EGZAMIN INŻYNIERSKI- SADOWNICTWO 

1. 

Stan sadownictwa w Polsce 

Mocne strony polskiego sadownictwa: wysoka pozycja Polski w swiatowej i europejskiej 
produkcji i handlu zagranicznym wielu gatunkowowocow, zwłaszcza swiezychowocow 
miękkich (truskawka, porzeczka, malina, agrest, wisnia), jabłek, mrozonychowocow oraz 
koncentratu jabłkowego (polski koncentrat jest bardzo dobrej jakości). 
 
Cechy polskiego sadownictwa: wysoka konkurencyjność kosztowo-cenowa polskich 
produktów, relatywnie niskie koszty produkcji sadowniczej, znaczny stopien zaawansowania 
w modernizacji polskiego sadownictwa, postepujace dozbrajanie techniczne gospodarstw 
sadowniczych: srodki transportu, opakowania, przechowalnictwo, wysokie 
umiejetnosciproducentow w zakresie produkcji sadowniczej, wysokie walory zdrowotne 
polskich owocow, ze względu na znacznie mniejszy niż w innych krajach europejskich, 
zakres chemizacji upraw w Polsce (DUZE ALE), rozbudowany potencjal przetwórstwa 
owoc.-warzywnego dostosowany w znacznym stopniu do potrzeb odbiorcow profil 
gatunkowo-odmianowy produkcji, atrakcyjny dla wielu import_erow asortyment 
eksportowanych z Polski produktów: surowce (jabłka przemyslowe), i polfabrykanty 
(koncentrat jablkowy), mrozone owoce, przetwarzane w fabrykach karjow-odbiorcow. 
 
 
Miejsce Polski w swiatowej i europejskiej produkcji owocow 
Gatunek                  europaswiat 
 

1.  Porzeczka               2                             2 
2.  Agrest                     2                             2 
3.  Malina                    3                             4 
4.  Truskawka              3                             6 
5.  Jablon                     2                             5 
6.  Wisnia                    2                             2 
7.  Sliwa                      8                             12 
8.  Czeresnia                9                             14 
9.  Grusza                    13                           26 

 
Powierzchnia 
Udzial powierzchni uprawy drzew owocowych, krzewow owocowych (lacznie z malinami) 
oraz szkolek drzew i krzewow owocowych w ogolnej powierzchni sadow: 



  19,5% powierzhcnia uprawy krzeowo owocowych w sadach 



  79,5% powierzchnia uprawy drzew owocowych w sadach 



  1,0% powierzchnia uprawy szkolek drzew i krzewow owocowych 

 
Struktura powierzchni upraw drzew owocowych w sadach wg gatunkow 



 

Jabłonie 66,5% 



  Wisnie 16,4% 



  Sliwy 6,8% 



  Czeresnie 3,6% 



  Grusze 2,8% 



  Pozostale 3,9% 

 
Produkcja owocow w Polsce (zmienne dane) 

1.        jablon  2184 tys ton 
2.        porzeczka  195 tys ton 
3.        wisniaczeresnia  155 tys ton 
4.        truskawka  175 tys ton 
5.        sliwka 
 
 
2. 

Wartość odżywcza owoców 

Normy spożycia owoców: 
-minimalny 50 kg 
-dostateczny 60 kg 
-pełnowartościowy 74 kg 
-optymalny 88 kg  
Dzienne zapotrzebowanie: 
-wartość kaloryczna (2800-3200 kcal) 
-białko (80-85g) 
-tłuszcze(80-125 g) 
-węglowodany (440- 534 g)  
-żelazo (12 mg) 
-witaminy:B1, B2 (1,4- 1,7 mg), C (70-75 
mg) 
Skład chemiczny: 
*zawartość wody: 
-94% - truskawki 
-80% - brzoskwinie, śliwki 
-7%- orzechy włoskie 
- 4% -orzechy laskowe  
*wartość kaloryczna: 
-jabłko (54 kcal/100g)  
-truskawki (40 kcal/100g) 
-leszczyna(689 kcal/100g) 
*białko: 
-jabłka(0,4g/100g) 
-maliny (1,4g /100g) 
*węglowodany: 
-jabłko(12,6g/100g) 
-porzeczka czarna (18,4 g/100g) 
*cukry: glukoza, fruktoza, jedynie w 
śliwkach, brzoskwiniach i morelach 
przeważa sacharoza 
*tłuszcze:  
-jabłko (0,3 g/100g) 
Zawartość witaminy C ((na 100 g 
świeżej masy) 

-czarna porzeczka 250mg/100g świeżej 
masy 
-truskawka 70 
-porzeczka czerwona 60 
-agrest 50 
-maliny 24 
-brzoskwinie 7 
-wiśnie 6 
-jabłka 5 
-morela 5 
-gruszki 2 
-śliwki 2 
Zawartość witaminy A: 
-morele 0,3-4,8 mg/100 g świeżej masy 
-truskawki 0,3 
-brzoskwinie 0,2 
-śliwki 0,12 
-agrest 0,1 
-wiśnie 0,03 
-jabłka 0,02 
-gruszki 0,01 
Owoce nie są dobrą zawartością Wit A, 
lepiej spożywać warzywa, które 
zawierają więcej tej witaminy. 
 
Wit PP: morele, brzoskwinie do 0,8 mg 
Wit B1: porzeczki, agrest do 0,8 mg 
Wit B2: truskawki do 0,8 mg 
Pektyny mają duże znaczenie dietetyczne, 
utrzymują cholesterol na odpowiednim 
poziomie. Owoce są ważnym źródłem 
pektyn: 
- porzeczka czarna 1,13 % świeżej masy 
- śliwki 0,92 % ś. m. 
- brzoskwinie 0,90 % ś. m 
- porzeczki czerwone 0,70 % ś. m 

- czereśnie, wiśnie 0,65 % ś. m 
- jabłka, agrest 0,60 % 
- truskawki 0,55 % 
- gruszki 0,50% 
- maliny0,40 % 
Kwasy organiczne- występują w postaci 
soli, w owocach mają działanie 
odkwaszające 
-porzeczki czarne 3,3 
-maliny, agrest 1,8 
-wiśnie 1,8 
-porzeczki czerwone 1,6 
-truskawki 0,8 
-czereśnie 0,7 
-sliwki 0,6 

-jabłka 0,5 
Zawartość potasu i żelaza: 
- porzeczki czarne 336 mg K/100g ś. m 
 
Wartość biologiczna owoców:  
Zawartość substancji wykazujących 
biologiczną aktywność o stwierdzonym 
działaniu pozytywnym na zdrowie 
człowieka: witaminy, polifenole, 
flawonoidy, izoflawony, tokoferole, 
chlorofiliny 
„JABŁKO ZJEDZONE CODZIENNIE 
TRZYMA Z DALA CHOROBY ODE 
MNIE” 
 

3. 

Wymagania klimatyczne roślin sadowniczych 

A)Temperatura 
- główne znaczenie ma temperatura minimalna, szczególnie gdy występują ostre zimy 
(drzewa przemarzają) 
- odporność gatunku na niską temperaturę: 
• 

Jabłonie -30°C 

• 

Wiśnie -25 do -30°C 

• 

Czereśnie, grusze, śliwy -25°C 

• 

Brzoskwinie -2 do -25° 

-wiosenne przymrozki mogą uszkodzić  pąki kwiatowe, kwiaty lub zawiązki owoców 
-szczególnie narażone gatunki wcześnie kwitnące (porzeczki czarne, morele, brzoskwinie) 
-zagrożenie roślin sadowniczych przez przymrozki: 
• 

Południe –duże 

• 

Zachód- bardzo duże 

• 

Małopolska- bardzo małe 

- długość okresu wegetacji – ilość dni z temp >5 st C 
• 

Rejon Wrocławia i Tarnowa- 220dni 

• 

Północno-wschodnia cz. kraju- 190dni 

B) Usłonecznienie 
- Jabłonie - % pełnego usłonecznienia 
• 

Do dobrego wzrostu 50% 

• 

Do zawiązywania pąków kwiatowych 25-30% 

• 

Do zawiązywania się owoców 10-15% 

• 

Do wzrostu owoców 50% 

• 

Do wytworzenia rumieńca na owocach 40-50% 

• 

Do dojrzewania owoców 30% 

Oparzenia słoneczne owoców: 
-czynniki sprzyjające: 
• 

Przebieg pogody 

• 

Odmiany o intensywnym kolorze rumieńca 

• 

Bezpośrednia wystawa owoców na działanie promieni słonecznych 

• 

Cięcie letnie 

• 

Mała zawartość Ca w owocach 

-zapobieganie: 
• 

Siatki przeciw gradowe (ochrona przed UV) 

• 

Opryski drzew glinką kaolinową 

C) Opady 
Podstawowym źródłem wody dla roślin są opady atmosferyczne. W naszych warunkach 
klimatycznych przyjmuje się, że drzewa owocowe dobrze rosną i plonują, gdy średnia roczna 
suma opadów wynosi 600-800 mm. Większe wymagania mają krzewy jagodowe - 700-900 
mm opadu. Tymczasem klimat Polski charakteryzuje się dużą zmiennością. Ujemny bilans 
wody, gdzie roczne niedobory opadów są większe niż 100 mm obejmuje około 24% 
powierzchni kraju. Zdecydowanie najmniej opadów (rocznie ok. 500 mm) występuje na 
Kujawach, Wielkopolsce i zachodniej części Mazowsza. 
Decydujący wpływ na rośliny ma nie tylko roczna suma opadów, ale ich rozkład w okresie 
wegetacji - od kwietnia do września. Występująca w Polsce bardzo duża zmienność w ilości 
miesięcznych sum opadów sprawia, że okresy posuch występują prawie każdego roku przez 
krótszy lub dłuższy czas. 
 
- małe: orzech włoski, wiśnia i morela, aronia,  
- średnie: czereśnia, grusza, brzoskwinia, orzech włoski, porzeczka czerwona i biała, jeżyna 
bez kolcowa, 
- duże: śliwa i jabłoń, poprzeczka czarna, malina, agrest 
- bardzo duże: truskawka, borówka wysoka, poziomka, żurawina 
 
Suma opadów w okresie wegetacyjnym: 
-średnia suma opadów w okresie wegetacyjnym wynosi w Polsce 381mm 
-mało opadów: 
• 

Kwiecień- sprzyja rozwojowi drzew owocowych 

• 

Maj- częste i długie opady sprzyjają infekcji liści przez parch jabłoni oraz gorsze 

zapylenie 
• 

Wrzesień październik- słoneczna pogoda i brak opadów sprzyja wybarwianiu się 

owoców 
- obfite opady latem i jesienią połączone z wysoką temperaturą powodują przedłużony wzrost 
drzew co prowadzi do mniejszej wytrzymałości na mróz i tym samym nie są przygotowane na 
zimowanie 
-czereśnie- obfite opady sprzyjają pękaniu owoców 
OPADY ŚNIEGU: 
-pokrywa śnieżna chroni glebę przed przemarznięciem i system korzeniowy przed 
uszkodzeniami 
OPADY GRADU: 
-powodują największe uszkodzenia w okresie maj-wrzesień 
-zakłada się siatki przeciw gradowe 

 
D) Wiatr: 
-Korzystne działanie: łagodny wiatr 5-9m/s – szybsze osuszanie liści i zawiązków owoców 
-Negatywne działanie: 
• 

Przyspieszenie parowania i większa transpiracja 

• 

W zimie nadmierna transpiracja (obniżenie wytrzymałości na mróz) 

• 

Podczas kwitnienia wiatr utrudnia przenoszenie pyłków przez pszczoły 

• 

Utrudnia chemiczne zwalczanie chwastów, chorób i szkodników 

• 

Łamanie gałęzi drzew owocowych 

• 

Uszkodzenie okulantów w szkółkach 

• 

Zwiewanie śniegu z sadu w zimie 

• 

Zastoiska mrozowe 

• 

Inwersja temperatury w nocy 

 
 
4. 

Wymagania glebowe roślin sadowniczych 

Drzewa owocowe wymagają gleb o wysokiej kulturze, strukturalnych, o dużej zawartości 
próchnicy i dużej pojemności wodnej. Najlepiej plonują na glebach średnich z podglebiem 
gliniastym. Ze względu na dość głęboki system korzeniowy ważne są właściwości i 
zasobność głębszych warstw profilu glebowego. Drzewa nie lubią gleb ciężkich, zlewnych 
oraz zbyt lekkich. Optymalna klasa bonitacyjna gleb to klasa II, III i IV. Lżejsze gleby nie 
zabezpieczają roślinom wody. Ze względu na wymagania wodne i cieplne, sady powinny być 
zakładane na terenie równym lub lekko nachylonym, natomiast nie w zagłębieniach terenu, 
gdzie występują zastoiska mrozowe.  

Najwyższe wymagania względem odczynu (pH w 1M KCl powyżej 6,2) wykazują drzewa 
pestkowe (czereśnia, wiśnia, morela, śliwa, brzoskwinia) oraz winorośl i orzech włoski, 
mniejsze wymagania (pH powyżej 5,7) jabłoń i grusza. 

 
 

 

 

 

 

 

Jabłonie na podkładkach: 
- silnie rosnących (Antonówka) 160-150 
- półkarłowych (M 26, P 14) 160-150 
- karłowych (M 9, P 60)100 
Grusze na podkładkach: 
- silnie rosnących180-200 
- karłowych (pigwa) 

100-120 

Śliwy 

100-120 

Czeresnie 

180-200 

Odczyn gleby 

pH 

Rośliny 

Bardzo kwaśny 

Do 5,0 

borówki wysokie, borówka 

brusznica, żurawiny wielkoowocowe 

Kwaśny 

5,1-6,0 

agrest, truskawki, maliny, aronia, 

jeżyna 

Lekko kwaśny 

6,1-6,7 

jabłonie, grusze, porzeczki, 

leszczyna, winorośl amerykańska 

Obojętny 

 

6,8-7,4 

czereśnie, wiśnie, śliwy, 

morele, brzoskwinie, 

winorośl europejska, orzech włoski 

Wiśnie  150 
Brzoskwinie/morele 

180-200 

Truskawka  

50-60 

Malina   80-100 
Porzeczki kolorowe 

80-100 

Porzeczka czarna  75-90 
Borówka wysoka  60-70 
Agrest 

80-100 

 

5. 

Zmęczenie gleby- przyczyny, objawy, zapobieganie 

Zmęczenie gleby  
- choroba replantacji w sadzie -  polega na ograniczeniu wzrostu i owocowaniu, a nawet 
zamieranie drzew sadzonych po tych samych lub po drzewach pokrewnych gatunków 
- Gatunki wrażliwe: brzoskwinia, jabłoń, wiśnia, czereśnia, truskawka, porzeczka 

 

- Objawy : 
    - na nadziemnych  częściach  roślin to skrócenie międzywęźli pędów  
    - zdrobnienie liści 
    - na korzeniach nekrozy i zanik włośników  
    - późne wejście w okres owocowania 
- Przyczyny : 
 - Czynniki abiotyczne -  zła struktura gleby, nierównowaga pokarmowa, brak i nadmiar 
wilgoci,    fitotoksyny 
- Czynniki biotyczne - obecność bakterii, grzybów, nicieni, promieniowce  
 
Choroba o charakterze niespecyficznym jeżeli przyczyna są nicienie rodzaju 
PRATYLENCHUS (np. Pratylenchuspenetrans – Korzeniak szkodliwy) 
 Nicienie - drobne mikroorganizmy długości ok. 0,5 mm 
- występują w glebie i tkance korowej roślin 
- przy dużym namnożeniu nicieni tkanka korowa w korzeniach zamiera 
- nicienie niszczą włośniki (utrudniają pobór wody i składników pokarmowych) 
- nicienie powodują zaburzenia w funkcjonowaniu i  w systemie fitohormonalnym w 
korzeniach  – późniejsze wejście drzew w stan spoczynku zimowego, większa wrażliwość na 
uszkodzenia mrozowe  
 

Czynniki wpływające na rozwój nicieni:   

- typ gleby (lekkie) 
-zawartość substancji pokarmowych  
- tolerancja gatunków i odmian 
- system uprawy 
- przebieg warunków klimatycznych  
 

 

Sposoby zmniejszania ilości nicieni: 
- kontrola 
- wymiana gleby 
- preparat nicieniobójczy -  TEMIK 10G 
 
 
 

Choroba o charakterze specyficznym jeżeli przyczyną są: grzyby z rodzaju 

PYTHIUM,  bakterie z rodzaju PSEUDOMONAS, promieniowce ACTINOMYCETES 
np. Thielaviopsisbasicola – powoduje chorobę  replantacji u wiśni  
 
negatywny wpływ na rośliny  

 

 

 

zaburzenia równowagi  

         nowo posadzone                                                                    biologicznej gleby  
 
 

 

 

 

produkcja substancji  

 

 

 

 

    fitotoksycznych 

 
           wydzieliny korzeniowe                                           dynamiczny rozwój  
 

obumierające korzenie                                saprofitycznych mikroorganizmów   

                                                                                                  glebowych  
 
 

 

 

 

 

 

MONOKULTURA 

 
Metoda stwierdzenia choroby replantacji: 
- test biologiczny – pobiera się  próbki gleby z 10 różnych punktów do głębokości 10 cm 
(łącznie 30 kg), glebę dzieli się  na 3 części: 
-  jedną  się suszy 
-  drugą paruje 
-  trzecia to  kontrola 
glebą napełnia się doniczki i wysadza siewki jabłoni (o 2 liściach), po 6-8 tygodniach można 
stwierdzić  różnice i przyczynę występowania choroby  
- trzy na tym samym poziomie - brak choroby replantacji 
- kontrola słabiej -  choroba o charakterze niespecyficznym 
- kontrola i suszenie słabiej -  choroba o charakterze specyficznym 
Sposoby ograniczania występowania choroby replantacji : 
-  unikać sadzenia drzew po sobie 
- przerwa 4-5 lat, uprawa roślin motylkowych na zielony nawóz 
- głęboka orka 
- wysoka dawka obornika 40 t/ha 
- sadzenie drzew w duże dołki wypełnione świeżą ziemią 
- rośliny okrywowe: aksamitka,  kostrzewa czerwona  
- stosowanie pozytywnej mikroflory – preparaty bakteryjne z Agrobacteriumagrobacter – 
które ograniczają występowanie fitotoksycznych grzybów z rodzaju Alternaria 
 
6. 

Zakładanie sadu towarowego 

I. Wybór terenu  
- wymagania siedliskowe (klimatyczno-glebowe) 
- brak zagrożenia wystąpienia zastoiska mrozowego, zmęczenia gleby 
- bezpieczna odległość od innych sadów i ognisk choroby 
- bliskość rynku zbytu i dostępność siły roboczej 
- jakość dróg dojazdowych 
- zaplecze maszynowe 
II. Uprawa gleby 
- podorywka przedplonu (zboża, rzepak, wieloletnie motylkowe) 
- wywiezienie i rozrzucenie obornika 
- głęboka orka do głębokości 30 cm 
- wyrównanie pola broną 
- zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów 
- rozrzucanie wapna (dawka wg wyników analizy glebowej) 
- rozsypanie nawozów mineralnych (dawka wg wyników analizy glebowej) 
- wymieszanie nawozów z glebą za pomocą kultywatora 
- wyrównanie pola za pomocą brony i wału strunowego 

III. Sadzenie drzew  
- materiał szkółkarski I wyboru 
- podkładka: karłowa, super karłowa 
- rzędowy systemy sadzenia drzew np. po 2 (liczba parzysta) ułatwiający pracę w sadzie 
- rozstawa:  



 

jabłonie 3-3,5x1-2 m 



  grusze 4x1,5-3 m 



 

śliwy 3,5x1-3,5 m 



 

wiśnie 3-4x1-2 m (zbiór kombajnowy); 3,5-4x3-3,5 m (zbiór ręczny) 



 

czereśnie 4x3 m  



  brzoskwinie 4-5x2,5-4 m 



  morele 5x4 m 

- gęstość: 3000 sztuk jabłoni na ha (trwają próby z sadami super wrzecionowymi z 5-10 tys. 
drzew na ha) 
- kierunek: pn - pd 
- długość rzędu: 200-400 m 
- kwatera: w mniejszym sadzie 0,5-2 ha 
- sposób sadzenia: z użyciem sadzarki 167 drzew na rbg 
IV. Wykonanie konstrukcji 
V. Ogrodzenie i osłony przeciwwietrzne 
Intensywny sad wiśniowy 
- formowanie korony przewodnikowej przez silne skrócenie wszystkich bocznych rozgałęzień 
po posadzeniu drzew 
- cięcie odnawiające po zbiorach owoców rotacją pędów jednorocznych, dwu- i trzyletnich 
Intensywny sad brzoskwiniowy 
- więcej niż jedna odmiana; odmiany dobrane tak, aby przedłużały okres owocowania 
(zbiór nieprzerwany od lipca do września) 
- przerzedzanie zawiązków 
Opłacalność założenia sadu 
- powierzchnia sadu indywidualnego minimum 2-4 ha 
- powierzchnia sadu wielkotowarowego minimum 30 ha 
- wczesność wchodzenia odmian w okres owocowania 
- plon minimum 20 (30) t/ha 
 
7. 

