MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Janusz Górny
Józef Antczak
Wykonywanie prac zwiÄ…zanych z podkuwaniem kopyt
końskich 722[04].Z2.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Kazimierz Witosław
mgr inż. Andrzej Kacperczyk
Opracowanie redakcyjne:
mgr Janusz Górny
Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[04].Z1.04
Wykonywanie prac związanych z podkuwaniem kopyt końskich zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu 722[04] kowal.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Pielęgnacja kopyt końskich 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.1.3. Ćwiczenia 28
4.1.4. Sprawdzian postępów 30
4.2. Podkuwanie kopyt końskich 31
4.2.1. Materiał nauczania 31
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.2.3. Ćwiczenia 41
4.2.4. Sprawdzian postępów 43
5. Sprawdzian osiągnięć 44
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1.WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w opanowaniu umiejętności z zakresu wykonywania prac
związanych z podkuwaniem kopyt końskich.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne - wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia - wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania - podstawowe wiadomości dotyczące zagadnień z zakresu pielęgnacji
i podkuwania kopyt końskich,
zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,
ćwiczenia , które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
pytania sprawdzajÄ…ce,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas zajęć i że opanowałeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,
literaturę uzupełniającą.
Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:
przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając wymagania wynikające
z zawodu,
po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić poziom wiedzy
potrzebnej do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie
wiadomości z zakresu pielęgnacji i podkuwania kopyt końskich.
Wykonując ćwiczenia zamieszczone w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
będziesz poznawał zasady pielęgnacji i podkuwania kopyt końskich.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdz
poziom swoich postępów wykonując
Sprawdzian postępów.
W tym celu:
przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
zaznacz odpowiedz
wstawiajÄ…c X w podane miejsce Tak lub Nie
Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię również, jakich
zagadnień jeszcze dobrze nie opanowałeś. Oznacza to także powrót do materiału, który nie
jest dostatecznie opanowany.
Opanowanie przez Ciebie określonych umiejętności będzie stanowiło dla nauczyciela
podstawę przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności. W tym celu nauczyciel może posłużyć się zadaniami
testowymi oraz próbą pracy.
W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:
- instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, zakreślisz poprawne rozwiązana do
poszczególnych zadań.
W tym samym rozdziale przedstawiono zadanie praktyczne typu próba pracy, które
zawiera:
- temat zadania praktycznego,
- instrukcjÄ™ wykonania,
- warunki zaliczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie zajęć w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny
pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
722[04].Z2
Usługi kowalskie
722[04].Z2.01
Weryfikowanie części maszyn
i urządzeń rolniczych
722[04].Z2.02
Naprawianie uszkodzonych części
maszyn i urządzeń rolniczych
722[04].Z2.03
Wykonywanie profilowania
i usuwania deformacji konstrukcji
722[04].Z2.04
Wykonywanie prac zwiÄ…zanych
z podkuwaniem kopyt końskich
722[04].Z2.05
Rozliczanie prac kowalskich
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2.WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:
stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki, takimi jak: masa, siła,
posługiwać się dokumentacją techniczną,
rozpoznawać podstawowe materiały kowalskie i stopy techniczne,
wykonywać podstawowe operacje obróbki cieplnej metali,
wykonywać prace spawalnicze w kowalstwie,
wykonywać podstawowe operacje ślusarskie,
magazynować i składować podstawowe wyroby kowalskie,
korzystać z różnych z
ródeł informacji,
selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,
dokumentować, notować i selekcjonować informacje,
dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,
oceniać własne możliwości w zakresie wymagań stanowiska pracy i wybranego zawodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3.CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku procesu kształcenia uczeń, powinien umieć:
rozpoznać elementy kopyta,
rozpoznać wady budowy kopyta,
określić chód konia,
rozpoznać temperament konia,
nakłonić konia do podawania nóg,
utrzymać i poskromić konia podczas kucia,
usunąć stare podkowy,
dokonać korekcji kopyt końskich,
rozróżnić i dobrać podkowy,
wykonać podkowy nietypowe,
podkuć kopyta końskie w zależności od przeznaczenia i użytkowania,
podkuć kopyta końskie o nieprawidłowej budowie,
podkuć kopyta przy nieprawidłowym chodzie koni,
zastosować zasady bhp przy obsłudze koni,
ocenić poprawność wykonanego zabiegu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1 Pielęgnacja kopyt końskich
4.1.1. Materiał nauczania
Sprawą pierwszorzędnej wagi jest stan układu ruchu konia, którego bardzo ważnym
ogniwem sÄ… kopyta.
Zadania, jakie stawiamy przed koniem, to nic innego jak wykonywanie pracy w różnych
formach: zaprzęgi, skoki przez przeszkody, wyścigi, rajdy czy rekreacja. W każdej z tych
form pracy obciążenia, jakim poddawany jest koń, są większe niż podczas swobodnej,
naturalnej egzystencji. Kopyta wykształcone i przystosowane do długotrwałych wędrówek
w poszukiwaniu pożywienia i ucieczki przed drapieżnikami korygowane były w sposób
naturalny poprzez ścieranie się o podłoże. W przypadkach bardziej drastycznych dochodziło
do naturalnej selekcji osobników nieprzystosowanych. Ale obciążenia w tym przypadku były
odpowiednie do masy i siły konia. Współczesny koń użytkowy musi podołać znacznie
większym wymaganiom wynikającym z ciężaru jez
dz
ca lub masy ciągniętego zaprzęgu.
Dbałość o prawidłowe, dobre kopyta to jedno z podstawowych zadań hodowców,
właścicieli i użytkowników. Każdy z nich powinien mieć podstawową wiedzę na temat kopyt,
aby utrzymać je w należytym stanie, a w odpowiednim momencie skorzystać z pomocy
podkuwacza czy weterynarza.
Budowa kopyta
Kopyta stanowią skomplikowane połączenie elementu spełniającego zadania amortyzacji
wstrząsów i przyczepności do podłoża, dlatego powinny być mocne, zdrowe i duże, ponieważ
ich powierzchnia jest niewielka w stosunku do sił występujących przy kontakcie z podłożem.
1  ściana przednia kopyta
2  ściana boczna kopyta
3  ściana przekątna kopyta
4  brzeg koronowy
5  krawędz
podeszwy
6  podeszwa rogowa
7  linia biała
8  kÄ…t wsporowy
9  ściana wsporowa
10  grot strzałki
11  piętka
12  środkowy rowek strzałki
13  rowek przystrzałkowy
14 - strzałka
Rys. 1. Budowa kopyta [2, s. 49].
W widoku z zewnątrz (Rys. 1) obudowa dolnej części kończyny konia zamknięta jest
w puszce, ograniczonej ścianą rogową kopyta, podeszwą rogową i strzałką rogową, łączącymi
się w linii koronki ze skórą.
W porównaniu do pozostałych części puszki kopytowej strzałka ma najbardziej elastyczną
strukturę i dlatego wespół z kątami i ścianami wsporowymi stanowi ważny mechanizm
amortyzujÄ…cy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Widok kopyta w przekroju (Rys. 2) ukazuje skomplikowany zestaw elementów
odpowiedzialny za funkcjonalność tej części kończyny. Podstawową funkcję nośną spełnia
układ kostny, w którego skład wchodzą kość kopytowa, kość koronowa, trzeszczka kopytowa
i kość pęcinowa, połączone ze sobą za pomocą więzadeł i torebek stawowych osłaniających
stawy, wypełnionych substancją (maz
stawowa) ułatwiającą wzajemne przemieszczanie się
kości.
Kość kopytowa poprzez swoje ukształtowanie (półksiężyc ze skierowanymi do tyłu
ramionami) ustala podstawowy kształt kopyta. W swej warstwie nośnej opiera się o podeszwę
i strzałkę gąbczastą. Trzeszczka kopytowa stanowi podparcie i powierzchnię przesuwu
ścięgna mięśnia zginacza powierzchownego. Obie te kości wraz z kością koronową, połączone
więzadłami i otoczone torebką stawową, tworzą jedyny w obrębie kopyta pokryty od wnętrza
błoną maziową staw kopytowy.
1  kość kopytowa
2  ściana rogowa -glazura
3  ściana rogowa  puszka kopytowa
4  tworzywo ścienne
5  linia biała
6  strzałka rogowa
7  strzałka gąbczasta
8  podeszwa rogowa
9  koronka
10  trzeszczka kopytowa
11  ścięgno mięśnia prostownika
12  ścięgno mięśnia zginacza głębokiego
13  ścięgno mięśnia
zginacza powierzchownego
14  kość koronowa
15  kość pęcinowa
16  skóra
Rys. 2. Widok kopyta z boku [2, s. 50].
W obrębie kopyta nieustannie trwa proces tworzenia się jego zewnętrznej powłoki
(glazura, ściana rogowa, podeszwa rogowa, strzałka gąbczasta i rogowa) realizowany przez
tworzywo ścienne (wał koronowy, tworzywo ścienne, tworzywo podeszwy, tworzywo
strzałki) , właściwe dla każdego z fragmentów ściany.
Krawędz
podeszwy w prawidłowym i nieuszkodzonym kopycie powinna na całym łuku
przylegać do podłoża. Kopyto oglądane od przodu jest symetryczne względem pionowej osi
poprowadzonej przez środek stawu pęcinowego. Linia koronki równomiernie opada ku
dołowi, tworząc zmienną wysokość puszki kopytowej.
Długości krawędzi czołowej kopyta przedniego w stosunku do wysokości ściany
przedkÄ…tnej wynosi 3:1, zaÅ› kopyta tylnego 2,5: 1.
Ponieważ na całej długości koronki prędkość przyrastania nowej puszki kopytowej jest
jednakowa, to różnice w jej wysokości warunkują czas potrzeby do całkowitego jej
odbudowania. W zależności od cech indywidualnych konia, tego, czy jest podkuty czy nie,
ilości i intensywności ruchu można przyjąć, że na całkowite odbudowanie ściany rogowej
potrzeba w przedniej części 10 do 12 miesięcy, w rejonie ścian bocznych 6 do 8 miesięcy, a w
ścianach przedkątnych 3 do 4 miesięcy. W efekcie im dalej w kierunku tylnej części kopyta,
tym puszka kopytowa jest młodsza, cieńsza i bardziej elastyczna.
To wszystko stanowi podstawę do wyjątkowej dbałości o należyty stan kopyt, bo to one,
pomimo niepozornego wyglądu, decydują bardzo często o użytkowej wartości koni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Wstępnej oceny jakości kopyt należy dokonać podczas obserwacji postawy kończyn
podczas ruchu konia i w spoczynku. Na tym etapie poznajemy cechy szczególne chodów
konia, sposób stawiania nóg i kształt kopyt, a od tego zależy sposób rozczyszczania
i ewentualny dobór podków.
Ocena prawidłowości postawy kończyn
Budowa kończyn koni różnych typów:
1 2 3 4
Rys. 3.
1- koń zimnokrwisty 2- koń gorącokrwisty 3- koń pełnej krwi 4 - kuc [ 3 ].
