Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

1

BOśA MIŁOŚĆ

BOśA MIŁOŚĆ

BOśA MIŁOŚĆ

BOśA MIŁOŚĆ

Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

2

Dzieło jakie namalowałem otrzymało imię „Boża Miłość”. Zostało wykonane tak jak

maluje się ikony, ale nie powinno nosić nazwy „ikona”. Dlaczego? Ponieważ scena
przedstawiona na obrazie nie jest dogmatem wiary, ale subiektywną interpretacją mojej relacji
z Jezusem Chrystusem związaną z moją biografią. Obraz ten prezentuje fragment mojej
duchowości. Ikonopisi nie tworzą takich „prywatnych wizji”. Ich zadaniem jest wierne
kopiowanie ikon, lub też tworzenie ich trzymając się ściśle ustalonych zasad kanonu pisania
ikony. Dlatego też nie będę w opisie używał nazwy „ikona”, ale „obraz”.

PODOBRAZIE

Obraz został wykonany zgodnie z „Rytuałem ikonopisarskim”

1

. Deska o wymiarach

130/74 cm powstała z sześciu pojedynczych desek, połączonych za pomocą pięćdziesięciu
drewnianych kołków. Ilość kołków ma wymiar symboliczny. Tyle dni modliłem się zanim
podjąłem się pracy nad obrazem. Deska pokryta została kilkoma warstwami płótna
przyklejonego na gorąco klejem ze skóry królika. Z płótna został też uformowany delikatny
kowczeg. „Często - zwłaszcza w tradycji słowiańskiej - w ikonach rzeźbiony jest kowczeg,
jako miejsce najświętsze ikony, arka i tabernakulum, na którym widnieć będzie święte
oblicze. Nie jest to warunek konieczny ikony, jednak zawiera w sobie bogatą treść
teologiczną”

2

. Płótno zostało pokryte dwunastoma warstwami lewkasu

3

ku czci Dwunastu

Apostołów.

ZŁOCENIE

Obraz został pozłocony szlagmetalem, który celowo jest uformowany na zniszczony i

stary. „Na wyszlifowaną zaprawę nakleja się różnymi technikami złoto, które uważa się nie za
kolor, ale za światło, ponieważ postać święta cała jest zanurzona w Bożej Światłości”

4

.

Spękania i zabrudzenia złota mają na celu ukazywać atakującą człowieka ciemność, która
przysłania Boże Światło. „Wybór możliwości wewnętrznego rozświetlenia wymaga
uświadomienia sobie, że jest się niewolnym przez «ciemność»”

5

. Człowiek musi więc ciągle

oczyszczać siebie, swoją wolę, obraz Boga w sobie, aby wreszcie to sam Bóg mógł wlać w
niego swoje Światło malując w duszy człowieka na swój obraz. Idealnie ilustruje to Makary z
Egiptu w metaforze „malarza portretu”: „Podobnie Chrystus – znakomity artysta – tym,
którzy wierzą w Niego i patrzą na Niego nieustannie, portretuje z razu według obrazu siebie
niebieskiego człowieka. Na podstawie własnego Ducha, z substancji światła samego,
niewysłowionego światła, maluje obraz niebieski i umieszcza na nim dobrą i wdzięczną
Oblubienicę. Jeśli człowiek nie patrzy nieustannie na Chrystusa, odwracając wzrok od
wszystkiego innego, Pan nie namaluje obrazu siebie własnym światłem. Musimy więc patrzeć
na Niego, wierząc w Niego i kochając Go, odrzucając wszystko inne i zwracając się do
Niego, aby mógł namalować swój własny niebieski obraz i posłać go do duszy”

6

.

Imitacja spękanego i zabrudzonego złota ma więc symbolizować powolny proces

oczyszczania człowieka jak i samą potrzebę zaistnienia tego procesu. Bez oczyszczenia
„zabrudzeń” przeszkadzających światłu, Bóg nie będzie mógł w pełni wlewać w nas swojego

1

Szkoła Ikonopisarska „Pantokrator”, Rytuał Ikonopisarski. Obrzędy poświecenia ikon, modlitwy na

poszczególnych etapach pisania ikony, ryty błogosławieństw ikonopisarzy, Zabrze 2007.

2

Tamże, s. 13.

3

Lewkas – zaprawa klejowo – kredowa.

4

D.

K

LEJNOWSKI

-R

ÓśYCKI

, Światło Chrystusa w ikonie. Kolory jako nośnik treści teologicznych na podstawie

„Hierarchii Niebiańskiej” Pseudo-Dionizego Areopagity, w: R.

P

ORADA

(red.), Chrystus światłem ekumenii. W

drodze na Trzecie Europejskie Zgromadzenie Ekumeniczne w Sibiu, Opole 2006, s. 104.

