Ustrój państwa powinien świetle przepisów Konstytucji

TERMIN KONSTYTUCJA

Poprzez termin „Konstytucja” (z łac. Constituere - urządzać, ustanawiać,) rozumiemy najczęściej akt prawny, zawarty w formie pisemnej, który określa normy prawne o najwyższej mocy obowiązywania w danym państwie, które mają na celu w dokładny sposób uregulować kwestie związane z podstawami ustroju politycznego oraz społecznego. Konstytucja uchwalana i zmieniana jest w szczególnym, trybie przez uprawniony do tego organ.

Konstytucja jako ustawa zasadnicza jest ustawą szczególną, która ma charakter normatywny. Cechą charakterystyczną konstytucji jest jej obowiązywanie we wszystkich rodzajach stosunków prawnych oraz fakt, iż jest ona stosowana bezpośrednio przez organy państwowe natomiast każdy obywatel ma prawo powoływać się na jej zapisy.

Tym samym, akt prawny jakim jest konstytucja jest zbiorem kardynalnych praw, które są gwarantem politycznego i społecznego ładu. Zawarcie w niej wszystkich podstawowych i najważniejszych zasad sytuuje ją na szczycie hierarchii aktów prawa.

RYS HISTORYCZNY

Pierwsze konstytucje o charakterze aktu prawnego w formie pisemnej zaczęły powstawać w XVIII w. W roku 1787 r. podpisana została konstytucja Stanów Zjednoczonych, obejmująca całe terytorium Stanów. Powyższa konstytucja poprzedzona była jedynie tzw. Małymi Konstytucjami, które obowiązywały w poszczególnych stanach.

Dnia 3 maja 1791 r. została uchwalona ustawa zasadnicza (ustawa rządowa) Rzeczpospolitej Polskiej, która była drugą konstytucją w świecie a pierwszą podpisaną na terenie Europy.

Kilka miesięcy później, 3 września 1791 r. Konstytucja została podpisana we Francji.

Przyczyny podpisywania konstytucji, jako głównych ustaw obowiązujących w danych państwach były różnorakie. Przede wszystkim, zgodnie z poglądami szkoły natury uważano, iż władza państwowa powinna zostać ograniczona poprzez przyrodzone prawa jednostki. W zachodzących w XVIII wieku zmianach ustrojowych doszło do potrzeby jasnego uregulowania podziału władzy. W tedy też do głosu doszła teoria podziału władzy, która uznawała, iż gwarantem zachowania praw jednostki jest taki podział władzy w państwie, który wzajemnie hamowałby się poprzez różne organy państwowe. Dodatkowo do głosu zaczęły dochodzić idee wolności i równości oraz koncepcja umowy społecznej. Ponadto w XVIII wieku rozwinęła się także szkoła pozytywizmu prawniczego, zgodnie z którą ważne dal państwa było prawo pisane, stanowione przez władzę suwerenną.

KONSTYTUCJA - WIADOMOŚCI OGÓLNE

Ponieważ Konstytucja stanowi najważniejszy akt prawa w państwie, cały system prawa tzn. wszystkie wydane akty muszą być zgodne z zawartymi w konstytucji zasadami. Kontrola konstytucyjności prawa przebiega dwutorowo: z jednej strony kontrolę sprawuje Parlament, z drugie - specjalnie powołany do tego organ, jakim jest Trybunał Konstytucyjny (jest to tzw. Kontrola pozaparlamentarna).

Przestrzeganie ustawy zasadniczej rozumiane jest jako realizacja jej norm czyli spełnianie przez ich adresatów postanowień ustaw zasadniczych.

W treści konstytucji, o czym była mowa wcześniej, zawarte są najważniejsze normy. Są to przede wszystkim charakterystyka danej państwowości, określony podmiot władzy, wprost wpisana zasada suwerenności narodu oraz określona struktura społeczna i polityczna. Konstytucja reguluje także kwestie związane z prawami obywatelskimi, oraz reguluje zasady kompetencji i organizacji władz państwowych a także określa stosunek między państwem a organizacjami międzynarodowymi.

Tryb nadania konstytucji nie jest jednolity. Może ona być:

1. nadana przez suwerena (jest to tzw. Konstytucja oktrojowana),

2. przyjęta w drodze umowy pomiędzy panującym a parlamentem,

3. przyjęta w drodze referendum konstytucyjnego ( w powyższy sposób została przyjęta konstytucja polska z 1997 r.),

4. uchwalona przez specjalnie powołany do tego organ,

5. uchwalona przez parlament, w ramach jego działalności ustawodawczej.

Tryb zmiany konstytucji zależy od przyjętego w danym państwie systemu:

- brak trybu szczególnego zmieniającego konstytucję (np.: konstytucja Wielkiej Brytanii) - są to tzw. Konstytucje elastyczne

- szczególny tryb konstytucji, utrudniający znacznie zmianę konstytucji - są to tzw. Konstytucje sztywne do których należy aktualnie obowiązująca konstytucja w Polsce.

Zmian konstytucji może dotyczyć albo jej całości poprzez uchwalenie nowej lub też tylko jej części (nowelizacja).

Treść konstytucji podporządkowana jest pewnemu specyficznemu układowi (tzw. systematyka konstytucji):

1. preambuła (arenga) to wstęp do konstytucji, w której najczęściej znajduje się odwołanie do Boga lub tradycji. Preambuła stanowi część składową konstytucji. Nie jest określony jej rozmiar; zdarzają się preambuły zarówno kilkuzdaniowe jak i kilkustronicowe.

2. zasadnicza część konstytucji podzielona jest na działy, rozdziały, tytuły, artykuły, paragrafy, ustępy, punkty, zdania

Systematykę można podzielić dwojako jako:

- systematykę ogólną - gdzie dominującym kryterium jest kryterium ideologiczno - polityczne,

- systematykę szczegółową- gdzie dominującym kryterium logicznego układu treści.

Obowiązywanie konstytucji rozpoczyna się z chwilą wejścia w życie. Wejście konstytucji w życie może być regulowane odrębną ustawą konstytucyjną. Przewidywana jest także możliwość, by jej wejście było regulowane jej przepisami końcowymi. Może być także tryb mieszany, który oznacza, że w samej konstytucji ogólnie określone są zasady jej wejścia w życie, natomiast dodatkowa ustawa szczegółowo określi wprowadzenie konstytucji.

Konstytucję można stosować w następujący sposób:

- bezpośredni - ma to miejsce wtedy, gdy normy konstytucyjne obowiązują wprost w obrocie prawnym (dotyczy to między innymi parlamentu, prezydenta, rządu)

- pośredni - dotyczy to takiego zastosowania norm, gdy muszą one uprzednio zostać rozwinięte, zinterpretowane oraz skonkretyzowane w aktach niższego rzędu.

- łącznie - dotyczy to jednoczesnego stosowania norm konstytucyjnych i ustawowych.

W celu zrozumienia przepisów konstytucji należy zastosować przy jej wykładni kilka zasad. Po pierwsze interpretując konstytucję należy pamiętać, że stanowi ona jedność - nie można interpretować pojedynczych norm nie biorąc pod uwagę całości zapisów. Jednocześnie, nie można jednych norm konstytucyjnych stawiać ponad inne - wszystkie normy zawarte w konstytucji mają taką sama moc i są tak samo ważne. Dodatkowo, interpretacja norm związanych z funkcjonowaniem i kompetencjami organów państwowych powinna uwzględniać zależności i relacje pomiędzy nimi.

Konstytucja pełni różnorakie funkcje:

- funkcja prawna - konstytucja jest obowiązującym aktem prawnym,

- funkcja stabilizująca - konstytucja ma na celu zapewnienie pokoju i ładu społecznego, chroni określony w danym państwie system społeczny, ekonomiczny i polityczny.

