TEMAT:

TERAPIA DZIECKA Z ZABURZENIAMI ROZWOJU

OPRACOWANIE:
Ewa Rawluk

1. Wyjaśnienie pojęć:

zaburzenia rozwojowe, terapia

ZABURZENIA ROZWOJOWE

Trudności na jakie napotyka dziecko

w poszczególnych sferach funkcjonowania, deficyty rozwojowe.

TERAPIA

Terapia pedagogiczna to system działań wychowawczych

skierowany na udzielenie pomocy dziecku.

Tak więc rozumienie dziecka, jego zachowań,

pozwala na dobór określonej strategii pracy terapeutycznej.

Obserwacja dziecka i jego zachowań ma pomóc nauczycielowi i rodzicom

w lepszej organizacji procesu wychowania, wzmacniania

i pomocy w trudnościach jakie posiada dziecko.

Indywidualne i podmiotowe traktowanie wychowanków daje wiele

możliwości harmonijnego ich rozwoju.

Ważne jest wczesne wykrycie wszelkich odchyleń rozwojowych oraz

zapewnienie odpowiedniej pomocy zmierzającej

do wyrównania i korygowania tych zaburzeń, gdyż brak tych oddziaływań

może stać się czynnikiem hamującym normalną aktywność dziecka

lub prowadzić do nieprawidłowych i niepożądanych zachowań.

2. Biologiczne i społeczne przyczyny zaburzeń

wg H. Spionek

Biologiczne przyczyny zaburzeń

- Dziedziczenie.

- Uszkodzenie układu nerwowego w okresie płodowym lub w czasie porodu.

Społeczne przyczyny zaburzeń

- Nieprawidłowa struktura rodziny.

- Niekorzystne, patologiczne właściwości psychiczne rodziców.

- Wadliwe oddziaływanie wychowawcze, błędy rodziców.

- Wadliwe oddziaływanie dydaktyczno-wychowawcze szkoły.

3. Klasyfikacja zaburzeń rozwojowych wg H. Spionek

i E. Chmielewskiej

H. Spionek dzieli zaburzenia rozwojowe na:

v

Zaburzenia w zakresie funkcji percepcyjno-motorycznych:

- zaburzenie percepcji wzrokowej,

- zaburzenie percepcji słuchowej,

- zaburzenie rozwoju ruchowego,

- zaburzenie procesu lateralizacji.

v

Zaburzenia rozwoju mowy.

v

Zaburzenia zachowania.

Podział zaburzeń rozwojowych wg E. Chmielewskiej:

v

Zaburzenia mowy.

v

Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej.

v

Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej.

v

Zaburzenia orientacji przestrzennej.

v

Opóźnienie rozwoju ruchowego.

v

Zaburzenia sfery emocjonalnej.

4. Zaburzenia mowy.

v

KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY

1. Kłopoty artykulacyjne wynikające z naśladownictwa złego wzoru mowy,

trudności motoryczne, nieprawidłowe nawyki utrwalone w okresie kształ-

towania się mowy (dyslalie): seplenienie, reranie, nieprawidłowe wyma-

wianie k, g, nosowanie.

Dyslalie obejmują:

- wadliwe wymawianie jednej, wielu lub wszystkich głosek, np. „r" języczkowe;

- opuszczanie dźwięków, np. krowa - kowa, stołek - tołek, kosz - ko;

- zastępowanie głosek innymi, np. koło - toło, szafa - siafa, rower - jowej;

- mowa nosowa (nosowanie);

- brak głosek miękkich, np. pies - pes;

- palatalizacja (zmiękczanie głosek - „mowa dziecinna"), np. szczotka - ściotka.

2. Opóźnienie rozwoju słowno-pojęciowego:

- dziecko ma ubogi słownik;

- mówi mało i trudno nawiązuje kontakt słowny;

- buduje zdania niepełne i niegramatyczne;

- nie rozumie wielu pojęć;

- ma trudności w analizie słuchowej;

-jest nieśmiałe i zahamowane.

