116 / CZĘŚĆ I

jestem rozdrażniony i intelektualnie jałowy Ach nie. To nie z mej winy.
To on. Ten mój smarkacz dobrał się do mózgu. To on go drażni, obiera‑
jąc szaro‑różową masę z przezroczystych błonek. Robi to scyzorykiem.
Zaprawdę, zaprawdę oto nóż, skalpel ofiarny. Scyzoryk nowego rytu. Do
tej pory nie wiem, kto to sobie wyobraża, komu się zdaje? Tobie? Jemu?

Mnie? Przecież bezkarnie nie wolno sobie wyobrażać. Za wszystko się

płaci śmiesznością i śmiercią. Nawet jeśli narracja nie jest techniką,

jeśli jest miejscem, z którego się widzi, miejscem, które widzi. Lecz
miejsca także nie mają te słowa. Są bez usprawiedliwienia i bez realne‑
go alibi. Jeśli próżna nadzieja i wiara, że on, to co sprzeczne połączy, to

nie będzie pointy. Zbliża się chwila, gdy przetopią sadło z podbrzusza
na skwarki i smalec. Mumifikacja. Rytuał, który pozwoli zapomnieć, że
zabijają. Zapomnieć o śmierci. Kotlety, schab, szynka, słonina, boczek,

żeberka, golonka, kaszanka… A jeśli ofiara i pamięć są bez znaczenia?
Nie. Odpędźmy te myśli. On mnie zapamiętał. On i ja. Wczepieni w wiel‑

ki, szary obłok śmierci, zgadzamy się na powolne następstwo pokoleń,
pożerających się wzajemnie. Pokoleń ślepych, posłusznych, żywiących.

Boję się. On jest dzieckiem. Ja u kresu. Wokół ogień i dym. Wędzą

połcie słoniny. Gruby żart. Na grzbiecie miałem 12 cm tłuszczu. Wędzą
szynki i kiełbasy. Dobra wiejska kiełbasa, kiełbasa jego dzieciństwa.

Iskry. Dym. Wiedzieliśmy od początku. To bolało. Jaka noc. I ta daleka

droga do miasta. Dym. Iskry. Noc. To już noc. Do końca.

[ok. 1974]

SAMOOBRONA

MAGICZNY MANIFEST

Wejście, które jest wyjściem.

Białe ściany.
Czworobok sceny.

Stalowa lina przecina scenę po przekątnej.

W górze dwa lustra bez ram.

Osoby:

NUDA ŚMIERCI
NUDA MIŁOŚCI
KRÓLOWA MAAB

AUTOR

LINOSKOCZEK

Aktorzy w wieczorowych sukniach. W pełnym makijażu. Doklejone rzęsy.

Tłuste czerwone wargi. Peruki. Twarze-maski. Elegancja. Takt. Gust. Dąże-

nie do ideału. Do piękna. Aktorzy powinni zapomnieć o swym przebraniu.
Strój jest atrybutem, to ochronny znak, to potwierdzenie z trudem zdoby-
tego miejsca w społeczeństwie. To gala, to akademia, to raut, to przyjęcie,
to przesłuchanie, procesja, to kwestia czasu.

W górze na linie łapie równowagę nagi Linoskoczek.

I on powinien zapomnieć o swojej nagości.

Światła bardzo silne i kolorowe.

Aktorzy mówią do mikrofonów.

Ich gesty nie ilustrują tego, co mówią.

Aktorzy nie utożsamiają się z postaciami. Są cali z życia czy wyobraźni.

SAMOOBRONA / 119

118 / CZĘŚĆ I

Jak kukły.
Walczą z letargiem. Bezwładem. Chodzą po scenie „stąd dotąd”. Przyglądają

się sobie. Usiłują rozpoznać się. Słuchają się nawzajem. Budzą się. Zasypiają.

Palą papierosy. Piją kawę. Alkohole. Zamykają oczy. Oszołomieni. Opęta-

ni. Nie mają zaufania do siebie. Prowokują się wzajemnie. Boją się. Ale to
wszystko dzieje się pod powierzchnią stroju i maski. Ukradkiem,

A widzowie? Widz jest sobowtórem aktora.

Czas spektaklu jest z góry wszystkim znany. Spektakl trwać będzie półtorej
godziny albo dwie godziny, a tekstu jest na godzinę. I właśnie o te minuty
ciszy idzie gra.
O miejscach ciszy decydują wykonawcy.
O przyspieszeniach rytmu również.
Nie sposób przewidzieć dokładnie oddechu tej sztuki, trwającej 90 minut.

Aktorom nie wolno zejść ze sceny prędzej.

Linoskoczek przechodzi nad sceną tam i z powrotem. Czasem spada. Upadł-
szy mówi:

zazdrość zabija mnie
zły uśmiech czarownika
z pierwszej strony gazety

Po tych słowach gaśnie światło i słychać muzykę.

Scena rozjaśnia się na powrót, gdy Linoskoczek jest znowu na swym miejscu.

PROLOG

W ciszy ceremoniał wejścia.

EPEISODION I

NUDA MIŁOŚCI

głos znany
z dzieciństwa
melodią powrotu
biała miękka wilgotna
zakamarki zapachu

ciała

na miłość rodzenie

AUTOR

wyobrazić sobie brzeg morza

słońce i wiatr

wiatr odpływ i przypływ

KRÓLOWA MAAB

za żadną cenę
nie wzięłabym
ani suszonej ani gotowanej

NUDA ŚMIERCI

i tak raz na zawsze
w pętli alfabetu
w nienasyceniu

NUDA MIŁOŚCI

słodkiej podległości

KRÓLOWA MAAB

od ust do buzi

AUTOR

zatem wychyleni ku źródłu
odnowy w tańcu

w równowadze

poczujesz wtedy radość

w ciele
i oddasz ją
młodość zresztą zawsze

KRÓLOWA MAAB

pająk na komży

w trakcie wieczerzy

NUDA MIŁOŚCI

ciała tak białe
ciała na
miłość rodzenie

AUTOR

piasek drobny i ciepły
oddech pustyni różowy
sirocco

SAMOOBRONA / 121

120 / CZĘŚĆ I

KRÓLOWA MAĄB

to był po prostu znak
czasu

AUTOR

ponadto należy pamiętać aby
uśmiech w sprzeczności
przepraszam

lekkiej sprzeczności nie ma

sprzeczności w radości

NUDA ŚMIERCI

w piasku porzucona

KRÓLOWA MAAB

przywiana przez wiatr

AUTOR

fotografia Einsteina z wysuniętym
językiem

Pali fotografię, rozrzuca popiół.