- funkcja programowa - jest konstytucja określa zakładany i oczekiwany cel państwa, jego ustrój i działalność, jest zorientowana na przyszłość społeczeństwa w celu zapewnienia spokojnego rozwoju państwa.

- funkcja integracyjna - ponieważ konstytucja jest wynikiem pewnego kompromisu zawartego pomiędzy państwem a społeczeństwem i pozwala na identyfikowania się obywatela z państwem.

- funkcja organizatorska - konstytucja określa strukturę wewnętrzną, zasady organizacji i funkcjonowania państwa,

- funkcja wychowawcza - konstytucja stanowi program dla państwa i społeczeństwa.

W konstytucji zawarte są następujące normy:

- niepisane - to te wszystkie normy, które nie są zapisane wprost w treści konstytucji, ale można je wyprowadzić z innych norm. Normy takie będą miały tę samą moc wiążącą co normy pisane. W Polsce normy takie nie występują.

- pisane, wśród których można wyodrębnić następujące podtypy:

a) materialne - których zadaniem jest określenie granic i programu danego państwa, regulować zasady ustrój oraz stosunki pomiędzy obywatelem a państwem. Są to normy o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym. Do norm materialnych zaliczamy: zasady polityczne, normy programowe, preambułę, normy kompetencyjne, podstawowe prawa wolności i obowiązki obywateli, materialne gwarancje.

b) proceduralne - dotyczą sposobu postępowania oraz formy podmiotów wymienionych w konstytucji. Dzięki tym normom można określić, jakie elementy są konieczne, by dana czynność mogła wywoływać skutki prawne. Do powyższych norm zaliczamy normy kreacyjne, normy rewizyjne, normy formalne, które maja zagwarantować prawa i wolności jednostki oraz normy organizacyjne (regulujące organizację państwa, ustanawiają organy państwowe i określają ich strukturę)

ŹRÓDŁA PRAWA

Poprzez termin źródła prawa rozumiemy wszystkie fakty, które tworzą prawo, np. uchwalenie ustawy; są to wszystkie te akty prawne, które ustanawiają normy obowiązującego prawa.

Natomiast źródłem poznania prawa są te wszystkie dokumenty i wszelkie inne formy przekazu, dzięki którym można zapoznać się z treścią obowiązującego prawa. Są to dokumenty, dzienniki ustaw i inne nośniki informacji.

Najważniejszym źródłem obowiązującego prawa, w którym zawarte są najważniejsze normy jest Konstytucja, oraz te wszystkie akty, które regulują działalność instytucji, oraz wskazują na zasady obowiązujące w danym ustroju politycznym oraz społeczno- gospodarczym państwa.

Aby państwo mogło podejmować działania musi ono legitymować się taką możliwością, którą dają jedynie przepisy prawa. Normy regulują powyższe zasady działania i nie mogą być one dowolnie zmieniane przez organy je stosujące. Oznacza to, iż system źródeł prawa obowiązujący w Polsce ma charakter zamknięty.

Wśród źródeł prawa obowiązuje hierarchia oznaczająca, iż akty jedne akty maja większą moc obowiązującą niż drugie. Na przykład jeżeli zarówno w ustawie jak i w konstytucji zostaną zawarte przepisy regulujące działalność danej instytucji, to w przypadku sprzeczności zapisów pierwszeństwo będą miały zapisy konstytucji. Wynika obowiązek tego także obowiązek i nakaz tworzenia aktów prawnych zgodnych z konstytucją. Jest to tzw. zasada nadrzędności konstytucji.

W polskim prawie zmiana treści konstytucji podlega szczególnemu trybowi (artykuł 235 konstytucji)

Z inicjatywa ustawodawczą w tym zakresie może wystąpić: Prezydent RP, 1/5 ogólnej liczby senatorów, lub 1/5 ogólnej liczby posłów. Ustawa o zmianie konstytucji uchwalana jest przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby posłów, natomiast sejm przyjmuje ja bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby senatu. Zmiana konstytucji uchwalana jest przez obie izby w jednakowym brzmieniu.

RODZAJE AKTÓW PRAWNYCH

1. USTAWA

W hierarchii aktów prawnych ustawa zajmuje miejsce zaraz po konstytucji. Oznacza to, iż powinny być jej podporządkowane pozostałe normy prawne. W ustawie zawarte są przepisy realizujące normy zawarte w konstytucji

W sprawie wniesienia projektu ustawy inicjatywa (tzw. inicjatywa ustawodawcza) przysługuje: Prezydentowi RP, Senatowi jako Wyższej Izbie, grupie posłów lub komisji sejmowej, Radzie Ministrów lub grupie 1000 tysięcy obywateli. Podjęcie ustawy następuje w trybie trzech czytań, po czym następuje głosowanie. Wszystkie ustawy publikowane są w Dzienniku Ustaw. Zazwyczaj opublikowanie jest warunkiem wejścia w życie ustawy.

Sejm, po otrzymaniu projektu ustawy ma do wyboru trzy rodzaje zachowania: albo może przyjąć ustawę bez poprawek, albo przyjąć poprawki albo tez odrzucić. Po przekazaniu projektu do Senatu ma on 30 dni na podjecie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu. Przyjmuje się, iż po upływie tego czasu, w przypadku braku odpowiedzi projekt uznaje się za przyjęty.

Ostatnim etapem procedowania ustawy jest złożenie jej do podpisu Prezydentowi RP. Prezydent może podpisać ustawę, może ja zawetować, lub też, w razie wątpliwości przekazać projekt do Trybunały Konstytucyjnego z prośba o stwierdzenie jego zgodności z zapisami konstytucji.

W doktrynie prawa rozróżnia się trzy rodzaje ustaw:

1. zwykłe - które regulują pewien wycinek działalności państwa i obywatela,

2. budżetowa - której projektodawcą może być wyłącznie Rada Ministrów

3. umowy dotyczące o ratyfikacji niektórych umów międzynarodowych.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Wyróżniamy dwa rodzaje umów międzynarodowych: umowy, które wymagają uprzedniej zgody parlamentu i takie, które tej zgody nie wymagają.

Do umów, które wymagają zgody parlamentu zaliczamy:

- umowy dotyczące pokoju,

- umowy dotyczące sojuszy,

- umowy dotyczące układów politycznych,

- umowy dotyczące układów wojskowych,

- umowy dotyczące wolności praw lub obowiązków obywateli,

- umowy dotyczące członkostwa RP w organizacji międzynarodowej,

- umowy, z których wynika znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym,

- umowy dotyczące spraw regulowanych w ustawie lub tych, które zgodnie z konstytucja powinny być regulowane ustawą.

Powyższe umowy tak jak ustawy publikowane są w Dzienniku Ustaw. Zostają one tym samym włączone do przepisów prawa obowiązującego i są stosowane bezpośrednio. Tak jak pozostałe akty prawne umowy musza być zgodne z normami konstytucji. W razie wątpliwości w powyższym zakresie są one przekazywane do trybunału Konstytucyjnego w celu weryfikacji.

Zgoda na zawarcie umowy podejmowana jest przez sejm większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Senat podejmuje zgodę większością 2/3 głosów w obecności połowy ustawowej liczby senatorów.

Czasami organizowane jest referendum ogólnokrajowe w celu sprawdzenia aprobaty obywateli na zawarcie danej umowy.

Umowy międzynarodowe, na które zgodę musi wyrazić parlament mają moc obowiązującą taka sama jak ustawy z zastrzeżeniem, iż w przypadku kolizji przepisów pierwszeństwo mają umowy międzynarodowe. Takie UM mają moc równą ustawie w przypadku kolizji z ustawą pierwszeństwo mają UM

W przypadku umów międzynarodowych, na które parlament nie wyraża zgody, nie stanowią one obowiązującego prawa.

ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY

Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem prawnym, wydawanym jedynie przez Prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów. Rozporządzenie takie wydawane są tylko w czasie stanu wojennego w sytuacji, gdy sejm nie ma możliwości zebrać się na posiedzenie. Do obowiązków Sejmu należy zatwierdzenie powyższego rozporządzenia na pierwszym posiedzeniu po ustaniu przeszkód, które nie zezwoliły na normalne funkcjonowanie Sejmu. Powyższe rozporządzenie nie może dotyczyć zmiany konstytucji, zmiany ustaw wyborczych oraz zmiany ustaw o stanach nadzwyczajnych.

ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE ( RW )

Są aktami w sposób szczegółowy regulujący sprawy określone w ustawach. Maja w związku z tym niższą pozycje w hierarchii aktów prawa niż ustawy i stanowią tzw. akty wykonawcze (dzięki nim ustawa może zostać wykonana). Mogą być wydane jedynie wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie. Adresatem takiego upoważnienia zazwyczaj jest jasno określony podmiot, zobowiązany do wydania rozporządzenia. W przypadku upoważnienia obowiązuje zasada zakazu subdelegacji, która oznacza, iż podmiot upoważniony ustawa do wydania rozporządzenia nie może scedować tego uprawnienia na inny podmiot.

Rozporządzenia należą do aktów prawnych powszechnie obowiązujących.

Rozporządzenia publikowane są w Monitorze Polskim. Od opublikowania uzależnione jest obowiązywanie rozporządzenia.

Do podmiotów, które wydają rozporządzenia należy zaliczyć: Prezydenta RP, Radę Ministrów (Art. 146 ust 4, konstytucji) Ministrowie kierujący działami administracji rządowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

UCHWAŁY

Uchwały nalezą do aktów prawa wydawanych przez Sejm i senat i zazwyczaj regulują one kwestie związane z organizacja lub procedurami stosowanymi w parlamencie. Najczęstszą forma uchwał są regulaminy, które dotyczą wewnętrznej organizacji parlamentu oraz regulują porządek prac Sejmu i senatu.

AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO

Cecha charakterystyczną aktów prawa miejscowego jest to, iż nie obowiązują one na całym terytorium państwa a jedynie na jego administracyjnie wydzielonej części. Akty prawa miejscowego publikowane są obszarze Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym. Należą do nich akty prawa samorządu terytorialnego, akty wojewody i organów administracji rządowej.

ZGROMADZENIE NARODOWE

W polski prawie Zgromadzeniem Narodowym nazywamy połączone izby tzn. Sejm i Senat. Zgromadzenie Narodowe zbiera się podczas zaprzysiężenia prezydenta a także może podjąć wspólną uchwałę. Dodatkowo, do kompetencji zgromadzenia Narodowego należy możliwość postawienia prezydenta w stan oskarżenia.

W świetle obowiązujących przepisów Zgromadzenie Narodowe nie wybiera prezydenta.

SEJM I SENAT

Sejm i Senat stanowią w państwie Polskim władzę ustawodawczą, tzn. są organami właściwymi do stanowienia prawa. Dodatkowo przysługują im tzn. uprawnienia kreacyjne - wskazują na pewnym funkcjonariuszy państwowych takich jak Rzecznik Praw Obywatelskich czy sędziowie Trybunału Konstytucyjnego Trybunału stanu.

Parlament w Polsce jest dwuizbowy; w jego skład wchodzi Izba Wyższa czyli Senat i Izba Niższa czyli Sejm. Sejm i Senat to ciała kolegialne, w skład których wchodzi wiele osób.

Kadencja Parlament, tzn. czasookres na jaki został wybrany wynosi cztery lata. Kadencja rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia sejmu. W przypadki stanu nadzwyczajnego, zgodnie z art. 228 ust. 7 Konstytucji, kadencja może ulec przedłużeniu. Skrócenie kadencji może nastąpić jedynie w przypadku wydania rozporządzenia przez Prezydenta RP, które musi być zaopiniowane przez Rade Ministrów lub też na skutek uchwalenia stosownej uchwały przez Sejm:

1. Rozporządzenie Prezydenta dotyczące skrócenia kadencji Prezydent zostaje wydane w dwóch przypadkach:

- obligatoryjne skrócenie kadencji Sejmu następuje w przypadku, gdy po dwóch pierwszych nieudanych propozycjach dotyczących składu rządu Sejm nie jest niepowodzeniach stanie udzielić votum zaufania rządowi powołanemu przez Prezydenta

- fakultatywne skrócenie kadencji następuje w przypadku, gdy w ciągu czterech miesięcy od dnia, w którym została przedłożona ustawa budżetowa nie zostanie przekazana prezydentowi do podpisu. W tej sytuacji Prezydent ma 14 dni na podjecie właściwej decyzji. (Decyzja zostaje zaopiniowana przez Marszałków Sejmu i Senatu)

2. Sejm podejmuje decyzje o skróceniu swojej kadencji w formie głosowania. By kadencja została skrócona za musi być 2/3 ustawowej liczby posłów. W przypadku skrócenia kadencji Sejmu automatycznie ulega skróceniu kadencja Senatu a także kadencja Trybunału Stanu ze względu na jej ścisły związek z kadencją Sejmu. W chwili skrócenia kadencji parlamentu do obowiązków Prezydenta należy zarządzenie nowych wyborów w terminie nie dalszym niż 45 dni od dnia skrócenia kadencji.

Poprzez termin „posiedzenie izby” rozumiemy czas, w trakcie którego izba obraduje jednym i tym samym porządkiem. Oznacza to, że posiedzenia izby mogą być zarówno kilkugodzinne jak i kilkudniowe.

Wcześniej Parlament obradował w dwóch sesjach: jesiennej i wiosennej. W roku 1989, kiedy wprowadzono tryb ciągły pracy parlamentu. Dzięki temu, izby parlamentu lub ich prezydia na własny wniosek mogą zwołać posiedzenie w ciągu całej swej kadencji, od chwili ukonstytuowania się obydwu izb. Aktualnie żadne przepisy nie wskazują jak często maja odbywać się posiedzenia parlamentu.

Zasada posiedzeń jest ich jawność. Na wniosek Prezydium Sejmu lub grupy co najmniej trzydziestu posłów posiedzenia sejmu zostaną one utajnione. W przypadku Senatu utajnienie następuje na wniosek Prezydium Senatu lub grupy co najmniej dziesięciu senatorów. Przesłanka utajnienia jest obrona dobra państwa.

POSŁOWIE I SENATROWIE

Posłowie, dzięki demokratycznym wyborom są przedstawicielami całego Narodu. Jednocześnie, generalność mandatu polega na tym, że poseł jest wyrazicielem woli całego narodu, natomiast jego niezależność oznacza, iż nie jest on zobowiązany wobec żadnych konkretnych wyborców. W celu zagwarantowania niezależności poselskiej, posłowie zostali wyposażeni dodatkowo w: immunitet parlamentarny, nietykalność osobistą, zakazano im łączenie stanowiska posła z innymi stanowiskami (incompatibilitas) oraz prowadzenia pewnego określonego rodzaju działalności gospodarczej (artykuł 107 Konstytucji) oraz wyposażono w szereg dodatkowy praw i przywilejów.

Odnośnie niełączenia stanowisk, poseł i senator pełniąc tą funkcje nie mogą jednocześnie pełnić funkcji prezesa NBP, prezesa NIKU, Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, ambasadora, senatora lub posła, prezydenta RP, Członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Członka Krajowej Rady Polityki Pieniężnej, ani nie mogą oni być zatrudnieni w kancelarii sejmu i senatu ani tez w administracji rządowej.