3. Brak dźwięczności w realizacji głosek dźwięcznych, wynikające zaburzenia

słuchu fonematycznego (fonemowego):

- brak głosek dźwięcznych: b, d, g, w, z, ż, ź, np. zeszyt - seszyt, dama - tama;

- mylenie głosek dźwiękopodobnych, np: c - s, sz - cz i inne, np. sala - cala

(nie jest typową mową bezdźwięczną, ale ma to samo podłoże);

- duże trudności w pisowni powyższych dźwięków.

4. Zniekształcenia niektórych głosek, spowodowane niedosłuchem:

- zniekształcanie artykulacji niektórych głosek, szczególnie syczących i

szumiących;

- brak w ogóle niektórych głosek;

v

zaburzona melodia mowy;

- zaburzona intonacja.

5. Jąkanie funkcjonalne wynikające z różnych przyczyn, np. z zaburzeń

koordynacji narządów: oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego:

- powtarzanie sylab, wyrazów;

- napięcia mięśniowe, zahamowanie wypowiedzi;

- oddech krótki, przerywany lub zatrzymany;

- współruchy mięśni twarzy, szyi, rąk, nóg;

- podniecenie emocjonalne, pocenie się, czerwienienie;

- mowa niewyraźna, monotonna;

- utrudniony, czasem uniemożliwiony kontakt słowny.

v

METODYKA ĆWICZEŃ LOGOPEDYCZNYCH

Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji

uwzględnia pewien ustalony sposób postępowania, który trzeba zachować.

Obejmuje ona:

- ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy (języka, warg,

podniebienia, żuchwy);

- ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia;

- ćwiczenia polegające na ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego

brzmienia (przy pomocy mechanicznej, np. szpatułką, sondą, palcem);

- ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną

(dotykiem) i słuchową;

- ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie,

w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej;

- psychoterapię przy zaburzonej osobowości (relaks, trening autogenny);

- ścisłą współpracę z domem i innymi nauczycielami (specjalistami, a

szczególnie logopedą).

v

ĆWICZENIA ODDECHOWE WSPOMAGAJĄCE

ARTYKULACJĘ:

Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie prze-

pony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom, jak:

arytmia oddechowa, mówienie na wydechu, kolizja między rytmem oddychania

a strukturą wypowiedzi. Przykłady:

- wdech przez nos, wydech ustami;

- unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy

wydechu;

- wykonanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu;

- wykonanie wydechu wymawiając „s" z jednakową głośnością;

- wykonanie wydechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru

musi być cały czas jednakowe);

- wykonanie wydechu wymawiając „s" raz ciszej, raz głośniej;

- wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę.;

- zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości;

- dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki;

- nadmuchiwanie balonów;

- gra na organkach, trąbce, gwizdku.

5. Zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej.

Przykładowe ćwiczenia i zabawy usprawniające:

- segregowanie figur geometrycznych wg dowolnej cechy: kolor, kształt,

wielkość,

- wyszukiwanie spośród wielu takiego samego obrazka,

- składanie obrazka z części wg wzoru,

- układanie prostych szlaczków geometrycznych wg wzoru,

- układanie patyczków wg wzoru,

- rozpoznawanie treści obrazków ukazywanych w krótkich ekspozycjach,

- „Co zmieniło miejsce?”- odtwarzanie z pamięci uprzednio

zaobserwowanych przedmiotów,

- „Nawlekamy korale”- odtwarzanie prostych rytmów: koło, kwadrat,

trójkąt,

- układanki geometryczne płaskie wg wzoru,

- odgadywanie kształtu przedmiotów rozpoznawanych uprzednio dotykiem,

- „Pocięte prostokąty”- składanie z części wg wzoru,

- dobieranie par jednakowych obrazków,

- tworzenie prostych figur z plasteliny (konturowych),

- zakreskowywanie prostych figur geometrycznych wg wzoru,

- „Rozbite naczynia”- układanie całości z pociętych części bez wzoru,

- odtwarzanie graficzne schematów znaczeniowych utworzonych z figur,

- odtwarzanie układów przestrzennych wg wzoru z klocków,

- uzupełnianie braków w szlaczkach geometrycznych wg wzoru,

- układanie szlaczków z figur geometrycznych wg wzoru,

- odtwarzanie z pamięci uprzednio zaobserwowanych figur

geometrycznych i stosunków między nimi- poprzez graficzne odtwarzanie

układu figur- poprzez ułożenie figur w oparciu o obraz zachowany w

pamięci wzrokowej,

- odwzorowywanie prostych szlaczków z elementami literowymi,

- kalkowanie szlaczków,

- rysowanie szlaczków wg wzoru,

- lepienie szlaczka z plasteliny,

- składanie obrazków wg wzoru (rodzaj i ilość części uzależniona od

poziomu rozwoju dziecka),

- rysowanie prostych schematów znaczeniowych na siatce punktowej wg

wzoru (linie poziome i pionowe),

- wyszukiwanie ze zbioru różnych figur dwóch takich samych,

- rozpoznawanie liter dotykiem, wodząc palcem po wypukłych literach

alfabetu ruchomego,

- kopiowanie liter przez kalkę techniczną,

- rysowanie liter palcem na tackach z piaskiem, palcem umoczonym w

farbie, grubym pędzlem na dużej kartce,

- „Polowanie na literkę”- wyszukiwanie w tekście określonej litery,

- dobieranie par jednakowych liter,

- dobieranki obrazkowo- literowe utrwalające znajomość liter,

- dobieranie liter wielkich i małych,

- tworzenie wyrazów za pomocą suwaka lub składanki,

- uzupełnianie napisów pod obrazkami.

6. Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej.

Przykładowe ćwiczenia i zabawy usprawniające:

- „Jadą samochody”- zabawa naśladowcza,

- odgadywanie źródła dźwięku (dźwięki wydawane za zasłoną na bębenku,

dzwonkach),

- „Kukułeczka”- rozpoznawanie po głosie kolegi,

- ćwiczenia słuchowe przy pianinie- rozpoznawanie dźwięków wysokich i

niskich,

- „Wróbelki i wrony”- zabawa rytmiczna- naśladowanie ruchem dźwięków

niskich i wysokich: wróbelki zbierają ziarenka- dźwięki wysokie, wrony

zbierają ziarenka- dźwięki niskie,

- ćwiczenia pamięci słuchowej- powtarzanie zdania złożonego

wypowiedzianego przez nauczyciela,

- rozpoznawanie źródła dźwięku np. szelest kartki,

- odtwarzanie prostych rytmów 2-4-elementowych przy pomocy klocków,

- śpiewanie wierszyków sylabami,

- odgadnij jaki instrument gra,

- wyklaskujemy imiona- dzielenie słów na sylaby,

- „Naśladuj Jasia”- wypowiadanie i jednoczesne wykonywanie czynności:

ska-kać, ma-chać, ma-sze-ro-wać, itp.

- wykonywanie czynności ruchowych na sygnał dźwiękowy,

- układanie prostych i złożonych zdań na podstawie obrazka,

- zabawy z użyciem wyliczanek sylabowych, np. Pani Zo- Zo- Zo- Pani sia-

sia- sia-...

