Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

MODELE USTROJOWE PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

AUTOR: Krzysztof Niemczyk

I.

System rządów – określa strukturę organizacyjną najwyższych

organów władzy państwowej oraz zachodzące między nimi relacje

II.

Ogólna klasyfikacja systemów rządów:

- system parlamentarny

- system prezydencki

- system mieszany

III.

Szczegółowa charakterystyka systemów:

1. System parlamentarny (parlamentaryzm)

a) cechy systemu parlamentarnego:

–

istota systemu zawiera się w kształcie relacji parlamentu i
rządu; głowa państwa jest niejako w ich cieniu

–

występuje zasada współistnienia, współpracy i
współzależności: parlament oddziałuje na władzę wykonawczą,
ponieważ rząd może funkcjonować tylko wtedy, gdy uzyska
wotum zaufania parlamentu; z drugiej strony, rząd ma prawo
uczestniczenia w działalności ustawodawczej parlamentu
poprzez udział w jego obradach; może także zgłaszać projekty
ustawodawcze

b) kompetencje poszczególnych organów władzy

wykonawczej i ustawodawczej:

Głowa państwa:

–

głównie funkcje reprezentacyjne, uczestnictwo w formalnych
procedurach, takich jak zarządzanie wyborów;

- 1 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

nie ponosi odpowiedzialności politycznej – czyni to szef rządu
lub odpowiedni minister poprzez instytucję kontrasygnaty
(podpis pod wydawanymi przez głowę państwa aktami
prawnymi – w Polsce przysługuje wyłącznie premierowi)

–

powołuje szefa rządu i na jego wniosek ministrów

–

prawo weta (możliwość odrzucenia przez parlament – w Polsce
większością 3/5)

–

prawo do inicjatywy ustawodawczej

–

możliwość rozwiązania parlamentu (w ściśle określonych
przypadkach zapisanych w konstytucji – np. w polskiej
Konstytucji, rozdz. X, art. 225 „Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od
dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie
zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu,
Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić
skrócenie kadencji Sejmu.”, czy Rozdz. VI, Art. 155,ust.2, „ W
razie nieudzielania wotum zaufania w trybie określonym w
ust.1, Prezydent Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i
zarządza wybory”

Władza ustawodawcza(parlament):

–

należy do parlamentu

–

oddziałuje bezpośrednio na władze wykonawczą (egzekutywę)
(w Polsce poprzez takie instrumenty jak wotum zaufania i
wotum nieufności, a także zapytania, interpelacje oraz pytania
poselskie)

–

rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem,
może funkcjonować tylko wówczas, gdy posiada odpowiednia
większość parlamentarną

–

możliwość bieżących debat nad polityką rządu, powoływanie
komisji poselskich do zbadania działań rządu budzących
wątpliwości

- 2 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Władza wykonawcza

–

występuje dualizm władzy wykonawczej – sprawują ją głowa
państwa i rząd (gabinet)

–

odpowiedzialność rządu przed parlamentem (patrz wyżej)

–

prawo do inicjatywy ustawodawczej

–

rząd może się zwrócić do głowy państwa z wnioskiem o
rozwiązanie parlamentu i natychmiastowe zarządzenie
przedterminowych wyborów

c) warianty systemu parlamentarnego:

–

system parlamentarno- gabinetowy

–

system gabinetowo – parlamentarny

–

system kanclerski

–

parlamentarno- komitetowy

SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

–

przewaga parlamentu nad rządem (parlament ingeruje w
bieżącą politykę rządu)

–

występowanie w demokracjach charakteryzujących się dużą
ilością partii politycznych, z proporcjonalną bądź mieszaną
ordynacją wyborczą

–

tworzeniu rządu wiąże się zazwyczaj z koniecznością
powstania koalicji partii; jest to sytuacja, która sprzyja
podatności na kryzysy w przypadku częstych zmian koalicji
partyjnych

–

występowanie: Włochy, kraje skandynawskie, Belgia, Holandia,
Irlandia, Hiszpania

- 3 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

SYSTEM GABINETOWO- PARLAMENTARNY

–

przewaga rządu nad parlamentem

–

występuje w państwach o systemie dwupartyjnym, opartym na
ordynacji większościowej, gdzie jedna partia w wyniku
wyborów zdobywa bezwzględną większość w parlamencie i
samodzielnie obejmuje władzę

–

parlament nie odgrywa większej roli politycznej, bowiem z
reguły każda z ustaw proponowanych przez rząd zostaje
uchwalona

–

bardzo silna pozycja premiera

–

występowanie: Wielka Brytania

SYSTEM KANCLERSKI

–

bardzo silna pozycja szefa rządu z racji istnienia tzw.
konstruktywnego wotum nieufności (we wniosku o odwołanie
kanclerza parlament musi jednocześnie powołać nowego
kanclerza)

–

zwierzchnicze i kierownicze kompetencje kanclerza wobec
pozostałych członków rządu

–

dominująca pozycja kanclerza, powołuje ministrów, a
prezydent jedynie formalnie nominuje