KRÓLOWA MAAB

on prochy swe kazał

na cztery strony świata
na wiatr

NUDA MIŁOŚCI

jak dziecko złośliwe
z wysuniętym językiem

AUTOR

młodość która jest
być nie może inaczej
jest jest jest optymizmem

NUDA ŚMIERCI

bez słów najlepiej

KRÓLOWA MAAB

w słońcach Azji Afryki

NUDA ŚMIERCI

twarz

KRÓLOWA MAAB

o Europie lepiej nie wspominać

NUDA MIŁOŚCI

twarz ludzka najbardziej

AUTOR

zresztą grymas rozpaczy byłby
artystycznym fałszem zaprzeczeniem
dojrzałej estetycznej zgody gdy destylacja obrazu
słowem

NUDA MIŁOŚCI

widziałem w zielonej wodzie

basenu uda i brzuch dziewczyny

KRÓLOWA MAAB

studentki teologii

AUTOR

przeciw metaforze w radosnej
sprzeczności odnowy
rzeczywistości żywiołów
stopami tancerza

KRÓLOWA MAAB

z ogonem i bez

w żadnym przypadku

nie wzięłabym

NUDA MIŁOŚCI

odkupienie
oczyszczenie

KRÓLOWA MAAB

w poniedziałek
wtorek
w środę

AUTOR

w imię zrozumiałości

NUDA ŚMIERCI

a w słońcu sny
przemieszczenia gwałtowne
rozpacz nie śpij

KRÓLOWA MAAB

bez powodu zupełnie

SAMOOBRONA / 123

122 / CZĘŚĆ I

NUDA ŚMIERCI

gdy cisza absolutna

KRÓLOWA MAAB

jak w muzeum albo w kościele

AUTOR

bez anegdoty wewnątrz

NUDA ŚMIERCI

w piecach sierpnia gdy sny

AUTOR

jeszcze mam oczy otwarte

STASIMON: MODLITWA — SEN

NUDA MIŁOŚCI

ucieczki we śnie
gdy tajemnica drzwi
drzwi najmniejszych w największych
wystarczy nacisnąć guzik
aby otwarły się spiżowe
największy człowiek
Namiestnik
w najmniejszych
a ja za nim

„mamo mamusiu”

mam komara w uchu
i ból ten
dlaczego mnie urodziłaś
ktoś nas ściga
gniew ludu kłamstwa
nasza prawda nasza
ale udało się jesteśmy
za bramą wiary jak myszy
w dziurze w norze
ale i tu sąd ostateczny
wycieczki wdzierają się z okrzykami
zachwytu i przerażenia

oniemieli
zbrodniarze
wszyscy wyrażą zdumienie
i rozpacz mimiką
zakonnice grożą zebranym
palcami ostrzegają

naród przed porażką
drużyny piłkarskiej

jestem w ciąży
musimy więc na siebie
uważać na języku
rośnie wrzód
za oknami defilada druga w tym
tygodniu widziałem w telewizji za oknem płynęły czołgi motocykle
wyrzutnie rakietowe sztuka tygrysy szkoły zakłady pracy twórcy
sportowcy autobusy ludność wszyscy tratowali się wzajemnie trzy‑
mając się za ręce za transparenty bowiem DEFILADA JEST WSTĘGĄ
EPOKI — pouczył mnie zastępca przewodniczącego ma nalaną twarz
i żółte oczy rysia — a my jesteśmy — mówił — dziełem sztuki prze‑
wodniczącego jeden ruch kolorowych gałganków które trzymacie
w rękach — mówił — a powstanie obraz twarzy przewodniczącego
myśl bitewna w której zadamy decydujący cios i nie ma zapamiętaj
to sobie nie ma przebudzenia