Zakładanie plantacji towarowej 

Przygotowanie gleby. Teren pod rośliny jagodowe powinien być płaski lub lekko falisty. 
Rośliny jagodowe wymagają gleb żyznych i przepuszczalnych oraz starannie przygotowanego 
stanowiska. Gleba powinna mieć dobrą strukturę, być odpowiednio nawieziona i 
odchwaszczona. Dobre wyniki daje uprawa roślin motylkowych w roku poprzedzającym.  
Rozstawa i pora sadzenia. Odległość sadzenia krzewów jagodowych zależy od żyzności 
gleby oraz gatunku i odmiany krzewów, a także ich siły wzrostu. Dla agrestów i porzeczek 
przeciętna rozstawa powinna wynosić 250x200 cm. Maliny sadzimy w rozstawie 250x70 cm 
— odmiany silnie rosnące i 200x50 cm — odmiany słabo rosnące. Truskawki sadzimy w 
odległościach 80x30 cm lub 90x40 cm — przy odmianach silnie rozkrzewiających się. 
Krzewy jagodowe należy sadzić na jesieni. Daje to najlepsze wyniki w przyjęciu się krzewów 
oraz przyspiesza ich owocowanie. Plantacje truskawek najlepiej jest zakładać w sierpniu. Do 
jesieni rośliny zdążą się przyjąć i wzmocnić. Przetrzymują tym samym dobrze okres zimy. 
Latem następnego roku już owocują.  

Materiał sadzonkowy. Do sadzenia bierze się silne krzewy jednoroczne. Powinny być one 
zdrowe, dobrze wyrośnięte, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym z 4—5 dobrze 
rozwiniętymi gałązkami o prawidłowym rozgałęzieniu. Pędy nie powinny być krótsze niż 30 
cm. Sadzonki truskawek muszą być młode, świeże, dobrze ukorzenione, wolne od chorób 
wirusowych, roztoczy i nicieni. Nabywać należy jedynie materiał szkółkarski kwalifikowany, 
który daje też pełną gwarancję właściwości odmianowej, co jest zasadniczą sprawą przy 
zakładaniu plantacji. Zakupiony materiał szkółkarski, jeśli nie jest od razu wysadzany, należy 
zabezpieczyć przed wyschnięciem przez zadołowanie. 
Technika sadzenia. Przed sadzeniem należy korzenie krzewów lekko przyciąć. Dobrze jest 
też zamoczyć je w papce przygotowanej z gliny i krowieńca. Sadzić należy krzewy w ziemię 
nieco odleżała. Sadzić na taką głębokość, na jakiej rosły uprzednio. Korzenie należy 
dokładnie i równomiernie rozkładać w dołkach, co zabezpiecza je przed gniciem i 
nieprawidłowym rozwojem. Szyjka korzeniowa krzewów powinna znajdować się na 
poziomie gleby. Miejsce wokół posadzonych krzewów należy dobrze udeptać. W wypadku, 
gdy gleba jest zbyt przesuszona, plantację po posadzeniu trzeba obficie podlać wodą. W 
uprawie przydomowej rozsadę truskawek sadzi się w zagonach.  
Prace pielęgnacyjne. W pierwszym roku po posadzeniu krzewy jagodowe należy silnie 
przyciąć — krzewy porzeczek i agrestu na 1 oczko, a malin — tuż przy szyjce korzeniowej, 
jednak powyżej pączków przynasadowych. W drugim i trzecim roku cięcie krzewów 
ogranicza się do usuwania pędów chorych, uszkodzonych i bardzo słabych. Ścięte pędy 
należy spalić. Cięcie krzewów w następnych latach, w czasie owocowania, ma zapewnić 
należyte ich prześwietlenie i wzmożenie owocowania. W drugim roku pozostawiamy 3-4 
pędy dobrze rozwinięte, a wszystkie inne usuwamy. W trzecim roku, obok pędów dwuletnich, 
pozostawiamy tę samą liczbę pędów jednorocznych. W ten sposób pozwalamy stopniowo 
rozwinąć się 10-12 pędom W następnych latach co roku wycinamy całkowicie 3—4 pędy 
najstarsze, pozostawiając odpowiednią liczbę pędów nowych. W ten sposób krzewy są stale 
odmładzane i zachowują najwyższą zdolność owocowania. Krzewy niezbyt stare, ale 
zaniedbane, ścinamy do nasady pędów i przysypujemy ziemią do wysokości 10—12 cm. 
Nowe, wyrosłe pędy pozwolą na odmłodzenie krzewu i dalsze racjonalne jego prowadzenie. 
Maliny tnie się każdego roku, tuż po skończonym owocowaniu. Przede wszystkim usuwa się 
pędy, które już owocowały. Pozostawia się 6—10 młodych, zdrowych pędów. Pędy 
przeznaczone do usunięcia wycina się ostrym nożem tuż przy ziemi. Należy usuwać również 
wszelkie niepotrzebne pędy wyrastające między rzędami. Spulchnianie gleby na jagodniku 
ma na celu zwalczanie chwastów i zapobieganie nadmiernemu jej wysuszaniu. Zabieg ten 
należy wykonać przeciętnie 3—4 razy w ciągu sezonu wegetacyjnego. Najłatwiej chwasty 
zwalcza się za pomocą środków chemicznych. Przygotowaną w odpowiedniej proporcji 
cieczą opryskuje się glebę w międzyrzędziach. Chwasty w pobliżu krzewów usuwa się 
ręcznie. Do zabiegów pielęgnacyjnych należy wyścielenie ziemi pod truskawkami. Słomę lub 
folię rozkłada się w międzyrzędziach truskawek. Chroni to owoce przed zanieczyszczeniem 
ziemią, a jednocześnie zmniejsza wyparowywanie wody z gleby. Wiosną, gdy tylko ziemia 
obeschnie, truskawki należy oczyścić ze starych liści i wąsów, które mogą być źródłem 
zakażenia.  
Nawożenie plantacji owocujących. Owocujące plantacje krzewów jagodowych należy 
corocznie zasilać nawozami dla zapewnienia należytego poziomu owocowania. W tym celu 

stosuje się zarówno nawozy organiczne: obornik, gnojówkę, nawóz ptasi, jak również nawozy 
mineralne. Obornik najlepiej stosować co 2—3 lata jesienią, tuż przed przekopaniem. Wiosną 
wysiewać należy nawozy potasowe, fosforowe i azotowe. Dla plantacji porzeczek i agrestu 
zaleca się dawki w czystym składniku 100-120 kg azotu, 50—70 kg fosforu i 150-200 kg 
potasu na 1 hektar. Jeśli przed założeniem plantacji dana była pełna dawka obornika, wtedy 
następną dawkę uzupełniającą można zastosować po 5 latach od założenia plantacji. Potas 
pod krzewy jagodowe najlepiej stosować w formie siarczanowej. Na zdrowotność krzewów 
jagodowych, a szczególnie agrestu, duży wpływ ma wapnowanie gleby. Ważne jest 
szczególnie na glebach ciężkich i kwaśnych. Wapnowanie przyczynia się również do 
utrzymania dobrej struktury gleby. Jeśli stanowisko pod truskawki było należycie 
przygotowane (zastosowano nawożenie organiczne i mineralne) w następnych latach 
wystarczy nawożenie tylko azotem. W pierwszym roku daje się 100 kg, a w dalszych latach 
po 60 do 80 kg azotu w czystym składniku na hektar. Nawożenie fosforem i potasem należy 
stosować tylko w przypadku niedoboru tych składników, stwierdzonym na podstawie analizy 
gleby. Nawozy rozsypuje się między rzędami, najlepiej na wilgotną glebę po deszczu i 
niezwłocznie miesza się z ziemią. 

 

8. 

Sposoby nawadniania roślin sadowniczych (ich wady i zalety) 

Nawadnianie roślin sadowniczych zwiększa plon średnio o 30% 
Wzrost plonu jest efektem: 
* powiększania się masy jednego owocu 
* wpływ nawadniania na zakładanie pąków kwiatowych 
- wpływ nawadniania na jakość plonu 
Nawadnianie w przeważającej większości przeprowadzonych badań w Polsce miało wpływ 
na wzrost masy owoców 
• 

wiśnie 10% ↑ 

• 

jabłonie 40% ↑ 

• 

brzoskwinie 60% ↑ 

Nawadnianie może wpłynąć na występowanie chorób grzybowych (truskawki – wzrost ilości 
owoców porażonych szarą pleśnią) 
 
Działanie nawadniania na rośliny sadownicze 
ROŚLINY NAWADNIANE 
 

 



  Silny wzrost wegetatywny   

 

 

 

Większa liczba liści 



 

Większa liczba punktów,  

 

 

 

 

Więcej składników 

pokarmowych                                          w których mogą tworzyć się 

 

pąki kwiatowe 



 

większa liczba zawiązanychpąków kwiatowych.  



 

Obfitekwitnienie w roku następnym 

 
Wady: 
- duże zużycie wody 
- pracochłonność i duże koszty instalacji 
- zraszanie liści – choroby grzybowe 
- możliwość zwiększenia spływów powierzchniowych przy ukształtowaniu terenu 
sprzyjającym erozji gleby 

- pogorszenie struktury gleby 
Ustalanie dawek odlewowych zależy od: 
- gleby 
- rośliny 
- głębokości zalegania systemu korzeniowego 
 
NAWADNIANIE KROPLOWE 
Dostępna jest woda w sposób ciągły tylko do pewnej części systemu korzeniowego 
Linie kroplownicze różnią się od siebie: 
- budowa kroplownika (z kompensacją ciśnienia lub bez) 
- wydatkiem wody (0,57 – 4,0 l/ha) 
- rozstawą rozpylaczy (10 – 200 cm) 
- grubością ścianek przewodu 
Zalety: 
- małe zużycie wody (do wyprodukowania 1t jabłek potrzeba 1,4 m3 wody przy nawodnieniu 
kroplowym, a 8 m3 nawodnieniu deszczownianym 
- niskie koszty instalacji deszczowni nadkoronowej 100% kosztów, 60% podkoronowej, 
kroplowe nawadnianie 20% 
- mała pracochłonność w czasie eksploatacji  
 
Zbyt intensywne nawadnianie 
↓ 
Opóźnienie zahamowania wzrostu 
↓ 
Negatywny wpływ na zróżnicowanie się pąków oraz wejście w stan spoczynku zimowego 
 
- w przypadku roślin zakładających pąki kwiatowe na pędach jednorocznych (wiśnie), silne i 
liczne przyrosty gwarantują dobry plon w przyszłym roku. Jednak u jabłoni o kwitnieniu w 
następnym roku decyduje liczba krótkopędów, a nie silnych przyrostów jednorocznych 
- zahamowanie wzrostu z powodu braku wody czy składników pokarmowych nie sprzyja 
różnicowaniu się pąków kwiatowych. Dlatego mimo intensywniejszego wzrostu drzew 
nawadnianych w okresie suszy możemy spodziewać się lepszego ich kwitnienia w 
porównaniu do drzew, które w wyniku deficytu wody mocno ograniczają wzrost 
 
NAWADNIANIE A ODCZYN GLEBY: 

 
Woda + Ca++ Mg++ HCO3++ 
 

 

 

 

 

           ↓                                     truskawki  pH 5,5 – 6,2 

           ↓   

 

          ↓ 

                                  HCO3+ + H = H2O + CO2         →       chloroza żelazowa      
 

 

 

 

 

  wzrost pH gleby   

 

 

 

 

 

 

 

gleba 

 
 

SYSTEMY NAWODNIEŃ GLEBY 
- nawadnianie zalewowe 
- nawadnianie kroplowe 
- nawadnianie deszczowniane 
  * nadkoronowe 
  * podkoronowe 
 
Nawadnianie deszczowniane: 

Deszczownia składa się z: 
a) 

agregatu pompowego 

b) 

rurociągów rozprowadzonych podziemnie i rurociąg powierzchniowy 

c) 

zraszaczy 

- obrotowe 
  * mały zasięg, średnica < 20 mm 
  * małe natężenie opadu < 6 mm 
  * średnica dysz 3-5 mm 
  * średni zasięg średnica 20-40 mm 
  * natężenie opadu 6-16 mm, dysze 6-20 mm 
 
Wady i zalety nawadniania deszczownianego: 
Zalety: 
- pozwala na równomierne nawilżanie powierzchni 
- możliwość dokładnego wyznaczenia dawki wody na jednostkę powierzchni 
- możliwość wykonania lustracji do ochrony przed przymrozkami 
Wady: 
- duża podatność na uszkodzenia mechaniczne 
- problemy z utrzymaniem równomiernego wypływu wody z emiterów 
- konieczność dokładnego filtrowania wody zwłaszcza z wytrącających się w emiterach 
związków żelaza 
 
a) Nawadnianie kroplowe: 
Zalety: 
-mała pracochłonność w czasie eksploatacji 
-niskie koszty instalacji deszczowni 
-małe zużycie wody 
-nie dochodzi do gwałtownego obniżenia temp. gl. i schładzania roślin 
Wady: 
-duża podatność na uszkodzenia mechaniczne 
-problem z utrzymaniem równomiernego wypływu wody z emiterów 
-konieczność dokładnego filtrowania wody, zwłaszcza z wytrącających się w emiterach 
związków żelaza 
 
b) Nawadnianie deszczowniane: 
Zalety: 
-równomierne nawilżenie powierzchni 
-możliwość wyznaczenia dokładnych dawek wody na jednostkę powierzchni 
-możliwość wykonania lustracji do ochrony przed przymrozkami 
Wady: 
-duże zużycie wody 
-zraszanie liści (podatność na choroby grzybowe) 
-duże koszty instalacji, pracochłonne 
-pogorszenie struktury gleby w warstwach powierzchniowych 
 
9. 

Sposoby uprawy gleby w rzędach sadu lub plantacji (zalety i wady tych 

sposobów) 
Ugór herbicydowy (najbardziej popularny, najważniejszy): 

Zalety: 
-brak roślin konkurujących o wodę i składniki pokarmowe 

-niskie koszty stosowania 
-brak uszkodzeń korzeni przez narzędzia uprawne 
-mniejsze straty substancji organicznych w porównaniu z ugorem mechanicznym 
Wady: 
-groźba skażenia wód gruntowych 
- zakwaszenie gleby 
- możliwość uszkodzenia drzew 
- zjawisko kompensacji  
 

Ugór mechaniczny 
Zalety: 
-niskie koszty 
Wady: 
-erozja gleby 
-uszkodzenie systemu korzeniowego drzew 
-trudności z wykonaniem tego zabiegu w okresie suszy 
 
Ściółkowanie 
Zalety ściółek organicznych: 
-większa wilgotność gleby 
-mniejsze wahania temp. gl. (zimą ochrona przed przymrozkami a wiosną nie nagrzewa się 
tak) 
-mniejsze ryzyko erozji 
-korzystny wpływ na strukturę gleby 
-korzystny wpływ na zawartość materii org. 
-korzystny wpływ na wzrost i owocowanie drzew 
Wady ściółek org.: 
-wysokie koszty stosowania 
-krótka trwałość (uzupełnianie ściółki co 3 lata) 
-chwasty trwałe przerastają ściółkę 
-zakwaszenie gleby 
-sorpcja biologiczna azotu (mikroorganizmy rozkładające  N mogą prowadzić do okresowego 
obniżenia zawartości tego pierwiastka w glebie 
-większe ryzyko uszkodzeń powodowanych przez gryzonie 
-większa wilgotność gleby (może prowadzić do chorób) 
Zalety ściółki syntetycznej (czarna folia, włóknina, agrotkanina): 
-większa wytrzymałość niż ściółka org. 
-ogranicza ewapotranspirację i wpływa na większą zawartość wody w glebie 
Wady ściółek syntetycznych: 
-gleba pod tą ściółką silniej się nagrzewa 
-wysokie koszty 
-trudność w dostarczeniu nawozów 
-podrywanie ściółek przez wiatr 
-uszkodzenia mechaniczne (niszczenie tych ściółek przez pracowników podczas zbioru) 

 
10. 

Sposoby uprawy gleby w międzyrzędziach sadu lub plantacji (zalety i wady tych 

sposobów) 

Czarny ugór mechanicznym 
Zalety: 
-dobre zaopatrzenie roślin w wodę 
-dobre przewietrzenie gleby 
-eliminowanie szkodliwych gryzoni 
-mniejsza powierzchnia wypromieniowania ciepła w okresie przymrozków 
Wady: 
-pogorszenie struktury gleby 
-głębsze przemarzanie gleby 
-trudniejsze utrzymanie śniegu 
-niszczenie korzeniowego 
-utrudniony wjazd do sadu po opadach 
-wysokie koszty zastosowania 
-powstanie kolein 
-erozja gleby 
-wypłukiwanie skł. Mineralnych 
-możliwość przedłużenia wzrostu drzew (zbyt późne wejście w okres spoczynku) 
 
Czarny ugór mechaniczny + rośliny okopowe 
Zalety: 
-nagromadzenie się w glebie wody i azotanów 
-wzbogacenie gleby w substancje organiczne 
-hamuje proces wypłukiwania z gleby składników mineralnych 
-zatrzymuje śnieg 
-konkurują z drzewami o wodę, składniki mineralne późnym latem i jesienią 
Wady: 
-erozja gleby 
-duże koszty 
-wiosną utrudniony wjazd 
-po długotrwałym stosowaniu obniża się żyzność gleby 
 
Murawa 
Zalety: 
-możliwość nie nawożenia obornikiem 
-poprawa właściwości fizycznych gleby 
-zmniejszenie ugniatania gleby przez ciągniki 
-ochrona gleby przed erozją 
-możliwość przejazdu ciężkim sprzętem 
-niskie koszty 
-łatwość pielęgnacji murawy 
-płytkie przemarzanie gleby 
-zwiększenie przyswajalności niektórych składników glebowych 
-łatwiejsze wejście drzew w okres spoczynku zimowego 
-sprzyja wybarwieniu się owoców (murawa ogranicza poziom azotu w glebie, a duża 
zawartość azotu ogranicza intensywność rumieńca) 
Wady: 

-duże zużycie wody 
-duże zapotrzebowanie i intensywne pobieranie składników pokarmowych 
-sprzyjające warunki do rozwoju gryzoni 
-większa powierzchnia wypromieniowania ciepła 
 
11. 

