Nie chcę chodzić do takiej patologicznej grupy,
czyli wstyd w posagu :

Nie chcę chodzić do takiej patologicznej grupy, czyli wstyd w posagu

Przyszła kiedyś do mojego gabinetu młoda dziewczyna. Już po kilkunastu minutach wstępnej
rozmowy było jasne, że jej problemy związane są z syndromem DDA - była dorosłym dzieckiem
alkoholika.

Istnieją grupy terapeutyczne stworzone specjalnie i świetnie zorganizowane pod kątem takich
problemów - grupy dla osób współuzależnionych tj. dla żon albo mężów osoby uzależnionej, dla
dzieci alkoholików czy wreszcie dla dorosłych dzieci alkoholików. Oczywiście zapytałam ją, czy
słyszała o takich grupach i czy próbowała tam właśnie szukać pomocy? W odpowiedzi
usłyszałam : "Wie pani, ja nie chcę chodzić do takiej patologicznej grupy." Pomyślałam wówczas:
jak to dobrze, że w ogóle zdobyła się na odwagę, aby szukać dla siebie pomocy, ale jednocześnie
uświadomiłam sobie, że wiele osób, być może nawet większość doświadczających tego typu
problemów nie podejmuje żadnej terapii z powodu wstydu.

Zawstydzamy małe dzieci pragnąc, ażeby się poprawiły, aby uczyły się dobrych, pożądanych
zachowań. Wstyd u dziecka jest sprzymierzeńcem dorosłych. Zresztą nie tylko u dziecka. Również
my dorośli doświadczając wstydu postanawiamy coś naprawić, kogoś przeprosić, by móc znowu
poczuć się OK, odzyskać dobry wizerunek siebie. Wstyd jest potężną siłą napędową motywującą
nas do podejmowania takich działań, które spowodują, że odzyskamy szacunek do siebie,
będziemy poważani, akceptowani. Z powodu wstydu staramy się nie robić różnych rzeczy, które
byłyby źle przyjęte. Poczucie wstydu określa, jak powinniśmy się zachowywać, co jest dobre, a co
złe. Można powiedzieć, że wstyd jest pożyteczny, bo chroni nas przed czynieniem głupot. I często
chroni bardzo skutecznie.

W rodzinie, w której ojciec albo matka są uzależnieni od alkoholu jest inaczej. Mąż, żona, dzieci
przeżywają poczucie wstydu, za który nie są odpowiedzialni i wobec którego są właściwie
bezradni. Z powodu poczucia wstydu potrajają wysiłki, by sprawiać wrażenie normalnej rodziny
wobec swoich sąsiadów, wobec znajomych, rodziny, wobec pracodawców, itp.
Z powodu wstydu przed dziećmi trzeźwy rodzic usuwa gorączkowo ślady zniszczeń po pijackiej
awanturze, pierze brudne ciuchy alkoholika, sprząta, siedzi cicho, żeby nie prowokować awantury,
poddaje się żądaniom seksualnym wbrew swojej woli, by nie obudzić dzieci. Z powodu wstydu
rezygnuje z życia towarzyskiego, żeby nie wstydzić się za ordynarne, upokarzające zachowanie
pijanego współmałżonka. Z powodu wstydu zamyka się w sobie, ogranicza swoją aktywność i
pogrąża się w samotności.

Z powodu wstydu za pijanego rodzica dzieci podejmują dramatyczne wysiłki, aby udowodnić sobie
i innym, że ich rodzina jest normalna i zasługuje na szacunek. Mały "bohater rodziny" będzie
zdobywał nagrody i wyróżnienia, będzie podejmował bardzo odpowiedzialne funkcje w szkole, a
potem w pracy, będzie pracował ponad siły, czuł się odpowiedzialny za wszystko i wszystkich,
będzie starał się na wszystko "mieć oko" byleby uniknąć jakiejś niespodzianki, która mogłaby
okazać się nieprzyjemna w skutkach.

Dziecko "maskotka rodziny" będzie ze wszech miar starało się, aby wprowadzić optymistyczny
nastrój, aby wszyscy byli szczęśliwi, aby odwrócić uwagę od tego, co smutne, przykre i trudne.
Wstyd zamieni w śmiech i żart. Będzie duszą towarzystwa, klasowym żartownisiem, kawalarzem.
Z błazeństwa uczyni swoją tarczę obronną, za którą się skryje.

Niektóre dzieci radzą sobie ze wstydem ukrywając go bardzo głęboko, tak że wydają się jakby w
ogóle nie przeżywały emocji. Są bardzo wyciszone, nieśmiałe pełne rezerwy. Stronią od innych,
unikają kontaktów, sprawiają wrażenie jakby w ogóle ich nie było, są jak "dzieci we mgle". I
rzeczywiście bardzo łatwo ich nie zauważyć i pominąć w domu, w szkole, podczas zabawy.

Często bywa i tak, że dzieci nie radzą sobie z frustracją, wstydem i gniewem eksplodując wręcz

agresją, podejmując różne ryzykowne zachowania, same popadają w uzależnienia i konflikt z
prawem (tzw. "kozioł ofiarny rodziny").

Wstyd za rodzica alkoholika wyzwala różne zachowania obronne po to, by móc przywrócić
szacunek do rodziny i do siebie. Może się nawet wydwawać, że to działa. Ale to tylko gra pozorów.
Pod fasadą "rodzinnego bohatera", zdobywającego uznanie kryje się wielka pustka i ogromne
cierpienie naznaczone wstydem i przymusem kontrolowania sytuacji, udowadniania innym, że jest
się coś wartym. Podobnie jest i z "rodzinną maskotką", której błazeństwa są przykrywką dla
poczucia zranienia i lęku i podobnie jest w każdym przypadku, w którym zasadą jest ucieczka,
odwracanie uwagi, "mylenie przeciwnika", udawanie, że jest OK, gdy nic nie jest OK.

Najgorsze jest to, że cokolwiek nie zostałoby zrobione, aby naprawić, ukryć wstydliwą sytuację, to i
tak nic, ale to nic się nie zmieni. Pojawią się kolejne ciągi alkoholowe niszczące cały wysiłek
rodziny. Ale nawet jeśli alkoholik przestanie pić, rozwiedzie się albo umrze, to i tak niczego to nie
zmieni, bo pozostali członkowie rodziny zdążą w między czasie dosłownie przesiąknąć poczuciem
niszczącego wstydu, a mechanizmy obronne utrwalą się w postaci sztywnych schematów
zachowania, myślenia, odczuwania.

Rezygnacja z szukania pomocy dla siebie oznacza utratę szansy na odzyskanie godności,
szacunku, prawa do radości, do marzeń, do autentyczności. Oznacza permanentną ucieczkę
przed światem. Nawet wtedy, kiedy taka osoba zmieni środowisko i spróbuje żyć na własny
rachunek nie podejmując terapii pozostanie ona na zawsze w sidłach wstydu, upokorzenia,
przymusu do zachowywania się w określony sposób, mimo wewnętrznego sprzeciwu. Będzie w
niej narastać poczucie beznadziei i złości. Stanie się niewolnikiem maski, którą będzie zakładać,
by ukryć swoje zranienie.

Renata Andrzejak - Szymańska
Centrum Psychologiczne Via Vitae,
Wrocław, ul. Dąbrowskiego 42,
tel. [phone]; www.psycholog.info.pl