EPEISODION II

AUTOR

oszustwo
bezwzględnie

nieudana

oda

NUDA MIŁOŚCI

już nie pamiętam o czym mówiłem

KRÓLOWA MAAB

głos cesarskiego słowika
w zegarze cenzury

SAMOOBRONA / 125

124 / CZĘŚĆ I

AUTOR

choć z drugiej strony

KRÓLOWA MAAB

z lekkością najwyższej trudności

AUTOR

oszustwo

NUDA ŚMIERCI

niepotrzebne słowa

AUTOR

nie ma niepotrzebnych

weźmy na przykład

NUDA ŚMIERCI

tego pismaka

AUTOR

który używa

KRÓLOWA MAAB

haseł

AUTOR

słów

NUDA ŚMIERCI

zdechłe ryby

KRÓLOWA MAAB

w słońcu w gorącym piasku pustyni

AUTOR

łajdactwo o czym mówimy oszustwo

KRÓLOWA MAAB

żeby wyskrobać

NUDA ŚMIERCI

w smrodzie

NUDA MIŁOŚCI

embrion prawdy

AUTOR

choć z drugiej strony

NUDA ŚMIERCI

otwórz oczy i nie udawaj

NUDA MIŁOŚCI

nieakceptowanie tego

AUTOR

co zwie się wzorem

KRÓLOWA MAAB

jak on ośmiela się

NUDA ŚMIERCI

wypisywać wypowiadać

NUDA MIŁOŚCI

przemilczać przekręcać

KRÓLOWA MAAB

przeżuwać

NUDA ŚMIERCI

zwracać

AUTOR

podniosłe hasła
humanizm
równość
braterstwo

NUDA ŚMIERCI

konfrontacje
denuncjacje

NUDA MIŁOŚCI

zbiorowy śpiew szelest gazety

KRÓLOWA MAAB

wspólna odpowiedzialność nie wolno zasnąć

AUTOR

nieświadomość celu

KRÓLOWA MAAB

głupstwo egoizm

AUTOR

w zamknięciu z zewnątrz
i wewnątrz złapany

KRÓLOWA MAAB

w głupotę rozpusty

NUDA MIŁOŚCI

epoki wilków

KRÓLOWA MAAB

jeśli wolno się wyrazić

SAMOOBRONA / 127

126 / CZĘŚĆ I

tak lapidarnie

NUDA MIŁOŚCI

głupstwo rozpaczy

AUTOR

z wewnątrz i z zewnątrz

KRÓLOWA MAAB

absolutne złudzenie paluchy

AUTOR

gdy dobór słów

KRÓLOWA MAAB

nie jest sprawą łatwą

i nie od nas zależy

AUTOR

ten pomnik żywy pomnik

KRÓLOWA MAAB

z alabastru sera i marmolady

AUTOR

ten wytupany wygwizdany i oszukany

KRÓLOWA MAAB

powszedniość epoki

NUDA MIŁOŚCI

heroizm bohaterstwo
dobroć nadzieja co dalej

AUTOR

gdy żenującym głupstwem
jest każdy protest i bunt

NUDA ŚMIERCI

świadomość rozkładu całkowicie sztuczna i wyuczona

AUTOR

celowa zabójcza przemiana
wszystkiego w dziecinną zabawę

KRÓLOWA MAAB

w oszustwo paciorków dziewicy

AUTOR

głupstwo głupstwo oszustwo

nieodpowiedzialność

NUDA ŚMIERCI

strach

NUDA MIŁOŚCI

przemoc

KRÓLOWA MAAB

szuruburu

AUTOR

kiedy na przykład nieudane

wiersze niepotrzebne zdania

tragiczność

KRÓLOWA MAAB

tragiczność trzeba z siebie

wyrzucać i walczyć z nią

AUTOR

uczucie bezwładu
czy impotencji
rozrzuconych byle jak przedmiotów
których już nie potrafi się pozbierać
a może nie warto

NUDA MIŁOŚCI

gdy tylko co matka
co ojciec czuje
co jest

STASIMON: NARKOTYKI

AUTOR

stała w kolejce
po mąkę i mleko
po marmoladę z buraków
miała szorstkie ręce

w milczeniu zgodziła się

na cenę szczęścia
nie powiedziała nic

KRÓLOWA MAAB

posłuchajcie pieśni niewolnika

SAMOOBRONA / 129

128 / CZĘŚĆ I

AUTOR

jestem synem przypadku

bezkształtnych warg
zapoconej koszuli
bluzy żołnierza
i stłumionego w gruzach

śmiechu

byłem miłością
chwastów silniejszych
od śmierci
byłem źrebakiem
szczypałem trawę
biegałem z wiatrem
złapałem motyla
byłem szczęśliwy

KRÓLOWA MAAB

posłuchajcie pieśni niewolnika

AUTOR

a teraz a teraz jest całkiem
inaczej budzę się rano z goryczą
w ustach patrzę przez okno na samotne
drzewa na gniazda kawek i wron
na pochmurne niebo dlaczego
pochmurne pamiętam przecież beztroskie
obłoki i radość moją na powierzchni
serca wychodzę do pracy pracuję w teatrze
wracam do domu słucham muzyki z radia
przeglądam Express Wieczorny patrzę co grają w kinie
w Non stop: Przygody Hucka
w Wiedzy: Ich sprawa
w Muranowie: Próba terroru
w Zbyszku: Rozmowa
w Albatrosie: Motyle
w Polonii: Strach
w Anatolu: Zeznania komisarza przed prokuratorem Republiki
w Aurorze: Zmartwychwstanie
Strach w Atlantiku

w Bajce: Krótkie wakacje
Beata: Winnetou wśród sępów
Czajka: Safari 5000
w Darze: Narkomani
w Feminie: Ucieczka przez pustynię
w Jagódce: Hubal
w Jutrzence: Rozmowa
w Kongresowym: Jeremiasz Johnson
w Kalinie: Rodeo
w Klubie: Wielki Gatsby
w Kulturze: Granice Miłości
w Kosie: Wążżż
w Lotniku: Taka była Oklahoma
w Lunie: Nieszczęście Alfreda
i Legenda o Paulu i Pauli

1 Maj: Złoto dla zuchwałych

w Mewie: Nie oglądaj się teraz
w Moskwie: Tropiciel śladów
w Młodej Gwardii: 40 karatów
w kinie Ochota: No i co doktorku
Polewaczkę — w Palladium

Ani słowa o futbolu — w Przodowniku

Hajducy kapitana Angela — w Przyjaźni
Błąd szeryfa — w Reducie
Nie oglądaj się teraz — w Relaxie
Gdyby don Juan był kobietą — w Sawie
Nieuchwytny morderca — w Skarbie
Mściciel
Ziemia obiecana
Kolorowe pończochy
Dzieje grzechu
Taka ładna dziewczyna
Tajemniczy blondyn w czarnym bucie
Koniec wakacji
Dzieje grzechu — w Tęczy

Jeździec bez głowy — w Warsie

To ja zabiłem

SAMOOBRONA / 131

130 / CZĘŚĆ I

Wolne miasto
Mściciel

Noc amerykańska
Słoń maruda

Aresztuję cię przyjacielu

Niebieski żołnierz
Bułeczka
idę do kina zapomnieć o głodzie
wracam do domu dlaczego wracam

do jakiego domu po drodze kupuję chleb
odpędzam myśli dokształcam się wracam
do głodu pouczam siebie że niewiele
trzeba aby przyjść do siebie
nie pomaga rozsądek patrzę na siebie jak na
obcego już nie jestem czyją własnością
jest moje ciało kto mi je zabrał