Przerzedzanie zawiązków, jako zabieg poprawiający, jakość owoców 

Cel: zapewnienie regularnego corocznego owocowania, poprawia jakość owoców 
Przerzedzanie zawiązków polega na zapobieganiu zawiązywania lub usuwaniu nadmiernej 
ilości owoców, których drzewo nie jest w stanie prawidłowo wyżywić. Jednocześnie owoce te 
mogłyby przeszkodzić w zakładaniu pąków kwiatowych na rok następny. 
Przerzedzanie chemiczne: 
Pomonit R – 10 zawiera NAA 
Pomonit Extra 110SL zawiera NAA i mocznik 
Pomonit 505SL NAA z trójetanoloaminą i mocznik 
Pomonit super 050SL 
Bioprzerzedzacz 060 SL 
Paturyl 
BA – cytokinina 
 
Warunki modyfikujące działanie środków przerzedzających zawiązki owocowe: 
Trudno przerzedzić zawiązki, gdy: 
1.owoce są w dobrze nasłonecznionych miejscach korony 
2. drzewa rosną silnie, tworzą 30-45cm długopędy 
3. drzewa są starsze ale dobrze owocujące 
4. występuje słabe kwitnienie lub słabe zawiązywanie owoców z wyjątkiem drzew młodych 
5. pędy owocujące rosną poziomo 
6. na drzewach zwykle dobrze zapylających się występują szkodniki 
7. owoce występują pojedynczo na któtkopędach 
8. w przypadku odmian trudnych do przerzedzenia lub mutantów krótkopędowych silnie 
zawiązujących owoce 
9. istnieją idealne warunki do wzrostu owoców przed i po przerzedzaniu 
10. niska wilgotność powietrza przed i po oprysku powoduje szybkie wysychanie 
zastosowanej cieczy 
11. intensywność kwitnienia jest słaba a stosunek liści do owoców jest wysoki 
Łatwo przerzedzić zawiązki, gdy: 
1. krótkopędy są na gałęziach zacienionych 
2. drzewa rosną w warunkach nieodpowiedniej wilgotności i nawożenia 
3. system korzeniowy drzew jest uszkodzony 
4. kwitnienie jest obfite szczególnie gdy to drzewa obficie owocujące w roku poprzednim 
5. drzewa są młode i posiadają dużo silnych rosnących pionowo pędów 
6. odmiany są skłonne do naturalnego zrzucania owoców 
7. owoce zawiązują się gronami 
8. krótki okres kwitnienia 
9. przed i po oprysku jest wysoka temperatura i duża wilgotność powietrza 

10. występuje dłuższy okres pochmurnej pogody przed i po oprysku 
11. kwiatostany są uszkodzone przez niskie temperatury 
Przerzedzanie ręczne: 
TERMIN: 6 tygodni po kwitnieniu po drugiej fali normalnego opadania zawiązków 
TECHNIKA: zawiązki usuwamy bez szypułek – ułatwia to leczenie ran, usunięte zawiązki 
odrzucamy poza koronę – nie mogą opadać i uderzać w zawiązki pozostawione 
Odległość od 1 do2: 15-20cm,  
Wiele odmian wymaga usuwania zawiązków z przyrostów jednorocznych ponieważ tam 
tworzą się znacznie gorsze owoce niż na drewnie 2-3 letnim 
Przerzedzanie zawiązków ręczne – morele, brzoskwinie 
Ręczne i chemiczne – jabłonie, śliwy, grusze 
Nie przerzedzamy wiśni i czereśni 
 
12. 

Sposoby określania potrzeb nawozowych roślin sadowniczych 

Istnieją trzy metody określania potrzeb nawozowych: 
• 

Ocena wizualna 

• 

Analiza gleby 

• 

Analiza liści 

Ocena wizualna polega na obserwacji roślin sadowniczych: liści, pędów, owoców,  wzrostu 
roślin. Widoczne zmiany to różnego rodzaju przebarwienia, chlorozy, nekrozy, ograniczenia 
wzrostu. Niestety nie jest ona tak miarodajna jeśli ktoś nie zna objawów niedoboru/nadmiaru 
składników odżywczych.  
Niedobór N- liście małe i cienkie, o zabarwieniu jasno zielonym lub żółtawym. Jednoroczne 
przyrosty są krótkie, cienkie. Drzewa obficie kwitną, ale zawiązują mało owoców 
Nadmiar N- zbyt silny wzrost drzew, mniejszy rumieniec, owoce źle się przechowują 
Niedobór Mg- pierwsze objawy na starszych liściach w postaci chlorozy 
Niedobór K- zahamowanie wzrostu, cienkie przyrosty, liście małe, plamy nekrotyczne (różne 
w zależności od gatunku) 
Niedobór Zn- chloroza między nerwami na młodych liściach, liście mniej wyrośnięte, 
węższe 
Niedobór Fe- chloroza na młodych i potem starszych liściach, kolor żółty, oprócz nerwów 
które pozostają zielone 
Niedobór Mn - chloroza brzegów i pomiędzy żyłkami, najpierw na starszych liściach 
Niedobór B - ograniczony wzrost roślin na wiosnę, na owocach, w ich środku i na 
powierzchni pojawiają się kolorowe plamy 
Wyniki analizy liści charakteryzują bieżący stan odżywienia drzew. Próbki liści pobiera się z 
drzew zdrowych, nieuszkodzonych przez mrozy, szkodniki lub choroby. Pobiera się liście po 
wejściu drzew w pełne owocowanie, najwcześniej w 3. roku po posadzeniu. Pobieramy liście 
tylko z drzew z owocami. Liści różnych odmian nie należy jednak mieszać. Próbki liści 
jabłoni, grusz i śliw pobiera się po zakończeniu wzrostu wierzchołkowego tegorocznych 
pędów, ale nie później niż w drugiej połowie lipca lub na początku sierpnia. Próbki liści 
czereśni, wiśni lub porzeczek pobiera się niezwłocznie po zakończeniu zbioru owoców. 
Opóźnione pobranie próbek może prowadzić do uzyskania fałszywych wyników. Z badanej 
kwatery i wybranej odmiany pobiera się liście z około 10 typowych drzew, rosnących w 

kwaterze po przekątnej lub zygzakiem. Z każdego drzewa zrywa się po 10–15 liści z 
długopędów, rosnących na połowie wysokości korony. Zrywa się liście z ogonkami, z połowy 
długości tegorocznego przyrostu. Liście zbiera się do torebek papierowych. Zawartość 
składników mineralnych w liściach zależy w dużym stopniu od warunków panujących w 
danym sezonie, dlatego pożądane jest analizowanie liści przynajmniej w dwóch kolejnych 
latach. Pobrane próbki liści powinny być niezwłocznie dostarczone do odpowiedniego 
laboratorium, gdzie suszone są w suszarce z wymuszonym przewiewem, w temperaturze 
70°C. W próbkach liści rutynowo oznacza się zawartość azotu (N), potasu (K) i magnezu 
(Mg). Dodatkowo można zlecić oznaczenie zawartości boru (B) 
Analiza gleby pozwala określić, których składników mineralnych brakuje w danej glebie, a 
które znajdują się w nadmiarze. W obrębie tego samego gospodarstwa kwatery mogą się 
różnić żyznością gleby i stanem odżywienia drzew. Wynika to nie tylko ze zróżnicowania 
rodzajów gleb, lecz również z odmiennej historii dotychczasowego nawożenia. Dlatego każdą 
kwaterę należy analizować oddzielnie. Najważniejsze jest pobranie próbek gleby przed 
założeniem sadu. Dopóki nie posadzi się drzew, łatwo wprowadzić do głębszych warstw 
gleby trudno się przemieszczające składniki. Później, w rosnącym już sadzie, próbki gleby 
pobiera się zwykle co 4 lub 5 lat. Niecelowe jest częstsze analizowanie gleby, bo jej 
zasobność i odczyn zmieniają się powoli. Termin pobrania próbek gleby do analizy odczynu 
(pH), zawartości potasu (K), magnezu (Mg) i fosforu (P) nie ma znaczenia. Zwykle pobiera 
się próbki gleby latem — jednocześnie z pobraniem próbek liści. Reprezentatywna dla danego 
pola lub kwatery sadu może być tylko próbka mieszana, składająca się z 15–20 małych 
próbek pobranych z różnych miejsc. Próbki te najlepiej pobierać za pomocą laski glebowej, 
zwanej też laską Egnera. Próbka zbiorcza powinna mieć masę 0,5–1 kg. Należy również 
uważać, aby nie mieszać różnych poziomów genetycznych gleby, tzn. warstwy orno-
próchnicznej, o zabarwieniu szarym, z podściełającą ją warstwą podorną, która odznacza się 
zazwyczaj zabarwieniem żółtawym. Laską Egnera nie sposób pobierać gleby wprost z 
warstwy podornej. Wykopujemy więc po 4 lub 5 małych odkrywek — również oddzielnie 
pod ugorem i oddzielnie pod murawą — i pobieramy małe próbki dziobiąc kilkakrotnie laską 
w ich dno. Z każdej kwatery lub kompleksu glebowego pobiera się więc rutynowo 4 próbki 
— z dwóch głębokości spod ugoru herbicydowego i z dwóch głębokości spod murawy. Przed 
założeniem sadu albo w pierwszych latach po jego posadzeniu należy pobrać dodatkową — 
piątą — próbkę z jeszcze głębszej warstwy. Pobraną glebę należy doprowadzić do tzw. stanu 
powietrznie suchego, przez wysuszenie w temperaturze pokojowej. 
Metody chemiczne wykorzystywane do analiz w laboratoriach są bardzo dokładne. 
Źródłem poważnych błędów i wynikających z nich niesłusznych wniosków może być 
jednak niewłaściwe pobranie próbek. 
 
13. 

Omówić zasady stosowania nawozów w sadach i jagodnikach 

ZASADY WAPNOWANIA: 
Trzeba pamiętać o:  
- decyzja na podstawie analizy wierzchniej warstwy gleby (0-20) 
- dawka nawozów do odczynu i rodzaju gleby 
- działanie powolne, powtórne wapnowanie po 4 latach 

B 

A 

- próbki gleby osobno pobieramy spod pasów ugoru herbicydowego i z pod murawy. 
Możliwe jest zastosowanie większych dawek nawozów, w pasach wzdłuż rzędów roślin 
- na glebach lekkich o składzie granulometrycznym piasków nie należy stosować wapna w 
formie tlenkowej, bo może nastąpić krótkotrwały wzrost ph 
- można z nawozami wapnowymi wprowadzać metale ciężkie, i jest to możliwe jeśli nawóz 
posiada certyfikat, który wykazuje, że nie nastąpiło przekroczenie norm 
- truskawki źle reagują na świeżo wapnowaną glebę 
- ze względu na możliwość wprowadzenia łącznie z nawozami metali ciężkich, stosować 
nawozy pochodzące z litych skał 
- zasady nawożenia zabraniają stosowania nawozów wapniowych, łącznie z nawozami 
fosforowymi i obornikiem. 
NAWOŻENIE ORGANICZNE: 
Przed założeniem sadu należy przyorać około 40 t obornika na ha. Wyższych dawek nie 
należy stosować ze względu na ochronę środowiska  

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Średnica nawożonej powierzchni 

A = 1,5 x B 

 

Nawozy azotowe i MgSO4 rozsiewa się albo wokół młodych drzew indywidualnie albo 
pasami wzdłuż rzędów 
 
NAWOŻENIE DOLISTNE, gdy: 
- ograniczone są możliwości normalnego pobierania składników z gleby, np., w czasie 
długotrwałej, zimnej wiosny, suszy, po przemarznięciu, podtopieniu 
- przy widocznych objawach niedoboru 
 
NAWOŻENIE POZAKORZENIOWE  
N -mocznik 0,5% w fazie wzrostów pędów, 0,5% (zabiegi standardowe- ogranicza 
przezimowanie parcha liści jabłoni, zabieg fitosanitarny, rozkład liści) jesienią po zbiorze 
owoców 
Mg -MgSO4 2% (uwodniony),  0,1% (bezwodny) – 4-5 oprysków, po kwitnieniu co 10-14 
dni 
Fe -siarczan żelazawy 0,3-0,5%, 2-3 opryski w fazie wzrostu pędów 
B - Boralis 0,5% pod koniec kwietnia i powtórnie w fazie formowania zawiązków 
owocowych 
Ca - CaCl2 0,5% (zabieg standardowy), 6-8 tyg. przed zbiorem owoców 
 
14. 

Organizacja i technika zbioru owoców 

Sprzęt do zbioru owoców: 
-drabiny, taczko-drabiny, drabiny aluminiowe 
-podesty, sanki sadownicze 

 

Opakowanie do zbioru: 

-zbieracze amerykańskie 
-pojemniki plastikowe na 10 kg owoców zawieszane na drzewie, 1 ekipa rozkłada, 2 zrywa 
owoce, 3 zbiera pełne pojemniki wrzuca do skrzynio-palet. 
Zastosowanie – tam gdzie są silne korony. 
-skrzynki drewniane uniwersalne 60*40*22 (waga 3,2 kg, pojemność 18-20 kg, można je 
ustawiać na paletach 80*120 lub 100*120 
-skrzynki drewniane lite tzw. 1 pojemność 10-22 kg, 50*40*32 cm 
-skrzynki plastikowe 15-18 kg 
-skrzynio-palety 120*100*80 – 350 kg 
 

Zalety skrzynio-palet: 

-mniejsza ilość uszkodzeń niż w skrzyniach drewnianych  
-znaczne usprawnienie transportu, ograniczenie nakładów energii, czasu i na wszystkich 
etapach obrotu owocami  
-lepsze wykorzystanie pojemności komór chłodniczych (średnio 20-25 % owoców) 
-mniejsze o 20-30 % zużycie drewna  
-mniejsze o ok. 40% koszty użytkowania tych opakowań 
-większa wydajność transportu 
-połączone w trójnik umożliwiają lepsze wykorzystanie pomieszczeń magazynowych 
 

Wydajność zbioru 

Nakłady pracy na zbiór to 26-34% ogólnych nakładów pracy. 
Z użyciem skrzynek 120-150 kg /h 
Z użyciem zbieraczy 240-300 kg/kg. 
Wydajność zboru zależy od wielu czynników: wprawy i zainteresowania materialnego. 
 

Zasady prawidłowego zbioru owoców (jabłek) : 

-przygotowanie sprzętu do zbioru 
-określenie plonu szacunkowego na 3-4 tygodnie przed zbiorem, aby określić liczbę 
pracowników oraz ilość sprzętu (wydajność zbioru, pojemność opakowań) 
-wyznaczenie dojrzałości zbiorczej 
-skrzynki drewniane rozwozimy po sadzie na kilka dni przed zbiorem. 

 

Właściwa technika zboru, która zapewnia jak naj mniej manipulacji owocem: 

-zaczynamy zbierać od spadów, następnie od dołu do góry korony 
-nie obrywamy krótkopędów i szypułek 
-owoce wkładamy do naczynia, a nie wrzucamy 
Zbieramy owoce oburącz, ale pojedynczo 
-skrzynki nie powinny być przepełniane 
-osoby zbierające powinny mieć krótko obcięte paznokcie 
Zbiór wielokrotny, oddzielnie zbierane owoców wyboru ekstra i I klasa, pozostałe pozostają 
pod drzewami później zbierane są jako owoce przemysłowe, 
-schłodzenie owoców do temp. 4-6C w  ciągu 24h , wydzielenie komory do wstępnego 
schłodzenia. 
 

Przykład organizacji zbioru jabłek: (sprzęt): 

-zbieracze typu amerykańskiego  
-skrzynio-palety 

-ciągnik + podnośnik widłowy 
-przyczepa niskopodłogowa  
-przyczepa. 
 
Załadunek pustych skrzynio-palet na przyczepę niskopodłogowa - zbiór owoców do zbieraczy 
typu amerykańskiego. 
-  Transport pełnych skrzynio-palet z kwatery - wyładunek pełnych skrzynio-palet -  
        Transport pełnych skrzynio-palet do przechowalni. 
Owoce ziarnkowe 
Pełna mechanizacja, wada - owoce zbierane przez różnej konstrukcji maszyny działające na 
zasadzie otrząsania, były zbyt uszkadzane (30-50% uszkodzonych owoców), 
Pełna mechanizacja: samojezdne pojazdy: jednoosobowe - umożliwiają zbiór z różnych 
miejsc korony drzewa. Wieloosobowe pojazdy samojezdne wyposażone w system 
samobieżnych przenośników do napełniania palet. 
Owoce pestkowe 
ORZO-3- otrząsarką ręcznie sterowana, zawieszana, obrotowy ekran chwytny, na który 
spadają owoce dwuczęściowy, każdą obsługują dwie osoby, sam proces otrząsania trwa 
krótko 2-4 sekundy, pracochłonne przygotowanie zbioru. 
Wydajność 80-120 drzew/ha do 15 ha sadu. 
Kombajnowy zbiór wiśni – wydajność 0,33 ha, obsługa 3-4 osoby, sad do 30 ha. Aby zbierać 
kombajnem wiśnie trzeba dostosować sad do tego zbioru. 
Rośliny jagodowe 
Otrząsarka ręczna, kombajnowy zbiór porzeczek - (zaczepiany, połówkowy), 2 osoby, 
wydajność 0,1 ha, plantacja do 10 ha. 
Samobieżny, rzędowy, 3 osoby, wydajność 0,2-0,3 ha, plantacja do 30 ha. 
Kombajn do zbioru malin, kombajnowy zbiór truskawek- odmiany, które równomiernie 
dojrzewają. 
MECHANIZACJA ZBIORU OWOCÓW PESTKOWYCH 
Ręczny zbiór owoców pestkowych, a zwłaszcza wiśni, jest bardzo pracochłonny i zabiera 
ponad 70% wszystkich nakładów na robociznę. Zwiększenie wydajności pracy przy zbiorze 
jest możliwe przez wprowadzenie mechanicznego strząsania owoców z drzew otrząsarką, 
wyłapaniu ich na ramę chwytną i przekazanie do opakowań. Pozwala to zwiększyć wydajność 
pracy od 10 do 20 razy. Do mechanicznego zbioru można użyć prostych otrząsarek z ręcznie 
podkładanymi ramami chwytnymi z płótna lub folii, maszyn zaczepianych lub montowanych 
na ciągnikach oraz samobieżnych, wyposażonych w automatyczne systemy sterowania, w 
których rola człowieka sprowadza się do kontroli pracy kombajnu.  
Maszyny do zbioru owoców pestkowych i wydajność tych urządzeń możemy 
usystematyzować następująco: 
• 

otrząsarki ciągnikowe z ekranami chwytnymi podkładanymi ręcznie, obsługa 7–10 

osób, wydajność do 120 drzew/godz.;  
• 

maszyny jednoczęściowe zaczepiane do ciągników lub z własnym napędem sterowane 

przez operatorów lub zautomatyzowane, obsługa od 2 do 4 osób, wydajność od 30 do 120 
drzew/godz.;  

• 

maszyny dwuczęściowe ciągnikowe lub z własnym napędem sterowane przez obsługę 

lub w pełni zautomatyzowane, obsługa od 3 do 6 osób, wydajność od 40 do 240 drzew/godz. 
Możliwe jest zbieranie ponad 90% owoców wiśni maszyną, której elementami roboczymi są 
otrząsarki wyposażone w drgające palce zagłębiające się w koronę drzewa i strząsające nimi 
owoce. Są to otrząsarki o drganiach skrętnych, jak na przykład w kombajnach do zbioru 
owoców z krzewów. Mechaniczny zbiór owoców pestkowych pozwala na ograniczenie 
nakładów na robociznę i obniżenie kosztów produkcji tych owoców. Wydajność jednego 
zatrudnionego może wzrosnąć dla śliwek około 10-krotnie, a dla wiśni nawet ponad 30-
krotnie. Taki wzrost wydajności pozwala na zwiększanie powierzchni sadów pestkowych w 
jednym gospodarstwie.  
Efektywne stosowanie mechanicznego zbioru wymaga jednoczesnego spełnienia 
następujących warunków:  



 

posiadania odpowiednio dużego areału sadu gwarantującego optymalne wykorzystanie 
maszyn;  



 

dostosowania drzew do wymagań maszyny, jaką będziemy zbierali owoce 
(odpowiednie rozstawy, wielkość drzew i wysokość ich pni);  



  zagwarantowania sprawnego odbioru i zagospodarowania zbieranych owoców. 

