„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Bożena Stępień

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych
321[04].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr n. wet. Marek W. Chmielewski
dr inż. Grzegorz Borsuk


Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Opracowanie zawiera obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 321[04].Z1.03,

„Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Przepisy bhp dotyczące wykonywania zabiegów agrotechnicznych

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

8

4.1.3. Ćwiczenia

8

4.1.4. Sprawdzian postępów

9

4.2. Zabiegi uprawy roli oraz zabiegi melioracyjne

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające

13

4.2.3. Ćwiczenia

13

4.2.4. Sprawdzian postępów

14

4.3. Nawożenie roślin uprawnych

15

4.3.1. Materiał nauczania

15

4.3.2. Pytania sprawdzające

24

4.3.3. Ćwiczenia

24

4.3.4. Sprawdzian postępów

25

4.4. Ochrona roślin uprawnych

26

4.4.1. Materiał nauczania

26

4.4.2. Pytania sprawdzające

34

4.4.3. Ćwiczenia

34

4.4.4. Sprawdzian postępów

35

5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

36

6. Literatura

40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zabiegach agrotechnicznych

wykonywanych w gospodarstwie rolnym.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

321[04].Z1

Produkcja roślinna

321[04].Z1.01

Planowanie zmianowania

roślin i płodozmianów

321[04].Z1.04

Organizacja produkcji roślinnej

321[04].Z1.02

Użytkowanie sprzętu

rolniczego

321[04].Z1.03

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

321[04].Z1.05

Określanie zasobów bazy pożytkowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami BHP, ochrony przeciwpożarowej,

−

przestrzegać przepisów BHP, ochrony przeciwpożarowej podczas pracy w budynkach
inwentarskich i magazynach,

−

planować zimowanie rośli i płodozmianów,

−

przestrzegać zasad postępowania z środkami ochrony roślin, nawozami, oraz maszynami
do uprawy roli,

−

posługiwać się prostymi narzędziami takimi jak opryskiwacz plecakowy, łopata, waga,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu mechanizacji rolnictwa,

−

rozpoznawać maszyny do uprawy roli,

−

korzystać z wiadomości, nabytych na lekcjach chemii, szczególnie dotyczących soli,

−

definiować podstawowe pojęcia dotyczące gleboznawstwa,

−

posługiwać się prostymi proporcjami,

−

wykonywać podstawowe obliczeni,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

użytkować komputer,

−

współpracować w grupie,

−

przeliczać podstawowe jednostki,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić cele i zadania uprawy roli,

−

scharakteryzować rodzaje zabiegów uprawowych i doprawiających rolę,

−

dobrać rodzaje uprawek i połączyć je w zespoły,

−

określić alternatywne metody uprawy roli,

−

określić różnice w konwencjonalnym i ekologicznym sposobie uprawy roli,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania zabiegów
uprawowych,

−

określić znaczenie wykonywania zabiegów melioracyjnych,

−

określić sposoby regulacji stosunków wodnych na gruntach ornych i użytkach zielonych,

−

określić wpływ zabiegów melioracyjnych na kształtowanie krajobrazu,

−

ocenić funkcjonowanie urządzeń wodno-melioracyjnych,

−

wyjaśnić rolę nawożenia w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym,

−

określić wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−

zdefiniować pojęcia: efektywność, produktywność, wymagania pokarmowe i potrzeby
nawozowe roślin,

−

wymienić rodzaje nawozów organicznych i określić ich wartość,

−

scharakteryzować przemiany zachodzące w nawozach organicznych w czasie
przechowywania ich w glebie,

−

określić zasady stosowania nawozów organicznych,

−

określić zagrożenia wynikające z nieumiejętnego stosowania nawozów organicznych,

−

określić grupy nawozów mineralnych na podstawie ich składu chemicznego,

−

scharakteryzować nawozy mineralne, ich właściwości, stosowanie i oddziaływanie na
rośliny i glebę,

−

zaplanować nawożenie mineralne korzystając z zaleceń nawozowych stacji chemiczno-
rolniczej i map zasobności gleb,

−

przeliczyć masę nawozową na czysty składnik i odwrotnie,

−

określić możliwości mieszania nawozów,

−

zastosować nawozy organiczne i mineralne,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas transportu, przechowywania i stosowania nawozów mineralnych,

−

wyjaśnić znaczenie ochrony roślin w rolnictwie konwencjonalnym i ekologicznym,

−

określić czynniki chorobotwórcze roślin,

−

sklasyfikować grupy szkodników roślin uprawnych,

−

sklasyfikować chwasty i określić ich szkodliwość,

−

zaplanować i zastosować metody zapobiegania i zwalczania chorób, szkodników
i chwastów,

−

pogrupować i scharakteryzować pestycydy,

−

scharakteryzować techniki stosowania i przechowywania pestycydów,

−

scharakteryzować mechanizmy samoregulacji w przyrodzie i ich znaczenie w ochronie
roślin,

−

określić zasady przygotowania i zastosowania preparatów biologicznych w rolnictwie
ekologicznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przepisy

bhp

dotyczące

wykonywania

zabiegów

agrotechnicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Stosowanie się do przepisów BHP podczas przeprowadzania zabiegów agrotechnicznych

można rozpatrywać w trzech płaszczyznach:
1. Przestrzeganie przepisów BHP podczas uprawy roli oraz zabiegów melioracyjnych.
2. Przestrzeganie przepisów BHP podczas nawożenia roślin uprawowych.
3. Przestrzeganie przepisów BHP podczas wykonywania zabiegów ochrony roślin.

Podczas uprawy gleby używane są narzędzia, których używanie bez specjalnych

zabezpieczeń jest niebezpieczne. Używanie glebogryzarki, której aparat spulchniający glebę
porusza się z dużą szybkością bez osłon jest zabronione, ponieważ może spowodować
zranienie przypadkowych ludzi podczas pracy zespołu. Zabroniona jest również jazda na
narzędziach uprawiających glebę, ponieważ wpadnięcie pod agregat uprawowy podczas pracy
może zakończyć się śmiercią lub trwałym kalectwem. Podczas konserwacji rowów
melioracyjnych należy również zachować szczególną ostrożność zwłaszcza przy wykaszaniu
rowów kosami zwykłymi, a w szczególności motorowymi. Aparat tnący kosy motorowej
porusza się z bardzo dużą ilością obrotów (na minutę nawet kilka tysięcy). Spod aparatu
tnącego kosy mogą z bardzo duża szybkością wylatywać kamienie. Mogą one zranić
koszącego jak i osoby przebywające w pobliżu. Dlatego koszący powinien zawsze posiadać
maskę ochronną na twarzy oraz nakrycie głowy. W promieniu 50 m od koszącego nikt nie
powinien przebywać.

Przestrzeganie przepisów bhp przy nawożeniu, jest bardzo istotne, ponieważ wszystkie

nawozy są szkodliwe dla zdrowia człowieka. Kontakt z nawozami może spowodować bardzo
ciężkie komplikacje zdrowotne natychmiast bądź po jakimś czasie; choroby skóry, dróg
oddechowych, a czasami przewodu pokarmowego. Przy pracy z nawozami należy używać
kombinezonów ochronnych, okularów, a także masek przeciwpyłowych. Miejsca szczególnie
narażone na działanie nawozów takie jak ręce i twarz należy smarować wazeliną lub kremem.
Podczas pracy przy nawożeniu nie wolno spożywać posiłków, palić papierosów oraz pić
napojów alkoholowych. Alkohol jest bardzo dobrym rozpuszczalnikiem, łatwo w nim
rozpuszczają się sole i wnikają do organizmu człowieka. Po zakończeniu pracy z nawozami
obowiązkowo należy umyć całe ciało. Pracownicy pracujący z nawozami powinni być
dokładnie powiadomieni o właściwościach tych substancji oraz o możliwości oddziaływania
ich na organizm. Podczas prac z nawozami należy zapoznać się z instrukcją
przeciwpożarową.

Ś

rodki ochrony roślin są to substancje w większości chemiczne służące do zwalczania

szkodników, chorób roślin uprawnych. Są one w większości silnymi truciznami, dlatego
zakup, przechowywanie tych środków musi być kontrolowany. Środki ochrony roślin
powinny być przechowywane w oryginalnych opakowaniach nie wolno ich przelewać do
butelek po napojach spożywczych. Substancje te muszą być przechowywane w specjalnych
pomieszczeniach daleko od żywności

Ś

rodki ochrony roślin zostały podzielone na klasy toksyczności. Podział ten jest

zmieniany ale grupa środków należących do klasy I i II to bardzo silne środki trujące.

Na stosowanie środków klas I i II trzeba mieć specjalne uprawnienia. Prawidłowe

przechowywanie środków chemicznych ochrony roślin jest pierwszym krokiem z zakresu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

BHP. Do tych środków nie mogą mieć dostępu osoby nieuprawnione a szczególnie dzieci, nie
mogą te środki być przechowywane w kontakcie z żywnością oraz paszami dla zwierząt.
Pomieszczenia, w których przechowuje się środki chemiczne, powinny być oznakowane
tablicami zakazującymi używania ognia otwartego, ponadto powinno ono być suche i dobrze
wentylowane. Opakowania z przeterminowanymi środkami ochrony roślin powinny być
utylizowane.

Nie wolno ich pozostawiać na polu lub spalać. Bardzo krytycznym momentem jest

sporządzanie cieczy użytkowej wtedy mamy największy kontakt z przygotowywanym
roztworem. Podczas wykonywania tej pracy należy przestrzegać następujących zaleceń:

−

nie należy pić napojów, a w szczególności alkoholowych,

−

nie należy lekceważyć zawartych na etykiecie wskazówek, należy ściśle przestrzegać
dawek jakie zaleca producent,

−

nie należy podczas sporządzania cieczy użytkowej palić papierosów,

−

osoba wykonująca zabiegi jest odpowiedzialna nie tylko za siebie ale również za osoby
pozostające w pobliżu.
Zabiegi ochrony roślin należy wykonywać tylko w uzasadnionych przypadkach w trosce

o środowisko naturalne staramy się wybrać zawsze środki jak najsłabsze pod względem
toksycznym a także selektywne.

