MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

PROGRAM NAUCZANIA

TECHNIK FARMACEUTYCZNY 322[10]

Zatwierdzam

Minister Edukacji Narodowej i Sportu

Warszawa 2005

322[10]/SP/MENiS/2005. .

Autorzy:

mgr Aleksandra Kessler

mgr Ewa Łoś

mgr Barbara Trzewik

mgr Sylwia Wośko

Recenzenci:

dr n. farm. Przemysław Dorożyński

dr n. farm. Anna Gumieniczek

Opracowanie redakcyjne:

mgr Kazimiera Tarłowska

Spis treści

I. Plany

nauczania

II. Programy nauczania przedmiotów zawodowych

1. Podstawy prawa i ekonomiki

2. Podstawy anatomii, fizjologii i patofizjologii

3. Psychologia

4. Zdrowie publiczne

5. Farmakognozja

Technologia postaci leku

7. Farmakologia z elementami chemii leków

8. Analiza leków

9. Zajęcia praktyczne

10.

Praktyka

zawodowa

I. PLAN NAUCZANIA

PLAN NAUCZANIA

Szkoła policealna

Zawód: technik farmaceutyczny 322[10]

Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie

Semestry

I - IV

Lp.

Przedmioty nauczania

Liczba godzin tygodniowo

w semestrze

Liczba

godzin

tygodniowo

w dwuletnim

okresie

nauczania

1. Podstawy prawa i ekonomiki

1,5

2. Anatomia, fizjologia i patofizjologia

3. Psychologia

1,5

4. Zdrowie

publiczne

1,5

5. Farmakognozja

Technologia

postaci

leków

7 8 7 8

7. Farmakologia z elementami chemii

leków

2 3 3 3

5,5

Analiza

leków

6 6 5 5

9. Zajęcia praktyczne

Razem

Praktyka zawodowa w semestrze IV - 4 tygodnie

II. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTÓW

ZAWODOWYCH

PODSTAWY PRAWA I EKONOMIKI

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

scharakteryzować system organizacji ochrony zdrowia w Polsce,

–

wskazać instytucje wpływające na politykę zdrowotną państwa,

–

określić źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych,

–

wyjaśnić zasady reglamentowania dostępu do niektórych usług i dóbr,

–

wskazać dostawców i odbiorców usług medycznych,

–

wyjaśnić proces przepływu środków finansujących świadczenia
zdrowotne i rolę państwa w regulacji przepływu,

–

wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń
zdrowotnych w Polsce,

–

wyjaśnić specyfikę rynku świadczeń zdrowotnych,

–

wskazać czynniki wpływające na popyt i podaż świadczeń
zdrowotnych,

–

wyjaśnić mechanizmy regulowanej konkurencji między producentami
usług medycznych,

–

wskazać rolę państwa i płatnika na rynku usług medycznych,

–

scharakteryzować system zapewnienia jakości w opiece zdrowotnej,

–

uzasadnić znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu
medycznego w świadczeniu usług zdrowotnych,

–

wskazać podmioty uprawnione do realizacji świadczeń zdrowotnych,

–

wskazać regulacje prawne dotyczące personelu medycznego

a w szczególności technika farmaceutycznego,

–

rozróżnić rodzaje kontraktów na usługi medyczne,

–

określić zasady zawierania kontraktów na świadczone usługi
medyczne,

–

scharakteryzować koszty wytworzenia świadczeń zdrowotnych,

–

wskazać podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki
zdrowotnej i płatnika,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej
technika farmaceutycznego.

Materiał nauczania

1. Finansowanie świadczeń zdrowotnych
Istota polityki zdrowotnej. Struktura systemu organizacyjnego opieki
zdrowotnej w Polsce. Rodzaje instytucji wpływających na politykę
zdrowotną i ich rola.
Źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych. Rodzaje
dostawców usług medycznych. Rodzaje odbiorców usług medycznych.
Istota płatnika. Charakterystyka przepływu środków finansujących
świadczenia zdrowotne. Rola państwa w regulowaniu przepływu
środków.

2. System ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce
Istota ubezpieczenia zdrowotnego. Rodzaje ubezpieczeń zdrowotnych.
Funkcje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady
powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Funkcje płatnika w systemie
powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zakres świadczeń
w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady
korzystania ze

świadczeń zdrowotnych z powszechnego ubezpieczenia

zdrowotnego. Reglamentacja dostępu do niektórych usług medycznych –
istota, przyczyny, sposoby reglamentacji. Znaczenie dobrowolnych
ubezpieczeń zdrowotnych.

3. Rynek świadczeń zdrowotnych
Cechy rynku usług medycznych. Usługa medyczna jako dobro
indywidualne, publiczne, konsumpcyjne, inwestycyjne i profesjonalne.
Ograniczona suwerenność pacjenta jako konsumenta usług
medycznych. Akceptacja płatnika jako źródła finansowania świadczeń
zdrowotnych. Efekty zewnętrzne usług medycznych. Czynniki
wpływające na podaż świadczeń zdrowotnych. Czynniki kształtujące
popyt na świadczenia zdrowotne. Skutki „niekontrolowanej” konkurencji
na rynku świadczeń zdrowotnych. Rola państwa i płatnika na rynku usług
medycznych. Zapewnienie jakości w opiece zdrowotnej. Znaczenie
profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w świadczeniu
usług medycznych.

4. Podstawy prawne funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej
i płatnika
Podstawowe obszary funkcjonowania zakładów opieki zdrowotnej.
Regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki
zdrowotnej i płatnika. Regulacje prawne dotyczące personelu
medycznego w tym technika farmaceutycznego. Rodzaje kontraktów na
usługi medyczne. Zasady zawierania kontraktów na usługi medyczne.

5. Koszty w zakładach opieki zdrowotnej
Rodzaje kosztów. Składniki kosztów wytworzenia świadczeń
zdrowotnych. Koszty bezpośrednie i pośrednie. Regulacje prawne
w zakresie nadzoru nad kosztami w zakładach opieki zdrowotnej.

6.Przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej

i gospodarczej
Przedmiot i źródła prawa w ochronie zdrowia. Rodzaje stosunków pracy
i umów o pracę w ochronie zdrowia. Rozwiązywanie umów o pracę.
Prawa i obowiązki zakładu pracy i pracownika. Wynagrodzenie za pracę
i jego ochrona prawna. Czas pracy w ochronie zdrowia i urlopy
pracownicze. Świadectwa pracy. Rozwiązywanie umowy o pracę.
Rodzaje odpowiedzialności pracowniczej w ochronie zdrowia. Rodzaje
umów cywilnoprawnych.
Formy własności zakładów opieki zdrowotnej. Formy organizacyjno-
prawne zakładów opieki zdrowotnej. Możliwości podejmowania
działalności gospodarczej w ochronie zdrowia. Prawo farmaceutyczne.

Ćwiczenia:
• Identyfikowanie źródeł prawa.

• Interpretowanie przepisów prawa farmaceutycznego.

Środki dydaktyczne

Foliogramy.
Aktualne ustawy i przepisy z zakresu opieki zdrowotnej, prawa
farmaceutycznego, prawa cywilnego, prawa pracy oraz prowadzenia
działalności gospodarczej.
Prasa zawierająca informacje ekonomiczne i prawne.
Baza informacji prawnej (płyty CD-ROM i Internet; System LEX, serwis
prawo i zdrowie).
Opisy przypadków z prasy zawodowej lub Internetu.

Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Podstawy prawa i ekonomiki
obejmuje zintegrowane treści z zakresu ekonomii, ekonomiki, finansów
i prawa.
W czasie realizacji programu nauczyciel powinien nawiązywać do
wiedzy z zakresu przedsiębiorczości nabytej przez uczniów w szkole
średniej.

Program Podstawy prawa i ekonomiki składa się z sześciu działów

tematycznych. Na jego realizację przeznaczono 50 godzin w semestrze
III i IV.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1. Finansowanie

świadczeń zdrowotnych

2. System

ubezpieczeń zdrowotnych

w Polsce

3. Rynek

świadczeń zdrowotnych

Podstawy prawne funkcjonowania
zakładów opieki zdrowotnej i płatnika

5. Koszty

zakładach opieki zdrowotnej

6. Przepisy prawa dotyczące działalności

zawodowej

Razem

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów
mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.
W celu uzyskania zadawalających wyników kształcenia zajęcia
powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej wyposażonej
w nowoczesne środki dydaktyczne.
Nauczyciel

realizujący program nauczania przedmiotu powinien mieć

do dyspozycji podręczną biblioteczkę wyposażoną w pozycje literatury
z zakresu prawa i ekonomii, akty prawne, specjalistyczną prasę.
Proponuje się prowadzenie zajęć w formie pracy zespołowej, grupowej
i indywidualnej. Ćwiczenia przedmiotowe umożliwiają indywidualizację
procesu kształcenia, efektywne wykorzystywanie pomocy dydaktycznych
oraz zastosowanie nabytych umiejętności w nowych sytuacjach.
Osiągnięcie założonych celów kształcenia umożliwia stosowanie
efektywnych metod nauczania, takich jak:

–

wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny,

–

pogadanka dydaktyczna,

–

metoda przypadków, metoda sytuacyjna,

–

metoda projektów,

–

ćwiczenia przedmiotowe.

Poszczególne działy programowe zawierają treści kształcenia
niezbędne do zrozumienia funkcjonowania ochrony zdrowia w wymiarze
organizacyjnym i ekonomicznym. Dział pierwszy dotyczy struktury
systemu organizacyjnego ochrony zdrowia.
Szczególną uwagę należy zwrócić na finansowanie świadczeń
zdrowotnych. Powszechne ubezpieczenia zdrowotne, o których mowa
w dziale drugim stanowią w Polsce główne źródło finansowania

świadczeń zdrowotnych. Wskazane jest usystematyzowanie wiedzy
w tym zakresie.
Po zrealizowaniu działu trzeciego uczniowie powinni określić
specyficzne cechy rynku oraz mechanizmy ekonomiczne i kryteria
zapewnienia jakości usług medycznych.
W dziale czwartym, piątym i szóstym szczególny nacisk należy
położyć na regulacje prawne dotyczące funkcjonowania zakładów opieki
zdrowotnej i płatnika oraz działalności zawodowej technika
farmaceutycznego.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać

systematycznie na podstawie kryteriów uwzględniających zaplanowane
cele kształcenia, a w szczególności:

–

określanie źródeł i sposobów finansowania świadczeń zdrowotnych,

–

określanie czynników wpływających na popyt i podaż świadczeń
zdrowotnych,

–

charakteryzowanie roli państwa i płatnika na rynku usług medycznych,

–

interpretowanie regulacji prawnych obowiązujących w zawodzie
technik farmaceutyczny.

Proces oceniania powinien obejmować:

–

diagnozę wiadomości i umiejętności ucznia przed przystąpieniem do
realizacji programu,

–

sprawdzenie postępów ucznia w toku realizacji programu oraz
rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia,

–

sprawdzenie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu
nauczania.

Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

–

odpowiedzi ustnych,

–

prac pisemnych,

–

testów osiągnięć szkolnych.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod

sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Baza informacji prawnej w Internecie – system LEX, serwis prawo
i zdrowie
Boratyński J., Dudek B., Morkis G.: Obsługa klienta. Prawo pracy.
Higiena pracy. WSiP, Warszawa 2003
Chwierut S., Kulis M., Wójcik D.: Elementy zarządzania finansowego
w ochronie zdrowia. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”,
Kraków 2000
Getzen T.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000
Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Centrum Doradztwa
i Informacji Difin, Warszawa 2003
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 22 grudnia
1998 r. W sprawie szczególnych zasad rachunku kosztów w publicznych
zakładach opieki zdrowotnej (DZ. U. Nr. 164, poz. 1194)
Sobiecki R., red.: Podstawy przedsiębiorczości w pytaniach

i odpowiedziach. Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2003
Trocki M., red.: Nowoczesne zarządzanie w opiece zdrowotnej. Instytut
Przedsiębiorczości i Samorządności, Warszawa 2002
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. ze zmianami Kodeks cywilny
Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. O powszechnym ubezpieczeniu
w Narodowym Funduszu Zdrowia (DZ. U. Nr. 45, poz. 391)
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. ze zmianami Kodeks pracy
Ustawa z dnia 6 września 2001 ze zmianami Prawo farmaceutyczne
(DZ. U. Nr. 126, poz 1381 z późniejszymi zmianami)
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. O zakładach opieki zdrowotnej

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PODSTAWY ANATOMII, FIZJOLOLOGII

I PATOFIZJOLOGII

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii, fizjologii,

patofizjologii,

–

scharakteryzować budowę i czynności życiowe komórek,

–

scharakteryzować rodzaje i funkcje tkanek,

–

scharakteryzować rozwój prenatalny człowieka,

–

scharakteryzować poszczególne okresy życia człowieka po
urodzeniu,

–

określić różnice związane z wiekiem, płcią oraz różnice
konstytucjonalne,

–

określić położenie poszczególnych układów i narządów,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu narządów ruchu,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu nerwowego,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu krążenia,

–

przedstawić skład i rolę krwi,

–

przedstawić budowę i rolę układu chłonnego,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu oddechowego,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu trawiennego,

–

wyjaśnić istotę procesów metabolicznych zachodzących w ustroju
człowieka,

–

scharakteryzować budowę i czynności układu moczowego,

–

przedstawić budowę i rolę układu płciowego,

–

scharakteryzować budowę i czynność wydzielniczą gruczołów
dokrewnych,

–

przedstawić budowę i znaczenie skóry oraz narządów zmysłów,

–

wyjaśnić pojęcia zdrowie, choroba, proces patologiczny, etiologia,
patogeneza,

–

przedstawić klasyfikację chorób,

–

scharakteryzować przebieg i objawy choroby,

–

określić przyczyny i mechanizmy zaburzeń pojawiających się
w chorobie,

–

scharakteryzować choroby poszczególnych układów i narządów,

–

przedstawić ogólne zasady leczenia chorób,

–

udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia.

Materiał nauczania

1. Wiadomości wstępne
Podstawowe pojęcia. Miejsce anatomii i fizjologii wśród nauk
przyrodniczych. Podział anatomii. Budowa i czynność komórki. Podział
tkanek. Tkanka nabłonkowa. Tkanki łączne. Rozwój osobniczy
człowieka. Postać człowieka jako całość. Plan budowy ciała ludzkiego.
Pojęcie zdrowia i choroby. Czynniki chorobotwórcze. Klasyfikacja
chorób. Przebieg i objawy chorób. Etiologia i patogeneza.

2. Układ narządów ruchu
Funkcje szkieletu. Tkanka łączna szkieletowa. Właściwości fizyczne
i skład chemiczny kości. Kształt kości. Połączenia kości. Podział kośćca.
Kości kręgosłupa i klatki piersiowej. Kości czaszki. Kości kończyny
górnej. Kości kończyny dolnej. Tkanka mięśniowa - rodzaje tkanki
mięśniowej. Budowa makroskopowa i mikroskopowa mięśni
szkieletowych. Mechanika mięśni. Grupy mięśniowe w poszczególnych
okolicach ciała - mięśnie głowy i szyi, mięśnie grzbietu, mięśnie klatki
piersiowej, mięśnie brzucha, mięśnie kończyny górnej i dolnej. Czynność
poszczególnych grup mięśniowych. Choroby układu narządów ruchu
wrodzone i nabyte.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy, położenia i połączeń kości na modelu szkieletu

człowieka.

• Analizowanie położenia poszczególnych mięśni na modelu

muskulatury człowieka.

3. Układ nerwowy
Rola układu nerwowego. Tkanka nerwowa. Podział układu nerwowego.
Podstawowe pojęcia: ośrodek nerwowy, splot, zwój, włókno nerwowe,
nerw. Synapsy - budowa, neuromediatory. Receptory. Odruchy - podział,
łuk odruchowy. Centralny układ nerwowy. Budowa i czynność mózgowia
i rdzenia kręgowego. Opony mózgowo – rdzeniowe. Krążenie płynu
mózgowo - rdzeniowego. Budowa i czynność obwodowego układu
nerwowego. Budowa i czynność układu nerwowego autonomicznego
współczulnego i przywspółczulnego. Budowa i czynność układu
nerwowego somatycznego. Zaburzenia czynności ruchowych.
Zaburzenia czucia. Zaburzenia wyższych czynności nerwowych.
Choroby naczyniowe mózgu. Choroby zwyrodnieniowe - choroba
Parkinsona, choroba Alzheimera. Choroby demielinizacyjne -
stwardnienie rozsiane. Padaczka. Urazy mózgu. Nowotwory mózgu.
Zaburzenia psychiczne.

Ćwiczenia:
•

Analizowanie budowy mózgowia i rdzenia kręgowego
z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasów anatomicznych, programów
komputerowych.

• Analizowanie budowy układu nerwowego obwodowego

z wykorzystaniem modelu, tablic i atlasów anatomicznych.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu nerwowego na

podstawie opisu przypadków.

4. Układ krążenia
Funkcje układu krążenia. Narządy tworzące układ krążenia, topografia.
Budowa serca. Fizjologia pracy serca. Rodzaje naczyń krwionośnych.
Budowa naczyń krwionośnych. Zadania krwioobiegu dużego i małego.
Przebieg naczyń krwioobiegu dużego i małego. Układ żyły wrotnej.
Krążenie płodowe. Mechanizmy regulujące krążenie krwi. Ciśnienie krwi.
Tętno. Zaburzenia w krążeniu - krwotok, przekrwienie, niedokrwienie,
zawał, obrzęki. Niewydolność krążenia. Wstrząs. Choroba
niedokrwienna i zawał mięśnia sercowego. Zaburzenia rytmu. Wady
serca. Miażdżyca. Nadciśnienie tętnicze. Schorzenia naczyń żylnych.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy serca na modelu.

• Analizowanie przebiegu naczyń krwionośnych z wykorzystaniem

tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych.

• Dokonywanie pomiaru tętna.

• Dokonywanie pomiaru ciśnienia krwi.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu krążenia na podstawie

opisu przypadków.

5. Krew
Funkcje krwi. Narządy krwiotwórcze. Skład krwi. Elementy morfotyczne
krwi. Osocze krwi. Krzepnięcie krwi. Grupy krwi i czynnik Rh.
Mechanizmy obronne krwi. Skazy krwotoczne. Zakrzepica. Zator.
Niedokrwistości. Białaczki.

6. Układ chłonny
Funkcje układu chłonnego. Narządy tworzące układ chłonny. Budowa
i przebieg naczyń limfatycznych. Skład chłonki. Krążenie chłonki.
Budowa i funkcje węzłów chłonnych. Budowa i czynność śledziony.
Odporność. Odczynowość ustroju. Chłoniaki złośliwe. Ziarnica złośliwa.
AIDS.

7. Układ oddechowy
Rola układu oddechowego. Narządy wchodzące w skład układu
oddechowego, topografia. Budowa i czynność dróg oddechowych.
Budowa i czynność płuc. Fizjologia oddychania. Mechanizmy regulujące
oddychanie. Duszność. Zaburzenia rytmu oddechowego. Sinica. Kaszel.
Niewydolność oddechowa. Dychawica oddechowa

Obrzęk płuc.

Zapalenie płuc. Nowotwory układu oddechowego.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy układu oddechowego z wykorzystaniem

modelu, tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu oddechowego

na podstawie opisu przypadków.

8. Układ trawienny
Funkcje układu trawiennego. Narządy tworzące układ trawienny,
topografia. Budowa i czynność jamy ustnej, gardła i przełyku. Budowa
i czynność żołądka. Budowa i czynność dwunastnicy. Wątroba, trzustka,
budowa, udział w procesach trawiennych. Budowa i czynność jelita
cienkiego i grubego. Procesy trawienne zachodzące w poszczególnych
odcinkach przewodu pokarmowego. Zaburzenia łaknienia. Choroba
wrzodowa. Nowotwory przewodu pokarmowego. Zaburzenia czynności
jelit. Zapalenie wątroby. Marskość wątroby. Ostre zapalenie trzustki.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy układu trawiennego z wykorzystaniem modelu,

tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu trawiennego na

podstawie opisu przypadków.

9. Metabolizm
Przemiana materii. Przemiana białek. Przemiana węglowodanów.
Przemiana tłuszczów. Przemiana wody i soli mineralnych.
Mikroelementy. Witaminy. Przemiana energii. Pomiary przemiany
energii. Bilans cieplny. Regulacja temperatury ciała. Zaburzenia
przemiany białek, węglowodanów, tłuszczów. Zaburzenia gospodarki
wodno-elektrolitowej, mineralnej i kwasowo-zasadowej. Głód. Niedobory
witaminowe. Cukrzyca.

10. Układ moczowy
Rola układu moczowego. Narządy tworzące układ moczowy, topografia.
Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Powstawanie moczu.
Skład moczu. Mechanizmy regulujące powstawanie moczu.

Czynność wydzielnicza nerek. Budowa i czynność dróg moczowych.
Oddawanie moczu. Zmiany ilościowe i jakościowe moczu. Niewydolność
nerek. Mocznica. Stany zapalne układu moczowego. Kamica moczowa.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy układu moczowego z wykorzystaniem modelu,

tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu moczowego na

podstawie opisu przypadków.

11. Układ płciowy
Rola układu płciowego. Narządy tworzące układ płciowy żeński,
topografia, budowa. Cykl jajnikowy. Cykl miesiączkowy. Zapłodnienie.
Ciąża. Poród. Nadżerki i nowotwory szyjki macicy i jajników. Stany
zapalne przydatków. Zaburzenia hormonalne.
Narządy tworzące układ płciowy męski, topografia, budowa, funkcje.
Przerost i rak gruczołu krokowego.

Ćwiczenia:
• Analizowanie budowy układu płciowego z wykorzystaniem modelu,

tablic, atlasów anatomicznych, programów komputerowych.

• Analizowanie istoty i przebiegu chorób układu płciowego na

podstawie opisu przypadków.

12. Gruczoły dokrewne
Funkcje hormonów. Rodzaje hormonów. Gruczoły dokrewne, budowa,
topografia. Czynność wydzielnicza poszczególnych gruczołów
dokrewnych. Wpływ hormonów na funkcjonowanie organizmu.
Sprzężenie zwrotne w regulacji wydzielania hormonów. Zaburzenia
wydzielnicze przysadki mózgowej, tarczycy, gruczołów
przytarczycznych, trzustki, nadnerczy.

13. Układ narządów zmysłów. Powłoka wspólna.
Rola narządów zmysłów. Budowa i czynność narządów czucia
powierzchownego, narządu smaku, powonienia, słuchu i równowagi,
wzroku. Funkcje skóry. Budowa skóry. Gruczoły skóry. Włosy.
Paznokcie. Patologia sutka. Wybrane schorzenia skóry, narządu wzroku
i słuchu.

14. Ratownictwo
Zadania medycyny ratunkowej. Łańcuch ratunkowy. Ocena stanu
poszkodowanego. Utrata przytomności. Rany. Krwotoki. Urazy narządów
ruchu. Urazy termiczne. Ciała obce w oku, uchu, nosie, tchawicy.

Napady drgawek. Zatrucia. Porażenie prądem elektrycznym. Nagłe
zatrzymanie krążenia i oddychania. Apteczka pierwszej pomocy.

Ćwiczenia:
• Ocenianie stanu poszkodowanego.

• Nakładanie opatrunku na ranę w obrębie głowy, kończyny górnej,

kończyny dolnej.

• Tamowanie krwotoków z rany i z nosa.

• Unieruchamianie złamań w obrębie kończyny górnej i kończyny

dolnej.

• Udzielanie pierwszej pomocy w urazach kręgosłupa.

• Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku omdlenia.

• Układanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.

• Udrażnianie dróg oddechowych.

• Wykonywanie na fantomie sztucznego oddychania i pośredniego

masażu serca u dorosłego i u dziecka.