Kończyny przednie.
Na skutek odmiennego funkcjonowania nóg przednich i tylnych oraz różnego ucisku
wywieranego przez ciężar ciała, jak również różnej siły uderzenia kopyt o ziemię w czasie
ruchu, można określić, że kończyny przednie dz
wigają około 3/5 ciężaru ciała, podczas gdy
tylne ok. 2/5. W czasie ruchu, zwłaszcza szybkiego oraz przy skokach, kończyny piersiowe
narażone są na znacznie silniejsze uderzenia aniżeli kończyny biodrowe.
Kopyta przednie są większe, podeszwa ich jest bardziej okrągła i mniej wysklepiona.
Są one także bardziej płaskie i nie tak strome a rowki przy strzałkach nie są tak głębokie.
Przednia Å›ciana grzbietowa ma tworzyć z podÅ‚ożem kÄ…t od 45º do 55º, a tylna od 55º do 65º.
Piętki w kopycie przednim są zazwyczaj wyższe niż w kopycie tylnym, a grot strzałki jest
krótszy, grubszy i bardziej wypukły.
1 -prawidłowa 2- zbieżna 3- rozbieżna 4 -szpotawa 5 -francuska
Rys. 4. Przykładowe postawy kończyn [ 3 ] .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Postawy kończyn:
1.podstawa prawidłowa: rozstawienie kończyn przednich winno być takie, aby między
kopytami zmieściło się trzecie kopyto takich samych wymiarów, pion ze stawu barkowego
winien połowić kończynę i stawy położone poniżej stawu barkowego oraz kopyto i padać na
ziemię tuż przed kopytem.
2.postawa nieprawidłowa:
a) szeroka lub wąska  między kopytami kończyn przednich mieści się odpowiednio więcej
niż jedno kopyto lub nie mieści się nawet jedno kopyto,
b) rozbieżna  kończyna odbiega od pionu na zewnątrz, obciążenie większe po stronie
przyśrodkowej kopyta,
c) zbieżna  kończyna odbiega do wewnątrz (do przyśrodka), obciążenie większe po stronie
zewnętrznej kopyta,
d) beczkowata  kończyna odbiega od pionu do wewnątrz (przyśrodka) dopiero od stawu
garstkowego  obciążenie jak przy postawie zbieżnej,
e) iksowata  kończyna odbiega od pionu do wewnątrz (przyśrodka) na przestrzeni od stawu
barkowego do garstka, a od pionu na zewnątrz dopiero od garstka, obciążenie jak przy
postawie rozbieżnej,
f) rozwarta  kończyna biegnie zgodnie z pionem do stawu pęcinowego a stąd odbiega od
pionu na zewnątrz, przy czym piętki wewnętrzne kopyt zbliżają się do siebie, obciążenie
jak przy rozbieżnej,
g) zwarta (szpotawa) kończyna biegnie zgodnie pionem do stawu pęcinowego, a stąd
odbiega od pionu do wewnątrz, przy czym piętki wewnętrzne kopyt odchylają się
(rozchodzą się) od siebie, obciążenie jak przy postawie zbieżnej. Objaśnienie: Postawie
prawidłowej odpowiadają kopyta prawidłowe, postawie nieprawidłowej kopyta
nieprawidłowe, lecz odpowiednie, stosowne do tej postawy.
Postawę kończyn przednich oceniamy, dokonując obserwacji z przodu i z obu stron,
|a postawę kończyn tylnych odpowiednio z obu stron i tyłu.
Widok kończyn przednich od przodu. Dwie osie poprowadzone
od góry kolejno przez staw barkowy, staw łokciowy, staw
nadgarstkowy, staw pęcinowy, staw koronowy i środek kopyta są
proste i równoległe do siebie. Rozstaw kopyt, zależny od rasy
i budowy konia wynosi, jedną lub jedną i pół szerokości kopyta. Oś
pionowa dzieli kopyto na połowy, a linia koronki jest względem niej
symetryczna.
Rys. 5. Widok kończyn przednich. [2, s. 29].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Widok kończyn tylnych od tyłu. Dwie osie poprowadzone od góry
kolejno przez guz kulszowy, staw kolanowy, staw skokowy, staw
pęcinowy, staw koronowy i środek kopyta są proste i równoległe do
siebie. Rozstaw kopyt, zależny od rasy i budowy konia, wynosi jedną lub
jedną i pół szerokości kopyta. Oś pionowa przechodzi przez rowek
piętkowy i dzieli kopyto na połowy.
Rys. 6 .Widok kończyn tylnych od tyłu. [2, s. 29].
1 2 3 4 5
Rys. 7 .Przykładowe postawy kończyn 1- prawidłowa 2- francuska 3- zbieżna 4- beczkowata 5- krowia [ 3 ].
Widok kończyny tylnej z boku. Oś poprowadzona pionowo, styczna do
guza kulszowego przechodzi przez guz piętowy, tylną krawędz
nadpięcia i
stawu pęcinowego dochodzi do podłoża w pewnej odległości od tylnej części
kopyta. Oś poprowadzona przez kość pęcinową i kopyto jest prosta i przecina
siÄ™ z podÅ‚ożem pod kÄ…tem okoÅ‚o 55°.
Rys. 8. Widok kończyny tylnej z boku. [2, s. 30].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Oceniając poprawność postawy kończyn, należy dokonać oceny przemieszczania się
kopyt podczas ruchu konia w stępie i kłusie. Odstępstwa od prawidłowej postawy w pozycji
stojącej mają swoje odwzorowanie także podczas ruchu, np. w formie braku równoległości
torów przemieszczania kopyt, wypadania do środka lub na zewnątrz umownej linii
pokrywania się śladów nogi przedniej i tylnej bądz
też braku symetrii krzywej toru kopyta
oglądanego z boku w okresie od oderwania do postawienia na podłożu. Ważnym wskaz
nikiem
właściwego stawiania nóg jest ułożenie osi kopyta na podłożu dokładnie w linii toru kończyn
jednej strony. Wychylenie kopyta do środka lub na zewnątrz jest oznaką nieprawidłowości.
Widok kończyny przedniej z boku. Oś poprowadzona pionowo przez
staw łokciowy, staw nadgarstkowy i staw pęcinowy jest styczna do piętki
kopyta. Oś poprowadzona przez kość pęcinową i kopyto jest prosta
i przecina siÄ™ z podÅ‚ożem pod kÄ…tem okoÅ‚o 50°.
Rys. 9 .Widok kończyny przedniej z boku [2, s .30].
Kopyto ostrokończyste, pęcina miękka. Oś kopytowo-pęcinowa
ustawiona zbyt płasko może powodować szybsze zużywanie się tylnej
części kopyta spowodowane poślizgiem w chwili stawiania na podłożu.
Tor ruchu kopyta oglÄ…danego z boku tworzy niesymetryczny Å‚uk,
w którym linia podnoszenia jest bardziej stroma niż linia opadania,
a najwyższe położenie osiąga w początkowej fazie ruchu.
Rys. 10 . Kopyto ostrokończyste [2, s. 34].
Kopyto i pęcina prawidłowe. Prosta oś pęcinowo-kopytowa,
symetryczny podział kopyta w widoku z przodu kształt piętek. Koń stawia
kopyto na podłożu równomiernie na całej powierzchni. Tor ruchu kopyta
oglądanego z boku tworzy łuk, osiągając najwyższe położenie w połowie.
Rys. 11. Kopyto i pęcina prawidłowe. [2, s. 34].
Kopyto tępokończyste, pęcina stroma. Oś pęcinowo-kopytowa
ustawiona zbyt stroma może powodować szybsze ścieranie się przedniej
ściany kopyta, spowodowane ciągnięciem po podłożu w chwili odrywania
od podłoża. Tor ruchu kopyta oglądanego z boku tworzy niesymetryczny
łuk, w którym linia podnoszenia jest bardziej płaska niż linia opadania, a
najwyższe położenie osiąga w końcowej fazie ruchu
Rys. 12. Kopyto tępokończyste, pęcina stroma. [2, s.3 4].
Kopyto strome, pęcina niedz
wiedzia. Oś kopytowo-pęcinowa
załamana w stawie koronowym, powoduje niewłaściwą mechanikę
stawów, ścięgien i mięśni. W skrajnych przypadkach podczas obciążania
może prowadzić do kontaktu stawu pęcinowego z podłożem.
Rys. 13. Kopyto strome, pęcina niedz
wiedzia. [2, s. 34] .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Umiejętność oceny prawidłowej postawy jest sposobem na ustalenie wzajemnej relacji
pomiędzy budową kończyn a kształtem kopyta, który jest zależny od wieku i rasy konia.
Podkuwanie konia powinno być dostosowane do jego przeznaczenia i sposobu użytkowania,
koniecznie z uwzględnieniem postawy całych kończyn. Ocenę postawy powinien wykonać
kowal podkuwacz najlepiej wspólnie z weterynarzem. Właściwe działania, nawet
w przypadku nieprawidłowych postaw i kształtów kopyt, pozwalają skorygować niekorzystny
rozkład sił i obciążeń wiązadeł i stawów, a tym samym zmniejszyć ryzyko wystąpienia
kontuzji konia.
Schorzenia kopyt końskich.
Choroby tworzywa kopytowego
1.Podbitek
Jest to odgniecenie podeszwy twórczej, zwane też nagniotem lub sztynglem, widocznie
głównie w kątach tylnej części kopyta, piętce, w postaci krwawych plam o różnych odcieniach
(czarnym, brązowym lub rdzawym). Jeżeli podkuwacz plamę taką zestruga, utoruje tym
samym drogę drobnoustrojom, które wniknąwszy przez powstały otwór do tworzywa
rogowego, wywołają ropienie. Zmiany te stwierdza się najczęściej na kończynach przednich
po stronie przyśrodkowej (wewnętrznej), zwłaszcza na kopytach okutych.
2.Gnicie strzałki. ( pierwotne rzekome zapalenie tworzywa kopytowego)
Gniciem strzałki nazywamy proces rozkładu i niszczenia rogu strzałki, odbywający się
początkowo w rowkach strzałkowych (ramionach) przy równoczesnym tworzeniu brudno-
szarej, mazistej cieczy o charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu.
Schorzenie występuje najczęściej na kopytach tylnych i zazwyczaj nie kończy się
zniszczeniem rogu strzałki, lecz często gnicie przenosi się na piętki i koronkę. Wskutek tego
na ścianach puszki kopytowej tworzą się nieregularne, faliste pierścienie. Gnijąca strzałka jest
wilgotna, miękka, postrzępiona i cuchnąca. Róg strzałki stopniowo oddziela się od tworzywa,
rozpada się i odsłania tkanki położone pod puszką rogową. Kulawizna jest objawem, który nie
zawsze występuje, pojawia się tylko w razie silnego zniszczenia ściany i obniżenia tkanek
miękkich.
3.Rak strzałki.