Bardzo ważnymi okresami podczas używania środków ochrony jest okres karencji: jest to

okres od zastosowania środka do jego rozkładu, tak że nie jest on szkodliwy dla ludzi.

Drugim bardzo ważnym okresem zwłaszcza dla pszczół jest okres prewencji: jest to okres

od zastosowania środka (wtedy kiedy jest szkodliwy dla pszczół) do jego rozkładu (kiedy jest
obojętny dla pszczół i im już nie szkodzi). Często wskutek niewiedzy rolników następują
zatrucia pszczół zwłaszcza na plantacjach malin i rzepaku.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia niosą maszyny do uprawy gleby?
2. Co to jest okres prewencji środków ochrony roślin?
3. Co nazywamy okresem prewencji?
4. Jakie zasady obowiązują przy sporządzaniu cieczy użytkowej z środków ochrony roślin?
5. Jakie są zasady przechowywania środków ochrony roślin?
6. Jak należy stosować środki ochrony roślin?
7. Jakie środki bezpieczeństwa należy zachować podczas pracy z nawozami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zabiegi melioracyjne polegają między innymi na konserwacji rowów melioracyjnych.

Należy wykosić w nich trawę. W oparciu o instrukcję obsługi przygotuj kosę motorową do
koszenia oraz dobierz odzież ochronną spełniającą normy bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować instrukcję obsługi kosy spalinowej,
2) zaplanować tok pracy,
3) zgromadzić potrzebne pomoce,
4) dobrać odpowiednia odzież ochronną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

5) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
6) założyć aparat tnący kosy z uzupełnioną żyłką do cięcia,
7) zaprezentować efekty wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kosa spalinowa,

−

odzież ochronna,

−

instrukcja obsługi kosy,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

flamastry,

−

poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

W gospodarstwie należy wykonać zabiegi ochrony roślin. Przygotuj ciecz użytkową

stosując się do zaleceń. Przeprowadzić tę czynność zgodnie z zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z etykietami na opakowaniach środków ochrony roślin,
2) zapisać odpowiednie proporcje,
3) dokonać obliczeń,
4) dobrać odzież ochronną,
5) sporządzić ciecz użytkową,
6) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru do obliczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

ś

rodki ochrony roślin w oryginalnych opakowaniach,

−

opryskiwacz,

−

odzież ochronna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić co oznacza termin prewencja?

2) wyjaśnić co oznacza termin karencja?

3) magazynować środki ochrony roślin oraz nawozów mineralnych?

4) sporządzać ciecz użytkową do ochrony roślin?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2. Uprawa roli oraz zabiegi melioracyjne

4.2.1. Materiał nauczania

Uprawa roli polega na wykonaniu wielu czynności uprawowych wieloma narzędziami

oraz maszynami uprawowymi. Czynności te mają na celu stworzenie jak najlepszego
ś

rodowiska glebowego dla wzrostu i rozwoju roślin.

W celu stworzenia takiego środowiska, stosujemy zabiegi uprawowe. Jeden zabieg

uprawowy nie jest w stanie przygotować odpowiednio gleby. Jeżeli stosujemy kilka zabiegów
uprawowych nazywamy to zespołem uprawek. Podstawowym systemem uprawy roli jest
system płużny. Zabiegiem uprawowym nazywamy natomiast czynność pojedynczą (orka,
bronowanie, kultywatorowanie), często taką pojedynczą czynność nazywamy uprawką.

Całokształt uprawy roli zaczyna się od przedplonu, a kończy się po wschodach rośliny.
Podstawowymi zadaniami uprawy gleby jest:

−

utrzymanie struktury gruzełkowatej gleby,

−

polepszenie właściwości wodnych, powietrznych gleby,

−

podtrzymanie procesów biologicznych,

−

zwalczanie chwastów chorób i szkodników roślin,

−

wymieszanie nawozów mineralnych z glebą oraz przykrycie nawozów organicznych,

−

przygotowanie roli do siewu oraz przykrycie nasion,

−

nadanie glebie cech kultury i sprawności.
Zabiegi uprawowe zwane uprawkami dzielimy na:

−

orki wykonywane pługami lub narzędziami o podobnym działaniu jak na przykład brony
talerzowe,

−

zabiegi spulchniające glebę stosowane zazwyczaj bezpośrednio po orce wykonywane
bronami włókami i kultywatorami,

−

zabiegi uprawowe ugniatające i kruszące glebę wykonywane wałami.

Orka i jej zadania

Podział orek jest oparty na głębokości, na którą są wykonywane, oraz na zadania, jakie

ma spełniać.

Ze względu na głębokość wyróżniamy orki:

−

płytkie – 7–16 cm,

−

ś

rednie – 16–27 cm,

−

głębokie – 25–35 cm,

−

bardzo głębokie – ponad 60 cm.
Ze względu na funkcję, jaką mają spełnić wyróżniamy:

−

orki zasadnicze, takie jak podorywka, orka siewna, orka przedzimowa zwana zięblą,

−

orki uzupełniające, takie jak orka wiosenna oraz orka odwrotka,

−

orki specjalne, takie jak orka melioracyjna i wielowarstwowa.

Charakterystyka orek

Orki zasadnicze:

−

podorywka, jest orką płytką wykonywaną po zbiorze zbóż w celu przyorania resztek
pożniwnych oraz przerwania parowania wody,

−

orka siewna jest orką średnio głęboką wykonywaną pod siew nasion roślin, jej zadaniem
jest rozkruszenie skiby, oraz jak najlepsze wymieszanie warstwy uprawnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

−

orka przedzimowa zwana zięblą jest orką głęboką wykonywaną przed zimą
pozostawiając ją w ostrej skibie.
Orki uzupełniające:

–

orka przykrywająca obornik i nawozy zielone jest orką średnio głęboką,

–

orka wiosenna wykonywana jest jeżeli nie wykonano orki zimowej.
Orki specjalne:

−

wykonywane są na glebach lekkich lub ciężkich, zaliczamy do nich orki
agromelioracyjne, które wykonujemy w celu zmiany profilu glebowego.

Sposoby wykonywania orek

O sposobie wykonania orki decydują, konstrukcja pługa, siła napędowa, kształt pola oraz

właściwości gleby.

Wyróżniamy następujące rodzaje wykonywania orek:

−

orka w wąskie zagony, jest orką polegającą na wyorywaniu wąskich zagonów złożonych
z 8–10 skib pooddzielanych bruzdami, jest to orka niewłaściwa, jedynym uzasadnieniem
stosowania tej orki jest nadmierna wilgotność gleby,

−

orka w szerokie zagony zwane często składami, ten rodzaj orki jest powszechnie
stosowany, pole po tej orce jest niemal całkowicie płaskie,

−

orka płaska wykonywana jest na polach całkowicie płaskich lub o lekkim nachyleniu,
wyróżniamy dwa sposoby wykonywania tych orek orkę w okółkę oraz orka w figurę.

Zabiegi spulchniające rolę oraz wyrównujące jej powierzchnię

Zabiegi spulchniające glebę wykonujemy za pomocą bron, kultywatorów lub włók.

Kultywatorowanie

Kultywatorowanie powoduje spulchnienie, kruszenie oraz mieszanie gleby bez jej

odwracania, jak w przypadku orki. Kultywator jest narzędziem, które zaraz po pługu
najbardziej działa na glebę. Częścią roboczą kultywatora są zęby, które mogą być
sprężynowe, sztywne i półsztywne. Dobór zębów zależy od gleby, jaką uprawiamy. Najlepiej
mieszają glebę kultywatory o zębach sprężynowych. Kultywatory o zębach sztywnych
i półsztywnych służą do rozbijania dużych brył, które znajdują się w warstwie ornej.

Kultywatorów używa się również do mieszania gleby z nawozami mineralnymi, oraz

niszczenia chwastów. Rola po uprawce wykonaną kultywatorem szybko wysycha i dlatego
należy użyć bron.

Bronowanie

Bronowanie stosuje się w celu:

−

wyrównania powierzchni pola,

−

wymieszania nawozów mineralnych z rolą,

−

rozbicia większych brył które powstały na powierzchni roli,

−

zatrzymania wody w glebie,

−

niszczenia chwastów,

−

przykrycia nasion.
Działanie bron na rolę zależy od nacisku bron na jeden metr kwadratowy powierzchni

pracującej. Brony dzielimy na lekkie, średnie i ciężkie. Dobór bron do uprawy zależy głównie
od rodzaju gleby. Im cięższa gleba tym należy stosować cięższe brony. Jakość pracy bron
zależy od sposobu przyczepienia bron za ciągnikiem. Jeżeli brony są za blisko ciągnika to
pracuje tylko przednia ich część, jeżeli są za daleko pracuje ich tylko tylna część.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Włókowanie

Zabieg ten wykonywany jest za pomocą włók i równiarek.
Włókowanie stosuje się w celu:

−

powierzchniowego spulchniania gleby,

−

wyrównanie powierzchni gleby,

−

skruszenie skorupy na powierzchni gleby w celu zminimalizowania strat wody,

−

niszczenia chwastów, które są w fazie wschodów.

Zabiegi ugniatające i kruszące rolę

Czynności związane z ugniataniem i kruszeniem roli wykonujemy przy pomocy wałów

różnych rodzajów.

Do zabiegów tych zaliczamy:

−

wałowanie ugniatające,

−

wałowanie kruszące.
Celem wałowania ugniatającego jest zagęszczenie wierzchniej warstwy roli w celu

zwiększenia podsiąkania wody. Tak zagęszczona warstwa gleby tworzy bardzo dobre warunki
do rozwoju nasion i początkowego wzrostu siewek. Ze względu na sposób działania
wyróżniamy wały gładkie i wały wgłębne znane także pod nazwa wałów Campbella. Wały
wgłębne ugniatają głębsze warstwy gleby nie uciskając warstwy zewnętrznej roli. Stosujemy
je po orce siewnej w celu przyspieszenia osiadania roli.