• Kompletowanie apteczki pierwszej pomocy.

Środki dydaktyczne

Fantom człowieka do ćwiczeń z zakresu anatomii i udzielania pierwszej
pomocy.
Modele i plansze anatomiczne.
Foliogramy, programy komputerowe z zakresu anatomii.
Atlasy anatomiczne, albumy.
Filmy dydaktyczne.
Materiały, sprzęt do udzielania pierwszej pomocy.

Uwagi o realizacji

Program nauczania anatomii, fizjologii i fizjopatologii obejmuje treści
z zakresu budowy i czynności organizmu człowieka oraz zaburzeń w ich
funkcjonowaniu.

Celem realizacji programu jest wyposażenie ucznia w wiedzę

niezbędną do rozumienia funkcjonowania organizmu człowieka,
ukazanie wzajemnych powiązań i zależności między poszczególnymi
układami i narządami oraz przedstawienie zaburzeń w ich pracy.
Nabyte przez ucznia umiejętności z zakresu budowy i funkcjonowania
organizmu w zdrowiu i chorobie, pozwalają dostrzegać organizm jako
jedność psychosomatyczną.
Treści programu przedmiotu powinny być skorelowane z farmakologią
i chemią leków. Stanowią one podstawę teoretyczną do uczenia się
zagadnień z zakresu farmakoterapii.

Ze względu na charakter pracy technika farmaceutycznego,
szczególną uwagę należy zwrócić na realizację celów związanych
z fizjologią i patofizjologią w aspekcie oddziaływania leku na organizm
człowieka.
Treści programu dotyczące anatomii proponuje się ograniczyć do
najważniejszych zagadnień z zakresu topografii i ogólnej budowy
narządów.
W celu uzyskania zadowalających wyników zajęcia powinny odbywać
się w pracowni przedmiotowej wyposażonej w nowoczesne środki
dydaktyczne.
Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w formie pracy
zespołowej, grupowej i indywidualnej. Zaproponowane w programie
ćwiczenia ułatwią uczniom zrozumienie realizowanych treści,
indywidualizację procesu kształcenia i efektywniejsze wykorzystanie
pomocy dydaktycznych. Ćwiczenia powinny być prowadzone w grupach
liczących od 10 - 15 osób.
Tematy najważniejsze dla właściwego zrozumienia zaburzeń
chorobowych i zasad farmakoterapii, a zarazem najtrudniejsze do
opanowania przez ucznia dotyczą zagadnień z zakresu budowy

i czynności układu nerwowego, układu krążenia, układu moczowego,
trawienia, metabolizmu oraz układu endokrynologicznego. Na realizację
tej części programu przewidziano łącznie 49 godzin zajęć edukacyjnych
(zajęcia teoretyczne i ćwiczenia). Czas ten pozwoli na
usystematyzowanie wiedzy uczniów niezbędnej do zrozumienia
procesów życiowych zachodzących za pośrednictwem wymienionych
układów.
W trakcie realizacji programu, szczególną uwagę należy zwrócić na
kształtowanie umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Niejednokrotnie
od przypadkowych świadków zdarzenia zależy szansa na przetrwanie
nagłego zagrożenia życia lub zdrowia. Istnieje zatem konieczność
kształtowania umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy
u coraz większej liczby ludzi, w tym szczególnie pracowników ochrony
zdrowia.
Szczególną uwagę należy zwrócić na ocenę stanu poszkodowanego,
prowadzenie sztucznego oddychania i pośredniego masażu serca oraz
na przestrzeganie obowiązujących procedur przy wykonywaniu działań
z zakresu udzielania pierwszej pomocy. W celu uzyskania
zadawalających wyników, zajęcia powinny odbywać się w pracowni
ratownictwa wyposażonej w nowoczesne środki dydaktyczne.
W trakcie realizacji programu należy kształtować u ucznia
następujące postawy:

–

odpowiedzialności za zdrowie i życie człowieka,

–

wrażliwości wobec ludzi potrzebujących pomocy,

–

systematyczności w dążeniu do podnoszenia kwalifikacji

i aktualizacji wiedzy.

W celu umożliwienia uczniowi osiągnięcia założonych celów
kształcenia, rozwijania zdolności poznawczych i wyzwalania aktywności
proponuje się stosowanie następujących metod nauczania:

–

wykład informacyjny, problemowy, konwersatoryjny,

–

dyskusja dydaktyczna,

–

metoda przypadków, metoda sytuacyjna,

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenia.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp. Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

1. Wiadomości wstępne 10

- 10

2. Układ narządów ruchu

3. Układ nerwowy

10 14

4. Układ krążenia

5. Krew

6. Układ chłonny

7. Układ oddechowy

8. Układ trawienny

9. Metabolizm

10. Układ moczowy

11. Układ płciowy

12. Gruczoły dokrewne

13. Układ narządów zmysłów.

Powłoka wspólna.

15. Ratownictwo

Razem

46 108

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

o osiągnięciach uczniów, umożliwi skuteczne kierowanie przebiegiem
uczenia się, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia się.
Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

–

odpowiedzi ustnych,

–

prac pisemnych,

–

testów dydaktycznych,

–

ukierunkowanej obserwacji czynności uczniów w czasie ćwiczeń.

Dokonując oceny nauczyciel powinien stosować kryteria wynikające
z zaplanowanych celów kształcenia, a w szczególności:

–

stosowanie podstawowych pojęć z zakresu anatomii, fizjologii
i patofizjologii,

–

charakteryzowanie budowy i czynności układów i narządów,

–

charakteryzowanie chorób poszczególnych układów i narządów,

–

udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia i życia.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod
sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004
Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL,
Warszawa 2003
Gołąb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL,

Warszawa 1997
Kamiński B., Dziak A.: Postępowanie w stanach zagrożenia życia.
PZWL, Warszawa 1999
Kruś S.: Patologia. Podręcznik dla licencjackich studiów medycznych.
PZWL, Warszawa 2004
Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik
dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1998
Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL,
Warszawa 2004
Pędich W., red.: Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 1994
Sokołowska – Pituchowa J.: Anatomia człowieka. PZWL,

Warszawa 2000
Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 1990
Traczyk W.: Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL, Warszawa 2004
Wróblewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podręcznik dla średnich
szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1993

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PSYCHOLOGIA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

określić zadania i kierunki psychologii,

–

scharakteryzować procesy poznawcze człowieka,

–

scharakteryzować procesy emocjonalne i motywacyjne człowieka,

–

scharakteryzować strukturę osobowości człowieka i czynniki mające
wpływ na jej rozwój,

–

scharakteryzować rozwój psychiczny człowieka,

–

scharakteryzować sytuacje trudne oraz ich wpływ na stan psychiczny
człowieka,

–

nawiązać i utrzymać kontakt z pacjentem (klientem) oraz
współpracownikami,

–

wyjaśnić wpływ stanu psychicznego (sfery psychicznej) na zdrowie
człowieka,

–

wyjaśnić wpływ choroby na stan psychiczny człowieka,

–

wskazać pozytywne postawy wobec zdrowia i choroby,

–

upowszechnić zachowania służące zdrowiu psychicznemu,

–

rozwiązać problemy zawodowe zgodnie z kompetencjami technika
farmaceutycznego,

–

postąpić zgodnie z zasadami etyki zawodowej.

Materiał nauczania

1. Wprowadzenie do przedmiotu
Psychologia jako nauka - przedmiot psychologii, działy psychologii,
kierunki rozwoju. Umiejętności psychologiczne przydatne w zawodzie
technika farmaceutycznego.

2. Charakterystyka procesów poznawczych
Spostrzeganie. Pamięć. Uczenie się jako zapamiętywanie
zorganizowane. Myślenie i jego rodzaje. Inteligencja jako złożona
sprawność umysłowa. Uwaga jako ukierunkowanie czynności
poznawczych.

3. Procesy emocjonalno-motywacyjne
Cechy i rodzaje emocji. Fizjologiczne przejawy emocji. Motywacyjna
funkcja emocji. Rodzaje potrzeb.

4. Osobowość
Pojęcie osobowości. Koncepcje osobowości. Osobowość jako centralny
system integracji i regulacji czynności. Składniki osobowości –
temperament, poglądy, przekonania, postawy, potrzeby, charakter.
Rozwój osobowości.

5. Rozwój psychiczny
Charakterystyka rozwoju psychicznego człowieka. Czynniki kształtujące
rozwój psychiczny człowieka. Okresy rozwoju psychicznego.

6. Sytuacje trudne oraz ich wpływ na stan psychiczny
Pojęcie sytuacji trudnej. Rodzaje sytuacji trudnych - konflikt, frustracja,
kryzys. Stres psychologiczny.
Bezpośrednie i odległe następstwa sytuacji trudnych. Mechanizmy
obronne osobowości. Choroba jako sytuacja trudna. Wpływ choroby na
stan psychiczny pacjenta. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobą.
Sposoby radzenia sobie z sytuacją w czasie choroby. Odporność
psychiczna.

Ćwiczenia:
• Określanie wpływu choroby na stan psychiczny pacjenta na

podstawie analizy opisu przypadków.

• Wczuwanie się i rozpoznawanie stanów emocjonalnych innych osób.

7. Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem / klientem
Struktura procesu komunikowania się. Komunikat jako podstawa
skutecznego porozumiewania się. Warunki skuteczności komunikowania
się – wiarygodność nadawcy, wysyłanie zrozumiałych przekazów,
zapewnienie dopływu informacji zwrotnych. Style komunikowania się.
Komunikowanie się słowne i bezsłowne. Problemy i błędy
w komunikowaniu się. Błędy jatrogenne – rodzaje, przyczyny,
następstwa. Asertywność. Współdziałanie w grupie. Rozwiązywanie
konfliktów, negocjacje. Kodeks Etyki Aptekarza RP.

Ćwiczenia:
• Pantomimiczne wyrażanie uczuć, takich jak: strach, gniew, wstyd,

radość, smutek.

• Odczytywanie sygnałów niewerbalnych.

• Bezpośrednie wyrażanie próśb i oczekiwań.

• Przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnych.

• Stosowanie komunikatów JA.

• Porozumiewanie się z innymi – słuchanie innych.

• Porozumiewanie się z innymi – blokady komunikacji.

• Wypowiadanie zdań w różnych intonacjach – z radością, ze złością,

z przerażeniem, z bólem, smutkiem, z lekceważeniem, ze
zdziwieniem, rozpaczą.

• Okazywanie zrozumienia i parafrazowanie.

• Rozwiązywanie sytuacji konfliktowych.

Środki dydaktyczne

Foliogramy.
Opisy przypadków.
Filmy dydaktyczne.
Taśmy z nagraniami.

Uwagi o realizacji

Podstawowym zadaniem nauczyciela przedmiotu psychologia jest
zapoznanie ucznia z zagadnieniami dotyczącymi procesów psychicznych
i struktury osobowości człowieka. Uczniowie powinni poznać czynniki
wpływające na rozwój i kształtowanie się osobowości człowieka, uzyskać
informacje jak postępować z człowiekiem, aby poprawić jego
samopoczucie lub osłabić napięcie emocjonalne.
Zdobyta wiedza i umiejętności z psychologii umożliwią technikowi
farmaceutycznemu komunikowanie się z pacjentem/klientem,
rozwiązywanie problemów, rozwiązywanie konfliktów, podejmowanie
decyzji, asertywne zachowanie się. Będą także przydatne do oceny
własnych zachowań oraz do podejmowania działań w zakresie rozwoju
własnej osobowości.
Umiejętności psychologiczne muszą być nabywane w atmosferze
zaufania i akceptacji. Tylko wtedy mają szansę być wykorzystane
w przyszłej pracy zawodowej absolwenta. Podczas ćwiczeń należy
przestrzegać zasady dobrowolności w odsłanianiu przez uczniów swych
przeżyć i doznań osobistych.
W uczeniu się psychologii należy wykorzystać wiedzę z zakresu innych
przedmiotów zwłaszcza anatomii i fizjologii centralnego układu
nerwowego oraz ratownictwa i patofizjologii.
Realizacja treści programowych pozwoli kształtować u uczniów
następujące postawy:

–

odpowiedzialności za podejmowane decyzje,

–

akceptacji zachowań pacjentów,

–

odpowiedzialności za skutki własnych zachowań wobec drugiego
człowieka,

–

gotowości niesienia pomocy drugiemu człowiekowi,

–

poszanowania godności drugiego człowieka.

Nauczyciel realizujący program powinien rozwijać zdolności
poznawcze uczniów, zainteresowanie zawodem oraz wdrażać do
samodzielnego myślenia, samodyscypliny, samorozwoju.
Podczas realizacji programu wskazane jest stosowanie pracy
zespołowej, grupowej i indywidualnej. Szczególną formą pracy jest praca
w grupach sprzyjająca realizacji zaproponowanych ćwiczeń.
Tematyka ćwiczeń jest propozycją dla nauczyciela i może być
rozszerzona w zależności od potrzeb edukacyjnych ucznia.
Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w grupach

15 osobowych w pracowni wyposażonej w środki dydaktyczne
umożliwiające realizację zaplanowanych celów kształcenia.
Nauczyciel powinien dysponować podręczną biblioteczką na użytek
własny i uczniów, zawierającą literaturę naukową, popularnonaukową,
czasopisma psychologiczne.
W czasie zajęć niezbędne jest wykorzystywanie pomocy
dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela do poszczególnych
tematów (foliogramy, opisy przypadków, instrukcje do ćwiczeń,
multimedia).
W procesie realizacji programu proponuje się stosowanie metod, które
przygotują ucznia do logicznego myślenia, aktywnego udziału
w rozwiązywaniu problemów, stosowania w praktyce nabytych
umiejętności. Dominującymi metodami nauczania - uczenia się powinny
być: wykład problemowy, wykład konwersatoryjny, pogadanka, dyskusja
dydaktyczna, inscenizacja, metoda przypadków, ćwiczenia.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp.

Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

1. Wprowadzenie

przedmiotu

2 -

2. Charakterystyka

procesów

poznawczych

10 10

3. Procesy emocjonalno-

motywacyjne

6 -

4. Osobowość

Rozwój psychiczny

6. Sytuacje trudne oraz ich

wpływ na stan psychiczny

6 4

7. Psychologiczne

uwarunkowania kontaktu
z pacjentem / klientem

7 7

Razem

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów
mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.

W pierwszym dziale tematycznym należy przybliżyć uczniowi
podstawowe pojęcia psychologii ogólnej i kierunki rozwoju psychologii.
Wskazane jest wyszczególnienie umiejętności psychologicznych
przydatnych w pracy zawodowej technika farmaceutycznego.
Ważny element programu stanowi dział piąty dotyczący emocji
i motywacji. Problematyka ta jest niezbędna dla zrozumienia procesów
psychicznych i wyjaśnienia konkretnych zachowań.
Realizując treści z zakresu psychologii osobowości ujęte w dziale
czwartym, szczególną uwagę należy zwrócić na koncepcję obrazu
samego siebie, postawy, potrzeby, przekonania.

Dział

szósty dotyczy trudnych sytuacji życiowych oraz stresu

psychologicznego. Należy wykazać wpływ choroby na stan psychiczny
pacjenta, określić reakcje emocjonalne spowodowane chorobą oraz
indywidualne style radzenia sobie z chorobą.
Podczas realizacji programu

szczególną uwagę należy zwrócić na

zagadnienia dotyczące komunikacji i kontaktów interpersonalnych.
Komunikowanie się jest ważnym procesem w życiu każdego człowieka.
Prawidłowe komunikowanie się ułatwia wzajemne zrozumienie,
wyrażanie swoich uczuć, wywieranie wpływu

rozwiązywanie problemów

i prowadzenie negocjacji.
W trakcie realizacji programu należy wskazywać na praktyczne
zastosowanie nabytych umiejętności w zawodzie technika
farmaceutycznego.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać
systematycznie przez cały czas realizacji programu nauczania
przedmiotu, na podstawie kryteriów przedstawionych na początku zajęć.
Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach
swoich działań, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane osiągnięcia,
umożliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia się przedmiotu
przez uczniów, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia się.

Nauczyciel oceniając ucznia powinien stworzyć mu różnorodne
możliwości potwierdzenia zdobytych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności.
Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

–

odpowiedzi ustnych,

–

prac pisemnych,

–

testów dydaktycznych,

–

obserwacji pracy i aktywności ucznia.

Dokonując oceny nauczyciel powinien stosować następujące kryteria:

–

posługiwanie się zdobytą wiedzą i pojęciami z zakresu psychologii,

–

dostrzeganie związku między faktami,

–

umiejętność interpretowania pojęć i faktów,

–

wykonanie ćwiczeń zgodnie z przyjętymi procedurami.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod
sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Aronson E.: Człowiek istota społeczna. PWN, Warszawa 2004
Formański J.: Psychologia środowiska. PZWL, Warszawa 2004
Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003
Hamer H.: Rozwój przez wprowadzanie zmian. CEM, Warszawa 1998
Jarosz M.: Psychologia lekarska. PZWL, Warszawa 1988
Przetacznik – Gierowska M., Makiełło - Jarża G.: Podstawy psychologii
ogólnej. WSiP, Warszawa 1997
Sęk H., Cieślak R., red.: Wsparcie społeczne, stres i zdrowie.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004
Strelau J.,red.: Psychologia t. I - III. GWP, Gdańsk 2002
Włodarski Z., Matczak A.: Wprowadzenie do psychologii. WSiP,
Warszawa 1996

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ZDROWIE PUBLICZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

wyjaśnić podstawowe pojęcia i zakres zdrowia publicznego,

–

scharakteryzować czynniki wpływające na stan zdrowia jednostki
i zbiorowości,

–

określić przyczyny powstawania i drogi szerzenia się chorób,

–

scharakteryzować drobnoustroje chorobotwórcze,

–

zinterpretować zjawiska zachodzące w środowisku drobnoustrojów,

–

scharakteryzować mechanizmy odpornościowe i ich znaczenie dla
zdrowia i życia człowieka,

–

określić wpływ czynników środowiskowych na zdrowie człowieka,

–

zapobiec negatywnemu wpływowi czynników środowiskowych na
funkcjonowanie organizmu człowieka,

–

upowszechnić zasady zdrowego stylu życia wśród pacjentów,
klientów i współpracowników,

–

scharakteryzować cele, zadania i kierunki działań profilaktycznych,

–

wdrożyć działania profilaktyczne eliminujące czynniki ryzyka choroby,

–

upowszechnić metody edukacji zdrowotnej,

–

scharakteryzować sytuację zdrowotną ludności polskiej,

–

scharakteryzować cele i zadania polityki zdrowotnej państwa.

Materiał nauczania

1. Problematyka zdrowia publicznego
Zakres i cel przedmiotu. Podstawowe pojęcia: zdrowie, zdrowie jednostki
i zbiorowości, warunki zdrowotne, zachowania zdrowotne, zdrowy styl
życia, potrzeby zdrowotne, problemy zdrowotne, choroba, ochrona
zdrowia, opieka zdrowotna, promocja zdrowia, kultura zdrowotna, opieka
medyczna, medycyna zapobiegawcza, medycyna środowiskowa,
zdrowie publiczne. Czynniki wpływające na kształtowanie stanu zdrowia
jednostki i zbiorowości. Źródła powstawania i drogi szerzenia się chorób.

2. Drobnoustroje i pasożyty
Podstawowe pojęcia i określenia: chorobotwórczość, zakażenie,
rezerwuar zarazków, źródło i droga zakażenia, epidemia, endemia,
pandemia, okres zaraźliwości, izolacja, kwarantanna, nosicielstwo,
dochodzenie epidemiologiczne.
Systematyka drobnoustrojów wywołujących choroby zakaźne u ludzi.
Właściwości morfologiczne i fizjologiczne bakterii. Odżywianie,
oddychanie, rozmnażanie się bakterii

Oporność bakterii.

Immunologia. Nieswoiste czynniki i mechanizmy odpornościowe.
Swoiste mechanizmy obronne organizmu – odpowiedź immunologiczna
humoralna i typu komórkowego. Niedobory immunologiczne.

Nadwrażliwość i jej rodzaje. Rodzaje odporności. Uodpornianie czynne –
szczepionki swoiste i nieswoiste. Uodpornianie bierne – surowice
odpornościowe.
Ziarniaki. Pałeczki jelitowe. Pałeczki Gram – ujemne, Gram – dodatnie.
Laseczki. Inne bakterie - krętek blady, prątek gruźlicy, leptospiry,
promieniowce. Riketsje i chlamydie.
Budowa fizyczna i chemiczna wirusów. Rozmnażanie wirusów. Podział
wirusów. Immunoprofilaktyka czynna i bierna. Charakterystyka
wybranych wirusów.
Grzyby chorobotwórcze dla człowieka. Podział grzybów, budowa,
rozmnażanie, diagnostyka laboratoryjna. Charakterystyka wybranych
grzybów chorobotwórczych.
Pasożyty. Podział, budowa, rozmnażanie, chorobotwórczość,
diagnostyka laboratoryjna. Zapobieganie zarażeniom. Charakterystyka
wybranych pasożytów.
Organizacja pracy laboratorium mikrobiologicznego. Bezpieczeństwo
i higiena pracy w laboratorium mikrobiologicznym. Badania
mikrobiologiczne.
Wpływ czynników fizykochemicznych na właściwości biologiczne
drobnoustrojów – dezynfekcja, sterylizacja. Aseptyka, antyseptyka.

Ćwiczenia:
• Charakteryzowanie bakterii, wirusów, grzybów, pasożytów na

podstawie oglądanych zdjęć i preparatów mikroskopowych.

3. Środowisko a zdrowie człowieka
Podstawowe pojęcia - środowisko, zagrożenia ekologiczne. Ekologiczne
uwarunkowania zdrowia. Człowiek wobec zagrożeń ekologicznych –
programy ochrony środowiska. Środowiskowe uwarunkowania zdrowia
populacji. Wymagania sanitarno-epidemiologiczne dotyczące powietrza,
wody, gleby. Najczęstsze zanieczyszczenia środowiska oraz związane
z nimi zagrożenia zdrowotne. Wpływ czynników klimatycznych

i pogodowych na stan zdrowia. Zdrowe miasto. Zdrowy dom. Zdrowa
szkoła. Praca a zdrowie. Higiena osobista a zdrowie. Zdrowe żywienie.

Ćwiczenia:
• Ocenianie stanu środowiska lokalnego na podstawie Raportu

Ochrony Środowiska.

• Ocenianie budynku szkolnego pod względem wymagań sanitarno –

higienicznych.

• Analizowanie zagrożeń ekologicznych we własnej miejscowości.

4. Promocja zdrowia. Profilaktyka.
Promocja zdrowia. Główne kierunki działań w promocji zdrowia. Metody
promocji zdrowia jednostki i społeczeństwa. Profilaktyka, podstawowe
cele, zadania i kierunki działań profilaktycznych – fazy profilaktyki.
Współczesne problemy zdrowotne i społeczne – promocja zdrowia.
Wybrane zjawiska patologii społecznej – główne kierunki profilaktyki.
Edukacja zdrowotna. Służby sanitarno – epidemiologiczne, ich cele
i zadania.

Ćwiczenia:
• Planowanie działań potęgujących zdrowie ucznia na przykładzie

własnym.

• Rozpoznawanie nieprawidłowości w zakresie żywienia na przykładzie

własnym lub rodziny, planowanie działań naprawczych.

• Planowanie działań w zakresie profilaktyki chorób układu krążenia.

5. Polityka zdrowotna państwa
Podstawy epidemiologii – rola i zadania epidemiologii we współczesnej
medycynie. Mierniki charakteryzujące zjawiska zdrowotne i ich
interpretacja. Źródła wiedzy o zdrowiu. Determinanty zdrowia. Stan
zdrowia ludności polskiej – aktualne problemy zdrowotne kraju, kierunki
ich rozwiązywania. Polityka zdrowotna państwa. Programy zdrowotne –
Narodowy Program Zdrowia. Rola technika farmaceutycznego

w realizacji programów zdrowotnych. Organizacja ochrony zdrowia
w Polsce.

