USTROJE PANSTW ANTYCZNYCH :

97738173

1m2a3d4z5i6k

1. DESPOTIE WSCHODNIE - Egipt (Dolina Nilu) i Międzyrzecze (dorzecze Eufratu i Tygrysu) - na czele państwa król (faraon,lugal) , tron

dożywotni ,dziedziczny ; samowładztwo bez kontroli , król uważany za boga bądŻ wybrańca bożego , rządy centralistyczzne , do

monarchy należały wszelkie grunty (charakter patrymonialny); w obrębie władzy : sprawy wewnętrzne ( sprawiedliwość zarząd robotami

irygacyjnymi i wielkimi budowlami , administracja domeny i owiadczeń ludnooci ) i zewnętrzne ( agresja , obrona , wojna , pokój) ,

pomocnikami króla : Egipt - wezyrowie , Mezopotamia - nubandowie ; pisarze

2. PAŃSTWA - MIASTA :

A ) POLIS GRECKA - niewielki rozmiar wspólnot rodowo-plemiennych determinowany ukształtowaniem powierzchni , polis obejmowała

miasto i najbliższą okolicę , ewolucja od monarchii arystokratycznej do republiki oligarchicznej (demokratycznej - VI w pne reformy

Solona i Klejstenesa ) , demokracja ateńska tylko dla obywateli , prawa obywatelskie wykonywali tylko mężczyŻni , w obliczu

zagrożenia wewnętrznego bądŻ zewnętrznego dochodziło do jednoczenie polis (związki) , ich cechą : przelotnooa , okreolony cel ,

hegemonia jednej z polis , rozprzestrzenianie terytorialne na zasadzie kolonizacji , aparat państwowy :

- zgromadzenia ludowe (ekklezja) - zebrania kilka razy w miesiącu , uczestniczyć mógł każdy obywatel , prace w obecnooci najmniej

6 tyo. obywateli , sprawowali władzę ustawodawczą (wnioski,dyskusje,głosowania) , porządek dzienny okreolała bule , wybierało i

kontrolowało urzędników , przyjmowało posłów , decydowało o wojnie i pokoju , sąd skorupkowy ( ostracyzm) wydalenie z państwa

obywatela niebezpiecznego dla ustroju

- Wielka Rada ( bule ) - (rada w czasie monarchii - aeropag) - od Klejstenesa 500 członków (50 z każdej fylii terytorialnej) , głowa

państwa w czasie gdy ekklezje nie obradowały , dzieliła się na 10 zespołów , tzw. prytanów ( 1/10 roku w gmachu rządu ) , nadzór

nad urzędnikami , sprawy nie cierpiące zwłoki

- urzędnicy - wykonywali uchwały ekklezji i bule , ociole okreolone kompetencje , bezpłatni , wybieralni i odpowiedzialni przed

zgromadzeniem , funkcjonowali kolegialnie , roczna kadencja - następnie dożywotni członkowie aeropagu

- sąd ludowy (heliaia)- najwyższa instancja we wszelkich najważniejszych sprawach , 6 tyo. sędziów podzielonych na 10 zespołów w/g

rozpatrywanych spraw , wybierani na zgromadzeniu ludowym

B ) CIVITAS RZYMSKA - 2 okresy : monarchia i republika , na czele terytorium obejmującego miasto i okolicę stał król ( obok niego

senat i zgromadzenie ludowe ) , ekspansja terytorialna w formie militarnej bądŻ nierównych federacji z hegemonią Rzymu , ustrój

oparty na cenzusie majątkowym zawsze oligarchiczny ; aparat państwowy :

- zgromadzenia ludowe -złożone z obywateli , zbierały się w/g : kurii , centurii , tribus ( porządek rodowo-plemienny, oddziały wojskowe,

miejsce zamieszkania ) ostatecznie zgromadzenia patrycjuszowskie , plebejskie i mieszane ; uchwalanie ustaw (leges) , wybieranie

urzędników , wojna , odwołania od wyroków omierci ;

- senat - od czasów królewskich ciało doradcze , zasiadali dożywotnio byli wyżsi urzędnicy (konsulowie , pretorzy), liczba senatorów

od 300 do 900 (Cezar) , kompetencje senatu : zatwierdzanie ustaw , prawo auspicjów , zarząd skarbem państwa , reprezentacja państwa

na zewnątrz , zawarcie pokoju , polityka zagraniczna , wyznaczanie dyktatora w razie zagrożenia 1