–

indywidualna odpowiedzialność ministrów przed kanclerzem

–

za politykę rządu odpowiada jednoosobowo kanclerz

–

decyzje kanclerza nie muszą być zatwierdzane przez
parlament

- 4 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

kanclerz może zażądać od parlamentu uchwalenia wotum
zaufania; w przypadku jego nieuchwalenia, prezydent na
wniosek kanclerza rozwiązuje parlament

–

występowanie: Austria i Niemcy

SYSTEM PARLAMENTARNO- KOMITETOWY

(forma konwentów lub forma rządów zgromadzenia)

–

brak trójpodziału władz, zasada jednolitości władzy
państwowej

–

połączenie demokracji przedstawicielskiej z bezpośrednią

–

całość władzy należy do parlamentu, który powołuje pozostałe
organy, określa ich kompetencje oraz sprawuje nad nimi
kontrolę

–

rząd jest wybierany przez parlament w sposób bezpośredni-
jest on komitetem wykonawczym parlamentu

–

rząd ma ograniczone uprawnienia ze względu na autonomię
gmin i kantonów

–

system kooperacji partii politycznych, po zakończeniu
wyborów przy formowaniu rządu następuje zgodna współpraca
partii

–

obecnie występuje tylko w Szwajcarii

2. System prezydencki (prezydencjalizm) :

–

separacja władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej:
legislatywa ma całkowitą autonomię w zakresie stanowienia
prawa, natomiast pozbawiona jest uprawnień wykonawczych
(poza uchwalaniem budżetu); prezydent posiada całkowitą
władzę wykonawczą, jednak nie ma narzędzi ustawodawczych

- 5 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

polityczna nieodpowiedzialność uosabianej jednoosobowo
przez prezydenta władzy wykonawczej przed parlamentem;
tylko konstytucyjna odpowiedzialność

–

prezydent jednocześnie głową państwa i szefem rządu

–

odpowiedzialność ministrów przed prezydentem, tylko on
może ich odwołać, a więc całkowita kontrola rządu należy
do prezydenta

–

rząd funkcjonuje niezależnie od większości parlamentarnej

–

zasada wzajemnej niezależności w działaniu organów: ani
prezydent ani rząd nie mogą skrócić kadencji parlamentu ani
go rozwiązać

–

występowanie: Stany Zjednoczone, Argentyna, Peru, Chile

3. System mieszany(połączenie elementów systemu

parlamentarnego i prezydenckiego):

–

dualizm władzy wykonawczej (prezydent i rząd), jednak to
prezydent ma większą władzę

–

przewaga egzekutywy nad legislatywa

–

polityczna odpowiedzialność rządu przed parlamentem

–

prezydent posiada inicjatywę ustawodawczą

–

brak odpowiedzialności politycznej prezydenta (kontrasygnata)

–

prezydent ma prawo rozwiązania parlamentu

–

parlament może uchwalić wobec rządu i ministrów wotum
nieufności

–

występowanie: Francja

- 6 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

FUNKCJONOWANIE POSZCZEGÓLNYCH SYSTEMÓW USTROJOWYCH

NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH PAŃSTW DEMOKRATYCZNYCH

SYSTEM PARLAMENTARNO- GABINETOWY

REPUBLIKA WŁOSKA

Ustrój polityczny Włoch określono w konstytucji z 1947 roku jako republikę
parlamentarną, państwo unitarne o rozwiniętej autonomii lokalnej i
administracyjnej decentralizacji. Cechą charakterystyczna republiki jest
nadrzędna rola parlamentu w stosunku do rządu sprawującego władze
wykonawczą.

Głową państwa jest prezydent wybierany na 7 lat przez wspólne
posiedzenie obu izb parlamentu przy udziale przedstawicieli rad
regionalnych. Członkowie zgromadzenia (w liczbie 1003) wybierającego
głowę państwa nazwani są Wielkimi Elektorami. Kandydatem na
prezydenta może zostać każdy obywatel włoski, który ukończył 50 lat i nie
jest pozbawiony praw politycznych. Zostaje wybrany ten, który otrzymał w
trzech pierwszych turach głosowania 2/3 głosów elektorów. Po trzeciej
turze do wyłonienia prezydenta potrzebna jest tylko większość
bezwzględna (absolutna). Prezydent Włoch ma typowe kompetencje głowy
państwa w systemie parlamentarnym. Zgodnie z konstytucją:

–

mianuje osoby na określone stanowiska państwowe,

–

powołuje sędziów,

–

przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych,

–

ratyfikuje umowy międzynarodowe,

–

posiada prawo łaski

–

jest zwierzchnikiem sił zbrojnych.

- 7 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Do uprawnień prezydenta wobec parlamentu należą m.in.:

–

kierowanie orędzia do parlamentu

–

wyznaczenie wyborów parlamentarnych i zwoływanie izb na
pierwsze posiedzenie

–

sankcjonowanie rządowych inicjatyw ustawodawczych,

–

promulgowanie ustaw,

–

przedterminowe rozwiązanie parlamentu po wysłuchaniu opinii
przewodniczących obu izb.