Środki dydaktyczne

Plansze, tablice.
Foliogramy.
Filmy dydaktyczne.
Czasopisma.
Programy ochrony zdrowia.
Preparaty mikroskopowe, fotografie drobnoustrojów.
Broszury, ulotki, foldery.

Uwagi o realizacji

Celem realizacji programu nauczania zdrowia publicznego jest
przygotowanie uczniów do utrzymywania i potęgowania zdrowia poprzez
podejmowanie działań z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki i edukacji
zdrowotnej. Uczeń powinien współuczestniczyć w tworzeniu przyjaznych
człowiekowi warunków środowiskowych, wskazywać wpływ czynników
biologicznych i środowiskowych na zdrowie i życie człowieka,
identyfikować i eliminować czynniki szkodliwe. Wiedza na temat polityki
zdrowotnej państwa pozwoli uczniom włączyć się aktywnie w realizację
założeń ochrony zdrowia.
Realizacja treści programowych umożliwia kształtowanie
następujących postaw:

–

otwartości na problemy zdrowotne i społeczne jednostki oraz
społeczeństwa,

–

odpowiedzialności za zdrowie jednostki i społeczeństwa,

–

troski o utrzymanie i potęgowanie własnego zdrowia,

–

dbałości o przestrzeganie wymagań sanitarno-higienicznych

w każdym środowisku,

–

zaangażowania w prowadzeniu edukacji zdrowotnej,

–

systematyczności w realizacji działań profilaktycznych,

–

dążenia do doskonalenia swoich umiejętności w zakresie edukacji
zdrowotnej, promocji zdrowia i profilaktyki.

Zdrowie publiczne jest przedmiotem interdyscyplinarnym
obejmującym wiele dziedzin wiedzy. Wymaga korelacji
wewnątrzprzedmiotowej oraz korelacji z przedmiotami zawodowymi,
takimi jak: anatomia, fizjologia, patofizjologia, farmakologia.
Nauczyciel realizujący program powinien systematycznie
aktualizować treści programowe zgodnie z kierunkami polityki zdrowotnej
państwa i reformą systemu ochrony zdrowia. Może także odwoływać się
do wiedzy z zakresu edukacji ekologicznej nabytej przez uczniów
w trakcie nauki w szkole średniej.
Szczególną uwagę należy zwrócić na charakterystykę drobnoustrojów
chorobotwórczych oraz innych czynników środowiskowych negatywnie
oddziaływujących na zdrowie, np.: nieodpowiednie odżywianie,
zagrożenia związane z pracą zawodową. Należy objaśnić metody
zmniejszania i eliminowania tych czynników oraz zapobiegania
chorobom.
Nauczyciel powinien wyeksponować promocję zdrowia jako
zintegrowane działania wielu osób i instytucji.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp.

Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Liczba

godzin

ogółem

1. Problematyka

zdrowia

publicznego

2. Drobnoustroje i pasożyty

chorobotwórcze

3. Środowisko a zdrowie człowieka

4. Promocja zdrowia. Profilaktyka

5. Polityka

zdrowotna

państwa

Razem

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów
mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.
Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w pracowni wyposażonej
w nowoczesne środki dydaktyczne. Nauczyciel do użytku swojego
i uczniów powinien dysponować podręczną biblioteczką zaopatrzoną
w literaturę naukową, popularnonaukową, czasopisma.
W realizacji działu problematyka zdrowia publicznego należy określić
miejsce zdrowia publicznego w naukach medycznych, ochronie

i promocji zdrowia jednostki i społeczeństwa. Ze względu na dużą ilość
definicji, nauczyciel powinien zachęcać uczniów do ich interpretowania
i podawania przykładów. Umożliwi to lepsze zrozumienie pojęcia zdrowia
i choroby oraz celu działań promujących zdrowie i profilaktycznych,
a także rozbudzi motywację do podejmowania tych działań.
Problematykę z zakresu mikrobiologii włączono do zdrowia
publicznego traktując drobnoustroje jako czynnik środowiskowy,
wywierający bezpośredni wpływ na ustrój człowieka. Zasadniczym celem
jest wyposażenie ucznia w podstawowe wiadomości z zakresu roli
drobnoustrojów w powstawaniu chorób, zjawisk odpornościowych,
nadwrażliwości, uodparnianiu czynnym i biernym.
W trakcie realizacji ćwiczeń należy wykorzystać zdjęcia, przeźrocza,
preparaty mikroskopowe drobnoustrojów. Ćwiczenia mogą odbywać się
w pracowni mikrobiologicznej lub w stacji sanitarno - epidemiologicznej.
W dziale tematycznym środowisko a zdrowie człowieka należy
przedstawić wpływ czynników środowiskowych na życie i zdrowie
człowieka. Wykazać należy ich pozytywną i negatywną rolę oraz
wzajemne oddziaływania zachodzące między człowiekiem

a środowiskiem. Omawiając wpływ czynników środowiskowych na
procesy życiowe człowieka, nauczyciel powinien wyjaśnić zagadnienia
związane z utrzymaniem zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego
człowiekowi środowiska. Należy uświadomić uczniom rolę zachowań
zdrowotnych w ochronie i promocji zdrowia. Podać konkretne przykłady
takich zachowań w sferze higieny osobistej, żywienia, miejsca
zamieszkania, nauki i pracy.
W

dziale

tematycznym

promocja zdrowia

konieczne jest wyjaśnienie,

na czym polega promocja zdrowia, jaki jest udział technika
farmaceutycznego w utrzymaniu oraz potęgowaniu zdrowia jednostki
i zbiorowości. Należy wyjaśnić cele, zadania i kierunki działań
profilaktycznych w odniesieniu do zagrożeń. Wyeksponować edukację
zdrowotną jako jedną z form działania na rzecz zachowania zdrowia
i przeciwdziałania zagrożeniom zdrowia.
Podczas realizacji działu

polityka zdrowotna państwa

uczniowie

powinni poznać kierunki polityki państwa w dziedzinie ochrony zdrowia,
aktualne problemy zdrowotne społeczeństwa, sposoby ich
rozwiązywania oraz organizację opieki zdrowotnej. Należy zapoznać
uczniów z programami zdrowotnymi realizowanymi w Polsce.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów należy przeprowadzać
systematycznie na podstawie kryteriów przedstawionych na początku
zajęć. Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji
o wynikach swoich działań, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane
osiągnięcia, umożliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia się
przedmiotu, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia się.
Nauczyciel oceniając ucznia powinien stworzyć mu różnorodne
możliwości potwierdzenia zdobytych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności.
Osiągnięcia uczniów można oceniać na podstawie:

–

odpowiedzi ustnych

–

prac pisemnych,

–

testów dydaktycznych,

–

obserwacji pracy i aktywności ucznia.

Dokonując oceny nauczyciel powinien stosować następujące kryteria:

–

posługiwanie się zdobytą wiedzą i pojęciami z zakresu promocji
zdrowia, profilaktyki, edukacji zdrowotnej,

–

dostrzeganie związku między faktami,

–

interpretowanie pojęć i faktów,

–

wykonanie ćwiczeń zgodnie z przyjętymi procedurami.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod

sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Anusz Z.: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. PZWL, Warszawa 1990
Anusz. Z.: Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaźnych. PZWL,
Warszawa 1990
Jethon Z.: Medycyna zapobiegawcza i środowiskowa. PZWL,

Warszawa 1997
Karski J.,red.: Promocja zdrowia. Wydawnictwo IGNIS, Warszawa 1999
Kierst W.: Nauka o żywieniu zdrowego i chorego człowieka. PZWL,
Warszawa 1994
Korczak C. W., red.: Higiena – ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1994
Pike S., Forest D.: Promocja zdrowia dla wszystkich. Wydawnictwo
CZELEJ, Lublin 1998
Szewczyński J., Skrodzka.: Higiena żywienia. PZWL, Warszawa 1994

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

FARMAKOGNOZJA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

posłużyć się Farmakopeą, Urzędowym Wykazem Produktów
Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,

–

wykorzystać literaturę zawodową i technologie informacyjne do
pozyskiwania informacji o lekach roślinnych,

–

scharakteryzować funkcje wybranych programów komputerowych
wspomagających pracę apteki,

–

skorzystać z komputerowej bazy danych o artykułach dopuszczonych
do obrotu farmaceutycznego,

–

posłużyć się polskimi i łacińskimi nazwami surowców roślinnych,

–

posłużyć się handlowymi nazwami leków roślinnych i suplementów
diety,

–

scharakteryzować szczególne cechy leku roślinnego, określić jego
zalety i wady,

–

wyjaśnić wpływ różnych czynników na zawartość substancji czynnych
w surowcach roślinnych,

–

rozróżnić źródła pochodzenia surowców roślinnych,

–

przedstawić zasady pozyskiwania i przetwarzania surowców
roślinnych,

–

określić metody sporządzania leku roślinnego,

–

przechować surowce i przetwory roślinne uwzględniając ich skład
jakościowy i postać farmaceutyczną,

–

scharakteryzować ważniejsze substancje czynne roślin pod względem
cech fizykochemicznych i właściwości farmakologicznych,

–

rozróżnić rośliny najczęściej stosowane w lecznictwie i surowce z nich
otrzymywane,

–

rozróżnić składniki mieszanek ziołowych,

–

określić zasady profilaktyki i leczenia wybranych chorób,

–

wskazać leki roślinne zalecane w chorobach wewnętrznych
i dermatologicznych,

–

sklasyfikować leki roślinne pod względem właściwości
terapeutycznych i chemicznych,

–

wyjaśnić działanie i wskazania do stosowania ważniejszych leków
roślinnych,

–

ocenić wpływ leków roślinnych na organizm człowieka w zależności
od składu jakościowego, ilościowego, drogi podawania i sposobu
dawkowania,

–

wskazać skutki uboczne i niepożądane działania leków roślinnych
oraz przeciwwskazania do ich stosowania,

–

wykonać czynności związane z wydawaniem leków pacjentom,

–

poinformować pacjenta o sposobie użycia i przechowywania leku,

–

zastosować przepisy prawa farmaceutycznego i zasady etyki
zawodowej,

–

wykonać podstawowe czynności laboratoryjne w czasie badania
jakości surowców podchodzenia roślinnego,

–

zastosować metody makroskopowe, mikroskopowe i fitochemiczne do
badania tożsamości i czystości surowców farmakognostycznych,

–

określić jakość leków ziołowych na podstawie obowiązujących norm,

–

zaplanować i zorganizować własną pracę i współpracować
z zespołem,

–

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

Materiał nauczania

1. Rynek leków roślinnych w Polsce
Rys historyczny zielarstwa. Ziołolecznictwo tradycyjne i nowoczesne.
Leki roślinne – ich rodzaje i cechy szczególne, zalety i wady.
Środki specjalnego żywieniowego przeznaczenia.
Znaczenie preparatów ziołowych w lecznictwie i profilaktyce chorób.
Wpływ czynników genetycznych, rozwojowych i środowiskowych na
zawartość w roślinie substancji farmakologicznie aktywnych.
Pochodzenie surowców – rośliny dziko rosnące, uprawy roślin
leczniczych, uprawy kontraktowe kontrolowane, biotechnologia leku
roślinnego. Zasady zbioru surowców. Zmiany zachodzące po zbiorze,
metody stabilizacji surowców. Czynniki wpływające na trwałość
surowców i preparatów ziołowych. Przemysł fitofarmaceutyczny

w Polsce – nowoczesne systemy zapewnienia jakości (GMP),
Standaryzacja przetworów zielarskich.
Programy komputerowe wspomagające pracę apteki.

2. Badanie jakości surowców roślinnych
Budowa komórek, tkanek i organów roślinnych.
Metody badania surowców pochodzenia roślinnego według Farmakopei
Polskiej.

Ćwiczenia:
• Obsługiwanie mikroskopu optycznego i sporządzanie preparatów

mikroskopowych.

• Identyfikowanie plazmatycznych i nieplazmatycznych składników

komórki roślinnej i objaśnianie ich budowy i funkcji.

• Rozpoznawanie kryształów szczawianu wapnia w ziołach

sproszkowanych.

• Porównywanie skrobii ziemniaczanej, pszennej i ryżowej.

• Odróżnianie włosków okrywających (surowce krojone

i sproszkowane).

• Porównywanie waty bawełnianej i waty wiskozowej.

• Rozróżniane włosków gruczołowych typu Labiatae i Compositae.

• Badanie zbiorników olejkowych i hiperycynowych w zielu dziurawca

zwyczajnego i przewodów olejkowych w owocach kopru włoskiego.

• Poznawanie tkanek wzmacniających.

• Rozróżnianie wiązek przewodzących.

• Porównywanie budowy pierwotnej i wtórnej korzenia i łodygi.

• Przedstawianie istotnych cech w budowie morfologicznej roślin (praca

z zielnikiem i atlasem roślin).

• Posługiwanie się Farmakopeą Polską w celu oceny jakości surowców

roślinnych.

• Porównywanie wyglądu zewnętrznego zapachu i surowca z opisem

monografii szczegółowej w Farmakopei Polskiej.

•

Ocenianie stopnia czystości surowców roślinnych (cechy
dopuszczalne w ograniczonej ilości, cechy niedopuszczalne).

• Oznaczanie domieszek i zanieczyszczeń w surowcach roślinnych.

3. Związki farmakologicznie czynne roślinnych

produktów

leczniczych
Substancje podstawowe i wtórne. Cechy fizykochemiczne, właściwości
lecznicze i rozpowszechnienie w przyrodzie substancji czynnych
pochodzenia roślinnego: węglowodany, śluzy, gumy roślinne, tłuszcze
proste, nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), woski, fosfolipidy,
glikozydy flawonoidowe i antocyjanozydy, glikozydy fenolowe, garbniki,
antranoidy, saponiny, irydoidy, glikozydy nasercowe, olejki eteryczne,
żywice i balsamy, alkaloidy, witaminy i składniki mineralne.

Ćwiczenia:
• Wykrywanie substancji naturalnych o znaczeniu farmakologicznym

i określanie ich właściwości fizycznych i chemicznych (reakcje
mikrochemiczne i makrochemiczne).

• Rozpoznawanie ważniejszych surowców roślinnych.

• Określanie działania, wskazań do stosowania i dawkowania

substancji roślinnych i przetworów roślinnych.

• Analizowanie farmakopealnych mieszanek ziołowych (zioła

dozowane, zioła niedozowane).

• Potwierdzanie tożsamości mieszanek ziołowych (skład jakościowy).

• Oznaczanie zawartości składników mieszanek ziołowych (skład

ilościowy).

• Pozyskiwanie informacji o lekach roślinnych w Internecie (bazy leków

komercyjne i edukacyjne).

• Zorganizowanie wycieczki i zbieranie roślin leczniczych do zielnika.

4. Fitoterapia chorób wewnętrznych i dermatologicznych
Leki roślinne stosowane w zaburzeniach układu nerwowego:
uspokajające, przeciwdepresyjne, przeciwstresowe, tonizujące
i psychopobudzające.
Leki roślinne stosowane w chorobach serca i układu krążenia.
Zastosowanie ziół i preparatów ziołowych w chorobach układu
moczowego (środki akwaretyczne, antyseptyczne, przeciwkamicowe,
wpływające na mikcję).
Leki roślinne stosowane w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg
oddechowych: przeciwkaszlowe i wykrztuśne, przeciwzapalne,
przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe.
Leki roślinne stosowane w chorobach układu pokarmowego: żołądka
i jelit, wątroby i dróg żółciowych.
Środki stosowane w leczeniu otyłości.
Roślinne środki przeciwcukrzycowe.
Fitoterapia w dolegliwościach i chorobach kobiecych.
Stosowanie fitopreparatów w chorobach reumatycznych.
Leki roślinne stosowane w obrzękach pourazowych.
Leki dermatologiczne pochodzenia roślinnego: przeciwzapalne,
ściągające, przeciwbakteryjne.
Naturalne leki o działaniu immunostymulacyjnym.
Działania niepożądane leków pochodzenia roślinnego: interakcje,
toksyczność leku a wiek podeszły.
Środki specjalnego żywieniowego przeznaczenia (suplementy diety).
Apiterapia.
Fitoterapia a homeopatia.

Środki dydaktyczne

Foliogramy, fotogramy.
Zdjęcia i rysunki roślin leczniczych.
Ryciny i opisy budowy roślin leczniczych i surowców roślinnych.
Surowce roślinne suszone (krojone, sproszkowane).
Leki ziołowe, atrapy leków roślinnych.
Leki tematyczne dotyczące leczenia wybranych schorzeń.
Mikroskopy.
Odczynniki chemiczne.
Szkoło laboratoryjne.

Piśmiennictwo zawodowe (poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma).
Programy komputerowe bazy leków (edukacyjne, komercyjne).

Uwagi o realizacji

Realizacja programu nauczania przedmiotu Farmakognozja ma na celu
przygotowanie absolwenta do wykonywania zadań zawodowych

w zakresie produkcji, dystrybucji i kontroli jakości leku roślinnego.
Podstawową formą nauczania przedmiotu są zajęcia teoretyczne
i ćwiczenia, które powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej
wyposażonej w odpowiednie środki dydaktyczne.
W czasie zajęć teoretycznych uczniowie powinni przyswoić wiedzę
dotyczącą przetwórstwa zielarskiego, chemizmu roślin leczniczych oraz
podstaw fitoterapii i fitoprofilaktyki.
Ćwiczenia powinny służyć kształtowaniu umiejętności niezbędnych do
oceny jakości i przydatności substancji roślinnych i preparatów
ziołowych.

Proponuje

się następujący podział godzin na realizację

poszczególnych działów tematycznych.

Lp.

Działy tematyczne

Liczba godzin

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

1. Rynek leków roślinnych w Polsce

2. Badanie jakości surowców

roślinnych

4 36

3. Związki farmakologicznie czynne

produktów roślinnych

20 36

4. Fitoterapia

schorzeń

wewnętrznych
i dermatologicznych

66 -

Razem

100

172

Farmakognozja obejmuje szeroki zakres wiedzy, integruje

treści z wielu dziedzin nauki przede wszystkim z botaniki, chemii
organicznej, analizy chemicznej, technologii leków, anatomii, fizjologii,
patofizjologii i farmakologii.

Realizacja programu wymaga od nauczyciela przygotowania
merytorycznego z wymienionych dyscyplin. W procesie nauczania
należy ściśle wiązać teorię z praktyką zawodową, na bieżąco śledzić
zmiany zachodzące w zawodzie i aktualizować wiedzę przedmiotową
i środki dydaktyczne.

Osiągnięcie zaplanowanych w programie celów wymaga stosowania

podających i aktywizujących metod nauczania, takich jak: wykład
informacyjny, konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda
sytuacyjna, metoda przewodniego tekstu i ćwiczenia praktyczne.
Ćwiczenia powinny odbywać się w pracowni przedmiotowej

w grupach 8 -10 osobowych. Zadania praktyczne uczniowie powinni
wykonywać indywidualnie. Powinni mieć do dyspozycji konspekty,
instrukcje do ćwiczeń, teksty przewodnie, katalogi, odpowiedni sprzęt
i materiały.
Metody stosowane przez nauczyciela powinny służyć, rozwijaniu
umiejętności i kształtowaniu postaw zgodnie z wymaganiami etyki
zawodowej.
W czasie zajęć, nauczyciel powinien pełnić rolę inspiratora czynności
ucznia, organizować pracę, tworzyć sytuacje sprzyjające aktywności
oraz rozstrzygać wątpliwości.

Rynek leków roślinnych w Polsce - realizacja programu ma na celu
usystematyzowanie wiadomości uczniów na temat pozycji leku
roślinnego we współczesnej medycynie.

Badanie jakości surowców roślinnych - podczas realizacji programu
uczniowie powinni poznać normy jakościowe dla surowców roślinnych
podane w Farmakopei, metody mikroskopowe i makroskopowe służące
ocenie surowców oraz stosowaną terminologię.
Ocena mikroskopowa obejmuje porównanie skrawka z odpowiednio
przygotowanego surowca lub surowca sproszkowanego z opisem
budowy anatomicznej w monografii szczegółowej Farmakopea Polska.
Ocena makroskopowa surowca obejmuje badanie zgodności wyglądu
zewnętrznego z opisem podanym w monografii, określenie zapachu oraz
wykrycie i oznaczenie ilościowe domieszek i zanieczyszczeń.
Realizację tego działu należy rozpocząć od przypomnienia wiadomości
z botaniki, należy zwrócić uwagę na budowę komórek i tkanek
stanowiących podstawę oceny farmakognostycznej surowców oraz
budowę komórek i tkanek stanowiących miejsce gromadzenia substancji
czynnych.

Związki farmakologicznie czynne produktów roślinnych - program
nauczania obejmuje podstawowe zagadnienia dotyczące fitochemii, czyli

związków chemicznych o znanej aktywności farmakologicznej
występujących w roślinach.
Podziału substancji czynnych dokonano według budowy chemicznej lub
niekiedy według mechanizmu ich działania.
Na

zajęciach teoretycznych należy uwzględnić strukturę chemiczną,

właściwości fizykochemiczne, metody izolacji, działanie i wskazania do
stosowania ważniejszych grup substancji farmakologicznie aktywnych
i ich rozpowszechnianie wśród roślin.
Ćwiczenia powinny służyć utrwaleniu wiadomości oraz poznaniu
wyglądu zewnętrznego, zapachu oraz smaku surowców roślinnych.
Obecność substancji czynnych i ich właściwości należy potwierdzić
przez wykonanie reakcji mikrochemicznych i makrochemicznych.
Uczniowie powinni rozpoznawać surowce krojone pojedyncze

i składniki mieszanek ziołowych. Powinni także stosować nazwy polskie
i łacińskie surowców i roślin macierzystych, określać ich główne
substancje czynne oraz działanie lecznicze.

Fitoterapia schorzeń wewnętrznych i dermatologicznych - celem
realizacji programu jest przekazanie uczniom

podstawowych wiadomości

z zakresu ziołolecznictwa.

Stosowanie roślin leczniczych jako uzupełnienie farmakoterapii

w praktyce lekarskiej i

samoleczeniu odgrywa obecnie znaczącą rolę.

Pogłębienie wiedzy o chemizmie i działaniu leków roślinnych, ich
standaryzacja, wprowadzenie nowoczesnych postaci farmaceutycznych
powoduje zainteresowanie nimi lekarzy i pacjentów oraz znaczny wzrost
asortymentu tych leków w ostatnich latach.
Uzyskanie pomyślnych wyników terapii lekami roślinnymi jest ściśle
związane z racjonalnym ich zastosowaniem. Aby uniknąć błędów
w stosowaniu leków roślinnych należy uwzględnić ich działania
niepożądane i interakcje.
Istnieje potrzeba poszerzenia wiedzy uczniów o właściwościach roślin
ich działaniu i zastosowaniu w lecznictwie. Proponowany rozkład
materiału uwzględnia podział fitofarmakologiczny surowców.
Nauczyciel powinien wykorzystać wiedzę uczniów o budowie, fizjologii
i patologii układów i narządów, które mogą być leczone środkami
naturalnymi.
Powinien również zapoznać uczniów z czynnikami ryzyka chorób, podać
zasady profilaktyki i niefarmakologiczne metody leczenia.
Uczeń powinien rozpoznawać surowce roślinne i leki gotowe z nich
otrzymywane, oraz wskazywać w leczeniu, których chorób mogą być
stosowane.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Organizowanie

realizowanie procesu dydaktyczno - wychowawczego

ma na celu doprowadzenie do trwałych, pożądanych zmian

w postawach, wiadomościach i umiejętnościach uczniów w zakresie
wyodrębnionych celów kształcenia.
Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się
systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Kryteria oceniania
powinny uwzględniać zaplanowane cele kształcenia, a w szczególności:

–

rozróżnianie źródła pochodzenia surowców roślinnych,

–

określanie metod sporządzania leku roślinnego,

–

wyjaśnianie działania i wskazanie do stosowania leków roślinnych,

–

informowanie pacjenta o sposobie użycia leku i jego przechowywaniu,

–

stosowanie przepisów prawa farmaceutycznego i zasad etyki
zawodowej.