Wałowanie kruszące ma na celu rozbicie większych brył, które pozostały po

kultywatorowani lub po bronowaniu. Zabieg tym typem wału stosuje się na glebach
zwięzłych, łatwo zbrylających się. Siła krusząca takiego wału zależy od kształtu krążków na
osi. Zabiegi spulchniające i ugniatające glebę mogą być wykonywane samodzielnie można je
również łączyć na przykład z orką.

Zabiegi uprawowe powinny być planowane indywidualnie pod każdą roślinę. Należy

dążyć do agregatownia maszyn uprawowych. Agregatownie obniża koszty poniesione na
uprawę roli. Związane jest to z ciągle rosnącymi cenami paliw.

Zabiegi uprawowe w rolnictwie ekologicznym

W uprawach ekologicznych zabiegi uprawowe mają na celu podtrzymanie przy życiu jak

największej ilości drobnoustrojów tlenowych. Drobnoustroje beztlenowe są niepożądane.
Dlatego w rolnictwie ekologicznym nie stosuje się odwracania gleby tylko jej głęboszowanie.
Po wykonaniu głęboszowania stosuje się powierzchniową uprawę gleby przy pomocy
glebogryzarek wolnoobrotowych ze specjalnie ukształtowanymi zębami. Zespół uprawek
jesiennych w gospodarstwach ekologicznych polega na głębokim wzruszeniu warstw gleby.

Melioracje

Zadaniem melioracji jest uregulowanie stosunków powietrzno-wodnych w glebie w celu

uzyskania jak największych plonów.

Melioracje podstawowe obejmują:

−

regulacje rzek i potoków,

−

budowę kanałów nawadniających i odwadniających o szerokości powyżej 1,5 metra,

−

budowle piętrzące wodę,

−

obwałowania przeciwpowodziowe,

−

stacje pomp oraz zbiorniki z woda umożliwiające nawadnianie pól w okresie suszy,

−

jazzy piętrzące i zastawki.
Melioracje szczegółowe obejmują:

−

melioracje szczegółowe obejmują sieć powiązanych ze sobą urządzeń odwadniających
i nawadniających o miejscowym zasięgu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ocena funkcjonowania urządzeń wodno-melioracyjnych

Urządzenia melioracyjne powinny być konserwowane corocznie, ponieważ takie

czynniki jak gwałtowne spływy wód, rozwijająca się roślinność oraz mrozy negatywnie
wpływają na nie. Dlatego corocznie należy ocenić stan tych urządzeń. W rzekach i kanałach
powinny być usunięte rośliny wodne, które hamują przepływ wody, ponadto zarośnięte
roślinami cieki wodne szybciej się zamulają. Skarpy rowów i kanałów melioracyjnych
powinny być pozbawione roślinności i dlatego należy je kosić przynajmniej dwa razy w roku.
Namuły z dna rowów powinno usuwać się co dwa lub trzy lata. Kontrola prawidłowego
działania urządzeń melioracyjnych jest warunkiem sprawnego ich działania. W sieci
drenarskiej należy ocenić wyloty i studzienki. Studzienki należy przeglądać corocznie czy nie
uległy zamuleniu. Ocenę deszczowni powinni dokonywać fachowcy, przejrzeć silniki
spalinowe lub elektryczne. Pompy kontroluje się corocznie oceniając stan uszczelek oraz
uzupełnia smar w łożyskach.

Określenie wpływu zabiegów melioracyjnych na kształtowanie krajobrazu

Grunty są meliorowane w celu przystosowania ich pod uprawę roślin i uzyskania jak

najwyższych plonów. Osuszono w naszym kraju wielkie obszary, które zajmowały bagna,
uzyskano w ten sposób nowe tereny pod uprawę roślin zbożowych, okopowych,
przemysłowych. Jednak odwadnianie bagnistych obszarów spowodowało zmiany
w krajobrazie. W miejsce bagien pojawiły się pola uprawne. Miało to dodatnie i ujemne
strony. Dodatnią stroną osuszenia bagien była możliwość zwiększenia produkcji żywności.
Ujemną stroną zaś pozbawienie wodnego ptactwa miejsc lęgowych oraz obniżenie się
poziomu wód gruntowych. Nawadnianie obszarów suchych spowodowało ich przemianę
w pola uprawne.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie są zadania uprawy roli?
2. Jak dzielimy zbiegi uprawowe?
3. Scharakteryzuj orki ze względu na ich głębokość.
4. Jaki znasz podział orek ze względu na zadania, jakie mają spełnić?
5. Scharakteryzuj znaczenie orek zasadniczych.
6. Scharakteryzuj orki uzupełniające.
7. Jakie znasz sposoby wykonywania orek?
8. Jakie są zadania kultywatorowania?
9. Jakie zadania w uprawie roli odgrywa bronowanie?
10. Jakie zadanie w uprawie roli odgrywa wałowanie?
11. Jaką rolę uprawie roli odgrywa włókowanie?
12. W jaki sposób można agregatować maszyny służące do uprawy roli?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj zespół uprawek do uprawy pszenicy po rzepaku ozimym, oraz pszenicy jarej

po burakach cukrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić termin zbioru w pierwszym przypadku rzepaku, w drugim buraków cukrowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

2) zaplanować zespoły uprawek pod poszczególne rośliny,
3) wykonać notatki,
4) przeanalizować otrzymane wyniki,
5) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

tablice przedstawiające blokowy schemat uprawy rzepaku i buraka cukrowego.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ocenę jakości przeprowadzonej orki

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć wykonaną orkę ciągnikiem z pługiem trzyskibowym,
2) ocenić jakość orki,
3) wykonać obliczenia,
4) zapisać wyniki w arkuszu,
5) zaprezentować wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

ciągnik z pługiem trzyskibowym,

−

głębokościomierz,

−

taśma miernicza,

−

listwa z podziałką.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić zasady uprawy płużnej?

2) wyjaśnić jaka jest rola ziębli w uprawie roli?

3) wyjaśnić zasady wykonywania orek na glebach ciężkich?

4) ocenić jakość wykonanej orki?

5) wyjaśnić jaką rolę w uprawie roli odgrywa wałowanie?

6) wyjaśnić jaką rolę odgrywa agregatownie maszyn uprawowych

w uprawie roli?

7) opisać działanie wału Campbella?

8) wyjaśnić zasady prowadzenia rolnictwa ekologicznego?

9) opisać rodzaje melioracji stosowane w rolnictwie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.3. Nawożenie roślin

4.3.1. Materiał nauczania

Nawożenie roślin jest podstawowym elementem uzyskiwania wysokich plonów.

Naturalne zasoby składników pokarmowych, które znajdują się w glebie nie gwarantują
uzyskania dużych plonów. W celu uzyskania jak największych plonów należy stosować
nawozy organiczne i nawozy mineralne. Ocenia się, że wzrost plonów poprzez stosowanie
nawozów mineralnych wynosi około 60–70%.

O wzroście i rozwoju roślin decydują składniki pokarmowe, które pobierają z gleby.

Składniki, które pobierane są w dużych ilościach nazywamy makroskładnikami, te które
pobierane są w małych ilościach nazywamy mikroskładnikami. Warunkiem dobrego ich
przyswajania jest woda. Dla roślin do prawidłowego rozwoju i plonowania nieodzowne jest
21 pierwiastków chemicznych.

Pierwiastki te dzielimy na:

−

makroskładniki: węgiel, tlen, azot, fosfor, potas, wapń, magnez, siarka, wodór,

−

mikroskładniki: żelazo, chlor, sód, mangan, bor, cynk, miedź, molibden, kobalt, wanad,
krzem i glin.
Wszystkie te pierwiastki są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju, niedobór

jednego z nich powoduje zaburzenia w prawidłowym wzroście i rozwoju roślin. Na tej
podstawie zostało sformułowane prawo Liebiga. Jest to prawo „minimum” o rozwoju roślin
decyduje ten składnik, którego roślina potrzebuje najmniej.

Rośliny w największych ilościach pobierają azot i potas. Zapotrzebowanie roślin na

poszczególne składniki pokarmowe nie jest stałe i zależy od:

−

tempa wzrostu rośliny,

−

stadium rozwoju w jakim znajduje się roślina,

−

wieku rośliny.
Nawożenie mineralne zapobiega wyjałowieniu gleby.
W celu uzyskania jak najwyższych plonów stosujemy nawozy, ich podział przedstawiono

na rysunku 1.

Rys. 1. Podział nawozów [opracowanie własne]

Nawozy

Nawozy mineralne

–

Nawozy organiczne

Nawozy azotowe

Nawozy potasowe

Nawozy fosforowe

Nawozy wapniowe

Nawozy magnezowe

Obornik

Gnojówka

Gnojowica

Pomiot ptasi

Kompost

Nawozy wieloskładn.

Nawozy zielone

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Nawozy organiczne

Nawozy organiczne przez wiele lat stanowiły podstawę nawożenia roślin uprawnych

w gospodarstwach ekologicznych, natomiast w pozostałych gospodarstwach uzupełniają
nawozy mineralne.

Do nawozów organicznych zaliczamy:

−

obornik,

−

gnojowicę,

−

gnojówkę,

−

pomiot ptasi,

−

kompost,

−

nawozy zielone.
Obornik jest nawozem organicznym składającym się z moczu, kału i słomy. Skład

chemiczny obornika jest bardzo różny i zleży od:

−

właściwości odchodów, które się w nim znajdują,

−

sposobu przechowywania,
Skład chemiczny obornika w sposób istotny wpływa na jego wartość jako nawozu.

Obornik uzyskany z odchodów bydła i trzody chlewnej zawiera duże ilości wody, natomiast
odchody koni, owiec i drobiu zawierają jej o wiele mniej. Różnice występują również
w składzie chemicznym moczu i kału. W kale występują te same składniki co w paszy
natomiast w moczu występują związki łatwo rozpuszczalne, w szczególności azotowe.
Ś

ciółka występująca w oborniku jest to słoma. Najlepiej, jeżeli słoma pocięta jest w długą

sieczkę wtedy jest bardziej chłonna a obornik łatwiej rozrzucany jest na polu. Jeżeli
w gospodarstwie zabraknie słomy jako ściółkę stosuje się czasami torf, łętowiny ziemniaków,
liście, a nawet igliwie. Zawartość procentowa składników pokarmowych w świeżej masie
obornika wynosi, azotu – 0,45%, pięciotlenku fosforu – 0,25%, tlenku potasu – 0,6%.
Jakość obornika w głównej mierze zależy od sposobu jego przechowywania, obornik jest
produkowany przez zwierzęta ciągle, na pola jest wywożony dwa razy w roku jesienią
i wiosną.

