Wstęp z: Wiersze wybrane, oprac. M. Głowiński

JULIAN TUWIM

Żył w latach 1894 – 1953, pochodzenie żydowskie.

Do 1916r. przebywa w Łodzi – miasto to jako miejsce pierwszych doświadczeń życiowych będzie
wielokrotnie wracało w jego twórczości. Tutaj właśnie, w wielkim centrum przemysłowym, doznał poeta
pierwszych fascynacji życiem wielkomiejskim, które miały ogromne znaczenie dla całej jego twórczości.
Tutaj także zainteresował się sprawami, które będą go fascynowały przez całe życie: językoznawstwem,
kuriozami piśmienniczymi, efektownym, choć marginesowymi faktami z dziejów kultury (np.
demonologią).

Debiut literacki: utwory poetyckie i art. w akademickim piśmie „Pro Arte et Studio” (od 1919 tylko „Pro
Arte”) – jest to właściwy, związany z Warszawą debiut pisarza, ale już wcześniej wystąpił jako tłumacz na
esperanto wierszy Staffa, Słowackiego, Tetmajera.
Debiutem w 1918r. w „Pro Arte et Studio” jest dytyramb „Wiosna” (pisany 3 lata wcześniej).

W 1918r. Tuwim publikuje swój pierwszy tom „Czyhanie na Boga”, w tym okresie jego nazwisko jest już
znane publiczności.

Krytyka dostrzega u Tuwima nowe wartości i dążenia. W owym czasie działalność poety nie ogranicza się
tylko do liryki, wiąże się z założonym przez grupę przyjaciół kabaretem „Picador” – odtąd twórczość
Tuwima będzie przez cały okres międzywojnia związana z kabaretami i teatrami rewiowymi – dostarcza im
poeata skeczy, monologów, tekstów piosenek.

Działalność w grupie

SKAMANDER

(

imię grupy jest aluzją do znanego zdania z „Akropolis”

Wyspiańskiego: „Skamander połyska, wiślana świetląc się falą”

) – Tuwim był filarem grupy, każdy prawie

numer przynosił nowe pozycje jego pióra.

Następne tomy
- Sokrates tańczący, 1919
- Siódma jesień, 1921
- Wierszy tom czwarty, 1923
Szybko znikają z półek księgarskich, są wznawiane i szeroko komentowane przez recenzentów i krytyków.
Już wtedy jednak Tuwim jest przedmiotem ataków prasy skrajnie prawicowej, głównie endeckiej, sięgającej
często p wątki antysemickie. Ataki te osiągną apogeum pod koniec lat 30.

Druga połowa lat 20. oraz lata 30. To okres najaktywniejszej i najwszechstronniejszej aktywności literackiej
Tuwima. Wtedy wydaje swe najlepsze zbiory liryków:
- Słowa we krwi, 1926
- Rzecz czarnoleska, 1929
- Biblia cygańska, 1932
- Treść gorejąca, 1936
- wybór satyr Jarmark rymów, 1934
- dużo ogłasza przekładów, przede wszystkim z rosyjskiego (zbiór Lutnia Puszkina, 1937)
- doskonała antologia Cztery wieki fraszki polskiej, 1936
- kontynuuje swoje publikacje o kuriozach literackich i obyczajowych

Liczne polemiki polityczne zw. z twórczością Tuwima – wybuchały one po opublikowaniu takich wierszy
jak „Do generałów” czy „Do prostego człowieka”. Liczne dyskusje, nie tylko polityczne, po publikacji
wiersza „Wiosna” (debiut, 1918).