W przypadku postawienia posła lub senatora w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu i orzeczenie o winie, skutkuje to pozbawieniem mandatu.

Na posłów i senatorów nałożone zostały pewne dodatkowe obowiązki oraz ograniczenia. Przede wszystkim są oni zobowiązani do przedstawienia oświadczeń majątkowych Marszałkom Izb do 15 marca każdego roku. Oświadczenia majątkowe objęte są tajemnicą służbową, przepisy prawa przewidują jednakże możliwość ich odtajnienia. Dodatkowo osoby pełniące funkcje posła lub senatora nie mogą podejmować dodatkowego zatrudnienia ani tez nie mogą przyjmować darowizn, które mogłyby podważyć zaufanie wyborców co do bezstronności danego posła lub senatora. Ponieważ funkcja posła i senatora jest funkcja publiczną osoby je pełniące zobowiązane są do składania oświadczeń lustracyjnych. W przypadku kłamstwa lustracyjnego można orzec utratę prawa ubiegania się o pełnienie funkcji posła lub senatora przez okres do 10 lat.

W celu prawidłowego wykonywania funkcji posła lub senatora został przyznany osobom pełniącym te funkcje immunitet parlamentarny. W związku nietykalność immunitetem przyznana została tzw. nietykalność osobista. Oznacza ona, iż bez zgody właściwej izby nie można aresztować lub ograniczyć wolności posła i senatora. Ograniczenie tego prawa następuje jedynie w przypadku jest to niezbędne w celu zabezpieczenia dowodów oraz gdy zachodzi prawdopodobieństwo ucieczki lub zatarcia dowodów.

Rozróżniamy:

- immunitet formalny - w związku z którym trudniej jest pociągnąć danego parlamentarzystę do rodzaju odpowiedzialności karnej lub administracyjnej. W celu jego obejścia odpowiednie organy ścigania musza uzyskać zgodę właściwej Izby na jego ograniczenie.

- immunitet materialny - przyznanie immunitetu o charakterze materialnym spowodowało, iż posłowie i senatorowie odpowiadają jedynie za popełnienie jedynie określonych czynów. Immunitet ten ma charakter trwały i powoduje odpowiedzialność jedynie przed właściwą izbą. Posłowie i senatorowie odpowiadają przede wszystkim za naruszenie czyichś dóbr osobistych oraz za te czyny, które doprowadziły do ujawnienia tajemnicy państwowej lub służbowej.

Na uposażenie posłów i senatorów składają się diety, trzynastki, trzymiesięczne odprawy i inne.

Posłowie i senatorowie mogą zrzeszać się i tworzyć koła poselskie, kluby, koła itp. W konwencie Seniorów mogą zasiadać przedstawiciele kół i klubów.

Parlamentarzystom przysługują następujące prawa:

- wyrażanie stanowiska i zgłaszanie wniosków rozpatrywanych na posiedzeniach izby lub jej organów,

- możliwość wybierania oraz kandydowania do organów izby,

- występowanie z interpelacjami i zapytaniami do rządu.

W strukturze wewnętrznej sejmu i senatu funkcjonują organizacje wewnętrzne, do zadań których należy kontrola i koordynacja innych organów lub aparatu administracyjnego. W strukturach działają Marszałkowie Izb oraz Prezydia sejmu i senatu, które są organami kolegialnymi.

Marszałek Sejmu jest wybierany spośród członków sejmu, Do jego kompetencji należy przewodniczenie obradom sejmu oraz reprezentacja na zewnątrz. Marszałek ma uprawnienia do złożenia wniosku o pociągnięcie posła lub senatora do odpowiedzialności konstytucyjnej w sytuacji prowadzenia działalności gospodarczej. Do uprawnień Marszałka należy także występowanie do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zachodzącej przeszkody w sprawowaniu urzędu bądź pełnienia obowiązków prezydenta. W przypadku odmowy złożenia ślubowania przez posła Marszałek stwierdza wygaśnięcie mandatu.

Prezydium Sejmu stanowi Marszałek i Wicemarszałkowie, którzy wybierania są w imiennym głosowaniu. Funkcje powierza się tym osobom, które otrzymały bezwzględną większość ważnych głosów. Liczba Wicemarszałków nie może przekroczyć sześciu.

W skład Prezydium Senatu wchodzą: Marszałek oraz trzech Wicemarszałków. Głosowanie nad Prezydium Senatu jest tajne.

Do zadań Prezydium należy ustalanie planu pracy izby, ustalenie wysokości uposażenia posłów i senatorów, ustalenie wysokości dodatków do uposażenia oraz zasad udzielania pożyczek i zapomóg, prowadzenie biur oraz określenie statutu wyborczego instytucji.

W Sejmie i Senacie działa także Konwent Seniorów, który ma na celu odzwierciedlenie politycznego układu w izbie. W jego skład wchodzi marszałek, wicemarszałek oraz przedstawiciele klubów poselskich i senackich. Skład ten nie jest uzależniony od decyzji izby. Powołanie konwentu ma na celu zapewnienie współpracy klubów w zakresie spraw związanych z działalnością i tokiem prac izby. Dodatkowo ma on prawo do wydawania opinii w zakresie planu pracy izby i porządku obrad, a także może wnosić wnioski dotyczące wyborów organów izby.

Przy aktualnym podziale zadań i kompetencji w Polsce główna izbą jest Sejm, Senatu w Polsce ma o wiele mniejsze znaczenie.

W ramach parlamentu działają także komisje pełniące funkcje pomocnicze. Możemy podzielić je na:

1.komisje stałe , które pracują przez cała kadencje i są to

• Komisje resortowe - ich kompetencje są takie same jak kompetencje naczelnych organów państwowych,

• Komisje problemowe - które rozstrzygają i zajmują się regulacją pewnych wybranych zakresów funkcjonowania i działalności państwa,

• Komisje wiodące - czyli takie komisje które zajmują się jedynie kwestiami związanymi z funkcjonowaniem izby.

Komisje stałe powoływane są przez Sejm. W jej skład wchodzą przedstawiciele partii, które wchodzą w skład Sejmu (odzwierciedlenie układu partyjnego) Skład komisji senackich zależy od osobistych, bezpośrednich zgłoszeń zainteresowanych senatorów, przy założeniu, iż jeden senator nie może być członkiem więcej niż dwóch komisji. Liczba miejsc w komisjach jest nieograniczona.

Komisje sejmowe wybierają ze swych członków przewodniczącego oraz wiceprzewodniczącego, natomiast komisje senackie jedynie przewodniczącego. Skład komisji zatwierdzany jest przez Izbę po przedłożeniu przez prezydium wniosku zaopiniowanego przez konwent seniorów.

2. komisje nadzwyczajne - są to komisje powoływane w przypadku, gdy żadna z powołanych komisji nie jest kompetentna do rozpatrzenia danej sprawy (np. komisje śledcze). Komisje takie powoływane są przez sejm. Do komisji nadzwyczajnych zaliczamy także komisje powołane w celu zbadania wstępnego wniosku o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Komisja jest wyspecjalizowanym organem kontrolnym sejmu i senatu, który ma za zadanie wprowadzenie w życie i wykonywanie ustaw (komisje senackie) oraz kontrolowanie działalności organów samorządowych i terytorialnych organów i organizacji (komisje sejmowe).

W komisjach obwiązuje zasada podejmowania uchwał większością głosów. Komisje mają prawo do obradowania wspólnego, w obradach mogą także brać udział inni członkowie izby, którzy posiadają także uprawnienia do zabierania głosu, składania wniosków lub tez wnoszenia poprawek. Po głosowaniu, cześć przegłosowana ma prawo zgłosić swoje wnioski jako wniosek mniejszości. W stałym składzie, bez możliwości udziału dodatkowych osób obradują komisje dotyczące odpowiedzialności konstytucyjnej i komisje do spraw służ specjalnych)

Parlament, jako ciało ustawodawcze podejmuje:

- uchwały,

- rezolucje (nakaz skierowany do danego organu dotyczący podjęcia pewnego określonego rezolucja jednorazowego działania),

- deklaracje (zobowiązanie do podjęcia określonych czynności),

- apele (wezwania do danego działania lub zaniechania),

- oświadczenia - (zajęcie stanowiska w danej sprawie).

