21 Wstęp do temperacji 07 10 2009 An introduction to temperament

background image

Jay Friedman Reflections

- 07/10/2009, tłum. Łukasz Michalski

Wstęp do pojęcia temperacji An introduction to temperament

Reflections - 07/10/2009 lipiec 2009
W tym miesiącu autorem artykułu jest

Benjamin Coy

Z dyskusjami na temat “obniżonych tercji”, „właściwej intonacji”, “stroju

równomiernie temperowanym “ możemy spotkać się właściwie wszędzie, tak w
orkiestrach i zespołach kameralnych, jak i w szkołach muzycznych wszystkich szczebli.
Jednak liczba napotkanych przeze mnie niedokładnych bądź niewłaściwych opisów
wskazuje na spore nieporozumienie panujące wokół samych pojęć a także zastosowania
ich w praktyce wykonawczej.

Intonację, a właściwie całe pojęcie dźwięku można zredukować do zagadnień

związanych z pomiarem ciśnienia powietrza. Pojedyncze fale dźwiękowe (drgania) są
powtarzalne (okresowe), szybko zmienne w ciśnieniu; harmonie zaś powstają poprzez
wzajemne oddziaływanie, nakładanie się na siebie fal różnych kształtów. Tu na
przykład mamy wykres dwóch bardzo prostych fal dźwiękowych:

Zauważ, że czarna fala biegnie połowę wolniej niż szara. Wszystkie cykle obu fal
nakładają się na siebie w identyczny sposób, ten wykres można by ciągnąć w
nieskończoność a jego rysunek pozostanie niezmienny. Dwie fale dźwiękowe łączą się
w uchu w interwał bez żadnych nieregularności, dając prostą i powtarzalną (okresową)
falę wypadkową wyglądającą tak:

Jednakże zmieniając, choćby nieznacznie, prędkość szarej fali spowodujemy, że nie
spotka się ona z fala czarną w identyczny sposób w każdym cyklu i stworzymy całkiem
inną sytuację. Najpierw mamy tu obydwie fale przedstawione osobno:

background image

Jay Friedman Reflections

- 07/10/2009, tłum. Łukasz Michalski

A teraz połączone w jedną falę wypadkową:

Ucho ludzkie odbiera takie nieregularności jako dysonans i fałsz. By osiągnąć czysty
interwał trzeba zagrać dwa dźwięki, których wykresy fal dźwiękowych regularnie
powtarzają się, tak jak w pierwszym przykładzie- gdzie czarna fala biegła dwa razy
wolniej niż szara. Używając określenia matematycznego to częstotliwości (czy też
prędkość) dwóch fal muszą pozostawać do siebie w stosunku prostym, wyrażonym
liczba całkowitą.

Tu napotykamy na problem systemowy, jako że strój każdego dźwięku może być

nieco inny, w zależności od tego w jaki sposób obliczono jego częstotliwość.
Na przykład cis

1

obliczone jako tercja od a

1

440 ma 550 Hz (drgań na sekundę). Jednak,

jeśli to cis

1

(czy raczej enharmonicznie des

1

) obliczymy jako małą sekstę od f to będzie to

563,2 Hz. Ta różnica jest wykonalna na takich instrumentach jak skrzypce czy puzon,
które mogą dostroić dokładnie każdy dźwięk, lecz instrumenty o z góry określonym
stroju- jak na przykład fortepian nie są już tak elastyczne.


Aby umożliwić wspólne granie instrumenty o zadanym już stroju maja wszystkie

dźwięki skali chromatycznej uśredniane („temperowane”), by tylko nieznacznie
wychylały się poza strój. Każdy dźwięk temperowany ma częstotliwość ustawioną
gdzieś pośrodku różnych możliwości i wystarczająco dobrze brzmi w większości
interwałów, choć w żadnym układzie nie jest doskonały. Pomysły jak zmieniać gamy w
takim celu nazywamy temperacjami.

Historia muzyki odnotowuje ogromny wybór stosowanych różnych temperacji.

Wczesne temperacje podkreślały czystość pewnych interwałów kosztem innych. Na
przykład wśród XVI- wiecznych organistów popularna była temperacja

background image

Jay Friedman Reflections

- 07/10/2009, tłum. Łukasz Michalski

„średniotonowa”, ponieważ dawała wiele doskonale zestrojonych tercji wielkich i w
określonych tonacjach powodowała bardzo czyste brzmienie chorałów. Ale takie
temperacje poświęciły użyteczność kilku innych tonacji by osiągnąć ową czystość. Na
instrumentach strojonych w taki sposób można było grać tylko w niektórych,
określonych tonacjach.

W okresie baroku kompozytorzy potrzebowali bardziej elastycznych instrumentów

i wykształcono nowy „dobrze temperowany” system. Nowy styl podkreślał czystość
powszechnie używanych tonacji, ale jednocześnie nieco je “fałszował”, by umożliwić
wreszcie granie także w innych tonacjach. Bach napisał swe Das Wohltemperierte Klavier
by przedstawić cechy instrumentów strojonych według tego systemu.