Sytuacja poety ulega radykalnej zmianie w ostatnim pięcioleciu międzywojnia mimo sukcesów literackich.
Staje się obiektem groźnej nagonki, prowadzonej prze skrajnie prawicową prasę – ulegającą procesowi
faszyzacji. W napaściach owych lansowano tezę, że Tuwim nie jest poetą polskim, ale Żydem., który

przypadkowo tylko pisze w języku polskim, psując go i wnosząc tzw. Obce akcenty. Nagonka owa,
prowadzona w najniewybredniejszy sposób prze pisma takie jak Prosto z mostu, ABC, Falanga i in.,
stanowiła jeden z najtragiczniejszych momentów w życiu Tuwima w okresie poprzedzającym wojnę,
Dołączyło do niej odejście wielu dawnych przyjaciół z kręgu sanacji. W okresie ty – po roku 1936 –
dynamika twórczości poety znacznie słabnie

Lata wojny spędza Tuwim na emigracji. W latach przymusowego wygania pisze Kwiaty polskie. Po
powrocie do Polski (1946) przygotowuje do druku „Kwiaty polskie” i wznowienia dawniejszych swych
utworów, zostaje kierownikiem artystycznym Teatru Nowego, publikuje antologię „Polska nowela
fantastyczna”. Obejmuje w „Problemach” rubrykę „Cicer cum caule, czyli groch z kapustą. Pantopticum i
archiwum kultury” – prowadzi ją od 1949 do śmierci, były to ciekawostki literackie skomentowane przez
Tuwima.

Tuwim – satyryk: „Bal w operze”

- twórczość satyryczną, bogatą, złożoną i wielostronną uprawiał Tuwim od momentu debiutu
- twórczość ta nie stanowi zjawiska jednorodnego, są w jej obrębie humoreski prozą i felietony, kuplety,
piosenki kabaretowe, fraszki, epigramaty, wreszcie wiersze, które trudno określić jedną formą gatunkową
- a twórczość ta jest różnorodna ze względu na bogactwo gatunkowe oraz bogactwo charakteru i celów, dla
których była uprawiana
- Tuwim uprawiał satyrę obyczajową, polityczną, nie stronił również od inwektyw polemicznych,
skierowanych przeciw różnym swoim antagonistom

- „Bal w operze” – poemat napisany w 1936r., ogłoszony w pełnym tekście dopiero po wojnie
- jest to najwyższe osiągnięcie nie tylko Tuwima – satyryka, ale Tuwima – poety w ogóle
- stanowi on swoistą jego summę poetycką, zbiegają się w nim najcenniejsze właściwości jego poezji
- swoistością „Balu” jest to, że satyra skierowana przeciw jednemu środowisku (elity sanacyjnej) stała się
czymś więcej niż obrazem życia społecznego międzywojennej Polski, jest także pewną wizją świata,
nieobcą tej, jaką pod koniec lat 30. kreowali tzw. poeci katastroficzni ( widzący w nadciągających
zdarzeniach historycznych objaw kryzysu cywilizacji europejskiej, ale także objaw kryzysu świata, któremu
grozi nieuchronna katastrofa).
- „Bal” jest niewątpliwie kulminacyjnym momentem w rozwoju poetyckim Tuwima – po napisaniu tego
poematu nie powstał już żaden utwór jemu równy, choć w tym samym mniej więcej czasie napisał jeszcze
Tuwim kilka wierszy wybitnych (np. cykl „Z wierszy o Małgorzatce”).


Od momentu wybuchu wojny zaczyna się kryzys twórczy Tuwima, bo nie tylko wznosi się on do poziomu
swych utworów z końca lat 20. i z lat 30., ale wyraźnie go obniża – utwory wybitne powstają jedynie na
warsztacie tłumacza. Twórczość oryginalna, w zakresie liryki zresztą niezbyt obfita, bądź powtarza wątki
znane wątki znane z wcześniejszej twórczości, bądź sprowadza się do wierszy o charakterze
okolicznościowo – publicystycznym, nierzadko zabarwionych dość tanim sentymentem i afektacją.

Poezja wojenna i powojenna:

- kryzys Tuwima wydaje się zrozumiały – należał on do tej formacji obyczajowej, jaką była przedwojenna
Warszawa i osadzone w niej środowisko skamandrytów, wraz z zanikiem tej formacji poezja Tuwima
utraciła punkt oparcia, poeta nie znalazł dla swych doświadczeń historycznych właściwego wyrazu
poetyckiego

- Objawem kryzysu poetyckiego Tuwima po roku 1939 jest również najambitniej pomyślany

utwór: „Kwiaty polskie”, pisany w okresie wojny, w Ameryce. Był on próbą reaktywowania
epiki poetyckiej. Głównym mankamentem poematu jest to, że nie stanowi on spoistej całości,
mieszają się w nim nie tylko fragmenty o różnorakim charakterze: od scenek rodzajowych do
patetycznych inwokacji, od wyznań lirycznych do epizodów, przypominających felieton
dziennikarski – najistotniejsze jest, że nie został on zbudowany wg jednolitych zasad.