Parlament, czyli władza ustawodawcza w Polsce wykonuje także pewne funkcje kontrolne. Parlament dokonuje oceny działalności danych podmiotów (tzw. kontrola polityczna). Kontrolowanymi podmiotami są zazwyczaj te, z którymi wiąże się odpowiedzialność polityczna.

W związku z wykonywanymi czynnościami kontrolnymi parlament został wyposażony w pewne środki. Są to:

- Votum nieufności - najczęściej stosowane wobec Rady Ministrów; musi być poparte wnioskiem co najmniej 46 posłów lub 69 posłów. W przypadku zgłoszenia wotum nieufności w stosunku do całej Rady Ministrów, wnioskodawca jest zobligowany do przedstawienia kandydata na Prezesa rady ministrów (to tzw., konstruktywne votum nieufności). Zgłoszony wniosek nieufności rozstrzygany jest w ciągu 7 dni zarówno dnia zgłoszenia zarówno w przypadku odpowiedzialności solidarnej jak i indywidualnej. Votum nieufności jest głosowane przez całą izbę bezwzględną większością głosów. Uchwalenie votum nieufności dla premiera skutkuje złożeniem dymisji przez cały rząd. W sytuacji uchwalenia votum nieufności dla pojedynczego ministra dymisje składa on sam. Decyzję w tej sprawie podejmuje skład izby bezwzględną większością głosów.

- Udzielenie rządowi absolutorium w wykonanie budżetu państwa - sejm kontroluje ustawę budżetową poprzez instytucje udzielenia absolutorium,

- Interpelacja , zapytania poselskie - są to wnioski skierowane do premiera lub członków rządu w celu uzyskania pewnych wyjaśnień. Do wniesienia interpelacji i wniosków uprawniony jest każdy z posłów. Interpelacja zawiera przedstawienie danego stanu faktycznego oraz wynikające z niego problemy i zapytania. Na udzielenie odpowiedzi na interpelacje adresat ma 21 dni. Odpowiedź musi być udzielona w formie pisemnej. Treścią zapytania poselskie zazwyczaj jest prośbo o udzielenie informacji na temat aktualnych problemów polityki państwa. Adresat zapytania ma obowiązek udzielić odpowiedzi w terminie 21 dni. W przypadku pytań dotyczących spraw bieżących maja one zazwyczaj formę ustną i padają one na posiedzeniach sejmu. W celu przygotowania wyczerpującej odpowiedzi, poseł ma obowiązek zgłosić pytanie najpóźniej 12 godzin przed rozpoczęciem posiedzenia do Prezydium. Odpowiedź w trakcie posiedzenia nie może trwać dłużej niż 5 minut.

- Oświadczenia poselskie i senatorskie - oświadczenia te zazwyczaj padają na końcu obrad izb.

W wyniku kontroli powstają tzw. dezyderaty, to znaczy uchwały komisji, w których zawarte są postulaty dotyczące danych spraw oraz opinie w których wyrażone jest stanowisko komisji na dana sprawę.

PREZYDENT ( P )

Prezydent , wybierany w wyborach demokratycznych jest przedstawicielem Polski, pełni funkcje reprezentatywna, jest także gwarantem suwerenności, bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności jego granic. Jest on samodzielnym podmiotem, który czuwa nad przestrzeganiem konstytucji oraz ciągłości władzy państwowej. Prezydent nie może być zatrudniony ani sprawować żadnych innych funkcji, oprócz związanych bezpośrednio z funkcją prezydenta. Prezydent działa w ramach określonych konstytucja i innymi przepisami. Prezydent nie został wyposażony w nietykalność osobista ani w immunitet poselski. Odpowiada on za naruszenie konstytucji lub ustaw oraz za popełnienie przestępstwa przez Trybunałem Stanu. Do kompetencji Zgromadzenia Narodowego należy postawienie Prezydenta w stan oskarżenia na mocy uchwały podjętej większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

Do kompetencji prezydenta należy wydawanie aktów urzędowych, które dotyczącą czynności podejmowanych przez prezydenta, w zakresie realizacji zadań określonych przepisami prawa. Do aktów urzędowych wydawanych przez Prezydenta zaliczamy:

- rozporządzenia z mocą ustawy

- rozporządzenia

- zarządzenia

- postanowienia dotyczące np. prawa łaski, weta, ratyfikacji umów międzynarodowych,

i mogą mieć formę wniosku, powołania lub zarządzenia.

Akty urzędowe wydawane przez prezydenta dzielą się na akty wymagające kontrasygnaty i takie, które ich nie wymagają. Przez termin „kontrasygnata” rozumiemy złożenie dodatkowego podpisu na akcie przez premiera lub właściwego ministra. Zapewnia to współdziałanie prezydenta z rządem. Akty urzędowe, które nie wymagają dodatkowych podpisów to tzw. prerogatywy.

W ważnych sprawach rząd obraduje pod przewodnictwem prezydenta - jest to tzw. Rada Gabinetowa. Uchwały, które zapadną podczas jej obrad nie maja mocy wiążącej

Do kompetencji prezydenta należą:

1) spraw zagranicznych: w tym prawo ratyfikacji lub wypowiedzenia UM, reprezentowanie państwa, mianowanie i odwoływanie konsulów i ambasadorów

2) zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (charakter bierny) w tym: mobilizacja, mianowanie szefa sztabu, oraz dowódcy sił zbrojnych, ogłaszanie stanu wojny w przypadku zaistniałej konieczności, w sytuacji braku podjęcia obrad przez sejm, ogłaszanie na wniosek Rady Ministrów stanu wyjątkowego, oraz przewodniczenie Radzie Bezpieczeństwa Narodowego.

3) prawo łaski ( za wyjątkiem osób skazanych przez TS ),

4) wyrażenie zgody na zrzeczenia się polskiego obywatelstwa,

5) nadawanie orderów, odznaczeń i odznak,

6) wygłaszanie orędzia do Sejmu, senatu i Zgromadzenia Narodowego,

7) sprawy związane z równoważeniem sił w państwie poprzez oddziaływanie na trzech płaszczyznach::

- prezydent a parlament - prezydent ma uprawnienia do zarządzenia wyborów do sejmu i senatu oraz do zwołania pierwszego posiedzenia sejmu, a także do skrócenia kadencji sejmu.

- prezydent a rząd - prezydent nie może wpływać na prace rządu ale może oddziaływać na tok pracy oraz politykę.

- prezydent a sady - prezydent, na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej, powołuje sędziów, pierwszego prezesa Sadu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego.

8) dokonywanie zmian konstytucji,

9) powoływanie trzech członków Krajowej Rady radiofonii i telewizji oraz trzech członków rady polityki

RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA ( RM )

Rada Ministrów jest organem władzy wykonawczej powołany w celu kierowania administracja rządową oraz prowadzenia polityki państwa. Należy ona do centralnych organów władzy wykonawczej. Do głównych jej zadań należy kierowanie państwem, kontrola pracy administracji rządowej oraz koordynacja działań podejmowanych przez państwo, prowadzi ona politykę zewnętrzną i wewnętrzną. Do jej kompetencji nalezą te zadania, które nie zostały scedowane na inne organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Rada Ministrów kontrolowana jest jedynie przez Sejm i tylko jemu odpowiada.