- układanie zdań z podanymi wyrazami,

- odtwarzanie prostych rytmów przy użyciu znaków graficznych,

- rymowanie wyrazów dwusylabowych, np. mama- rama, rosa- nosa,

- wyodrębnianie wyrazów w zdaniu przy użyciu klocków lub pasków

papieru,

- wyodrębnianie pierwszej sylaby w wyrazie w oparciu o przedmioty

znajdujące się w sali i w oparciu o obrazek,

- rymowane zgadywanki na temat zwierząt, np. Koń wielki jak... (słoń),

Kot wskoczył na... (płot),

- „Bajka o Sylabince”- synteza sylabowa,

- porównywanie długości słów,

- słuchanie dźwięków- wyodrębnianie głosek w nagłosie,

- śledzenie dźwięków- „Jeżeli usłyszysz głoskę np. „o” klaśnij w ręce”,

- układanie zdań, liczenie wyrazów w zdaniu,

- porównywanie które zdanie dłuższe,

- liczenie sylab,

- porównywanie liczby sylab,

- „Wagoniki sylabowe”- tworzenie wyrazów na kończącą się sylabę wyrazu

poprzedniego,

- wybieranie obrazków, których nazwy zaczynają się od podanej głoski,

- dobieranie par obrazków, których nazwy zaczynają się taką samą głoską,

- wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską,

- analiza i synteza słuchowa wyrazów- dzielenie na głoski,

- różnicowanie spółgłosek i samogłosek,

- układanie wyrazów z żądanymi głoskami,

- tworzenie wyrazów przez dodania lub odjęcie głoski, np. As- las, Alinka-

linka, itp.

7. Zaburzenia orientacji przestrzennej.

Przykładowe ćwiczenia i zabawy usprawniające:

1. Określania położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni, na obrazku;

2. Rysowania przedmiotów w odpowiednim położeniu, np:

a) - dorysuj pod oknem ławkę,

- obok drzewa dorysuj krzew,

- dorysuj dym z komina,

- nad drzewami dorysuj chmurkę,

- dorysuj kamyki na drodze,

- pod drzewem dorysuj grzyba;

b) - pomiędzy lalkami dorysuj piłkę,

- włosy lalki z lewej strony pomaluj na żółto,

- włosy lalki z prawej strony pomaluj na czarno,

- obok lalki, która prawą rękę trzyma w górze, narysuj balonik,

3. Udzielania słownej odpowiedzi na pytania, np.:

- Gdzie leżą klucze? (na stole)

- W którym rogu namalowano słońce? (w lewym górnym)

- Co znajduje się pod krzesłem? (klocek)

- Gdzie leży pies? (pod stołem)

- Obok czego stoi krzesło? (obok stołu);

4. Kolorowania obrazka według instrukcji, np.:

- pola oznaczone kółkiem zamaluj na czerwono,

- pola oznaczone kreską - na niebiesko,

- pola oznaczone trójkątem - na zielono,

- pola oznaczone kwadratem - na żółto;

5. Utrwalanie rozróżniania stron ciała.

-pokaż prawą rękę, lewą nogę, prawe oko;

- podnieś lewą nogę, schowaj piłkę do prawej kieszeni;

- co masz w lewej ręce, narysuj kreskę z prawej strony kartki;

- skacz na prawej nodze, chwyć się za prawe ucho lewą ręką, podrap się w nos

prawą ręką;

6. Śledzenie przedmiotu (nauczyciel przesuwa przedmiot od lewej do prawej

strony, dziecko śledzi ten ruch wzrokiem);

7. Śledzenie linii, np.: dziecko otrzymuje kilka labiryntów, od łatwiejszego do

bardziej skomplikowanego. Śledzi wzrokiem drogę prowadzącą do danego

przedmiotu, np. kot - miska, kwiatek - wazon, noga - but. Może pomagać

sobie, wodząc po drodze palcem;

8. Odtwarzanie 2 i 3-wymiarowych układów przestrzennych na podstawie wzoru:

- układanie z patyczków figur według wzoru,

- układanie bardziej złożonych konstrukcji z klocków lego;

9. Odtwarzanie różnych konstrukcji z plasteliny i tworzywa przyrodniczego

(patyczki, liście, kamyki, piasek);

10. Kreślenie kształtów graficznych w powietrzu:

- figur geometrycznych,

- liter,

- dowolnych kształtów;

11. Rysowanie, z zachowaniem kierunku od lewej do prawej, szlaczków o

rozmaitym kształcie, rysowanie kształtów literopodobnych.

