.), (6).

C

O

ZMIENIA

SIĘ

W

UKŁADZIE

KRĄŻENIA

?

Około 25% psów w wieku 9-12 lat cier-

pi z powodu chorób serca. Najczęściej są
to przewlekłe schorzenia zastawek serca,
które występują u około 58% psów powy-
żej 9. roku życia oraz schorzenia strun
ścięgnistych i mięśni brodawkowatych
(8). W naczyniach dochodzi do zwiększe-
nia ilości kolagenu, jego pogrubienia, jak
również odkładania się związków wapnia
w ścianie aorty i tętnic obwodowych. Nie-
zależnie od swojej etiologii postępująca
choroba sprawia, że wysiłek nawet taki,
jak wejście po schodach, wywołuje upo-
rczywy kaszel czy też duszność, a zwierzę
staje się apatyczne. Zaburzenia w ukrwie-
niu błony śluzowej w obrębie przewodu
pokarmowego (żołądka i jelit) prowadzą
do upośledzenia wchłaniania składników
odżywczych, a tym samym do obniżenia

między innymi stężenia albumin, żelaza,
hemoglobiny, tiaminy i kwasu foliowego
w osoczu (tab. 3.), (9).

Jaka diet a? Diet a kardiologiczna

(tab. 2.) powinna ograniczać spożycie
sodu i chlorków, zapewniać stałą podaż
witamin z grupy B, jak również innych
składników pokarmowych wspomaga-
jących, takich jak: L-karnityna, tauryna
czy koenzym Q

10

(3, 4). L-karnityna

odpowiada za transport kwasów tłusz-
czowych do mitochondriów komór-
kowych, gdzie ulegają one kaskadzie
przemian, w wyniku których stają się
źródłem związków wysokoenergetycz-
nych. Suplementacja L-karnityny po-
prawia energetykę pracy mięśni, w tym
również mięśnia sercowego. Kolejnym
suplementem pomocnym w leczeniu
pacjenta kardiologicznego jest tauryna,
która odpowiada za regulację ciśnie-
nia osmotycznego w komórkach, jak
również jest „zmiataczem” wolnych
rodników, dzięki czemu skutecznie
chroni tkanki – w tym mięsień sercowy
– przed uszkodzeniami. Innym cennym
dodatkiem do diety jest koenzym Q

10

,

który umożliwia transport elektronów
i protonów między kompleksami białek

Tabela 2. Wybrane wskaźniki biochemiczne i hematologiczne, które
ulegają zmianie wraz z wiekiem (u psów).

Wzrost Spadek

globulin

eozynofili

trombocytów

potasu

sodu

albumin

erytrocytów

limfocytów

kreatyniny

wapnia

Typ diety

Składnik

Dieta
przeznaczona
dla psów z choro-
bami przewodu
pokarmowego
i wątroby

1)
225 g tofu
450 g sera twarogowego chudego
2 szklanki ryżu
3 łyżki tłuszczu roślinnego
1 i ½ łyżeczki chlorku potasu
3 łyżki węglanu wapnia

2)
2 szklanki gotowanego ryżu
1 szklanka mielonej lub siekanej
chudej wołowiny
1 łyżka oleju
1 łyżeczka fosforanu wapnia
½ łyżeczki chlorku potasu

3)

2

/

3

szklanki gotowanego ryżu

150 g sera twarogowego chudego
1 jajko gotowane na twardo
100 g mielonego mięsa drobiowego
2 łyżki tłuszczu zwierzęcego (tranu)
1 łyżka oleju
½ łyżeczki chlorku potasu

4)
3 szklanki chudego mleka
3 szklanki mąki kukurydzianej
1 i ½ szklanki oleju
3 łyżki cukru
1 i ½ łyżeczki chlorku potasu

Dieta z niską
zawartością sodu
przeznaczona
dla psów z zabu-
rzeniami krążenia

350 g gotowanego ryżu
150 g chudej siekanej wołowiny
1 łyżka oleju roślinnego
½ łyżeczki fosforanu wapnia

Dieta
z ograniczoną
ilością białka
dla psów
z chorobami nerek

1)
1 jajko ugotowane na twardo
3 szklanki ziemniaków
(gotowanych w skórkach, bez soli!)
1 łyżeczka tłuszczu drobiowego

2)
¼ szklanki gotowanej piersi
z kurczaka
3 szklanki ziemniaków (gotowa-
nych w skórkach, bez soli!)
2 łyżeczki tłuszczu
drobiowego

3)
¼ szklanki wątróbki
2 jajka ugotowane na twardo
2 szklanki gotowanego ryżu
(bez soli!)
1 łyżka tłuszczu roślinnego

We wszystkich trzech dietach

zaleca się również dodatkowo

podawać preparat witaminowo

-mineralny

Tabela 3. Przykłady diet domowych

27

WETERYNARIA

W PRAKTYCE

ŻYWIENIE

LIPIEC-SIERPIEŃ • 4/2005

łańcucha oddechowego. Poprawia on
funkcję mechaniczną serca.