Skład Rady ministrów odzwierciedla układ partyjny państwa. Oznacza to uczestnictwo rządzie wszystkich lub większości partii, które weszły w skład sejmu. Rzadko zdarzają się sytuacje, by Rade Ministrów tworzyli przedstawiciele jednej partii.

Można wyróżnić trzy główne funkcje jakie sprawuje Rada ministrów. Są to:

a) funkcja wykonawcza - mająca na celu zapewnienie wykonania ustaw,

b) funkcja administracyjna - w związku z którą Rada Ministrów kieruje administracja rządową,

c) funkcja związana z zarządzaniem - Rada Ministrów jest samodzielna i niezależna w swoich postępowaniach, do jej zadań należy wyznaczenie zasad polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, podejmuje samodzielnie decyzje strategiczne.

W struktury Rady ministrów wchodzi Prezes rady ministrów (premier) wiceprezesi oraz ministrowie. Premier może kierować jednym z resortów. Powołanie jego zastępców nie jest obligatoryjne. Oprócz ministrów kierujących danymi resortami powoływani są także ministrowie bez teki.

Rada Ministrów powoływana jest przez Prezydenta. To on desygnuje Prezesa rady Ministrów i powierza mu funkcje utworzenia rządu. Powołanie Prezesa i członków rządu powinno nastąpić w terminie 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniego rządu. Po przyjęciu przysięgi od członków rządu prezydent wręcza nominacje. W ciągu 14 dni od powołania rządu prezes powinien wygłosić tzw. EXPOZE czyli program działania rządu wraz z wnioskiem o udzielenie rządowi votum zaufania. Votum zaufania udzielane jest na posiedzeniu sejmu, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. W przypadku nie udzielenia votum zaufania prezesowi rady ministrów składa on dymisję, co skutkuje przejęciem inicjatywy powołania rządu przez sejm (ma na to14 dni) lub też inicjatywa powołania rządu wraca do prezydenta..

Przepisy prawa określają przypadki, kiedy premier jest zobligowany do złożenia dymisji na ręce prezydenta. Są to: brak votum zaufania dla Rady Ministrów, wyrażenie votum nieufności dla Rady Ministrów, w przypadku odmowy udzielenia absolutorium dotyczącego wykonania ustawy budżetowej, lub tez w przypadku własnej decyzji o złożeniu dymisji, co pociąga za sobą skutek złożenia do dymisji całego rządu. Dymisja składana jest na ręce prezydenta.

Skład rady ministrów może się zmienić na skutek rezygnacji danego ministra lub tez z powodu wyrażenia i przyjęcia wotum nieufności, na wniosek 15% składu izby. Tylko prezydent posiada kompetencje do zmiany składu rady ministrów.

Odpowiedzialność członków rady ministrów jest :

1. polityczna - w przypadku braku zgodności pomiędzy członkami Rady Ministrów a większością parlamentarna skutkuje dymisja lub wotum nieufności,

2. konstytucyjna - posłowie odpowiadają karnie za naruszenie przepisów konstytucji lub innych ustaw przed trybunałem Stanu.

Prezydent lub grupa co najmniej 115 posłów może skierować wniosek do Marszałka Sejmu o pociągnięcie członka rady ministrów do odpowiedzialności karnej i postawienie go przed Trybunałem stanu. Wniosek rozpatrywany jest przez Sejmowa komisje Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Podejmuje ona uchwałę dotyczącą kwestii pociągnięcia do odpowiedzialności lub tez o odrzuceniu wniosku. W przypadku uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności sejm podejmuje tą uchwałę większością 3/5 ustawowej liczby posłów po czym po jej przyjęciu przekazuje ja do trybunały Stanu w formie aktu oskarżenia).

Do kompetencji Rady Ministrów należy wykonywanie ustaw, stanowienie prawa, inicjatywa ustawodawcza, przedstawienie projektu ustawy budżetowej oraz ustawy o prowizorium budżetu, zaciąganie długu publicznego, wnoszenie poprawek do projektu ustaw w czasie postępowania legislacyjnego, składanie corocznie sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej w terminie nie później niż 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego ( w przypadku nieudzielania przez sejm absolutorium dla budżetu rząd podaje się do dymisji) oraz inne czynności kierowniczo - koordynacyjne.

Rada Ministrów ponosi pełna odpowiedzialność za działanie administracji rządowej. Rada odpowiada w powyższym zakresie przed sejmem.

Ponadto upoważniona jest do uchylania aktów prawnych wydanych przez ministrów, kieruje także działalnością wojewodów, zapewnia wewnętrzne i zewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym. W przypadku powtarzającego się naruszania konstytucji lub ustaw przez rady gminy może je rozwiązać lub zawiesić ich działalność na ich miejsce ustanowić zarząd komisaryczny, działający nie dłużej niż 2 lata.

Posiedzenia rady ministrów zwołuje albo prezes rady ministrów albo Prezydent - wtedy obraduje ona jako rada gabinetowa. Na podstawie wydanego rozporządzenia Rada tworzy ograny pomocnicze i opiniodawcze takie jak:

stałe komitety, komisje wspólne, rady i zespoły opiniodawcze oraz komitety.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY ( TK )

Trybunał Konstytucyjny jest instytucja stosunkową nową na terytorium polski, powstał dopiero późno po II wojnie światowej. W 1976 r. zadanie czuwania nad zgodnością aktów prawnych z konstytucja zostało powierzone Radzie Państwa, dopiero nowelizacją konstytucji w 1982 r. wprowadzono przepis dotyczący trybunału Konstytucyjnego. Jednakże dopiero 29 kwietnia 1985 r. uchwalono pierwszą ustawę regulującą kwestie związane z Trybunałem Konstytucyjnym, natomiast 31 lipca 1985 r. przyjęto uchwalę w sprawie szczegółowego postępowania przez Trybunałem Konstytucyjnym. Kolejna nowelizacja konstytucji z 1987 roku rozszerzyła nieco zakres kompetencji TK. Obecna konstytucja przyznała orzeczeniom TK charakter ostateczny. Od roku 1997 sejm nie może także odrzucać jego orzeczeń.

Trybunał Konstytucyjny, będąc sądem szczególnym różni się w znacznym stopniu od sądów powszechnych. Już sama nazwa „trybunał” wskazuje, iż jest to sąd wyposażony w szczególne kompetencje. Jego działalność ma na celu przede wszystkim rozstrzyganie sporów prawnych. A przede wszystkim w celu badania zgodności aktów prawnych z konstytucją. W związku z powyższym w jego składzie zasiadają sędziowie, wyposażeni w niezawisłość swoich orzeczeń. Wydawane są one po przeprowadzeniu rozprawy w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. W skład Trybunału konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów. Są oni wybierani przez Sejm, kadencja trwa 9 lat. Kandydaci, rekomendowani przez grupę co najmniej 50 posłów lub prezydium Sejmu, powinni wyróżniać się znaczą wiedza prawniczą. W celu dokonania wyboru podejmowana jest uchwała, która zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Przepisy prawa nie przewidują możliwości sprawowania funkcji sędziego Trybunały konstytucyjnego przez dwie kadencje. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego jest niezawisły w podejmowaniu swoich decyzji oraz nieusuwalny ze stanowiska w trakcie kadencji. Nie mogą przynależeć do partii politycznych (są apolityczni), związków zawodowych, nie wolno im prowadzić działalności gospodarczej, która mogła by mogła wpływać na ich niezawisłość. Sędzia Trybunału Konstytucyjnego wyposażony jest w immunitet sędziowski. Jedynym dodatkowym stanowiskiem jakie może zajmować to stanowisko profesora szkoły wyższej.