Jest to przewlekłe zapalenie tworzywa strzałki, rozszerzające się powoli na podeszwę
i piętki. Powoduje rozpad i oddzielenie się rogu od części twórczych. Na strzałce pojawiają się
brodawkowate narośla wydzielające cuchnącą ciecz. W zaawansowanych procesach
chorobowych cała strzałka i podeszwa, a często i ściany przekątne, zostają całkowicie
pozbawione rogu pokrywają się silnie rozrośniętymi kalafiorowatymi naroślami. Są one
bardzo nietrwałe i w razie najmniejszego obrażenia występuje trudny do zahamowania
krwotok.
4.Ochwat
Zapalenia tworzywa kopytowego powodującego silną kulawiznę i bolesność, najczęściej
występuje w kończynach przednich.
5.Nagwożdżenie.
Nagwożdżeniem nazywamy ranę w podeszwie spowodowaną przez przekłucia jej ostrym
przedmiotem (szkłem, gwoz
dziem, blachą, ostrym kamieniem itp.), Który przebija część
rogową i kaleczy części rogotwórcze kopyta  są to rany powierzchniowe. Może tez
spowodować uszkodzenie ścięgna, trzeszczki kopytowej lub kości, przebijając się przez
strzałkę  są to rany głębokie. Niekiedy stąpnięcie na gruby, mocny gwóz
dz
może
doprowadzić do złamania kości kopytowej, trzeszczki kopytowej a nawet kości koronowej.
6.Zagwożdżenie.
Jest to uszkodzenie tworzywa kopytowego wbijanym podkowiakiem lub ucisk na
tworzywo rogotwórcze, jaki wywiera z
le wbity podkowiak. W przypadku skaleczenia
tworzywa (ukłucie) koń, czując ból, szarpie nogą i wyrywa przytrzymywaną kończynę
a wyjęty natychmiast podkowiak może być zakrwawiony.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Często jednak koń odczuwa ból dopiero w chwili przyciągania podkowiaka. Jeżeli nie
doszło do skaleczenia tworzywa, lecz wygięty podkowiak uciska je, wówczas ból jest
mniejszy i występuje zazwyczaj kilka dni po ucisku, wtedy też koń zaczyna kuleć. W takim
przypadku należy kopyto dokładnie zbadać. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na
wysokość i rozmieszczenie nitów.
7.Zatrat.
Zatratem nazywamy uszkodzenie korony lub piętek na skutek skaleczenia hacelem albo
ostrą krawędzią podkowy. Jest to najczęściej rana tłuczona lub tłoczono  szarpana różnej
głębokości. Róg mniej lub więcej oddziela się od części twórczych i następuje ropienie.
Nieprawidłowości puszki kopytowej.
1.Szczeliny:
Szczeliną nazywamy rozdzielenie rogu kopytowego wzdłuż blaszek rogowych. U koni
wierzchowych występują one przede wszystkim na kończynach przednich, głównie w części
grzbietowej, natomiast u koni pociągowych na ścianach kopyt tylnych. Zależnie od tego, na
której części ściany rogowej się znajdują, dzielimy je na:
- szczeliny ścian grzbietowych,
- szczeliny ścian bocznych,
- szczeliny ścian przekątnych,
- szczeliny ścian przyśrodkowych.
Bywają one płytkie, jeżeli tylko wierzchnia warstwa ściany jest pęknięta, lub głębokie,
gdy przenikają do warstwy twórczej. Mogą one wywołać kulawiznę, gdyż na skutek ruchu
pękniętych ścian, części twórcze wciśnięte pomiędzy brzegi szczeliny, doznają ucisku. Może
to także spowodować krwawienie lub proces ropny. Szczeliny mogą biec zarówno od korony
ku podeszwie ( szczelina koronowa) jak i odwrotnie (szczelina podeszwowa). Szczeliny
ciągnące się od brzegu koronowego puszki rogowej do podeszwy nazywają się zupełnymi.
2.Rozpadlina:
Rozpadliną nazywa się poprzeczne w stosunku do rurek rogu pęknięcie ściany rogowej,
równolegle do korony. Rozpadliny mogą występować na wszystkich kopytach, najczęściej
stwierdza się je jednak na kopytach przednich. Pod względem głębokości dzieli się je na:
- powierzchniowe,
- głębokie,
- przenikajÄ…ce.
Dwie pierwsze nie są bolesne, ostatnie wywołują kulawiznę, gdy pod rogiem rozwija się
zapalenie ropne i obumiera tworzywo.
3.Åšciana pusta:
Jest to oddzielenie się zewnętrznej warstwy rogowej  włóknistej, od warstwy
wewnętrznej  listkowej. Oddzielenie to powoduje uwypuklenie puszki kopytowej a przy
opukiwaniu daje oddz
więk próżni.
Wiele wad postawy i kopyt możemy zidentyfikować obserwując chód konia. Chód
oceniamy z przodu z tyłu i z boku.
Przy ruchu prawidłowym kończyny przenoszone są w dwóch płaszczyznach
równoległych. Warunkiem takiego chodu jest prawidłowa postawa kończyn i zginanie stawów
dokładnie w kierunku ruchu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Rys. 14. Prawidłowy chód konia [2, s. 40].
Chód nieprawidłowy jest wtedy, gdy różne części kończyn zataczają w czasie ruchu łuki
na zewnątrz lub do wewnątrz od wymienionych płaszczyzn.
Rys. 15 .Chody wadliwe A-strychowanie, B-chód tancerski, C-bilardowanie, D-chód lisa [2, s. 42].
Chód oceniany z boku pozwala na wyraz
ne określenie wad budowy kopyta takich jak
kopyto tępokończyste i ostrokończyste.
Rys. 16. Chód oceniany z boku A-prawidłowy, B-przy kopycie tępokończystym
C-przy kopycie ostrokończastym [2, s. 44].
Codzienne zabiegi pielęgnacyjne są najprostszą, najtańszą i bezwzględnie konieczną
formą dbałości o zdrowie konia. Zgodnie z zaleceniami, przynajmniej dwa razy w ciągu dnia
powinniśmy oczyścić dokładnie ściany i podeszwy kopyt, szczególnie przed wyprowadzeniem
koni na pastwisko, wybieg lub przed jazdÄ… oraz po powrocie.
Pierwsze, poranne czyszczenie ma na celu usunięcie z podeszwy wymieszanej z nawozem
ściółki oraz sprawdzenie stanu puszki kopytowej. Czyszczenie przed jazdą zabezpiecza przed
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
skutkami ewentualnej obecności ciała obcego, które mogłoby spowodować kontuzję lub
uszkodzenie podeszwy kopyta.
Po powrocie do stajni wyczyszczenie i sprawdzenie kopyta pozwala ocenić, czy podczas
jazdy nie nastąpiło uszkodzenie puszki kopytowej i czy w obrębie części przyziemnej nie
utkwiły kamienie, patyki, kawałki szkła lub metalu.
Rys. 17. Czyszczenie kopyt [ 3 ].
Zaniedbania w tym zakresie mogą być przyczyną podbić, kulawizn i uszkodzeń kopyta,
które często uniemożliwiają normalne użytkowanie koni.
Narzędzia używane do czyszczenia kopyt:
- Kopystka - oczyszczanie rowków przystrzałkowych, rowka środkowego strzałki oraz
przestrzeni pomiędzy podeszwą kopyta i wewnętrzną krawędzią podkowy.
- Szczotka ryżowa lub z tworzywa sztucznego - usuwanie błota i brudu z puszki kopytowej.
- Szczotka lub gąbka do mycia - po wstępnym oczyszczeniu kopyt, do mycia kopyta
szczotką lub gąbką, najlepiej z użyciem strumienia wody z węża.
- Pędzel  niezbyt duży, okrągły lub płaski, do nakładania preparatów ochronnych takich
jak smary, pasty lub oleje do kopyt.
Dla utrzymania dobrej jakości rogu puszki kopytowej, wtedy, kiedy jest to niezbędne,
stosuje się różne substancje wspomagające lub poprawiające jej strukturę, wytrzymałość
i elastyczność. Wyróżnić można preparaty natłuszczające, izolujące i nawilżające są to zwykle
wieloskładnikowe produkty zawierające dodatki pielęgnacyjne, uelastyczniające róg
kopytowy, poprawiające ukrwienie tkanki rogotwórczej, pobudzające proces jej rozrostu,
redukujące procesy zapalne tkanek, a także hamujące rozwój bakterii i grzybów.
Kopyta suche, pękające, o łamliwym rogu wymagają częstego nawilżania. Najprościej,
jednak niezbyt skutecznie, można robić to przez polewanie wodą z węża. W celu nawilżania
radykalnego, można zastosować dłuższe przebywanie konia na podłożu z nasączonego wodą
piasku lub gliny, nawet do kilku godzin dziennie. Można też przeprowadzać częste mycie
kopyt i okolic z użyciem gąbki, równocześnie wykonując masaż kończyn w okolicach
koronki, pobudzając procesy rozwoju tkanki rogotwórczej.
Zabiegi te można powtarzać wielokrotnie w ciągu jednego dnia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rys.18.Polewanie kopyt wodą nawilżanie i oczyszczanie [ 3 ].
Powlekanie warstwą preparatu natłuszczającego zapobiega odparowaniu wilgoci i tworzy
zewnętrzną powłokę ochronną na puszce kopytowej. Różnorodne mieszaniny czynnych
substancji zawartych w preparatach ochronnych pozwalają na dostarczenie składników
odpowiedzialnych za wytrzymałość i elastyczność rogu kopytowego.
W okresie jesienno-zimowym, z powodu nadmiaru wilgoci, długiego przebywania
w boksie i nadmiernego kontaktu kopyt z agresywnÄ… mieszaninÄ… substancji organicznych
zawartych w ściółce, dochodzi do powstania procesów gnilnych w obrębie strzałki. Aby
powstrzymać i zlikwidować te niekorzystne zjawiska stosuje się częste oczyszczanie,
pokrywanie powierzchni całej podeszwy preparatami bakteriobójczymi, przeciwgrzybicznymi
i osuszającymi. Najbardziej popularny dziegieć, stosowany jest przy niewielkich problemach
lub profilaktycznie dwa razy w tygodniu. Nanoszenie go na przyziemną część kopyta za
pomocą pędzla, ze szczególną uwagą na trudno dostępne miejsca takie jak rowki i drobne
pęknięcia znakomicie wysusza podeszwę i powstrzymuje rozwój bakterii i grzybów.
W ostrzejszych przypadkach występowania procesów gnilnych, szczególnie przy problemach
z rowkiem środkowym strzałki, stosuje się zabiegi codzienne, z wykorzystaniem preparatów
takich jak np. nadmanganian potasu, siarczan miedzi lub innych o podobnym działaniu,
zalecanych przez weterynarzy czy też oferowanych przez markowych producentów.
Podstawową okresową czynnością jest rozczyszczanie kopyt. Zabieg ten polega na ścinaniu
nadmiernie wyrośniętego rogu kopytowego połączonym z ewentualną korektą
nieprawidłowego kształtu puszki kopytowej.