MECHANIZACJA ZBIORU OWOCÓW JAGODOWYCH 
Ręczny zbiór owoców jagodowych wymaga zaangażowania do 80% nakładów ponoszonych 
w całym cyklu ich produkcji. Opracowano modele kombajnów, które zwiększyły wydajność 
zbioru na tyle, że możliwe stało się uprawianie krzewów jagodowych na plantacjach o bardzo 
dużej powierzchni. 
Podstawowymi elementami roboczymi kombajnów do zbioru porzeczek są zespoły: 
podbierający i rozdzielający krzewy, otrząsający oraz transportujący i czyszczący zebrane 
owoce. Maszyny produkowane są w dwóch wersjach. Pierwsza, przeznaczona do pracy na 
plantacjach kilkudziesięciohektarowych, zbiera owoce z całego rzędu podczas jednego 
przejazdu-nowoczesne kombajny budowane są jako maszyny samobieżne. Na mniejsze 
plantacje przeznaczone są kombajny zbierające w jednym przejeździe owoce z połowy rzędu. 
Samobieżne maszyny tego typu nie są obecnie produkowane, ze względu na stosunkowo 
wysoki koszt jednostki napędowej i układu jezdnego. Wersje zaczepiane współpracują z 
ciągnikami.  
O jakości mechanicznego zbioru porzeczek, agrestu i aronii decydują odpowiednio dobrane 
parametry pracy maszyn. Nieprawidłowe wyregulowanie kombajnów i nieodpowiednie 
parametry dotyczące otrząsania owoców powodują nadmierne uszkodzenia krzewów, co źle 
wpływa na plonowanie w roku następnym. 
 Przeszkodą w osiągnięciu wysokiej efektywności kombajnowego zbioru malin jest 
konieczność kilkakrotnego zbioru owoców. Spowodowane jest to sukcesywnym 
dojrzewaniem i właściwościami tych owoców (duże i mocno zróżnicowane siły wiązania z 
dnem kwiatowym oraz mała trwałość i odporność na uszkodzenia mechaniczne). [dla malin: 
kombajn z pionowymi otrząsaczami o drganiach palców w płaszczyźnie poziomej; 
doskonalszym modelem kombajnu do zbioru malin jest zaczepiana do ciągnika maszyna z 
pionowymi otrząsaczami palcowymi wykonującymi drgania pionowe] [borówka wysoka: u 
nas nie produkowane są kombajny; aby zwiększyć wydajność zbioru ręcznego, na niedużych 
plantacjach można wykorzystać otrząsarki. Pod krzewami ustawia się specjalne ekrany 

chwytne]. Użycie maszyn do zbioru owoców jagodowych może być jedynym sposobem na 
zachowanie opłacalności produkcji owoców kierowanych do przemysłu. Dość duży 
asortyment kombajnów do zbioru porzeczek, agrestu i aronii rozwiązuje obecnie problem 
mechanicznego zbioru tych gatunków. Regulacje parametrów pracy dostosowują maszyny do 
potrzeb zbioru z prawie każdej plantacji. Zdecydowanie gorzej przedstawia się możliwość 
wieloetapowego zbioru owoców, np. malin. Uszkodzenia pędów zwiększają ryzyko 
atakowania upraw przez choroby i szkodniki, co może istotnie obniżać plony. Szansą jest 
uprawa malin owocujących na pędach jednorocznych. Konieczne jest również poszukiwanie 
odmian, których właściwości, takie jak odporność owoców na uszkodzenia czy mała siła 
wiązania z dnem kwiatowym, pozwolą znacznie poprawić jakość zbioru. 
 
15. 

Zmiany fizjologiczne zachodzące w owocach podczas ich przechowywania 

W czasie przechowywania owoce podlegają działaniu różnorodnych czynników 
zewnętrznych jak : 
- temperatura- im wyższa temp. Tym szybciej zachodzą przebiegają procesy metaboliczne, 
czego objawem jest wzmożone oddychanie i szybsze dojrzewanie owoców. Im niższa temp. 
Tym owoce dłużej się przechowują. Optymalna temp. dojrzewania większości owoców 
wynosi 20 C. Najniższą temp. powyżej której przebiegają procesy metaboliczne to 0 C do -2 
C , temp. Niższa to zamarzania.  
W obniżonej temp u owoców nie klimakterycznych (borówka amerykańska, wiśnie, 
czereśnie, winogrona, truskawki)opóźnia się tempo ich rozpadania. Natomiast u owoców 
klimakterycznych (jabłka, gruszki, brzoskwinie, morele, śliwki) obniżenie temp powoduje 
opóźnienie dojrzewania, czyli dłuższe przechowywanie. Do długiego przechowywania duże 
znaczenie ma szybkie schładzanie owoców po zbiorze. Im mniejsza jest intensywność 
oddychania tym owoce przechowują się krócej. Dlatego owoce wczesne, szybko dojrzewające 
należy szybko schładzać. Truskawki i maliny zaraz po zerwaniu, gruszki w ciągu kilkunastu 
godzin, jabłka w ciągu doby.   
-wilgotność powietrza- Zawartość wody w owocach zależy od wilgotności powietrza. 
Ubytek wody w czasie przechowywania może być bardzo duży, jest to nie korzystne, gdyż 
zmniejsza masę owoców i zaczynają się marszczyć. Dlatego w czasie przechowywania 
owoców konieczne jest zapewnienie odpowiedniej wilgotności powietrza( jest to nasycenie 
para wodną danej objętości w danej temperaturze wyrażone w %całkowitego nasycenia). 
- tlen, dwutlenek węgla- W dużych komorach chłodniczych z izolacją gazoszczelną tlen i 
dwutlenek węgla podlega codziennej kontroli i regulacji. Utrzymywane są w odpowiedniej 
ilości. Każdy niedobór tlenu jest uzupełniany, natomiast nadmiar dwutlenku węgla usuwany. 
Zawartoś tlenu można obniżyć do pewnej granicy , krytyczny poziom tlenu występuje między 
0,5-1 %. Nadmiar CO2 w atmosferze jest szkodliwy, powoduję uszkodzenia skórki i miąższu. 
Wielkość uszkodzeń zależy od poziomu i do czasu działania CO2 oraz wrażliwości owoców. 
Obecność CO2 może sprzyjać wystąpieniu niektórych chorób fizjologicznych. Podczas 
przechowywania jabłek, gruszek ważne jest aby proporcje były odpowiednie. Jeżeli tlen jest 
obniżany to dwutlenek też musi być obniżony. Zwykle owoce przechowuję się w w 
atmosferze 5% CO2 i 3% O2 
- etylen-jest hormonem roślinnym, który inicjuje dojrzewanie owoców. Badania 
doprowadziły do ustalenia że jednym z produktów spalania jest etyle. W substancjach lotnych 
owoców dojrzałych stwierdzono obecność etylenu. Z czasem etylen sztucznie syntetyzowany 
zaczęto stosować do przyśpieszania dojrzewania bananów , etylen przyśpiesza również 
dojrzewanie owoców w niskiej temp. W chłodniach zwykłych i z kontrolowaną atmosferą 
 

 
16. 

Sposoby określania dojrzałości zbiorczej owoców 

METODY WIZUALNE: 
-wybarwienie: intensywność rumieńca, stopień pokrycia 
-wielkość owoców 
-ilość spadwów 
METODY INWAZYJENE: 
-badanie jędrności miąższu-badanie za pomocą jędrnościomierza obrać owoc ze skórki w 
miejscach gdzie zamierzamy wbić trzpień (dla jabłek średnica trzpienia 11, a dla gruszek 8) 
wbijamy trzpień na głębokość 8mm po dwóch stronach owocu (najlepiej po stronie 
wybarwionej i nie); próbę pobieramy z 3 drzew łącznie 20-25 owoców dla jednej odmiany, 
wynik uśredniamy; zakres jędronościomierza 2-12 kG/cm2; im mniejszy wynik tym jabłko 
bardziej dojrzałe 
-określenie zawartości skrobii w owocach (test skrobiowy)- sporządzamy roztwór jodu (na 
1 okres wegetacyjny), pomiary wykonuje sie w sadzie średnio co 5 dni, jabłko przecina się w 
poprzek, władamy do szalki z jodkiem lub nanosimy jodek pędzelkiem i czekamy 1 min., 
porównujemy z  tablicami im mniej wybarwione, tym bardziej dojrzałe; skala 1-9, 1-3 
niedojrzałe, 4-6 dojrzałe, 7-9 przejrzałe 
-badanie ekstraktu- badanie przy pomocy refrektometru,  badanie zawartości składników 
rozpuszczalnych w wodzie (głównie cukrów); zakres 12-15 % 
-wyznaczony wskaźnik dojrzałości zbiorczej: 
Wyznaczony wskaźnik dojrzałości zbiorczej=jędroność/ ekstrakt x test skrobiowy 
 

17. 

Czynniki wpływające na właściwości przechowalnicze owoców 

a)jakość owoców(Jakość przechowalnicza zespół cech sprzyjających długiemu 
przechowywaniu owoców ): 
- konsumpcyjna (wygląd, smak, zdrowotność) 
- przetwórcza 
- przechowalnicza 
Zawartość Ca w owocach - Ca WPŁYWA POZYTYWNIE 
-przyczyną słabszego pobierania Ca przez zawiązki, Ca jest pobierane wiosną przez system 
korzeniowy i przemieszcza się wraz z prądem transpiracyjnym do korony, kumulowany jest, 
w tych elementach które intensywnie transpirują i rosną (liście), powierzchnia parowania 
zawiązków jest mała w stosunku do liści dlatego zawiązki dostają mniej Ca 
-wielkość owoców (mniej Ca gdy jabłka są większe- efekt rozcięczenia) 
-położenie owocu na drzewie-zmniejsza się wraz z wysokością 
-przebieg pogody- mniej Ca w latach suchych, uszkodzenia przymrozkowe- zwiększenia 
transpiracji i rozwój chorób grzybowych, uszkodzenia słoneczne-połówkowy rozkład skrobii, 
trwałość znacznie ograniczona 
-wiek pędu- mniej Ca na starszych pędach   
-odmiana- poziom odżywienia Ca jest cechą odmianową, dobór odmian do regionu, liczba 
odmian(przy dużej ilości odmian ciężko zbierac w optymalnym terminie) 
-intensywność wzrostu 
-podkładka-wiele cech drzew zależy od siły wzrostu podkładki, odznaczają się różną 
zdolnościa pobierania składników pokarmowych 

-cięcie-intensywny wzrost wegetatywny zmniejsza zawartośc Ca, uszczykiwanie pędów 
sprzyja akumulacji Ca w owocach, niezbyt silne cięcie letnie podnosi zawartość Ca w 
owocach 
-przerzedzanie zawiązków- spowalnia wzrost porażenia przez choroby grzybowe i 
fizjologiczne 
-obecność zapylaczy- przy większej liczbie odmian w kwaterze wzrast ich zdolność 
przechowalnicza, ważna jest odległość od zapylacza 
-replantacja- różnice między rzędami i międzyrzędziami, wyższa zawartość K, niższa 
zawartośc Mg, owoce drzew posadzonych na byłym ugorze hericydowym mają mniej Ca 
więcej K 
-zbiór owoców- właściwy termin zbioru  
ZAWARTOŚĆ K 
-duża zawartośc K pogarsza jakość przechowalniczą , działanie K jest antagonistyczne do Ca 
ZAWARTOŚĆ N 
-zbyt wysoka zawartość N wpływa na nasilenie się występowania chorób fizjologicznych 
(gorzka plamistość podskórna, rozpad miąższu, zbrązowienie przygniezdne) oraz grzybowych 
ZAWARTOŚĆ P 
-chroni przed wystąpieniem chorób fizjologicznych,  
-wysoka zawartość wolniejsze oddychanie, niedobór- brunatnienia miąższu rozpad chłodniczy 
ZAWARTOŚĆ Mg 
-zbyt duża zawartośc podatność owoców na choroby fizjologiczne,  
-konkuruje z Ca 
 
18. 

Charakterystyka sposobów przechowywania owoców 

1) przechowywanie owoców w normalnej atmosferze  
a) przechowywanie owoców w przechowalniach  
Jest to budynek, w którym nie instaluje się urządzeń, jedynie otwory wentylacyjne nawiewne, 
bądź wentylatory. Efekt przechowywania owoców w tych obiektach zależy od temperatury na 
zewnątrz budynku. Im niższa temp na zewnątrz tym łatwiej utrzymać niska temp w komorach 
wewnątrz budynków. Większość owoców przechowuje się najlepiej w temp. 0-4 C. 
Utrzymanie właściwej temp. Zależy od dobrego ustawienia wentylatorów, Klapy otworów 
wentylacyjnych powinno się otwierać dopiero wieczorem, gdy temp. Powietrza będzie równa 
bądź niższa od temp w komorach. Klapy zamyka się rano temp musi być zbliżona do tych w 
komorach 
b) przechowywanie owoców w chłodniach 
Chłodnie są podobne do przechowalni tylko że są wyposażone w urządzenia chłodnicze. 
Chłodnia w przeciwieństwie do przechowalni umożliwia całkowite uniezależnienie się od 
wysokiej temperatury na zewnątrz. W chłodniach można regulować temperaturę i wilgotność 
względną powietrza, dzięki możliwości sterowania temperaturą w chłodniach można 
przechowywać wszystkie owoce przez dłuższy czas niż w przechowalniach.  
2) Przechowywanie owoców w kontrolowanej atmosferze 
Ta technologia stwarza możliwość najdłuższego przechowywania owoców przy zachowaniu 
ich wysokiej jakości i minimalnych strat spowodowanych gniciem. Podczas przechowywania 
owoców w kontrolowanej atmosferze sprawdzana i regulowana jest temperatura, wilgotność 
względna, cyrkulacja powietrza, zawartość O2 i CO2, etylenu. 
a)przechowywanie w atmosferze, w której suma zawartości tlenu i dwutlenku węgla 
wynosi zawsze 21%   

W Polsce ten zabieg nie jest stosowany  
b) Przechowywanie w standardowej kontrolowanej atmosferze w składzie  
5% CO2 i 3% O2  
c) Przechowywanie owoców w kontrolowanej atmosferze z tlenem na bardzo niskim 
poziomie  
d) Przechowywanie owoców  w kontrolowanej atmosferze z etylenem na bardzo niskim 
poziomie  
e) Przechowywanie jabłek w kontrolowanej atmosferze po poddaniu ich 
krótkotrwałemu działaniu wysokiego stężenia CO2  
-Chłodnia  KA –temp. Kontrolowana wilgotność- są parowniki zmniejszają i zmniejszają. 
Brak możliwości ustawienia konkretnych warunków składu powietrza  
-Chłodnia ULO- zmniejszenie tlenu, wysoki standard, wilgotność ustawiana za pomocą 
parowników. Zejście z zawartością tlenu do poziomu 1,7, podniesienie dwutlenku węgla do 
1,5 % 
Wyposażenie technicchłodniczychzne chłodni służącej do długiego przechowywania 
owoców 
- urządzenia chłodnicze: sprężarka, zbiornik czynnika chłodzącego, skraplacz, chłodnica 
powietrza, automatyka sterująca procesem chłodzenia 
- izolacja gazoszczelna komory 
- gazoszczelne drzwi 
- generator azotu 
- absorber CO2  
- katalizator etylenu 
- system kontroli warunków przechowywania (urządzenia kontrolno - pomiarowe) 
Izolacja gazoszczelna – ściany pokryte blacha aluminiową lub konstrukcją panelową, 
technologia bezpośredniego natrysku pianki poliuretanowej 
Gazoszczelne drzwi – w drzwiach znajduje się okienko przez które pobiera się próbki 
owoców w celu określenia czy nie pojawiają się choroby przechowalnicze 
Generator azotu – urządzenia pozwalające na szybkie obniżenie zawartości tlenu w 
atmosferze w pomieszczeniach z kontrolowaną atmosferą 
Absorber CO2 – urządzenie pozwalające na utrzymanie na stałym, zadanym poziomie 
zawartości CO2 przez cały okres przechowywania 
- najczęściej stosuje się płuczki z węglem aktywnym jako substancją czynną 
Katalizator etylenu – system pozwalający na eliminację z atmosfery etylenu i aromatów  
- zawartość 0,02% etylenu w powietrzu komory przyśpiesza 4-10 krotnie proces dojrzewania 
owoców 
W chłodniach KA aby zmniejszyć stężenie etylenu stosuje się katalityczne dopalacze etylenu 
System kontroli warunków przechowywania: analizatory stężenia tlenu i dwutlenku węgla 
Automatyka sterująca procesem chłodzenia – kontroluje takie procesy jak: temperaturę, 
sterowanie pracą sprężarki, 
 
19. 

Omówić najważniejsze typy koron polecane dla drzew owocowych 



  wrzecionowa:jablon, grusza, sliwa, czeresnia 



  superwrzecionowa:jablon, grusza 



  osiowa:jablon, brzoskwinia, grusza 



  szyszkowa (Hytec):jablon 



  "Solen":jablon 



  korony rozpinane (Mikado, Drilling, Tatura "Y", System "V"):jablon, grusza, 

brzoskwinia, morela 

1) Korona wrzecionowa (spindel- wrzeciono) 
- opracowana w Niemczech w 1936 reoku 
- forma korony dla prowadzenia karłowych drzew jabłoni M9, grusz (pigwa), czasami śliwy i 
czereśni 
- dopasowana do warunków świetlnych Europy zachodniej i środkowo wschodniej 
a) krótki pień 40-50 cm, jednoprzewodnikowa 
b) wysokość drzewa 2- 2,5 m 
c) dolne piętro tworzy 3-5 konarów szkieletowych rosnących poziomo, jego średnica wynosi 
do 2,5 m 
d) piętra górne tworzą krótsze konary, dlatego też korona ma kształt piramidalny jest podobna 
do choinki 
Wysmukłe wrzeciono(slenderspindel) oraz wrzeciono z północnej Holandii 
(NorthHolandspindle) 
-holenderskie modyfikacje typowego wrzeciona kolejno z lat 50-70- tych, w których średnica 
1-szego dolnego piętra nie przekracza 1,5 m  
-typ korony pozwalający na uprawę drzew w systemach jednorzędowych i wielorzędowych 
(pasowych) oraz w szwajcarskim systemie V, w którym co drugie drzewo jest odginane pod 
kątem 72 w kierunku wschodnim lub zachodnim międzyrzędzia 
Korona superwrzecionowa (superspindle) 
-dalsza niemiecka modyfikacja wrzeciona z 1988 roku konary, gałązki na przewodniku o 
długości do 40 cm 
-typ korony pozwalający na bardzo gęstą uprawę do 10 000- 12 000 drzew na ha w systemach 
jednorzędowych i wielorzędowych ( pasowych) 
2) Korona szyszkowa (HYTEC)  
-modyfikacja wrzeciona z końca lat 80-tych z USA polegająca na corocznym zastępowaniu 
przewodnika pędem bocznym 
a) krótki pień 40-50 cm, jednoprzewodnikowa 
b)wyskość drzewa 2,5-3,5 m 
c) 1-sze dolne piętro tworzy 3-4 konary szkieletowe rosnące poziomo, jego średnica wynosi 
do 2 m 
d) pietra górne tworzą krótsze konary, dlatego tez korona ma kształt piramidalny jest podobna 
do szyszki 
3) Korona osiowa  
- opracowana we Francji 
-forma pośrednia między koroną wrzecionową i kolumnową dla jabłoni, gruszy, brzoskwini 
-dopasowana do dobrych warunków świetlnych Europy zachodniej 
a) krótki pień 40-50 cm, jednoprzewodnikowa 
b) wysokość drzewa 3-4,5 m  
c) 1-sze dolne i pozostałe piętra tworzą liczne pędy jednoroczne i gałązki (zamiast typowych 
konarów) których wiek nie przekracza 3 lat (cięcie odnawiające)  
d) średnica wszystkich pięter jest taka sama 2 m, korona przypomina kształtem oś, walec 
4) Korony szpalerowe ( szpaler swobodny, palmeta pozioma) 
-pochodzi od ozdobnie formowanych drzew owocowych w ogrodach królewskic, 
upowszechniona we Włoszech  