W skład struktur trybunału Konstytucyjnego wchodzą:

1. Prezes TK , który reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w ustawie i regulaminie,

2. Zgromadzenie ogólne sędziów.

Prezes i wiceprezes powoływany jest przez Prezydenta RP. Kandydatów, pod dwóch na każde stanowisko, przedstawia zgromadzenie ogólne sędziów TK.

Do zakresu spraw, w jakich Trybunał Konstytucyjny orzeka nalezą:

1. sprawy dotyczące zgodności ustaw i umów międzynarodowych konstytucją,

2. sprawy dotyczące zgodności ustaw z ratyfikowanymi UM,

3. sprawy dotyczące zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe,

4. sprawy dotyczące zgodności z konstytucją ustawy przed jej podpisaniem, a w przypadku UM przed jej ratyfikacją,

5. sprawy dotyczące sporów kompetencyjnych,

6. sprawy dotyczące zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

7. skargi konstytucyjne - skarga konstytucyjna służy ochronie naruszonych praw i wolności i przysługuje jedynie podmiotowi pokrzywdzonemu. Skarga konstytucyjna może być wniesiona dopiero po wyczerpaniu drogi prawnej. Wnosi się ją w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania postanowienia. Do jej sporządzenia uprawnieni są wyłącznie radcy prawni i adwokaci.

8. sprawy dotyczące stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.

Kontrolę zgodności aktów prawnych z konstytucją można rozpatrywać w dwóch aspektach:

a) materialny - czyli badanie pod katem, czy dany akt prawny nie narusza przepisów konstytucji, ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych,

b) formalny - czyli badanie czy organowi wydającemu dany akt prawny przysługiwały stosowne kompetencje.

W trakcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje badanie sprawy od samego początku. Oznacza to, iż TK nie jest związany wcześniej przeprowadzonymi dowodami. Jednocześnie sądy powszechne i administracyjne są zobowiązane do udzielenia TK pomocy. Rozprawy prowadzone przez TK są jawne poza wyjątkami określonymi w ustawie a koszty procesu ponoszone są przez Skarb Państwa. Skarżący ma obowiązek brać udział w rozprawie. Z rozprawy przeprowadzonej przez TK sporządza się protokół. Orzeczenia TK są ostateczne i ogłaszane miedzy innymi w Monitorze Polskim. Dzień wejścia w życie jest określony w każdym orzeczeniu indywidualnie, może to być dzień ogłoszenia lub każdy inny termin z tym, ze w przypadku ustaw nie może on być dłuższy od 18 miesięcy, w przypadku innych aktów normatywnych nie dłuższy niż 12 miesięcy.

Orzeczenia TK wydawane są po przeprowadzeniu rozprawy w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA

W polskim prawie istnieje także tzw. odpowiedzialność konstytucyjna, która jest odpowiednikiem angielskiego IMPEACHMENTU. W praktyce oznacza to możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności członków Rady Państwa , członków Rady Ministrów (za popełnienie delikt konstytucyjnego oraz przestępstwa popełnionego w związku z zajmowanym stanowiskiem), prezesa NIK , prezesa NBP, członków KRRiT (za popełnienie deliktu konstytucyjnego), prokuratora generalny, kierowników urzędów centralnych oraz prezydenta RP (za popełnienie delikt konstytucyjnego oraz przestępstwa pospolitego)

Każdy z powyższych urzędników podlega w innym zakresie.

Aktualnie do odpowiedzialności konstytucyjnej mogą danego urzędnika pociągnąć następujące instytucje:

- w Wielkiej Brytanii - Wyższa Izba Parlamentu tj. Izba Lordów ( W .Brytania - Izba Lordów , USA - Senat)

- w Stanach Zjednoczonych - Senat

- w Belgii - Sąd Najwyższy

- we Włoszech - Trybunał Konstytucyjny)

- w Polsce - Trybunał Stanu

TRYBUNAŁ STANU (TS)

Trybunał Stanu jest nierozerwalnie związany z Sejmem. Początek jego działalności pokrywa się z pierwszym dniem kadencji sejmu i traw aż do czasu nowych wyborów do sejmu. Członkiem TS mogą być wyłącznie obywatele polscy. Ponieważ charakter TS jest społeczno- prawny, co oznacza, iż przewodniczący i jego zastępcy a także co najmniej połowa z członków musi mieć kwalifikacje sędziowskie. W skład mogą wejść niekarani oraz niezatrudnieni organach administracji państwowej sędziowie, orzekający zgodnie z zasadą niezawisłości sadowej, posiadajmy immunitet sędziowski.

W strukturach TS znajdują się: przewodniczący, jego dwóch zastępców (wybieranych przez sejm z kandydatów wyłonionych spoza składu sejmu i senatu), oraz 16 członków (obowiązują takie zasady wybierania jak przy zastępcach).

Co do zasady postępowanie przed TS jest dwuinstancyjne. Poprzez postępowanie przed TS rozumiemy cały czasookres od chwili wpłynięcia sprawy (uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności) do wydania prawomocnego orzeczenia. Postępowanie przez TS odbywa się zgodnie z regułami określonymi w Kodeksie postępowania administracyjnego. Tym samym obowiązują tu zasady niezawisłości, jawności, równości, instancyjności, prawo oskarżonego do obrony oraz kontradyktoryjności (sprzeczności).

W pierwszej instancji TS obraduje w składzie przewodniczący oraz czterech sędziów, natomiast w drugiej instancji: przewodniczący oraz sześciu sędziów, przy zastrzeżeniu, iż sędziowie, którzy brali udział w posiedzeniach I instancji nie mogą brać udziału w posiedzeniach sadu II instancji.

Za ostateczne uważa się orzeczenia, które zapadły w postępowaniu odwoławczym. Jednocześnie, w przypadku orzeczeń skazujących przez TS Prezydent nie może zastosować prawa łaski. Prezydent nie może zastosować prawa łaski dla skazanych przez TS.

Trybunał Stanu ma do dyspozycji następujący katalog kar:

- utrata biernego i czynnego prawa wyborczego na urząd prezydenta , do sejmu i senatu oraz rady gmin 2-10 lat

- zakaz zajmowania kierowniczego stanowiska 2-10 lat lub na stałe

- utrata odznaczeń i tytułów honorowych oraz możliwości ich uzyskania na okres 2-10 lat.

W przypadku, gdy TS uzna prezydenta za winnego zarzucanych mu czynów, orzeka się o złożeniu go z urzędu.

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI (NIK)

Najwyższa Izba Kontroli stanowi najważniejszy, naczelny organ kontroli państwa. Jest to organ kolegialny, który odpowiada bezpośrednio Sejmowi.

Do głównych zadań NIK należy kontrola organów administracji rządowej, innych jednostek organizacyjnych państwa oraz Narodowego Banku Polskiego. Kontrola prowadzona przez NIK dokonywana jest z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

NIK zobligowana jest do przedkładania sejmowi analizy wykonania budżetu, absolutorium dla Rady Ministrów, wszelkich informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli oraz corocznego sprawozdania ze swojej działalności.

Na czele NIK stoi Prezes, powoływany przez Sejm za zgoda Senatu. Kadencja Prezesa trwa 6 lat ; obowiązujące przepisy nie dopuszczają możliwości aby ta sama osoba sprawowała dwukrotnie funkcje Prezesa. Prezes NIK jest apolityczny, nie może należeć do żadnej partii politycznej ani związku zawodowego, nie może także prowadzić własnej działalności gospodarczej. Jedyna funkcją, jaką może sprawować dodatkowo jest stanowisko profesora szkoły wyższej.

Ustawodawstwo przewiduje immunitet dla Prezesa NIK co oznacza, iż nie może być on zatrzymany ani aresztowany, chyba że zostanie złapany w chwili popełniania przestępstwa. O każdym zatrzymaniu Prezesa stosowne organy mają obowiązek niezwłocznie zawiadomić marszałka sejmu, do którego kompetencji należy wydanie nakazu o zwolnienie Prezesa. Prezes nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności, chyba że sejm wyrazi na to zgodę.