Przemiany zachodzące w oborniku podczas składowania dotyczą:

−

rozkładu węglowodanów,

−

przemiany białek.
Rozkład węglowodanów dotyczy celulozy, skrobi, cukrów prostych, na te przemiany ma

wpływ:

−

temperatura,

−

wilgotność,

−

dostęp powietrza.
Przemiany białek polegają na ich hydrolizie do aminokwasów rozkładanych następnie do

amoniaku.

Metody przechowywania obornika:

−

w pomieszczeniach pod zwierzętami,

−

na płycie gnojowej,

−

w pryzmach na polach

Stosowanie obornika pod rośliny uprawne

Nawożenie obornikiem jest zabiegiem bardzo pracochłonnym i czasochłonnymi

obejmuje:

−

wywiezienie obornika na pole,

−

rozrzucenie obornika po polu,

−

przyoranie obornika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Obornik wywieziony na pole powinien być jak najszybciej przyorany ponieważ następują

straty azotu. Obornik stosuje się na pole jako nawóz organiczny co cztery lata głównie pod
buraki i ziemniaki. Dawka obornika na 1 ha wynosi pod ziemniaki około 25 ton, pod buraki
około 35 ton na hektar. Nawożenie obornikiem wykonujemy wiosną i jesienią.
Gnojówka

Gnojówka jest przefermentowanym moczem zwierząt domowych, jest gromadzona

w specjalnych szczelnych zbiornikach. Zawartość azotu jest około 0,3–0,4% jest to azot
w postaci węglanu wapnia. Gnojówkę możemy stosować przedsiewnie pod rośliny okopowe,
szczególnie cennym nawozem jest na użytki zielone. Dawki gnojówki wynoszą średnio
20–30 m

3

na hektar.

Gnojowica

Nawóz ten jest mieszaniną kału i moczu zwierząt gospodarskich. Gnojowicę

otrzymujemy w oborach bezściółkowych. Gromadzona jest na zewnątrz budynków
inwentarskich w specjalnych zbiornikach, w których nie może być więcej niż 20% wody.
Gęstość gnojowicy zależy od zawartości w niej wody. Działanie gnojowicy przypomina
w większym stopniu nawozy mineralne niż działanie obornika.

Skład chemiczny gnojownicy zależy od:

−

rodzaju zwierząt,

−

wieku zwierząt,

−

ż

ywienia zwierząt,

−

stopnia rozcieńczenia wodą.
Zawartość azotu w gnojowicy wynosi około 0,45%, pięciotlenku fosforu 0,20%, tlenku

potasu 0,60%. Gnojowica w zbiornikach, w których ją przechowujemy nie stanowi zwartej
jednolitej frakcji i dlatego przed wywiezieniem na pole musi być dokładnie wymieszana.
Nawóz ten wywozimy częściej niż obornik częstotliwość wywozów zależy od pojemności
zbiorników wynosi 3 do 4 razy w roku.

Stosowanie gnojowicy pod rośliny uprawne oraz jej dawki na 1 ha:

−

zboża ozime – 30 m

3

,

−

zboża jare – 35 m

3

,

−

ziemniaki – 40 m

3

,

−

burak cukrowy – 75 m

3

,

−

kukurydza na kiszonkę – 50 m

3

.

Gnojowica jest nawozem bardzo wartościowym nie ustępującym swymi parametrami

nawet obornikowi. Wadą gnojowicy jest to, iż zagraża środowisku naturalnemu a przez
nierozważne jej stosowanie może dojść do skażenia wód.

Pomiot ptasi

Pomiot ptasi jest bardzo dobrym nawozem produkowanym na fermach drobiu

w zależności od rodzaju ptactwa i sposobu żywienia zawiera 0,4 do 4% azotu. Często
mieszany jest z torfem i służy jako dodatek do kompostów.

Komposty

Surowcami do produkcji kompostu mogą być odpady pochodzenia organicznego, takie

jak:

−

chwasty,

−

zniszczona słoma,

−

łęty ziemniaczane,

−

torf,

−

zmiotki magazynowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−

nie nadające się na paszę plewy,

−

nieużyteczne odpady kuchenne.
W produkcji kompostu stosuje się dodatki aktywizujące, które przyspieszają rozkład

materiałów organicznych. Takimi dodatkami mogą być gnojówka, gnojowica, pomiot kurzy,
i fekalia. Kompost można wzbogacać dodając popiół. Materiał przeznaczony do
kompostowania należy 1 do 2 razy w roku wymieszać. Przyspieszy to jego mineralizację.
W kompoście znajduje się 0,3 do 0,4% azotu. Komposty stosuje się w dawkach 30 do 60 ton
na hektar. Stosujemy go przede wszystkim pod okopowe i na użytki zielone.

Wpływ kompostu na rośliny uprawowe:

−

drobnoustroje chorobotwórcze giną w czasie kompostowania,

−

nawożenie kompostem poprawia wigor kondycję i odporność roślin,

−

zawiera aktywne substancje jak antybiotyki, które ograniczają szkodniki glebowe,

−

podczas procesów zachodzących w kompoście giną nasiona chwastów.

Nawozy zielone

Nawozami zielonymi nazywamy rośliny, które są przyorywane i poprzez to wzbogacają

glebę. Szczególnie cenne są tutaj rośliny motylkowe, które przyorane dawały podobny efekt
jak obornik. Nawozy zielone bardzo dobrze działają na glebę, poprawiając jej strukturę,
parametry biologiczne oraz zasobność w składniki mineralne. Nawozy zielone szczególnie
korzystnie działają na odtwarzanie zasobów próchnicy w glebie. Przyorana wcześniej pocięta
słoma jest bardzo cennym nawozem organicznym. Należy wcześniej przed przyoraniem
wzbogacić ją azotem ze względu na to, iż zawiera ona bardzo mało tego pierwiastka.

Nawozy mineralne

Nawozy mineralne w obecnej chwili stanowią podstawę żywienia roślin, mogą one być:

−

produkowane specjalnie dla rolnictwa przez przemysł chemiczny,

−

stanowić produkt uboczny różnych gałęzi przemysłu,

−

wydobywane jako kopaliny.
Nawozy mineralne w większości są solami i zawierają jeden składnik pokarmowy, który

jest łatwo przyswajalny dla roślin. Obecnie wskutek wdrażania nowych technologii produkuje
się nawozy wieloskładnikowe.

Nawozy mineralne i preparaty dolistne nie mogą być stosowane w rolnictwie

ekologicznym, ponieważ zasalają glebę. Ekolodzy uważają, iż nawozy mineralne działają
zbyt szybko i jednostronnie, nadmiar azotu powoduje niezrównoważony rozwój roślin,
choroby i mniejszą odporność na szkodniki.

Podział nawozów mineralnych

Nawozy mineralne dzielimy na:

−

nawozy azotowe,

−

nawozy fosforowe,

−

nawozy potasowe,

−

nawozy magnezowe,

−

nawozy wapniowe,

−

nawozy wieloskładnikowe.
Nawozy azotowe, pobudzają rośliny do wzrostu i dzielimy je na (rys. 2):

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rys. 2. Podział nawozów azotowych [opracowanie własne]

Nawozy saletrzane

Nawozy saletrzane zawierają wszystkie około 15% azotu. Są nawozami bardzo łatwo

rozpuszczającymi się w wodzie, bardzo dobrze przyswajane przez rośliny. Mają jednak wadę;
jon NO

3

jest bardzo łatwo wymywany, gdyż nie łączy się z kompleksem sorpcyjnym.

Nawozy te są używane w ogrodnictwie. Do nawozów tych zaliczamy, saletrę sodową i saletrę
wapniową.

Nawozy amonowe

Przykładem tych nawozów jest siarczan amonowy, zawiera on 20% azotu oraz 24%

siarki jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie. Otrzymujemy go z amoniaku w wyniku
reakcji z kwasem siarkowym. Jony amonowe łatwo łączą się z kompleksem sorpcyjnym
i poprzez to nie są łatwo wymywane z gleby. Nawóz ten zakwasza glebę i dlatego nie
powinno stosować się ich na glebach kwaśnych. Wymaga on dobrego wymieszania z glebą
ponieważ zostawiony na powierzchni może wskutek reakcji z powietrzem stracić dużo azotu.
Stosujemy go przedsiewnie.

Nawozy saletrzano-amonowe

Nawozy z tej grupy zawierają azot w postaci azotanowej i amonowej. Do nawozów tej

grupy należą:

Saletra amonowa, zawiera 34%y azotu jest nawozem białym granulowanym w postaci

kuleczek, bardzo łatwo wchłania wodę i rozpuszcza się nawet pod wpływem rosy. Jest bardzo
silnie higroskopijna łatwo się zbryla. Zbrylonej saletry nie wolno rozbijać narzędziami
ponieważ można doprowadzić do eksplozji. Jest nawozem uniwersalnym można ją stosować
zarówno przedsiewnie jak i pogłównie.

Saletrzak, zawiera 25% azotu połowę w postaci amonowej i połowę w postaci

azotanowej oraz około 20% węglanu wapnia. Dodatek węglanu wapnia zmniejsza jego
higroskopijność tym samym zapobiega zbrylaniu. Jest bardzo uniwersalnym nawozem nadaje
się do stosowania pogłównego a także przedsiewnego. Wymaga wymieszania z glebą. Do tej
grupy należy również saletrzak magnezowy, nawóz ten zawiera około 28% azotu oraz około
3-4% MgO.