Sprawdzanie

osiągnięć

ucznia można przeprowadzić za pomocą:

–

sprawdzianów pisemnych,

–

sprawdzianów ustnych

–

testów dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luką,
uzupełnień i krótkiej odpowiedzi,

–

ukierunkowanej obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania
zadań praktycznych.

W ocenie należy uwzględnić również: aktywność uczniów na
zajęciach, dokumentowanie przebiegu ćwiczeń, wkład pracy

i zaangażowanie w podejmowane działania oraz wytwory pracy.
Podczas kontroli i oceny należy zwracać uwagę na operowanie
zdobytą wiedzą merytoryczną, jakość wypowiedzi, formułowanie pojęć,
jakość wykonania zadania, poprawność wnioskowania, stopień integracji
wiedzy z rożnych przedmiotów.
Podczas sprawdzania i oceniania wytworów pracy proponuje się
zwrócić uwagę na trafność przyjętej koncepcji, jakość wykonania, wkład
pracy.
Po zakończeniu realizacji poszczególnych działów tematycznych
w celu zbadania poziomu osiągnięć ucznia proponuje się zastosowanie
testu osiągnięć szkolnych.
W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod
sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Borkowski B.: Rośliny lecznicze w fitoterapii. Instytut Roślin i Przetworów
Zielarskich, Poznań 1994
Broda B.: Zarys botaniki farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 2002
Farmakopea Polska, wyd VI. PTF, Warszawa 2002
Janicki K., Rewersji W.: Medycyna naturalna. PZWL, Warszawa 2004
Kohlmünzer S.: Farmakognozja. PZWL, Warszawa 2003
Lutomski J., Hasik J.:Ziołolecznictwo w chorobach wewnętrznych.
Borgis,

Warszawa

2000

Ożarowski A.: Ziołolecznictwo – poradnik dla lekarzy. PZWL,

Warszawa 1983
Ożarowski A.: Leksykon leków naturalnych. Comes, Katowice 1993
Pastok P.: Kompedium leków naturalnych. Medyk, Warszawa 2000
Podlewski J., Chwalibogowska-Podlewska A.: Leki współczesnej terapii.
PZWL, Warszawa 2003
Samochowicz L.: Kompendium fitoterapii. Volumed, Wrocław 2002
Schaffner W.: Rośliny lecznicze – chemizm, działanie, zastosowanie.
Multico 1991
Stahl E.: Chromatograficzna i mikroskopowa analiza surowców
roślinnych. PZWL Warszawa 1988
Strzelecka H. i wsp.: Chemiczne metody badania roślinnych surowców
leczniczych. PZWL Warszawa 1987
Strzelecka H. i wsp.: Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PZWL
Warszawa 2000

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

TECHNOLOGIA POSTACI LEKU

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

posłużyć się obowiązującą Farmakopeą Polską, Urzędowym
Wykazem Produktów Leczniczych dopuszczonych do obrotu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz inną literaturą zawodową,

–

skorzystać z różnych źródeł informacji w celu doskonalenia
umiejętności zawodowych (programy komputerowe, Internet),

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zaplanować własną pracę,

–

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony środowiska oraz ochrony przeciwpożarowej,

–

posłużyć się łacińskim, polskim i międzynarodowym nazewnictwem
leków niezbędnym do wykonywania zadań zawodowych,

–

rozróżnić podstawowe grupy leków w układzie farmakologicznym
i postaci w jakich są wytwarzane,

–

określić drogi podania leku,

–

skontrolować dawki leków recepturowych,

–

scharakteryzować postacie leku,

–

ocenić wpływ właściwości fizykochemicznych substancji czynnych
i pomocniczych na dobór metody sporządzania postaci leku i jego
efekt terapeutyczny,

–

ocenić poprawność zapisywania recepty,

–

sporządzić różne postacie leków recepturowych,

–

objaśnić metody i proces sporządzania leku roślinnego w zależności
od zawartości substancji czynnych,

–

scharakteryzować zakres działania farmakologicznego oraz wybrane
interakcje leków,

–

scharakteryzować związki chemiczne stosowane w technice
farmaceutycznej,

–

dokonać analizy przepisu na lek recepturowy,

–

sporządzić preparaty galenowe i rozcieńczenia według obowiązującej
Farmakopei Polskiej,

–

wykonać pracę zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki,

–

sporządzić różne postacie leków jałowych,

–

rozwiązać podstawowe niezgodności recepturowe,

–

scharakteryzować procesy technologiczne wytwarzania leków,

–

wykorzystać w pracy Zasady Dobrej Praktyki Aptecznej

i Wytwarzania,

–

dobrać opakowania leku recepturowego do odpowiedniej postaci leku
lub substancji czynnej,

–

poinformować pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania
wydawanego leku,

–

określić rodzaje, cechy, przeznaczenie materiałów medycznych

i przedmiotów wykonywanych z tworzyw sztucznych, szkła i gumy,

–

przechować produkty lecznicze i materiały medyczne zgodnie

z zaleceniami wytwórcy,

–

zadbać o surowce, substancje lecznicze, urządzenia i sprzęt służący
do wykonywania zadań zawodowych,

–

scharakteryzować pakiet podstawowy wybranego oprogramowania
aptecznego,

–

obsłużyć wybrany program komputerowy wspomagający pracę apteki
w zakresie tworzenia wykazu leków o określonym terminie ważności,

–

wykorzystać program komputerowy do rejestracji przeprowadzanych
operacji magazynowych oraz do ekspedycji leków.

Materiał nauczania

1. Wprowadzenie i ogólna charakterystyka przedmiotu -Technologia
postaci leku.
Podział, charakterystyka i rola przedmiotu w przygotowaniu zawodowym.
Zakres treści nauczania i podstawowe cele kształcenia.
Farmakopea Polska IV, V, VI – historia, układ, zasady posługiwania się.
Wykaz leków, inna literatura: poradniki terapeutyczne informatory

o lekach, czasopisma farmaceutyczne. Zasady tworzenia nazw środków
farmaceutycznych.

Ćwiczenia:
• Zapoznanie się z regulaminem pracowni, obowiązującymi przepisami

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

• Przygotowanie stanowiska pracy.

• Stosowanie terminologii farmaceutycznej, nazewnictwa związków

chemicznych, produktów leczniczych i materiałów medycznych.

• Różnicowanie opakowań postaci leku.

• Kwalifikowanie utensyliów z uwzględnieniem ochrony środowiska

i obowiązujących przepisów.

2. Postać leku i zarys biofarmacji
Definicje: postaci leku, preparatu i surowca farmaceutycznego,
substancji leczniczej i pomocniczej.
Rodzaje i wymagania stawiane substancjom pomocniczym. Klasyfikacja
postaci leku. Sposoby zapisywania stężeń substancji leczniczej

w postaci leku. Drogi wprowadzania leku.

Zarys biofarmacji: losy leku w ustroju – LADME.
Biofarmacja – podstawowe pojęcia, metody badania szybkości
uwalniania.
Wpływ postaci leków i dróg ich podania na efekt terapeutyczny
i dostępność biologiczną.

3. Preparatyka galenowa płynnych postaci leku

Podstawowe procesy technologiczne
Rozpuszczalniki stosowane w farmacji i ich charakterystyka. Monografia
i wymagania wody oczyszczonej oraz wody do wstrzykiwań.
Pojęcia: demineralizacja, destylacja, odwrócona osmoza.
Definicje: rozpuszczanie, rozpuszczalność, współrozpuszczalność
i szybkość rozpuszczania. Czynniki wpływające na szybkość
rozpuszczania oraz metody zwiększające rozpuszczalność. Klarowanie,
dekantacja, cedzenie i sączenie – materiały używane do tego celu.

Roztwory galenowe
Podział roztworów ze względu na rodzaj użytego rozpuszczalnika. Środki
konserwujące. Metody przeliczania stężeń roztworów oraz sposoby ich
zapisywania. Gęstość i ciężar właściwy roztworów.
Rozcieńczenia – definicja, obliczanie, przykłady roztworów wyjściowych
oraz rozcieńczeń sporządzonych w aptece.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie destylacji wody – obsługiwanie aparatu destylacyjnego.

• Posługiwanie się różnymi rodzajami wag aptecznych

z uwzględnieniem zasad dokładnego, szybkiego i czystego ważenia.

• Tarowanie wag, odważanie substancji płynnych, stałych i mazistych.

Korzystanie z naczyń miarowych, kroplomierzy (miara kropli, tabela -
Farmakopea V,VI).

• Mierzenie gęstości różnych cieczy za pomocą aerometru lub

piknometru.

• Wykonywanie rozcieńczeń z wykorzystaniem roztworów wyjściowych.

Galenowe roztwory wodne
Farmakopealne i lekospisowe roztwory wodne. Skład preparatów,
sposób wykonania i przechowywania.
Wody aromatyczne: definicja, zastosowanie i metody otrzymywania.
Wody mineralne: przykłady wód mineralnych naturalnych i sztucznych
oraz ich zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Wykorzystanie Farmakopei Polskiej oraz innej literatury zawodowej

do charakteryzowania i opisywania wodnych roztworów galenowych.

• Wykonywanie:

–

wody wapiennej,

–

roztworu zasadowego octanu glinu,

–

roztworu wodnego jodu,

–

wód aromatycznych.

Roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze
Definicje: roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze. Moc etanolu i jego
rozcieńczenia. Farmakopealne monografie etanolu. Ewidencjonowanie
przychodu i rozchodu etanolu w aptece (dokumentacja),
przechowywanie.

Ćwiczenia:
• Obliczanie rozcieńczeń etanolu – zadania na przeliczanie

% objętościowych, % wagowych i % wagowo/objętościowych.

• Sporządzanie etanolu o różnych stężeniach (45%, 70%, 86%

i innych).

• Wykonywanie roztworów spirytusowych i spirytusów leczniczych:

–

kropli anyżowych,

–

spirytusu kamforowego,

–

spirytusu salicylowego,

–

spirytusu mrówczanego,

–

spirytusowego roztworu jodu.

Roztwory olejowe
Oleje - właściwości fizykochemiczne i biologiczne. Metody otrzymywania,
trwałość i znaczenie. Oleje jako rozpuszczalniki. Oleje lecznicze.

Ćwiczenia:
• Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania

preparatów na bazie oleju.

• Sporządzanie roztworów olejowych:

–

wykonywanie oleju kamforowego,

–

interpretowanie rozpuszczalności substancji leczniczych

w różnych olejach.

Syropy
Charakterystyka postaci leku. Metody sporządzania, zastosowanie

i przechowywanie syropów. Rola cukru w syropie. Preparaty
farmakopealne i lekospisowe.

Miody – charakterystyka, rodzaje i zastosowanie w lecznictwie.

Ćwiczenia:
• Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania

syropów.

• Sporządzanie syropów prostych i złożonych:

–

syropu prostego,

–

syropu z owocni pomarańczy gorzkiej,

–

syropu prawoślazowego,

–

syropu tymiankowego.

• Mierzenie gęstości syropów i sposoby jej korygowania.

4. Preparaty galenowe otrzymywanie przez ekstrakcję surowców
roślinnych

Surowce roślinne
Procesy i metody sporządzania leku roślinnego w zależności od
zawartości substancji leczniczej. Rozpuszczalniki stosowane do
ekstrakcji surowców roślinnych oraz czynniki wpływające na proces
ekstrakcji. Preparaty z roślin świeżych i roślin suchych. Maceracja i jej
modyfikacje. Perkolacja i jej modyfikacje.

Nalewki
Definicja, wymagania farmakopealne, metody sporządzania, trwałość
i przechowywanie nalewek.

Ćwiczenia:
• Analizowanie wybranych nalewek.

• Sporządzanie nalewek przez macerację.

• Sporządzanie nalewek przez perkolację.

Wyciągi
Definicja, podział i monografia farmakopealna wyciągów. Metody
otrzymywania wyciągów płynnych i suchych - przykłady.
Przechowywanie i zastosowanie wyciągów.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie wyciągu płynnego.

Zioła
Definicja, zasady sporządzania mieszanek ziołowych. Warunki
przechowywania surowców roślinnych i gotowych preparatów.
Pakowanie i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Charakteryzowanie działania mieszanek ziołowych w zależności od

składu.

• Sporządzanie wybranych mieszanek ziołowych.
Odwary, napary, maceracje
Definicje, charakterystyka oraz wykonanie odwarów, naparów

i maceracji. Trwałość i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie odwarów, naparów i maceracji z surowców roślinnych.

5. Preparatyka galenowa stałych postaci leków

Jednostkowe procesy technologiczne
Rozdrabnianie ciał stałych - cel, metody, urządzenia.
Rozdzielanie ciał stałych o różnych stopniach rozdrobnienia - cel,
metody, sprzęt.

Granulaty i proszki galenowe
Definicja, podział i zalety granulatów. Substancje pomocnicze stosowane
w procesie granulowania. Granulaty musujące i ziołowe – przykłady
preparatów.
Proszki – podział, proszki mianowane i rozcierki.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie granulatu (granulofosfat, granulat prosty).

•

Wykonywanie galenowych proszków farmakopealnych

i lekospisowych.

Tabletki, drażetki, kapsułki, mikroformy

Tabletki
Definicja, podział, charakterystyka postaci leku, wymagania
farmakopealne. Metody otrzymywania, substancje pomocnicze
stosowane do sporządzania tabletek. Tabletki o przedłużonym działaniu.
Powlekanie tabletek – metody, cel, rodzaje powłoczek.

Kapsułki mikrokapsułki, nanokapsułki, peletki, liposomy
Definicja i charakterystyka postaci, zastosowanie.

6. Mydła, plastry, aerozole

Mydła, plastry
Definicja, podział, metody otrzymywania, zastosowanie. Mydła jako
emulgatory. Mydła farmakopealne i lecznicze mydła niefarmakopealne.
Definicja, podział i zastosowanie plastrów.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie mydeł:

–

mydła leczniczego,

–

mydła potasowego,

–

spirytusu mydlanego.

• Sporządzanie plastra nostrzykowego.

• Sporządzanie płynu na odciski według Farmakopei Polskiej IV.

Aerozole lecznicze
Definicja, właściwości i zastosowanie preparatów aerozolowych

w lecznictwie. Gazy wytłaczające i opakowania aerozoli.

7. Leki parenteralne
Definicja, podział, wymagania farmakopealne, drogi podania leków
parenteralnych. Sporządzanie leków parenteralnych z uwzględnieniem
zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania – pomieszczenia, personel, metody
wyjaławiania. Przykłady leków parenteralnych i ich skład. Właściwe
oznakowanie, przechowywanie i dystrybucja, zgodna z obowiązującymi
przepisami. Kontrola leków parenteralnych (walidacja)

8. Organopreparaty
Definicja, podział, przykłady preparatów – preparaty krwi. Konserwacja
i obróbka tkanki zwierzęcej. Metoda liofilizacji. Możliwość zastosowania
niektórych organopreparatów jako składników leków recepturowych.

9. Recepta, ogólne przygotowania leków recepturowych
Definicja, układ, rodzaje i znaczenie recepty. Zasady wystawiania
i realizacji recept według obowiązujących przepisów. Nazwy, skróty
łacińskie, synonimy i nomenklatura farmaceutyczna stosowana

w recepturze. Lek recepturowy i jego rola. Prawne i moralne aspekty
wykonywania i wydawania leków.
Dawki – rodzaje, zasady obliczania i kontroli dawek w lekach
recepturowych.
Dawki dla dzieci – przeliczanie i kontrola.

Zasady obniżania przekroczonych dawek maksymalnych jednorazowych
i dobowych.
Wykorzystanie programów komputerowych do pracy aptecznej.

Ćwiczenia:
• Stosowanie nazewnictwa farmaceutycznego, synonimów i skrótów

podczas czytania i opisywania recept lekarskich.

• Obniżanie przekroczonych dawek maksymalnych dla dzieci

i dorosłych w receptach.

• Odmierzanie płynów i substancji stałych za pomocą miar domowych.

• Tworzenie wykazu leków o określonym terminie ważności.

•

Wykorzystanie programów komputerowych do rejestrowania
przychodów i rozchodów oraz do ekspedycji środków
farmaceutycznych i materiałów medycznych.

10. Materiały opatrunkowe i tworzywa sztuczne
Definicja, podział, ogólne wymagania oraz przeznaczenie.
Włókiennicze wyroby opatrunkowe: wata, gaza, lignina, opaski
elastyczne - rodzaje, wymagania farmakopealne, zastosowanie.
Gips, opaski gipsowe i polimerowe - definicja i zastosowanie.
Materiały higieniczne - rodzaje, ogólna charakterystyka i zastosowanie.
Nici chirurgiczne - podział i zastosowanie.
Plastry - definicja, rodzaje, ogólna charakterystyka i zastosowanie.
Szkło jako opakowanie leków - definicja, właściwości, podział,
wymagania, zalety i wady.
Tworzywa sztuczne i gumowe - definicja, podział, ogólna
charakterystyka, zalety i wady.

11. Technologia płynnych postaci leków recepturowych
Biofarmaceutyczne aspekty sporządzania i podawania leków. Czynniki
technologiczne warunkujące dostępność biologiczną. Niezgodności
recepturowe w lekach płynnych.

Roztwory lecznicze
Definicja, podział i charakterystyka postaci leku. Wymagania stawiane
roztworom. Sposoby zapisywania i wykonywania roztworów. Trwałość,
opakowanie i przechowywanie.
Roztwory zapasowe.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie roztworów do użytku zewnętrznego: wodnych,

etanolowych, olejowych, glicerynowych.

• Wykonywanie roztworów do użytku wewnętrznego.

• Wykonywanie roztworów z przekroczoną rozpuszczalnością.

• Korzystanie z roztworów zapasowych (zasady przeliczania).

Krople
Krople do użytku wewnętrznego i zewnętrznego (z wyjątkiem kropli do
oczu). Definicja, podział i charakterystyka postaci leku. Sposób
sporządzania. Kontrola dawkowania w kroplach do użytku
wewnętrznego.
Ćwiczenia:
• Wykonywanie recept na krople do użytku wewnętrznego

i zewnętrznego.

• Przeliczanie dawek jednorazowych i dobowych w kroplach.

• Posługiwanie się znormalizowanymi kroplomierzami.

Mieszanki
Definicja, charakterystyka i sposób wykonywania mieszanek. Trwałość,
dozowanie i przechowywanie. Problemy technologiczne i podstawowe
niezgodności występujące w mieszankach.

Ćwiczenia:
• Interpretowanie i opisywanie recept na mieszanki.

• Wyszukiwanie i poprawianie podstawowych niezgodności.

• Wykonywanie mieszanek farmakopealnych i lekospisowych:

–

z wykorzystaniem odwarów, naparów, maceracji, w których
składzie nie zapisano wody,

–

z podstawowymi niezgodnościami (przekroczenie
rozpuszczalności, niezgodności pepsyny).

Emulsje. Mazidła
Definicja, podział i metody sporządzania emulsji. Tenzydy – emulgatory,
podział i zastosowanie, liczba HLB.
Emulsje recepturowe – typy, trwałość, czynniki wpływające na trwałość
emulsji. Warunki przechowywania i zastosowanie emulsji recepturowych.
Mazidła – definicja, podział, ogólna charakterystyka i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie emulsji recepturowych do użytku wewnętrznego

i zewnętrznego.

• Wykonywanie mazideł.

Zawiesiny
Definicja, podział, charakterystyka postaci leku. Zawiesiny do użytku
wewnętrznego – sporządzanie i trwałość. Kleiki – sposoby wykonywania,
stężenia, wykorzystanie. Zawiesiny do użytku zewnętrznego – pudry
płynne – sporządzanie i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie kleików.

• Wykonywanie zawiesin do użytku zewnętrznego.

• Wykonywanie zawiesin do użytku wewnętrznego.

Niezgodności recepturowe w lekach płynnych
Interakcje leków w fazie farmaceutycznej – definicja, charakterystyka,
podział, przyczyny, objawy. Zasady poprawiania niezgodności.

Ćwiczenia:
• Analizowanie recept.

• Rozpoznawanie i opisywanie niezgodności występujących w lekach

płynnych.

• Rozwiązywanie problemów związanych z występowaniem

niezgodności recepturowych.

• Wykonywanie niezbędnych obliczeń farmaceutycznych.

• Sporządzanie leków z najczęściej występującymi niezgodnościami:

–

wytrącanie słabych kwasów i zasad,

–

tworzenie związków kompleksowych,

–

reakcje podwójnej wymiany.

12. Technologia stałych i półstałych postaci leków recepturowych

Proszki
Definicja, proszki proste i złożone, dzielone i niedzielone. Sposób
zapisywania, zasady sporządzania, opakowanie. Kontrola dawkowania,
stopień rozdrobnienia. Niezgodności w proszkach.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie prostych i złożonych proszków dzielonych

i niedzielonych.

• Analizowanie recept na proszki z niezgodnościami.

• Sporządzanie proszków z niezgodnościami.

Pigułki
Definicja i charakterystyka postaci leku. Sposób zapisywania. Substancje
pomocnicze stosowane w pigułkach – przykłady mas pigułkowych.
Sporządzanie pigułek.

Czopki
Definicja i podział czopków. Technologicznie zmodyfikowane postacie
leków doodbytniczych i dopochwowych. Biofarmaceutyczne aspekty
podawania substancji leczniczych w postaci czopków. Sposób
zapisywania czopków, w tym z wykorzystaniem leków gotowych i metody
sporządzania. Podłoża czopkowe – charakterystyka i zastosowanie,
wzory na obliczanie ilości podłoża.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie czopków trzema metodami:

–

przez formowanie ręczne,

–

przez wylewanie do form,

–

przez wytłaczanie w prasie.

• Obliczanie współczynnika wyparcia.

• Formowanie ręczne gałek i pręcików.

Maści, Pasty, Kremy
Definicje i podział maści. Wchłanianie substancji leczniczych przez
skórę, budowa skóry. Podłoża maściowe – podział, charakterystyka
i struktura wewnętrzna. Metody sporządzania maści – homogenizacja,
trwałość, fasowanie i pakowanie maści. Pasty i kremy kosmetyczne –
charakterystyka, rola i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie

maści farmakopealnych, lekospisowych

i magistralnych.

• Sporządzanie past i kremów.

• Rozpoznawanie niezgodności w lekach półstałych.

Systemy terapeutyczne
Definicja i podział na doustny, transdermalny, oczny, domaciczny,
implantacyjny i infuzyjny system terapeutyczny. Charakterystyka

i zastosowanie systemów terapeutycznych.

13. Receptura homeopatyczna
Definicja i charakterystyka homeopatii. Zasady sporządzania i postacie
leków homeopatycznych. Dawkowanie i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Wykonywanie płynnych postaci leku homeopatycznego.

• Wykonywanie proszków homeopatycznych.

14. Recepturowe leki jałowe

Receptura aseptyczna
Definicja aseptyki, antyseptyki, wyjaławiania. Metody sterylizacji. Klasy
czystości powietrza i pomieszczeń według Zasad Dobrej Praktyki
Aptecznej. Przygotowanie pomieszczeń (boks, loża z nawiewem
laminarnym) i pracowników do pracy w warunkach aseptycznych.
Przygotowanie substancji leczniczych, pomieszczeń, rozpuszczalników,
naczyń i zamknięć do leków przygotowywanych aseptycznie.
Ćwiczenia:
• Zapoznawanie się z organizacją pracy wytwórni leków jałowych.