-forma korony dla prowadzenia drzew półkarłowych i umiarkowanie rosnących wszystkich 
gatunków 
-dopasowana do bardzo dobrych warunków świetlnych Europu południowej 
a) krótki pień 50 cm, jednoprzewodnikowa 
b) wysokość drzewa do 2,5 m, we Włoszech nawet do 4 m 
c) konary każdego piętra rozkładane poziomo w linii rzędu tworzą płaskie ściany owoconośne 
Palmeta włoska  
-włoskie modyfikacje korony szpalerowej konary każdego piętra rozkładane ukośnie w linii 
rzędu 
5) Korony wazowa, kotłowa, pucharowa 
- forma korony dla prowadzenia gatunków naturalnie tracących przewodnik (wiśni, 
brzoskwini, moreli, czereśni) 
-dopasowana do różnych warunków świetlnych  
a) krótki 50 cm, lub poniżej 30 cm 
b) konstrukcja korony bez przewodnikowa, oparta na kilku silnych konarach wychodzących 
koncentrycznie z pnia 
c) wysokość drzewa zależy od siły wzrosty danego gatunku 
6) korony dwuprzewodnikowe (rozpinane) 
Tatura trellis (system australijski) 
-przewodniki, konary rozłożone pod kątem 70 w kierunku wschodnim ia zachodnim tworzą 
literę V 
- krótki pień 40-50 cm 
Lincoln (system nowozelandzki) 
-przewodniki, konary rozłożone poziomo w kierunku wschodnim i zachodnim tworzą literę T 
- pięń o h powyżej 100 cm 
Solen (system francuski) 
-przewodniki, konary rozłożone poziomo wzdłuż linii rzędów 
- pień o h powyżej 100 cm 
7) Korona trzyprzewodnikowa (rozpinana) 
Drylling(system szwajcarski z końca lat 80-tych) 
-przewodniki, konary rozłożone pod kątem 70, 2 w kierunku wschodnim, 1 w kierunku 
zachodnim, a przy następnym drzewie odwrotnie 
-krótki pień 40-50 cm 
8) korona czteroprzewodnikowa(rozpinana) 
Mikado(system szwjccarski z końca lat 80-tych) 
-przewodniki, konary rozłożone pod kątem ok. 70, 2 w kierunku wschodnim i 2 w kierunku 
zachodnim  
-krótki pień 40-50 cm 
9) Korona wielopłaszczyznowa 
Ebro (system nowozelandzki) 
-oparta na  kilku poziomych płaszczyznach owoconośnych 
-krótki pień ok. 50 cm 
10) Korony naturalne lun prawie naturalne 
- przewodnikowe lub bez przewodnikowe 
-dla uprawy drzew silnie rosnących lub półkarłowych w niewielkim zagęszczeniu 
-korygowanie naturalnego kształtu korony jest nie prowadzone lub bardzo ograniczone  
-nie stosowana w sadach intensywnych 
 
20. 

Omówić wpływ cięcia na rośliny sadownicze 

Cięcie wpływa na: 

1) Wzrost drzewa  
Bez cięcia: PĘD 
a) dominacja wierzchołkowa pąków szczytowych, 
b) wytwarzanie 2-3 długopędów na szczycie pędu 
c) wytwarzanie dużej ilości krótkopędów 
KORONA 
a) konary wiotkie i długie 
b) korona luźna 
Po przycięciu: PĘD  
a) zniesienie dominacji wierzchołków pąków szczytowych  
b) wytwarzanie większej ilości długopędów  
c) stosunek długopędów do krótkopędów 1:1  
KORONA: 
a) korony sztywniejsze i krępe  
b) korona zwarta i gęstsza 
2) Tworzenie się paków kwiatowych: 
3) Zawiązywanie owoców 
Wycięcie zmniejsza liczbę kwiatów w związku z tym mniej zawiązków, zmniejsza się 
konkurencja między zawiązkami i więcej z nich pozostaje na drzewie. Plon może być 
większy ale o mniejszej jakości 
4) Problem wielkości plonu 
Drzewa starsze- obniżają plon nieznacznie ponieważ wytwarzają one bardzo dużo pąków 
kwiatowych, usunięcie części pędów nie wpływa znacznie na plonowanie 
Drzewa młode- może znacząco obniżyć plonowanie , usuniecie części pędów w obrębie 
młodego drzewa to poważna strata pędów owoconośnych 
5) Jakość plonu 
a) zmniejsza liczbę kwiatów- mnij zawiązków- mniejsza konkurencja- więcej owoców w 
obrębie drzew ma szanse dobrze wyrosnąć 
b) gdy poprawia nasłonecznienie owoce gromadzą więcej cukrów, posiadają więcej suchej 
masy ale ten może pogorszyć się ich zdolność przechowalnicza 
Drzewa starsze: 
a) przeciwdziała drobnieniu owoców (wycinanie starych krótkopędów) 
b)poprawianie wybarwienia owoców (prześwietlenie korony, cięcie letnie) 
Drzewa młodsze: 
a) nadmiernie usztywnia koronę i pojawiają się w niej duża liczba długopędów które 
zacieniowują owoce 
6. Regularność owocowania 
Rok silnego owocowania –większa liczba kwiatów na drzewie- więcej zawiązków- hamują 
one wzrost pędów , oraz tworzenie pąków kwiatowych na następny rok- rok słabszego 
owocowania 
Cięcie ogranicza nadmierne plonowanie i skłania drzewo do bardziej regularnego 
owocowania.  
Im większy plon (liczba owoców na drzewie )tym słabszy wzrost drzewa i mniejsza wielkość 
owoców 

Duża liczba małych słabo rosnących, ale umiarkowanie dobrze owocujących drzew na ha 
decyduje o wysokim plonowaniu uzyskanym z jednostki powierzchni i dobrej jakości 
owoców 
7) Wpływ cięcia na zdrowotność  
Korona prześwietlona pozwala na dobre dotarcie do jej wnętrza oprysków, jest mniejsza w 
niej wilgotność co nie służy do rozwoju grzybów chorobotwórczych. Przy każdym cięciu 
fitosanitatarnym wycinamy miejsca chore i uszkodzone, ale na narzędziach tez możemy 
przenosić zarodniki i bakterie chorób kory i drewna . 
Cięcie pobudza roślinę do wzrostu, wydłuża okres jej wzrostu co może doprowadzić do 
ograniczenia długości okresu pozwalającego przygotować się roślinie na spoczynek zimowy, 
w przypadku wczesnej zimy prowadzi do uszkodzeń mrozowych 
8)Wpływ cięcia na wytrzymałość na mróz 
 
21. 

Omówić terminy i rodzaje cięcia drzew i krzewów owocowych 

Terminy cięcia: 
- przed kwitnieniem 
- w czasie kwitnienia, 
- po kwitnieniu, 
- po owocowaniu 
Rozróżniamy cięcie zimowe i letnie  
W małych sadach należy rozpocząć cięcie w lutym lub marcu i zakończyć w kwietniu 
(jabłonie, grusze, śliwy) W dużych sadach gdzie cięcie zajmuje wiele tygodni należy 
rozpocząć już w styczniu i prowadzić aż do maja do czasu kwitnienia drzew. Należy zacząć 
od jabłoni gdyż SA odporniejsze na mróz (Lobo, Cortland, Spartan). 
Wszystkie drzewa można ciąć jeszcze w maju bez żadnej szkody przed kwitnieniem lub w 
czasie kwitnienia. 
Cięcie letnie wykonujemy od czerwca do września w celu uzyskania rumieńca na owocach. 
Wycina się wilki, silne przyrosty, wycinanie wilków 4 tygodnie przed zbiorem owoców daje 
dobre rezultaty, wycinanie latem wilków ułatwia pracę w zimie. Do czasu zbioru owoców z 
drzew cięcie letnie ogranicza się do pędów tegorocznych na których nie ma owoców. Po 
zerwaniu owoców można ciąć drzewa tak jak w czasie ich spoczynku zimoweg. Latem po 
zbiorze owoców należy ciąć czereśnie i wiśnie , bo w tym czasie kora i drewno są najmniej 
narażone na zakażenie chorobami 
DRZEWA: 
-Jabłoń, grusza- prześwietlić wiosną : III, IV; przy gęstych nasadzeniach V, początek VI, 
cięcie na doświetlenie owoców 
-Czereśnie, wiśnie- III, IV, przed kwitnieniem; VII, VIII po zbiorze owoców  
- śliwa –odm. wczesne III, IV,  
-brzoskwinia IV w czasie kwitnienia; lub po zbiorze VIII 
- morela - VIII  
KRZEWY: 
-porzeczki, agresty, -III, IV, po zbiorze VIII 
-aronia, borówki odm. późne- III, IV 
-maliny- jesienią, wiosną -2-letnie po zakończeniu życia wycinamy późna jesienią lub 
wczesną wiosną  
Powtarzające- po zbiorze wczesna wiosna ok. 40 cm , połowę  
-winorośl –II, wczesny III 

-latorośla 1-dno roczne – VII, VIII 
-leszczyna –III, IV  
RODZAJE CIĘCIA  
1)Cięcie prześwietlające 
Cel: przerzedzenie korony, poprawa nasłonecznienia w koronie, czasami obniżenie drzewa i 
ograniczenie jego rozmiarów 
Umożliwia utrzymanie przez wiele lat drzew w określonym kształcie, rozmiarach i 
zagęszczeniu. Podstawowe cięcie stosowane w sadach owocujących 
Sposób wykonania: wycinanie późną zimą lub wiosną(u czereśni, wiśni czasami też 
brzoskwini, moreli po zbiorze) silnych jednorocznych wilków, skracanie zbyt długich gałęzi , 
konarów, wycinanie gałęzi rosnących w kierunku do środka drzewa, krzyżujących się zwykle 
likwidujemy ok. 20% gałęzi i młodych pędów 
U krzewów wycinamy do 30% najstarszych pędów lub ewentualnie skracamy starsze w 
miejsce nad nowym przyrostem  
2) Cięcie odnawiające 
Cel: utrzymanie określonej rotacji gałęzi, konarów owoconośnych w koronie, utrzymanie (w 
zależności od gatunku) w obrębie drzewa gałęzi, konarów maksymalnie 2-3 letnich 
Umożliwia utrzymanie większej regularności owocowania, bo na drewnie nie starszym niż 3 
letnie w porównaniu do tego, które uzyskamy przy cięciu prześwietlającym 
Sposób wykonania: usuwanie na wiosnę pędów, konarów starszych niż 3-2 letnie czasami 
części pędów rocznych może być uzupełnieniem cięcia prześwietlającego gdy usuwamy 
gałęzie, konary starsze 
3) Cięcie odmładzające 
Cel: wyraźne odmłodzenie drzewa poprzez stymulowanie wzrostu wielu nowych pędów 
Umożliwia utrzymanie większej regularności owocowania i wyraźnie poprawia jakość 
owoców  
Sposób wykonania: skracanie po zbiorze konarów, gałęzi o ok. 1 nawet do 3 m., miejsce 
ciecia jest w miejscu 3,4 lub 5 letniego drewna zalecane przede wszystkim dla sadów 
wiśniowych, ale również dla innych gatunków szczególnie w przypadku dużego zaniedbania 
danego drzewa 
4) Cięcie na krótkopędy 
Cel: nadanie i zachowanie szczególnych kształtów koron drzew owocowych (drzewa 
sznurowe) 
Sposób wykonania: rozpoczynane już na drzewach młodych systematyczne z roku na rok 
skracanie długopędów na długość czopa z kilkoma pąkami w ciągu wiosny i lata poprzez 
kolejne okresy wegetacyjne 
 
22. 

Najważniejsze choroby i szkodniki drzew ziarnkowych 

Parch jabłoni /Venturiainaequalis/ i parch gruszy /Venturiapirina/ powodują pogorszenie 
jakości owoców, przedwczesne opadanie liści, zawiązków i owoców, osłabienie drzew, 
zahamowanie wzrostu pędów i zawiązywania pąków na przyszły rok. Pierwsze wysiewy 
zarodników mogą mieć miejsce przed fazą zielonego pąka, jednak maksimum wysiewów 
przypada od fazy różowego pąka do końca kwitnienia. W miejscu zakażenia, po kilku do 
kilkunastu dniach, w zależności od temperatury, pojawiają się oliwkowo-brunatne plamy, na 
których wytwarzają się zarodniki konidialne. Zarodniki te łatwo rozprzestrzeniają się z 
wiatrem i deszczem, powodując liczne infekcje wtórne na liściach, zawiązkach i owocach. 
Późno letnie infekcje owoców mogą ujawnić się dopiero w czasie przechowywania. 
 

Zaraza ogniowa /Erwiniaamylovora/ atakuje wszystkie organy nadziemnej części roślin. 
Największe zagrożenie występuje w okresie kwitnienia drzew i wzrostu pędów. Wszystkim 
objawom chorobowym może towarzyszyć wyciek bakteryjny, który jest wyłączną cechą 
zarazy ogniowej. 
Zapobieganie i zwalczanie: sadzenie wyłącznie zdrowego materiału szkółkarskiego i odmian 
o podwyższonej odporności na chorobę, prowadzenie lustracji wszystkich roślin-gospodarzy 
(co najmniej 2 razy w roku), wycinanie i palenie porażonych roślin lub ich części, 
dezynfekowanie narzędzi do cięcia w denaturacie; w rejonach zagrożonych - zaniechać 
nawożenia azotowego, lekko zakwasić glebę, unikać nawadniania typu deszczownianego i nie 
wykonywać cięcia letniego; w miarę możliwości w odległości co najmniej 500 m od sadów i 
szkółek usunąć dziko rosnące rośliny żywicielskie, zwłaszcza głogi; w rejonach zagrożonych 
wykonać opryskiwania preparatami miedziowymi w okresie pękania pąków, kwitnienia, a w 
razie potrzeby - wzrostu zawiązków owoców.   
Mączniak jabłoni /Podosphaeraleucotricha/ hamuje przyrost pędów, powoduje pogorszenie 
jakości owoców oraz spadek plonu. Objawy w postaci białego, mą- czystego nalotu występują 
na liściach, pędach, owocach i pąkach. Choroba charakteryzuje się cyklicznością 
występowania. Po bardzo mroźnych zimach następuje ograniczenie epidemii, ponieważ 
wymarznięciu ulegają porażone pąki. 
Zapobieganie i zwalczanie: uprawa odmian o mniejszej podatności na mączniaka; jak 
najwcześniejsze wycinanie porażonych pędów i liści; od fazy różowego pąka opryskiwanie 
drzew preparatami siarkowymi (odstępy między zabiegami dostosować do tempa przyrostu 
liści; nie opryskiwać w czasie silnego nasłonecznienia i upałów).  
Brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych /Monilinia fructigena/ powoduje na owocach 
brunatne plamy gnilne z koncentrycznie ułożonymi skupieniami zarodników. Porażone owoce 
wysychają, stają się czarne (mumie) i mogą pozostać na drzewie do następnego sezonu lub 
opadać. Choroba może występować także podczas przechowywania owoców. Rzadko atakuje 
kwiaty, natomiast w ciepłe i wilgotne lata mogą być także porażone pędy. 
Zapobieganie i zwalczanie: zwalczanie szkodników uszkadzających skórkę owoców; 
stosowanie siatek przeciwgradowych (zapobiegają powstawaniu uszkodzeń owoców); po 
zbiorze - usuwanie i niszczenie mumii na drzewach i pod nimi; w razie potrzeby 
wykonywanie zabiegów preparatami miedziowymi (po opadzie czerwcowym).  
Brudna plamistość jabłek /Gloeodespomigena/ i kropkowana plamistość jabłek 
/Schizothyriumpomi/ zwykle występują razem i mogą stanowić duży problem w produkcji 
ekologicznej. Na skórce owoców powstają szaroczarne plamy o różnym kształcie (brudna 
plamistość) lub bardzo drobne kropki zebrane w skupienia (kropkowana plamistość). Plamy 
na owocach tworzy ciemno zabarwiona grzybnia sprawców chorób. Nie dochodzi do gnicia 
owoców. Choroby występują w deszczowe lata, na drzewach o gęstych koronach. 
Zapobieganie i zwalczanie: prawidłowe cięcie koron zapewniające dobry przewiew i szybkie 
obsychanie liści; usunięcie z otoczenia sadu drzew liściastych, np. jesionu, klonu, lipy, 
wierzby, będących miejscem zimowania grzybów.  
Zgorzel kory jabłoni /Pezicula alba, P.malicorticis/, rak drzew owocowych 
/Nectriagalligena/ - zgorzel kory powoduje największe szkody w pierwszym roku po 
posadzeniu. Ponadto, rany zgorzelowe są źródłem zarodników zakażających jabłka, w wyniku 
czego w czasie przechowywania rozwija się gorzka zgnilizna jabłek. Z kolei rak drzew często 

występuje w sadach położonych w zagłębieniach terenu (nawet nieznacznych), a także na 
stanowiskach o wyższym poziomie wody gruntowej (na tzw. zimnych glebach). 
Zapobieganie i zwalczanie: wybór odpowiedniego stanowiska; zapobieganie powstawaniu 
uszkodzeń kory (wczesnowiosenne bielenie drzew); leczenie uszkodzeń mrozowych 
(obwiązywanie rafią spękań kory, zabezpieczanie pastami nie zawierającymi fungicydów); 
wykonywanie cięcia drzew w dni słoneczne i suche; zabezpieczanie ran po cięciu 
(smarowanie pastami bez fungicydów); usuwanie i palenie porażonych gałęzi; po zbiorze 
owoców i na początku opadania liści wykonanie opryskiwań preparatami miedziowymi.  
Zgnilizna pierścieniowa podstawy pnia drzew owocowych /Phytophthoracactorum/ - 
występuje częściej na nisko położonych i słabo zdrenowanych glebach, sprzyjających 
utrzymywaniu się wysokiej wilgotności wokół szyjki korzeniowej. Najczęściej występuje na 
jabłoniach w wieku 6-10 lat, ma wyniszczający charakter. Do najbardziej podatnych 
podkładek jabłoni zalicza się: MM.106, P 1, P 59, P 14, natomiast do najmniej podatnych: M. 
9, P 2, P 22, siewki Antonówki. 
Zapobieganie i zwalczanie: sadzenie drzew tylko na podkładkach odpornych na chorobę; 
wybór właściwego stanowiska pod sad; unikanie zbyt głębokiego sadzenia drzew; stworzenie 
warunków do szybkiego wysychania najbliższego otoczenia szyjki korzeniowej (po 
posadzeniu nie formować mis zatrzymujących wodę, obsypywać piaskiem lub żwirem wokół 
pnia, usuwać chwasty wokół pnia); po wczesnym zauważeniu choroby odsłonić szyjkę 
korzeniową, wyciąć porażoną tkankę, podlać preparatem miedziowym, zasmarować ranę i 
pozostawić odsłoniętą szyjkę w celu wyschnięcia; silnie porażone drzewa usunąć z sadu i 
spalić; zakażoną glebę wybrać i usunąć z sadu; nie sadzić w tym miejscu drzew przez 4-5 lat, 
w młodych sadach lub przed ich posadzeniem uprawiać rośliny kapustowate (zwłaszcza 
gorczycę sarepską- Brassicajuncea), które działają niekorzystnie na rozwój grzyba.  
Choroby przechowalnicze: gorzka zgnilizna jabłek (Peziculaspp.), szara pleśń jabłek 
/Botryotiniafuckeliana/, mokra zgnilizna jabłek /Penicilliumexpansum/  
Gorzka zgnilizna jabłek powoduje brązowe plamy gnilne wokół przetchlinek, wolno 
powiększające się i pokrywające skupieniami zarodników. Zgnilizna przesuwa się w głąb 
jabłka. 
Szara pleśń objawia się plamami gnilnymi wokół kielicha owocu lub uszkodzenia skórki. 
Zgnilizna jest jędrna, pokrywa się strzępkami grzybni, która zakaża sąsiednie, zdrowe owoce. 
Tworzy się 'gniazdo gnilne' obejmujące coraz więcej owoców w miarę wydłużania się okresu 
przechowywania.  
Mokra zgnilizna powoduje plamy gnilne wokół miejsc uszkodzenia skórki. Zgnilizna jest 
bardzo miękka, wodnista, o nieprzyjemnym zapachu. Pokrywa się zielononiebieskimi 
skupieniami pylących zarodników konidialnych. Oprócz strat spowodowanych gniciem 
szkodliwość choroby polega na niebezpieczeństwie występowania w owocach patuliny 
wytwarzanej przez patogena. 
Zapobieganie i zwalczanie: nie uprawianie w pobliżu sadu truskawek i malin (szara pleśń); 
usuwanie zgorzeli na pędach i zabezpieczanie ran po cięciu (gorzka zgnilizna); zbieranie 
jabłek w optymalnym terminie; zapobieganie uszkodzeniom owoców (ostrożny zbiór i 
transport); nie zbieranie mokrych owoców; dobra wentylacja chłodni i prawidłowe ustawienie 
skrzynek w komorach zapewniające ruch powietrza; przechowywanie owoców w czystych 
skrzynkach; przestrzeganie warunków przechowywania.  