Zarówno samo rozczyszczanie kopyt jak i rozczyszczanie pod kątem podkucia, należy
wykonywać w regularnych odstępach czasu. Średnio przyjmuje się, że okres pomiędzy
kolejnymi zabiegami rozczyszczania bÄ…dz
przekuwania, powinien wynosić 6 do 8 tygodni.
Ale i od tej zasady bywają odstępstwa, chociażby przy wystąpieniu uszkodzeń kopyta,
zgubieniu lub poluzowaniu podkowy. Bywają też przypadki szybszego narastania kopyta
spowodowane intensywnością ruchu bądz
cechami osobniczymi naszego konia. Jednak
w prawidłowo przebiegających procesach odbudowy, należy unikać zbyt częstego lub
nadmiernego strugania kopyt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Zabieg rozczyszczania kopyt powinien odbywać się w spokojnym i dobrze oświetlonym
miejscu. Rozpoczyna się go od usunięcia luz
nych zanieczyszczeń przywierających do puszki
kopytowej. Jeżeli poprzednio koń był podkuty należy prawidłowo zdjąć stare podkowy. Za
pomocą rozkuwacza (szeroki, niezbyt ostro zakończony kawałek metalu z rękojeścią) i młotka
odgina się końce podkowiaków, aby ułatwić póz
niejsze ich wyciągnięcie. Obcęgami podrywa
się podkowę od kopyta, luzując a następnie wyciągając po kolei obcęgami podkowiaki.
Błędem jest odrywanie podkowy razem z podkowiakami, ponieważ powoduje to
powiększenie dziur lub nawet uszkodzenie ścian puszki kopytowej. Szczególną uwagę
zwrócić należy na to, aby wyciągnąć wszystkie podkowiaki w całości, gdyż zaniedbania mogą
spowodować zagwożdżenie przy zakładaniu nowych podków. Po usunięciu starych podków
należy ponownie dokonać oględzin kopyt na prostym podłożu.
Obcęgi do wyciągania gwoz
dzi. MÅ‚otek kowalski.
Cęgi do obcinania brzegu podstawowego puszki
kopytowej. Wykonane z wysokiej jakości stali,
Obcęgi do nitowania  krokodylki.
z ostrymi krawędziami tnącymi i długimi rękojeściami ,
aby mogły być stosowane z wykorzystaniem jednej ręki.
Młotek do podkuwania. Obcęgi do zrywania podków.
Młotek skórzany do pobijania tasaka.
Tarnik kowalski.
Nóż kowalski obustronny nóż kowalski lewy nóż
kowalski prawy do strugania podeszwy, korekcji strzałki Ostrzałka.
i rowków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Tasak obcinania brzegu podstawowego i podeszwy
kopyta, zakończony tępą krawędzią, aby zapobiec
Rozkuwacz - rozczyszczacz .
podcinaniu strzałki podczas ścinania rogu podeszwy.
Rys. 19. Narzędzia używane w rozczyszczaniu i podkuwaniu [4].
Symetryczne ułożenie ścian kopyta i linii koronki, równa wysokość piętek, właściwa
proporcja między długością ściany przedniej i ścianami wsporowymi to podstawowe kryteria
tej oceny. Na jej podstawie ustala się sposób i wielkość korekcji puszki kopytowej. Wcześniej
jako jeden z wyznaczników prawidłowej postawy określono prosty przebieg osi kopytowo-
pęcinowej, jednak na tym etapie do podkuwacza należy ustalenie kierunków korekcji
z uwzględnieniem indywidualnych cech budowy. Konie o tzw. niedz
wiedziej Å‚apie
i załamanej osi kopytowo-pęcinowej nigdy nie będą doprowadzone do teoretycznej  prostej
postawy. Podstawową zasadą przy struganiu puszki kopytowej jest usuwanie tylko zbędnej,
martwej, spękanej lub uszkodzonej warstwy rogu, w najmniejszym możliwym stopniu.
Zmiany ustawienia kopyta nie mogą być radykalne, aby jednorazowo nie spowodować
nadmiernego przestawienia współpracujących ze kości stawowych i wiązadeł zmieniając
jednocześnie wcześniej funkcjonujący rozkład obciążeń.
Rys. 20. Obcinanie brzegu podstawowego Rys. 21. Obcinanie brzegu podstawowego puszki
puszki kopytowej cęgami. [2, s. 115]. kopytowej i podeszwy nożem wałkowym. [2, s. 115].
Etapy rozczyszczania:
- rozczyszczanie rozpoczynamy od wewnętrznej lub bardziej zużytej strony kopyta
(krawędzi brzegu podstawowego), zaczynając od tylnej części ściany wsporowej
i przesuwając się w kierunku ściany przedniej. Powtarzamy tą operację dla ściany
zewnętrznej. Przycinanie ścian w rejonie kątów wsporowych przeprowadzamy tylko
w minimalnym stopniu, aby nie powodować spłaszczania podeszwy kopyta, ponieważ
podczas pracy kopyta, również na podkowie, następuje ścieranie się tej części puszki
kopytowej. Wielkość cięcia powinna obejmować cały brzeg podstawowy  ścianę, linię
białą i kilkumilimetrowy (3  5 mm) pas podeszwy. Zabieg ten można wykonać
wykorzystując cęgi lub nóż wałkowy z pobijakiem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- za pomocą noża wałkowego lub noża do strugania usuwamy spękaną warstwę rogu
podeszwy, na całej powierzchni od brzegu podstawowego do rowka przystrzałkowego.
Zabieg należy przeprowadzać bardzo starannie , aby w efekcie uzyskać równą
powierzchnię bez podcięć, które mogłyby powodować niewłaściwe funkcjonowanie
ściany kopyta spowodowane brakiem kontaktu brzegu podstawowego z podłożem lub
podkową. Z podeszwy usuwa się tylko martwą, spękaną lub uszkodzoną część rogu,
Rys. 22. Struganie podeszwy nożem kopytowym. [2, s. 115].
- korekcja strzałki rogowej polegająca na usunięciu postrzępionych fragmentów,
wyrównaniu kształtu i dokładnym oczyszczeniu rowków przystrzałkowych oraz rowka
środkowego strzałki. Zapobiega się w ten sposób rozwojowi procesów gnilnych w trudno
dostępnych miejscach. Wykorzystuje się do tego nóż kopytowy jedno- lub dwustronny
z zagiętym końcem, co zabezpiecza przed spowodowaniem niepożądanych nacięć w głąb
podeszwy,
Rys. 23. Korekcja strzałki rogowej i rowków
Rys.24 Wyrównywanie brzegu podstawowego i
krawędzi kopyta tarnikiem. [2, s.117].
przystrzałkowych nożem kopytowym. [2, s. 116].
- tarnikowanie jest końcowym zabiegiem formującym brzeg podstawowy i podeszwę
kopyta. Przeprowadza się je, trzymając tarnik sztywno w dłoni i podparty o przedramię,
ułożony w płaszczyz
nie brzegu podstawowego, rozpoczynajÄ…c od kÄ…ta wsporowego w
kierunku ściany przedniej. Następnie operację powtarzamy dla drugiej strony kopyta.
Niewłaściwe jest tarnikowanie w poprzek kopyta z naruszeniem rogu strzałki.
- obrobienie tarnikiem krawędzi podeszwy, w celu likwidacji ostrego kształtu
i zabezpieczenia ściany kopyta przed wyłamywaniem. Tarnik musi być prowadzony od
ściany w kierunku podeszwy kopyta.
Po rozczyszczeniu należy przeprowadzić powtórną ocenę kształtu i postawy kopyt oraz
dokonać oględzin konia w ruchu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Dla potwierdzenia właściwie wykonanego zabiegu można pomierzyć kąt pomiędzy
krawędzią czołową i podeszwą kopyta oraz wysokości ścian puszki kopytowej. Te wielkości,
informacje na temat szczególnych cech konia, właściwości jego kopyt oraz terminie
przeprowadzenia kolejnego zabiegu rozczyszczania powinny znalez
ć się w notatniku
podkuwacza.
Zasady bezpiecznego obchodzenia siÄ™ z koniem:
- w każdej sytuacji, zbliżając się do konia uprzedzić go głosem,
- obszar za linią tylnych nóg traktować jako strefę szczególnego zagrożenia,
- postępować ze zwierzęciem łagodnie, spokojnie, unikać wszelkich niepotrzebnych
hałasów,
- nie bić konia
- pamiętać, że krzyk jest oznaka bezsilności,
- zbadać w każdym przypadku przyczyny oporu konia i tylko w ostateczności stosować
środki poskramiające.
Trzymanie kończyn konia podczas zabiegów pielęgnacyjnych, tj. czyszczenia, rozczyszczania
i podkuwania, może być zajęciem bardzo trudnym, a czasem nawet niebezpiecznym. Istotne jest
właściwe postępowanie z koniem oraz przyzwyczajenie go do tych czynności. Decydujące
znaczenie ma wychowywanie z
rebięcia od urodzenia.
Zabiegi pielęgnujące kończyny przeprowadza się w boksie, stanowisku lub przy
koniowiązie. Ważny jest sposób przywiązania konia, gdyż może to decydować o
bezpieczeństwie zwierzęcia i osoby obsługującej. Koniowi należy włożyć mocny kantar,
najlepiej skórzany. Podczas podnoszenia kończyn, zwierzęta, szczególnie młode, mogą
cofać się lub wieszać na uwiązie. Element, do którego przywiązywany jest koń, powinien być
stabilny, by nie mógł on go ruszyć. W boksie lub stanowisku najlepiej przymocować konia do
pierścienia przytwierdzonego do ściany w sposób trwały. Do wiązania należy użyć liny
zakończonej karabińczykiem obrotowym. Lina zawiązywana jest na węzeł, który nie zaciska się
podczas cofania siÄ™ konia . W tym celu koniec liny przerzucony przez koniowiÄ…z owija siÄ™
wokół liny przed kółkiem i w uzyskaną pętlę wsuwa złożony koniec (tak jak przy wiązaniu
sznurówki). Po silnym pociągnięciu za luz
ny koniec węzeł powinien się rozwiązać.
Rys. 25. Bezpieczny węzeł [2, s. 260].
W przypadku, gdyby koń zawisł na linie po upadku, można ją przeciąć. A
ańcuchów
nie powinno się używać do unieruchamiania koni.
Budowa konia przypomina prostopadłościan o względnie malej podstawie, co sprawia, że
jego równowaga łatwo ulega zachwianiu. Podnosząc kończynę nie wolno odciągać jej
równocześnie w bok, gdyż zwierzę, ratując się przed upadkiem, wyrywa ją. Przystępując do
podnoszenia kończyn należy starać się o zdobycie zaufania konia, poprzez łagodne, spokojne
i stanowcze postępowanie. Konia trzeba ustawić na czterech kończynach na równym
i twardym podłożu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Należy stanąć tyłem do głowy konia obok kończyny przedniej.
Rys. 26. Etapy podnoszenia kończyny przedniej [2, s.261].