WIERSZE DLA DZIECI

Twórczość Tuwima dla dzieci, przypadająca niema w całości na lata 30. nie stanowi zjawiska marginalnego
w jego twórczości. W tym zakresie stworzył poeta takie arcydzieła jak „Lokomotywa” czy „Spóźniony
słowik”. W wierszach tych wyzyskuje Tuwim swoje najistotniejsze doświadczenia poetyckie, stąd m.in. taka
w nich rola igraszek słownych, współbrzmień itp.

Tuwim podejmuje wątki, które mogą przemówić do dziecięcej wyobraźni, ale opracowuje je w taki sposób,
by zadowolić najwybredniejszych koneserów poezji (w tym sensie są to wierszyki dla dorosłych).

Poeta konsekwentnie unika natrętnego sentymentalizmu i dydaktyki, ale w niektórych wierszach wprowadza
elementy dydaktyczne.

Jak się zdaje, w dziejach polskiej literatury dla dzieci wiersze Tuwima odegrały rolę przełomową.

TŁUMACZENIA

Tuwim tłumaczył takie osobistości jak m.in.: Horacy, Heine, Rimbaud, Maeterlinck, Puszkin, Lermontow i
liczni przedstawiciele rosyjskiego symbolizmu.

TUWIM W KRĘGU SKAMANDRA

1.

Twórczość Tuwima, jak i większości pozostałych poetów Skamandra, stanowiła odpowiednik nowych
tendencji, które w liryce zachodnioeuropejskiej skrystalizowały się w latach 90. XIX w., w poezji rosyjskiej
zaś (z nią Tuwim utrzymywał zawsze kontakt bezpośredni) – w pierwszym dziesiątku lat XX w.

- bardzo duża rola przypada tu symbolizmowi rosyjskiemu i nie tylko
- wielostronny związek łączy Tuwima z futuryzmem rosyjskim – ujawnia się w kilku płaszczyznach: w
fascynacji słowem uwolnionym od znaczenia, czasami sprowadzonym do mitycznego prasłowiańskiego,
którego zasadniczym elementem jest dźwięk, w swoistej dynamicznej retoryce, opiewającej zjawiska
współczesne. Wreszcie – w swego rodzaju liryce salonowej, efektownej, wyraziście rytmicznej, pisanej
językiem potocznym.

- grupę Skamander cechował optymizm – czynnikiem zasadniczym było odzyskanie niepodległości oraz
wiara w piękną, nie zakłóconą żadnymi konfliktami przyszłość kraju a – w płaszczyźnie literackiej –
zdecydowane nastawienie antymodernistyczne. Kiedy oba te elementy straciły ostrość, kiedy przekonano
się, że optymizm nie zawsze ma uzasadnienia, a – z drugiej strony – konwencje młodopolskie na tyle się
zestarzały, że przestały być problemem, w istocie zanikły czynniki wiążące zespół poetów w grupę
literacką. Właściwie już w połowie lat 20. każdy z poetów Skmandra jest samoistną indywidualnością
literacką – tak też rzecz ma się w przypadku Tuwima.


2. Urbanizm, panteizm, witalizm.

Wczesna twórczość Tuwima, mieszcząca się w czterech zbiorach (Czyhanie na Boga, Sokrates tańczący,
Siódma jesień, wierszy tom czwarty), jest z jednej strony najwyrazistszą i najpełniejszą realizacją dążeń
literackich Skamandra, z drugiej zaś – najbardziej charakterystyczną dla sytuacji grupy ze względu na swą
niejednolitość, różnorodność, mieszanie różnorakich elementów, które zresztą w latach 1918 – 1923
odczytywane były na ogół jako spoista całość.