8. Zaburzenia sfery emocjonalnej.

Nadpobudliwość psychoruchowa (przykłady ćwiczeń):

1. Stemplowanie na papierze.

Wykonujemy stempel z ziemniaka. Umoczonym w farbie ziemniaku, dziecko

tworzy własne kompozycje.

2. Kopiowanie rysunku.

Dziecko wybiera dowolny rysunek, np. z czasopisma dziecięcego i za

pomocą kalki kreślarskiej kopiuje na kartkę. Następnie koloruje rysunek.

3. Obrysowywanie wzorów.

Dziecko otrzymuje szablony figur i przedmiotów, obrysowuje je ołówkiem i

wycina. Szablony chętnie udostępnię. Wycięte szablony nakleja na kartkę i

maluje farbami.

4. Malowanie na gazecie.

Dziecko otrzymuje dużą gazetę bez ilustracji. Maluje czarną farbą dowolną

kompozycję wymyśloną przez siebie.

5. Rysowanie kredą lub kredkami pastelowymi na ciemnym papierze.

Dziecko wykonuje dowolny rysunek na ciemnej kartce najlepiej z bloku

technicznego.

6. Wysypywanka z kaszy mannej.

Dziecko sporządza ołówkiem (jeśli nie potrafi sam, to przy pomocy

rodzica),duży kontur kwiatka lub innego przedmiotu. Nanosi na rysunek

warstwę kleju. Następnie powoli wysypuje na to kaszę mannę, aby przykleiła

się do rysunku. Nadmiar kaszy odsypuje. Koloruje pracę farbami po

wyschnięciu kleju.

7. Rysowanie nitką.

Dziecko maluje kartkę papieru czarną farbą. Czeka, aż wyschnie. Następnie

układa z kolorowych nitek dowolną kompozycję. Przykleja nitki do kartki.

8. Malowanie ,,mokre w mokrym’’.

Dziecko zwilża gąbką całą powierzchnię kartki i maluje na niej plamy

farbami. Może kolorami wyrazić, np.: swój aktualny nastrój. Po całkowitym

wyschnięciu plam, obrysowuje cienkim pędzelkiem, czarnym tuszem te

plamy.

Zahamowanie psychoruchowe (przykłady ćwiczeń):

1. Kopiowanie na szkle .

Dziecko otrzymuje zestaw: ramkę ze szkłem, pod które wkłada obrazek.

Kopiuje go kolorowymi kredkami. Następnie wyjmuje obrazek i sprawdza,

czy kopia odpowiada oryginałowi.

2. Malowanie palcami.

Dziecko otrzymuje kartkę papieru z bloku rysunkowego, na której

nauczyciel poleca narysować mu samymi opuszkami palców i farbą pracę o

dowolnej tematyce.

3. Rysowanie świecą.

Dziecko otrzymuje kartkę papieru z bloku rysunkowego, na której rysuje

wybrany przez siebie temat. Gdy rysunek jest już skończony, zamalowuje

papier farbą akwarelową rozpuszczoną w wodzie.

4. Wycinanka ze szmatek.

Dziecko otrzymuje kolorowe szmatki różnej wielkości. Wycina z nich różne

kształty. Wycięte przedmioty przykleja na karton.

5. Formowanie z pasków papieru.

Dziecko otrzymuje biały lub kolorowy papier. Tnie paski dowolnie je

formując. Dla utrzymania formy podkleja je klejem.

BIBLIOGRAFIA

H. Spionek: ,,Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne”.

Warszawa 1973.

E. Chmielewska: ,,Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i

rodziców”. Kielce 1997.

I. Styczek: ,,Logopedia”. Warszawa 1981.

E. Waszkiewicz: ,,Stymulacja psychomotorycznego rozwoju dzieci”. Warszawa

1991.

B. Janosz: ,, Zajęcia muzyczno-rytmiczne w szkole życia”. Warszawa 1993.