Rękę przesuwa się od łopatki w kierunku ku dołowi, przechodząc na wewnętrzną stronę
kończyny. Nagłe dotknięcie nadpęcia lub pęciny mogłoby spowodować niebezpieczną reakcję
konia. Należy uchwycić za nadpęcie bliższą koniowi ręką, zamykając na niej palce
podchwytem od wewnÄ…trz i zaciskajÄ…c kciuk.
Równocześnie bark osoby podnoszącej powinien być w delikatnym kontakcie z ciałem
konia, co pozwala wyczuwać rozluz
nienie i napięcie mięśni oraz ostrzega przed mogącą
nastąpić gwałtowną reakcją zwierzęcia. Koń ufny i spokojny często sam podnosi kończynę w
tym momencie. Jeśli jej nie podniesie, należy spowodować przeniesienie masy ciała
zwierzęcia na kończynę sąsiednią poprzez lekkie pchnięcie konia barkiem.
Silny i stały nacisk wywoła reakcję przeciwną, czyli dociążenie kończyny podnoszonej.
Kończynę trzeba utrzymywać za pęcinę podchwytem od wewnątrz zdecydowanie i na tyle
elastycznie, by koń nie mógł opierać się na osobie trzymającej. Stać należy w lekkim rozkroku
z nogą bliższą koniowi wysuniętą do przodu (ku tyłowi w stosunku do konia). Ze względu na
zachowanie bezpieczeństwa nie powinno się trzymać przedramienia konia pod pachą. W celu
stabilności chwytu można lekko oprzeć staw nadgarstkowy konia o zewnętrzną część swojego
uda.
Przy podnoszeniu kończyny tylnej zasady postępowania są podobne. Konie kończyną
tylną mogą kopać nie tylko w tył, ale także w przód i w bok. Kończynę najpierw podnosi się
za nadpęcie ręką bliższą koniowi, a następnie wyciąga w tył wzdłuż linii jego ciała. Nie wolno
odciągać kończyny w bok. Po wyciągnięciu kończyny do tyłu trzyma się ją podchwytem za
pęcinę. Osoba trzymająca może oprzeć zgięty staw pęcinowy o własne udo bliższe koniowi.
Jeżeli to możliwe, obejmuje się kończynę tak, aby staw skokowy znalazł się pod pachą
trzymającego. Aby ułatwić rozczyszczaczowi obcinanie rogu, drugą ręką podpiera się kopyto.
Nie wolno wysuwać palców poza obręb kopyta ze względu na możliwość skaleczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Rys. 27 .Etapy podnoszenia kończyny tylnej [2, s. 262].
Podnoszenie kończyn w opisany sposób wykonuje się przy codziennym czyszczeniu kopyt
oraz przy rozczyszczaniu i podkuwaniu, gdy kończynę unosi pomocnik. Rozczyszczacze
i podkuwacze często trzymają kończyny konia samodzielnie, stosując podobny sposób
podnoszenia, a podczas pracy utrzymując kończynę konia między swoimi udami lub
w przypadku kończyny tylnej opierając ją o udo bliższe konia . W celu zabezpieczenia
odzieży i ud przed uszkodzeniem zakładają oni skórzane nogawice.
.
Rys. 28.Trzymanie kończyny przedniej przez podkuwacza [2, s. 263].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 29. Trzymanie kończyny tylnej przez podkuwacza; A  miedzy udami, B- na udzie [2, s. 264]
Podnoszenie kończyn za pomocą liny
Niekiedy konie narowiste lub przestraszone mogą być niebezpieczne i wymagać
zastosowania specjalnych sposobów podnoszenia kończyn z użyciem liny.
Rys. 27 .Sposób zawiązywania liny zabezpieczający
przed zerwaniem kantara [2, s. 265].
Rys. 30. Podnoszenie kończyny tylnej przy użyciu pęta specjalnych lin [2, s. 266].
Najczęściej stosuje się wtedy skórzane pęto z wszytym metalowym półpierścieniem.
Może być ono zapinane na sprzączkę lub zakończone dwoma pierścieniami (tzw. ściągane).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Pęto zakłada się na pęcinę podnoszonej kończyny tak, aby sprzączka znajdowała się na
zewnątrz. Używa się liny mocnej, elastycznej, najlepiej alpinistycznej, o grubości powyżej
1 cm i długości około 4,5 m, zakończonej pętlą. Przy braku odpowiedniej liny można użyć
postronka, chociaż jest on za krótki, a jego cienka końcówka utrudnia pewny uchwyt. Koń
powinien być uwiązany krótko do kółka umocowanego na poziomie głowy, by nie mógł się
wspinać. Przy podnoszeniu kończyny przedniej do półpierścienia pęta mocuje się linę, która
jest przekładana przez grzbiet konia i trzymana z drugiej strony przez pomocnika. Ciągnie on
linę w dół, dzięki czemu koń, który wyrywa kończynę, obciąża własny grzbiet.
Podczas zakładania pęta na pęcinę tylną należy pamiętać o podniesieniu kończyny
przedniej po tej samej stronie, co zapobiega kopnięciu przez konie wrażliwe na dotyk. Linę
mocuje się najpierw do ogona. Włosie ogona skręca się i zagina do góry, poniżej rzepu. Na
zawinięty ogon zakłada się pętlę liny, a następnie jej koniec przeciąga przez pętlę ogona.
Koniec liny należy przełożyć dwukrotnie przez półpierścień pęta na pęcinie i przekazać
go pomocnikowi. Po podniesieniu kończyny pomocnik naciąga linę w przedłużeniu
kręgosłupa konia. Zwykle po kilku szarpnięciach koń przestaje wyrywać kończynę. Druga
osoba musi podtrzymywać kończynę do zabiegu. Przy zastosowaniu tego sposobu istnieje
ryzyko zerwania lub zsunięcia się liny z ogona, w związku, z czym należy kontrolować jej
umocowanie.Wymienione sposoby podnoszenia kończyn za pomocą liny powinno się
ograniczyć tylko do koni niebezpiecznych.
Poskramianie fizyczne
Fizyczne sposoby poskramiania polegają na wywołaniu bodz
ca bólowego i odwróceniu
uwagi zwierzęcia oraz częściowo wzbudzeniu odruchów ze strony układu przywspólczulnego.
Przy takim poskramianiu należy zmniejszać lub zwiększać ucisk na tkanki stosownie do
reakcji konia.
Można zastosować następujące sposoby.
Skręcenie wargi górnej. Wargę skręca się lewą ręką, w tym czasie prawą trzymając konia
za ogłowie. Skręcenie wargi stosowane z wyczuciem powoduje chwilowe znieruchomienie
konia.
Skręcenie małżowiny usznej. Wywołuje podobny efekt, jak skręcenie wargi górnej.
Założenie dutki. Za pomocą dutki ściska się górną wargę. Stosuje się dutkę kleszczową
drewnianą lub dutkę z pętlą.
Rys. 31. Dutka kleszczowa (A) i dutka z pętlą (B) [2, s. 267].
Dutka kleszczowa składa się z dwóch ramion połączonych krótkim rzemieniem. Zakłada
się ją, trzymając wargę konia w lewej ręce. Jedno ramię dutki przekłada się nad lewą ręką,
a następnie prawą chwyta się obydwa ramiona, ściskając wargę. Dutka z pętlą jest to
drewniany trzonek zakończony pętlą z grubego rzemienia lub plecionego sznurka. Pętlę
zakłada się na lewą dłoń i chwyta nią za górną wargę. Następnie zsuwa się pętlę na wargę
i szybko ją skręca, obracając trzonek. Nie wolno tak skręcać dutki, aby zacisnąć otwory
nosowe konia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Należy pamiętać, że w zaciśniętej wardze krążenie krwi jest upośledzone, dlatego ucisk
nie może trwać dłużej niż kilka minut. Po zdjęciu dutki wargę należy rozmasować.
Wykorzystywany czasem poskrom służy do unieruchomienia konia. Przy rozczyszczaniu
i podkuwaniu może być używany tylko w ostateczności, gdyż stwarza zagrożenie zerwania
ścięgien i więzadeł. Ponadto koń zapamiętuje sobie stres wywołany w tych okolicznościach
i przy następnym zabiegu może być trudniejszy do opanowania. Poskrom jest również
niewygodny ze względu na ograniczony dostęp do zwierzęcia. Koniowi powinno się
uniemożliwić wyskakiwanie za pomocą liny przywiązanej z obu stron poskromu
i przeprowadzonej przez grzbiet.
Rys. 32. Poskrom [2, s. 268]
Farmakologiczne uspokajanie konia
Konie bardzo niespokojne lub, co zdarza się częściej, nieprzyzwyczajone do zabiegów
pielęgnacyjnych, można uspokoić za pomocą środków farmakologicznych. Niektóre z nich
działają również przeciwbólowo i wtedy określa się, że wywołują stan bezbolesności.
Konie przed planowanym podkuciem, minimum 12 godzin wcześniej nie powinny
przyjmować pokarmów stałych, przy zapewnionym dostępie do wody. Przestrzeganie tego
warunku pozwala na stosowanie mniejszych dawek środków uspokajających, co przy pewnym
doświadczeniu, zwiększa przewidywalność stopnia uspokojenia i łączy się ze zmniejszeniem
ryzyka wystąpienia powikłań, szczególnie ze strony układów krążenia i oddechowego.
Obecnie stosowane środki uspokajające można podawać doustnie, domięśniowo i dożylnie.
Farmakologiczne uspokajanie powinno być przeprowadzone po konsultacji z lekarzem
weterynarii i przy jego udziale lub kontroli.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosuje się bezpieczny węzeł w wiązaniu konia?
2. Jakie znasz elementy budowy kopyta końskiego?
3. Co zaliczamy do podstawowych narzędzi stosowanych w rozczyszczaniu?
4. Co rozumiesz pod pojęciem kopyto tępokończyste?
5. Jakie znasz metody unoszenia kończyn konia?
6. Jakie znasz rodzaje wad postawy u koni?
7. Na czym polegają zabiegi pielęgnacyjne
8. Jakie są etapy rozczyszczania kopyta końskiego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określanie wad postawy występujących u koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować wady postawy występujące u koni,
2) scharakteryzować każdą z zauważonych wad,
3) określić wpływ wady postawy konia na kopyta.