Zasadnicze elementy wczesnych wierszy Tuwima:
- zaborczy optymizm
- witalistyczna wizja świata, czasami przekształcająca się w swoisty biologizm
- urbanizm ( miasto w dniu codziennym, bohater liryczny = mieszkaniec miasta)

- dynamizacja liryki ( upodobnienie utworu poetyckiego do żywej potocznej wypowiedzi)
- fascynacja współczesnością w jej konkretnym wymiarze łączy się ze swoiście – najczęściej panteistycznie
– pojmowaną problematyka religijną

Były te elementy w poezji polskiej zjawiskiem nowym.

3. Obrazek rodzajowy, poezja rozmowy, żywiołowe eksklamacje – we wszystkich tych wypadkach
wchodzi w obręb poezji język potoczny. Wszystkie literackie zabiegi Tuwima mają sugerować, że mowa
potoczna jest w obrębie poezji czynnikiem naturalnym, a nie – stylizacją.

Zasadniczym elementem stylizacji czyni intonację, usiłuje w obręb wiersza przenieść intonację żywego
wypowiedzenia, dąży do tego, by np. intonacja pytajna była taką intonacją pytajną jak w potocznej
rozmowie. Wiersze tego typu można nazwać liryką rozmowy – taką uprawiał Tuwim. W liryce tej najpełniej
ujawniał się nowo kreowany przez Tuwima bohater liryczny – człowiek wielkomiejskiej ulicy, człowiek
dnia codziennego.


4. Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima

a) IMPRESJONIZM

- pozostałości poetyki młodopolskiej – szczególnie silne w liryce miłosnej, a szczególnie w erotykach
zebranych w „Siódmej jesieni”. Pozostałości tych nie zdołało nawet zatuszować, że podmiotem tych wierszy
jest przeciętny mieszkaniec wielkiego miasta, ani nawet mowa potoczna (taki bohater i mowa potoczna to
elementy obce Młodej Polsce).

A to, co szczególne dla poprzedniej epoki to tradycyjna nastrojowość – charakterystyczna dla poezji
impresjonistycznej, tzn. takiej, której czynnikiem spajającym składniki niejednorodne jest ulotna, trudno
dająca się określić atmosfera, ledwo pochwytny ton emocjonalny.

b) EKSPRESJONIZM

Ekspresjonistyczna jest przede wszystkim sama Tuwimowska koncepcja liryki (zwłaszcza we wczesnym
okresie) – jako żywiołowego wyrazu silnie przeżywającej jednostki.

c) FUTURYZM

Elementy futurystyczne widoczne są w takich zjawiskach, jak liryka rozmowy, dynamiczne ujmowanie
życia współczesnego itd. Widoczne są także w eksperymentach językowych, obejmujących wprawdzie dość
wąski, ale bardzo istotny dział współczesnej poezji Tuwima.

Przyjął tu Tuwim (właściwe pewnej części futurystów rosyjskich) dążenie do stworzenia takiego języka
poetyckiego, który nie miałby odpowiedników w języku codziennej komunikacji, który byłby językiem
tylko i wyłącznie poezji. Z pomocą przyszła Tuwimowi swoiście pojmowana archaizacja, głownie piersiasty
stylizacji prasłowiańskiej (wyrazem tych tendencji jest cykl „Słopiewnie”).

d) ODWOŁANIA ARCHAICZNE

Godne uwagi są trzy kręgi aluzji: antyczny, ewangeliczny i archaiczno – słowiański. Charakterystyczne jest
to, że Tuwim nie oddziela tych przywoływanych elementów tradycyjnych kultur od obrazu współczesnego
miasta, przeciwnie, w sposób konsekwentny wprowadza tu znak równania.

5. Ewolucyjny charakter rozwoju Tuwima

Okres, który decyduje o pozycji T. w poezji lat międzywojennych rozpoczyna się tomem „Słowa we krwi”
(1926). Już u samego początku pojawiają się w owym czasie elementy nowe, rzuca się zwłaszcza w oczy
brak tego, co było najbardziej charakterystyczne dla wierszy z pierwszych tomów – zanika zdobywczy i
krzepki optymizm.