Nawozy amidowe

Przykładem nawozu amidowego jest mocznik produkowany w postaci granulek, w ten

sposób zmniejsza się jego higroskopijność. Mocznik jest nawozem o dużej koncentracji azotu
zawiera go 46%. Jest nawozem uniwersalnym, powinien być wymieszany z glebą, aby

Nawozy
azotowe

Nawozy

saletrzane

Nawozy

amonowe

Nawozy

saletrzano-

amonowe

Nawozy amidowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

uniknąć strat azotu. Łączy się łatwo z kompleksem sorpcyjnym gleby i nie jest wypłukiwany
z gleby. Działa na glebę zakwaszająco.

Nawozy fosforowe

Nawozy te zawierają fosfor w postaci reszt kwasu ortofosforowego, do produkcji tych

nawozów służą fosforyty. Nawozy fosforowe ze względu na szybkość działania dzielimy na
(rys. 3):

Rys. 3. Podział nawozów fosforowych [opracowanie własne]

Superfosfaty

Superfosfat prosty to pylisty szary proszek zawierający 18% pięciotlenku fosforu i 9%

siarki. W postaci siarczanów jest to nawóz przedsiewny wymagający wymieszania z glebą,
pogłównie jest stosowany tylko na użytkach zielonych. Niewłaściwe jest stosowanie go na
glebach kwaśnych i zasadowych, ponieważ może się uwstecznić.

Superfosfat prosty granulowany zawiera około 18% pięciotlenku fosforu jest on w małym

stopniu narażony na proces uwsteczniania wymaga dobrego wymieszania z glebą. Jest
stosowany przedsiewnie w niektórych przypadkach wsiewany jest razem z roślinami.

Superfosfat potrójny granulowany zawiera 46% P

2

O

5,

jest to nawóz typowo przedsiewny

nadający się pod wszystkie rośliny. Można go stosować na wszystkie gleby.

Superfosfat borowany zawiera 44% P

2

0

5

oraz domieszkę boru. W sprzedaży znajduje się

jako nawóz granulowany jest stosowany przede wszystkim pod rośliny wrażliwe na niedobór
boru, a są nimi buraki i lucerna.

Mączki zawierające fosfor

Mączka fosforytowa zawiera ona 29% P

2

0

5,

jest to forma bardzo słabo rozpuszczalna.

Produkowana w postaci pyłu jest słabo higroskopijna. Jest to nawóz typowo przedsiewny
wymagający wymieszania z glebą. Dopiero wymieszany z całą warstwą orną pod wpływem
kwasów ulega przemianom na prostsze związki łatwiej przyswajalne przez rośliny. Nawóz ten
stosować możemy na gleby kwaśne i wilgotne pod rośliny o bardzo długim okresie wegetacji,
które bardzo dobrze wykorzystują trudnodostępne związki fosforu.

Mączki kostne zawierają od 10 do nawet 30% P

2

O

5

oraz niewielkie ilości azotu.

Stosujemy je na gleby kwaśne o dużej wilgotności.

Nawozy fosforowe

Szybko działające

superfosfaty

Bardzo wolno działające

rozpuszczalne

w mocnych kwasach

mączki fosforytowe

i kostne

Wolno działające

rozpuszczalne w słabych

kwasach

(nie stosowana obecnie)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Nawozy potasowe

Nawozy potasowe są bardzo ważne, ponieważ mają wpływ na dobry rozwój roślin i są

czynnikiem plonotwórczym. Dzielimy je na (rys. 4):

Rys. 4. Podział nawozów potasowych [opracowanie własne]

Kamex

Zawiera około 40%K

2

0 oraz 4–5% MgO, można go stosować na wszystkie gleby, ale

najlepiej na te, które wykazują niedobór magnezu.

Sole potasowe

Zawierają KCL.W solach potasowych znajdować się może 4,50 lub 60% K

2

O. Sole te

mają postać krystaliczna czasami granulowaną, nawóz ten stosowany jest przedsiewnie
i wymaga dobrego wymieszania z glebą. Zaleca się nie stosowanie tego nawozu pod takie
rośliny jak drzewa owocowe, tytoń, ponieważ zawiera on chlor, a rośliny te nie znoszą chloru
w glebie.
Kainit

Zawiera około 12–16% K

2

0 oraz 4-7% MgO, możemy go stosować na glebach lżejszych

pod warunkiem, że starannie wymieszamy go z rolą. Stosujemy go również na użytki zielone.
Siarczan potasowy

Zawiera 50% K

2

O występuje w postaci krystalicznej.

Nawozy magnezowe

Rys. 5. Podział nawozów magnezowych [opracowanie własne]

Nawozy

potasowe

Kamex

Sole

potasowe

Kainit

Nawozy magnezowe

Siarczan magnezowy

Kizeryt

Inne nawozy zawierające

magnez, kalimagnezja

kainit

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Nawozy magnezowe są bardzo ważne, ponieważ w naszych glebach istnieje tendencja do

niedoboru magnezu. Magnez w niedoborze powoduje złe wykorzystanie NPK na glebach
lekkich. Podział nawozów przedstawia rysunek 5.

Siarczan magnezowy

Zawiera 16% MgO jest bardzo łatwo rozpuszczalny poprzez to bardzo szybko likwiduje

niedobory magnezu u młodych roślin, można go stosować doglebowo lub jako oprysk
w stężeniu 2%.

Kizeryt

Zawiera 27%MgO jest rozpuszczalny w wodzie, w sprzedaży występuje w postaci

granulowanej.

Inne nawozy zawierające magnez

Możemy wymienić tutaj kalimagnezję, kamex, kainity oraz 40% sól potasową.

Nawozy wieloskładnikowe

Nawozy wieloskładnikowe zawierają dwa lub więcej składników pokarmowych, jeżeli

uzupełnione są magnezem i innymi mikroskładnikami.

Podział nawozów wieloskładnikowych zaliczamy przedstawia rysunek 6:

Rys. 6. Podział nawozów wieloskładnikowych [opracowanie własne]

Fosforan amonowy

Jest mieszaniną jednoamonowego z dwuamonowym fosforanu, zawiera 46% P

2

O

5

i 18%N jest produkowany w postaci granulek może być stosowany pod wszystkie rośliny.
Fosfor, który jest zawarty w tym nawozie szczególnie dobrze przyswajany jest przez
wszystkie rośliny. Jest nawozem przedsiewnym wymagającym przykrycia glebą. Stosujemy
go na wszystkich glebach z wyjątkiem gleb silnie kwaśnych i silnie zasadowych.

Saletra potasowa

Nawóz ten zawiera dwa składniki, 13%N i 45%K

2

O jest stosowany w ogrodnictwie

szklarniowym, łatwo rozpuszcza się w wodzie.

Polifoska

Jest mieszaniną fosforanów amonowych i chlorku potasowego, zawiera 8%N 20%K

i 10.6%P. Używana jest do przedsiewnego nawożenia zbóż ozimych.

Nitrofoska

Jest to nawóz trójskładnikowy.

Nawozy

Wieloskładnikowe

Fosforan

amonowy

Saletra

potasowa

Polifoska

Nitrofoska

Azofoska

Flora

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Amofoska i Flora

Używane są w ogrodnictwie.

Nawozy wapniowe

Gleby w naszym kraju z wyjątkiem rędzin powstały ze skał ubogich w wapń i dlatego

mają odczyn kwaśny. Dlatego należy gleby systematycznie wapnować. Wapń w nawozach
występuje w postaci:

−

tlenkowej,

−

węglanowej,

−

krzemianowej.
Zapotrzebowanie roślin na wapń jest niewielkie, systematyczne wapnowanie zupełnie

wystarczy. Na rynku 7 możemy spotkać wiele rodzajów nawozów wapniowych.

Rys. 7. Podział nawozów wapniowych [opracowanie własne]

Proces zakwaszania gleb wiąże się z wymywaniem wapnia z gleby oraz ze stosowaniem

nawozów mineralnych, które zakwaszają glebę. Proces odkwaszania gleb jest długotrwały

Nawozy wapniowe

Nawozy wapniowe naturalne

Nawozy wapniowo-magnezowe

odpady przemysłu

Wapno rolnicze palone

Wapno rolnicze mieszane

Wapniak mielony rolniczy

Nawóz kredowy

Kreda

Wapno magnezowe tlenkowe

60% CaO

Wapno magnezowo tlenkowe

50% CaO

Wapno magnezowo tlenkowe

45% CaO

Wapno magnezowe węglanowe

Wapno posodowe

Wapno pokekowe

Wapno poflotacyjne

Wapno pocelulozowe

Wapno defekacyjne

Pyły cementowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

i można tego dokonać stosując umiejętnie nawozy wapniowe. Po jednorazowym wapnowaniu
pH gleby zmienia się zaledwie 0,2 jednostki.

Technologia nawożenia mineralnego

Nawozy mineralne możemy stosować przedsiewnie, wtedy nawozy wysiewamy do gleby

przygotowanej do siewu. Drugim sposobem nawożenia jest nawożenie pogłówne, wtedy
stosujemy nawozy w czasie wegetacji roślin. Przy dużym nawożeniu dawki nawozów
dzielimy na kilka dawek zwłaszcza na glebach lekkich. Rośliny wymagają nawożenia
fosforem i potasem przed siewem. Azot natomiast możemy stosować tuż przed siewem.
Niektóre nawozy możemy mieszać, sprawdzamy to w tabeli mieszania nawozów.

Mieszanie nawozów mineralnych

Często stosujemy zabieg mieszania nawozów. Mieszanie nawozów musi odbywać się

według pewnych zasad, składniki mieszanki muszą być sypkie nie zbrylone z zachowaniem
odpowiednich proporcji. Nie wszystkie nawozy możemy z sobą mieszać, jeśli decydujemy się
na ten zabieg musimy sprawdzić w tabeli mieszania nawozów mineralnych czy jest to
możliwe. Nie możemy mieszać nawozów, które zwiększają w mieszance swoją
higroskopijność. Mocznika nie wolno mieszać z saletrą amonową, saletrzakiem,
superfosfatem, ponieważ prowadzi to do zbrylenia i do powstania mazi. Jeżeli zmieszamy
nawozy azotowe z nawozami zasadowymi mogą wystąpić straty azotu. Nie należy mieszać
nawozów pylistych z drobnokrystalicznymi nawozami granulowanymi.