Szkodniki drzew ziarnkowych 
Miodówka jabłoniowa 
Kwieciak jabłkowiec 
Piedzik przedzimek 
Pordzewiacz jabłoniowy 
Przedziorki 
Mszyce jabłoniowa 
Zwójkówki lisciowe 
Namiotnik jabłoniowy 
Bawełnica korówka 

Owocnica jabłkowa 
Pryszczarek jabłoniak 
Ogrodnica niszczylistka 
Przedziorek owocowiec 
Przedziorek chmielowiec 
Znamionówka tarniówka 
Miodówka gruszowa plamista 
Owocnica gruszowa 
Kwieciak gruszowiec 

 
23. 

Najwazniejsze choroby i szkodniki drzew pestkowych 

Rak bakteryjny drzew owocowych - objawem są zrakowacenia, którym często towarzyszą 
wycieki gumy. Zrakowacenia te, rozwijające się na gałęziach i pniu, zwłaszcza czereśni, 
brzoskwini, moreli i niektórych odmian wiśni i śliwy, nierzadko prowadzą do zamierania 
całych drzew. Porażone kwiaty kurczą się, zmieniają zabarwienie na brunatnoczarne i zwykle 
jeszcze jakiś czas pozostają na drzewie. Pierwsze objawy raka na liściach pojawiają się 
wtedy, gdy nie są one jeszcze w pełni wykształcone (zbrunatniałe wierzchołki, 
ciemnozielone, punktowe plamy). Na starszych liściach plamy są najczęściej okrągłe lub o 
kształtach nieregularnych, otoczone jaśniejszą obwódką. Ich barwa zmienia się od żółtej do 
ciemnobrunatnej. Owoce są porażane tylko w stadium zawiązka. Powstają na nich czarne, 
zapadające się i przysychające do pestki plamy. Sprawca choroby zimuje w pąkach, śladach 
poliściowych oraz na pograniczu nekroz i zrakowaceń. Wiosną bakterie uaktywniają się, 
rozmnażają i rozprzestrzeniają z wiatrem, deszczem, za pośrednictwem owadów, ludzi itp. Z 
porażonych kwiatów, liści i pędów choroba może rozprzestrzenić się na gałęzie i pień. 
Infekcja następuje przez naturalne otwory i zranienia. 
Zapobieganie i zwalczanie: 



  opryskiwania zapobiegawcze preparatami miedziowymi, w okresie nabrzmiewania 

pąków i opadania liści; 



 

po zbiorze owoców wycinanie i usuwanie z sadu porażonych pędów, gałęzi, a nawet 
całych drzew. 

Drobna plamistość liści drzew pestkowych  - choroba grzybowa, atakuje głównie wiśnie, 
rzadziej czereśnie i inne pestkowe. Na liściach powstają drobne, brunatne plamy, które 
zlewają się, a następnie liście żółkną i opadają. Zapobieganie i zwalczanie: 



 

jesienią wygrabianie i niszczenie opadłych liści. 

Brunatna zgnilizna drzew pestkowych choroba atakuje wiśnie, czereśnie, śliwy, 
brzoskwinie i morele. W przypadku wiśni i czereśni najczęściej dochodzi do zakażenia 
kwiatów, które zamierają, a grzyb przerasta do krótkopędów, następnie do długopędów 
powodując także ich zamieranie. W przypadku śliw, brzoskwiń i moreli oprócz kwiatów 
bardzo często porażane są owoce (głównie przez uszkodzoną skórkę), które masowo gniją.  
Zapobieganie i zwalczanie: 



 

wycinanie porażonych pędów; 



 

zwalczanie szkodników uszkadzających skórkę owoców; 



 

stosowanie osłon przeciwdeszczowych (w przypadku czereśni); 



 

po zbiorze usuwanie i niszczenie porażonych owoców (z drzew i pod nimi); 



 

w razie potrzeby opryskiwanie preparatami miedziowymi (wiśnie- na początku i w 
pełni kwitnienia, śliwy, brzoskwinie ń po kwitnieniu i w okresie wzrostu owoców). 

Srebrzystość liści - wiśnia, czereśnia, śliwa. Choroba powoduje zmianę zabarwienia liści na 
ołowianoszarą lub srebrzystą. Zmiana zabarwienia liści jest wynikiem działania toksyn 
wytwarzanych przez sprawcę choroby. Charakterystycznymi objawami są także nagłe 
obumieranie gałęzi, papierowatość kory i jej odpadanie płatami. Zapobieganie i zwalczanie: 



 

prawidłowy wybór stanowiska pod sad (zapobieganie uszkodzeniom mrozowym); 



 

wykonywanie cięcia drzew po zbiorze owoców; 



 

właściwe formowanie koron zapobiegające rozłamywaniu się gałęzi i powstawaniu 
ran (szczególnie odm. Łutówka jest podatna na rozłamywanie); 



 

cięcie drzew z objawami choroby wykonywać oddzielnie (aby nie przenosić na 
narzędziach porażonej tkanki na zdrowe drzewa); 



 

drzewa silnie porażone usuwać z sadu i palić; 



  rany po wyciętych konarach i gałęziach natychmiast zasmarować pastami nie 

zawierającymi fungicydów. 

Leukostomoza drzew pestkowych  - Najczęściej porażanymi gatunkami są: czereśnia, śliwa, 
brzoskwinia i morela. Choroba objawia się więdnięciem liści na pojedynczych pędach, 
powstawaniem rozległych nekroz kory, zasychaniem młodych pędów i gałęzi, a nawet całych 
drzew.  
Zapobieganie i zwalczanie: 



 

prawidłowa agrotechnika (utrzymanie odpowiedniej wilgotności gleby); 



 

wycinanie porażonych pędów, zabezpieczanie powstałych ran pastami nie 
zawierającymi fungicydów; 



 

w przypadku porażenia całych drzew należy je wykarczować i spalić. 

Torbiel śliwy  - Choroba objawia się deformacją owoców, które są większe od zdrowych, 
wydłużone i zagięte oraz pozbawione pestek. Miąższ owoców jest skórzasty, łykowaty, a ich 
skórka pokrywa się matowym nalotem zwartych skupień worków grzyba.  
Zapobieganie i zwalczanie: 



 

zbieranie i niszczenie porażonych owoców (torbieli); 



 

w okresie nabrzmiewania i pękania pąków opryskiwanie preparatami miedziowymi. 

Dziurkowatość liści drzew pestkowych - jest chorobą atakującą głównie śliwy, czereśnie, 
wiśnie, rzadziej brzoskwinia. Na liściach tworzą się regularne, okrągłe plamy o średnicy 1-5 
mm, najpierw jasnozielone, później brunatne, otoczone czerwoną obwódką. Z czasem 
obumarła tkanka w miejscu plam wykrusza się.  
Zapobieganie i zwalczanie: 



 

wycinanie porażonych pędów; 



 

opryskiwanie drzew preparatami miedziowymi tuż przed kwitnieniem, a w okresach 
wilgotnej pogody 3-4 krotnie w sezonie. 

Kędzierzawość liści brzoskwini - to najgroźniejsza i najpowszechniej występująca choroba 
tego gatunku. Liście w początkowym stadium swego rozwoju grubieją, stają się karminowe, 
są pofałdowane i zdeformowane, z czasem opadają. Niekiedy dochodzi też do porażenia 
pędów i owoców. Sprawca choroby zimuje na powierzchni łusek pąków lub na korze pędów. 
Drzewa zakażane są wczesną wiosną, już w fazie nabrzmiewania pąków. W pełni okresu 
wegetacyjnego nie dochodzi do infekcji wtórnych. 
Zapobieganie i zwalczanie: 



 

wycinanie pędów z porażonymi liśćmi; 



 

stosowanie preparatów miedziowych wczesną wiosną (w okresie bezlistnym, w 
temperaturze >6oC). 

Ospowatość śliwy (szarka)- choroba wirusowa występująca najczęściej na śliwie, a także na 
brzoskwini i moreli. Na liściach powstają chlorotyczne przebarwienia w postaci plam, 

pierścieni i smug. Porażone owoce przedwcześnie dojrzewają i opadają i nie przedstawiają 
żadnej wartości użytkowej.  
Inne choroby wirusowe: nekrotyczna plamistość drzew pestkowych (wiśnia, czereśnia, 
śliwa), żółtaczka wiśni/karłowatość śliwy (wiśnia, czereśnia, śliwa). 
Zapobieganie i zwalczanie chorób wirusowych: 



 

zakładanie sadów wyłącznie ze zdrowego materiału szkółkarskiego; 



 

uprawa odmian mało podatnych; 



  odpowiednia lokalizacja sadów (izolacja przestrzenna); 



  systematyczne zwalczanie mszyc - wektorów wirusów; 



  prowadzenie systematycznych lustracji sadów; 



 

usuwanie porażonych drzew. 

 
Szkodniki drzew pestkowych: 
Misecznik sliwowy 
Piedzik przedzimek 
Przedziorki 
Owocnica /ółtoroga 
Owocnica jasna 
Mszyce 
Pordzewiaczsliwowy 
Owocówka sliwkóweczka 

Znamionówka tarniówka 
Przedziorek owocowiec 
Kwieciak pestkowiec 
Przedziorek chmielowiec 
Nasionnica trzesniówka 
Szpeciele 
Zmieniki 
Zwójka koróweczka 

 
24. 

Najważniejsze choroby i szkodniki roślin jagodowych 

1) Choroby truskawki i poziomki 
Szara pleśń-  jest to najgroźniejsza choroba truskawek i poziomek, która niszczy ok. 30 % 
owoców, gdy jest dużo opadów straty SA dużo większe. Szara pleśń powoduje grzyb 
Botrytiscinerea z podgromady workowców. Zakażeniu ulegają kwiaty, których część zamiera 
nie wykształcając owocu. Gnicie owoców jest objawem tej choroby, zwłaszcza gdy na 
owocach pojawiają się szary, puszysty nalot. Wygrabianie resztek starej ściółki z plantacji 
oraz koszenie i wygrabianie liści jest ważnym zabiegiem agrotechnicznym, który w raz z 
opryskiwaniem jest ochrona przed powstawaniem szarej pleśni.  
Biała plamistość liści truskawek- chorobę powoduje grzyb Mycosphaerellafragariae  z 
podgromady workowców. Występuje na truskawkach i poziomkach jednak większe szkody 
powoduje na matecznikach truskawek. Objawy choroby występują na liściach i rozłogach w 
postaci licznych, drobnych, szarobiałych plam, otoczonych ciemną obwódką. Przy silnych 
objawach liście zamierają 
 
Mączniak prawdziwy truskawki-powoduję grzyb Sphaerothecamacularis  z podgromady 
workowców. Na owocach widoczny jest mączysty nalot, pokrywa również liście i rozłogi 
oraz kwiaty. Szkodliwość mączniaka zależy od wrażliwości odmiany(Regina, Surprise) 
truskawek polega na zahamowaniu wzrostu rośliny i oszpeceniu owoców  
Wertycylioza truskawek – groźna choroba, chociaż lokalnie występująca choroba, 
powodowana przez grzyb Verticillium albo atrum z podgromady grzybów niedoskonałych. 
Szkodliwość tej choroby polega na zamieraniu roślin, następnie zniszczenia korzeni i pędu 
skróconego. Objawem jest więdnięcie. Patogen który powoduje te chorobę występuje w 

glebie w której przezywa na szczątkach porażonych roślin między innymi ziemniaka, dlatego 
aby tego uniknąć należy unikać uprawy truskawek po ziemniakach.  
Choroby wirusowe truskawki- W Pol występują w małym nasileniu. Objawy wykazują 
głównie starsze odmiany np. Purpuratka 
2) Choroby maliny 
Szara pleśń – na malinie jest również groźną chorobą, Porażeniu przez grzyb Botrytiscinerea 
ulegają kwiaty, owoce, pędy, rzadziej liście. Kwiaty zamierają, owoce gniją, przez szary nalot 
pleśni. Bardzo szkodliwe jest porażenie pędów, objawy występują głównie w dolnej części 
pędów w postaci podłużnych brunatnych plam,  na starszych pędach pojawiają się sklerocja. 
Przeciwko zakażeniu kwiatów i zgniliźnie owoców wystarczą 2-3 opryskiwania, natomiast 
ochrona pędów wymaga wielokrotnego opryskiwania w okresie wegetacji 
Zamieranie pędów maliny- Jest to choroba o złożonej etnologii. Oprócz grzyba 
Didymellaapplanata występuję jeszcze grzyb Botrytiscinerea. Grzyb Didymella powoduje na 
pędach eliptyczne fioletowe plamy, plamy tworzą się głównie wokół pąków i nasady liści. W 
drugiej połowie lata plamy powiększają się i pojawiają się na nich owocniki grzyba. Kora 
pęka i łuszczy się. Najgroźniejszym objawem jest zamieranie pędów przed zbiorem owoców. 
Metody agrotechniczne zapobiegają zamieraniu pędów, wczesne wycinanie i palenie starych 
pedów po zbiorze, czyszczeni plantacji, usuwanie nadmiernej liczby młodych pędów 
doprowadza do pozbycia się źródeł zakażenia. 
Antraknoza maliny- chorobę powoduję grzyb Plectodiscellaveneta występuję on 
powszechnie ale nie powoduje aż tak dużych strat  
Biała plamistość malin- występuje masowo na plantacjach lecz nie powoduje dużych strat   
Mozaika maliny-wywoływana jest przez 2 wirusy cętkowanej plamistości  liści maliny i 
żółtaczki nerwów maliny. Objawami są liczne żółte plamy, głównie wzdłuż nerwów liści. 
Wtórnym objawem jest deformacja liści, zahamowanie wzrostu i zmniejszenie liczby pędów  
Karłowatość maliny –jest groźna chorobą. Objawem jest wyrastanie licznych, cienkich, 
słabych pędów , które tworzą miotłowatą postać. Wiosenny rozwój chorych malin jest 
opóźniony, kwitnienie i owocowanie bardzo słabe. Deformacja organów kwiatowych. 
Nasilenie choroby wzrasta z roku na rok i w ostateczności przestają owocować. Ochrona 
polega na kontroli zdrowotności mateczników, niszczenia roślin chorych i rozmnażania roślin 
wolnych od wirusów 
3) Choroby porzeczek i agrestu 
Opadzina liści porzeczek- najgroźniejsza choroba porzeczek i agrestu. Szkodliwość choroby 
polega nie tylko na ograniczeniu fotosyntezy i wzrostu roślin wskutek zniszczenia liści. 
Krzewy porzeczek zwłaszcza czarnych pozbawione liści na początku lub w połowie sierpnia 
łatwo wymarzają. Opadzinę liści porzeczek powoduje grzyb Drepanopezizaribis. Objawy 
choroby występują na liściach w postaci  licznych, drobnych lekko wypukłych plamek. 
Plamki są początkowo zielone później brunatnieją. Grzyb powodujący opadzinę zimuje na 
opadłych liściach w postaci owocników, których tworzą się worki z zarodnikami oraz  w 
stadium konidialnego. Wiosną w czasie deszczu zarodniki przenoszone są w kroplach wody  
na młode liście porzeczki . 
Biała plamistość liści porzeczek – chorobę powoduje grzyb Mycosphaerellaribine  Na 
liściach pojawiają się liczne, drobne, szarobiałe, równomiernie rozmieszczone plamki na 

których widoczne są drobne czarne punkty. Przy silnym porażeniu porzeczek plamki zlewają 
się w skupienia i chore liście opadają  
Rdza wejmutkowo – porzeczkowa- choroba występuję wyłącznie na porzeczkach czarnych. 
Jest to rdza dwudomna. Na czarnej p. cykl rozwojowy grzyba jest jednosezonowy  
Amerykański mączniak agrestu- chorobę powoduje grzyb Sphaerotheca mors- początkowo 
znany był na agreście później zaczął pojawiać się na porzeczce. Grzyb poraża pędy, liście,  
czasem owoce porzeczki. Najpierw pojawia się biały, mączysty  nalot, który stopniowo 
ciemnieje, wzrost pędów jest zahamowany, a silnie porażone wierzchołki pędów zasychają. 
Choroba ta jest najbardziej szkodliwy w matecznikach agrestu i czarnej porzeczki. 
Zwalczanie tej choroby polega na wycinaniu prze kwitnieniem porażonych pędów  
Choroby wirusowe porzeczek i agrestu- Objawy pojawiają się na liściach (chlorotyczne 
plamy układające się w różne wzory podobne do liści dęby ) i kwiatach (ulegają deformacji 
część z nich opada, słupek pozostałych kwiatów jest wydłużony, a kielichy maja fioletowe 
zabarwienie ) Porzeczki porażone tym wirusem nie owocują  
4) Choroby winorośli: 
Mączniak rzekomy - najgroźniejsza choroba, powoduję ją grzyb Plasmoparaviticola. 
Porażeniu ulegają liście, kwiaty, pędy, grona. Na liściach początkowo pokazują się żółte 
plamy, później po kilku dniach na dolnym spodzie liści pojawiają się biały, błyszczący nalot. 
Liście ciemnieją i zamierają. Biały nalot pokazuję się także na kwiatach i na pąkach. Ochrana 
wymaga kilkurazowego  
opryskiwania.   
Mączniak prawdziwy winorośli- jest mniej szkodliwy. Choroba powodowana przez grzyb 
Uncinula negator. Ma biały nalot na liściach, rzadziej na pędach, porażone liście przez 
dłuższy czas pozostają żywe, porażone owoce nie rozwijają się   
Szkodniki roślin jagodowych: 
1) Szkodniki truskawek i poziomki: 
Węgorek truskawkowiec- są to maleńkie robaki z gromady nicieni długości poniżej 1 mm. 
Żerują na  wierzchołkach wzrostu, później wnikają do tkanek liści. W ciągu roku rozwija się 
kilka pokoleń. Liście opanowane przez węgorki są poskręcane i osadzone na skróconych i 
zgrubiałych ogonkach , owoce są małe i zniekształcone. Nie stosuje się zwalczania 
chemicznego, należy kupować tylko sadzonki kwalifikowane. 
Roztocz truskawkowy- maleńki roztocz długości 0,25 mm, żeruje na najmłodszych jeszcze 
nie rozwiniętych liściach, uszkodzone liście SA żółtawe i pofałdowane które zasychają. 
Najczęściej porażone są plantacje 3 letnie i starsze. Opryskiwać 2 tygodnie przed kwitnieniem 
i 2-gi raz przed początkiem kwitnienia  
Przędziorek Chmielowiec- na liściach występują drobne, białawe plamki, później brązowieją 
i zasychają. Przed kwitnieniem opryskiwać Neoron, Peropal,  
Kwieciak malinowiec- uszkadza szczytowy pąk w kwiatostanie , szczególnie duże szkody 
sięgające do 20-50% plonu, powoduje na plantacjach odmian wczesnych. Opryskiwać 
insektycydami kontaktowymi : Telstar, Decis 
Opuchlak truskawkowiec- chrząszcz o szarym zabarwieniu . zimują w ściółce, w ciągu roku 
rozwija się 1 –do pokolenie. Największe szkody powodują larwy, które żerują w glebie 
niszcząc korzenie, uszkodzone rośliny więdną i usychają. Przed założeniem plantacji odkazić 
glebę.  