W zasadzie jednak twórczość okresu dojrzałego nie stanowi nigdy zaprzeczenia tych dążeń literackich, które
znalazły wyraz w poezji młodzieńczej. Poezja Tuwima rozwija się ewolucyjnie, nie ma w niej zasadniczych
elementów przełomowych, elementy raz wprowadzone, nawet jeśli tracą dawne znaczenie, nie zostają
całkowicie wyeliminowane, zmieniają jedynie funkcję.

Wyeliminowane w pewnej przynajmniej części zostały takie zjawiska, jak:
- natrętny sentymentalizm
- świadoma brutalizacja (przede wszystkim pour epater les bourgeois)
- ograniczona została estetyka impresjonizmu

Nowe zjawiska to:
- nowa problematyka liryczna:
- motyw wspomnień dzieciństwa, ich poetycka rekonstrukcja (np. wiersz „Zima”)
- zmiana stosunku do świata – przejście od całkowitej aprobaty wszystkiego, co istniej, do postawy
krytycznej
- poezja powszedniości nasycona została ironią – wyrażała dystans do opiewanego faktu czy przedmiotu

- czasami parodia potocznych wypowiedzi

6. Właściwości języka Tuwima:
- potoczność
- instrumentacja głoskowa


7. Słowo jako problem poetycki

Tuwim przenosi w sferę języka to, co zwykle ujawnia się przede wszystkim w innych warstwach utworu
lirycznego. Można powiedzieć, że język jest w nim silnie zaangażowany. Przede wszystkim słowo jest tu
niezwykle eksponowane, samo w sobie stanowi problem, jest czymś więcej niż środkiem przekazu, staje się
tematem i przedmiotem przeżywania.

Tuwim wyrusza na poszukiwania w słowie poetyckim jego swoistości. W poety podstawą tej swoistości
było, wspomniane już, przekształcenie tych środków, jakie poecie daje język potoczny.

Tak kształtujący się stosunek do słowa sprawił, że Tuwim dbał o to, by co nazwać można widocznością
języka w wierszu, dbał o to, by język w jakiś sposób narzucał się odbiorcy, by nie mógł on traktować poezji
jako przekazu emocjonalnego, wobec którego słowo jest czymś jedynie zewnętrznym.

Najwyrazistszym tego dowodem są wiersze, w których słowo jest tematem, przedmiotem przeżywania – np.
poemat „Zieleń”.

Nieustannie przejawiającym się przez wiersze Tuwima wątkiem jest problem: język a możliwości ekspresji
poetyckiej, język – a praca poety.

8. Związki z romantyzmem – zwrot Tuwima do romantyzmu polskiego nastąpił w momencie, w którym
odczuł on grozę współczesnej historii

!!! Trzy zachodzące na siebie płaszczyzny funkcjonowania poety jako bohatera lirycznego - poeta jako
bohater liryczny jest:

1) Romantycznie zorientowanym sędzią współczesności, przeciwstawiającym swoje „ja” światu, owe

„ja” poety stanowi wartość jedyną i najwyższą

2) Człowiekiem kultury, który współczesnej „dziczy pogańskiej” przeciwstawia wielkie tradycje

humanistyczne europejskiego dorobku cywilizacyjnego (HORACY jest tu symbolem
najświetniejszych tradycji kultury łacińskiej, symbolem sztuki, która potrafiła oprzeć się działaniu
tłumu i niesprzyjającym zwrotom historii – HORACJAŃSKA TRADYCJA Tuwima)

3) Poetą – wirtuozem, zafascynowanym przede wszystkim warsztatem literackim i językiem jako

głównym elementem, negującym współczesność, dla którego wewnętrzne sprawy warsztatu
poetyckiego stają się celem ucieczki, dają schronienie

1) --- wiąże się z poezją romantyczną
2) --- wiąże się z poezją klasycystyczną
3) --- wiąże się z poezją wirtuozowsko – techniczną