KRÓLOWA MAAB

posłuchajcie pieśni niewolnika

AUTOR

w kinach sprzedaje się teraz widoki katastrof
wspólną zagładę sekretarki i dyrektorzy

z najwyższych pięter skaczą

w przepaści wsypów na śmieci
głową w dół wszyscy tracą wszystko

sprawiedliwie

w kinie

KRÓLOWA MAAB

posłuchajcie pieśni niewolnika

AUTOR

ale są przecież wśród nas choć nie są
nami ludzie z paszportem długowieczności
i przywilejów komuś zabranych dlaczego za mną
idzie niepokój niewiara budzę się rano z goryczą
w ustach i patrzę przez okno na samotne drzewa

EPEISODION III

KRÓLOWA MAAB

nie wolno

AUTOR

stąd dotąd

NUDA ŚMIERCI

i co komu do tego

AUTOR

kiedy żyć przyszło

KRÓLOWA MAAB

w upalny dzień na tarasie

NUDA ŚMIERCI

te bunty wyzwania

KRÓLOWA MAAB

marzenie o lodach
z bitą śmietaną i owocami
jest najbardziej stosowne

AUTOR

tragiczności zresztą nie wolno

KRÓLOWA MAAB

kupować jak lodów na
patyku i lizać

NUDA ŚMIERCI

w upalny dzień

NUDA MIŁOŚCI

w słońcu bez przebudzenia

KRÓLOWA MAAB

w lęku że zabraknie

talentu

NUDA ŚMIERCI

artyzmu mocy krzepy

KRÓLOWA MAAB

rzepy na psim ogonie

AUTOR

wszechbytu

SAMOOBRONA / 133

132 / CZĘŚĆ I

KRÓLOWA MAAB

niebytu odbytu jak bytu

NUDA ŚMIERCI

oszustwo ryba bez głowy

NUDA MIŁOŚCI

w słońcu
w piasku pustyni

KRÓLOWA MAAB

zagrzebane płytko

NUDA MIŁOŚCI

i co

AUTOR

wiersz przecież
oda

podobna do poematu

KRÓLOWA MAAB

na zamówienie

AUTOR

tak wiersz

KRÓLOWA MAAB

i staje

NUDA ŚMIERCI

staje

NUDA MIŁOŚCI

na sztorc

AUTOR

na ostrzu noża

KRÓLOWA MAAB

na baczność

NUDA ŚMIERCI

aportuje

NUDA MIŁOŚCI

tak wprost dosłownie

KRÓLOWA MAAB

bez głowy

NUDA MIŁOŚCI

bez ogona

KRÓLOWA MAAB

niedopuszczalny w towarzystwie wybryk

AUTOR

tylko gorącość krwi
i zapał młodości

NUDA MIŁOŚCI

lekkomyślność

KRÓLOWA MAAB

optymizm głupoty na czczo nie wolno

AUTOR

w rynsztoku

NUDA ŚMIERCI

oszust młodości

KRÓLOWA MAAB

oszust miłości

NUDA MIŁOŚCI

pośrednik

AUTOR

prawie boski

NUDA MIŁOŚCI

wysłannik

KRÓLOWA MAAB

cyrkowiec i akrobata kuglarz

AUTOR

postać zaledwie

KRÓLOWA MAAB

zupełnie sztuczny
siędy
owędy

AUTOR

wiersz oda

NUDA ŚMIERCI

na ostrzu

NUDA MIŁOŚCI

na bakier
nie wolno tak bez uprzedzenia

SAMOOBRONA / 135

134 / CZĘŚĆ I

NUDA ŚMIERCI

stąd dotąd najlepiej

NUDA MIŁOŚCI

siędy owędy

AUTOR

a bunt

KRÓLOWA MAAB

a pieniądze z poślizgu

NUDA MIŁOŚCI

na linie na granicy

KRÓLOWA MAAB

bezwstydu

AUTOR

utwór przeznaczony

KRÓLOWA MAAB

bezwzględnie

AUTOR

na podziw na żer

KRÓLOWA MAAB

insektów nocy

NUDA ŚMIERCI

oszustwo w słońcu

KRÓLOWA MAAB

w omdleniu prawie antycznym

bielmem nieziemskiej doskonałości

AUTOR

w muzyce drzew

konary drzew
i blask

KRÓLOWA MAAB

dotknięty okrutnym
stalowym piórem

AUTOR

nieskończoności

NUDA MIŁOŚCI

a miłości bym nie miał

STASIMON: SKURCZ

NUDA ŚMIERCI

wtedy nagle w autobusie
wpierw duszności

dusznica krew uderza do głowy
potem człowiek blednie
albo na odwrót
krew uderza do głowy dusznica
nie sposób zauważyć

w tłoku w autobusie
w tłoku wszyscy pocą się
jedno przylepione do drugiego
wycierają czoła chusteczkami

do nosa koszule też lepią się
przylepiają do pleców i piersi
i te osławione krople potu strumyki
z góry pleców z barków łopatek szyi
które spływają w dół rynną kręgosłupa
i zbierają się w okolicy krzyża i pośladków
gdy lepko i mdło gdy jest

wtedy właśnie ta nieoczekiwana

ten nieoczekiwany
po prostu wypadek
incydent

wśród zlepionego z sobą tłumu

po prostu jeden obok drugiego
nagle wśród jadących
ktoś spośród jadących
zielenieje
duszności właściwie czerwienieje i
blednie albo na odwrót
potem konsternacja
niektórzy nawet nie zauważyli
ciało wynosi się na zewnątrz
ostatnie znaki przesilenia
prawie niezauważalny wstrząs