Wpływ nawożenia na środowisko

Nawozy oddziaływają nie tylko na glebę, ale również na wody gruntowe oraz wody

powierzchniowe. Nadmiar soli wpływa niekorzystnie na właściwości gleby. Dlatego często
rolnicy wykorzystują preparaty biologiczne, szczególnie w rolnictwie ekologicznym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?

1. Jak brzmi „prawo minimum” Liebiga?
2. Jak dzielimy nawozy?
3. Jakie znasz nawozy organiczne?
4. Wymień metody przechowywania obornika?
5. Jakie rośliny i jakimi dawkami nawozimy obornikiem?
6. Jakie nawozy stosujemy w rolnictwie ekologicznym?
7. Jak dzielimy nawozy mineralne?
8. Wymień nawozy azotowe?
9. Jakie znaczenie ma wapnowanie gleb?
10. Jakie znasz nawozy wieloskładnikowe?
11. Jakie ma znaczenie gnojowica w nawożeniu roślin?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeliczanie czystego składnika nawozów na masę towarową i odwrotnie.
Na polu o powierzchni 10 ha postanowiono zastosować:

−

120 kg na 1 ha w postaci saletry amonowej,

−

80 kg P

2

O

5

na1 ha w postaci superfosfatu granulowanego,

−

200 kg K

2

0 w postaci soli potasowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Oblicz, ile masy towarowej nawozów trzeba w tym celu zastosować na całe pole.
Na innym polu o powierzchni 6 ha zastosowano:

−

1200 kg mocznika,

−

900 kg superfosfatu potrójnego,

−

1800 kg soli potasowej.
Oblicz ile nawozów w czystym składniku zastosowano na 1 ha.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić zawartość czystego składnika w nawozach,
2) wykonać notatki,
3) przeanalizować otrzymane wyniki,
4) zaprezentować efekty pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

tablice przedstawiające zawartość czystego składnika.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj przedstawione nawozy mineralne i określ ich właściwości.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z kolekcją nawozów mineralnych,
2) wykonać analizę poszczególnych próbek,
3) zapisać wyniki w arkuszu.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

kolekcja nawozów mineralnych,

−

odczynniki chemiczne.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przeliczać masę towarową na czysty składnik i odwrotnie?

2) wyjaśnić jaką rolę odgrywają nawozy organiczne w nawożeniu roślin?

3) wymienić nawozy zielone?

4) rozpoznawać nawozy mineralne?

5) nawozić okopowe obornikiem?

6) nawozić rośliny gnojowicą?

7) wymienić jakich zasad bhp należy przestrzegać przy stosowaniu

nawozów mineralnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4. Ochrona roślin uprawnych

4.4.1. Materiał nauczania

Ochrona roślin dotyczy:

−

nauki o szkodnikach roślin,

−

nauki o chorobach roślin,

−

metod zwalczania chorób i szkodników.

Rys. 8. Podział metod ochrony roślin [opracowanie własne]

Metody agrotechniczne obejmują:

−

wybór odpowiedniej gleby oraz zabiegi uprawowe,

−

nawożenie,

−

zmianowanie,

−

przygotowanie zdrowego materiału siewnego,

−

termin siewu.

Zabiegi te uniemożliwiają rozwój chorób i szkodników roślin

Wybór odpowiedniej gleby ma bardzo istotny wpływ na wzrost i rozwój roślin

uprawnych, na glebach słabych rosną rośliny słabe. Zabiegi takie jak wczesna podorywka,
orka zimowa, niszczą chwasty, choroby, przez to są gwarancją wysokich plonów
w przyszłych uprawach.

Nawożenie ma ogromny wpływ na zdrowotność i plonowanie roślin. Niedobór

składników pokarmowych zwalnia tempo wzrostu roślin oraz obniża znacznie ich
plonowanie. Należy pamiętać, iż na wzrost; plonowanie roślin wpływa nie tylko niedobór
składników pokarmowych, ale również nadmiar jest niepożądany. Dlatego nawożenie

Metody ochrony roślin

Metody zapobiegawcze

Metody zwalczania

bezpośredniego

Metody agrotechniczne

Metody hodowlane

Kwarantanna

Metody mechaniczne

Metody fizyczne

Metody biologiczne

Metody chemiczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

powinno być racjonalne, i uwzględniać właściwy stosunek NPK. Nawozy organiczne mogą
czasami być źródłem patogenów.

Zmianowanie ma bardzo istotny wpływ na zdrowie i plonowanie roślin. Rośliny, które

chorują na te same choroby nie powinny być uprawiane po sobie. W glebie pozostają
patogeny chorób i dlatego należy stosować kilku letnią przerwę w uprawie roślin tego samego
gatunku. Zmianowanie, czyli racjonalne następstwo roślin po sobie gwarantuje dobre plony
i ogranicza występowanie szkodników i chorób.

Przygotowanie zdrowego materiału siewnego jest bardzo ważnym elementem zwalczania

chorób i szkodników, ponieważ przez nasiona przenoszone są choroby i szkodniki.

Termin siewu ma istotny wpływ na zdrowotność roślin na przykład wczesny siew jest

bardzo korzystny dla zbóż jarych, ponieważ ogranicza występowanie rdzy.

Metody hodowlane polegają na wyselekcjonowaniu takich odmian roślin, które odporne

będą na choroby i szkodniki. Praca hodowlana jest bardzo długa i czasochłonna trzeba czasem
nawet kilku dziesiątek lat żeby otrzymać nową odmianę. Dzięki doświadczeniom
prowadzonym przez hodowców udało się wprowadzić wiele odmian odpornych na choroby
i szkodniki.

Kwarantanna

Zadaniem kwarantanny jest ochrona naszego kraju lub pewnych jego rejonów przed

chorobami, które tam nie występują. W naszym kraju ustalona jest lista gatunków, które
podlegają kwarantannie.

Rozróżniamy dwa rodzaje kwarantanny, kwarantannę wewnętrzną, która polega na

nadzorowaniu obrotem ziemiopłodów wewnątrz kraju oraz kwarantannę zewnętrzną
polegającą na kontroli ziemiopłodów wywożonych i wwożonych do naszego kraju

Metody bezpośredniego zwalczania

Metody mechaniczne polegają na używaniu prostych pułapek do zwalczania szkodników.

Czasami stosuje się rowki chwytne do łapania na przykład turkucia podjadka.

Metody fizyczne polegają na stosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników

wysokich i niskich temperatur. Czasami do tych celów używa się promieniowania oraz
elektryczności. Wysokie temperatury używane są do odkażania gleby w szklarniach. Metody
fizyczne i mechaniczne nie szkodzą naszemu zdrowiu.

Metody biologiczne

Metody te polegają na wykorzystaniu mikroorganizmów chorobotwórczych, owadów

drapieżnych i pasożytniczych do zwalczania szkodników. Jednym ze sposobów walki
biologicznej z szkodnikami jest introdukcja, czyli wprowadzenie nowego gatunku na dany
teren w celu zniszczenia szkodników. Przykładem może tutaj być wykorzystanie kruszynka.
Jaja tej małej błonkówki żyją w jajach innych owadów pasożytniczych. Należy tworzyć
odpowiednie warunki dla zwierząt, które żywią się szkodnikami roślin uprawnych. Można
wymienić tutaj pożyteczne ptaki takie jak jaskółki, sikorki, dzięcioły, kowaliki, muchówki,
szpaki. Do ptaków pożytecznych możemy zaliczyć również sowy, jastrzębie. Pożytecznymi
zwierzętami, które żywią się szkodnikami roślin są ryjówki, kuny, łasice, nietoperze.

Biologiczne metody ochrony roślin są o wiele trudniejsze do przeprowadzenia niż na

przykład chemiczne. Do preparatów biologicznych możemy zaliczyć szare mydło stosowane
do zwalczania mszyc, wyciągi z kompostów, które niszczą choroby grzybowe, oleje
mineralne i roślinne używane do oprysków w sadach, wywary z pokrzywy, piołunu, skrzypu
zwalczające mszyce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Metody chemiczne

Metody te są najbardziej rozpowszechnione ze wszystkich metod ochrony roślin.

Polegają one na stosowaniu środków chemicznych w celu zniszczenia lub osłabienia
organizmów szkodliwych dla życia i zdrowia roślin uprawnych. Wadą tej metody jest to, iż
ś

rodki chemiczne niszczą zarówno organizmy niepożądane jak i pożyteczne. Metody tej nie

stosuje się w gospodarstwach ekologicznych.

Technika stosowania środków ochrony roślin

W ochronie roślin stosuje się różne techniki, ich podział przedstawia rysunek 9.

Rys. 9. Podział technik stosowania środków ochrony roślin [opracowanie własne]

Opryskiwanie

Jest to zabieg najczęściej wykonywany ze wszystkich. Zadaniem tego zabiegu jest

pokrycie powierzchni rośliny lub roli wcześniej przygotowaną cieczą. Wykonujemy ten
zabieg przy pomocy opryskiwaczy w bezwietrzne, pochmurne dni. Zabieg ten wykonujemy
zawsze na rośliny suche nigdy po deszczu. Opryskiwacze mogą być różnego typu
w zależności od tego, na jakiej powierzchni mamy wykonać zabieg. Opryskiwanie roślin na
małych powierzchniach może być wykonywane przy pomocy opryskiwaczy plecakowych. Na
duże powierzchnie stosuje się opryskiwacze ciągnikowe, a nawet przy pomocy specjalnie
skonstruowanych samolotów.

Zaprawianie

Technika ta jest bardzo powszechnie stosowana w zaprawianiu nasion roślin uprawnych.

Nasiona można zaprawiać na mokro i na sucho ma to na celu uchronienie roślin przed
chorobami, szkodnikami. Przy zaprawianiu stosuje się stosunkowo małe dawki środków
ochrony roślin. Na 100 kg nasion stosujemy około 200–400 g środka chemicznego.

