Zbrodnie sowieckie w Polsce
Zbrodnie sowieckie w Polsce 1939-1945, przygotowanie radzieckiej agresji na Polskę, pakt
Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 i planowany podział terytorium państwa polskiego
stanowiły zbrodnię przeciwko pokojowi.
Armia Czerwona przekroczyła granice Polski bez wypowiedzenia wojny 17 września 1939, mimo
zawartego 1932 dwustronnego paktu o nieagresji, przedłużonego 1934 do końca 1945. ZSRR
pogwałcił także umowy międzynarodowe: traktat ryski z 1921 o wytyczeniu granicy polsko-
radzieckiej, protokół Litwinowa o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania sporów z 1929
i konwencję londyńską o definicji agresora z 1933. Wydane w dniu agresji orędzie Prezydenta RP
I. Mościckiego określało jednoznacznie atak radziecki na Polskę jako pogwałcenie umów
wzajemnych, międzynarodowych oraz zasad moralnych obowiązujących w stosunkach między
narodami. Rządy Anglii i Francji złożyły w Moskwie noty protestacyjne, nie uznające argumentacji
W.M. Mołotowa ani stanu faktycznego powstałego w wyniku agresji.
ZSRR nie poszanował umów międzynarodowych i dobrych obyczajów w stosunku do polskich służb
dyplomatycznych zaskoczonych agresją. Aresztowano konsula RP w Kijowie R. Malinowskiego,
szykanowano ambasadora W. Grzybowskiego i pracowników polskiej ambasady w Moskwie.
Opuścili oni Rosję dopiero po stanowczym proteście członków korpusu dyplomatycznego państw
zachodnich, w tym szczególnie ambasadora Niemiec.
W trakcie trwania kampanii Armia Czerwona dopuściła się licznych zabójstw i mordów, zarówno na
jeńcach wojennych, jak i na ludności cywilnej. Rozstrzelano m.in. generała J.K. Olszynę-
Wilczyńskiego wziętego do niewoli pod Sopoćkiniami w Puszczy Augustowskiej. Za stawianie
zbrojnego oporu Armii Czerwonej dokonano zbiorowych egzekucji żołnierzy polskich w okolicach
Wilna, w Rohatynie i Wólce Wytyckiej, jeńców wojennych maltretowano w Grodnie, Wołkowysku,
Oszmianie, Mołodecznie, Nowogródku, Sarnach, Kosowie Poleskim i Tarnopolu. Dokonywano
mordów na ludności cywilnej, nie oszczędzając kobiet i dzieci, np. w Rohatynie. Złamano umowę
kapitualcyjną wobec obrońców Lwowa - zamiast przyrzeczonego swobodnego opuszczenia miasta i
przemarszu do Rumunii lub na Węgry, żołnierze wraz z dowodzącym generałem W. Langnerem
trafili do obozów jenieckich.
Ogółem w czasie kampanii przeciwko Polsce Armia Czerwona wzięła do niewoli ok. 230 tys.
żołnierzy Wojska Polskiego, funkcjonariuszy państwowych i policjantów. Po przekazaniu ok. 40 tys.
jeńców Niemcom, zwolnieniach i ucieczkach, na początku listopada 1939 w radzieckich obozach
jenieckich przebywało ok. 170 tys. osób. We wrześniu 1939 ZSRR nie był stroną konwencji
genewskiej z 1929 o jeńcach wojennych i nie stosował jej ustaleń.
Wbrew powszechnie przyjętym zasadom żołnierze polscy wzięci do niewoli nie pozostali pod
władzą Armii Czerwonej, lecz przekazano ich NKWD. W krótkim czasie stali się więz
niami i trafili
do obozów pracy rozrzuconych po całym ZSRR. Tylko ok. 20 tys. żołnierzy mogło kontynuować
walkę w armii generała W. Andersa, utworzonej na podstawie umowy Sikorski-Majski z 30 lipca
1941. Około 150 tys. osób padło ofiarą eksterminacji w więzieniach śledczych, łagrach i obozach
jenieckich. Bezprzykładnego mordu dokonano z polecenia najwyższych władz radzieckich na
jeńcach z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze.