Kontrola sprawowana przez NIK może zostać wszczęta albo z jej własnej inicjatywy, albo na wniosek Prezydenta, Premiera lub tez na wniosek sejmu.

W przypadku zlecenia przeprowadzenia kontroli przez sejm NIK kontroluje kancelarię Prezydenta RP, kancelarię Sejmu i Senatu, działalność Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji oraz Państwową Inspekcje Pracy.

NIK dokonuje kontroli działając poprzez swoich pracowników, którzy posiadają imienne upoważnienie do dokonania kontroli oraz są wyposażeni w legitymacje służbowe. Upoważnienie do kontroli wydaje, prezes, wice- prezesi oraz dyrektorzy i wice-dyrektorzy jednostek organizacyjnych NIK.

W trakcie przeprowadzania kontroli, pracownicy NIK uprawnieni są do swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń, wglądu do wszelkich dokumentów, przeprowadzenia oględzin obiektów, wzywania i przesłuchiwania światków, żądania ustnych i pisemnych wyjaśnień od pracowników, korzystania z biegłych i specjalistów, zwoływania narad z pracownikami oraz uczestniczenia w posiedzeniach kierownictwa administracji rządowej i samorządu terytorialnego

Z każdej kontroli pracownicy NIK zobowiązani są sporządzić protokół kontroli. W treści powyższego protokołu powinny być zawarte informacje na temat stanu faktycznego, opisanie nieprawidłowości ich przyczyn oraz osób odpowiedzialnych.

W struktury NIK wchodzą:

- kolegium NIK: prezes, wice-prezesi (powoływani i odwoływani przez Marszałka sejmu na wniosek Prezesa NIK i sejmu w liczbie od 2 do 4), dyrektor generalny (powoływany i odwoływany przez Prezesa NIK za zgodą Marszałka Sejmu) oraz 14 członków-(powoływanych przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIK, przy czym obowiązuje zasada, iż siedmiu z nich jest przedstawicielami nauk prawnych i ekonomicznych siedmiu jest dyrektorami jednostek organizacyjnych NIK)

- czternaście departamentów NIK w tym:

a) 8 kontrolnych: Administracji Publicznej , Budżetu i Finansów , Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ,Komunikacji i Systemów Transportowych ,Nauki ,Oświaty ,Dziedzictwa Narodowego, Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Pracy Spraw Socjalnych i Zdrowia, Środowiska ,Rolnictwa i Zagospodarowania Wewnętrznego.

b) 6 administracyjnych, które pełnią funkcję pomocniczą związaną z działalnością NIK

- delegatury NIK - rozmieszczone w 16 w miastach wojewódzkich, do których zadań należy kontrola działalności terenowych organów administracji publicznej oraz jednostek gospodarki narodowej.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (RPO)

Rzecznik Praw Obywatelskich inaczej zwany „ombudsman” jest organem samodzielnym, strukturalnie powiązanym z parlamentem, działający całkowicie niezależnie administracji i sądownictwa.

Rzecznik został powołany w celu ochrony praw i wolności obywatelskich w państwie. Do jego kompetencji należy także występowanie w sprawach sadowych pomiędzy organami administracji państwowej a każdym obywatelem.

Rzecznik Praw Obywatelskich działa w ramach kontroli parlamentarne.

Instytucja rzecznika Praw Obywatelskich nie jest instytucja znana wcześniej w prawie polskim. Pierwszy Rzecznik został powołany dnia 19.11.1987 r. i została nim Pani prof. Ewa Łętowska.

Instytucja rzecznika jest regulowana konstytucyjnie. Wcześniej Rzecznik powołany był na czteroletnią kadencję Aktualnie Rzecznika powołuje sejm za zgodą Senatu na okres pięcioletni.

Sprawowanie funkcji Rzecznika pociąga pewne konsekwencje prawne dla osoby piastującej powyższa funkcję. Po pierwsze, osoba będąca RPO nie może należeć do żadnej partii politycznej ani związku zawodowego. Obowiązuje tu w pełni zasada apolityczności. Rzecznik powoływany przez sejm, jedynie przez sejmem odpowiada, a immunitet, jakim legitymuje się RPO odpowiada zakresem immunitetowi sędziowskiemu.

RPO może zostać osoba, posiadająca polskie obywatelskie i legitymuje się rozległą wiedzą prawniczą, posiadająca duże doświadczenie zawodowe oraz ciesząca się dużym autorytetem, oraz dużą wrażliwością społeczną. Rzecznik może pełnić funkcję jedynie przez dwie kadencje.

Wskazanie kandydata na urząd Rzecznika Praw obywatelskich należy do kompetencji Marszałka sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Uchwała w powyższej sprawie musi zapaść większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby głosów. Następnie uchwała trafia do Senatu, który w ciągu miesiąca powinien ustosunkować się do kandydatury zaproponowanej przez Sejm. W przypadku braku reakcji ze strony senatu milczenie uważa się za akceptację.

Ustawy przewiduje także sytuacje, gdy można rzecznika odwołać z pełnionej przez niego funkcji. Zalicza się do ich następuje przypadki:

1) gdy rzecznik zrzeka się pełnienia funkcji,

2) gdy wystąpiła trwała niezdolność do pełnienia funkcji - choroba , kalectwo itp.

3) gdy Rzecznik sprzeniewierzy się ślubowaniu,

4) zgon

Odwołanie rzecznika następuje na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, w drodze uchwały podjętej przez Sejm bezwzględną większością głosów.

REFERENDUM OGÓLNE I LOKALNE

Referendum ogólne

Referendum jest przewidzianym przepisami prawa sposobem na rozstrzyganie pewnych spraw przez podmioty do tego uprawnione. Referendum przeprowadza się w formie bezpośredniego głosowania, dotyczy ono zazwyczaj istotnych spraw całego państwa lub części jego terytorium.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami dwa ograny władzy w Polsce maja prawo do zarządzenia referendum: Sejm oraz Prezydent. Sejm zarządza referendum bezwzględną większością głosów. Referendum ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz lub Prezydent RP, z tym że ogłoszenie referendum w tym przypadku zgodę musi wyrazić za Senat bezwzględną większością głosów co najmniej ½ ogólnej liczby Senatorów .

Referendum przeprowadzane jest zazwyczaj formie pytania, na które odpowiedź brzmi „tak” lub „nie”, lub tez polega na dokonaniu wyboru pomiędzy różnymi wariantami zaproponowanymi przez przeprowadzających referendum.

Referendum lokalne

Referendum lokalne dotyczy pewnego wyodrębnionego terenu państwa np. gminy, powiatu, województwa i może być przeprowadzone pod trzema postaciami:

1. referendum przeprowadzone z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządowej,

2. referendum przeprowadzone na wniosek mieszkańców w sprawie odwołania w/w jednostki przed upływem

3. referendum przeprowadzone na wniosek mieszkańców w innych sprawach.

Ponieważ referendum lokalne dotyczy spraw dotyczących jedynie mieszkańców danego terenu, prawo do wzięcia w nim udziału przysługuje jedynie osobom zamieszkującym na stałe na danym obszarze i które posiadają prawo wyborcze. Referendum uznaje się za ważne i wywołujące skutki prawne, jeżeli za jedną z proponowanych odpowiedzi oddano ponad połowę ważnych głosów.

Referendum lokalne może być finansowane z dwóch źródeł: referendum w sprawie odwołania jednostki samorządów terytorialnego finansowane jest z budżetu państwa, natomiast referendum w pozostałych sprawach finansuje budżet samorządu terytorialnego.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---