Stosowanie granulatów

Granulaty stosuje się głównie doglebowo w celu zniszczenia bytujących tam szkodników.

Urządzenia do rozprowadzania granulatów nazywamy aplikatorami.

Fumigacja

Technika ta polega na poddaniu całego pomieszczenia lub gleby działaniu pary lub gazu.

Metodę stosujemy najczęściej w szklarniach oraz w pomieszczeniach zamkniętych przy
odkażaniu gleby.

Techniki

stosowania

ś

rodków

ochrony

roślin

Opryskiwanie

Zaprawianie

Stosowanie

granulatów

Fumigacja

Inne

sposoby
ochrony

roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Środki ochrony roślin

Ś

rodki ochrony roślin nazywane również pestycydami dzielimy na szereg grup

w zależności od przeznaczenia sposób i mechanizmu działania.

Pestycydy w zależności od ich przeznaczenia dzielimy na:

Rys. 10. Podział pestycydów [opracowanie własne]

Insektycydy

Insektycydy są to środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania szkodników

z gromady owadów. Owady te, jak na przykład mszyce uszkadzają części nadziemne roślin
powodując znaczne straty. Pędraki owadów mogą żerować w glebie przyczyniając się do
niszczenia systemu korzeniowego roślin. W zależności od sposobu działania środka w roślinie
insektycydy dzielimy na:

−

układowe, wnikają one do rośliny i przemieszczają się wraz z jej sokami,

−

kontaktowe pozostają one na powierzchni liścia
Innym sposobem podziału tych środków jest ich przynależność do grup chemicznych

i tutaj wyróżniamy:

−

pyretroidy, posiadają szerokie spektrum działania należą do nich Decis 2,5 EC, Ambusz
25 EC,

−

preparaty fosforoorganiczne, są jeszcze stosowane doglebowo, jako opryski oraz do
fumigacji,

−

karbaminiany, posiadają zróżnicowane spektrum działania jak na przykład Pirimor
50 DG, który zwalcza tylko mszyce, natomiast Marshall zwalcza wiele gatunków
owadów,

−

biopreparaty, nieliczna grupa związków substancją czynną tych preparatów są
mikroorganizmy chorobotwórcze dla szkodników,

−

preparaty cyklomocznikowe, są preparatami wybitnie selektywnymi i bezpiecznymi
preparaty te uniemożliwiają owadom właściwą produkcję chityny,

−

chlorowane węglowodory, preparaty te wycofuje się z produkcji ze względu na bardzo
długie utrzymywanie się w środowisku naturalnym,

−

feromony, są to substancje przywabiające owady do pułapek.

Ś

rodki ochrony roślin-Pestycydy

Insektycydy

Fungicydy

Herbicydy

Akarycydy

Rodentycydy

Adiuwanty

Repelenty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Fungicydy

Fungicydy są to środki ochrony roślin działające zapobiegawczo przed chorobami

grzybowymi. Głównym zadaniem tych związków jest ochrona przed chorobami grzybowymi,
poprzez pokrycie całej powierzchni rośliny cieczą użytkową tak żeby nie dopuścić do
rozwoju zarodników grzybów.

Zabiegi fungicydami wykonujemy rozpuszczając je w dużej ilości wody. Fungicydy

należą do kilku grup:

−

związki siarki,

−

związki miedzi,

−

związki benzymidazolowe,

−

związki triazolowe,

−

związki imidazolowe.

Herbicydy

Herbicydy są to związki przeznaczone do zwalczania chwastów w różnych gatunkach

roślin uprawnych. Środki chwastobójcze działają skutecznie, jeżeli:

−

znamy gatunki chwastów występujących w roślinach uprawnych,

−

dobieramy odpowiednią dawkę środka chwastobójczego,

−

w dniu przeprowadzania zabiegu powinny być odpowiednie warunki atmosferyczne,

−

chwasty na polu są w początkowej fazie rozwoju wtedy, kiedy są najbardziej narażone na
działanie herbicydów.

Rys. 11. Podział herbicydów [opracowanie własne]

Herbicydy kontaktowe uszkadzają rośliny w miejscu bezpośredniego zetknięcia się

ś

rodka z rośliną. Natomiast herbicydy układowe wnikają do rośliny docierają do wszystkich

części i powodują jej schnięcie.

Herbicydy selektywne niszczą tylko wybrane grupy roślin, na przykład tylko rośliny

jednoliścienne lub dwuliścienne. Środki chwastobójcze nieselektywne niszczą wszystkie
rośliny zielone.

Rodentycydy są środkami do zwalczania gryzoni
Akarycydy są środkami do zwalczania roztoczy.

Herbicydy

Herbicydy nalistne

Herbicydy doglebowe

Kontaktowe nieselektywne

Kontaktowe selektywne

Układowe nieselektywne

Układowe nieselektywne

Nieselektywne

Selektywne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Repelenty są to środki do odstraszania ptaków oraz zwierzyny łownej.
Adiuwanty są środkami zmniejszającymi napięcie powierzchniowe cieczy użytkowej

powoduje lepszą ich przyczepność.

Regulatory wzrostu i rozwoju roślin, zapobiegające wyleganiu, do przyspieszania

dojrzewania rzepaku oraz roślin strączkowych, do ukorzeniania, do przerzedzania zawiązków
drzew owocowych.

Choroby roślin

Fitopatologia jest nauką o chorobach roślin zajmuje się ona przyczynami, objawami,

i skutkami chorób. W wyniku chorób roślin uprawnych zmniejszają się ich plony, a poprzez
to opłacalność produkcji.

Objawy

chorób

są

spowodowane

przez

zmiany

wywołane

czynnikami

chorobotwórczymi, które powodują:

−

więdnięcie roślin,

−

zgnilizny,

−

zmiany zabarwienia,

−

zniekształcenia roślin,

−

skarłowacenia,

−

narośla,

−

nekroza,

−

wydzieliny.
Więdnięcie roślin następuje na skutek zaburzeń równowagi wodnej, przyczyny zaburzeń

mogą być infekcyjne lub nie infekcyjne. Więdnięcie nieinfekcyjne jest czasami spowodowane
brakiem przejściowym wody i jest zwykle odwracalne. Natomiast więdnięcie spowodowane
czynnikami infekcyjnymi jest zwykle nieodwracalne.

Zgnilizny, występują przeważnie na częściach roślin, które zawierają duże ilości wody

i magazynujących substancje zapasowe. Na przykład bulwy ziemniaków, bulwy buraków jak
również w soczystych owocach.

Zmiany zabarwienia; najczęstszą przyczyną zmian barwy są choroby grzybowe

i bakteryjne. Zżółknięcie roślin może być powodem niedoboru składników mineralnych lub
brakiem dostatecznego dostępu światła. Kolor zabarwienia na liściach lub innych częściach
rośliny może być charakterystyczny dla określonych chorób.

Zniekształcenia roślin; przyczynami tych schorzeń mogą być bakterie, wirusy, grzyby.

W wyniku działania tych negatywnych czynników następują skrzywienia pędów,
kędzierzawienie liści.

Skarłowacenia; zdrobnienia całych roślin, mogą być powodowane niedoborem

składników pokarmowych w glebie. Przyczyną mogą być także bakterie oraz wirusy.

Narośla tworzą się na częściach podziemnych lub nadziemnych roślin wskutek

rozrastania się komórek pod wpływem grzybów i bakterii chorobotwórczych.

Nekroza; obumieranie tkanek, organów roślin pod wpływem bakterii chorobotwórczych,

wirusów oraz ujemnych temperatur. Obumarłe tkanki wysychają i wykruszają się.

Wydzieliny, substancje wydzielane przez chore rośliny spowodowane przez grzyby

i bakterie chorobotwórcze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Czynniki chorobotwórcze

Rys. 11. Podział czynników chorobotwórczych [opracowanie własne]

Do czynników nieinfekcyjnych zaliczamy czynniki klimatyczne i glebowe.

Klimatycznymi czynnikami nieinfekcyjnymi jest temperatura, wilgotność powietrza,
natężenie światła, silne wiatry, opady atmosferyczne oraz przemysłowe zanieczyszczenia
przemysłowe atmosfery. Wskutek tych czynników, jeśli nie są optymalne zaczynają gnić.
Glebowymi czynnikami nieinfekcyjnymi jest niedobór składników pokarmowych,
nieodpowiednie pH, pozostałości pestycydów w glebie. Czynniki glebowe osłabiają wzrost
roślin, powodują skręcanie łodyg, przebarwienia liści.

Czynnikami infekcyjnymi są pasożytnicze grzyby, bakterie, wirusy, a także rośliny

pasożytnicze. Najwięcej chorób wywołują grzyby, bakterie natomiast wywołują mniej
chorób, ale za to są bardzo groźne i trudne do wyleczenia.

Choroby fizjologiczne wywoływane są przez czynniki nieinfekcyjne. Możemy tutaj

wyróżnić choroby związane z niekorzystnymi warunkami klimatycznymi, glebowymi
i uszkodzenia mechaniczne. Z czynników klimatycznych i meteorologicznych największą rolę
odgrywa temperatura. Najczęściej są to wiosenne przymrozki. Reakcja rośliny na temperaturę
zależy od jej wieku, stanu fizjologicznego rośliny. Wysokie temperatury przeważnie susze,
powodują duże straty, rośliny wysychają i tracą liście. Zabójcze dla życia roślin jest
zanieczyszczenie powietrza spowodowane przez przemysł. Szczególnie groźne dla życia
roślin są związki siarki.

Ź

ródłem chorób fizjologicznych może być; nadmiar wody, nadmiar azotu, niedobór

potasu i innych mikroelementów.

Choroby infekcyjne wywoływane są przez pasożytnicze grzyby, bakterie oraz wirusy

Do chorób grzybowych zaliczamy:

−

zarazę ziemniaka, choroba ta jest najgroźniejsza ze wszystkich chorób grzybowych,

−

parch jabłoni, jest największą zmorą wszystkich sadowników.
Do chorób bakteryjnych zaliczamy:

−

czarna nóżka ziemniaka, bakterie chorobotwórcze wnikają do rośliny i powodują infekcję
przenoszą się one przez sadzeniaki lub glebę.
Do chorób wirusowych zaliczamy dwie grupy mozaiki i żółtaczki.