5

B.

E

LWICH

, Ikona. Duchowość i filozofia, Kraków 2006, s.20.

6

Cyt. za: A.

L

OUTH

, Początki mistyki chrześcijańskiej, przekł. H.

B

EDNAREK

, Kraków 1997, s 151.

Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

3

ś

wiatła a tym samym człowiek nie będzie mógł w pełni rozpoznać Bożej Światłości. Imitacja

ma więc przypominać o potrzebie ciągłego oczyszczania dla zbliżania się do Boga.

POSTACIE

Postacie na obrazie zostały namalowana temperą

7

i suchymi pigmentami. Metoda

malowania jest taka sama jak w ikonach. „Technika malowania jest odwrotna niż zazwyczaj
w malarstwie olejnym: wydobywa się światło z ciemnych barw przechodząc do coraz
jaśniejszych. Ikona zasadniczo nie ma światłocienia, blask postaci „bije od wewnątrz”, jest
obrazem świętości”

8

ŚWIĘCI

Chcąc zinterpretować obraz zacznę od postaci zamieszonych w górnej jego części.

Wybór tych świętych nie jest przypadkowy. To ukryta data a ściślej czas, w którym powstał
obraz , miejsce zrodzenia się pomysłu i realizacji go.

ŚW. JACEK

Pomysł i cały początek pracy nad obrazem odbywał się na

terenie parafii św. Jacka w Kamieniu Śl. gdzie też święty się naradził.
Sam św. Jacek jest też dla mnie bliską postacią. To na terenie tej
parafii podjąłem decyzję o wstąpieniu do Wyższego Seminarium
Duchownego a wcześniej prosiłem o Jego wstawiennictwo. W tej też
parafii mam zaszczyt przebywać w czasie świąt i wakacji jako kleryk.
Stąd postać św. Jacka, która określa miejsce powstania obrazu.

Ś

w. Jacek przedstawiony jest trzymając w ręku puszkę, w

której przechowuje się Przenajświętszy Sakrament a ręką wskazuje na
Matkę Bożą. Ma to związek z biografią Świętego. Według jednej
legendy, w 1241 roku, gdy napadli na Kijów Tatarzy, w mieście
zapanowała panika. Jacek odprawiał w tym czasie Mszę św. Jeden z
braci wpadł w pewnej chwili do świątyni i krzyknął, aby uciekali.
Jacek zabrał Najświętszy Sakrament i z innymi braćmi gotował się do ucieczki. Gdy
wychodził ze świątyni, usłyszał głos Maryi, proszący, aby nie zostawiał Jej samej. Jacek
wrócił do świątyni i wziął figurę Najświętszej Maryi Panny, która nagle stała się
niewiarygodnie lekka. Przeniósł w ten sposób figurę do Krakowa, gdzie odzyskała pierwotny
ciężar.

ŚW. PAWEŁ

Wyznacznikiem czasu w jakim postał obraz, jest

postać świętego Pawła. Praca nad pomysłem jak i wykonanie
odbywało się w czasie trwania Roku Świętego Pawła. Postać
Ś

więtego okryta jest czerwonym płaszczem oznaczającym

męczeństwo.

Nie

posiada

ż

adnych

innych

charakterystycznych cech, gdyż jej zadaniem na obrazie jest
określenie czasu a nie przedstawienie postaci Świętego.

7

Tempera – mieszanina kurzego żółtka, wina i olejku goździkowego stosowana jako spoiwo malarskie.

8

Dz. cyt. D.

K

LEJNOWSKI

-R

ÓśYCKI

, s. 104.

Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

4

ŚW. BENEDYKT

Przed poświęceniem obrazu, nie miał on jeszcze

swojego

miejsca

docelowego

gdzie

zostanie

umieszczony. Chciałem, aby znalazł się w godnym
miejscu. Został więc ofiarowany do Klasztoru OO.
Benedyktynów w Biskupowie. Dlatego też do obrazu
został domalowany św. Benedykt z odpowiednimi
cechami. Św. Benedykt zamiast księgi trzyma na ręce
budynek klasztoru w Biskupowie. Symbol ten ma
oznaczać nieustanną opiekę Świętego nad domem gdzie
we wspólnocie żyją Jego Synowie. Obok Świętego
zostały umieszczone dwa symbole. Są one moimi

subiektywnymi skojarzeniami. Są to: gołąbek z gałązką oliwną i kruki. O znaczeniu tych
symboli opowiedzieć mogą sami Bracia.

POSTAĆ CHRYSTUSA

Twarz Chrystusa jest dość spokojna, jednak w

oczach zauważalne jest zatroskanie i smutek. Ma to
wyrażać zatroskanie Chrystusa o człowieka i smutek z
odpychanej wciąż przez człowieka Miłości. Spokój
twarzy ma wyrażać prawdę iż Miłość Boga nigdy nie
ustaje i nic nie jest w stanie człowieka od niej
odłączyć.