Prezydent również wydaje dekrety z mocą ustawy, wyznacza termin
referendum, w przypadkach przewidzianych konstytucją, powołuje
premiera i na jego wniosek ministrów, a także odgrywa znaczącą rolę przy
formowaniu rządu. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej,
podlega jednak odpowiedzialności prawnej, jeżeli dopuści się zdrady stanu
lub pogwałcenia konstytucji. Może być postawiony w stan oskarżenia przed
parlamentem, a skargę rozpatruje Trybunał Konstytucyjny.

Parlament Republiki Włoskiej składa się z Izby Deputowanych i Senatu
wybieranych w głosowaniu powszechnym. Czynne prawo wyborcze w
wyborach do izby niższej mają obywatele po ukończeniu 18 lat, a bierne
po ukończeniu 25 lat życia, natomiast do izby wyższej czynne prawo
wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 25 lat, a bierne po
ukończeniu 40 lat. Wybory przeprowadza się na podstawie
proporcjonalnego systemu wyborczego.

W Izbie Deputowanych zasiada 630 deputowanych wybieranych na 5 lat, a
w Senacie, również o kadencji pięcioletniej 315 senatorów. Układ sił
politycznych w Senacie i Izbie Deputowanych jest zwykle podobny. W obu
izbach parlamentarzyści są zorganizowani we frakcjach parlamentarnych.
Minimum do utworzenia frakcji w niższej izbie wynosi 20 deputowanych, a
w wyższej 10 senatorów. Poza tym w każdej izbie działają stałe komisje na
podstawie kryterium branżowego. W posiedzeniach Senatu na pełnych
prawach mogą uczestniczyć również wszyscy byli prezydenci republiki.

- 8 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Obie izby parlamentu włoskiego urzeczywistniają funkcję ustawodawczą,
zatwierdzają przedstawiony przez rząd budżet oraz sprawozdanie o
wydatkach, ogłaszają stan wojny, upoważniają prezydenta republiki do
ratyfikacji umów międzynarodowych i do wydawania aktów o amnestii i
prawie łaski. Mają ponadto prawo do kontroli nad działalnością rządu i
administracji. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje również
pojedynczym parlamentarzystom, radom regionalnym, grupom wyborców
liczących nie mniej niż 50 000 osób oraz rządowi. Podstawowym zadaniem
parlamentu jest uchwalanie ustaw. Projekt ustawy musi być przyjęty w
identycznym brzmieniu przez obie izby. Jeżeli między izbami dochodzi do
sprzeczności, powołuje się komisje wspólną, która ma doprowadzić do
uzgodnienia stanowisk. Na podstawie decyzji przewodniczącego Izby
możliwe jest uchwalenie ustawy przez komisję stałą parlamentu z
pominięciem obrad plenarnych.

Rząd republiki włoskiej oficjalnie nazywa się Radą Ministrów. W jego skład
wchodzą:

–

Przewodniczący Rady Ministrów (premier)

–

Zastępcy premiera

–

Ministrowie kierujący poszczególnymi resortami

–

Ministrowie bez teki.

Do zasadniczych funkcji rządu należą:

–

Kierowanie polityką państwa

–

Udział w ustawodawstwie

–

Koordynowanie działalności resortów oraz innych organów
administracji państwowej

–

Zabezpieczenie porządku publicznego.

Prezydent w porozumieniu z większością parlamentarną mianuje premiera,
a na jego wniosek pozostałych ministrów. Tak utworzony rząd musi
uzyskać wotum zaufania w obu izbach. Utrata zaufania jednej z izb

- 9 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

powoduje podanie się rządu do dymisji. Za swoją działalność ponosi on
odpowiedzialność przed obiema izbami parlamentu.

Władza sądownicza należy do niezależnych sądów. Na jej czele stoi
Najwyższy Sąd Kasacyjny. System sądownictwa uzupełniają sądy
apelacyjne, okręgowe i sędziowie pokoju. Organem sądownictwa
konstytucyjnego jest Trybunał Konstytucyjny. Składa się on z 15 sędziów
mianowanych po 1/3 przez prezydenta, parlament Włoszech najwyższe
organy sądownictwa powszechnego i administracyjnego. Kadencja
Trybunału Konstytucyjnego wynosi 9 lat. Trybunał :

–

orzeka Włoszech zgodności ustaw z konstytucją

–

dopuszczalności referendum

–

rozstrzyga konflikty kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi
organami państwa

–

orzeka o odpowiedzialności prezydenta za zdradę stanu lub
pogwałcenie konstytucji

Konstytucja przewiduje formy demokracji bezpośredniej:

–

referendum

–

ludowa inicjatywę ustawodawczą ( wniosek 50 tysięcy wyborców)

–

weto ludowe- głosowanie nad odrzuceniem obowiązującej ustawy
( wniosek 500 tys. wyborców).

Włochy mają bardzo rozwiniętą autonomię lokalną. Kraj podzielony jest na
20 regionów autonomicznych( w tym 5 autonomicznych o specjalnym
statusie). Każdy z nich ma własne organy prawodawcze- rady regionalne
oraz organy wykonawcze- komitety wykonawcze. Komitety są powołane
przez rady regionalne i są przed nimi odpowiedzialne.