- urzędy ( magistratus) - w/g zasad ateńskich , wybierani przez zgromadzenie ( dyktatorzy przez sanat) i przed nim odpowiedzialni ,

kadencja 1 rok , kolegialni , honorowy charakter urzędu (nakłady na staranie się jak i wykonywanie urzędu) , rekompensatą póŻniejsze

zarządzanie prowincją , podział urzędników na wyższych i niższych w/g zakresu władzy ; kompetencje : prawo wydawania edyktów ,

nakładanie kar (wyżsi - władza wojskowa , sądowa , wnioski ustawodawcze , zwoływanie zgromadzeń ) , urzędnicy najwyżsi to : konsul ,

pretor , cenzor , edyl , kwestor , trybun ludowy ( wybierany przez plebejuszy)

3. MONARCHIE HELLENISTYCZNE I CESARSTWO RZYMSKIE :

A ) MONARCHIE HELLENISTYCZNE - po omierci Aleksandra Macedońskiego (323 r pne) upadek jego imperium , po walkach między

dowódcami garnizonów grecko-macedońskich ( zwycięzcy ogłosili się władcami) stabilizowały się tzw. monarchie hellenistyczne :

Macedonia , Syria , Egipt ; hellenizm -symbioza kultury greckiej i blisko-wschodniej (drugi okres ekspansji Greków) , państwa o ustroju

monarchicznym , władca absolutny o godnooci boskiej , poddani otoczeni ochroną prawną , zainteresowania gospodarcze i kulturalne

państwa , hierarchiczna i zbiurokratyzowana organizacja państwa

B ) CESARSTWO RZYMSKIE - od 27 r pne - 476 r ne ( pryncypat - 284 dominat) , cesarstwo od czasów Oktawiana , rządy jednowładcy (prynceps,

dominus) traktowanego jako najwyższy organ państwa (z poszanowaniem półtysiącletniej tradycji ustrojowej), wybór cesarza zależał od

armii , której musiał bya ulubieńcem , elekcję zatwierdzał senat ,cesarz był pierwszym obywatelem wyrażającym wolę ludu , przejął

uprawnienia różnych urzędników ( władza o pochodzeniu magistaturalnym ) , pozycja tytularna , boski charakter władzy , zjednoczenie

w jednym ręku całej władzy owieckiej , duchowej , cywilnej i wojskowej , ograniczył władzę senatu ( jedynie wyznaczanie następcy ,

badanie działalnooci zmarłego cesarza) , w dominacie nowy organ doradczy tzw. Swięty Konsystorz - najwyżsi urzędnicy zarządzający

poszczególnymi resortami , skład fachowy , urzędnicy nosili miano komesów , zajmowali się także sądownictwem ; w pryncypacie

władza cesarska rozdzielona urzędnikom tzw. prefektom , którzy jako mandatariusze sprawowali władzę w imieniu cesarza , powoływani

w drodze nominacji cesarskiej , funkcjonowali do odwołania , odpowiedzialni przed cesarzem ; dominat oparł zarząd centralny państwa

na fachowcach , biurokratyzmie , centralizmie i hierarchii ; w pryncypacie zmiana charakteru armii z obywatelskiej na najemniczą

Dzieje Rzymu ogólnie można podzielić na kilka etapów:

Królestwo rzymskie – państwo rzymskiego do roku 509 p.n.e.

Republika rzymska – losy państwa rzymskiego w latach 509-27 p.n.e.

Cesarstwo rzymskie – historia imperium rzymskiego od 27 p.n.e. do 395 n.e.

Cesarstwo zachodniorzymskie od 395 roku do jego końca w 476.

Krótki zarys historii:

Królestwo rzymskie (753 p.n.e. - 509 p.n.e.)

Królestwo rzymskie (łac. Regnum Romanum) istaniło na terenie miasta Rzym oraz okolic od założenia miasta przez legendarnego Romulusa w753 p.n.e. do obalenia monarchii w 508 p.n.e. i wprowadzenia Republiki.

W tym okresie historycznym na tronie zasiadało siedmiu władców, jednakże jedynie 3 ostatnich jest uważanych za postacie w pełni historyczne. Okres monarchii i królestwa rzymskiego zakończył się wygnaniem z Rzymu ostatniego władcy, Tarkwiniusza Pysznego, przez powstańców pod wodzą Lucjusza Juniusza Brutusa. Brutus i Kollatyn objęli jako pierwsi urząd konsulów.