2) Szkodniki maliny i jeżyny 
Szpeciel jeżynowiec- niewidoczny roztocz żerujący na owocach jeżyn, które późnie nie 
dojrzewają. W pąkach zimują dorosłe samice, na lato rozwija się kilka pokoleń. Pryska się 1-2 
razy tuż przed kwitnieniem Thiodan 
Mszyce- malinowo- jeżynowa(jest większa, jasnozielona, powoduje tylko słabe zwijanie się 
liści ) i mszyca malinowa (jest mniejsza powoduje silne skręcanie liści ). Należy je zwalczać 
gdy tylko się pokażą, przed kwitnieniem i po pełni kwitnieniu Pirimor 50, Zolone. 
Przeziernik malinowiec- motyl o przezroczystych skrzydłach, gąsienice są białe z brązową 
głową, żerują wewnątrz pędów malin i jeżyn. Przepoczwarczają się w maju a lot motyli i 
składanie jaj odbywa się w lipcu i sierpniu. Uszkodzone pędy słabo rosną i owocują, łatwo 
łamią się i zasychają. Po zakończeniu zbiorów opryskiwać plantację Owadofosem 
Krzywik maliniaczek – motyl o brązowych skrzydłach z rysunkiem, gąsienica jest 
ciemnobrązowa. Po przezimowaniu gąsienice wgryzają się do wnętrza pąków malin i jeżyn 
niszcząc je całkowicie. Jedna gąsienica może zniszczyć do 6 pąków. W czasie pękania pąków 
opryskiwać Owadofosem 
Kwieciak malinowiec 
Kistnikmalinowiec 
Przędziorek Chmielowiec- (jak u truskawki) 
3)Szkodniki porzeczek i agrestu 
Wielkopąkowiec porzeczkowy- roztocz, żeruje w pąkach porzeczki czarnej, zaatakowane 
pąki są silnie nabrzmiałe, wiosną nie rozwijają się a pod koniec maja zamierają. Szpeciel 
żeruje w pąku, w jednym pąku może znajdywać się kilka tysięcy osobników. Wiosną w 
okresie kwitnienia wychodzą na powierzchnię i żerują na liściach. Szkodnik ten jest bardzo 
szkodliwy gdyż przenosi groźną chorobę –rewersję  
Przędziorek Chmielowiec 
Krzywik porzeczkowiaczek- wyjadają pąki porzeczek, latem młode gąsienice żerują w 
jagodach porzeczek powodując ich przedwczesne dojrzewanie i opadanie, po czym zimują w 
ściółce 
Plamiec agreściak- motyl o przezroczystych skrzydłach. Wczesna wiosną gąsienice żerują na 
porzeczkach i agreście zjadając liście i pąki. Opryskiwać Owadofos, Zolone 
Przeziernik porzeczkowiec – motyl o przezroczystych skrzydłach żerują w rdzeniu pędów . 
Lot motyli i składanie jaj odbywa się w maju i  czerwcu. Gąsienice wgryzają się do rdzenia i 
tam zostają do wiosny. Uszkodzone pędy słabo owocują często więdną i usychają.  
Pryszczarek porzeczkowiec pędowy –maleńka muchówka której larwy żerują pod korą 
pędów 
Pryszczarek porzeczkowiak liściowy 
Pryszczarek porzeczkowy kwiatowy 
Brzęczek porzeczkowy 
Owocnia porzeczkowa 
Mszyce 
 
25. 

Mechanizacja zbioru owoców 

 Owoce ziarnkowe 

Pełna mechanizacja, wada - owoce zbierane przez różnej konstrukcji maszyny działające na 
zasadzie otrząsania, były zbyt uszkadzane (30-50% uszkodzonych owoców), 
Pełna mechanizacja: samojezdne pojazdy: jednoosobowe - umożliwiają zbiór z różnych 
miejsc korony drzewa. Wieloosobowe pojazdy samojezdne wyposażone w system 
samobieżnych przenośników do napełniania palet. 
Owoce pestkowe 
ORZO-3- otrząsarka ręcznie sterowana, zawieszana, obrotowy ekran chwytny, na który 
spadają owoce dwuczęściowy, każdą obsługują dwie osoby, sam proces otrząsania trwa 
krótko 2-4 sekundy, pracochłonne przygotowanie zbioru. 
Wydajność 80-120 drzew/ha do 15 ha sadu. 
Kombajnowy zbiór wiśni – wydajność 0,33 ha, obsługa 3-4 osoby, sad do 30 ha. Aby zbierać 
kombajnem wiśnie trzeba dostosować sad do tego zbioru. 
Rośliny jagodowe. 
Otrząsarka ręczna, kombajnowy zbiór porzeczek - (zaczepiany, połówkowy), 2 osoby, 
wydajność 0,1 ha, plantacja do 10 ha. 
Samobieżny, rzędowy, 3 osoby, wydajność 0,2-0,3 ha, plantacja do 30 ha. 
Kombajn do zbioru malin, kombajnowy zbiór truskawek- odmiany, które równomiernie 
dojrzewają. 
 
26. 

Czynniki wpływające na jakość drzewek owocowych 



  stanowisko 



  przebieg warunków pogodowych 



 

jakoścpodkladki (odwirusowanie, 
stopien ukorzenienia) 



 

termin posadzenia podkładki 



   metoda i wysokosc okulizacji 



  nawadnianie 



  pielegnacja(optymalne nawozenie, 

ochrona przed chorobmi i 
szkodnikami, 



  zwalczanie 

chwastów,sciółkowanie) 



  zabiegi stymulujace 

rozgałezianie9zniesienie dominacji 
wierch) 



  uszczykiwanie wiercholków(kVI, 

gdy okulant osiagniewysokosc 65-
70cm, pod 
3 liściem) 



  skrecanie wierzch(5-7 krotne) 



 

podkrzesywanie podkładek 



  pensowanieokulantow(do wys 

50cm) 

 

Czynniki warunkujące wysoką jakość drzewek: 
• 

Wybór stanowiska 

• 

Warunki pogodowe 

• 

Jakość podkładek: odwirusowanie, 

średnica, ukorzenienie 
• 

Wczesne wysadzanie podkładek 

• 

Metoda i wysokość okulizacji 

• 

Nawadnianie szkółki 40mm- 2,5h 

• 

Właściwa pielęgnacja: optymalne 

nawożenie i skuteczna ochrona przed 

chorobami i szkodnikami, zwalczanie 
chwastów, ściółkowanie czarną 
włókniną 
• 

Zabiegi stymulacyjne  

rozgałęzianie: ograniczenie dominacji 
wierzchołkowej przez zmniejszenie ilości 
auksyn i zwiększenie 
zawartości cytokininy 

• 

Uszczykiwanie wierzchołków- 

koniec IV, okulant 65-70cm pod trzecim 
Liściem 

• 

Skracanie wierzchołków 5-7 krotne 

• 

Stosowanie bioregulatorów na 

bazie giberelin i cytokinin 

 
 

27. 

Sposoby rozmnażania podkładek, przykłady podkładek 

PRODUKCJA PODKŁADEK WEGETATYWNYCH: 
Podkładki wegetatywne rozmnażamy przez: 
• 

Odkłady pionowe, kopczykowanie- podkładki do jabłoni , Pigwa M9, 

M26 
• 

Odkłady poziome- podkładki do jabłoni śliwy i czereśni 

• 

Sadzonki zdrewniałe 

• 

Sadzonki zielne 

• 

Metodę kultur In vitro 

Odkłady pionowe i poziome: 
I. 

Wybór stanowiska: 

• 

Produkcja podkładek wegetatywnych odbywa się na wieloletnich 8-10 

letnich plantacjach matecznych, które są poddawane corocznej 
kwalifikacji: 



 

Czynnik produkcyjny podkładek wegetatywnych, jeden sezon wegetacyjny 



  Teren pod matecznik zlokalizowany na dobrych glebach, o ph 6,1 



  Przygotowanie pola przed sadzeniem roślin polega na 



 

Usunięciu chwastów trwałych 



 

Wzbogaceniu gleby w składniki pokarmowe: 

-  150-250 kg K2O/ ha 
-  80-150 kg P2O5/ ha 
-  Próchnica 30t/ha 



 

Dobrym przedplonem są trawy, rośliny motylkowe, rzepak, gorczyca. 

II. 

Zakładanie matecznika: 

Odkłady pionowe: 
Międzyrzędami: 150-220 

w rzędzie:25-40 

 

 

80-120 15-25 

Odkłady poziome: 
Między rzędami: 150-220  w rzędzie 50-70 
III. 

Prowadzenie matecznika: 

I rok produkcji: 
Swobodny wzrost roślin 
II rok produkcji: 
- 

Przycięcie roślin 3-5 cm nad ziemią – odkłady prionowe 

- 

Przygięcie pędów roślin matecznych do poziomu- odkłady poziome 

- 

Trzykrotne obsypywanie roślin (ziemia, torf, trociny): 

o 

I obsypywanie w V pędy 15 cm kopczyk 10 cm 

o 

II obsypywanie w VI pędy 30 cm kopczyk 15 cm 

o 

III obsypywanie w VII pędy 60 cm kopczyk 30 cm 

- 

Pielęgnacja mateczników 

- 

Defoliacja (usuwanie liści) 

- 

Odgarnianie kopczyków 

- 

Odcinanie okładów 

PODKŁADKI: 
Modyfikacja odkładów pionowych: 
o 

Pozostawienie wzdłuż rzędu posadzonych podkładek na głębokości 

5-8cm 
o 

Przygięcie podkładek na równo z powierzchnią gleby 

o 

W pierwszym roku wyrastają 2-3 pędy, których nie obsypujemy 

o 

Wiosną następnego roku słabsze pędy skracamy nad pierwszym oczkiem 

licząc od nasady, a silniejsze nad 2-3 oczkiem 
o 

W następnych latach postępujemy tak samo jak w mateczniku 

Odkłady Poziome: 
o 

W bruzdy o głębokości 20cm odkłada się rośliny 20-39 w rzędzie 

ukośnie pod kątem 45stopni 
o 

Podkładki należy lekko przygiąć 

o 

W pierwszej połowie sierpnia wszystkie podkładki przygina się do 

powierzchni ziemi i mocno zaplata jedną w drugą, razem ze wszystkimi 
pędami bocznymi bez skracania 
o 

Przed zaplataniem należy odchwaścić mechanicznie glebę w 

międzyrzędach i zastosować herbicyd doglebowy np. Afelon 50 WP 
o 

Wiosną wszystkie pędy boczne, które przebiły się do góry skrócić 

na wysokości 2-3cm 
o 

Obsypywanie pędów gdy osiągną one wysokości 10-15cm 

o 

Pierwsze dwa obsypywania należy wykonać ręcznie, następne dwa a nawet 

trzy obsypywania wykonuje się mechanicznie. 
MATECZNIK: 
- 

trzykrotne obsypywanie wyrastających pędów 

- 

Mechaniczne i chemicznie niszczenie chwastów 

- 

Zwalczanie chorób: 

Pirimor- 0.1% 
Owadofos-0.15% 
- 

Nawożenie na wiosnę 80-150kg N/ha  

- 

Dwukrotne opryskiwanie wyrastających pędów mocznikiem 0.5-1% 

- 

Po odjęciu podkładek 100-180kg K2O/ha i 70-200kg P2O5/ha 

- 

Na starym mateczniku wiosenne rozrzucanie obornika przed obsypaniem 

pędów 
- 

Utrzymanie odpowiedniego ph przez wapniowanie raz na 3 lata nawozem 

wapniowo magnezowym  
WYDAJNOŚĆ MATECZNIKA: 
• 

Typ podkładki 

• 

Sposób rozmnażania 

• 

Żyzność gleby 

• 

Poziom pielęgnacji matecznika 

• 

Wiek rośliny matecznej 

• 

Przebieg warunków atmosferycznych 

Liczba waha się w naszych warunkach od 1-20szt, odkłady pionowe 2-6 
uzyskanych podkładek karłowych, 5-15 uzyskanych podkładek 
półkarłowych. Odkłady poziome wydajność jest znacznie większa w 
pierwszych latach prowadzenia matecznika 4-10 sztuk. 
Liczba podkładek drzew pestkowych jest na ogół niższa, czereśnia F12/1 
uzyskuje się 3-5 podkładek. Śliwa Brompt i St. Julian 2-4 pędów 
ukorzenionych. 
Przy stosowaniu rozstawy 150-30cm na powierzchni 1ha mieści się 19tys 
roślin matecznych. W przeciętnych warunkach glebowych i klimatycznych 
wydajność podkładek I wyboru z 1ha wynosi: 



  M9 

35tys 



  P2 

40tys 



  P22 

50tys 



  M26  60tys 



  M7 

100tys 



  MM106 85-106tys 



  Pigwa  130tys 

28. 

Omówić wpływ podkładki na drzewo owocowe 

1. Na siłę wzrostu. 
2. Szybkość wejścia w okres owocowania. 
3. Na wielkość plonu. 
4. Na jakość owoców. 
5. Na efekty produkcyjne w szkółce. 
Wpływ podkładki na wzrost i wielkość plonu z drzewa: 
- podkładka może stymulować lub hamować wzrost wegetatywny. Wzrost drzewa na danej 
podkładce zależy w dużym stopniu od zdolności danej podkładki do transportu wody z 
korzeni do pędów oraz syntezy i transportu hormonów roślinnych takich jak: auksyny, 
gibereliny, cytokininy i kwas abscysynowy.  
- ta sama odmiana na różnych podkładkach osiąga inne rozmiary. Wielkość drzewa można 
określić m. in. na podstawie pola powierzchni poprzecznego pnia, wys. drzewa, wielkością 
korony, masą drzewa, wlk. systemu korzeniowego. 
Wpływ podkładki na wczesność wchodzenia w okres owocowania: 
- drzewa na podkładkach karłowych wcześniej wchodzą w okres owocowania i w pierwszych 
latach plonowania wydają wyższy plon niż drzewa na podkładkach silnie rosnących. 
- drzewa na podkładkach karłowych wydają pierwsze owoce w 2-3 roku po posadzeniu. 
Odmiany później rozpoczynające owocowanie na podkładkach silnie rosnących zaczynają 
owocować rok lub kilka lat później. 
Wpływ podkładki na wielkość plonu: 

Drzewa na pod. silnie rosnących dopiero w późniejszych latach od założenia sadu 
przewyższają plonem drzewa na podkładkach karłowych. Wys. plonu z dużych drzew jest 
uwarunkowana dużą powierzchnią korony, natomiast wyższy plon z młodych drzew na 
podkładkach karłowych jest uwarunkowany hormonalną stymulacją formowania pąków 
kwiatowych, wywołaną przez te podkładki.  
Wpływ podkładki na długowieczność drzewa: 
Drzewa owocowe są roślinami wieloletnimi jednak odmiany szczepione na podkładkach 
karłowych żyją krócej, szybciej kończą okres wysokiej produktywności w porównaniu z 
drzewami silnie rosnącymi. 
Wpływ podkładki na wartość użytkową owoców: 
Drzewa na podkładkach karłowych łatwiej zmusić do regularnego owocowania. 
 
Wpływ pod. na efekty produkcyjne w matecznikach podkładek i szkółkach drzew 
owocowych. Podkładka wpływa na: 
- wydajność w mateczniku, 
- stopień ukorzenienia, 
- procent przyjętych podkładek, oczek, 
- liczbę i jakość uzyskiwanych okulantów. 
Wpływ podkładki na cechy gospodarcze drzewa jest modyfikowany wpływem samej 
odmiany oraz jakością gleby; jej zasobnością w wodę i składniki pokarmowe.  
Przycięcie drzewka po posadzeniu  - bez względu na termin sadzenia, zawsze tniemy na 
wiosnę  
Cel cięcia: 
• 

Wyrównanie dysproporcji pomiędzy najczęściej uszkodzonym, przy wykopywaniu ze 

szkółki systemem korzeniowym, a nienaruszoną częścią nadziemną drzewa  
• 

Wstępny etap formowania zaplanowanej korony drzewa owocowego 

Okulanty nierozgałęzione: 
• 

Jeżeli średnica pnia jest powyżej 1,0 cm przycinamy je na wysokość 70-85 cm 

• 

Jeżeli średnica pnia jest poniżej 1,0 cm przycinamy je na wysokości 65-70 cm 

(mocniej aby pobudzić ich wzrosty) 
W przypadku kiedy drzewko ma 1 lub 2 pędy boczne, lepiej usunąć je całkowicie na obrączkę 
i wtedy potraktować okulanta jako nierozgałęzionego – wykonać cięcie w zależności od 
średnicy pnia. 
Okulanty rozgałęzione: 
Pień: 
• 

Usuwamy pędy rosnące od wysokości 50cm od powierzchni gleby 

Pędy boczne: 
• 

Jeżeli jest więcej niż 5 pędów bocznych – wybieramy z nich 5 najsilniejszych, które 

będą stanowiły szkielet (konary szkieletowe) korony drzewa, pozostałe usuwamy na obrączkę  
• 

U wszystkich gatunków pędy dolnego piętra skracamy do długości 50 cm, krótszych 

nie skracamy, natomiast pędy położone wyżej na 20-30cm aby nadać koronie kształt 
wrzecionowy (piramidalny) 
• 

Usuwamy wszystkie pędy rosnące pod ostrym kątem do przewodnika , pozostałe i 

pojawiające się na wiosnę będziemy odginać do pozycji poziomej od V do VIII 

Przewodnik:  
• 

Przewodnik skracamy w zależności od grubości i długości pędów bocznych 

1. 

Jeżeli pędy są silne pozostawiamy długość przewodnika około 30 cm od najwyższego 

pędu bocznego  
2. 

Jeżeli pędy są słabsze pozostawiamy długość przewodnika około 15 cm od 

najwyższego pędu bocznego (skracamy go mocniej aby pobudzić silniejszy wzrost słabszego 
drzewka) 
3. 

U śliw, czereśni, moreli z silnymi pędami bocznymi pozostawiamy przewodnik o 

długości około 50 cm 
 
29. 