We Włoszech istnieje system wielopartyjny, będący następstwem
podziałów ideologicznych, sprzeczności społecznych, ordynacji wyborczej
opartej na systemie proporcjonalnym oraz specyfice społeczeństwa
włoskiego. Włoski system partyjny charakteryzuje się trwałymi
strukturami. Można by go przedstawić modelowo jako dwubiegowy układ

- 10 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

sił. Największą i pozostającą nieustannie partią, zdobywającą w kolejnych
wyborach od ponad dwudziestu do czterdziestu procent głosów jest
Chrześcijańska Demokracja. Na drugim miejscu pod względem sił
politycznych plasują się komuniści, zdobywający od kilku do kilkunastu
procent głosów mniej. Zarówno rządząca chadecja jak i socjaliści nie są w
stanie samodzielnie utworzyć rządu, co blokuje demokrację włoską i jest
powodem niskiej sprawności instytucji politycznych w tym kraju. Ani rząd
ani parlament nie mogą w tym systemie w pełni skutecznie.

SYSTEM GABINETOWO- PARLAMENTARNY

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII

I IRLANDII PÓŁNOCNEJ

Dziedziczna monarchia o systemie parlamentarno-gabinetowym, państwo
unitarne. Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej; podstawy ustroju i
zasady działania władz państw. regulują normy prawa pisanego (akty
parlamentu), zwyczajowe prawo konstytucyjne oraz tzw. konwenanse
konstytucyjne (stanowią powszechnie uznany sposób zachowania się
władz w określonych sytuacjach); do podstawowych aktów prawa pisanego
należą: Wielka Karta Swobód z 1215, Deklaracja praw (Bill of Rights) z
1689, Akt o sukcesji (Act of Settlement) z 1701, ustawy o parlamencie z
1911 i 1949, ustawy o ministrach Korony z 1937, 1964 i 1975; zwyczajowe
prawo konstytucyjne jest częścią powszechnego prawa zwyczajowego
common law (anglosaskie prawo).

Głową państwa jest dziedziczny monarcha, który jest też głową Kościoła
anglikańskiego, Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji i niektórych państw
wchodzących w skład brytyjskiej Wspólnoty Narodów, jest nietykalny(brak
odpowiedzialności zarówno politycznej jak i konstytucyjnej), a za jego
działania odpowiadają ministrowie(kontrasygnata).

Formalnie jest szefem władzy wykonawczej i do niego należą kompetencje
nie zastrzeżone dla parlamentu lub sądów; do tzw. prerogatyw królewskich
zalicza się m.in.: prawo rozwiązania parlamentu, powoływanie i
odwoływanie premiera i członków rządu, sankcjonowanie ustaw,
nadawanie tytułów szlacheckich, prawo łaski, ratyfikowanie umów
międzynarodowych. Faktycznie monarcha pełni głównie funkcje
reprezentacyjne.

- 11 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu,
złożonego z Izby Lordów i Izby Gmin.

Izba Lordów — wyższa izba parlamentu, nie jest organem kadencyjnym.; w
jej skład wchodzą członkowie arystokracji brytyjskiej: parowie dziedziczni
(stanowią większość Izby) i mianowani dożywotnio (od 1958) oraz parowie
duchowni (biskupi Kościoła anglik.) i parowie prawa; do kompetencji Izby
należą jedynie uprawnienia sądowe i bardzo ograniczone ustawodawcze.

Izba Gmin — niższa izba parlamentu (właściwe ciało ustawodawcze) liczy
659 (od 1997) posłów, pochodzących z wyborów bezpośrednich i
powszechnych; posłowie są wybierani w okręgach 1-mandatowych, wg
systemu większościowego; organizacja i zasady działania Izby są
dostosowane do systemu 2-partyjnego i podziału na rządzącą większość i
opozycję; czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat,
bierne — 21 lat; Izba nie ma określonej kadencji, jest wybierana na okres
nie dłuższy niż 5 lat; obraduje na sesjach (1 sesja w roku, trwająca ok. 9
mies.); jej pracami kieruje spiker; organami wewnętrznymi są: Komisja
Całej Izby, komisje stałe, komisje nadzwyczajne stałe i doraźne,
wyspecjalizowane komisje problemowe; do kompetencji Izby należy:
uchwalanie ustaw, budżetu, kontrola działalności rządu.

Władza wykonawcza należy do monarchy i rządu, który tworzy lider
zwycięskiej partii(premier). Rząd liczy około 100, w jego skład wchodzą
ministrowie, ministrowie niższej rangi, ministrowie stanu, podsekretarze
stanu, sekretarze parlamentarni.

Premier, ministrowie resortów gospodarczych, Kanclerz Skarbu, Lord
Kanclerz, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci(przewodniczący frakcji rządowej w
Izbie Lordów), minister spraw wewnętrznych oraz minister spraw
zagranicznych tworzą Gabinet, który stanowi ścisłe kierownictwo
polityczne.

Funkcje Gabinetu:

–

określa podstawowe kierunki polityki państwa

–

sprawuje kontrolę nad administracją

–

prowadzi politykę zagraniczną

- 12 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

koordynuje pracę poszczególnych ministrów

Premier steruje oraz określa tryb pracy Gabinetu, ponadto mianuje
urzędników na najwyższe stanowiska państwowe, kościelne i gospodarcze,
a także dokonuje samodzielnych zmian w rządzie. Jest najważniejszym
doradcą monarchy i na wniosek premiera monarcha może rozwiązać
parlament.

Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną i konstytucyjną przed Izbą Gmin.
W razie utraty zaufania Izby Gmin, rząd podaje się do dymisji albo zwraca
się z prośbą o rozwiązanie Izby Gmin.

Wymiar sprawiedliwości należy do sądów, których struktura jest
złożona i zróżnicowana; nacz. organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy;
instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, działająca przez lordów prawa jako
Najwyższy Sąd Apelacyjny; lordowie prawa są faktycznie sędziami Sądu
Najwyższego, mianowanymi przez króla dożywotnio.

W sprawach administracji, wymiaru sprawiedliwości, ochrony zdrowia,
oświaty obowiązuje w znacznej mierze odrębne ustawodawstwo dla Anglii
(z Walią) oraz Szkocji; administracyjnie Anglia i Walia dzielą się na
hrabstwa, Szkocja — na regiony, Irlandia Pn. — na dystrykty; organami
uchwałodawczymi samorządu lokalnego są rady, pochodzące z wyborów
powszechnych.

SYSTEM PARLAMENTARNO- KOMITETOWY

KONFEDERACJA SZWAJCARSKA

Szwajcaria jest republiką federalną, w której skład wchodzą 26 kantony.
Obecna Konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej obowiązuje od 1 stycznia
2000 roku. Cechą charakterystyczną jest nietypowy układ naczelnych
władz państwa i różne formy demokracji bezpośredniej. Szwajcaria nie ma
instytucji głowy państwa; funkcje reprezentacyjne pełni wybierany na 1
rok przewodniczący Rady Federalnej (rządu), noszący tytuł prezydenta
Konfederacji Szwajcarskiej.

Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament.

- 13 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Zgromadzenie Federalne złożone z:

–

Rady Narodu (izba niższa) o kadencji 4-letniej, liczącej 200
deputowanych, wybieranych w wyborach powszechnych i
proporcjonalnych (liczba reprezentantów poszczególnych
kantonów jest zależna od liczby mieszkańców);

–

Rady Kantonów (izba wyższa), liczącej 46 członków,
wybieranych na okres od 1 do 4 lat (zależnie od kantonu)
przez zgromadzenia ustawodawcze kantonów;

Do uprawnień parlamentu należy ustawodawstwo, uchwalanie budżetu
państwa, wybór innych organów federalnych- przede wszystkim Rady
Federalnej i jej przewodniczącego(prezydenta), Sądu Związkowego, szefa
armii federalnej, ratyfikacja umów międzynarodowych.

Władzę wykonawczą sprawuje Rada Federalna (rząd), przewodniczy jej
prezydent; składa się z 7 członków wybieranych przez parlament na 4-
letnią kadencję. W składzie rządu powinny być reprezentowane wszystkie
wspólnoty językowe; członkowie powinni pochodzić z różnych kantonów;
od 1959 w skład Rady wchodzą stale przedstawiciele 4 największych partii
politycznych. Każdemu członkowi Rady podlega jedno z 7 ministerstw
(departamentów), co roku jeden z nich jest wybierany na prezydenta, a
inny — na wiceprezydenta Konfederacji. Rząd jest konstytucyjnie
podporządkowany parlamentowi, którego jest komitetem wykonawczym;
ani rząd ani jego członkowie nie odpowiadają politycznie, nie można
odwołać członka rządu przed upływem kadencji.

Władza sądownicza skupia się w Trybunale Federalnym, który jest
najwyższą instancją sądową w dziedzinie prawa cywilnego, karnego i
administracyjnego. Skład Trybunału (39 sędziów) wybierany jest przez
Zgromadzenie Federalne na okres 6 lat.

Poszczególne kantony mają własne konstytucje, organy władzy

ustawodawczej; w zakresie stosunków między federacją a kantonami
główną zasadą jest, że wszystkie kompetencje nie przyznane wyraźnie
związkowi należą do kantonów.

- 14 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Ważną instytucją demokracji bezpośredniej jest referendum; może ono
być zarządzane jako ogólnonarodowe — na szczeblu federacji, jak i
poszczególnych kantonów, jest obligatoryjne w sprawie zmiany
konstytucji; na żądanie obywateli (weto ludowe) może być zarządzone
referendum ustawodawcze, tzw. Weryfikacyjne. Obywatele mogą również
wystąpić z projektami aktów prawnych (inicjatywa ludowa). W kilku
kantonach jest znana szczególna postać demokracji bezpośredniej —
zgromadzenia ludowego, tj. zebrania wszystkich wyborców w celu podjęcia
uchwały.

SYSTEM KANCLERSKI

Republika Federalnych Niemiec

Niemcy są państwem federalnym. Składają się 16 krajów, które dysponują
własnymi konstytucjami, parlamentami i rządami. Parlamenty krajowe
powołują premierów i ministrów, ponoszą oni odpowiedzialność polityczną
przed parlamentem.

Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany przez
Zgromadzenie Federalne na 5-letnią kadencję. Jest on symbolem państwa,
pełni rolę bezstronnego i apolitycznego arbitra (w momencie wyboru
prezydent zawiesza lub rezygnuje z członkostwa w partii), reprezentuje
państwo na zewnątrz i zawiera umowy z innymi państwami. Do
najistotniejszych zadań prezydenta należy wskazanie kandydata na
kanclerza, mianowanie go i odwołanie. Przysługuje mu prawo
rozwiązania Parlamentu Federalnego, w momencie gdy nie wybrał on
kanclerza lub nie udzielił mu wotum zaufania. O słabej ograniczonej
pozycji prezydenta świadczy fakt, że większość czynności wykonuje on na
wniosek rządu, wszystkie akty prawne (z wyłączeniem mianowania i
odwołania kanclerza) wymagają kontrasygnaty kanclerza czy
odpowiedniego ministra, nie ponosi on więc odpowiedzialności politycznej,
jedynie konstytucyjną za umyślne naruszenie Ustawy Zasadniczej lub
Federalnej (związkowej).

Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Federalnego, które
składa się z dwóch izb:

- 15 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

Parlament Federalny (Bundestag): 656 deputowanych, 4-letnia

kadencja, połowa mandatów wybieranych jest w okręgach
jednomandatowych wg systemu większości względnej, a połowa
rozdzielana jest na szczeblu poszczególnych krajów wg systemu
proporcjonalnego ( wyborca ma dwa głosy: jeden oddaje na
kandydata z listy imiennej znajdującej się w okręgu, a drugi na listę
partyjną w kraju)

–

Rada Federalna (Bundesrat): 68 delegatów mianowanych i

odwoływanych przez rządy krajów, liczba głosów przysługujących
danemu krajowi w Radzie jest zależna od liczny ludności tego kraju,
głosy delegatów z jednego kraju muszą być jednomyślne, delegaci
posiadają mandat imperatywny (wiążą ich instrukcje ich rządów);
zmiana składu delegatów z danego kraju występuje zwykle po
wyborach do parlamentów krajowych

Inicjatywę ustawodawczą posiadają: Parlament Federalny, Rada Federalna
i rząd. Budżet państwa uchwala Parlament Federalny.

Proces legislacyjny: Parlament Federalny przekazuje uchwalony przez
siebie projekt ustawy do Rady Federalnej, która posiada prawo weta. W
przypadku sprzeciwu Rady Federalnej, zostaje powołana komisja
mediacyjna, która opracowuje kompromis i przedkłada obu izbom do
zatwierdzenia. Następnie projekt otrzymuje prezydent, który podpisuje go
kontrasygnatą kanclerza i odpowiedniego ministra. Prezydent nie
posiada weta, może tylko zwrócić się o zbadanie zgodności ustawy z
Konstytucją.

Parlament posiada funkcje kontrolne wobec rządu, m.in. prawo do żądania
informacji oraz powoływanie komisji stałych i komisji śledczych.

Parlament może być rozwiązany przez prezydenta w określonych
okolicznościach (patrz wyżej).

Władza wykonawcza należy do rządu, w którego skład wchodzą:

–

kanclerz federalny

–

wicekanclerz

–

ministrowie federalni (stojący na czele resortów)

- 16 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

ministrowie bez teki

Tryb wyboru kanclerza:

Wybierany jest przez Parlament albo z inicjatywy prezydenta albo
Bundestagu.

Wybór z inicjatywy prezydenta opierany jest na podstawie ustaleń partii
tworzących koalicję rządzącą i dysponującą bezwzględną większością
miejsc w Bundestagu. W razie nieuzyskania takiej większości prawo
przedstawienia kandydatów przechodzi na Bundestag. Wówczas prawo do
przedstawiania kandydatów mają grupy parlamentarne liczące ponad ¼
ustawowej liczby deputowanych. Aby kandydat został kanclerzem musi
osiągnąć bezwzględną większość głosów. W wypadku, gdy żaden z
kandydatów nie osiągnie tej większości, przeprowadza się jeszcze jedno
głosowanie, wówczas aby zostać kanclerzem wystarczy osiągnąć zwykła
większość głosów. Jednak, jeśli liczba głosujących nie przekroczyła 50%
wówczas prezydent w ciągu 7 dni podejmuje decyzje o powołaniu
kanclerza mniejszościowego lub rozwiązaniu Bundestagu.

Do podstawowych funkcji kanclerza należy kierowanie, określanie polityki i
struktury oraz reprezentowanie rządu na zewnątrz.

Rząd posiada prawo do inicjatywy ustawodawczej, a także weto
ustawodawcze. Nadzoruje wykonywanie ustaw federalnych przez kraje
związkowe.

Odpowiedzialność polityczna rządu dotyczy tylko kanclerza. Nie ma
wotum nieufności dla poszczególnych ministrów. Parlament odwołuje
kanclerza po udzieleniu mu konstruktywnego wotum nieufności
(równocześnie musi dokonać wyboru nowego kanclerza bezwzględną
większością głosów ogólnej liczny deputowanych).