Receptura leków do oczu
Podział postaci leków do oczu. Leki płynne: wodne i olejowe krople do
oczu, płyny do oczu, roztwory do soczewek kontaktowych, emulsje
i zawiesiny do oczu, wstrzyknięcia do oczu - charakterystyka,
zastosowanie, wymagania. Leki stałe i półstałe: maści do oczu, tabletki
i płatki do oczu – charakterystyka, zastosowanie, opakowania

i warunki przechowywania leków ocznych. Terminy ważności leków
z antybiotykami. Metody sporządzania kropli i maści do oczu.
Rozpuszczalniki i podłoża stosowane do leków ocznych.

Ćwiczenia:
• Sporządzanie roztworów: izotonicznych, buforujących,

konserwujących, zwiększających lepkość oraz podłoży do maści.

• Wykonywanie kropli do oczu różnymi metodami.

• Wykonywanie maści do oczu.

• Wykonywanie płynów do oczu.

Receptura antybiotyków i kortykosterydów
Wymagania dotyczące postaci leków z antybiotykami. Warunki
przygotowywania leków z antybiotykami w aptece. Receptura
antybiotyków (tetracyklin, neomycyny, nystatyny). Receptura
kortykosterydów.

15. Przechowywanie i trwałość środków farmaceutycznych

i materiałów medycznych
Warunki przechowywania środków farmaceutycznych i materiałów
medycznych. Wymagania stawiane pomieszczeniom magazynowym

(zabezpieczenie przeciwpożarowe). Kryteria trwałości leku, pojęcie: serii,
terminu ważności i okresu odpowiedzialności producenta. Rola technika
farmaceutycznego w zabezpieczaniu i przechowywaniu leków.

Środki dydaktyczne

Foliogramy i fazogramy.
Zestaw wzorów i przykładów obliczeń farmaceutycznych. Zestawy
oryginalnych recept (różne postacie leków recepturowych, niezgodności
recepturowe).
Filmy dydaktyczne.
Sprzęt i aparatura: naczynia do przechowywania substancji leczniczych,
prasa śrubowa, zestaw sit, sączki i zestaw do sączenia próżniowego,
jałowe zestawy filtracyjne, perkolator, infuzorka, łaźnia wodna,
szybkowar, pigulnica, formy do czopków wylewanych, aparat do
napełniania tub, unquator, różne kształty, wielkości, oznakowania
tabletek i tabletki o przedłużonym działaniu oraz drażetki, szafka
z nawiewem laminarnym i jej wyposażenie, etykietki leków ocznych,
lanametr, homogenizator, waga Mohra, areometry, piknometr, prasa do
czopków, destylator.
Opakowania leków parenteralnych, organopreparatów, proszków,
czopków, maści (tuby, pudełka winidurowe), leków do oczu.
Preparaty galenowe, wyciągi płynne i suche.
Programy komputerowe: bazy danych, dokumenty magazynowe.

Uwagi o realizacji

Realizacja programu nauczania ma na celu kształtowanie
umiejętności uczniów z zakresu towaroznawstwa oraz wykonywania,
opakowywania, przechowywania i wydawania leku.
Podczas realizacji programu nauczania należy kształtować
następujące postawy uczniów:

–

odpowiedzialności za wykonywany lub wydawany pacjentowi lek,

–

odpowiedzialności za skutki własnych zachowań w kontakcie z drugim
człowiekiem,

–

zaangażowania i operatywności w przekształcaniu warunków pracy,

–

sumienności podczas wykonywania czynności.

Przedmiot wymaga korelacji z farmakologią, farmakognozją, chemią
leków i analizą leków.
W programie przedmiotu zastosowano układ liniowy, w którym kolejne
zagadnienia wynikają z poprzednich i są z nimi logicznie powiązane, ale
nie powtarzają się.
Poza tym zajęcia teoretyczne powinny zawsze wyprzedzać ćwiczenia,
aby uczniowie mogli utrwalić i zastosować nabyte wiadomości
w sytuacjach problemowych.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp.

Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

Wprowadzenie i ogólna
charakterystyka przedmiotu -
Technologii postaci leku.

2 7

2. Postać leku i zarys

biofarmacji 7 - 7

3. Preparatyka galenowa płynnych

postaci leku

17 55

4. Preparaty galenowe otrzymywane

przez ekstrakcję surowców
roślinnych

18 30

5. Preparatyka galenowa stałych

postaci leku

13 13

6. Mydła, plastry, aerozole

7. Leki

parenteralne

8. Organopreparaty

9. Recepta i ogólne zasady

przygotowania leków
recepturowych.
Wykorzystanie programów
komputerowych do pracy
aptecznej

10. Materiały opatrunkowe

i tworzywa sztuczne

4 -

11. Technologia płynnych postaci

leków recepturowych

37 106

143

12. Technologia stałych i półstałych

postaci leków recepturowych

20 80

100

13. Receptura homeopatyczna

14. Recepturowe leki jałowe

15. Przechowywanie i trwałość

środków farmaceutycznych
i materiałów medycznych

4 -

Razem

160

348

508

Metody stosowane przez nauczyciela podczas realizacji programu
nauczania powinny kształtować aktywny i świadomy stosunek uczniów
do nauki, rozwijać ich zdolności poznawcze oraz wdrażać do
samodzielnego i logicznego myślenia.
Preferowany

jest

wykład (informacyjny, problemowy, konwersatoryjny)

oraz metody aktywizujące (dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków
i

sytuacyjna).

W czasie zajęć teoretycznych niezbędne jest

wykorzystywanie pomocy dydaktycznych przygotowanych przez
nauczyciela do poszczególnych tematów (foliogramy, fazogramy,
plansze, tablice, środki multimedialne). Podczas ćwiczeń grupa powinna
liczyć 8 - 10 osób, a na ćwiczeniach z receptury najwyżej 8 osób.
Uczniowie powinni otrzymać plan realizacji tematów poszczególnych
ćwiczeń w semestrze i powinni być merytorycznie przygotowani do
ćwiczeń. Przed przystąpieniem do ćwiczeń nauczyciel powinien pokazać
uczniom aparaturę, preparaty galenowe, specyfiki. Każde ćwiczenie
powinno być poprzedzane instruktażem wstępnym, a w trakcie ćwiczeń
nauczyciel prowadzi instruktaż bieżący. Zadania z technologii galenowej
mogą być wykonywane w zespołach 3 - osobowych. Preparaty galenowe
wykonane na ćwiczeniach powinny być użyte do wykonywania leków
recepturowych. Część zajęć z technologii galenowej można
przeprowadzać w zakładzie przemysłowym (tabletkowanie, leki
parenteralne).
Zadania z receptury uczniowie powinni wykonywać indywidualnie, na
podstawie odpowiednio dobranych do realizowanego tematu zestawów
recept. Każdy zestaw (osobny dla każdego ucznia) składa się z 4 - 5
recept, z których jedna część służy do wykonania, a druga do opisu
sposobu wykonania leku na ich podstawie. Podczas ćwiczeń należy
określać zagadnienia wiodące i do nich dobrać zestawy recept dla
każdego ucznia w grupie. Uczniowie powinni pracować na oryginalnych
receptach lekarskich otrzymanych z aptek szkolących, po upływie
terminu ich archiwizowania. W celu zachowania tajemnicy lekarskiej
należy zakreślić na nich nazwiska pacjentów. Kontakt ucznia

z oryginalną receptą już na ćwiczeniach w szkole ma szczególny walor
dydaktyczny.
Po wykonaniu preparatów galenowych i leków recepturowych
uczniowie powinni napisać sprawozdanie w zeszytach do ćwiczeń.
Nauczyciel natomiast powinien wskazywać ewentualne błędy oraz
informować ucznia o uzyskanych wynikach.

W przypadku przeznaczenia kilku ćwiczeń na realizację jednego

tematu należy wyodrębnić i opracować problemy techniczne
występujące przy sporządzaniu preparatów galenowych według zasady
stopniowania trudności. Ćwiczenia z technologii postaci leku powinny
być prowadzone na podstawie konspektów opracowanych w ramach

pracy komisji przedmiotowej, aby wszyscy nauczyciele w sposób
ujednolicony realizowali te same cele kształcenia z poszczególnymi
grupami uczniów.

Wprowadzenie i ogólna charakterystyka przedmiotu -

należy

zapoznać uczniów z zakresem programu nauczania, celami kształcenia
oraz organizacją pracy w pracowni (przygotowaniem miejsca pracy,
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrona przeciwpożarowa,
regulamin pracowni). Szczególnie ważne jest podanie i omówienie
obowiązującej literatury zawodowej oraz zasad tworzenia nazw środków
farmaceutycznych. Znajomość literatury i umiejętność posługiwania się
nią, ma zasadnicze znaczenie w pracy technika farmaceutycznego.

Postać leku i zarys biofarmacji - w czasie realizacji celów kształcenia
nauczyciel powinien zapoznać uczniów z definicją postaci leku,
preparatu i surowca farmaceutycznego, substancji leczniczej

i pomocniczej oraz wyjaśnić wpływ postaci leku i drogi jego podania na
efekt terapeutyczny i dostępność biologiczną.

Preparatyka galenowa płynnych postaci leku

- należy zwrócić uwagę

na jednostkowe procesy technologiczne (rozpuszczanie

i rozpuszczalniki, metody zwiększające rozpuszczalność, cedzenie

i sączenie, mikronizacja).Omawiając różnego rodzaju roztwory i ich
rozcieńczenia należy uwzględnić obliczenia matematyczne i wzory.
Nauczyciel powinien scharakteryzować poszczególne roztwory galenowe
ze względu na częste ich sporządzanie w aptece.

Preparaty galenowe otrzymywane przez ekstrakcję surowców
roślinnych - należy wykorzystać wiedzę uczniów na temat surowców
roślinnych, ich zastosowania oraz przedstawić metody i procesy
sporządzania leków roślinnych. Uczniowie samodzielnie powinni
wykonywać różne postacie leku roślinnego.

Preparatyka galenowa stałych postaci leku -

należy

scharakteryzować proszki, granulaty, tabletki, drażetki, kapsułki, pokazać
różne techniki ich wykonania oraz uwzględnić jednostkowe procesy
technologiczne takie jak: rozdrabnianie i rozdzielanie ciał stałych.

Mydła, plastry, aerozole - należy zapoznać uczniów, z właściwościami
i zastosowaniem mydeł, plastrów i aerozoli oraz metodami ich
sporządzania. Uczniowie powinni samodzielnie wykonać wybrane mydła
i plastry.

Leki parenteralne - należy zapoznać uczniów z przygotowywaniem
leków parenteralnych z uwzględnieniem zasad Dobrej Praktyki
Wytwarzania. Nauczyciel powinien przedstawić metody i warunki
wyjaławiania pomieszczeń, sprzętu oraz przygotowanie personelu do
pracy. Powinien również podać przykłady i wykorzystanie leków
parenteralnych oraz określić sposoby oznakowania i warunki ich
przechowywania.

Organopreparaty - należy zwrócić szczególną uwagę na możliwość
zastosowania niektórych organopreparatów jako składników leków
recepturowych (pepsyna, pankreatyna, progesteron). Należy także
uwzględnić preparaty krwi.

Wykorzystanie programów komputerowych do pracy aptecznej -
należy zapoznać uczniów z układem recepty i jej zastosowaniem oraz
zasadami wystawiania i realizacji recept w aptece. Do realizacji tematu
należy wykorzystać wybrane programy komputerowe stosowane
w aptekach. Istotnym elementem jest czytanie i opisywanie recept oraz
dokonywanie obliczeń farmaceutycznych.

Materiały opatrunkowe i tworzywa sztuczne - należy przedstawić
najczęściej stosowane materiały opatrunkowe i tworzywa sztuczne,
uwzględniając ich rodzaje, wymagania i zastosowanie.

Technologia płynnych postaci leków recepturowych - realizacja
programu ma na celu przygotowanie uczniów do wykonywania różnymi
technikami płynnych leków recepturowych. Uczniowie powinni umieć
scharakteryzować i wykonać każdą postać leku płynnego, określić jego
trwałość i zastosowanie. Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na zasady
i procedury zastosowane podczas sporządzania poszczególnych form
leków recepturowych.
Należy przedstawić interakcje leków w fazie farmaceutycznej, podać
niezgodności najczęściej pojawiające się w receptach oraz zasady ich
poprawiania. W przypadku mieszanek należy wyeksponować problem
zamiany nierozpuszczalnych postaci leku na rozpuszczalne

z uwzględnieniem masy cząsteczkowej, problemy związane
z obecnością w recepcie odwarów, naparów czy maceracji, tworzenia
związków kompleksowych, wytrącania słabych kwasów i zasad. Należy
również położyć nacisk na samodzielność uczniów

w rozwiązywaniu problemów związanych z niezgodnościami poprzez
błędne wykonanie recepty, obserwację niezgodności oraz jej
poprawienie. Niezgodności recepturowe należy również sygnalizować
podczas analizowania poszczególnych form leku.

Technologia stałych i półstałych postaci leków recepturowych -
należy zapoznać uczniów z zasadami sporządzania stałych i półstałych
postaci leków recepturowych, uczniowie powinni rozwiązywać problem
podczas samodzielnego wykonywania recept. Nauczyciel powinien
scharakteryzować poszczególne systemy terapeutyczne oraz wyjaśnić
uczniom zasadność ich stosowania.

Receptura homeopatyczna -

należy scharakteryzować leki

homeopatyczne, wyjaśnić zasady dawkowania i stosowanie oraz
wyróżnić stałe i płynne postacie leku homeopatycznego. Uczeń powinien
samodzielnie wykonać wybrane preparaty homeopatyczne.

Recepturowe leki jałowe - należy przedstawić sposoby aseptycznego
przyrządzania leków z uwzględnieniem przygotowania pomieszczeń,
sprzętu, substancji i personelu oraz zapoznać uczniów z wymaganiami
Dobrej Praktyki Wytwarzania podczas sporządzania leków jałowych.
Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej do zakładów
farmaceutycznych lub apteki szpitalnej, gdzie uczeń mógłby zapoznać
się z pracą prowadzoną w warunkach aseptycznych, z układem
pomieszczeń oraz ich wyposażeniem. Szczególną uwagę należy zwrócić
na leki oczne oraz recepturę antybiotyków i kortykosterydów. Zajęcia
powinny być prowadzone w pracowni wyposażonej w boks i lożę
z nawiewem laminarnym.

Przechowywanie i trwałość

środków

farmaceutycznych

i materiałów medycznych - należy zwrócić uwagę na oznaczenia
środków farmaceutycznych i materiałów medycznych stosowane przez
producenta, podkreślić wymagania dotyczące trwałości i sposobów
przechowywania leków oraz przedstawić rolę technika
farmaceutycznego w tych procesach.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Bardzo ważnym zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja
osiągnięć ucznia, obejmująca kontrolę i ocenę wyników kształcenia.
Ocenianie powinno odbywać się systematycznie na podstawie kryteriów
uwzględniających szczegółowe cele kształcenia w szczególności
dotyczących:

–

interpretowania informacji odnoszących się do sporządzania leków
recepturowych, zawartych w Farmakopei Polskiej, Wykazie Leków
i literaturze zawodowej,

–

oceniania recept oraz określanie właściwości fizykochemicznych
składników na recepcie,

–

określania zastosowania, sposobów podawania i dawkowania leków,

–

wykonywania leku recepturowego zgodnie z zasadami higieny
miejsca pracy,

–

informowania pacjenta o właściwościach, sposobie dawkowania

i prawidłowym przechowywaniu leku,

–

stosowania nazewnictwa łacińskiego, polskiego oraz
międzynarodowego leków galenowych i leków pochodzenia
naturalnego,

–

wykonywania leku galenowego zgodnie z normą,

–

rozróżniania podstawowych grup leków naturalnych;

–

dokonywania oceny (kontroli) środków farmaceutycznych i materiałów
medycznych;

–

oceniania wyglądu leku recepturowego, specyfików i materiałów
opatrunkowych,

–

interpretowania informacji dotyczących serii, daty ważności i okresu
odpowiedzialności producenta.

Sprawdzanie

osiągnięć ucznia można przeprowadzić za pomocą:

–

sprawdzianów ustnych,

–

sprawdzianów pisemnych,

–

testów dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luką,
uzupełnień i krótkiej odpowiedzi,

–

ukierunkowanej obserwacji czynności uczniów podczas wykonywania
zadań formułowanych przez nauczyciela.

Ponadto

podstawą do zaliczenia ćwiczeń jest:

–

przygotowanie merytoryczne,

–

wykonanie i opisanie (z wykorzystaniem piśmiennictwa) preparatów
galenowych i leków recepturowych.

W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod

sprawdzania osiągnięć ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura

Bukowski St.: Receptura. Zarys technologii lekarstw. PZWL.

Warszawa 1963
Farmakopea IV. PZWL, Warszawa 1970
Farmakopea V. PTFarm, Warszawa 1995-1999
Farmakopea VI. PTFarm, Warszawa 2002
Gibson S., Gibson R.: Homeopatia dla wszystkich. PZWL.

Warszawa 1992
Jachowicz R.: Receptura apteczna – podręcznik dla stydentów farmacji.
PZWL, Warszawa 2004
Janicki S. , Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana – podręcznik
dla studentów farmacji. PZWL Warszawa 2002
Janicki S., Szmitowska M., Zieliński W.: Dostępność farmaceutyczna
i dostępność biologiczna leków. Polfa OIN, 2001
Krówczyński L.: Rybacki E.: Interakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL,
Warszawa 1986
Krówczyński L.: Ćwiczenia z receptury. PZWL. Warszawa 1996
Krówczyński L.: Technologia postaci leku. PZWL. Warszawa 1969
Krówczyński L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL. Warszawa 1994

Leibold G.: Homeopatia: medycyna naturalna dla każdego.

Videograf, Katowice 1993

Müller R. H., Hildebrand G. E. Red.: Technologia nowoczesnych postaci

leku. PZWL, Warszawa 1998
Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL. Warszawa 1977

Nerlo H.: Aseptyczne przyrządzanie leków. PZWL, Warszawa 1979

Stubler M.: Leki homeopatyczne: łagodne sposoby leczenia chorób.
PZWL, Warszawa 1991
Czasopisma: Gazeta farmaceutyczna, Wydawnictwo Kwadryga.

Warszawa; Lek w Polsce Wydawnictwo Medyk, Warszawa

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

FARMAKOLOGIA Z ELEMENTAMI CHEMII LEKÓW

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

rozróżnić podstawowe grupy leków pod względem działania
farmakologicznego i postaci w jakich są wytwarzane,

–

określić

właściwości fizykochemiczne środków leczniczych

i substancji stosowanych w technice farmaceutycznej,

–

uzasadnić zależność między budową chemiczną substancji
leczniczych a ich działaniem farmakologicznym i trwałością,

–

posłużyć się poprawną terminologią oraz nazewnictwem związków
chemicznych i preparatów farmaceutycznych,

–

scharakteryzować drogi podania oraz dawki leku,

–

dokonać analizy wybranych interakcji leków,

–

wyjaśnić działania niepożądane leków oraz przeciwwskazania do ich
stosowania,

–

scharakteryzować podstawowe procesy kinetyczne leku w ustroju,

–

wyjaśnić działanie leków oraz uzasadnić ich stosowanie w różnych
przypadkach chorobowych,

–

poinformować pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania
wydawanego leku,

–

użytkować programy komputerowe i Internet do pozyskiwania
informacji o nowych lekach.

Materiał nauczania

1. Farmakologia ogólna z elementami chemii leków
Farmakologia i chemia leków jako dyscyplina naukowa. Klasyfikacja
i nazewnictwo leków. Ważniejsze związki chemiczne stosowane

w technice farmaceutycznej. Budowa chemiczna a działanie leków.
Pojęcie leku i trucizny, działanie niepożądane i toksyczne środków
leczniczych. Mechanizmy działania leków – ich losy w ustroju. Wpływ
czynników fizykochemicznych na wchłanianie, dystrybucję i wydalanie
leków. Dawka leku a efekt farmakologiczny. Interakcje leków i zespoły
chorobowe z nimi związane.

Ćwiczenia:
• Określanie tolerancji na leki. Polipragmazja, nadużywanie środków

leczniczych i lekozależność (profilaktyka).

• Analizowanie wpływu leków na sprawność psychofizyczną kierowców,

na ciążę i proces laktacji.

• Planowanie działań profilaktycznych z zakresu uzależnień od leków.

• Analizowanie wpływu czynników fizykochemicznych i środowiskowych

na trwałość środków leczniczych.

2. Preparaty stosowane w zakażeniach i chorobach inwazyjnych
Ogólne zasady chemioterapii i charakterystyka poszczególnych grup
chemioterapeutyków.
Antybiotyki - pochodzenie, budowa chemiczna, podział i mechanizm
działania. Przykłady antybiotyków w każdej grupie, preparaty złożone.
Działanie niepożądane. Czynniki wpływające na trwałość antybiotyków.
Sulfonamidy - mechanizm i zakres działania, charakterystyka, podział,
zastosowanie i przeciwwskazania.
Chemioterapeutyki stosowane w zakażeniach dróg moczowych - zakres
działania, zastosowanie, przykłady preparatów.
Tuberkulostatyki - ogólna charakterystyka leków przeciwgruźliczych,
przykłady leków i preparaty.
Leki przeciwgrzybicze - podział, charakterystyka i zastosowanie.
Przykłady leków przeciwgrzybiczych i preparaty.
Leki przeciwwirusowe - mechanizm działania, charakterystyka leków
i preparatów przeciwwirusowych.
Leki przeciwpierwotniakowe - budowa chemiczna, podział
i zastosowanie. Przykłady związków i ich preparaty.
Leki przeciwrobacze - choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego:
podstawy terapii. Charakterystyka i przykłady preparatów
przeciwrobaczych.
Leki dermatologiczne o działaniu miejscowym, preparaty
przeciwświerzbowe i przeciwwszawicze. Podział, charakterystyka

i przykłady leków.
Środki antyseptyczne i odkażające stosowane w chorobach inwazyjnych
- podział, właściwości i zastosowanie.

3. Leki działające na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy
Podział i podstawowe czynności układu nerwowego człowieka. Rola
substancji neuroprzekaźnikowych.
Leki psychotropowe – charakterystyka chemiczna, mechanizm i kierunki
działania:

–

leki neuroleptyczne: pochodne fenotiazyny, butyrofenonu,
tioksantenu, dibenzoazepiny i inne.

–

leki przeciwdepresyjne: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
inhibitory oksydazy monoaminowej, inne leki i ich preparaty.

–

leki anksjolityczne: pochodne benzodiazepiny, difenylometanu,
propandiolu, różne anksjolityki i ich preparaty.