SAMOOBRONA / 137

136 / CZĘŚĆ I

drgnienie i to co było potem

ludzkim potem

zmęczenia życiem jest było zimnym
skurczem

EPEISODION IV

NUDA ŚMIERCI

dlaczego wszyscy

w myśli i
wyobraźni

powtórzyli to słowo

KRÓLOWA MAAB

święta powtarzalności

NUDA MIŁOŚCI

narodzin

ciemności

AUTOR

akcji
i winy

KRÓLOWA MAAB

święta powtarzalności

NUDA MIŁOŚCI

natchnienia

NUDA ŚMIERCI

które spala

KRÓLOWA MAAB

wysusza

NUDA ŚMIERCI

na szary popiół

AUTOR

kurtyny teatrów

KRÓLOWA MAAB

sierpień cierpieńsierpieńcierpieńsierpieńcierpień

AUTOR

tak palą się tylko

KRÓLOWA MAAB

nieudane wiersze

NUDA ŚMIERCI

marionetki

NUDA MIŁOŚCI

firanki w oknach

NUDA ŚMIERCI

cienie zakochanych

NUDA MIŁOŚCI

prorocze słowa

AUTOR

fantomy umysłu

KRÓLOWA MAAB

nadpsute mięso

NUDA ŚMIERCI

ścierwo

Słychać krzyk.

KRÓLOWA MAAB

osy i trzmiele

NUDA ŚMIERCI

w piasku pustyni

KRÓLOWA MAAB

dojrzałe gruszki

NUDA ŚMIERCI

sos bez pietruszki

KRÓLOWA MAAB

w żadnym przypadku

nie wzięłabym do ust
ani suszonych ani gotowanych

AUTOR

z ogonem i bez

KRÓLOWA MAAB

sos w nos
i na opak
nos w sos

NUDA ŚMIERCI

siędy owędy

SAMOOBRONA / 139

138 / CZĘŚĆ I

KRÓLOWA MAAB

święta powtarzalności

AUTOR

posłuszny

KRÓLOWA MAAB

stąd dotąd

AUTOR

monolog

NUDA ŚMIERCI

dialog replika

KRÓLOWA MAAB

chór

NUDA ŚMIERCI

kwartet

NUDA MIŁOŚCI

na smyki języki

AUTOR

w żarze

neonów w blasku
nieskończoności

NUDA ŚMIERCI

siędy owędy

AUTOR

niedawno przecież
napisałem przecież

NUDA MIŁOŚCI

klasyczny kwartet

AUTOR

czworokąt

napisałem napisałem

KRÓLOWA MAAB

z ogonem i bez

AUTOR

wiersz odę tak

poemat utwór głęboka
pusta gadanina

KRÓLOWA MAAB

nigdy i nie raz na zawsze

AUTOR

w każdym razie ucieczka

KRÓLOWA MAAB

bezwzględnie nie nie wezmę

AUTOR

w opozycji

KRÓLOWA MAAB

na sztorc na szpic na wspak

NUDA ŚMIERCI

na opak

AUTOR

w sam raz

NUDA ŚMIERCI

z obciętą głową

NUDA MIŁOŚCI

bez ogona

AUTOR

na ostrzu noża

że tak powiem

KRÓLOWA MAAB

ryba do ust

NUDA ŚMIERCI

nie ma wyboru

NUDA MIŁOŚCI

ani głowy
ani ogona

AUTOR

tak nie wolno

w żadnym wypadku incydencie

NUDA ŚMIERCI

całkiem na żywo nożem

NUDA MIŁOŚCI

stąd dotąd

SAMOOBRONA / 141

140 / CZĘŚĆ I

STASIMON: NÓŻ

NUDA ŚMIERCI

najlepiej zabijać
na oczach wszystkich
będąc pijani podeszli
na ulicy wczoraj
przeczytałem ze zdumieniem
dla stylu języka w gazecie

i zażądali pięć złotych
pieniądze otrzymali i rzucili na ziemię
jaka lapidarność

KRÓLOWA MAAB

epoki

NUDA ŚMIERCI

żądając z kolei dwudziestu złotych
miał przy sobie tylko banknot
wartości stu złotych
więc wyjął go z kieszeni
i trzymał w ręku wtedy

przystawili mu do szyi nóż
z obawy przed spełnieniem
groźby
zgodził się

KRÓLOWA MAAB

na zabranie stówy

NUDA ŚMIERCI

w tym samym czasie

przeszukiwali napadniętemu
kieszenie
i znaleźli
drugi banknot stuzłotowy

AUTOR

i co dalej co dalej

NUDA ŚMIERCI

w pościgu złapano

sprawców

podczas śledztwa
przyznali się tylko
do zrabowania pieniędzy
co następnie odwołali
przedstawiając przed sądem
nową wersję zdarzenia

AUTOR

mitu

EPEISODION V

NUDA MIŁOŚCI

to raczej wesołe
taka gra półsłówek

KRÓLOWA MAAB

w ciemności

NUDA ŚMIERCI

w pół słowa

KRÓLOWA MAAB

na linii podziału

AUTOR

stąd dotąd

NUDA ŚMIERCI

w słońcu się zapomina

AUTOR

zresztą to wszystko na wysokości

NUDA ŚMIERCI

w smrodzie suszonych

NUDA MIŁOŚCI

płytko zagrzebanych

KRÓLOWA MAAB

ach gdyby ruiny
pałacu w Knossos
te słynne tajemnicze ruiny

ślad umarłej kultury

były rzeczywiście

SAMOOBRONA / 143

142 / CZĘŚĆ I

miastem dla lalek
gdyby tam wszystko
było na niby
dla boskich kukieł
bez wody bez ognia bez
smaków
jak w atelier
łazienki sale tronowe
puste korytarze

AUTOR

i jedno wejście

KRÓLOWA MAAB

bez pamięci nie można

NUDA MIŁOŚCI

z kąta do kąta

NUDA ŚMIERCI

tssy tssy

AUTOR

poddani prawu ciążenia

KRÓLOWA MAAB

śmieszni udawacze ludzi

bo jeśli życie jest obok

jeżeli są żywi

STASIMON: KIELICH

NUDA MIŁOŚCI

w marcu 1975 roku

zmarła Theresa Giehse
aktorka
ta prawie osiemdziesięcioletnia
kobieta była w swej prawdomówności
gniewna
bano się jej
nie znosiła kłamstwa
młodzi aktorzy których

uczyła wspominają ją z miłością
i szacunkiem
mówiła prawdę
była w swych sądach niezależna
była brzydka
brzydotę zamieniła w znieruchomienie
miała oczy przenikliwe zmęczone
rozumiejące
godne miłości