Czynniki

chorobotwórcze

Czynniki nieinfekcyjne

Czynniki infekcyjne

Czynniki klimatyczne

Czynniki glebowe

Grzyby pasożytnicze

Bakterie

chorobotwórcze

Wirusy chorobotwórcze

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Szkodniki roślin

Szkodnikami nazywamy zwierzęta, które odżywiają się roślinami lub zapasami

przechowywanymi w magazynach i powodują duże straty gospodarcze. Największą grupę
szkodników stanowią owady i pajęczaki. Również bardzo groźnymi szkodnikami są nicienie,
ś

limaki oraz ptaki. Szkodniki w sposób istotny obniżają plonowanie roślin, w sprzyjających

warunkach rozmnażają się masowo.

Rys. 12. Podział szkodników roślin [opracowanie własne]

Szkodliwe nicienie

Są robakami obłymi, żyjąc w glebie uszkadzają korzenie roślin. Nicienie wskutek

ż

erowania niszczą podziemne części roślin a nawet doprowadzają je do śmierci. Zwalczanie

nicieni jest bardzo kosztowne, ponieważ środki należy wprowadzić do gleby. Do
najgroźniejszych nicieni należą mątwiki: ziemniaczany, burakowy i zbożowy.

Szkodliwe roztocza to pajęczaki, są one bardzo groźnymi szkodnikami nasion

przechowywanych w magazynach oraz roślin, które przebywają na polu. Roztocza stanowią
liczny rząd pajęczaków, które dzielimy na trzy rodziny:

−

przędziorkowate,

−

szpecielowate,

−

rozkruszkowate.
Szkodliwość owadów zależy od ich rozrodczości i tempa rozwoju. Najgroźniejszymi

owadami są te, które składają dużo jaj. Przykładem jest tutaj stonka ziemniaczana czy
mszyce. Owady szkodliwe należą do 8 rzędów:

−

prostoskrzydłe, należy tutaj szarańcza, turkuć podjadek,

−

pluskwiaki równoskrzydłe, należą tutaj mszyce i czerwce,

−

przylżeńce, są szkodnikami roślin motylkowych,

−

pluskwiaki różnoskrzydłe, płaszczyniec burakowy,

−

chrząszcze, przedstawicielem jest słodyszek rzepakowy,

−

motyle, przedstawicielem jest bielinek kapustnik,

−

muchówki, przedstawicielem są śmietki,

−

błonkówki, przedstawicielem są owocnice.
Rozprzestrzenianie się szkodników i patogenów może ograniczyć właściwe zmianowanie

i odpowiednie sąsiedztwo zasiewów. W biocenozach naturalnych istnieje równowaga,
natomiast w biocenozach rolniczych często dochodzi do pojawiania się masowego
szkodników.

Szkodniki roślin

Szkodliwe

nicienie

Szkodliwe

roztocza

Szkodliwe

owady

Inne

szkodniki

roślin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Samoregulacja w przyrodzie oraz jej znaczenie w ochronie roślin

W przyrodzie występuje zjawisko samoregulacji, możemy to zaobserwować

w gospodarstwach ekologicznych. W glebach żyznych kondycja roślin uprawnych jest lepsza.
Gleby żyzne są bogate w różne formy życiowe, odbywa się samoregulacja potencjalnych
szkodników. Szkodniki w glebie stykają się ze swoimi wrogami naturalnymi i ich liczebność
zostaje ograniczona.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń?

1. Wymień zadania ochrony roślin
2. Scharakteryzuj metody agrotechniczne ochrony roślin?
3. Na czym polegają metody hodowlane ochrony roślin?
4. Jakie są rodzaje kwarantanny?
5. Jakie znasz metody bezpośredniego zwalczania szkodników i chorób?
6. Na czym polegają chemiczne metody zwalczania szkodników i chorób?
7. Na czym polega fumigacja?
8. Jaki jest podział środków ochrony roślin?
9. Jak dzielimy herbicydy ze względu na sposób działania?
10. Wymień grupy fungicydów?
11. Jak zapobiegamy chorobom roślin?
12. Wymień najważniejsze choroby grzybowe i bakteryjne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj zabieg chemiczny na wybranej roślinie. Przeczytaj zalecenia na etykiecie

preparatu, odnoszące się do danej uprawy i szkodnika lub choroby. Oblicz, ile potrzeba
preparatu i wody do przeprowadzenia zabiegu w polu o danej powierzchni cieczą użytkową
o wymaganym stężeniu, znając wydajność opryskiwacza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać środek ochrony roślin do zabiegu agrotechnicznego,
2) zapoznać się z etykietą znajdującą się na opakowaniu tego środka, klasą toksyczności,

wymaganym stężeniem cieczy użytkowej,

3) dokonać obliczeń,
4) zapisać wyniki w arkuszu odpowiedzi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz odpowiedzi,

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

plansza z klasą toksyczności środków ochrony roślin,

−

ś

rodek ochrony roślin w oryginalnym opakowaniu z etykietą,

−

pojemnik z wodą,

−

opryskiwacz,

−

ubranie ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Ćwiczenie 2

Po zabiegu chemicznym przeprowadzonym na pięciu poletkach doświadczalnych

obliczono liczbę żywych i martwych osobników zwalczanego szkodnika.

nr poletka

osobniki żywe

osobniki martwe

1

70

782

2

52

820

3

24

220

4

143

1512

5

200

1632

kontrola

Oblicz, jaka jest skuteczność preparatu w procentach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać obliczeń,
2) zapisać otrzymane wyniki w arkuszu odpowiedzi,
3) zinterpretować i przedstawić wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

arkusz do ćwiczenia,

−

poradnik dla ucznia,

−

plansza z charakterystyką środków ochrony roślin,

−

kalkulator,

−

arkusz papieru formatu A4.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić fungicydy stosowane w ochronie roślin?

2) wymienić metody biologiczne zwalczania szkodników?

3) sporządzić ciecz użytkową do oprysku chwastów na polu?

4) określić rolę regulatorów wzrostu oraz preparatów zwiększających

przyczepność środków ochrony roślin?

5) określić rolę repelentów w ochronie roślin?

6) wymienić czynniki jakie wpływają na powstawanie chorób

nieinfekcyjnych?

7) wymienić przyczyny chorób infekcyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

5.

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Udział nawozów mineralnych we wzroście plonów wynosi

a) 20–30%.
b) 40–50%.
c) 60–70%.
d) 90–100%.

2. Prawo Liebiga to prawo

a) prawo minimum.
b) prawo maximu.
c) prawo stałości.
d) prawo stałości pH.

3. Oblicz ile kg azotu znajduje się w 1 tonie obornika, jeżeli zawartość procentowa N

wynosi 0,45%
a) 10 kg.
b) 4,5 kg.
c) 8 kg.
d) 12 kg.

4. Najlepszym materiałem ściółkowym jest

a) słoma.
b) łęty ziemniaczane.
c) torf.
d) igliwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

5. Jaką dawkę obornika dajemy pod ziemniaki

a) 10–12 ton.
b) 15–17 ton.
c) 20–25 ton.
d) 14–16 ton.

6. Obornik wywieziony na pole powinien być przyorany

a) tego samego dnia.
b) po tygodniu.
c) po czterech dniach.
d) po trzech dniach.

7. Oblicz ile kg K

2

O znajduje się w 1 tonie gnojowicy, jeżeli zawartość procentowa wynosi 0,6

a) 10 kg.
b) 2 kg.
c) 8 kg.
d) 6 kg.

8. Pociętą słomę przed przyoraniem należy wzbogacić

a) azotem.
b) potasem.
c) fosforem.
d) wapniem.

9. Podorywka jest orką

a) głęboką.
b) średnią.
c) płytką.
d) uzupełniającą.

10. Orka zwana zięblą jest orką

a) zasadniczą.
b) uzupełniającą.
c) płytką.
d) melioracyjną.

11. Oblicz ile czystego składnika N znajduje się w 200 kg saletry amonowej o zawartości

N-34%
a) 18 kg.
b) 20 kg.
c) 68 kg.
d) 90 kg.

12. Na pole wysiano 200 kg mocznika ile zastosowano nawożenia w czystym składniku,

jeżeli zawartość azotu w moczniku wynosi 46%
a) 100 kg N.
b) 92 kg N.
c) 120 kg N.
d) 82 kg N.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

13. Do nawozów wieloskładnikowych zaliczamy

a) polifoskę.
b) mocznik.
c) saletrę amonową.
d) wapno palone.

14. Insektycydy to środki ochrony do zwalczania

a) owadów.
b) grzybów.
c) gryzoni.
d) chwastów.

15. Do grupy pyretroidów należą

a) Decis 2,5 EC.
b) Zolone 350 EC.
c) Basudin 10 G.
d) Marshall 250 EC.

16. Środowiskiem życia nicieni jest

a) woda.
b) gleba.
c) drzewa.
d) kwiaty roślin.

17. Kwarantanna zewnętrzna dotyczy.

a) obszaru kraju.
b) obszaru województwa.
c) obszaru powiatu.
d) obszaru gminy.

18. Zaprawianie nasion to metoda ochrony roślin

a) chemiczna.
b) biologiczna.
c) mechaniczna.
d) hodowlana.

19. Do orek bardzo głębokich zaliczamy

a) orkę podorywkę.
b) orkę aglomeracyjną.
c) orkę odwrotkę.
d) orkę siewną.

20. Do melioracji szczegółowych zaliczamy

a) regulację rzek.
b) kanałów powyżej 1,5 m szerokości.
c) obwałowań przeciwpowodziowych.
d) sieć drenarską.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Wykonywanie zabiegów agrotechnicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

6. LITERATURA

1. Bac S.: Produkcja roślinna. PWRiL Warszawa 1999
2. Dobrzański B.: Produkcja roślinna. PWRiL Warszawa 1995
3. Sołtysiak U.: Rolnictwo ekologiczne od teorii do praktyki. Ekoland 1993