Postać Chrystusa jest lekko pochylona i

przechylona. Oznacza to nieustanne pochylanie się
Boga nad człowiekiem, jego nieustanną wolę
obdarzania człowieka miłością i wszelkimi łaskami.
Ma to też wyrażać prawdę o wzorze pokory jakim jest
Chrystus. „On to, istniejąc w postaci Bożej, nie
skorzystał ze sposobności, aby na równi być z
Bogiem. Lecz ogołocił samego siebie przyjąwszy
postać sługi, stając się podobnym do ludzi (Flp 2,6-7)”.

Czerwona szata Chrystusa symbolizuje Jego naturę ludzką a tym samym przestrzeń

jaka była do tej pory człowiekowi dostępna dla jego zmysłów. Chrystusa można przecież było
dotknąć, usłyszeć, zobaczyć…

Ręka Jezusa obejmuje człowieka, jednak nie trzyma go, jest

otwarta. Wyraża to prawdę o wolnej woli człowieka, która nigdy
nie zostaje przez Boga naruszona. Człowiek może poznawać drogi
Boże, tylko w przestrzeni pełnej wolności. Tak więc człowiek sam
wybiera czy chce dążyć ku zjednoczeniu z Bogiem, czy też woli
inną drogę. Stąd też ręka Chrystusa na obrazie nie zniewala
obejmowanego człowieka, ale stwarza mu przestrzeń wolności.

Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

5

POSTAĆ CZŁOWIEKA

Człowiek na obrazie jest wtulony w Chrystusa,

choć pomiędzy postaciami wydaje się pojawiać jakiś
dystans. Postacie nie zlewają się, każda z nich tworzy
jakby inną rzeczywistość. W przenośni ma to oznaczać
przestrzeń duchową w jakiej człowiek spotyka Chrystusa.
Przestrzeni tej nie da się opisać, ani sfotografować, choć
istnieje. Ma to też symbolizować dystans jaki jest
pomiędzy Bogiem a człowiekiem. Ograniczeni naszymi
ułomnościami, skutkami grzechów, słabościami ciała
jesteśmy niejako w pewnej odległości od Boga, co jednak
nie znaczy, że całkowicie oddaleni. I jeszcze jedno
znaczenie

dystansu

pomiędzy

postaciami.

Kiedy

człowiek zaczyna zbliżać się do Boga, kiedy dzięki łasce
i wysiłkowi pracy wewnętrznej zmniejsza się dystans
pomiędzy Chrystusem a nami, wtedy ogarnia człowieka
pokusa, aby zatrzymać w sobie ten moment i mieć
pewność, że właśnie to jest właściwe wyobrażanie Boga.
Fenomenem staje się wtedy to, że Jezus się oddala na
nowo tworząc dystans. „Jezus oddala się gdy chcemy go zatrzymać. Musimy żyć wierząc,
lecz nie widząc i tylko mając nadzieję, a nie pewność”

9

.

TWARZ CZŁOWIEKA

Na obrazie człowiek ma twarz zwróconą na zewnątrz

sceny. Nie patrzy na Chrystusa. Ma to symbolizować swego
rodzaju paradoks. Mianowicie, zbliżenie się człowieka do
Boga wcale nie oznacza, że człowiek będzie to odczuwał
poprzez zmysły. Święty Jan od Krzyża nazywa taki stan
„nocą zmysłów”. Bóg jest wtedy tak blisko człowieka, że
ten nie odczuwa go zmysłowo. Dlatego też głowa, czyli
główne siedlisko zmysłów, nie jest zwrócona ku
Chrystusowi. Także i ręce nie dotykają postaci Chrystusa.
Jednak człowiek może odczytywać zewnętrzne znaki Bożej
obecności dzięki zmysłom, dlatego też twarz postaci jest
przedstawiona jakby patrząca na zewnątrz obrazu,
obserwująca rzeczywistość wokół. Sama twarz postaci jest

jakby nieskładna. Niektóre cienie i oczy jakby nie pasują do reszty. Ma to wyrazić powolny
proces, jakim jest odrzucanie „starego człowieka”

10

a przyoblekanie się w „nowego”, o nowej

tożsamości. Tę nową tożsamość wyraża biały kamyk jaki trzyma postać w ręce. Jest on
właśnie uhonorowaniem walki, w której zwycięża „nowy człowiek”. O białym kamyku z
wypisanym imieniem pisze św. Jan w Apokalipsie: „Kto ma uszy, niechaj posłyszy, co mówi
Duch do Kościołów. Zwycięzcy dam manny ukrytej i dam mu biały kamyk, a na kamyku
wypisane imię nowe, którego nikt nie zna oprócz tego, kto [je] otrzymuje (Ap 2,17)”.