Giehse używała swego autorytetu

nie zamknęła się przed nowym
kilka dni przed jej śmiercią widziałem

ją w telewizji w monodramie
F.X. Kroetza — Widoki na przyszłość
grała rencistkę która spędza
ostatnią

noc w swym mieszkaniu
przed przeprowadzką do domu
starców

jeszcze się nie spakowała
z całego dorobku życia
z przedmiotów które ją otaczały
musi wybrać te najkonieczniejsze
ma
w klatce kanarka
rozmawia z nim
rozmawia sama z sobą

przekonuje siebie że to co ją czeka jest słuszne
konieczne
słuszna jest rezygnacja
umiejętność ograniczania się
ale słuszna jest również walka
tych kilka przedmiotów pamiątek
bez których życie jest bez smaku
barwy
po prostu nie do zniesienia
nie kupiła sobie telewizora ponieważ

SAMOOBRONA / 145

144 / CZĘŚĆ I

programy ogląda raz w tygodniu u córki

w ten sposób wywalczyła sobie cotygodniowe
widzenie się z wnukami
jest sprytna w domu starców
wytyczy granice podzieli pokój na dwa

sektory
to nawet dobrze mieszkać
z kimś drugim
ileż lat temu? z Brechtem
zaczęła przyglądać się takim

ludzkim wszom

które usiłują chytrością zmiękczyć konieczność
bronić ich
co jeszcze
co jeszcze
było mi żal że odchodzi
zostawiając mnie
gniewna i współcierpiąca
z moją uśmiechniętą
służalczą
oplutą i oślinioną twarzą

w lustrze

EPEISODION VI

KRÓLOWA MAAB

ciepło

NUDA ŚMIERCI

zimno

KRÓLOWA MAAB

ciepło
ciepło

NUDA ŚMIERCI

zimno
zimno
pisania mówienia

AUTOR

tego się nie da
napisać tak całkiem

KRÓLOWA MAAB

tego przecież nikt nie potrzebuje

AUTOR

naprawdę

NUDA ŚMIERCI

pokolenie istniało

KRÓLOWA MAAB

na pośmiewisko

NUDA ŚMIERCI

ostatnio parę lat

KRÓLOWA MAAB

na pośmiewisko

NUDA ŚMIERCI

tylko w Ameryce

KRÓLOWA MAAB

błazeństwo ślinotok łojotok słowotok

NUDA ŚMIERCI

bo on wiedział kiedy
umrze
a ty nie wiesz

KRÓLOWA MAAB

dezodorant

NUDA ŚMIERCI

tych dwunastu

KRÓLOWA MAAB

na wysokości

NUDA ŚMIERCI

zmusił żeby byli
jego uczniami

(nie wiem jak to zrobił) słowem

AUTOR

odma nie oda
z tragicznością trzeba
walczyć

SAMOOBRONA / 147

146 / CZĘŚĆ I

wymazać ją
ona tylko czatuje

NUDA ŚMIERCI

ciepło ciepło zimno zimno

NUDA MIŁOŚCI

żeby kto kiedy po prostu

napisał że chce być
szczęśliwy

KRÓLOWA MAAB

oni wstydzą się
bo jak będą szczęśliwi
to nie będą cierpieć

NUDA ŚMIERCI

zimno zimno

AUTOR

moje słowa

NUDA ŚMIERCI

wrzód na powierzchni

krosty strupy liszaje

AUTOR

zimne

NUDA MIŁOŚCI

z obłożonym językiem

KRÓLOWA MAAB

zabawy językiem

NUDA MIŁOŚCI

igraszki języka

KRÓLOWA MAAB

tak nim omiatać
tak wylizywać

AUTOR

rany pozornie zgojone

NUDA ŚMIERCI

zabawy oralne

NUDA MIŁOŚCI

ciepło
jak dziecko

KRÓLOWA MAAB

wysuwanie takie

pokazywanie

ślinienie

AUTOR

próbowanie od nowa

NUDA MIŁOŚCI

wpierw namazać

NUDA ŚMIERCI

potem zlizywać

KRÓLOWA MAAB

naskórek tragedii
pępek komedii

NUDA MIŁOŚCI

wpierw hetta

NUDA ŚMIERCI

potem wiśta

KRÓLOWA MAAB

i qui pro quo

NUDA ŚMIERCI

dziura głęboko płytka

KRÓLOWA MAAB

już zapomniałam

AUTOR

a jednak wierzę że jestem
porządnym człowiekiem

NUDA ŚMIERCI

a przed rowem prrrrrr

AUTOR

trzeba znaleźć wątek
i opracować
ta sztuka będzie niejasna
na powierzchni niejasna

KRÓLOWA MAAB

tak palą się przecież
skrzydła aniołów

SAMOOBRONA / 149

148 / CZĘŚĆ I

NUDA ŚMIERCI

w słońcu sztuczności

KRÓLOWA MAAB

zimno zimno

AUTOR

w promieniach natchnienia

NUDA ŚMIERCI

ciepło ciepło

NUDA MIŁOŚCI

to tylko przypadkiem usłyszana
proza

KRÓLOWA MAAB

boski ząb żmii czyli
nieśmiertelność duszy

NUDA MIŁOŚCI

a suwerenność a przebudzenie

AUTOR

kielich słów

Słychać krzyk. To krzyczą ścierwożerne ptaki, które zanieczyściły ołtarze.