Leki uspokajające i nasenne - sen jako zjawisko fizjologiczne, rodzaje
bezsenności. Pochodne kwasu barbiturowego, niebarbiturowe leki

uspokajające i nasenne, roślinne leki uspokajające - preparaty

i dawkowanie.
Leki przeciwpadaczkowe - rodzaje drgawek, padaczka i jej rodzaje,
farmakoterapia. Pochodne hydantoiny, karbamazepina, benzodiazepiny,
kwas walproinowy, pochodne kwasu barbiturowego i inne - budowa
chemiczna i preparaty.
Leki stosowane w leczeniu zaburzeń układu pozapiramidowego -
choroba Parkinsona. Leki nasilające neuroprzekaźnictwo dopaminowe,
leki hamujące neuroprzekaźnictwo acetylocholinowe - charakterystyka
chemiczna, preparaty.
Narkotyczne leki przeciwbólowe - patofizjologia bólu, charakterystyka
chemiczna środków przeciwbólowych, mechanizm działania, efekty
niepożądane i uzależnienie. Przykłady leków i preparaty: morfina i jej
pochodne, inne narkotyczne leki przeciwbólowe, antagoniści receptorów
opioidowych.
Nienarkotyczne leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe
- podział, charakterystyka chemiczna, mechanizm działania. Preparaty:
pochodne kwasu salicylowego, pirazolonu, indolu i ich preparaty
złożone, inne leki.
Środki znieczulające ogólnie - podział, charakterystyka chemiczna
i przykłady. Preparaty: wziewne - eter etylowy, podtlenek azotu, halotan,
izofluran, metoksyfluran, sewofluran, desfluran i inne. Preparaty
infuzyjne - pochodne kwasu barbiturowego: heksobarbital, tiopental,
metoheksytal, związki niebarbiturowe -etomidat, ketamina, propofol.
Neuroleptoanalgezja.
Leki pobudzające układ nerwowy (analeptyki i psychoanaleptyki) -
mechanizm działania, przykłady preparatów i zastosowanie.
Alkaloidy- alkaloidy purynowe (teofilina, teobromina, kofeina), alkaloidy
izocholiny i fenantrenu (papaweryna, morfina), alkaloidy tropanu
(atropina, kokaina) - budowa chemiczna związków, działanie
zastosowanie.
Leki oddziaływujące na obwodowy układ nerwowy - podział,
charakterystyka chemiczna, preparaty i zastosowanie.
Środki miejscowo znieczulające: pochodne kwasu benzoesowego,

p-aminobenzoesowego, p-hydroksybenzoesowego, choiny o budowie
estrowej i amidowej, inne środki miejscowo znieczulające.
Środki drażniące zakończenia czuciowe – preparaty i zastosowanie.

Ćwiczenia:
• Analizowanie przyczyn narkomanii i alkoholizmu.

• Analizowanie sposobów zapobiegania uzależnieniom.

4. Farmakologia układu autonomicznego
Zarys fizjologii układu autonomicznego, mechanizm receptorowy.
Leki działające na układ współczulny - budowa chemiczna, działanie,
zastosowanie i preparaty:

–

leki pobudzające receptory α-adrenergiczne (fenylefryna,
norepinefryna, metoksamina i inne),

–

leki pobudzające receptory β-adrenergiczne (izoprenalina,
orcyprenalina, dobutamina, salbutamol i inne),

–

leki pobudzające receptory α- i β-adrenergiczne (epinefryna,
dopamina, efedryna),

–

leki blokujące receptory α-adrenergiczne (pochodne imidazoliny,
piperazynochinazoliny, alkaloidy sporyszu i inne),

–

leki blokujące receptory β-adrenergiczne (propranolol, sotalol, tymolol,
nadolol, pindolol, oksprenolol i inne),

–

leki hamujące czynność presynaptycznych struktur w zakończeniach
nerwów współczulnych (klonidyna, guanetydyna, rezerpina,
metylodopa),

Leki działające na układ przywspółczulny – budowa chemiczna,
działanie, zastosowanie i preparaty:

–

leki pobudzające bezpośrednio receptory cholinergiczne (estry
choliny, pilokarpina, alkaloidy - muskaryna),

–

inhibitory acetylocholinoesterazy (fizostygmina, neostygmina,
pirydosygmina,i inne),

–

leki hamujące układ przywspółczulny (pochodne tropiny, pochodne
skopiny, estry aminoalkoholi, pirenzepina i inne).

Leki działające na zwoje układu autonomicznego (leki ganglioplegiczne
oraz leki działające dwufazowo - znaczenie toksykologiczne).
Leki spazmolityczne muskulotropowe.

5. Autakoidy
Rola histaminy w powstawaniu nadwrażliwości oraz działanie leków
przeciwhistaminowych. Leki blokujące receptory H

i H

charakterystyka chemiczna, zastosowanie, przykłady leków i ich
preparaty.
Leki blokujące uwalnianie endogennej histaminy oraz hamujące jej
syntezę.
Serotonina - rola w ustroju, antagoniści i agoniści receptorów
serotoninergicznych.

Autakoidy peptydowe - angiotensyna i antagoniści angiotensyny II.
Kininy.

6. Farmakologia leków kardiotropowych
Leki przeciwarytmiczne. Budowa i czynność układu
bodźcoprzewodzącego serca. Zaburzenia rytmu serca.
Klasyfikacja leków przeciwarytmicznych:

–

leki przeciwarytmiczne blokujące kanał sodowy - (prokainamid,
chinidyna, lidokaina, fenytoina, propafenon, ajmalina, prajmalina
i inne oraz ich preparaty),

–

leki przeciwarytmiczne blokujące receptory β adrenergiczne -
(propranolol, nadolol, prantolol i ich preparaty),

–

leki przeciwarytmiczne blokujące kanały potasowe - (amiodaron,
bretylium - preparaty),

–

leki przeciwarytmiczne blokujące kanały wapniowe - (werapamil,
diltiazem - preparaty).

Leki zwiększające kurczliwość mięśnia sercowego - (glikozydy
nasercowe, glukagon, dopamina, dobutamina).

7. Leki wpływające na naczynia krwionośne
Leki rozszerzające naczynia krwionośne, działające przez ośrodkowy
i obwodowy układ nerwowy - charakterystyka chemiczna, przykłady
preparatów.
Leki rozszerzające naczynia krwionośne, działające bezpośrednio na
włókna mięśniowe naczyń krwionośnych - charakterystyka, preparaty.
Leki rozszerzające naczynia krwionośne modyfikujące
wewnątrzustrojowe mechanizmy autoregulacyjne - charakterystyka
chemiczna, przykłady preparatów.
Leki kurczące naczynia krwionośne działające ośrodkowo i obwodowo -
charakterystyka preparatów.
Leki usprawniające perfuzję narządową stosowane w zaburzeniach
ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego.
Leki stosowane w chorobach naczyń żylnych - przykłady podstawowych
leków.
Leki przeciwmiażdżycowe - przykłady stosowanych preparatów.
Leki stosowane w chorobie wieńcowej - leki poprawiające przepływ
wieńcowy, leki obniżające metabolizm serca, preparaty.

8. Leki wpływające na układ krwiotwórczy i krzepnięcia krwi
Etiologia i podział niedokrwistości. Leki stosowane w niedokrwistości
z niedoboru żelaza. Leki stosowane w niedokrwistościach
megaloblastycznych (witamina B12, kwas foliowy).

Rekombinowane czynniki pobudzające wzrost komórek układu
krwiotwórczego (EPO i inne).
Leki hamujące krzepliwość krwi: antytrombina III, heparyna i jej
pochodne, heparyny drobnocząsteczkowe, antagoniści witaminy K, leki
trombolityczne, leki przeciwagregacyjne. Substancje hamujące
krzepliwość krwi stosowane in vitro.
Leki zwiększające krzepliwość krwi: leki stosowane w pierwotnym
i wtórnym niedoborze czynników krzepnięcia krwi, leki hamujące
fibrynolizę, inne leki zwiększające krzepliwość krwi (etamsylat, trombina).

9. Leki regulujące zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej
Charakterystyka zaburzeń wodno-elektrolitowych. Podział i rodzaje
płynów infuzyjnych. Leki moczopędne: działające na kanalik bliższy,
pętlowe leki moczopędne, leki moczopędne działające w obrębie cewki
dalszej, leki moczopędne działające na kanaliki zbiorcze, zwiększające
przesączanie w kłębuszkach nerkowych, osmotyczne leki moczopędne,
antagoniści hormonu aldosteronu.

10. Leki układu oddechowego
Leki stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej. Leki rozszerzające
oskrzela: pobudzające receptory β-adrenergiczne, metyloksantyny, leki
cholinolityczne. Leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne stosowane
w leczeniu dychawicy oskrzelowej: glikokortykosterydy, inhibitory
rozpadu komórek tucznych, antagoniści i inhibitory leukotrienów. Leki
przeciwkaszlowe: opioidowe i nieopioidowe o działaniu ośrodkowym,
działające obwodowo. Leki wykrztuśne: o drażniącym mechanizmie
działania, solne środki wykrztuśne, leki o działaniu mukolitycznym.

Ćwiczenia:
• Analizowanie przyczyn, objawów i sposobów leczenia astmy

oskrzelowej.

11. Leki wpływające na czynność układu pokarmowego
Czynności wydzielnicze i motoryczne układu pokarmowego. Etiologia
i etiopatogeneza powstawania wrzodów trawiennych. Leki stosowane
w leczeniu choroby wrzodowej: zmniejszające wytwarzanie kwasu
solnego ( antagoniści receptorów H2, leki cholinolityczne, inhibitory
pompy protonowej, analogi prostaglandyn), środki zobojętniające, leki
okrywające powierzchnię wrzodu trawiennego (koloidalne związki
bizmutu, sukralfat), leki stosowane do eliminacji Helicobacter pylori.
Leki zwiększające wydzielanie soku żołądkowego lub jego kwaśność.
Leki przeciwwymiotne: o działaniu antagonistycznym w stosunku do
receptorów histaminowych, muskarynowych, serotoninergicznych 5-HT3,

dopaminergicznych D2 i inne. Leki wpływające na motorykę przewodu
pokarmowego: leki przeczyszczające (pęczniejące, osmotyczne,
poślizgowe, drażniące), leki przeciwbiegunkowe. Leki stosowane

w chorobach jelit (przewlekłe stany zapalne, jelito nadwrażliwe,
wzdęcia).
Leki żółciotwórcze i żółciopędne. Leki stosowane do rozpuszczania
cholesterolowych kamieni żółciowych. Leki stosowane w uszkodzeniu
miąższu wątroby. Leki stosowane w zaburzeniach funkcji
zewnątrzwydzielniczej trzustki. Leki działające spazmolitycznie na
przewód pokarmowy.

Ćwiczenia:
• Analizowanie przyczyn, objawów i sposobów leczenia choroby

wrzodowej.

12. Leki wpływające na czynność gruczołów wydzielania
wewnętrznego
Ogólna charakterystyka układu hormonalnego. Hormony podwzgórza:
hormony podwzgórza pobudzające wydzielanie hormonów w przysadce
(pobudzający wydzielanie ACTH, hormonów gonadotropowych, hormonu
wzrostu, hormonu tyreotropowego), hormony podwzgórza hamujące
wydzielanie hormonów w przysadce. Hormony przysadki: hormon
tyreotropowy, adrenokortykotropowy, wzrostu, prolaktyna, oksytocyna,
hormon antydiuretyczny. Hormony tarczycy : trijodotyronina i tyroksyna.
Leki stosowane w niedoczynności tarczycy. Leki stosowane w leczeniu
nadczynności tarczycy (inhibitory wychwytu jodu, pochodne tiouracylu,
tioimidazolu). Preparaty jodu stosowane w chorobach tarczycy.
Gonadotropiny, hormony płciowe żeńskie i męskie, leki hamujące
działanie hormonów płciowych. Doustne środki antykoncepcyjne.
Hormonalna terapia zastępcza. Leki anaboliczne.
Hormony kory nadnerczy: mineralokortykosteroidy, glikokortykosteroidy,
nadnerczowe hormony płciowe, leki hamujące syntezę i działanie
hormonów kory nadnerczy. Hormony trzustki: insulina i preparaty
insuliny. Doustne leki przeciwcukrzycowe: pochodne biguanidu,
sulfonylomocznika I i II generacji, tiazolidynodiony i glinidy.

13. Leki przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorączkowe
Czynniki zapaleniotwórcze i fazy procesu zapalnego. Niesterydowe leki
przeciwzapalne: pochodne kwasu salicylowego, kwasu fenylooctowego,
kwasu fenylopropionowego, pochodne pirazolonu, oksykamy, pochodne
chinazoliny, koksyby i inne.
Leki stosowane w reumatoidalnym zapaleniu stawów: leki
przeciwreumatyczne drugiego rzutu (sulfasalazyna, sole złota.

penicylamina, lewamizol, metotreksat, pochodne 4-aminochinoliny),
trzeciego rzutu ( glikokortykosteroidy).
Mechanizmy regulacji temperatury ciała i leki przeciwgorączkowe: kwas
acetylosalicylowy, pochodne p-aminofenolu, pochodne pirazolonu.

14. Leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych
Chemioterapia nowotworów: leki alkilujące (pochodne iperytu
azotowego, pochodne nitrozomocznika, estry kwasu sulfonowego, inne),
antymetabolity, antybiotyki przeciwnowotworowe, roślinne leki
przeciwnowotworowe, inne. Hormonoterapia nowotworów.
Immunoterapia nowotworów. Genowa terapia nowotworów.

15. Leki działające na układ immunologiczny
Procesy immunologiczne. Leki immunosupresyjne : glikokortykosteroidy,
cyklosporyna, związki makrolidowe o działaniu immunosupresyjnym,
cytostatyki stosowane jako leki immunosupresyjne, inne.
Immunoglobuliny. Skład immunoglobin we krwi. Immunoglobuliny klasy
A, D, E, G, M, preparaty immunoglobulin (swoiste i nieswoiste). Surowice
zawierające zwierzęce immunoglobuliny przeciwko określonym
toksynom. Cytokiny: interleukiny, interferony. Szczepionki. Środki
stosowane do immunomodulacji: otrzymywane syntetycznie,
pochodzenia roślinnego. Hormony grasicy.

16. Leki wpływające na przemianę materii
Witaminy. Preparaty wielowitaminowe. Leki wpływające na przemianę
puryn: przerywające napady dny, hamujące wytwarzanie kwasu
moczowego, zwiększające wydalanie kwasu moczowego z moczem.
Leki wpływające na przemianę lipidów- leki o działaniu hipolipemicznym.

17. Środki cieniujące
Leki do diagnostyki biernej. Leki do diagnostyki czynnej.
Przeciwwskazania do stosowania środków zawierających jod.

18. Poradnictwo

Ćwiczenia:
• Udzielanie porad na temat stosowania środków antyseptycznych

i dezynfekujących do użytku zewnętrznego.

•

Klasyfikowanie leków o działaniu przeciwbólowym,
przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym dostępnych w sprzedaży,
w aspekcie biodostępności, dawki, postaci, bezpieczeństwa
stosowania.

• Doradzanie w zakresie farmakoterapii stanów przeziębieniowych

u dorosłych i dzieci z wykorzystaniem leków przeciwkaszlowych,
wykrztuśnych dostępnych bez recepty.

• Analizowanie

wpływu najczęściej stosowanych leków

psychotropowych na sprawność psychomotoryczną oraz
przeciwwskazań do stosowania leków psychotropowych u kierowców.

•

Doradzanie w zakresie stosowania podstawowych leków

o działaniu doraźnym w przypadku skórnych odczynów alergicznych.

• Udzielanie doraźnej pomocy, zgodnie z kompetencjami technika

farmaceutycznego, w zakresie: odczynów anafilaktycznych, napadu
astmy, śpiączki cukrzycowej, omdleń, zatrucia pokarmowego o ostrym
przebiegu, zranień zewnętrznych.

• Rozpoznawanie błędów przy stosowaniu glikokortykosteroidów

w leczeniu dermatologicznym.

• Określanie objawów nadużywania i skutków niepożądanego działania

leków anabolicznych. Rozpoznawanie fałszerstwa recept na anaboliki.

• Określanie zasad racjonalnego stosowania witamin, w każdym

okresie rozwojowym. Analizowanie składu leków wielowitaminowych.

Środki dydaktyczne

Tablice anatomiczne i fizjologiczne.
Foliogramy i fazogramy.
Filmy dydaktyczne.
Prospekty o lekach, opakowania leków.
Katalogi firm farmaceutycznych.

Uwagi o realizacji

Farmakologia z elementami chemii leków jest jednym

z najważniejszych przedmiotów w procesie kształcenia technika
farmaceutycznego.
Wiedza o właściwościach chemicznych, farmakologicznych

i farmakokinetycznych stanowi istotę wykształcenia technika
farmaceutycznego. Bardzo intensywny rozwój nauk farmaceutycznych
stawia przed technikiem farmaceutycznym nowe i bardzo trudne
zadania. Podczas realizacji programu uczeń powinien poznać synonimy,
dawkowanie, mechanizm działania, niepożądane efekty, interakcje

a także czynniki wpływające na wchłanianie, metabolizm i wydalanie
leków.
Realizacja programu przedmiotu wymaga korelacji z innymi
przedmiotami nauczania, w szczególności z analizą leków, technologią
postaci leku, farmakognozją.

Proponuje się następujący podział godzin na realizacje
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp. Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

1. Farmakologia ogólna

z elementami chemii leków.
Podstawowe wiadomości
o właściwościach i działaniu
leków. Ważniejsze związki
chemiczne stosowane w technice
farmaceutycznej.

6 3

2. Leki stosowane w chorobach

inwazyjnych

9 3

3. Leki

działające na ośrodkowy

i obwodowy układ nerwowy.

6 3

4. Farmakologia

układu nerwowego

autonomicznego

6 -

5. Autakoidy

6. Farmakologia

leków

kardiotropowych

12 -

7. Leki

wpływające na naczynia

krwionośne.

12 3

8. Leki

wpływające na układ

krwiotwórczy i układ krzepnięcia

10 -

9. Leki

regulujące zaburzenia

gospodarki wodno – elektrolitowej

10 -

10. Farmakologia

układu

oddechowego – leki
przeciwdychawicze,
przeciwkaszlowe i wykrztuśne

13 3

11. Leki

wpływające na czynność

układu pokarmowego

12 3

12 Leki

wpływające na czynność

gruczołów wydzielania
wewnętrznego

6 -

13. Leki

przeciwzapalne,

przeciwreumatyczne
i przeciwgorączkowe

10 -

14. Leki stosowane w leczeniu

chorób nowotworowych

7 -

15. Leki

działające na układ

immunologiczny

4 -

16. Leki

wpływające na przemianę

materii

3 -

17. Środki cieniujące 3

18. Poradnictwo

Razem

138

186

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczególnych działów
maja charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany, mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.
Zagadnienia ogólne takie jak farmakologia z elementami
farmakokinetyki, budowa chemiczna, mechanizmy działania
poszczególnych grup leków, dawkowanie czy objawy uboczne

w poszczególnych grupach leków stanowią podstawowy zakres wiedzy
farmakologicznej.
Istotne jest, aby w trakcie realizacji programu nauczania uwzględniać
najnowsze osiągnięcia naukowe oraz leki umieszczone

w aktualnym Urzędowym Wykazie Środków Farmaceutycznych

i Materiałów Medycznych dopuszczonych do obrotu w Polsce.
Metody nauczania stosowane przez nauczyciela powinny wyzwalać
aktywność, rozwijać zdolności poznawcze oraz wdrażać do
samodzielnego i logicznego myślenia.
Dobór metod nauczania leży w gestii nauczyciela. Preferowane są
metody podające i aktywizujące, takie jak: wykład informacyjny, dyskusja
dydaktyczna, wykład problemowy, metoda przypadku, metoda
sytuacyjna oraz ćwiczenia. Podczas zajęć nauczyciel powinien
wykorzystywać różne środki dydaktyczne: (plansze, filmy, przezrocza,
środki multimedialne).
Podczas realizacji programu nauczania należy kształtować
następujące postawy uczniów:

–

odpowiedzialności zawodowej i prawnej za wykonywaną pracę
i podejmowane decyzje,

–

dążenia do perfekcji w wykonywaniu pracy,

–

dbałości o prestiż zawodu,

–

umiejętności współdziałania z reprezentantami innych zawodów
medycznych,

–

cierpliwości i okazywanie zainteresowania problemami ludzi chorych.

Farmakologia ogólna z elementami chemii leków - w czasie realizacji
programu nauczyciel powinien przedstawić podstawowe definicje

i mechanizmy działania leków oraz wpływ dawki leku na efekt
terapeutyczny. Uczeń powinien poznać zasady klasyfikacji

i nazewnictwa leków, zwrócić uwagę na budowę chemiczną związków
leczniczych oraz ich podstawowe interakcje. Należy zwrócić szczególną
uwagę na zagrożenia związane z farmakoterapią (nadużywanie leków
czy lekozależność) oraz popełnianymi błędami (interakcje,
przedawkowanie), a także wykazać wpływ leków na ciążę, proces
laktacji oraz sprawność psychofizyczną kierowców.

Leki stosowane w chorobach inwazyjnych - należy scharakteryzować
budowę chemiczną oraz właściwości poszczególnych grup leków
stosowanych w chorobach inwazyjnych. Szczególną uwagę należy
zwrócić na mechanizm działania i zastosowanie leków oraz
wykorzystanie środków antyseptycznych i odkażających.

Leki działające na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy -
w procesie nauczania nauczyciel powinien nawiązać do budowy,
fizjologii i patofizjologii ośrodkowego, obwodowego i autonomicznego
układu nerwowego, przedstawiać mechanizm działania i zastosowanie
leków należących do poszczególnych grup z uwzględnieniem ich
budowy chemicznej.
Szczególną uwagę należy zwrócić na podwójne działanie, nasenne
i uspokajające leków w zależności od ich dawkowania.

Autakoidy - podczas procesu nauczania należy szczegółowo
przedstawić mechanizm działania i zastosowanie leków
przeciwhistaminowych i przeciwuczuleniowych, natomiast o pozostałych
grupach środków leczniczych przekazać informacje ogólne.

Farmakologia leków kardiotropowych - podczas realizacji programu
należy zwracać uwagę na mechanizmy działania układu
bodźcoprzewodzącego, określanie rodzajów zaburzeń rytmu serca oraz
klasyfikowanie leków przeciwarytmicznych, z uwzględnieniem ich
budowy chemicznej oraz działań ubocznych

a także charakteryzowanie

leków wpływających na naczynia krwionośne oraz na profilaktykę chorób
układu krążenia, jako chorób cywilizacyjnych.

Leki wpływające na układ krwiotwórczy i układ krzepnięcia -
podczas procesu nauczania należy zapoznać uczniów z grupami leków
stosowanych w chorobach układu krwiotwórczego z wyeksponowaniem
mechanizmu ich działania. Wskazane jest powiązanie tematyki z wiedzą

uczniów

o hemostazie organizmu. Należy scharakteryzować środki

krwiozastępcze, wyszczególnić rodzaje płynów do wlewów stosowanych
w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej.

Farmakologia układu oddechowego - leki przeciwdychawicze,
przeciwkaszlowe i wykrztuśne, leki wpływające na czynność układu
pokarmowego - podczas realizacji programu, szczególną uwagę należy
zwrócić na leki działające na układ oddechowy, pokarmowy i gruczoły
wydzielania wewnętrznego, przede wszystkim wyjaśnić mechanizm ich
działania, wskazać poszczególne grupy oraz przykłady leków
naturalnych mających zastosowanie w leczeniu chorób wymienionych
układów.
Należy szerzej omówić farmakoterapię chorób cywilizacyjnych: astmy,
choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, cukrzycy.

Leki stosowane w leczeniu chorób nowotworowych - należy
podkreślić możliwości wystąpienia licznych działań ubocznych

u pacjentów leczonych sterydami, cytostatykami, izotopami
radioaktywnymi czy antybiotykami cytostatycznymi. Wyeksponować
mechanizm działania tych leków i dawkowanie.
Zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo przedawkowania witamin i leków
anabolicznych. W czasie zajęć należy nawiązać do wiedzy uczniów
z patologii i patofizjologii dotyczącej zmian nowotworowych oraz ochrony
immunologicznej organizmu.
Podczas procesu nauczania należy aktywizować uczniów nawiązując do
ich wiedzy z patologii i patofizjologii dotyczącej zapaleń, zmian
nowotworowych oraz obrony immunologicznej organizmu.