C

O

ZMIENIA

SIĘ

W

UKŁADZIE

WYDALNICZYM

?

Powszechnie spotykanymi zmianami

są: redukcja liczby nefronów, obniżenie
przepływu krwi przez nerki (konsekwen-
cja zmniejszonej pojemności minutowej
serca), co prowadzi do upośledzenia
zdolności nerek do zagęszczania moczu,
wydzielania jonów wodorowych, jak
również podniesienia poziomu mocznika
we krwi (8).

Jaka dieta? Podstawowym celem, który

chcemy osiągnąć poprzez stosowanie
diety, jest zmniejszenie produkcji mocz-
nika i obniżenie poziomu fosforu we
krwi. Zmniejszenie produkcji mocznika
uzyskujemy stosując dietę o obniżonym
poziomie białka (tab. 2.). Dietę taką
zalecamy tym pacjentom, u których wy-
stąpiła mocznica. W celu obniżenia bio-
dostępności fosforu możemy zastosować
preparaty wiążące ten pierwiastek, dzięki
czemu nie może on zostać wykorzystany
przez organizm (7, 12).

Częstym problemem starszych zwie-

rząt jest słaby apetyt. Najlepszym spo-
sobem na poprawę atrakcyjności posiłku
jest dodanie do niego jakiegoś atraktantu,
zależnie od indywidualnych upodobań

zwierzęcia. I tak mogą to być: wywary
mięsne lub rybne, dodatek jogurtu, sera
twarogowego czy mleka, jak również
miód pszczeli lub glukoza (6).

Podobnie jak nie można ustalić wspól-

nego dla wszystkich zwierząt momentu
ich wejścia do grupy pacjentów geria-
trycznych, tak samo nie można ustalić
jednego dla wszystkich optymalnego
programu żywienia. Nie należy również
podchodzić do takiego pacjenta jak do
chorego, gdyż starość sama w sobie
nie jest chorobą, ale jedynie obniżoną
zdolnością organizmu do regeneracji.
Dieta tej grupy pacjentów powinna
więc uwzględniać zarówno ich wiek,
jak i ewentualne schorzenia. Zadaniem
lekarza jest przygotowanie pacjenta i jego
właściciela do tego etapu życia, w którym
zaczyna się manifestować wiele procesów
degeneracyjnych, jakie stale zachodzą
w organizmie (5).

‰

Piśmiennictwo

1. Anusz K.: Pies modelem do badań nad staro-

ścią. „Mag. Wet.” 2004; 11: 48-50.

2. Case L.P., Carey D.P., Hirakawa D.A.,

Daristole L.: Canine and Feline Nutrition.
A Resource for Companion Animal Profes-
sionals (2

nd

ed.), Mosby Year Inc., New

York 2000.

3. Jank M.: Żywienie psów i kotów z chorobami

serca. „Magazyn Wet.” 2002; 9: 47-49.

4. Leaf A. i wsp.: Experimental studies on

antiarrhythmic and antiseizure effects of po-
lyunsaturated fatty acids in excitable tissues.
„J. Nutr. Biochem.” 1999; 8: 440-444.

5. Lechowski R.: Pacjent w podeszłym wie-

ku – szczególna rola lekarza weterynarii.
IV Sympozjum Woltham 30.09.-01.10.
Zakopane 2000.

6. Lewandowski L.: Lewicka M., Janowicz.:

Zarys dietetyki weterynaryjnej, Wydawnic-
two Akademi Rolniczej we Wrocławiu,
Wrocław 1999.

7. Lewis L.D.: Morris M.L., Hand M. S.:

Small Animal Clinical Nutrition, 3

th

ed., Mark

Morris Institute: Topeka, 1989.

8. Mastalerz T.: Znieczulenie pacjenta geria-

trycznego w aspekcie zmian fizjologicznych
w organizmie. „Mag. Wet.” 2003: 12: 34-35.

9. Poehelman E.T. i wsp.: Increased resting meta-

bolic rate in patients with congestive heart failure.
„Ann. Intern. Med.” 1994: 11; 860-862.

10. Strombeck D.R.: Home-prepared Dog and

Cat Diets, The Healthful Alternative, Iowa
State University Press 1999.

11. Wills J.M., Simpson K.W.: The Waltham

Book of Clinical Nutrition of the Dog & Cat,
Pergamon: New York 1994.

12. Wiśniewska M.E.: Pomianowski A., Woj-

tacki M.P.: Żywienie psów w podeszłym wieku.
„Mag. Wet.” 2003; 9: 15-18.

lek. wet. Agnieszka Wanda Piastowska

Katedra Nauk Fizjologicznych,

Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW

02-776 Warszawa, ul. Nowoursynowska 159

e-mail: [e-mail]