Republika rzymska (509 p.n.e.–27 p.n.e.)

Zaczęła się w momencie obalenia królestwa rzymskiego i wprowadzenia republiki (republika oznacza rzeczpospolitą). Władzę w państwie przejęli konsulowie, ich głównym zadaniem było prowadzenie bieżącej polityki państwa i dowodzenie armią. Miało to zapobiegać powrotowi jednowładztwa, konsulowie przejmowali władzę na okres roku. Wybór konsulów odbywał się na zgromadzeniu zwanym centurilnym, w skład którego wchodzili wszyscy obywatele. System ten jednak nie przetrwał długo, gdyż z czasem ilość obywateli zaczęła się znacznie zwiększać i zwoływanie Zgromadzenia Ludowego zaczęło być niemożliwe.

Na początkach I wieku p.n.e. w Rzymie zapanował chaos, rozgardiasz i korupcja. Co jakiś cas ktoś inny obwoływał się dyktatoram i przejmował władzę, dopiero rządy Juliusza Cezara ( 49 r. p.n.e. - 44 r. p.n.e.) wprowadził stałość i porządek, dodatkowo swymi licznymi zwycięstwami zyskał niemałą popularność, a dzięki łupom z podbojów mógł opłacić swoich "zwolenników". Był on ostatnim władcą Republiki rzymskiej, za czasów jego następcy, Oktawiana Augusta, Rzym stał się już cesarstwem.

Cesarstwo rzymskie

Cesarstwo rzymskie było już potężnym państwem obejmujące obszary basenu Morza Śródziemnego, powstało ono z przekształcenia republiki rzymskiej na powrót w system monarchiczny. Początkiem cesarstwa był rok 27 p.n.e., kiedy Gajusz Oktawiusz otrzymał od senatu tytuł augusta (wywyższony przez bogów), było to jednoznaczne potwierdzenie pozycji Oktawiana jako najważniejszej osoby w państwie.

Początkowo formą rządów cesarstwie był tzw. pryncypat - czyli formalnie zachowano poprzedni ustrój a cesarz utrzymywał najwyższą władzę, jendak z czasem, w wyniku reform Dioklecjana i Konstantyna nastała era dominatu ze znacznie mocniejszą pozycją cesarską.

W 395 roku nastąpił ostateczny rozpad i podział cesarstwa część zachodnią i wschodnią. Następnie w wyniku problemów wewnętrznych a także wędrówki ludów Cesarstwo zachodnie upadło w 476 roku. Bogatsze cesarstwo wschodnie (ze stolicą w Konstantynopolu) przetrwało do 1453 roku.

Cesarstwo Bizantyńskie (w literaturze można też spotkać formę Cesarstwo Bizantyjskie[1]) – termin historiograficzny używany od XIX wieku na określenie greckojęzycznego, średniowiecznego cesarstwa rzymskiego ze stolicą w Konstantynopolu. Używane zamiennie określenie Cesarstwo Wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach Europy Zachodniej nazywane "Cesarstwem Greków"[2], podczas gdy dla jego mieszkańców, podobnie jak dla obecnych Greków, było to Cesarstwo Rzymskie (łac. Imperium Romanum, gr. ????????? ??µ????), a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję cesarzy rzymskich. Świat islamu znał Bizancjum pod nazwą Rum (ar. ???, "ziemia Rzymian"). Greckie słowo ??µ?????? – rzymskość, dla Greków do dziś oznacza greckość.

Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu. Wielu uważa za pierwszego "cesarza bizantyńskiego" Konstantyna I (panował w latach 306 – 337), który w 324 przeniósł stolicę cesarstwa z Nikomedii do Bizancjum, zwanego odtąd Konstantynopolem lub Nova Roma ("Nowy Rzym")[3]. Miasto Rzym przestało być stolicą już za rządów Dioklecjana (284-305).