Wyposażenie stanowiska pracy: ,
zdjęcia przednich i tylnych kończyn końskich,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Trzymanie i poskramianie konia podczas kucia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiednie narzędzia i elementy służące do mocowania konia,
2) wykonać bezpieczny węzeł
3) określić postawę jaką należy przyjąć przy kuciu konia bez pomocnika,
4) określić postawę jaką należy przyjąć przy kuciu konia z pomocnikiem,
5) dobrać środki poskromu fizycznego,
6) określić możliwe do użycia farmakologiczne środki poskromu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
koniowiÄ…z,
środki poskromu fizycznego,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie chodów koni.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować prawidłowy chód konia,
2) zidentyfikować chody nieprawidłowe,
3) określić związek pomiędzy wadą postawy i nieprawidłowym chodem konia
Wyposażenie stanowiska pracy: ,
film dydaktyczny lub plansze ilustrujÄ…ce chody koni,
modele kopyt końskich,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Ćwiczenie 4
Określanie elementów budowy kopyta końskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować elementy zewnętrznej części kopyta (puszki kopytowej),
2) zidentyfikować elementy wewnętrznej części kopyta (podeszwy),
3) wyjaśnić znaczenie podkuwania kopyt w odniesieniu do ich budowy,
Wyposażenie stanowiska pracy: ,
modele kopyt końskich,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Określanie nieprawidłowości puszki kopytowej u konia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zająć prawidłową pozycję względem konia,
2) prawidłowo unieść kończyny zwierzęcia,
3) dokonać oglądu kopyta,
4) zidentyfikować rodzaje występujących nieprawidłowości puszki kopytowej,
5) objaśnić sposób postępowania w przypadku określonych nieprawidłowości.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
żywe zwierzę lub modele kopyt o nieprawidłowych puszkach kopytowych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 6
Usuwanie z podeszwy spękanej warstwy rogu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) objaśnić konieczność wykonania zabiegu.
2) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania zabiegu,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi poprzez ich wzrokowe oględziny
4) prawidłowo usunąć starą podkowę,
5) prawidłowo usunąć spękaną warstwę rogu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
żywe zwierzę lub modele kopyt,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Ćwiczenie 7
Udzielanie pierwszej pomocy osobie poszkodowanej w przypadku ugryzienia, kopnięcia,
przygniecenia przez konia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać środki poskromu konia,
2) określić rodzaj uszkodzenia ciała człowieka,
3) dobrać metodę udzielania pierwszej pomocy w zależności od rodzaju uszkodzenia ciała,
4) określić stan fizyczny poszkodowanego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
środki poskromu fizycznego koni,
środki i materiały do udzielenia doraz
nej pomocy,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić znaczenie zabiegów pielęgnacyjnych kopyt końskich,
2) zdefiniować pojęcie kopyta ostrokończystego,
3) opisać zasady postępowania z koniem,
4) scharakteryzować budowę kopyta,
5) dobrać narzędzia niezbędne do rozczyszczania kopyt końskich.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.2 Podkuwanie kopyt końskich
4.2.1. Materiał nauczania
Podkuwanie kopyt końskich.
Zasadniczym celem stosowania podków jest zabezpieczenie kopyta przed nadmiernym
ścieraniem się, zabezpieczenie przed uszkodzeniem podeszwy i zmniejszenie wrażliwości na
oddziaływanie kamienistego lub zamarzniętego podłoża. Często poprawia to pewność chodu,
wydłuża wykrok, a poprzez zastosowanie podków hacelowych pozwala radykalnie zmniejszyć
zagrożenie poślizgiem na śniegu, lodzie lub trawie.
Podkowy specjalne umożliwiają korektę rozkładu sił przy nieprawidłowej budowie puszki
kopytowej, przyspieszają regenerację kopyt uszkodzonych i leczenie niektórych wad
i schorzeń układu ruchu.
Średnio przyjmuje się, że czas pomiędzy kolejnymi zabiegami podkuwania
i rozczyszczania powinien wynosić około sześciu tygodni. Przed rozpoczęciem strugania
kopyta, podkuwacz powinien obejrzeć konia w postawie spoczynkowej oraz w ruchu na
prostym i twardym podłożu. Obserwacja ta powinna dać odpowiedz
na pytania dotyczÄ…ce:
kształtu puszki kopytowej we wszystkich płaszczyznach,
zmian kształtu w okresie od ostatniej korekcji,
przebiegu osi kopytowo-pęcinowej w pozycji spoczynkowej,
przebiegu osi kończyn w widoku z boku, od przodu i z tyłu,
toru kopyt zataczanego podczas ruchu konia,
wzajemnych relacji między postawą konia, ruchem kończyn i kształtem kopyta.
Podkowy dostosowane są do różnej wielkości kopyt, z podziałem na nogi przednie i tylne,
a u niektórych producentów także z podziałem na lewą i prawą stronę. Takie zróżnicowanie
pozwala na zmniejszenie pracochłonności w dopasowaniu podkowy do kopyta.
Dla większości koni wierzchowych typowe podkowy odkuwane są maszynowo ze sztabki
stalowej o grubości około 8 mm i szerokości około 22 mm. W oznaczeniach producentów
wielkość określona jest najczęściej cyfrą w porządku rosnącym. Przeznaczenie na nogę prawą
lub lewą oznacza się literą. a w niektórych przypadkach podaje się również ciężar, nietypową
grubość i szerokość podków.
Jednak są również negatywne aspekty podkuwania: unieruchomienie części puszki
kopytowej ograniczające jej mechanikę, zmniejszenie kontaktu strzałki z podłożem, wzrost
obciążeń kończyn poprzez zwiększenie występujących sił o ciężar podków. Poprzez częste
wbijanie podkowiaków uszkodzeniu ulegają ściany kopyta. Z tych powodów konie młode
i wyścigowe podkuwa się cienkimi podkowami o jak najmniejszej masie, a w niektórych
przypadkach zdejmuje się podkowy po wyścigach lub rajdach.
Podkowy sportowe o budowie
Podkowy zwykłe : dostosowanej do przepisów Podkowy aluminiowe ze specjalnego
A- szerokość, B- wysokość. zawartych w Prawidłach stopu do stosowania na wyścigach.
Wyścigowych.
Rys. 33. Rodzaje podków [2, s. 164].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Podkowy zwykłe są przeznaczone dla koni o kopytach zdrowych, o prawidłowym
kształcie kopyta, najpopularniejsze to obecnie pantoflowe i hacelowi.
Podkowa pantoflowa Podkowa warszawska
Rys. 34. Rodzaje podków [2, s. 157,162].
Podkowa warszawska jest przystosowana dla koni pociągowych, które pracują na asfalcie
lub bruku. W przodku ma zębiec lub hacele, końce ramion połączone są metalową poprzeczką
do której od strony przyziemnej przynitowany jest gruby pasek gumy.
Rys. 35.Budowa podkowy [2, s. 147]
Przodek podkowy; 2. Ramię podkowy; 3. Rowek na główki podkowiaków; 4. Otwory na podkowiaki; 5. Stok podkowy
( zmniejsza jej ciężar); 6. Powierzchnia nośna; 7. Kapturek (najczęściej jeden na podkowach przednich, dwa na podkowach
tylnych); 8. Wybuchtowanie (zmniejsza powierzchnię przylegania do podeszwy); 9. Powierzchnia boczna zewnętrzna;
10. Powierzchnia boczna wewnętrzna; 11. Załamanie górnej krawędzi zewnętrznej ograniczające ryzyko  łapania się
(przydeptywania innÄ… nogÄ…).
Przed przystąpieniem do czynności bezpośrednio związanych podkuwanie konia, trzeba
ocenić, jakie wady i zalety posiadają kończyny danego konia. Trzeba także zorientować się,
do jakiej pracy będzie służył. Po ocenie przystępujemy do zdjęcia starej podkowy. Odginamy
ostrożnie podkowiaki a następnie podważamy obcęgami podkowę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Kolejną naszą czynnością jest przygotowanie kopyta. Dobieramy i dopasowujemy
podkowę. Do przymocowania podkowy do kopyta używa się specjalnego rodzaju gwoz
dzi
zwanych podkowiakami.
Zasadnicze cechy różniące podkowiaka od typowego gwoz
dzia to prostokątny kształt
przekroju na prawie całej długości, a także niesymetryczność kształtu w rejonie grota,
zwiększająca szanse na prawidłowy tor podkowiaka przy przejściu przez ścianę kopyta.
Podkowiaki muszą być dopasowane do podków i wielkości kopyta, dlatego wytwórcy
oferują wiele typów w różnych rozmiarach.
Rys. 36. Budowa podkowiaka [ 2, s. 152 ].
1. Główka  umiejscowiona w rowku podkowy i wystająca poniżej powierzchni przyziemnej; 2. Szyjka 
fragment przechodzący przez podkowę; 3. Trzon  fragment przechodzący przez linię białą i ścianę kopyta;
4. Klinek  fragment wychodzÄ…cy na zewnÄ…trz puszki kopytowe; 5. Kierownik  Å‚ukowato i niesymetrycznie
ustawiona względem osi symetrii podkowiaka powierzchnia prowadząca.
W celu zapewnienia bezpiecznej jazdy po śliskiej nawierzchni stosuje się hacele wkręcane
w gwintowane otwory, wykonane na końcach ramion podkowy.
Rys. 37. Podkowa hacelowi [2, s. 157]. Rys. 38. Podkowa sztyftowa [2, s. 160].
Hacele to metalowe odkuwki, ukształtowanie odpowiednio od podłoża, na którym mają
być używane. Skrajnie różniące się modele to krótkie, płaskie, zakończone widiowym
czubkiem hacele na podłoże lodowe i długie, często tępo zakończone hacele do jazdy na
podłożu trawiastym. Ponieważ ich stosowanie zmienia mechanikę ruchu kopyt i kończyn, nie
należy nadużywać takich rozwiązań. Obowiązkowo trzeba przestrzegać wykręcania haceli po
odprowadzeniu konia do boksu (ze względu na możliwość poranienia się podczas kładzenia
i wstawania) oraz w czasie wspólnego przebywania z innymi końmi na pastwisku lub wybiegu
(możliwość zranienia innych koni).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 39. Hacele. [2, s. 159].
Wybór odpowiedniego rodzaju i wielkości podków jest pierwszym etapem
dopasowywania. Następnym zadaniem podkuwacza jest precyzyjne dopasowywanie ich
kształtu do kształtu każdego z kopyt. Naczelną zasadą jest, że zawsze dopasowuje się
podkowę do kopyta , a nie kopyto do podkowy. Wcześniej prawidłowo rozczyszczone kopyto
musi spełniać wszystkie wymagania odnośnie kształtów puszki kopytowej i ustawienia osi
pęcinowo-kopytowej.
Dopasowywanie kształtu podkowy do kopyta przeprowadza się w procesach na zimno lub
na gorąco. W obu przypadkach należy tak ukształtować podkowy, aby poprzez otwory na
podkowiaki widoczna była linia biała i tylko w jej środek należy wbijać podkowiaki.
Metoda dopasowywania podków na gorąco pozwala łatwiej uformować jej kształt, jednak
kategorycznie należy przestrzegać właściwej temperatury podkowy przykładanej do podeszwy
kopyta, aby nie dopuścić do głębszego przepalenia rogu. Dopasowywanie na gorąco pozwala
na ustalenie miejsc występowania nierówności podkowy. Niedopuszczalne jest korygowanie
na gorÄ…co z
le wystruganego kopyta.
Metoda dopasowywania na zimno ze względu na twardość zimnej podkowy wymaga
używania większej siły przy modelowaniu właściwego kształtu, a często także
specjalistycznych narzędzi ułatwiających pracę, jak chociażby przyrządu do wyginania
podków.