Władza sądownicza: rozproszenie sądownictwa federalnego; najwyższe
instancje sądowe:

–

Federalny Trybunał Gospodarczy

–

Trybunał Federalny Konstytucyjny

- 17 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

–

Trybunał Federalny

–

Federalny Sąd Administracyjny

–

Federalny Trybunał Finansowy

–

Federalny Sąd dla Spraw Pracy

–

Federalny Sąd dla Spraw Socjalnych

SYSTEM PREZYDENCKI

STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI PÓŁNOCNEJ

Dokumentem określającym pozycję poszczególnych instytucji ustroju
politycznego Stanów Zjednoczonych jest Konstytucja, uchwalona w 1787
roku. Stany Zjednoczone są federacją obejmującą 50 stanów i 1 dystrykt
federalny (stołeczny – Dystrykt Kolumbia).

Kongres, Prezydent i Sąd Najwyższy, reprezentując kolejno władzę
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, sprawują swoje funkcje w
sposób niezależny. Ich funkcjonowanie oparte jest na zasadzie „checks
and balances”- gry równoważących się sił i instytucji, regulującej
stosunki między poszczególnymi organami władz, uniemożliwiająca
uzyskanie nadmiernej przewagi przez jedną z nich.

Separacja władzy ustawodawczej i wykonawczej opiera się na trzech
podstawowych zasadach:

1) niepołączalności stanowisk w Kongresie i administracji federalnej

2) brak odpowiedzialności politycznej prezydenta przed Kongresem

3) niemożliwości rozwiązania Kongresu przez prezydenta

Władza ustawodawcza należy do Kongresu, składającego się z dwóch
izb: Izby Reprezentantów i Senatu.

- 18 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Izba Reprezentantów, niższa izba Kongresu, liczy 435 członków,
wybieranych(w wyborach powszechnych wg ordynacji większościowej) na
dwa lata w 435 okręgach. Przewodniczącym Izby Reprezentantów jest
speaker.

Izbę wyższą (Senat) tworzy po dwóch przedstawicieli każdego stanu, ma
więc 100 członków, wybieranych w głosowaniu powszechnym na
sześcioletnią kadencję. Co dwa lata wymienia się w wyborach jedną trzecią
składu senatu. Przewodniczącym Senatu jest z urzędu wiceprezydent USA.

Dwie zasadnicze funkcje Kongresu:

–

funkcja legislacyjna: uchwalanie ustaw (prawo inicjatywy

ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom Kongresu), w tym
ustawy budżetowej

–

funkcja kontrolna : zatwierdzanie nominacji prezydenckich i

traktatów; Kongres posiada również impeachment – prawo do
postawienia w stan oskarżenia i skazania członków administracji
federalnej, w tym prezydenta, a także może zażądać od sekretarzy
federalnych wyjaśnienia różnych aspektów ich polityki

Wojnę wypowiedzieć może tylko Kongres, musi on także wyrazić zgodę na
wysłanie wojsk za granicę. Parlament nie może postawić wniosku
dotyczącego ustąpienia prezydenta, a także Prezydent nie może rozwiązać
parlamentu przed upływem kadencji.

Władza wykonawcza należy do prezydenta. Wybierany jest na 4-
letnią kadencję z możliwością jednokrotnej reelekcji. W amerykańskich
wyborach prezydenckich obowiązuje system pośredni. Wyborcy nie głosują
bezpośrednio na kandydatów, lecz na reprezentujących ich elektorów-
kolegium elektorskie. Każdy stan posiada tyle mandatów ile łącznie ma
przedstawicieli w Izbie Reprezentantów i Senacie. Ten kandydat, który w
danym stanie wygra wybory- nawet znikomą większością- otrzymuje
wszystkie przypadające dla tego stanu głosy elektorskie. System ten
powoduje, że czasami prezydentem zostaje ktoś, kto w głosowaniu
powszechnym zdobył w całym kraju mniej głosów niż jego rywal. Zdarzyło
się tak np. w w 2000 roku, gdy George W. Bush zdobył 271 głosów
elektorskich, a jego rywal Albert Gore 267 i przegrał, choć głosowało na
niego 540 tys. Amerykanów więcej niż na Busha.

- 19 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Prezydent jest równocześnie i głową państwa i szefem rządu, szefem
administracji federalnej i najwyższym dowódcą wojskowym. Kieruje
polityką zagraniczną państwa, zawiera umowy międzynarodowe.

Odpowiednikiem rządu w systemie amerykańskim jest administracja
federalna, ministrów –sekretarze, którzy powoływani są do pomocy
prezydentowi w realizacji władzy wykonawczej. Kandydatury sekretarzy i
najwyższych urzędników zatwierdza Senat. Ich decyzje są ważne mocą
władzy prezydenta, to przed nim są oni odpowiedzialni.

Prezydent musi zasięgnąć opinii Senatu w przypadku powoływania:

–

sędziów Sądu Najwyższego

–

wiceprezydenta

–

sekretarzy stanu

–

sędziów federalnych

Gabinet prezydencki składa się z szefów 11 departamentów i osób,
którym prezydent nadał rangę członków gabinetu.