Po podpisaniu 28 września 1939 niemiecko-radzieckiego traktatu pokojowego o granicach i
przyjaz
ni, w obrębie ZSRR znalazł się obszar o powierzchni 200 tys. km2, tj. 51,6% przedwojennej
Polski, zamieszkany przez ponad 13 mln obywateli, w tym 5,2 mln Polaków. Po przekazaniu w
paz
dzierniku 1939 okręgu Wilna Litwie przytoczone dane wyniosły odpowiednio: 193 tys. km2,
50% terytorium, ok. 12,5 mln obywateli, w tym 4,7 mln Polaków. 22 paz
dziernika 1939 na
terenach zagarniętych przez ZSRR przeprowadzono "wolne wybory" do Zgromadzeń Ludowych
Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Wybory poprzedzone aresztowaniami polskich
przywódców politycznych, dokonane w warunkach terroru policyjnego, przy braku alternatywy
(jedna lista wyborcza), zakończyły się zwycięstwem komunistów. W kilka dni póz
niej obydwa
Zgromadzenia podjęły uchwały o przyłączeniu do ZSRR. 1 i 2 listopada 1939 Ukraina Zachodnia
została formalnie włączona do Ukraińskiej SRR, a Białoruś Zachodnia do Białoruskiej SRR.
Od momentu wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie Rzeczypospolitej trwały masowe aresztowania
obywateli polskich należących do klas posiadających, policjantów, księży, inteligencji, oficerów i
podoficerów Wojska Polskiego. Do czasu rozpoczęcia (1940) wielkich deportacji ludności do
radzieckich więzień trafiło ok. 200 tys. osób, przeważnie narodowości polskiej.
Ogromną zbrodnią były masowe wysiedlenia i przemieszczenia ludności polskiej na terenach
okupacji radzieckiej w latach 1939-1945, które objęły ok. 2 mln osób. Pogwałceniem
międzynarodowego prawa ludności do określenia swej przynależności narodowej był dekret Rady
Najwyższej ZSRR z 29 listopada 1939, na mocy którego obywatelom zajętych terenów II
Rzeczypospolitej nadawano przymusowo obywatelstwo radzieckie i do maja 1940 przeprowadzano
tzw. paszportyzację (wydawanie dowodów osobistych). Przymusowe narzucanie obywatelstwa
miało na celu m.in. usankcjonowanie powołania ok. 210 tys. młodych Polaków do Armii Czerwonej.
Zarządzeniem władz radzieckich wyrugowano ze szkół język polski, zlikwidowano polskie placówki
kulturalne i polską prasę. Skonfiskowano majątek kościelny, kościoły zamieniano na magazyny,
kina bądz
domy kultury szerzące komunistyczną propagandę. Przejęcie przez władzę radziecką
fabryk, banków i majątków ziemskich, nieekwiwalentna wymiana polskiego złotego na rosyjskiego
rubla przy górnej granicy wymiany 250 zł na osobę, rabunki mienia państwowego i prywatnego
sprawiły, że społeczeństwo żyjące pod okupacją radziecką znalazło się w skrajnej nędzy.
Po napaści A. Hitlera na ZSRR (22 czerwca 1941), wobec braku możliwości ewakuacji, NKWD
mordowało więz
niów skazanych na wysokie wyroki, chorych i niezdolnych do marszu. W lwowskich
Brygidkach i na Zamarstynowie zamordowano ok. 8 tys. więz
niów, podobnie likwidowano więzienia
w: Kijowie, Smoleńsku, Charkowie, Równem, Berdyczowie, Berezweczu, Mińsku. Ogółem z rąk
radzieckich i od bombardowań niemieckich zginęło ok. 80 tys. Polaków.