NUDA MIŁOŚCI

to mewy śmieszki

NUDA ŚMIERCI

to mewy płaczki

AUTOR

zatem w czterech ścianach
bez dekoracji i kurtyn

KRÓLOWA MAAB

bez prześcieradeł

AUTOR

w czterech ścianach

NUDA MIŁOŚCI

za białą zasłoną

AUTOR

bez dekoracji

NUDA ŚMIERCI

w słońcu komedii

AUTOR

zasychająca plama

NUDA ŚMIERCI

czerniejąca w słońcu

AUTOR

plama

KRÓLOWA MAAB

pełne drżenia oczekiwanie

NUDA MIŁOŚCI

jak dotyk

NUDA ŚMIERCI

rozgrzanego do białości

NUDA MIŁOŚCI

naskórka

KRÓLOWA MAAB

kapelusza

NUDA ŚMIERCI

kości

NUDA MIŁOŚCI

zębów i warg

AUTOR

serca

KRÓLOWA MAAB

w ciemności i ciszy
w ciszy i w ciemności

AUTOR

reprodukcja

KRÓLOWA MAAB

stąd dotąd

NUDA ŚMIERCI

siędy owędy

KRÓLOWA MAAB

z kąta do kąta

NUDA ŚMIERCI

tssy tssy

NUDA MIŁOŚCI

a miłości bym nie miał

SAMOOBRONA / 151

150 / CZĘŚĆ I

STASIMON: OFIARA

AUTOR

okna pociągu

na zewnątrz wiosna
nowe pokolenia zieleni

rośliny nie mogą uciec
rosną w miejscu
skazane na trwanie
i pokoszenie
a ja jeszcze wczoraj
autostradami Europy
z Paryża do Ostendy
z Ostendy do Brukseli
z Brukseli do Berlina
mijałem tysiące samochodów
osobowych i ciężarówek
siedziałem siedzieliśmy

nieruchomo w pędzących

wstecz i przed siebie kapslach

zamknięci zatrzaśnięci przywiązani
pasami bezpieczeństwa
zbliżała się Wielkanoc

ludzie wyruszali z domów aby

zobaczyć ruiny
morze
góry

Notre‑Dame

stacje benzynowe
przespać się na campingu

wypić kawę

zjeść ciastko
zobaczyć takich samych
uciekinierów
jak my i oni

w samochodzie rozmowa z Renatą i Piotrem: zaaresztowano go
w kąpielówkach… spał… anarchizm w naszych czasach… jest głup‑

stwem niedojrzałością… społeczeństwa marzą o stabilizacji… wszy‑
scy nas straszą naokoło… propaganda na tym polega… zwalczające
się partie… obozy… cicho bo przyjdzie Zdzicho… nic dziwnego psy

wywęszyły kryjówkę… wywleczono go za włosy… policjant wykręcił
mu ramię… wyrywanie włosów chyba bardziej boli… w więzieniu
śledczym… postanowili umrzeć… na oczach świata… powstała spra‑
wa czy społeczeństwo ma prawo… kiedy śmierć jest legalna… wy‑

brali głodową… karmiono ich rurkami przez nos… lekarz więzienny

wyjechał na jeden dzień…
i jeden dzień wystarczył…
rodzinie wydano ciało…
miał dziewiętnaście lat
a w trumnie wyglądał

na lat osiemdziesiąt

w więzieniu urosła mu

broda

w domu ubrali go
w koronkową koszulę
i aksamitne ubranie
jak do komunii
uszminkowano mu

twarz

(ta moda przyszła do nas z Ameryki)

ale broda wychodziła na zewnątrz
nie chciała
się zmieścić w trumnie
zrobiono zdjęcia
obiegły prasę
widziałem je obok kacyka z Afryki
krwawego
błazna
politycznej areny roku tysiąc dziewięćset
siedemdziesiątego piątego
wrzucił ministra do sadzawki z krokodylami

(brawo)
obcina genitalia podejrzanym o zdradę oficerom
i dławi ich nimi

SAMOOBRONA / 153

152 / CZĘŚĆ I

(niesmaczne pfuj)

przepędza Żydów i Hindusów

(Hitler był geniuszem)

przedstawicielkę państwa w oenzecie kazał
aresztować ponieważ puściła się z niezidentyfikowanym białym
na lotnisku Orly

(sensacja i pfuj)

kręci o sobie filmy jak większość ojców
narodu lecz sam komponuje do nich
muzykę

(nie taki znów dzikus)

słyszy głos Boga

(to raczej zabawne no no)
ma objawienia widzi dokładnie
cel swej polityki
(prawdziwy szczęściarz)
i doprowadzi do końca swoją dziejową misję
(to groźne groźne ale zobaczymy)

nie boi się zamachów ponieważ zna
dzień swej śmierci lecz nie
zdradzi tej daty nikomu

(o Boże Boże jakie to do nas podobne)

EPEISODION VII

NUDA MIŁOŚCI

i dalej i płyciej

NUDA ŚMIERCI

i głębiej

KRÓLOWA MAAB

dementi uchwały
przemowy

NUDA MIŁOŚCI

komentarze

NUDA ŚMIERCI

z góry do dołu

NUDA MIŁOŚCI

z serca do serca

KRÓLOWA MAAB

horoskopy
rozmowy mężów
pluskwy
w białym domu

AUTOR

zmęczenie o czym mówiłem

NUDA MIŁOŚCI

niechęć

NUDA ŚMIERCI

o dziecko ty dziecko
z brodą
proroka

AUTOR

jeszcze mam oczy otwarte przecież

NUDA MIŁOŚCI

pogarda

AUTOR

i obojętność

NUDA ŚMIERCI

uznanie wyroku

NUDA MIŁOŚCI

czekanie
a może to tylko sen
mara

KRÓLOWA MAAB

wyrachowanie

AUTOR

samoobrona

NUDA ŚMIERCI

społeczna bezsilność

AUTOR

i osłabienie
instynktu życia

SAMOOBRONA / 155

154 / CZĘŚĆ I

NUDA MIŁOŚCI

milion milionów milion milionów

KRÓLOWA MAAB

„a serce bije jedno”