Prawidłowo ukształtowana podkowa dokładnie przylega do brzegu podstawowego. Na
części przedniej i częściach bocznych powinna nieznacznie (1  2 mm) wystawać poza obrys
kopyta. W rejonie ścian przekątnych może wystawać więcej, zarówno na boki (1/5 do 1/3
szerokości podkowy) jak i za kąty wyporowe kopyta (około 1/2 odcinka wyznaczonego przez
kąt wyporowy i linię pionową od piętki do podłoża). Dopasowanie tylnej części podkowy
pozwala na wykonywanie ruchów ścian przedkątnych, przy odkształceniach puszki kopytowej
wynikających ze zmiennych sił występujących cyklicznie przy odciążaniu i obciążaniu
kopyta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rys. 40. Przybijanie podkowy [ 3 ]. Rys. 41. Kolejność wbijania podkowiaków [2, s.207].
Aby prawidłowo dopasowana podkowa spełniała swoje zadanie musi być trwale
przytwierdzona do kopyta za pomocą podkowiaków. Muszą one być dostosowane rozmiarem
do wielkości dziurek w podkowie.
Przybijanie podkowy rozpoczynamy od wewnętrznej przedniej dziurki, potem przednia
zewnętrzna. Następnie, po odstawieniu nogi na podłoże, sprawdzanie potwierdzające
właściwe ułożenie podkowy, dobicie kapturka i kolejnych podkowiaków, na przemian po obu
stronach kopyta w kierunku piętek.
Każdy podkowiak powinien być przytrzymywany ręką do czasu upewnienia się
o prawidłowym kierunku, a po wyjściu na zewnątrz dobity, zagięty i obcięty na prawidłową
długość wystarczającą na prawidłowe wykonanie zakuwki. Kąt ustawienia podkowiaków w
stosunku do podkowy należy tak dobierać, aby w efekcie uzyskać linie wyjścia z puszki
kopytowej na skośnej linii utworzonej przez podział wysokości ściany na 1/3 jej wysokości od
krawędzi do linii koronki. Można też ustawić wyjścia wszystkich podkowiaków na wysokości
1/3 ściany bocznej, w linii równoległej do krawędzi podstawowej.
Po wbiciu, dogięciu i obcięciu wszystkich podkowiaków wykonuje się dociąganie
podkowy, uderzając młotkiem główki i podpierając zakuwki tarnikiem lub obcęgami. Można
też wykorzystać do tego tzw. krokodylki. W końcowym etapie należy opiłować zakuwki,
zakleić stare otwory wypełniaczem (np. silikonem), wypełnić specjalną masą ubytki ścian
i posmarować puszkę preparatem konserwującym kopyto.
Rys. 42. Kopyto podkute [2, s. 201].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 43 Kopyto podkute [2, okładka].
Nawet, jeżeli kucie wykonane zostało prawidłowo i bez oznak zagwożdżenia, konieczne
są oględziny konia w spoczynku i ruchu, aby wyeliminować wystąpienie kulawizny.
Przy oczyszczaniu kopyt przed i po jez
dzie, powinniśmy sprawdzać stan i zamocowanie
podków. Jeżeli ulegną one poluzowaniu, może nastąpić zerwanie podkowy podczas jazdy, a w
rezultacie bardzo często uszkodzenie ścian kopyta przez wyrywane z dużą siłą zagięte
podkowiaki. W takim przypadku zalecane jest wcześniejsze dociągnięcie podkowiaków.
Należy jednak unikać ponownego wbijania podkowiaków w stary otwór, jeżeli nie mamy
pewności, że jest on pusty.
Okres trwałości podków zależy od podłoża i intensywności jazdy. Najczęściej po sześciu
tygodniach wykonuje się rozczyszczenie i jeżeli stan podków nie budzi zastrzeżeń, ponowne
podkucie tymi samymi podkowami. Przy rekreacyjnym użytkowaniu konia trwałość podków
pozwala na ich użytkowanie od trzech do czterech miesięcy.
Korekcyjne podkuwanie kopyt końskich.
Kiedy mamy do czynienia z wadami kopyt spowodowanymi urazami lub
nieprawidłowym zużyciem wynikającym np. z wad postawy konieczne staje się stosowanie
podków nietypowych lub specjalnych .
Nieprawidłowe ustawienie kończyn najczęściej prowadzi do niewłaściwego zużywania
się puszki kopytowej, a zaniedbania właściwej korekcji kształtu powodują kumulowanie się
nieprawidłowości w postaci trwałych zmian zniekształcających kopyta. Poprawę z
le
uformowanego kopyta trzeba robić bardzo ostrożnie i stopniowo, aby poprzez zmienione
ustawienie kończyn nie powodować zmian w rozkładzie obciążenia układu ruchu konia.
Zastosowanie kucia korekcyjnego ma na celu poprawę rozkładu sił, zarówno w obrębie
kopyta jak i w całym układzie ruchu, a przez to ograniczenie ilości kontuzji kończyn czy
uszkodzeń kopyt. Podkuwanie kopyt wadliwych lub uszkodzonych musi poprzedzać
odpowiednie rozczyszczenie, korygujące w odpowiednim stopniu występujące
niewłaściwości. Do kucia korekcyjnego nie możemy z reguły stosować standardowych
podków. Powinny one być należycie skorygowane lub wykonane według indywidualnych dla
każdego przypadku potrzeb.
Kształt podkowy musi być zgodny z kształtem brzegu podstawowego kopyta na tyle, aby
zapewnić prawidłowe jej zamocowanie podkowiakami wbitymi w linię białą i jednocześnie
tak ustawić ramiona, aby w możliwym do uzyskania stopniu doprowadzić do równomiernego
rozłożenia obciążeń na ściany kopyta.
W kopytach zdeformowanych nierównomierne obciążenie ścian wpływa na wielkość
zużycia ramion podków i dlatego większy nacisk na jedną ze stron można niwelować
zwiększoną długością lub szerokością ramienia podkowy. Można też, pogrubiając jedno
z ramion podkowy przenieść większe obciążenie na niedociążoną ścianę kopyta. Jeżeli
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
decydujemy się na niesymetryczne ustawienie kopyta względem podkowy, powinniśmy dążyć
do tego, aby linia ściany mniej obciążonej była symetryczna do linii wyznaczonej pomiędzy
koronką kopyta i zewnętrzną krawędzią podkowy po przeciwnej stronie.
Rys. 44. Ustawienie podkowy w przypadku kopyta skośnego [ 3 ].
Kiedy różnicowanie grubości ramion nie likwiduje w stopniu wystarczającym problemów
kopyta skośnego lub mamy do czynienia z silnym strychowaniem, czasami występuje ko-
nieczność stosowania bardziej radykalnych rozwiązań. Rozwiązaniem może być zastosowanie
podków niepeÅ‚nych obejmujÄ…cych ½ lub ¾ caÅ‚oÅ›ci brzegu podstawowego kopyta. Część
nieosłonięta podlega, zgodnie z zamierzeniami, silniejszemu ścieraniu, ale jest również
bardziej narażona na uszkodzenia.
Rys. 45. Podkowy niepeÅ‚ne ½ i ¾ [2, s.170-171].
Z kopytami skośnymi najczęściej mamy do czynienia gdy występują wady postawy,
zarówno zbieżne jak i rozbieżne, krowie lub beczkowate, szpotawe lub francuskie. Ale
spotyka się też wady najłatwiej obserwowane w widoku z boku, których poprawę wykonuję
się przez zmianę ustawienia kopyta w płaszczyz
nie równoległej do osi konia. Najczęściej
zdarza się to, gdy mamy do czynienia z kopytem ostrokończystym (przednia ściana ustawiona
bardziej płasko np. w sytuacji, gdy przednia noga jest cofnięta) lub tępokończystym (przednia
ściana ustawiona stromo np. gdy przednia noga jest wysunięta do przodu).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 46. Podkowy o wydłużonych ramionach i owalne. [2, s. 183-184].
W pierwszym przypadku jednym ze sposobów wspomagania prawidłowego
rozczyszczania jest zastosowanie podków o dłuższych ramionach lub podków owalnych, które
m.in. powodują zmniejszenie obciążenia ścięgien i mięśni zginaczy oraz ścian przedkątnych
i piętek. Dodatkowo opiłowując przednią krawędz
brzegu podstawowego uzyskuje siÄ™ szybszÄ…
utratę kontaktu kopyta z podłożem przy unoszeniu nogi, osiągając poprawę toru ruchu kopyta
oglądanego z boku. Wyrównanie osi kopytowo-pęcinowej uzyskuje się przez wysunięcie jej
do przodu.
Rys. 47. Podkowy półksiężycowate i z wysuniętym przodkiem [2, s. 169].
Rys. 48. Podkowy półksiężycowate i z wysuniętym przodkiem [2, s. 173].
W przypadku kopyta tępokończystego właściwemu rozczyszczeniu kopyt może
towarzyszyć użycie podków półksiężycowatych (podpierających tylko przednią część) lub
podków z wysuniętym i zagiętym ku górze przodkiem. Wyrównanie osi kopytowo-pęcinowej
uzyskuje się poprzez jej cofnięcie.
Aby kopyto w prawidłowy sposób przenosiło i amortyzowało obciążenia, jego budowa
musi pozwalać na pulsacyjną, zgodną ze zmiennymi obciążeniami pracę ścian przedkątnych.
Kiedy występuje jednostronne ścieśnienie kopyta podkuwacz może zastosować tzw.
rowkowanie ściany przedkątnej i poprzez osłabienie jej, wymusić silniejsze odkształcenia
w kierunku na zewnątrz kopyta, przyspieszając w ten sposób rozrost jego części tylnej,
a w szczególności ramion strzałki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 49. Rowkowanie kopyta ścieśnionego. [2, s. 133].
Bardzo istotną rolę może odegrać rozczyszczenie i kucie korekcyjne we wspomaganiu
postępowania weterynaryjnego po ochwacie kopyt. Przy tym schorzeniu, w wyniku wzrostu
ciśnienia w tkankach pomiędzy tworzywem kopytowym i kością kopytową, następuje
odklejenie puszki od kości. Kość kopytowa obniża położenie i obraca się krawędzią
w kierunku podeszwy, a w skrajnym przypadku dochodzi do jej przebicia. Åšciana przednia
kopyta nosi ślady wyraz
nego odginania się ku przodowi. Jeżeli kopyto uległo znacznej
deformacji skraca się jego część przednią oraz ścina zdeformowane ściany przedkątne tak, aby
dopasować kształt kopyta do podkowy korekcyjnej.
Rys. 50. Podkowy (sercowe) poochwatowe z podparciem wierzchołka strzałki [2, s. 182].
Stosowanie podków ma na celu korzystniejsze ustawianie kości kopytowej w stosunku do
podeszwy. Wywieranie odpowiedniego nacisku skierowanego ku górze kopyta, ma uchronić
podeszwę od przebicia lub doprowadzić do stopniowego ustawienia kości kopytowej tak, aby
jej dolna krawędz
ustawiła się równolegle do podłoża.