Z racji tego, że nikt poza członkami Kongresu nie posiada inicjatywy
ustawodawczej, Prezydent w corocznym orędziu o stanie państwa
przedstawia projekty ustaw i zwraca się do Kongresu o ich uchwalenie.
Formalnie projekty te są zgłaszane przez kongresmanów lub senatorów
należących do partii, z której wywodzi się prezydent.

Władza sądownicza:

Najwyższym organem jest Sąd Najwyższy, niższej instancji – sądy
federalne. Poszczególne stany dysponują własnym sądownictwem:
stanowe sądy najwyższe. Sądownictwo stanowe obejmuje sprawy karne i
cywilne oraz materialne i procesowe.

Obok sądownictwa powszechnego występują sądy szczególne, m.in.
wojskowe, celne i podatkowe.

- 20 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

SYSTEM MIESZANY

REPUBLIKA FRANCUSKA

Republika o systemie parlamentarno-prezydenckim; konstytucja przyjęta
w referendum 1958 i zmieniona najpoważniej też w referendum 1962.

Francja dzieli się na 22 regiony oraz departamenty: 96 w metropolii i 4
departamenty zamorskie(Gujana Fr., Gwadelupa, Martynika, Reunion) o
tym samym statusie; istnieją też 4 terytoria zamorskie (Nowa Kaledonia,
Polinezja Fr., Wallis i Futuna, Francuskie Terytoria Południowe i
Antarktyczne), których organizacja uwzględnia ich własne interesy w
ramach republiki, oraz 2 tzw. wspólnoty terytorialne (Majotta oraz Saint-
Pierre i Miquelon).

Podział administracyjny obejmuje: regiony, departamenty, okręgi i gminy;
regiony są zarządzane przez przewodniczących rady regionalnej,
departamenty — przez prefektów, okręgi — przez podprefektów
mianowanych przez prezydenta, a gminy — przez merów pochodzących z
wyborów; w regionach i departamentach działają pochodzące z wyborów
rady, a w gminach — rady municypalne.

Głową państwa jest prezydent wybierany na 5 lat w wyborach
powszechnych; kandydata na prezydenta zgłasza co najmniej 500
obywateli piastujących mandat pochodzący z wyborów i członków Rady
Społeczno- Gospodarczej.

Prezydent ma szerokie uprawnienia: mianuje i odwołuje premiera, a na
jego wniosek — członków rządu, przewodniczy Radzie Ministrów, ma
prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalonych przez
parlament, może rozwiązać parlament, zarządza referendum (przyjęcie
projektu oznacza uchwalenie ustawy z wyłączeniem parlamentu), jest
szefem armii, zawiera i ratyfikuje umowy międzynarodowe, podejmuje
decyzje w sprawach obrony narodowej i polityki zagranicznej, kieruje
bezpośrednio pracami rządu. Posiada również prawo do inicjatywy
dotyczącej zmiany konstytucji. Prezydent posiada również uprawnienia
nadzwyczajne, w szczególnych przypadkach- gdy dana sytuacja stanowi
zagrożenie dla państwa, prezydent może np. ograniczyć prawa i wolności
obywateli.

- 21 -

Szukaj innych materiałów na:

a

www.wosnastoprocent.pl

Władzę ustawodawczą w sprawach ściśle w konstytucji określonych
sprawuje 2-izbowy parlament:

–

Zgromadzenie Narodowe- 577 deputowanych o kadencji 5-letniej,

wybierani w wyborach bezpośrednich w okręgach jednomanda-
towych, reprezentuje całość narodu

–

Senat - 321 senatorów ( w tym 13 przedstawicieli Francuzów

mieszkających poza granicami Republiki) o kadencji 9-letniej,
wybierani w wyborach pośrednich (co 3 lata następują wybory 1/3
liczby senatorów)- wyborcami są elektorzy skupieni w kolegiach
elektorskich, złożonych z deputowanych wybranych w danym
departamencie, członków lub delegatów rad municypalnych i regio-
nalnych

Władzę wykonawczą oprócz prezydenta pełni rząd z premierem na
czele.

Rząd określa i prowadzi ogólną politykę państwa, kieruje administracją i
armią, wydaje dekrety z mocą ustawy w sprawach nie zastrzeżonych dla
parlamentu, odpowiada politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym
(wotum nieufności- ale prezydent może nie wziąć pod uwagę uchwalonego
wniosku i może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe).

Do naczelnych organów państwowych należy też Rada Konstytucyjna,
która czuwa nad przebiegiem wyborów, referendum oraz kontroluje
zgodność ustaw i dekretów z konstytucją, składa się z 9 członków
powoływanych po 3 przez prezydenta i przewodniczących każdej z izb
parlamentu.

Sędziów powołuje Najwyższa Rada Sądownictwa, której członków mianuje
prezydent; sądownictwo powszechne wykonują Sąd Kasacyjny (najwyższa
instancja cywilna i karna), sądy apelacyjne, sądy wielkiej instancji i sądy
instancji; działają też sądy szczególne i adm. (trybunały adm. z Radą
Państwa na czele).

Wysoki Trybunał Sprawiedliwości sądzi prezydenta i ministrów.

- 22 -