Środki cieniujące

należy zapoznać uczniów z lekami

wykorzystywanymi w diagnostyce czynnej i biernej. Dokonać podziału
środków kontrastowych w zależności od budowy chemicznej, określić
przeciwwskazania do stosowania preparatów zawierających jod.
Wskazać na niebezpieczeństwo związane ze stosowaniem leków
zawierających radioaktywne pierwiastki.

Poradnictwo - zaproponowane ćwiczenia mają na celu utrwalenie
wiadomości, dotyczących w szczególności zasad udzielania pierwszej
pomocy i porad udzielanych przez technika farmaceutycznego przy
ekspediowaniu leków ze sprzedaży odręcznej oraz podziału leków
według klasyfikacji ATC i znajomości leków równoważnych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych ucznia

Ocenianie powinno odbywać się systematycznie na podstawie
kryteriów uwzględniających następujące umiejętności:

–

wykazywanie związku między płcią, wiekiem a działaniem leku,

–

wykazywanie zależności występowania efektów niepożądanych od
stanu narządów wewnętrznych,

–

wyjaśnianie mechanizmu tolerancji i uzależnienia,

–

rozróżnianie podstawowych grup leków w układzie farmakologiczno -
chemicznym i określenia postaci, w których mogą być wytwarzane,

–

określanie możliwości stosowania leków w okresie ciąży i karmienia,

–

wyjaśnianie mechanizmu działania i interakcji leków,

–

wykazywanie zależności między właściwościami chemicznymi
substancji leczniczej a postacią leku i drogą podania,

–

wyjaśnianie metod badania właściwości farmakokinetycznych leków,

–

używanie nazw międzynarodowych i handlowych leków,

–

ocenianie prawidłowości recepty,

–

interpretowanie informacji o leku zawartych w różnych źródłach,

–

udzielenie informacji o wydawanym leku zgodnie z kompetencjami.

Sprawdzanie

osiągnięć uczniów można przeprowadzić za pomocą:

–

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

–

testów dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luką,
uzupełnień i krótkiej odpowiedzi,

–

ukierunkowanej obserwacji czynności ucznia podczas wykonywania
zadań określonych przez nauczyciela.

Ocenie powinna podlegać również aktywność ucznia na zajęciach
oraz dokumentowanie przebiegu ćwiczeń, wkład pracy i zaangażowanie
w wykonywaniu ćwiczeń.

Podczas kontroli i oceny należy zwracać

uwagę na operowanie zdobytą wiedzą merytoryczną, jakość wypowiedzi,
formułowanie pojęć, jakość wykonania zadań, poprawność
wnioskowania, stopień integracji wiedzy z różnych przedmiotów.
Warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest wykonanie wszystkich
przewidzianych w materiale nauczania zadań i uzyskanie ocen
pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzianów po każdym etapie
kształcenia.

Literatura

Czasopisma farmaceutyczne: Farmacja Polska. PTFarm., Warszawa;
Aptekarz. OIA Warszawa
Danysz A.: Kompendium farmakologii i farmakoterapii dla lekarzy,
farmaceutów i studentów. PZWL, Wrocław 2002
Janiec W.: Kompendium farmakologii . PZWL, Warszawa 2001
Janiec W., Krupińska J.: farmakodynamika. PZWL, Warszawa 2002
Kostowski W.: Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2000
Podlewski J. Chwalibogowska – Podlewska A.: Leki współczesnej
terapii. PZWL, Warszawa 2002
Zając M., Pawełczyk E.: Chemia leków. Akademia Medyczna

w Poznaniu, Poznań 2002
Zejc A., Gorczyca M., red.: Chemia leków. PZWL, Warszawa 2002

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

ANALIZA LEKÓW

Szczegółowe cele kształcenia
W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

sklasyfikować związki chemiczne,

–

zastosować nazewnictwo polskie i łacińskie związków chemicznych
preparatów farmaceutycznych,

–

posłużyć się Farmakopeą Polską, normami, przepisami, instrukcjami,

–

scharakteryzować podstawowe związki chemiczne stosowane

w lecznictwie,

–

określić

właściwości fizykochemiczne środków leczniczych

i substancji pomocniczych, wpływających na sporządzanie
i przechowywanie leków,

–

rozróżnić podstawowe grupy leków w układzie farmakologiczno-
chemicznym,

–

wyjaśnić zależności między budową chemiczną a działaniem
farmakologicznym i trwałością substancji leczniczych,

–

zastosować szkło laboratoryjne, sprzęt, aparaturę i urządzenia
pomocnicze podczas wykonywania zadań w laboratorium
chemicznym,

–

przechowywać zgodnie z wymaganiami substancje chemiczne
(odczynniki i ich roztwory),

–

przechowywać próbki analityczne zgodnie obowiązującymi zasadami,

–

zważyć substancje lecznicze na wagach technicznych,
elektronicznych i analitycznych,

–

odmierzyć płyny za pomocą różnych naczyń miarowych,

–

sporządzić roztwory %, g/l, mol/l,

–

ocenić wygląd substancji chemicznych,

–

ocenić właściwości fizyczne - rozpuszczalność, pH, gęstość,
temperaturę topnienia, temperaturę wrzenia, temperaturę krzepnięcia
substancji leczniczych,

–

wykonać reakcje barwne i osadowe przy badaniu tożsamości
i czystości substancji leczniczych,

–

zastosować metody wagowe, miareczkowe i instrumentalne do
badania czystości i zawartości substancji leczniczych,

–

zidentyfikować substancje chemiczne,

–

ocenić czystość surowców i produktów leczniczych,

–

oznaczyć zawartość procentową substancji leczniczej,

–

dokonać rozdziału leków złożonych metodą: destylacji, ekstrakcji,
wytrącania osadów, sączenia, przemywania, wirowania, krystalizacji,

–

ocenić parametry technologiczne i wytrzymałościowe różnych postaci
farmaceutycznych produktów leczniczych,

–

określić dostępność farmaceutyczną różnych postaci leków,

–

zinterpretować i opracować wyniki przeprowadzonych badań,

–

przechowywać próbki archiwalne,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

ocenić jakość produktów leczniczych i surowców różnego
pochodzenia zgodnie zobowiązującymi normami,

–

współuczestniczyć w prowadzeniu analiz w laboratoriach kontrolnych
i badawczych,

–

wykorzystać czas pracy, sprzęt i odczynniki,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w pracy laboratoryjnej,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy
w laboratorium chemicznym.

Materiał nauczania

1. Teoretyczne podstawy analizy chemicznej
Analiza chemiczna – cele i zadania, metody. Podstawowe pojęcia
i prawa chemiczne. Klasyfikacja substancji nieorganicznych. Roztwory
wodne. Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów.
Roztwory buforowe. Równowagi jonowe w układach heterogennych.
Osady w analizie chemicznej. Związki kompleksowe. Procesy
oksydacyjno-redukcyjne. Kinetyka chemiczna.
Ogólne zagadnienia analizy jakościowej – analiza kationów, anionów,
substancji prostych i mieszanin.
Analiza związków organicznych.
Wiązania chemiczne, zjawisko izomerii. Alkany, cykloalkany, alkeny
i alkiny. Węglowodory aromatyczne. Chlorowcopochodne związków
organicznych. Reakcje podstawiania i eliminacji. Alkohole, fenole, tiole.
Aldehydy i ketony. Kwasy karboksylowe i ich pochodne. Aminy i azotowe
związki pokrewne. Związki heterocykliczne. Węglowodany. Białka.
Tłuszcze.
Analiza jakościowa organicznych substancji leczniczych. Wykrywanie
grup funkcyjnych i charakterystycznych ugrupowań atomów.
Wykrywanie zanieczyszczeń w substancjach leczniczych.
Metody rozdziału mieszanin chemicznych – strącanie, dekantacja,
sączenie, wirowanie, krystalizacja, adsorpcja, destylacja, sublimacja,
ekstrakcja.
Metody chromatograficzne.
Teoretyczne podstawy analizy wagowej.

Ćwiczenia:
• Przestrzeganie regulaminu pracowni, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

• Udzielanie pierwszej pomocy w nagłych wypadkach w pracowni.

• Posługiwanie się Farmakopeą Polską w zakresie:

–

zasad tworzenia nazw substancji leczniczych i odczynników,

–

monografii szczegółowych substancji chemicznych,

–

odczynników i odczynników w postaci roztworów, roztworów
mianowanych, roztworów buforowych.

• Wyrażanie stężeń roztworów (g/l, mol/l, %).

• Ważenie substancji leczniczych na wagach tarowych,

elektronicznych, analitycznych.

• Określanie stopnia rozdrobnienia i wyglądu substancji stałych i cieczy.

• Oznaczanie temperatury topnienia i temperatury wrzenia.

• Odmierzanie cieczy za pomocą naczyń miarowych.

• Mierzenie gęstości substancji za pomocą areometru.

• Określanie rozpuszczalności.

• Dokonywanie pomiaru pH roztworów za pomocą wskaźników.

• Sporządzanie odczynników.

• Charakteryzowanie kationów I-V grupy i anionów I-VI grupy.

• Wykonywanie reakcji charakterystycznych.

• Ustalanie tożsamości kationów i anionów w badanych próbkach.

• Badanie tożsamości wybranych nieorganicznych substancji

chemicznych według Farmakopei Polskiej.

• Odróżnianie związków organicznych od nieorganicznych.

• Wykonywanie badań wstępnych i elementarnej analizy

pierwiastkowej.

• Wykrywanie grup funkcyjnych: -OH, -CHO, -C=O, -COOH, -NH

- NO

• Wykrywanie związków aromatycznych i nienasyconych.

• Potwierdzanie właściwości fizycznych i chemicznych węglowodanów,

białek i tłuszczowców.

• Sączenie osadów.

• Ekstrahowanie substancji do fazy ciekłej i do fazy stałej.

• Zastosowanie metody destylacji do oznaczania etanolu w nalewkach.

• Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do badania surowców

pochodzenia roślinnego.

• Oznaczanie straty masy po suszeniu.

• Oznaczanie popiołu (substancji mineralnych).

2. Podział substancji leczniczych według układu farmakologiczno -
chemicznego
Charakterystyka budowy chemicznej, właściwości fizykochemicznych
i oddziaływania na organizm wybranych leków. Chemioterapeutyki, leki
działające na ośrodkowy układ nerwowy, wpływające na obwodowy
układ nerwowy, leki wpływające na układ krążenia, leki moczopędne, leki
stosowane w chorobach układu oddechowego, leki stosowane

w chorobach przewodu pokarmowego. Hormony, witaminy.
Ustalanie tożsamości substancji leczniczych na podstawie danych
fizykochemicznych i reakcji charakterystycznych. Badanie czystości
substancji leczniczych, rodzaje zanieczyszczeń.

Ćwiczenia:
• Rozróżnianie środków o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym.

• Oznaczanie tożsamości środków o działaniu bakteriostatycznym

i bakteriobójczym: preparatów sulfonamidowych, antybiotyków

β-laktamowych.

• Badanie tożsamości wybranych leków ośrodkowego układu

nerwowego: pochodnych kwasu salicylowego, pochodnych aniliny,
pochodnych pirazolonu, pochodnych kwasu barbiturowego (reakcje
ogólne i różnicujące), pochodnych ksantyny.

• Badanie tożsamości wybranych środków leczniczych działających na

obwodowy układ nerwowy (chlorowodorek efedryny, chlorowodorek
papaweryny, chlorowodorek prokainy).

• Badanie czystości substancji leczniczych według Farmakopei

Polskiej.

3. Metody ilościowego oznaczania substancji chemicznych
Wymagania jakościowe dla produktów leczniczych i metody badań.
Błędy w analizie chemicznej. Opracowywanie wyników i ich statystyczna
ocena. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.
Analiza miareczkowa. Podstawy teoretyczne analizy miareczkowej.
Roztwory mianowane, wskaźniki, krzywe miareczkowania. Zastosowanie
metod miareczkowych w analizie substancji chemicznych i produktów
leczniczych. Alkacymetria. Miareczkowe metody wytrąceniowe.
Redoksymetria (manganometria, jodometria, bromianometria).
Kompleksometria. Miareczkowanie w środowisku niewodnym.
Analiza instrumentalna. Cele i zadania analizy instrumentalnej. Kryteria
oceny metody analitycznej. Walidacja metody analitycznej.
Metody optyczne – refraktometria, polarymetria, nefelometria

i turbitymetra.
Metody spektroskopowe. Spektrometria molekularna - spektrofotometria
UV-VIS, spektrofluorymetria. Spektrometria magnetycznego rezonansu

jądrowego (NMR). Spekrometria atomowa – absorpcyjna spektrometria
atomowa, emisyjna spektrometria atomowa. Spektrometria mas.
Metody elektrochemiczne – potencjometria, elektroliza, polarografia.
Metody rozdzielcze – chromatografia cienkowarstwowa, gazowa,
cieczowa i elektroforeza.

Ćwiczenia:
• Stosowanie zasad pracy obowiązujące w laboratorium analizy

ilościowej.

• Wykonywanie obliczeń stechiometrycznych opartych na równaniach

reakcji chemicznych.

• Sporządzanie roztworów mianowanych HCl, NaOH, AgNO

, NH

SCN,

oraz wskaźników alkacymetrycznych, argentometrycznych

i kompleksometrycznych.

• Nastawianie miana roztworów mianowanych.

• Sporządzanie roztworów mianowanych z fiksanali (KMnO

, EDTA).

• Oznaczanie wybranych substancji chemicznych w próbkach oraz

produktów leczniczych metodami miareczkowymi.

• Przygotowywanie roztworów odczynników.

• Sporządzanie roztworów wzorcowych.

• Wykonywanie oznaczeń metoda refraktometryczną (pomiar

współczynnika refrakcji, oznaczanie stężenia roztworów).

• Wykonywanie oznaczeń metoda polarymetryczną (wyznaczanie

skręcalności właściwej, oznaczanie stężenia roztworów na podstawie
skręcalności właściwej i krzywej wzorcowej).

• Wykonywanie oznaczeń metodą spektrometryczną oznaczanie

kolorymetryczne jonów Fe

metodą rodankową.

• Oznaczanie tożsamości i czystości środków farmaceutycznych

metodą spektrofotometryczną w świetle UV.

• Mierzenie pH roztworów buforowych metodą potencjometryczną

i kontrola pH produktów leczniczych.

• Miareczkowanie potencjometryczne.

• Rozdzielanie mieszanin substancji leczniczych metodą chromatografii

cienkowarstwowej.

4. Wymagania jakościowe dla różnych postaci farmaceutycznych
produktów leczniczych
Jakość produktów leczniczych, zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania.
Postacie farmaceutyczne produktów leczniczych i wymagania
Farmakopei Polskiej. Dostępność farmaceutyczna substancji leczniczych
z różnych postaci leków.

Ćwiczenia:
• Badanie jakości roztworów leczniczych według Faramkopei Polskiej -

tożsamość, czystość, zawartość substancji leczniczej, jednolitość
masy, jednolitość dawki, pomiar lepkości, pomiar osmolarności.

• Badanie jakości tabletek wg. Farmakopei Polskiej - jednolitość masy

pojedynczej tabletki, odporność mechaniczna tabletek na ścieranie,
określanie czasu rozpadu, badanie uwalniania substancji leczniczej
i oznaczenie zawrtości substancji leczniczej.

• Badanie maści według Farmakopei Polskiej - oznaczenie tożsamości,

zawartości substancji leczniczej, oznaczenie typu emulsji, oznaczenie
liczby wodnej.

• Badanie leków recepturowych (mieszanki, proszki złożone dzielone).

Środki dydaktyczne

Tablice z układem okresowym.
Plansze i schematy.
Foliogramy, fazogramy.
Modele.
Odczynnki chemiczne.
Szkło laboratoryjne.
Wagi tarowe, elektroniczne, analityczne.
Aparaty do destylacji, wirowania, suszenia.
Aparaty do oznaczania temperatury topnienia.
Osmometr, piknometr, komory chromatograficzne.
Aparatura do wykonywania z zakresu analizy instrumentalnej:
refraktometr, polarymetr, pH-metr, spektrofotometr UV-VIS.
Farmakopea.

Uwagi o realizacji

Program nauczania przedmiotu Analiza leków obejmuje podstawowe
metody analizy jakościowej i ilościowej, ich zastosowanie do analizy
substancji leczniczych i różnych postaci farmaceutycznych produktów
leczniczych. W doborze przykładów i technik badawczych uwzględniono
wymagania i zalecenia Farmakopei Polskiej. Uczeń powinien poznać
podstawowe czynności wykonywane w laboratorium chemicznym, różne
metody badania substancji chemicznych i stosować je w analizie leków
i innych środków chemicznych.
Realizacja programu nauczania przedmiotu ma na celu
przygotowanie ucznia do pracy w laboratorium chemicznym,
laboratorium kontroli jakości leków, kosmetyków, żywności, w zakładzie

badawczym, stacji sanitarno - epidemiologicznej. Uczeń powinien
stosować wymagania i zalecenia zawarte w odpowiednich monografiach,
powinien przygotować miejsce pracy, odczynniki i sprzęt do
wykonywania czynności analitycznych, przeprowadzić analizę,
a następnie ocenić i udokumentować otrzymane wyniki według Zasad
Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.
W realizacji programu należy stosować zasadę stopniowania
trudności przy rozwiązywaniu poszczególnych problemów analitycznych.
Program nauczania przedmiotu realizowany jest w ciągu 2 lat nauki
(semestr I-IV) w formie zajęć teoretycznych i ćwiczeń. Na zajęciach
teoretycznych zalecane są metody podające oraz aktywizujące.
Zajęcia powinny odbywać się w pracowni chemicznej wyposażonej
w odpowiedni sprzęt i aparaturę. Zadania praktyczne powinny być
wykonywane indywidualnie.
Metody

nauczania

stosowane przez nauczyciela powinny:

–

rozwijać zdolności poznawcze,

–

wdrażać do samodzielnego i logicznego myślenia,

–

kształtować prawidłowe nawyki pracy laboratoryjnej.

Podczas zajęć nauczyciel powinien wykorzystywać różne środki
dydaktyczne.
W realizacji trudniejszych zagadnieniach wskazane jest wykorzystanie
środków multimedialnych.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Liczba godzin

Lp. Działy tematyczne

Zajęcia

teoretyczne

Ćwiczenia Ogółem

Teoretyczne podstawy analizy
chemicznej

112

150

Podział substancji leczniczych
według układu farmakologiczno-
chemicznego

Metody ilościowego oznaczania
substancji chemicznych

28 104

132

Wymagania jakościowe dla
różnych postaci
farmaceutycznych produktów
leczniczych

6 32

Razem

110

288

398

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów
mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.

Teoretyczne podstawy analizy chemicznej - realizacja programu ma
na celu wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności niezbędne do
wykonywania badania tożsamości i czystości substancji leczniczych
prostych i mieszanin. Uczniowie powinni stosować obowiązujące
nazewnictwo oraz poznać właściwości fizyczne i chemiczne substancji
nieorganicznych i organicznych, które stanowią podstawę do badania
tożsamości tych związków. Uczniowie powinni wykonywać
w laboratorium chemicznym podstawowe czynności, takie jak: ważenie,
odmierzanie cieczy, sporządzanie roztworów, wykonywanie reakcji
barwnych i osadowych. Powinni określać podstawowe parametry fizyko-
chemiczne substancji stałych, cieczy i roztworów oraz stosować zasady
rozdziału mieszanin chemicznych. Proponuje się również zapoznanie
uczniów z analizą wagową i jej zastosowaniem w analizie
farmaceutycznej.

Podział substancji leczniczych według układu farmakologiczno-
chemicznego - program nauczania obejmuje podział substancji
leczniczych w układzie farmakologiczno-chemicznym, krótką
charakterystykę fizyko-chemiczną wybranych substancji leczniczych i ich
oddziaływanie na organizm. Wybierając przykłady do ćwiczeń należy
uwzględnić substancje lecznicze najczęściej stosowane w terapii.
Proponuje się ograniczyć wybór do chemioterapeutyków i leków
stosowanych w zaburzeniach układu nerwowego, co zapewni korelację
międzyprzedmiotową z farmakologią. Znajomość nazewnictwa

i właściwości fizyko-chemicznych ułatwi zastosowanie tych substancji do
wytwarzania leków recepturowych na zajęciach z technologii postaci
leków i przyczyni się do zrozumienia niezgodności recepturowych.

Metody ilościowego oznaczania substancji chemicznych - należy
zapoznać uczniów z metodami ilościowego oznaczania substancji
leczniczych o charakterze chemicznym, fizycznym i fizyko-chemicznym.
Należy również uwzględnić podstawy teoretyczne stosowanych metod,
definicje podstawowych pojęć, budowę i zasadę działania aparatów,
procedury oznaczeń i zastosowanie metody ilościowego oznaczania
substancji chemicznej w analizie produktów leczniczych.

Wskazane jest wykonywanie oznaczeń preparatów galenowych i leków
recepturowych wykonanych przez uczniów na ćwiczeniach z przedmiotu
technologia postaci leków.

Wymagania jakościowe dla różnych postaci farmaceutycznych
produktów leczniczych - w czasie ćwiczeń uczniowie powinni
wykonywać pełną analizę wybranych postaci farmaceutycznych
produktów leczniczych i oceniać ich jakość porównując z normami
farmakopealnymi. Gwarancją bezpieczeństwa dopuszczonych do obrotu
produktów leczniczych jest zapewnienie właściwej ich jakości.
Poszczególne etapy wytwarzania produktu leczniczego i jego jakość już
po wprowadzeniu na rynek podlegają ocenie i kontroli. Podstawowe
wymagania jakościowe oraz metody badań produktów leczniczych
i surowców farmaceutycznych określa Farmakopea Polska lub
odpowiednie Farmakopee uznawane w państwach członkowskich Unii
Europejskiej. Uczniowie powinni zastosować nabyte wiadomości
i umiejętności do badania surowców farmaceutycznych i produktów
leczniczych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych uczniów

Ewaluacji osiągnięć uczniów jest integralną częścią procesu
kształcenia. Ewaluacja polega na określeniu stopnia, w jakim cele
kształcenia zostały osiągnięte przez uczniów. Nauczyciel powinien
zaplanować i zastosować różne rodzaje ewaluacji osiągnięć uczniów.
Ewaluacja formatywna polega na bieżącym systematycznym
monitorowaniu rozwoju uczniów. Celem oceniania formatywnego jest
wspieranie rozwoju i podnoszenie poziomu motywacji do nauki.
Ewaluacja formatywna zapewnia uczniom informację o poziomie ich
osiągnięć na danym etapie kształcenia, natomiast ewaluacja sumatywna
stanowi podsumowanie całokształtu osiągnięć.
Ocenianie powinno być przeprowadzane systematycznie według
uprzednio sprecyzowanych kryteriów. Kryteria oceniania powinny
uwzględniać szczegółowe cele kształcenia. Ocenie powinna podlegać
również aktywność ucznia na zajęciach oraz dokumentowanie przebiegu
ćwiczeń, wkład pracy i zaangażowanie w wykonywaniu ćwiczeń.
Podczas kontroli i oceny należy zwracać uwagę na operowanie zdobytą
wiedzą merytoryczną, jakość wypowiedzi, formułowanie pojęć, jakość
wykonania zadań, poprawność wnioskowania, stopień integracji wiedzy
z różnych przedmiotów.
Sprawdzanie osiągnięć uczniów można przeprowadzać za pomocą:

–

sprawdzianów ustnych i pisemnych,

–

testów dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru,

z luką, uzupełnień, krótkiej odpowiedzi,

–

ukierunkowanej obserwacji czynności uczniów podczas wykonywania
zadań formułowanych przez nauczyciela.

Warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest wykonanie wszystkich
przewidzianych w materiale nauczania zadań i uzyskanie ocen
pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzianów po każdym etapie
kształcenia.