Łazarz – to imię wypisane na kamyku trzymanym przez człowieka na obrazie. Łazarz

jest symbolem człowieka, który doświadcza śmierci, ale zostaje wskrzeszony, aby żyć dalej.

9

A. Griin, Portrety Jezusa, przekł. Urszula Poprawka, Kraków 2002, s. 210.

10

Określenie „stary człowiek” odnosi się do człowieka żyjącego w stanie śmierci duchowej, człowieka

zamkniętego na możliwość doświadczenia metanoi – czyli przemiany myślenia.

Opis obrazu – ikony Miłości Bożej

6

Takiej śmierci doznaje każdy z nas kiedy wyzwala się z iluzji, kiedy zmienia myślenie,
uwalnia się z nałogu… Zrywając więzi iluzji, człowiek doświadcza straty. Doprowadza do
tego, że iluzja w nim umiera a sam budzi się do „nowego życia”. Otrzymuje wtedy nowe
imię, bo staje się jakby „nowym człowiekiem”.

Apokalipsa wskazuje, że nowe imię znane jest tylko

temu kto je otrzymuje. Na obrazie umieściłem to imię na
kamyku tak, aby było czytelne. Sama postać wydaje się też
jakby pokazywać ten kamyk. Ma to wyrażać prawdę o
Miłosierdziu Bożym, które przecież nie może stać się czymś
ukrywanym. Człowiek popełnia grzechy a zapłatą za nie jest
ś

mierć, jednak Bóg w swoim Miłosierdziu daje człowiekowi

szansę, aby się od grzechu uwalniać przez pojednanie w
sakramencie spowiedzi. Wiara w Miłosierdzie Boga, pozwala

nam powstawać i podejmować na nowo drogę do zjednoczenia się z Bogiem. Każde
doświadczenie Miłosierdzia, to otrzymanie przebaczenia i „nowego imienia”.

PŁASZCZ

Obie postacie są okryte płaszczem. Płaszcz ten nie jest częścią ubioru Chrystusa, ale

jest czymś okrywającym całą scenę. Tekst jednej z pieśni w „Drodze do Nieba” mówi: „tulisz
[Chrystus] w Ojcowski płaszcz, chroniąc mnie w nim”

11

. Płaszcz ma więc wyrażać łączność

Trójcy Świętej w dziele miłości Boga do Człowieka.

NAPISY

Imię obrazu to Miłość Boża (he agape tou Theou). Boczny

papirus przedstawia cytat z Księgi Izajasza: „Czyż może niewiasta
zapomnieć o swym niemowlęciu, ta, która kocha syna swego łona?
A nawet, gdyby ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobie (Iż 49,15)”.
Na obrazie została też celowo zamieniona kolejność opisów
Chrystusa. Zastosowałem efekt lustrzanego odbicia odnosząc się do
ś

w. Pawła i jego słów w Pierwszym Liście do Koryntian: „Teraz

widzimy jakby w zwierciadle, niejasno, wtedy zaś ujrzymy twarzą w
twarz (1Kor 13,12a)”.

ZWIĄZEK Z BIOGRAFIĄ

Na początku opisu obrazu wspomniałem, że ma on związek z moją biografią. Chodzi

tu o wszystkie żywe doświadczenia Boga, jakie miałem w moim życiu. Każde doświadczenie
bliskości Boga, Jego Opatrzności, ale też doświadczenia ciemności i samotności, cierpienia i
radości, spokoju i emocjonalnych burz bardzo ożywiło moją wiarę. Najbardziej bliskim mi
odczuciem jest właśnie wtulenie się w Chrystusa. W chwilach trudnych, ale też tych
radosnych zawsze wyobrażam sobie, że Chrystus otula mnie, przygarnia swoją otwartą ręką…
I choć moje zmysły nie czuja Go wtedy, to jednak wiem, że tak właśnie jest.

Najlepiej wyrażą to słowa, którymi też chciałbym zakończyć opis: „W naszej relacji

do Jezusa Chrystusa musimy pogodzić napięcie między doświadczeniem i brakiem
doświadczenia, między konkretnym wyobrażeniem a niemożnością wyobrażenia, między
pojawieniem się a znikaniem. Nie możemy pochwycić Jezusa. Mimo to wolno nam ufać, że
ten Jezus, który żył przed dwoma tysiącami lat, który zmartwychwstał i który siedzi po
prawicy Ojca, towarzyszy nam dzisiaj, jest przy nas i w nas”

12

.

Hubert Kampa

11

Droga do Nieba, Opole 2006, s. 569.

12

A.

G

RÜN

, Portrety Jezusa, przekł. U.

P

OPRAWKA

, Kraków 2002, s. 210.