Dalszy rozwój wypadków, a w szczególności zerwanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy
ZSRR i rządem polskim w Londynie (26 kwietnia 1943), utworzenie Związku Patriotów Polskich i
Armii Polskiej w ZSRR, ustalenia w sprawie polskiej na konferencjach Wielkiej Trójki w Teheranie i
Jałcie, powstanie Krajowej Rady Narodowej, sprawił, że po wkroczeniu Armii Czerwonej na
wschodnie ziemie przedwojennej Polski władze radzieckie traktowały je jako część terytorium
własnego państwa i podjęły działania skierowane przeciwko Polskiemu Państwu Podziemnemu,
reprezentowanemu przez rząd polski na emigracji. Współpraca Armii Czerwonej z polskimi
zgrupowaniami AK trwała tylko w okresie wspólnych walk przeciwko Niemcom.
Po przejściu frontu rozpoczęły się aresztowania oficerów i rozbrajanie żołnierzy. Oficerów
wywożono w głąb ZSRR, żołnierze mogli wybierać pomiędzy wcieleniem do armii Z. Berlinga a
zsyłką. Nie wszyscy jednak mieli wybór, w głąb Rosji wywieziono całą 27 Wołyńską Dywizję
Piechoty AK, zgrupowanie pułkownika A. Krzyżanowskiego (5,5 tys. żołnierzy) biorące udział w
wyzwoleniu Wilna (operacja Ostra Brama), 5 Dywizję Piechoty AK pułkownika W. Filipkowskiego (3
tys. żołnierzy) walczącą przy oswobodzeniu Lwowa. Przypadki zbrojnego oporu wobec Armii
Czerwonej najczęściej kończyły się fizyczną likwidacją oficerów i żołnierzy, jak np. podczas
potyczki oddziału podpułkownika M. Kalenkiewicza z oddziałami policyjnymi NKWD 21 sierpnia
1944 pod Surkontami, gdzie żołnierze radzieccy dobili wszystkich rannych Polaków. Przekroczenie
Bugu, uznanego przez władze radzieckie za granicę Polski, nie zmieniło metod ich działania wobec
przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego i AK.
Wbrew stanowisku prawowitego rządu i narodu polskiego władzę w kraju oddano komunistom. 23
lipca 1944 PKWN wydał dekret o podporządkowaniu spraw dotyczących AK i innych polskich
organizacji kompetencji sądów wojskowych ZSRR. Wzmogły działalność NKWD i kontrwywiad Armii
Czerwonej Smiersz. Po wyzwoleniu w lipcu 1944 Lubelszczyzny, przy znacznym udziale 3 Dywizji
Piechoty AK pułkownika A. Świtalskiego i 9 Dywizji Piechoty AK generała L. Bitnera, żołnierze tych
zgrupowań znalez
li się m.in. w obozach w Nowinach, Poniatowej, Skrobowie, Majdanku. Podobny
los spotkał żołnierzy AK w okręgu krakowskim i białostockim oraz na obszarze warszawskim. 1944
PKWN powołał Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, który ściśle współpracował z radzieckimi
organami bezpieczeństwa w tropieniu ukrywających się działaczy politycznych i żołnierzy
podziemia.
A
ącznie na obszarze przedwojennej Polski radzieckie i polskie siły bezpieczeństwa aresztowały w
latach 1944-1945 ok. 200 tys. osób, w tym 50 tys. żołnierzy AK. Jawnym pogwałceniem prawa
międzynarodowego był proces szesnastu przywódców państwa polskiego przed radzieckimi
organami sądowymi. Oficerowie NKWD nadzorowali pracę kontrwywiadu Wojska Polskiego
(Główny Zarząd Informacji) i resortu bezpieczeństwa Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego,
prowadzących walkę z podziemiem zbrojnym i politycznym w Polsce w latach 1944-1948.
1990 rząd M.S. Gorbaczowa oficjalnie potwierdził odpowiedzialność NKWD za zbrodnie na ponad
20 tys. oficerów polskich, policjantów i urzędników państwowych w Katyniu, Charkowie i Twerze, a
w grudniu tegoż roku ujawnił dokumenty potwierdzające odpowiedzialność najwyższych władz
ZSRR (m.in. Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii
(bolszewików)) za zbrodnie i ich ukrywanie.