Cykl produkcyjny drzewka owocowego 

W dzisiejszych czasach wszystkie drzewka są szczepione bądź okulizowane. 
Okulizacja: 
Wiosną odbiera się podkładki i sadzi do szkółki (20-30cm odległość między podkładkami). 
Latem najczęściej pod koniec lipca do 2 dekady sierpnia ( w tym okresie najbardziej 
intensywny jest podział komórek kambium). Jest to tzw. okulizacja oczkiem śpiącym, 
ponieważ oczko założone za korę podkładki pozostaje w spoczynku aż do wiosny następnego 
roku i dopiero z nadejściem ciepłych dni wydaje pęd. Jesienią stosuje się defolianty i 
wykapuje. Produkcja ta trwa 3 lata ( 1 rok produkcja podkładki i 2 lata zokulizowanego 
drzewka). Do skrócenia produkcji do 2 lat można stosować okulizację „żywym oczkiem”, 
przy którym termin okulizacji przypada na kwiecień i w tym samym roku wydaje pęd 
osiągający nawet do 1m. Metoda ta jedna nie ma większego zastosowania ze wzglądy na 
występujące przymrozki w okresie wiosennym. 
Szczepienie: 
Produkcja drzewka 3 letniego: 1 rok produkcja podkładki. W 2 roku na wiosnę szczepi się i 
na wiosnę następnego roku wykopuje. ( analogicznie do okulizacji oczkiem śpiącym). 
Skrócenie czasu produkcji do 2 lat polega na tym,  że jesienią odbiera się podkładki i 
pozyskuje zrazy odmian szlachetnych. Oba komponenty przeznaczone do szczepienia 
przechowuje się w przechowalni w torfie, trocinach lub workach foliowych. Przeważnie w 
styczniu wykonuje się szczepienia zimowe przez stosowanie. Miejsce szczepienia można 
poddać kallusowaniu ( rury grzewcze pod lub nad miejscem szczepienia). Do czasu 
wysadzenia szczepów przechowuje je się w torfie, trocinach bądź w workach foliowych. Na 
jesień 2 roku wykopuje się i sprzedaje.        
PRODUKCJA 3-LETNIA 
 

W pierwszym roku prowadzenia szkółki sadzone są podkładki w rozstawie 100 x 30 

cm. Zaraz po posadzeniu podkładki należy przyciąć na wysokości 35-40 cm. Następnie 
przeprowadzana jest okulizacja, najczęściej wykonywana w pełni lata, zwykle pod koniec 
lipca i w pierwszych dwóch dekadach sierpnia. W czasie okulizacji jednoroczne pędy odmian 
uprawnych muszą być dostatecznie zdrewniałe, z dobrze wykształconymi pąkami liściowymi. 
Okulizacja letnia jest nazywana okulizacją śpiącym oczkiem, ponieważ założone oczko za 
korę podkładki zostaje w stanie spoczynku do wiosny, wydając pęd dopiero z nadejściem 
ciepłych dni. Najodpowiedniejsze do okulizacji są pąki ze środkowej części pędu, bowiem są 
najlepiej wykształcone, zawierające najwięcej substancji pokarmowych. Pędy należy ciąć w 
dniu poprzedzającym okulizację, najlepiej wieczorem, odpowiednio je zabezpieczając. 

Istnieje wiele metod okulizacji, takich jak: okulizacja pierścieniowa, w łatkę, w odwróconą 
literę T, na przystawkę, jednak najpowszechniejszym sposobem jest okulizacja w literę T. 
Polega ona na zdjęciu oczka z tarczką kory z jednorocznego pędu (zraza), nacięciu kory 
podkładki w kształcie litery T oraz wsunięciu tarczki z oczkiem za korę. Po wsunięciu tarczki, 
tę część, która wystaje ponad poprzeczne nacięcie podkładki, odcina się, a miejsce okulizacji 
obwiązuje rafią lub taśma z folii, mocno przyciskając tarczkę do podkładki.  
 

W drugim roku, przycina się podkładki czopowo (12-15 cm nad oczkiem) lub 

bezczopowo (zaraz nad oczkiem 1-3mm), wyprowadza okulanta oraz wykonuje zabiegi 
pielęgnacyjne takie jak: odchwaszczanie, nawadnianie, nawożenie,.  
 

Trzeci rok prowadzenia szkółki to przede wszystkim przycinanie okulantów i 

formowanie korony. Końcem września i na początku października drzewka są wykopywane, 
sortowane, przechowywane i sprzedawane 
PRODUKCJA 2-LETNIA 
 

W celu spełnienia wymagań sadowników, szukających drzewek o pniu wysokości 70- 

90 cm i licznych, ale niezbyt długich pędach bocznych, szkółkarze zmienili technologię 
produkcji. Polega ona na sadzeniu uszlachetnionych podkładek do szkółki. Drzewka 
dwuletnie z jednoroczną korona można produkować przez szczepienie zimowe w ręku. 
Termin zabiegu przypada zazwyczaj w styczniu i lutym. Najczęstszą metodą jest szczepienie 
przez stosowanie. Podkładka i zraz są ścinane ukośnie po ostrym kątem, dopasowywane do 
siebie i zawiązywane foliowym paskiem. Zarówno średnica podkładki i zrazu w miejscu 
szczepienia, jak i wielkość nacięcia powinny być takie same. Kilka dni przed planowanym 
terminem podkładki powinny być myte i osuszane. Po szczepieniu, podkładki są woskowane i 
układane w skrzynkach. Wiosną zaszczepione rośliny wysadza się jak najwcześniej w 
szkółce,  co 30-35 cm w rzędzie. Posadzone rośliny należy pielęgnować tak, aby pęd odmiany 
szlachetnej rósł prosto, dlatego już w pierwszym roku obok podkładek wbijana jest tyczka 
bambusowa. Podkładkę czyści się z wyrastających pędów, pozostawiając jeden pęd odmiany 
szlachetnej. Do jesieni następuje wzrost pędów odmiany szlachetnej, osiągając 60-120 cm. 
Wiosną następnego roku pęd szlachetny przycinamy na wysokości 65-75 cm na tzw. 
„pieniek” (knip). Należy wówczas wyprowadzić nowy przewodnik, który po osiągnięciu 25- 
30 cm traktowany jest regulatorami wzrostu stymulującymi wyrastanie pędów syleptycznych. 
Pozostałe pędy są uszczykiwane nad drugim liściem lub wyłamywane u nasady. Drzewka 
typu knip-boom łatwiej wykształcają pędy syleptyczne. Jesienią uzyskujemy drzewka do 
sprzedaży z częścią dwuletnią tworzącą pień i z koronką wykształconą tylko z pędów 
jednorocznych . 
 

Przyglądając się obu sposobom produkcji drzewek owocowych, można dostrzec 

znacznie więcej zalet w metodzie opartej na szczepieniu zimowym. Niewątpliwą przewagą 
jest krótszy czas produkcji materiału szkółkarskiego. Ponadto dwuletnie drzewka 
charakteryzują się bardziej rozgałęzionymi pędami bocznymi zakończonymi pąkiem 
kwiatowym, szerokim kątem rozwidleń, wcześniejszym wejściem w okres owocowania, 
wyższymi plonami po posadzeniu, a ich dwuletni pień jest znacznie odporniejszy na mróz. 
Wobec powyższych argumentów, nie dziwi fakt coraz częstszej rezygnacji z trzyletniej 
produkcji drzew opartej na okulizacji, na rzecz szczepienia zimowego w ręku. 
 
30. 

Sposoby rozmnażania roślin jagodowych 

Malina – odrosty korzeniowe – podstawowa metoda, sadzonki korzeniowe, in vitro. 
Miejsce pobierania odrostow – matecznik reprodukcyjny, prowadzi się do 5 lat, eksploatuje 4 
lata, rozstawa 2,5-3,5 x 0,5 m, najlepsze sa odrosty korzeniowe z duza liczba spiacych oczek, 
z których w następnym roku wyrosną nowe pedy. Odrosty korzeniowe wykopuje się recznie 
w polowie października. 
Porzeczka – sadzonki zdrewniałe – sztobry, pobiera się je z matecznika, scinajac je po 
defoliacji od końca sierpnia do pierwszych mrozow, porzeczke czarna scina się wcześniej, 
dolne ciecie pod nasada paka prostopadle do osi pedu, gorne ciecie ukośnie, nad pakiem 
Agrest – odkłady pionowe i poziome, można szczepisc na porzeczce zlotej jeśli chce się 
forme pienna, jesienią w polowie października, po rozgarnięciu kopczyków, którymi 
obsypane sa krzewy agrestu w mateczniku, odcina się wszystkie ukorzenione odkłady, 
sadzimy je w rozstawie 75 x 25 cm, przycinamy wczesna wiosna n a2-3 oczka na wysokość 
5-8cm nad ziemia i tradycyjnie zabiegi pielegnacyje, wykopywanie jesienią po defoliacji 
recznielub podcinaczem 
Winorośl – odkłady pionowe i poziome – amatorsko, sadzonki zdrewniale długie i krótkie – 
podstawowa metoda, szczepienie, 
Sadzonki krótkie – łoza 1-2oczkowa (łoza – jednoroczny ped winorośli), doniczkowana, 
dogodny termin sadzenia, słabszy wzrost, słabszy system korzeniowy, usuwanie przez 3-4 
lata korzeni podpowierzchniowych 
Sadzonki dluhie zdrewniale – dostępne tylko w czasie sadzenia pazrziernik – koniec kwietnia, 
3-4pakowe łozy, dlugosc sadzonki 25-40cm, przyrosty zdrewniale 15-20cm, 5mm, 5 pakow, 
3-5 korzeni szkieletowych, dlugosc korzeni 20cm 
Podkładki do szczepienia – vitisbarlandieri x vitisripariateleki 5C, Kober 125AA, CR 2, SO 4, 
Kober 5BB, vitisriparia x vitisrupestris 101-14, Coudera 3309, K1, Borner, Amos, w 
marcu/kwietniu szczepi się podkladke z oczkami odmian szlachetnych metoda Omega 
Poziomki – z nasion 
 
Borowka– sadzonki zielne, polzdrewniale, zdrewniale, in vitro 
Truskawka – rozłogi, im bliżej roslinymateczniej tym lepsza sadzonka, rodzaje:doniczkowe 
z matecznikow z bezglebowa produkcja sadzonek, sadzonki zielone dostępne w sierpniu, 
wrześniu, od marca do kwietnia z tradycyjnego matecznika, frigo do odmian deserowych 
przechowywane od grudnia w temp -2st do sterowanej uprawy truskawek 
1. Rozmnażanie generatywne- w szkółkarstwie sadowniczym stosowane jest jedynie w 
produkcji podkładek, na których szczepi się odmiany uprawne. 

2.Rozmnażanie wegetatywne: 
-odkłady pionowe- matecznik wydaje od 1 do 5 pędów, gdy pędy maja wysokość 10-15 cm 
obsypuje je się trocinami lub korą do połowy ich wysokości. Tegoroczne pędy ukorzeniają 
się. Pod koniec października odejmuje się (wykopuje) odkłady pionowe. 
-odkłady poziome- metoda bardziej kosztowna i pracochłonna ale wydajniejsza. Matecznik 
sadzi się pod kątem 24 stopni. Po ukorzenieniu przygina się go do ziemi i obsypuje. Gdy pędy  
wyrosną ok. 10 cm na powierzchnie ziemi należy je obsypać jak odkłady pionowe.  
-sadzonki -  dzielimy je na sadzonki: 
a) pędowe ( zdrewniałe, półzdrewniałe, zielne) 
b) liściowe lub liściowo-pąkowe, takie sadzonki składają się z liścia i kawałku pędu wraz z 
pakiem. Tą metoda można rozmnażać malinę czarną i winorośli.  

(Sadzonki zielne i liściowo pakowe traktuje się regulatorami wzrostu i wysadza się w tunele)  
c) korzeniowe- przez sadzonki te można rozmnażać rośliny z rodzajów Malus, Pyrus, Prunus i 
Rubus. Sadzonki korzeniowe w większości przypadków wytwarzają najpierw paki i pędy 
przybyszowe , a dopiero później korzenie. 
Najpopularniejszym i najtańszym sposobem jest rozmnażanie przez sadzonki pędowe.    
-szczepienie, 
-okulizacja, 
- In vitro, w badaniach hodowlanych 

31. 

Czynniki mające wpływ na występowanie uszkodzeń mrozowych 

*Gatunku – uszeregowanie gatunkow ze względu na odporność na niskie temperatury: 
jablon, wisnia, grusza, sliwa, morela, czeresnia, brzoskwinia, 
Agrest, porzeczka czerwona, porzeczka czarna, malina, truskawka 
*Odmiany – bardzije odporne na mroz, które zimą 1986/87 przetrzymaly temp -35st: 
antonowka, Lobo, Cortland, McIntosh, mało  wytrzymale: Golden, boskoop, staranny dobor 
odmiany może w dużym stopniu zmiejszycryzykowuszkodzen mrozowych 
*Stanu zahartowania rosliny – stan spoczynku zimowego, spoczynek wlasciwy – 
powodowany przyczynami wewnwtrznymirosliny, w stan spoczynku właściwego roslina 
przechodzi gdtnastepuje: zmiana dlygosci dnia, obniza się temperatura otoczenia, zakończenie 
wzrostu, spoczynek wymuszony – kiedy roslina otrzyma odpowiednia liczbe jednostek chlody 
przechodzi ze stanu spoczynku właściwego w stan spoczynku wymuszonego, ma wtedy 
wieksza podatność na zmiany warunków otoczenia 
*sezonowych zmian teperatury 
*szybkości obniżania się temperatury: gdy szybkość spadku temp jest wieksza od 8st na 
godzine – możliwość powstania zwieksza się 
*wrazliwosc poszczególnych części drzewa – jesienią najbardziej narażone saniezdrewniale 
młode pedy oraz rozwidlenia konarów, zima pien, konary w części nadziemnej, w przypadku 
braku okrywy snieznej korzenie drzew, na przedwiośniu rozwijające się paki kwiatowe oraz 
pien, wiosna kwiaty a potem zawiazki, młode liscie 
*wrazliowsc poszczególnych tkanek: w fazie aktywnego wzrostu najbardziej wrazliwa jest 
miazga, w okresie zimowym – rdzenpedow, później najmłodsze warstwy drewna i kory a 
najbardziej wytrzymala jest miazga (ważne w procesach regeneracyjnych) 
*wybor właściwego stanowsikapod wzgedem uksztaltowania i warunków glebowych – 
drzewa rosnące w zastoiskach mrozowych i na nieodpowiednio dobranej glebie sa mniej 
wytrzymale na skrejnie niska temp 
*podkladka, przewodnia – wrażliwe: niektóre typy pigwy MA, MC, Pixi, Siewka 
Rakoniewicka, odporne: Antonowka, A2, Antypka, zdania na temap wpływu podkładki na 
odmiane szlachetna sa mocno podzielone, przewaza pogląd, ze podkładki mogą mieć dodatni 
wpływ na podwyższenie odporności na mroz odmian na nich rosnących, przewodnia – nie 
stwierdzono roznic w odporności pedow odmiany w zaleznosci od zaszczepionej przewodni, 
przewodnia podnosi wytrzymalosc całego drzewa ze względu na to, ze pien i rozwidlenia 
konarów nie sa uszkadzane przez mroz, nie uszkodzony pien lepiej zaopatruje korone drzewa 
w wode i sklpok, co ma duże znaczenie w procesach regeneracji 
*nawożenie i nawodnienie – przenawożenie N lub zbyt pozne nawożenie N odniza 
odporność drzew, zachwianie optymalnego poziomu odżywiania drzew może prowadzic do 

oslabeiniawytrzymalosc drzew na działanie ujemniej temp, opóźnione i niewlasciwe 
nawadnianie może mieć wpływ negatywny na termin kończenia wzrostu drzew,  proces 
drewnienia pedow i hartowania, a tym samym na odporność pedow na niskie temp 
*uprawa gleby – wszystkie uprawki nie później niż na 2 tyg przed kwitnieniem – mniejsza 
powierzchnia parowania cielpa, sciolkowanierzedow drze kora – mniejsze ryzyko wystąpienia 
uszkodzen systemu korzeniowego 

*ochrona sadu – zachowanie normalnej liczby lisci na drzewie, przedwczesna 
defolicjaodniza odporność na niskie temp, obniżenie liczby zarodnikowchorob czy bakterii 
wewnątrz organizmu, ograniczenie powstawania lody w komorkach poprzez mniejsza ilość 
potencjalnych rodnikow lodu 
*poziom plonowania – nadmierne plonowanie – obniza odporność roślin na niska temp, 
prowadzi do odnizenia stężenia soku komórkowego, co wywoluje podwyższenie temp 
spontanicznej krystalizacji lodu w komórce i obniżenie odporności drzewa, wcześniejszy 
zbior – wieksza szansa na uzupełnienie zapasow substancji odżywczych potrzebnych do 
procesu hartowania, poznyzbior – większe ryzyko uszkodzen 
*ciecie sadu – wykonane w niewlasciwym terminie: przerywa ciaglosc barier ochronnych, 
zwieksza powierzchnie styku lodu na konarach z przechłodzona woda w tkankach, powoduje 
wnikanie lodu wglab tkanek, zaleca się aby nie ciac drzew dopóki nie minie obawa 
wystąpienia temp poniżej -10st 

32. 

Ochrona roślin sadowniczych przed przymrozkami 

W sadownictwie stosuje się metody do ochrony drzew: 
• 

Zmetnianie powietrza (zadymianie) jest to grupa metod polegających na spalaniu 

różnych materiałów organicznych mineralnych i gazowych w celu wytworzenia dymu. 
Zadymianie jest skuteczne tylko wówczas, gdy wilgotność powietrza waha się w granicach 
70%, wiatr nie przekracza 0,5m/s. Zadymianie może podwyższać temperaturę otoczenia o 2-3 
st.C Jest to metoda obecnie rzadko stosowana ze względu na trudności związane ze 
zgromadzeniem odpowiedniej ilości materiału dymotwórczego, również ograniczenia 
wynikaja z przepisów ochrony srodowiska które zakazuja stosowania tej metody.  
• 

Deszczowanie metoda stosowana do ochrony,kwitnacych drzew i krzewów 

owocowych przez ‘oblewanie’ drzew woda w okresie trwania ujemnej temp.(deszczowanie, 
zraszanie, zamgławianie) to najskutaeczniejsza metoda ochrony w czasiawystepowania 
wiosennych przemrozków. 
Źródłem ciepła z dostarczonej wody są: 
1. 

Zwiekszonawigotność powietrza i gleby 

2. 

Ciepło zamarzanej wody(w czasie zmiany wody w lód każdy gram wody oddaje 80 cal 

ciepła) 
Skuteczność tego zbiegu zależy od predkości wiatru, temperatury w okresie przymrozku, oraz 
czasu trwania ujemnej temp. 
Wady deszczowania 
1. 

Zalanie woda kwater, w których prowadzona była ochrona tą metoda. Woda utrzymuje 

się kilka dni, uniemożliwia to wjazd ciężkim sprzetem przez kilka a nawet kilkanaście dni 
2. 

Pod wpływem lodu nastepują rozłamanie koron, (zbyt duży ciężar) 

• 

Przy pomocy wiatromaszyn (wentylatorów) 

• 

Metoda kombinowana (wiatromaszyny + ogrzewanie) 

W światowym sadownictwie stosowane są w praktyce następujące metody ochrony przed 
skutkami przymrozków, w Polsce natomiast tylko dwa z nich są stosowane: 
-Zmętnianie powietrza (zadymianie) 
Jest to spalanie różnych materiałów organicznych i mineralnych lub gazowych w celu 
wytworzenia dymu. Teraz jedynie można spalać odpady z produkcji rolniczej : słomy, trocin, 
liści, chwastów, gałęzi. Zadymianie jest skuteczne gdy wilgotność powietrza wynosi 70 % i w 
czasie gdy nie ma wiatru. W okresie zagrożenia przymrozkami od strony nawietrznej sadu 
układa się w odległości co 20 m stosy do spalania, najpierw układamy materiały łatwo palące 
się tak by nie zwilgotniały, przy temp. 0 C rozpalamy ogniska i po uznaniu że się rozpaliło 
dodajemy stopniowo materiałów dymotwórczych tak by nie zadusić ogniska.    
-Deszczowanie (zamgławianie wodą) 
Ochrona kwitnących drzew i krzewów owocowych przez oblewanie drzew wodą w okresie 
trwania ujemnej temperatury. Jest to najlepsza metoda chroniąca drzewa i krzewy przed 
wiosennymi przymrozkami. Deszczowanie drzew w ciągu nocy z ujemna temperaturą 
wyzwala z zamarzającej na drzewie wody ciepło, które nie dopuszcza do obniżenia się temp. 
Powietrza w kwiatach poniżej ich krytycznej wytrzymałości. Im bardziej ulistnione drzewa 
tym skuteczniejszy zabieg 
Wady: 
-łamanie się koron, gałęzi pod wpływem zamarzniętej wody 
-Metoda kombinowana np. wiatromaszyny i ogrzewanie 
-Przy pomocy wiatromaszyn (wentylatorów) 
-Ogrzewanie terenu, na którym rośnie sad