Niektórzy początków Bizancjum upatrują w okresie panowania Teodozjusza I (379 – 395), gdy chrześcijaństwo ostatecznie zajęło miejsce politeistycznej religii starożytnego Rzymu, lub w latach tuż po jego śmierci w 395, kiedy to utrwalił się polityczny podział na Wschód i Zachód. Jeszcze inni umiejscawiają początek cesarstwa później, w 476, i łączą go z ustąpieniem ostatniego cesarza zachodniego cesarstwa, Romulusa Augustulusa, i pozostawieniem władzy cesarskiej jedynie w rękach władcy greckiego Wschodu. Pod uwagę brany jest również czas reorganizacji cesarstwa za panowania Herakliusza (ok. 620), kiedy łacińskie tytuły i zwroty zostały oficjalnie zastąpione przez ich greckie odpowiedniki.

W rzeczywistości przemiany te zachodziły stopniowo i w 330, gdy Konstantyn ustanawiał nową stolicę, procesy hellenizacji i postępującej chrystianizacji trwały już od dłuższego czasu. Koniec cesarstwa utożsamiany jest generalnie z upadkiem Konstantynopola i początkiem Imperium Osmańskiego w 1453, chociaż niektórzy uczeni uważają zań datę zdobycia Konstantynopola podczas IV krucjaty w 1204 lub moment upadku greckich królestw sukcesyjnych: Mistry w 1460, Trapezuntu w 1461 i Monemwasji w 1471.

Cesarstwo zachodniorzymskie – umowna nazwa zachodniej części cesarstwa rzymskiego po podziale dokonanym po śmierci cesarza Teodozjusza Wielkiego w 395.

Feudalizm (ze średniowiecznej łaciny feudum – prawo do rzeczy cudzej, lenno) – ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny, który opierał się na zależności ziemskiej. Charakterystycznymi i niezbędnymi jego cechami są oparcie gospodarki na rolnictwie z jednoczesnym występowaniem wielkiej własności ziemskiej i stosunku poddańczego, w którym jedna strona ma podmiotowe prawo użytkowania dóbr (głównie nieruchomości ziemskich) i czerpania części pożytków, druga zaś tego prawa udziela.

W Europie feudalizm zaczął się rozwijać na przełomie starożytności i wczesnego średniowiecza i trwał do przełomu XVIII i XIX wieku, lecz był także obecny m.in. w Indiach i Japoniii.

Cechy charakterystyczne feudalizmu europejskiego[edytuj]

Uprawiający ziemię chłopi nie mieli do niej pełnego prawa własności, a jedynie mniej lub bardziej ograniczone prawa: pierwotnie posiadanie i prawa użytkowe, później (ustaloną przez glosatorów) własność podzieloną. U schyłku feudalizmu w Europie Zachodniej chłopi mieli praktycznie pełną własność, w Europie Wschodniej ich prawa były ograniczone do minimum.

W zamian za użytkowanie ziemi chłop był zobowiązany do uiszczania renty feudalnej.

Poddańczy stosunek chłopa wobec właściciela zwierzchniego (feudała, pana dóbr) z czasem objął sfery pozaekonomiczne, przez co zwierzchnie prawo własności przeszło we władztwo gruntowe (feudał dysponował uprawieniami, które zwykle należą władzy państwowej). Stąd w niektórych systemach feudalnych praktyczne (lecz nie prawne) położenie chłopów było porównywalne z niewolnictwem[2].

Monarchia patrymonialna – najstarsza forma państwa feudalnego, zapoczątkowana w państwie frankońskim za panowania dynastii Merowingów, chociaż jej rozkwit przypadł na czasy dynastii Karolingów. Charakterystyczna dla wczesnego średniowiecza.

Jej nazwa pochodzi od łacińskiego słowa patrimonium (ojcowizna, dziedziczny majątek). Wyrosła na gruncie feudalnych stosunków produkcyjnych. W okresie tym panowała niemal wyłącznie gospodarka rolna. Ustrój ten charakteryzował się tym, iż państwo stanowiło prywatną własność władcy, który był uważany za właściciela wszystkich ziem, zasobów naturalnych, pana i ojca swych poddanych oraz najwyższego sędziego. Z tym związane jest między innymi pomieszanie publiczno- i prywatnoprawne. Także podział urzędników na nadwornych (obsługujących dwór) i centralnych (odpowiedzialnych za sprawy państwa) nie był jasny i jednoznaczny, na ogół łączyli obie te role. Państwo i władza monarchy stanowiły ojcowiznę, przekazywaną przez władcę synowi bądź synom. Ta możliwość podziału jest jednym z wyznaczników monarchii patrymonialnej. Inną jej cechą było poparcie władzy monarszej przez wielkich feudałów – możnych i duchownych. System ten dopiero później przywędrował do Europy Wschodniej, gdzie wyłonienie się jej ze wspólnoty pierwotnej poprzedzone było okresem przejściowym, przedfeudalnym.