Pod koniec XVI wieku matematycy opisali “równomierną temperację”, system, w

którym wszystkie tony były temperowane tak samo, zaś wszystkie tonacje w równym
stopniu nadawały się do grania. Jednakże technologia niezbędna do strojenia
instrumentów w zgodzie z tym standardem nie weszła do użytku aż do połowy XIX
wieku. W tym właśnie momencie równomierna temperacja wyprzedziła “dobrą”
temperację i stała się powszechną metodą strojenia instrumentów mających ustaloną
wysokość dźwięków. Równomierna temperacja stała się obecnie faktycznym
standardem stosowanym w instrumentach klawiszowych, perkusyjnych i tunerach
elektronicznych.

By ułatwić przedstawienie różnic między intonacja w stroju równomiernie

temperowanym a intonacją w stroju nietemperowanym przyjrzyjmy się trójdźwiękowi
C dur. Posłuchaj nagrania

akordu obliczonego bez temperacji

1

, który następująco

przedstawia się graficznie:


Teraz znowu ten sam akord C dur, ale tym razem temperacji równomiernej, by obliczyć
częstotliwość poszczególnych tonów. Posłuchaj znowu nagrania

równomiernie

temperowanego akordu

2

i spójrz na poniższy wykres. Zwróć uwagę szczególnie na

delikatny efekt “wah-wah” (dudnienie) w drugim przykładzie.

1

Proszę wcisnąć klawisz Ctrl i jednocześnie lewy klawisz myszy, i poczekać chwilkę!- lub odtworzyć dźwięk z dodatku .mp3

2

j.w.

background image

Jay Friedman Reflections

- 07/10/2009, tłum. Łukasz Michalski

Jeśli wokół Ciebie występują duże szumy utrudniające wysłyszenie różnic, to

spróbuj użyć słuchawek. Ten efekt to nie vibrato- powodują go skonfliktowane fale
dźwiękowe lekko niedostrojonych dźwięków.

Ale ten równomiernie temperowany akord mimo wszystko ciągle daje się rozpoznać
jako C-dur, a na przykład na takim perkusyjnym instrumencie muzycznym jak
fortepian

3

dźwięk niknie zanim dudnienie staje się nadmiernie słyszalne. Szczególnie

wykonując muzykę wysoce schromatyzowaną możemy docenić łatwość grania bez
większych skaz w różnych tonacjach, a to co najmniej równoważy pewne
niedoskonałości owego systemu.

No, ale jako puzoniści pozostajemy z problemem. Żyjemy w świecie pełnym

fortepianów i elektronicznych „klawiszy” a każdy z nich trzyma się systemu intonacji,
który z założenia jest rozstrojony! Na dodatek gramy trwałym i niegasnąco brzmieniem,
które może oczywiście wzbudzić dudnienie spowodowane temperowaną intonacją.
Temperacja równomierna jak i brak temperacji są to użyteczne narzędzia, ale nie
powinny być używane bezkrytycznie.

Grając sonatę, czy utwór z akompaniamentem fortepianu powinniśmy w naszym

własnym interesie stosować system równomiernie temperowany. Zasadniczo
powinniśmy stroić do fortepianu, inaczej powstanie wrażenie, że gramy poza tonacją.
Jednakże w środowisku orkiestrowym, gdzie prawie wszystkie instrumenty mają
łatwość dostrojenia dźwięków, strój nietemperowany tworzy znacznie czyściejszy
dźwięk. Ustawienie elektronicznego tunera na pulpicie i utrzymywanie wskazówki
pośrodku nic nie daje, gwarantuje zaś granie poza tonacją.

Zrób sobie grzeczność: odłóż Korga i słuchaj. Twoje uszy są znacznie bardziej

dokładne niż elektronika

3

Pozdrawiamy wszystkich pianistów! (przyp. tłum.)


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2009 12 01 Wstep do SI [w 09 10 Nieznany (2)
Wstęp do Socjologi Wykład 3 # 10 2013, wykład 4 0 10 2013, wykład 5  11 2013
Wstęp do socjologii wykład 1, 9 10 2013, wykład 2, 10 2013
Wstęp do pedagogiki, WSTĘP DO PEDAGOGIKI 15.10.2011, WSTĘP DO PEDAGOGIKI
07 10 2009
MPLP 264 07.10.2009, lp
wstęp do prawoznawstwa - wykład 1 - 10.11.2012, GWSH, 1 sem, prawoznawstwo, prawoznawstwo
Wstęp do kulturoznawstwasemestr pierwszy 10
wstęp do prawoznawstwa ćwiczenia 1 ( 10 2012
Wstęp do pedagogiki 29 10 2011
Wstep do pedagogiki 16 10 2011
Wstęp do pedagogiki 30 10 2011
2013 05 21 Wstęp do teorii obrazu
Ruth Bernstein Population Ecology, An Introduction to Computer Simulations (2009)
Zizek, Slavoj Looking Awry An Introduction to Jacques Lacan through Popular Culture
An Introduction to the Kabalah
An Introduction to USA 6 ?ucation

więcej podobnych podstron