Literatura

Foremska E, Tomkowiak J.: Repetytorium z chemii ogólnej oraz
ćwiczenia z chemii organicznej. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu,
Poznań 2003
Goliński P. red.: Ćwiczenia z chemii. Analiza jakościowa ( t.1 )
Analiza ilościowa z elementami chemii organicznej (t.2 ). Wyd. Akademii
Rolniczej w Poznaniu, Poznań 2002
Kocjan R. i wsp.: Chemia analityczna t.1,2. Wyd. lekarskie PZWL,
Warszawa 2001
Lipiec T., Szmal Z.: Chemia analityczna z elementami analizy
instrumentalnej. PZWL, Warszawa 1996
Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia analityczna t.1 i 2. Wyd. Naukowe
PWN, Warszawa 2001
Reizer A. red.: Ćwiczenia z podstaw chemii i analizy jakościowej. Wyd.
Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000
Szczepaniak H.: Metody instrumentalne w analizie chemicznej. Wyd.
Naukowe PWN, Warszawa 2004
Zejc A., Gorczyca M.: Chemia leków. Wyd. Lekarskie PZWL,

Warszawa 2002
Zejc A., Gorczyca M.: Ćwiczenia z chemii leków. Collegium Medium UJ,
Kraków 1993

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych

ZAJĘCIA PRAKTYCZNE

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

uczestniczyć w pracy placówek ochrony zdrowia lub innych
zajmujących się produkcją lub dystrybucją produktów leczniczych
i materiałów medycznych,

–

użytkować urządzenia placówek farmaceutycznych,

–

zorganizować stanowisko pracy, w tym także do pracy aseptycznej
zgodnie z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

zaplanować i zorganizować własną pracę,

–

posłużyć się nomenklaturą polską i łacińską w zakresie niezbędnym
do wykonywania zadań zawodowych

–

przechować produkty lecznicze i materiały medyczne zgodnie

z obowiązującymi przepisami i zaleceniami wytwórcy,

–

skontrolować jakość wydawanych produktów leczniczych i materiałów
medycznych,

–

posłużyć się programami komputerowymi do ewidencjonowania
przychodów i rozchodów produktów leczniczych oraz materiałów
medycznych,

–

utworzyć listy braków, zamówień, wycenę leków produkowanych
w aptece (przerób laboratoryjny) wykorzystując technologię
komputerową,

–

wykonać przy stole ekspedycyjnym czynności związane
z wydawaniem leków gotowych i recepturowych,

–

poinformować pacjenta o sposobie użycia i przechowywania leku,

–

uczestniczyć w programach opieki farmaceutycznej,

–

wykonać czynności pomocnicze przy sporządzaniu leków,

–

sporządzić różne postacie leku,

–

wdrożyć zasady Dobrej Praktyki Aptecznej,

–

wypełnić dokumentację obowiązująca w poszczególnych placówkach,

–

przeprowadzić kontrolę terminów ważności i rotację leków,

–

skorzystać z literatury zawodowej oraz innych źródeł informacji
o lekach,

–

zastosować zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP.

Materiał nauczania

1. Apteka ogólnodostępna

Wykonywanie oraz opisywanie fasunków.
Wykonywanie rozcieńczeń.
Wykonywanie preparatów galenowych według obowiązującej
Farmakopei oraz prowadzenie dokumentacji.
Zapoznawanie się z zasadami wystawiania recept.
Zapoznawanie się z zasadami realizacji recept ( marże, limity).
Zapoznawanie się z zasadami obliczania kosztów leku recepturowego.
Odczytywanie recept prostych i złożonych.
Sprawdzanie recepty pod względem wielkości dawek, ewentualnych
niezgodności.
Opisywanie recepty.
Wykonywanie wszystkich postaci leku recepturowego,

w tym leku przygotowywanego w warunkach aseptycznych.
Udzielanie informacji o sposobie dawkowania i przechowywania leku.
Przestrzeganie przepisów dotyczących przechowywania produktów
leczniczych i materiałów medycznych.
Zastosowanie zasad rotacji leków.
Zapoznawanie się z zasadami przygotowywania sprawozdań finansowo
- towarowych w tym zasad tworzenia zbiorczych zestawień recept
podlegających refundacji.
Współuczestniczenie w zamawianiu i przyjmowaniu towaru.
Współpraca z zespołem pracowników apteki.

2. Apteka szpitalna lub zakładowa

Zapoznawanie się z receptariuszem szpitalnym oraz specyfiką
zaopatrywania oddziałów szpitalnych w leki i materiały medyczne.
Wykonywanie fasunków wszystkich postaci leków będących
w asortymencie apteki szpitalnej.
Wykonywanie rozcieńczeń.
Wykonywanie preparatów galenowych zgodnie z obowiązującymi
przepisami Farmakopei Polskiej.
Prowadzenie rejestru leków wykonywanych w aptece.
Opisywanie leków wydawanych w opakowaniach aptecznych.
Odczytywanie recept prostych i złożonych.
Sprawdzanie recept pod względem wielkości przepisanych dawek
i ewentualnych niezgodności.
Współuczestniczenie w rozwiązywaniu niezgodności recepturowych.
Prawidłowe opisywanie sygnaturek.

Wykonywanie wszystkich postaci leków, w tym leków przygotowywanych
w warunkach aseptycznych.
Wydawanie leków na oddziały zgodnie z procedurami obowiązującymi
w danym szpitalu.
Kontrolowanie apteczek oddziałowych pod względem zgodności
z obowiązującymi przepisami dotyczącymi przechowywania leków,
(określanie wielkości zapasów leków na oddziałach).
Korzystanie z programu komputerowego przy określaniu wielkości
zapasów leków w aptece, przygotowywaniu zamówień, księgowaniu
przychodów i rozchodów, wycenie leku recepturowego.
Przyjmowanie opakowań zwrotnych z oddziałów.
Przechowywanie i rotacja leków zgodnie z obowiązującymi zasadami.
Współuczestniczenie w pracach związanych z zamawianiem
i przyjmowaniem towaru.
Uczestniczenie w pracach pomocniczych przy wytwarzaniu leków do
leczenia dojelitowego i pozajelitowego zgodnie z uprawnieniami technika
farmaceutycznego.
Współpraca z zespołem pracowników apteki i szpitala.

3. Zakład przemysłu farmaceutycznego
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska obowiązujących w zakładzie
produkującym leki.
Uczestniczenie we wszystkich etapach produkcji i konfekcjonowania
produktów leczniczych.
Uczestniczenie w kontroli jakości surowców i gotowych produktów.
Przechowywanie surowców do produkcji i gotowych produktów
wytwarzanych w zakładzie.
Współuczestniczenie w badaniach dotyczących jakości leków.
Współpraca z zespołem pracowników uczestniczących w produkcji.

4. Hurtownia farmaceutyczna
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska obowiązujących w hurtowni.
Współuczestniczenie w pracy poszczególnych działów hurtowni
farmaceutycznej.
Uczestniczenie w pracy poszczególnych działów magazynowych
hurtowni.
Posługiwanie się programem komputerowym dotyczącym obiegu leku
od zakupu do sprzedaży hurtowej.
Posługiwanie się programem komputerowym przy wystawianiu faktur
sprzedaży, korygowaniu faktur.
Współpraca z zespołem pracowników hurtowni farmaceutycznej.

Środki dydaktyczne

Przepisy regulujące pracę w poszczególnych jednostkach (ustawy
i rozporządzenia).
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wewnętrzne zarządzenia i instrukcje.
Surowce farmaceutyczne.
Środki lecznicze i substancje pomocnicze.
Leki gotowe.
Plansze i schematy.
Aparatura, sprzęt i wyposażenie jednostek.
Obowiązująca literatura zawodowa.
Informatory i prospekty leków.
Czasopisma farmaceutyczne i medyczne.
Programy komputerowe.

Uwagi o realizacji

Realizacja programu zajęć praktycznych ma na celu przygotowanie
ucznia do wykonywania zadań zawodowych w miejscach pracy
typowych dla technika farmaceutycznego oraz wykorzystanie zdobytej
w szkole wiedzy w naturalnych warunkach pracy.
Jako miejsce realizacji programu nauczania zajęć praktycznych
przewiduje się aptekę ogólnodostępną, aptekę szpitalną lub zakładową,
zakłady przemysłu farmaceutycznego oraz hurtownie farmaceutyczne.
Liczba godzin zajęć związana jest z zakresem działalności placówek jak
i możliwością zatrudniania w nich techników farmaceutycznych.
Placówki

przyjmujące uczniów powinny spełniać następujące kryteria:

–

zakresem działalności odpowiadać oczekiwaniom programowym,

–

posiadać bazę szkoleniową pozwalającą na realizację programu,

–

posiadać przygotowany merytorycznie personel w odpowiedniej
liczbie.

Podczas realizacji programu nauczania należy kształtować
następujące postawy uczniów:

–

uczciwości w pracy zawodowej,

–

sumienności i zaangażowania,

–

identyfikowania się z problemami środowiska,

–

cierpliwości i okazywania zainteresowania ludziom chorym,

–

odpowiedzialności za atmosferę w miejscu pracy.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację

poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1. Apteka

ogólnodostępna 96

Apteka szpitalna lub zakładowa 60

3. Zakład przemysłu farmaceutycznego

4. Hurtownia

farmaceutyczna

Razem

192

rozwijać

następujące umiejętności:

–

organizowania powierzonego stanowiska pracy,

–

planowania pracy w celu efektywnego wykorzystania czasu pracy,

–

samodzielnego rozwiązywania problemów,

–

komunikowania się z otoczeniem,

–

oceny własnych działań.

Nauczyciel powinien dostosowywać metody pracy do poziomu
wiadomości i umiejętności uczniów. W każdym z miejsc realizacji zajęć
praktycznych należy przeprowadzić instruktaż wstępny, przygotować
uczniów

do pracy i nowych zadań, omówić zasady bezpieczeństwa

i higieny pracy. Na bieżąco należy obserwować pracę i reagować na
wszystkie nieprawidłowości, a po jej zakończeniu ocenić i podsumować
wyniki.
Dokumentację ucznia stanowi dzienniczek zajęć praktycznych
prowadzony rzetelnie i systematycznie podczas całego szkolenia
praktycznego i zawierający:

–

harmonogram zajęć,

–

temat ćwiczeń,

–

wykaz zadań do realizacji w danym dniu,

–

opis realizacji zadań zleconych do wykonania wynikających z tematu
ćwiczeń,

–

opis zadań wykonywanych przez ucznia, zleconych przez placówkę
szkoleniową niezwiązanych z tematem ćwiczeń.

Zajęcia praktyczne powinny podlegać nadzorowi pedagogicznemu

zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Harmonogram zajęć w poszczególnych placówkach należy tak
opracować, aby można było zrealizować założony program, zachowując
zasadę stopniowania trudności.
96 godzin przypadających na zajęcia w aptece ogólnodostępnej można
rozdzielić następująco:

–

wykonywanie rozcieńczeń i fasunków - 6 godzin,

–

praca w aptecznym laboratorium galenowym - 6 godzin,

–

czynności administracyjne, pomoc w przygotowywaniu zamówień
i przyjmowaniu towaru - 5 godzin,

–

praca w recepturze - 36 godzin,

–

przegląd specyfików pod względem działania farmakologicznego - 12
godzin,

–

praca przy stole ekspedycyjnym - 15 godzin;

–

praca z programem komputerowym apteki - 12 godzin,

60 godzin przypadających na zajęcia w aptece szpitalnej można
rozdzielić następująco:

–

zapoznanie się z receptariuszem szpitalnym, praca w recepturze -25
godziny,

–

wykonywanie leków w warunkach aptecznych - 12 godzin,

–

zapoznanie się z zasadami zaopatrywania w leki i materiały
medyczne oddziałów szpitalnych - 18 godzin,

–

zapoznanie się z programem komputerowym obsługującym pracę
w aptece szpitalnej - 6 godzin;

18 godzin przypadających na zajęcia w zakładzie farmaceutycznym
można podzielić następująco:

–

zapoznanie się ze wszystkimi etapami produkcji leku - 12 godzin,

–

zapoznanie się z procedurami stosowanymi przy kontroli jakości leku -
6 godzin;

18 godzin przypadających na zajęcia w hurtowni farmaceutycznej można
rozdzielić następująco:

–

zapoznanie się z poszczególnymi działami hurtowni farmaceutycznej -
9 godzin,

–

zapoznanie się z programem komputerowym obsługującym pracę
w hurtowni farmaceutycznej - 9 godzin.

Stopień trudności zadań powierzonych uczniowi powinien być
dostosowany do jego możliwości. Odpowiedzialność za wykonywane
zadania ponosi prowadzący zajęcia praktyczne, dlatego też powinny być
one wykonywane pod jego stałym nadzorem ( powinien korygować
ewentualne nieprawidłowości i udzielać rad) oraz być dla ucznia wzorem
postaw zgodnych z zasadami deontologii zawodu farmaceutycznego.
Na

początku zajęć należy ucznia zapoznać z regulaminem zajęć

praktycznych opracowanym przez szkołę i prowadzącego zajęcia,

omówić założenia dydaktyczno-wychowawcze programu, metody jego
realizacji oraz określić wymagania niezbędne do zaliczenia.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych uczniów

Ocenianie powinno być przeprowadzane konsekwentnie według
sprecyzowanych na początku i podanych uczniom do wiadomości
kryteriów.
Do oceny poziomu opanowania praktycznych umiejętności należy
przyjąć kryteria dotyczące:

–

organizacji stanowiska pracy,

–

samodzielnego rozwiązywania problemów,

–

właściwego doboru i korzystania z narzędzi i sprzętu,

–

właściwego doboru surowców środków oraz poprawności wykonania
postaci leku,

–

precyzji, dokładności i estetyki wykonywanej pracy,

–

przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony środowiska naturalnego,

–

współpracy z zespołem pracowników,

Sprawdzanie

osiągnięć uczniów można przeprowadzić powierzając

zadania praktyczne w formie pisemnej lub ustnej za pomocą:

–

obserwacji ucznia

podczas wykonywania zadania,

–

pytań problemowych,

–

testów dydaktycznych (wielokrotnego wyboru, uzupełnień, krótkiej
odpowiedzi).

Podstawową dokumentacją obrazującą pracę nauczyciela, realizację
założonego programu oraz postępy ucznia jest dziennik zajęć
praktycznych nauczyciela zawierający:

–

harmonogram zajęć,

–

tematy ćwiczeń do realizacji na dany dzień,

–

ewidencję obecności ucznia,

–

adnotacje o postawie i postępach uczniów.

Ocena

zajęć praktycznych powinna uwzględniać postawę ucznia,

merytoryczne przygotowanie oraz sposób wykonywania zadań.

Literatura

Urzędowy Wykaz Środków Farmaceutycznych i Materiałów Medycznych
dopuszczonych do obrotu w Polsce
Czasopisma naukowe
Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970
Farmakopea Polska V. PTF, Warszawa 1995-1999
Farmakopea Polska VI. PZWL, Warszawa 2002
Janicki S., Fiebig A., Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL,
Warszawa 2003
Krówczyński . L. (red): Ćwiczenia z receptury. PZWL, Warszawa1994
Krówczyński L. Rybacki E. red. Interakcje w fazie farmaceutycznej.
PZWL, Warszawa 1986
Podlewski J., Chwalibogowska - Podlewska A.: Leki współczesnej terapii
PZWL, Warszawa 2003

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych
pozycji wydawniczych.

PRAKTYKA ZAWODOWA

Szczegółowe cele kształcenia

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

–

zastosować w konkretnych warunkach pracy wiedzę nabytą
w szkole,

–

przedstawić strukturę organizacyjną zakładu pracy,

–

zastosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej,

–

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

–

wykonywać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,

–

posłużyć się aparaturą, sprzętem i urządzeniami znajdującym się
w wyposażeniu zakładu,

–

zaplanować i zorganizować własną pracę

–

wykonać czynności na powierzonych stanowiskach,

–

wydać leki gotowe, wykonać leki recepturowe i apteczne,

–

skontrolować jakość wydawanych produktów leczniczych i materiałów
medycznych,

–

przechować produkty lecznicze i materiały medyczne,

–

poinformować pacjenta o sposobie użycia i przechowywania leków,

–

posłużyć się programami komputerowymi na wszystkich etapach
pracy apteki, zaewidencjonować przychody i rozchody produktów
leczniczych i materiałów medycznych,

–

uczestniczyć w czynnościach związanych z zaopatrzeniem apteki
w produkty lecznicze i materiały medyczne,

–

poprowadzić dokumentację obowiązującą w poszczególnych
placówkach odbywania praktyki,

–

skorzystać z literatury zawodowej oraz innych dostępnych źródeł
informacji o leku,

–

zastosować zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP,

–

upowszechnić zdrowy styl życia.

1. Apteka ogólnodostępna
Wykonywanie i opisywanie fasunków, rozcienczeń i leków aptecznych.
Wykonywanie wszystkich leków recepturowych.
Rozwiązywanie niezgodności recepturowych.
Sprzedawanie odręczne produktów leczniczych i materiałów
medycznych.
Wykonywanie wszystkich czynności przy stole ekspedycyjnym
związanych z realizacją recepty.
Udzielanie informacji o leku.

Uczestniczenie w przygotowywaniu zamówień na produkty lecznicze
i materiały medyczne.
Uczestniczenie w przyjmowaniu towaru.
Uczestniczenie we wszystkich działaniach personelu apteki, których
celem jest gospodarka lekiem.
Współuczestniczenie w czynnościach administracyjnych

i sprawozdawczości finansowej apteki.
Prowadzenie dokumentacji aptecznej: rejestru leków recepturowych
i aptecznych, książki spirytusowej.
Korzystanie z programów komputerowych na wszystkich stanowiskach
pracy.
Uczestniczenie w programach opieki farmaceutycznej.
Wykonywanie prac związanych z programem praktyki zawodowej
zleconych przez opiekuna.
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej.

2. Apteka szpitalna
Wykonywanie fasunków, rozcieńczeń i leków aptecznych będących
w asortymencie apteki szpitalnej.
Opisywanie leków wydawanych w opakowaniach własnych apteki.
Wykonywanie wszystkich postaci leków recepturowych zgodnie

z uprawnieniami.
Rozwiązywanie niezgodności recepturowych.
Wydawanie leków na oddziały zgodnie z obowiązującymi w szpitalu
procedurami.
Udzielanie fachowych informacji o lekach w tym również o lekach
równoważnych.
Kontrolowanie apteczek oddziałowych.
Planowanie zakupów zgodnie z ustawą o Zamówieniach Publicznych.
Udział w przygotowywaniu zamówień i przyjmowaniu towaru.
Przyjmowanie opakowań zwrotnych z oddziałów.
Korzystanie z programów komputerowych na wszystkich etapach pracy
apteki (ekspedycja, receptura, księgowość).
Uczestniczenie w pracach pomocniczych w badaniach klinicznych leków.
Wykonywanie innych prac związanych z programem praktyki zawodowej
zleconych przez opiekuna.

Uwagi o realizacji

zakończeniu zajęć teoretycznych każdy uczeń odbywa praktykę

zawodową w aptece ogólnodostępnej lub szpitalnej. Praktyka zawodowa
w aptece ogólnodostępnej powinna być prowadzona indywidualnie, zaś
w aptece szpitalnej w grupach do 4 osób. Praktyka zawodowa
odbywająca się pod nadzorem opiekuna praktyki ma na celu
przygotowanie przyszłego technika farmaceutycznego do samodzielnego
planowania i wykonywania zadań zawodowych, zgodnie

z obowiązującymi przepisami i uprawnieniami. Przebiega ona zgodnie
z opracowanym na podstawie programu harmonogramem. Ucznia
odbywającego praktykę zawodową obowiązuje 7 godzinny dzień pracy
na pierwszej lub drugiej zmianie.

Proponuje się następujący podział godzin na realizację
poszczególnych działów tematycznych:

Lp. Działy tematyczne

Liczba godzin

1. Apteka

ogólnodostępna lub apteka

szpitalna

140

Razem 140

Podane w tabeli liczby godzin na realizację poszczególnych działów

mają charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić pewne
zmiany mające na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoły.
Podczas realizacji programu nauczania należy kształtować
następujące postawy uczniów:

–

uczciwości,

–

sumienności i zaangażowania w pracy zawodowej,

–

dokładności w wykonywaniu pracy,

–

samodzielności w planowaniu i wykonywaniu zadań,

–

odpowiedzialności za własną pracę i podejmowane decyzje,

–

dbałości o prestiż zawodu,

–

identyfikowania się z problemami środowiska zawodowego,

–

cierpliwości i zainteresowania problemami ludzi chorych,

–

operatywności w propagowaniu edukacji zdrowotnej,

–

odpowiedzialności za atmosferę w miejscu pracy.

Podczas praktyki zawodowej uczeń zobligowany jest do prowadzenia
dzienniczka praktyki zawodowej. Opisuje w nim czynności wykonywane
w każdym dniu. Dokumentem równoważnym jest karta indywidualna
praktyki zawodowej, w której wpisuje się przebieg szkolenia

i stanowi ona załącznik do arkusza ocen.

Zadaniem opiekuna jest regulowanie tempa pracy w ciągu dnia,
tygodnia i podczas całej praktyki. Opiekun praktyki zawodowej bierze
odpowiedzialność za prawidłowe wykonywanie leków i wszystkich
powierzonych uczniowi prac. To on decyduje o liczbie i doborze
wykonywanych recept. Opiekun powinien rozwijać u ucznia

umiejętność

planowania pracy, efektywnego wykorzystania czasu pracy,
rozwiązywania problemów, komunikowania się z otoczeniem. Wskazane
jest zapewnienie uczniowi jak największej samodzielności podczas
pracy.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć
edukacyjnych uczniów

zakończenie praktycznej nauki zawodu należy ocenić poziom

opanowania umiejętności praktycznych biorąc pod uwagę kryteria
dotyczące:

–

organizacji stanowiska pracy,

–

organizacji czasu pracy,

–

samodzielności w planowaniu pracy i rozwiązywaniu problemów,

–

właściwego doboru sprzętu, surowców, środków leczniczych

i substancji pomocniczych do prawidłowego wykonania leku,

–

dokładności w pracy,

–

estetyki,

–

przestrzegania obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy i ochrony środowiska,

–

umiejętności współpracy z personelem apteki,

–

kultury osobistej w kontaktach ze współpracownikami i pacjentami.

O wspomnianych kryteriach oceny uczeń powinien być
poinformowany na początku praktyki zawodowej.

Po zakończeniu praktycznego szkolenia zawodowego opiekun

potwierdza w dzienniczku praktyk odbycie praktyki, wystawia ocenę
i opinię o uczniu.

100

Document Outline

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
00 Program nauki Technik farmaceutyczny 322 10
NIEZGODNOŚĆI W LEKACH PŁYNNYCH ćwieczenia 10, Technik Farmaceutyczny
TECHNIK FARMACJI (2)
EGZAMIN - maści, Technik Farmaceutyczny
FARMAKOLOGIA Immunologiczny, technik farmaceutyczny, farmakologia
Barbiturany(1), TECHNIK FARMACEUTYCZNY, TECHNIK FARMACEUTYCZNY, FARMAKOLOGIA, Leki Anksjolityczne, U
podstawy tpl, Technik Farmaceutyczny, Egzaminy, EGZAMINY
różne farmakognozja, TECHNIK FARMACEUTYCZNY- notatki
pytania testowe 4, Technik farmaceutyczny
farmakologia gielda, Technik farmaceutyczny
Krople do oczu 1, Technik Farmaceutyczny, Egzaminy, standaryzacje
daily technical report 2012 10 03
Układ dokrewny, ❒ DOKUMENTY, ▣ TECHNIK FARMACEUTYCZNY, • Anatomia człowieka
LEKI ZNIECZULENIA OGÓLNEGO, Technik farmaceutyczny, Farmakologia

więcej podobnych podstron