Monarchia patrymonialna w Polsce[edytuj]

W Polsce za czasów panowania Piastów obowiązywał właśnie taki ustrój państwa. Została ona wprowadzona przez Mieszka I, pierwszego władcę Polski, który w II połowie X wieku zjednoczył plemiona polskie w państwo Polan. W początkowej fazie rozwoju państwo było niejednolite, jedyną formą więzi społecznych były więzi plemienne, dlatego Mieszko popierany przez możnych dążył do unifikacji państwa. Tak powstało silne państwo Polan o ustroju monarchii patrymonialnej. Mieszko stał się rzeczywistym panem swoich ziem. Jednak nacisk możnych był ogromny. Do połowy XII wieku większość dostojników państwowych w Polsce wywodziło się z sześciu najznakomitszych rodów: Awdańców, Gryfitów, Łabędziów, Odrowążów, Pałuków, Toporczyków. Mieli oni również decydujący głos w sprawie wyboru władcy. Przypominało to raczej wolną elekcję, tyle, że wśród członków rodziny monarchy, niż bezpośrednie przekazanie władzy z ojca na syna. Wszelkie niezgodności, pojawiające się podczas wyboru przyszłego władcy, prowadziły do wojen domowych. Z czasem doprowadziło to do osłabienia władzy monarszej i przejęcia władzy przez feudałów.

Piastowie podczas swego panowania istotnie dowolnie korzystali z ziem im podległych, traktując je jako własność. Wprowadzono system grodowy. Grody były zarówno ośrodkiem administracji jak i władzy monarszej. Do obowiązków ludności zamieszkującej pobliża grodów należało wykarmienie, wyposażenie i dbanie o godne życie w grodach. Chłopi płacili dziesięciny i skupiali się we wsie służebne, których zadaniem było wytwarzanie dóbr i usług na potrzeby władcy.

Sprawa dziedziczności władzy w państwie piastowskim również nie była prosta. Gdy władca miał jednego syna, to cała władza przechodziła w jego ręce. Gdy jednak władca miał więcej synów, to zazwyczaj kraj był wtedy dzielony na dzielnice pomiędzy synów, co wyraźnie osłabiało jedność państwa. Prawie zawsze takie wyjście nie satysfakcjonowało żądnego władzy rodzeństwa, które nie zwracając uwagi na więzi krwi toczyło między sobą wojny domowe, dopóki jeden z nich nie przejął pełni władzy. Taka sytuacja miała miejsce pomiędzy Bolesławem Krzywoustym i jego bratem Zbigniewem. Popierany przez możnych Bolesław nie potrafił przyjąć do wiadomości, że jego brat posiada władzę zwierzchnią. Posunął się do okaleczenia brata, który w następstwie umarł. Najbardziej znanym okresem wojen wewnątrz kraju był okres rozbicia dzielnicowego, kiedy Bolesław Krzywousty podzielił kraj pomiędzy czterech synów (Kazimierz nic nie dostał). Wynikiem tego były konflikty pomiędzy braćmi, wygnanie Władysława, zabójstwo Leszka Białego itp. Wszystkie te czynniki wpływały negatywnie na rozwój państwa, które zamiast zabezpieczać się przed atakami z zewnątrz, osłabiało się samo od środka.

W wyniku dalszych podziałów dynastycznych, liczba dzielnic w Królestwie Polskim rosła. Pierwsze próby zjednoczenia państwa podjęli władcy Śląska - Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny. Działania te zostały niestety przerwane przez najazd mongolski w 1241 roku. U schyłku XIII wieku kolejnej próby zjednoczenia państwa podjeli się Henryk IV Probus i Przemysł II koronowany w 1295 roku. Jednakże dopiero Władysławowi Łokietkowi przy współpracy z przedstawicielami poszczególnych stanów udało się na przełomie XIII i XIV wieku zjednoczyć znaczną część państwa i koronować się 20 stycznia 1320 na Wawelu. Koronację Władysława Łokietka uznaje się za koniec monarchii patrymonialnej i początek monarchii stanowej w Polsce.