Długotrwała pielęgnacja kopyt poochwatowych, działania podkuwacza pod kierunkiem
weterynarza, mogą przynieść widoczne, pozytywne zmiany. Osiągnięcie pełnej sprawności
i powrót do pełnej funkcjonalności kopyt nie zawsze jest możliwy, jednak wytrwałe
postępowanie pozwala doprowadzić konia do możliwości swobodnego poruszania się.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 51. Wstępna korekcja kształtu i podkucie kopyta poochwatowego [2, s. 233].
Brak podstawowych znajomości anatomii kopyta oraz zasad mechaniki kopyta i motoryki
ruchu konia są przyczyną wielu błędów przy podkuwaniu koni. Chcąc wykorzystać
maksymalnie walory użytkowe konia zachodzi konieczność przystosowania go do warunków
terenowych. W tym wypadku zdarzają się błędy.
Błędy występujące przy podkuwaniu koni:
złe przygotowanie stanowiska pracy,
rodzaj i sposób podkuwania jest nie odpowiedni do rodzaju pracy konia,
złe dobranie podków,
zły kąt tak przednich jak i zadnich kopyt do podłoża,
za krótkie lub za długie podkowy,
za wÄ…skie lub za szerokie podkowy,
za duże lub za małe podkowiaki,
zbyt mała przyległość podkowy do kopyta,
zbyt nisko lub wysoko umieszczone podkowiaki.
Miejsce i warunki pracy.
Każdy podkuwacz powinien sam zadbać o miejsce i warunki swojej pracy. Odpowiada on
za bezpieczeństwo swoje, konia i osób postronnych (także pomocników). Dlatego też
powinien wiedzieć jak zorganizować to miejsce, by odpowiadało wszelkim normom i nie
stanowiło zagrożenia dla zdrowia i życia:
Å‚ad i porzÄ…dek w miejscu pracy,
oświetlenie - powinno być w miarę możliwości naturalne i sztuczne, najlepiej
wielopunktowe (2lampy),
temperatura - powinna być w granicach 15 ºC ,
wentylacja - trzeba zwracać uwagę na dobrą wentylację,
zwracać uwagę na zabezpieczenia przeciwpożarowe, oraz stan instalacji i urządzeń
elektrycznych,
nie wolno kuć konia w boksie, tylko w miejscu do tego przeznaczonym, powinno być to
miejsce ograniczone trzema ścianami, dosyć duże, pozwalające na swobodne
wykonywanie czynności,
nie wolno kuć blisko innych koni, jeśli w stajni jest ogier, należy obsłużyć go w pierwszej
kolejności,
podłoże w miejscu pracy powinno być twarde, równe oraz nie śliskie by zapobiec
wszelkim upadkom,
nie tarasować przejść,
nie palić papierosów podczas wykonywania pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Profilaktyka zdrowotna.
Praca podkuwacza związana jest z ogromnym wysiłkiem fizycznym i psychicznym. Aby
zbyt szybko nie nastąpiło  wypalenie zawodowe , powinien on odpowiednio dbać o zdrowie
i zapobiegać wszelkim sytuacjom zagrażającym jego życiu. W interesie każdego pracownika
jest poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym i szczepieniom. Szczególnie
przeciw tężcowi i innym chorobom, które mogą wykluczyć z pracy ze zwierzętami.
Profilaktyka zdrowotna podkuwacza powinna obejmować:
1. dbanie o własny rozwój psychiczny:
- stosować techniki relaksacyjne,
- uczyć się prawidłowego oddechu,
- potrafić zlokalizować z
ródło stresu i w miarę możliwości minimalizować jego
oddziaływanie,
- wyciszać się (głośne zachowanie jest oznaką strachu),
- odpoczywać,
- być otwartym na nowości i sugestie innych,
- z godnością przyjmować krytykę,
- być w zgodzie z samym sobą,
- nie porównywać się z innymi tylko być lepszym od siebie.
2. dbanie o zdrowie fizyczne:
- racjonalnie się odżywać i dbać o higienę osobistą.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu stosuje siÄ™ podkuwanie koni?
2. Jakie znasz rodzaje podków?
3. Co rozumiesz pod pojęciem kucie korekcyjne?
4. Jakie znasz metody podkuwania koni?
5. Jakie znasz błędy występujące przy podkuwaniu ?
6. Jakie są etapy podkuwania kopyta końskiego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Usuwanie starych podków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania zabiegu,
2) sprawdzić stan techniczny narzędzi poprzez ich wzrokowe oględziny,
3) określić etapy rozkuwania kopyta,
4) ocenić stan podkowy w celu ponownego zużycia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
modele kopyt końskich podkutych,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Ćwiczenie 2
Rozróżnianie i dobieranie podków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) określić znaczenie podkowy dla mechaniki kopyta,
2) określić funkcję podkowy w zależności od typu konia,
3) zidentyfikować rodzaje podków,
4) dobrać podkowę w zależności od rodzaju prac wykonywanych przez konia,
5) dobrać podkowę w zależności od rodzaju kopyta.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
podkowy zwykłe różnych typów,
podkowy specjalne rożnych typów,
podkowy korekcyjne różnych typów
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Dopasuj podkowę do kopyta końskiego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zidentyfikować typ konia do podkuwania w celu doboru odpowiedniej podkowy,
2) dobrać odpowiednią podkowę,
3) dopasować na gorąco wybraną podkowę do kopyta.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
modele kopyt końskich przednich i tylnych,
zestaw podków różnych typów,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Podkucie konia wierzchowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania zabiegu,
2) sprawdzić stan techniczny narzędzi poprzez ich wzrokowe oględziny,
3) sprawdzić stan podeszwy i puszki kopytowej,
4) dobrać rodzaj podkowy odpowiedniej dla koni wierzchowych,
5) dopasować podkowę do kształtu kopyta,
6) wbić i zanitować podkowiaki,
7) sprawdzić poprawność przybicia podkowy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
 modele kopyt końskich,
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 5
Podkuwanie korygujące do kopyta tępokończystego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) objaśnić konieczność wykonania kucia korygującego w przypadku występowania kopyta
tępokończystego.
2) dobrać odpowiednią podkowę korygującą
3) dobrać odpowiednie narzędzia do wykonania zabiegu,
4) prawidłowo dopasować podkowę korygującą,
5) wykonać podkucie korygujące,
6) sprawdzić chód konia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
stanowisko pracy kowala,
narzędzia kowalskie,
zestaw podków, podkładek i płytek do korekcji kopyt końskich
literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) wyjaśnić sposób mocowania podkowy do kopyta,
2) zorganizować stanowisko pracy podkuwacza,
3) opisać budowę podkowy,
4) stosować środki ochrony osobistej przy podkuwaniu,
5) dobrać narzędzia niezbędne do podkuwania kopyt końskich
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 22 pytania dotyczÄ…cych wykonywania prac zwiÄ…zanych z podkuwaniem
kopyt końskich.
Pytania: 1, 2, 4, 5, 7, 8, 11, 17, 19, 21, 22 sÄ… to pytania wielokrotnego wyboru i tylko
jedna odpowiedz
jest prawidłowa; pytania: 3, 6, 9 10, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20 to pytania,
na które należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedz
prawidłową),
- w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole,
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 min.
Powodzenia
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Określ jaka to podkowa:
a) sportowa,
b) korekcyjna,
c) warszawska,
d) pantoflowa.
2. Zabiegi pielęgnacyjne kopyt końskich powinno się stosować:
a) raz na tydzień,
b) raz na miesiÄ…c,
c) codziennie, nawet kilka razy,
d) według uznania.
3. Określ, kiedy stosuje się podkuwanie korygujące?
4. PodstawowÄ… zasadÄ… podkuwania jest:
a) dopasowanie kopyta do podkowy,
b) dopasowania podkowy do kopyta,
c) dobranie najlżejszej podkowy,
d) dopasowanie podkowy do masy konia.
5. Jaki rodzaj kopyta przedstawiono na rysunku :
a) ostrokończyste,
b) normalne,
c) tępokończyste,
d) pęcina niedz
wiedzia.
6. Wymień podstawowe wady postawy kończyn przednich występujące u koni.
7. Dutka jest to:
a) specjalny młotek do podkuwania,
b) rodzaj gwoz
dzia kowalskiego,
c) rodzaj podkowy,
d) środek fizycznego poskramiania konia.
8. Zatrat jest to:
a) nieprawidłowe wbicie podkowiaka,
b) rana miażdżona korony kopyta,
c) rozkuwanie kopyta,
d) wadliwa podkowa.
9. Określ etapy przebiegu rozkuwania kopyta.
10. Na czym polega rozczyszczanie kopyt.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
11. Kopystka jest to:
a) specjalna szczotka do czyszczenia kopyta,
b) podkowa korygujÄ…cej,
c) młotek do podkuwania,
d) węzeł do umocowania nogi konia.
12. Określ działanie substancji pielęgnacyjnych stosowanych do kopyt końskich .
13. Dlaczego wykonuje siÄ™ zabiegi podkuwania koni .
14. Dlaczego stosujemy nóż wałkowy?
15. Określ zasady bezpiecznego postępowania z koniem.
16. Kiedy stosujemy podkowy hacelowe?
17. Idealny kąt osi pęcinowo kopytowej z podłożem w kończynach przednich wynosi:
a) 65o,
b) 50o,
c) 40o,
d) 60o.
18. Określ kolejność wbijania podkowiaków przy mocowaniu podkowy.
19. Zagwożdżeniem nazywamy:
a) ranę wywołaną przez z
le wbity podkowiak,
b) skaleczenie wywołane przez szkło lub kamień,
c) założenie podkowy,
d) wkręcenie sztyftów.
20. Wypisz do jakich typów koni należą przedstawione kończyny.
1 2 3 4
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
21. Bezpieczny węzeł stosujemy, aby:
a) można było łatwo uwolnić konia który swoim zachowaniem stwarza zagrożenie,
b) unieść nogę konia za pomocą liny,
c) nie można było łatwo uwolnić konia który swoim zachowaniem stwarza zagrożenie,
d) związać włosie ogona.
22. Poskrom jest to:
a) lekarstwo uspokajajÄ…ce dla koni,
b) specjalne łańcuchy dla konia narowistego,
c) specjalne ogrodzenie unieruchamiajÄ…ca konia,
d) pętla zakładana na wargę konia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Wykonywanie prac związanych z podkuwaniem kopyt końskich
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub opisz.
Numer Odpowiedz
Punktacja
pytania
1. a b c d
2. a b c d
3.
4. a b c d
5. a b c d
6.
7. a b c d
8. a b c d
9.
10.
11. a b c d
12.
13.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
14.
15.
16.
17. a b c d
18.
19. a b c d
20. 1& & & & & & & & & & & & 3& & & & & & & & & & & & & & ..
2& & & & & & & & & & & & . 4& & & & & & & & & & & & & & ..
21. a b c d
22. a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Antczak J. Materiały własne [mistrz kowalstwa]
2. Holstrung R. Salmanowicz P: Stachurska A. Pielęgnacja i podkuwanie kopyt końskich.
Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2004
3. www.konie.kary.pl
4. www.ciolekciolek.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50