NUDA ŚMIERCI

piaski pustyni

AUTOR

ryby złapane

KRÓLOWA MAAB

siędy owędy

AUTOR

recenzent pochwala umiar w tytule
łagodny fanatyzm

1

jedynym ratunkiem

NUDA ŚMIERCI

remis w Tokio

KRÓLOWA MAAB

pandemonium wojny

NUDA ŚMIERCI

wdowa po prezydencie
uśmiecha się łagodnie

tren utraconych milionów

AUTOR

manko w kiosku

NUDA ŚMIERCI

rozmowy na Kremlu

NUDA MIŁOŚCI

Coco Chanel

NUDA ŚMIERCI

worek na głowie

NUDA MIŁOŚCI

obojętność

AUTOR

która czym jest

NUDA MIŁOŚCI

na pewno istnieje związek

1 Na dołączonej do tomu płycie Kajzar „fanatyzm” dobitnie poprawia na „faszyzm”.

AUTOR

pomiędzy znaczkiem a

NUDA ŚMIERCI

ukrzyżowanym

KRÓLOWA MAAB

ta rozebrana znów wyszła
za oliwnego multi multi

AUTOR

obok ubolewanie
że twórcy stracili wiarę

KRÓLOWA MAAB

i dlatego są pesymistami ale ty

nie bój się skoro ci nic nie grozi

NUDA ŚMIERCI

czy zabić wystarcza

NUDA MIŁOŚCI

w imię w imię czego

NUDA ŚMIERCI

poświęcić

KRÓLOWA MAAB

namazać na pomazańca

AUTOR

tragedii
komedii

NUDA ŚMIERCI

przed czasem

AUTOR

przed końcem gry

NUDA MIŁOŚCI

chciałbyś przyspieszyć

NUDA ŚMIERCI

zniszczyć i unaocznić
polityczny wodewil

KRÓLOWA MAAB

krwawa farsa nie w porę

AUTOR

przedwczesna decyzja

SAMOOBRONA / 157

156 / CZĘŚĆ I

choć nigdy nie jest
ani za wcześnie ani za późno

NUDA ŚMIERCI

i nigdy i nigdy i nigdy

EXODUS

AUTOR

nie bój się
miłość jest
kocham
twoje najsłodsze ucho
zaklinam je ono jest moje
nikt nie będzie go kochał
tak bardzo tak bardzo jak ja

ono umrze ze mną
ono żyje ze mną
ono mnie słyszy
przecież mi dałeś swoje ucho

nie odbieraj mi go

jest moje na zawsze moje twoje ucho jest
morzem lasem ziemią zbożem
jakim tylko chcesz
twoje ucho jest pszenicą złotym
szumem jęczmienia srebrem
owsa jest fioletową burzą

błyskawicą która rozdziera zasłony

jest tajemnicą świątyni świętem
ukrzyżowania szklaną kulą czarnymi
wiśniami szronem pożądania lalką
w piasku fotografią rodziców
sierścią zająca całością

pełnią księżyca

litością która wszystko
ogarnia startem i lądowaniem

tym co mówione

i co myślane
co umrzeć musi
a żyje jeszcze
jest ciągłą przemianą
i zrozumieniem
i wybaczeniem
to wszystko dziecinne
wszystko niewinne
to twarzą w twarz

NUDA ŚMIERCI

pamiętasz

NUDA MIŁOŚCI

rzeczywiste smaki
waniliowe lody syrop

NUDA ŚMIERCI

i igły które łączyły
zbrodniarza z ofiarą
garbusy

KRÓLOWA MAAB

żółta lemoniada zamykana na

kapsle

NUDA ŚMIERCI

pamiętasz nie było końca
ani początku

NUDA MIŁOŚCI

wszystko
wszystko naraz
i obok siebie

AUTOR

bez pychy
spełniał

wspominał będzie
w nowej przestrzeni
w pokorze w ciszy

słowa czyste
spełniał
na pamiątkę

158 / CZĘŚĆ I

i w czasie nowym
będzie czytał
i mówił będzie

święte święte

nasze
zwierzęco‑ludzkie
skazane wolne

wspominał będzie

poznawał

wybaczał

NUDA MIŁOŚCI

nie śpij i nie śpij

1974–1975

WŁOSY BŁAZNA

Sztuki te są

1

zapisem działań które zdarzały się (były gra‑

ne) trwały chwilę i już nigdy nie wrócą nie powtórzą się

i projektują te zdarzenia które będą się według tych wzo‑
rów powtarzać w przyszłości a teraz można je czytać gło‑

śno lub cicho dramatyzować wyobrażać sobie projekto‑
wać na każdym dowolnym kawałku sceny nawet na wła‑

snym ciele za kurtynami powiek i warg na powierzchni
skóry. Wszystko co tu opisałem czy zapisałem zdarzyło
się naprawdę i było pomyślane i powiedziane naprawdę.

Wiatr toczył mnie w dół ulicy po której chodziłeś już nie

kocham cię już mi jest dobrze i już mi jest obojętne pa‑
trzę na innych w oknie trzy postacie dwóch chłopaków
jedna dziewczyna wiatr rozwiał im włosy opowiadają
o ostatniej przygodzie jaka ich spotkała wszyscy są do‑
brzy są aktorami przychodzą tu po przedstawieniu scho‑
dzą ze sceny prosto tutaj a ja ci mówię że byłaś wspa‑
niała fascynująca ten krzyk i ta siła fascynująca pełnia
obłędu która zamienia się w arię w popis następnym
razem wskażesz już na pewno to co najważniejsze napi‑
szę komedię nic o wnętrzu wszystko na zewnątrz w ru‑
chu w akcji wchodzi mąż ona go nie spostrzega jest noc

1 W wersji ze Sztuk teatralnych 1972–1982 (Wrocław 1984), tekst otwierają słowa „Sztuka ta jest”. W tym miej-

scu idę za wersją z tomu Z powierzchni… Szkice o teatrze (Warszawa 1984) i za maszynopisem publikacji,
w którym najprawdopodobniej sam Kajzar wprowadził odręczną korektę, zmieniając „Sztuka ta jest” na

„Sztuki te są”.

Widokówka