Rozwiązania administracyjne w państwach azjatyckich w wiekach średnich
A) Państwo Środka.
Między VII a X wiekiem naszej ery w Chinach u władzy była dynastia Tang. Właśnie w tym czasie można było zaobserwować formowanie się początków ustroju tego państwa. Wypracowane wtedy struktury miały się utrzymać przez wieki i zakończyć swój żywot wraz ze zmierzchem cesarstwa w dwudziestym wieku. Poza tym służyły jako wyśmienity wzorzec dla wielkiego obszaru głównie wschodnio i południowo azjatyckiego. Głównym celem władców wspomnianej dynastii było zunifikowanie ogromnego organizmu państwowego i tym samym starcie w proch udzielnych księstewek feudalnych. Wtedy to powołano do życia ,,armię” oddanych cesarstwu urzędników, wiernych wyłącznie zaleceniom centrali. Tak rozpoczął się pochód do ostatecznego celu, jakim było zjednoczenie państwa. W błędzie jest jednak ten, kto sądzi, iż łatwo było zostać urzędnikiem w służbie cesarskiej. Każdy kandydat musiał odznaczać się odpowiednimi cechami moralnymi, edukacją oraz kompetencjami. Wszystkie te warunki były weryfikowane podczas egzaminów państwowych. System selekcjonowania kadry urzędniczej stał się podstawą działania ustroju Państwa Środka. Był on o tyle ważny, że bez odpowiednich zasad naboru, wyłaniających najlepszych z najlepszych nie sposób było sprawnie rządzić takim państwem. W ten sposób narodziła się ekstremalnie scentralizowana i odznaczająca się silnym biurokratyzmem nowa chińska administracja.
Urzędy.
Przy cesarzu funkcjonowała pewnego rodzaju Rada Cesarska, która składała się z 3ch książąt. Szczycili się oni tytułami nauczycieli cesarskich, a ich głównym zadaniem było doradzanie władcy. Poza tym, pod ręką zawsze była grupa 6 ministrów. Jeśli chodzi o administrowanie cesarstwem, to proces ten odbywał się w trzech miejscach, a mianowicie: urzędzie ministrów, kancelarii państwa oraz sekretariacie. Ten ostatni zajmował się sporządzaniem różnych dokumentów i do niego należało zarządzanie archiwum państwowym.
Na czele urzędu ministrów stał premier, a cała struktura dzieliła się na 6 części. Pierwszą, stanowiło ministerstwo urzędników. Do jego zadań należało sprawowanie nadzoru nad prawidłowym wykonywaniem obowiązków przez pozostałe urzędy oraz sprawy związane z egzaminami państwowymi. Drugą, stanowiło ministerstwo rytów. Zajmowało się szeroko pojętym protokołem dworskim i dyplomatycznym. Trzecią, było ministerstwo robót publicznych. Jak sama nazwa wskazuje zajmowało się najwyższej rangi inwestycjami oraz gospodarką cesarstwa. Czwartą, stanowiło królestwo Temidy czyli ministerstwo sprawiedliwości. Zajmowało się ustawodawstwem, kształtowało system punitywny etc. Piątą częścią, było ministerstwo finansów, a ostatnią - wojny. Do zadań tej ostatniej zaliczały się sprawy związane z armią oraz pochodne.
Ciekawym tworem w ówczesnej administracji chińskiej była tzw. Rada Cenzorów. Wbrew pozorom miała ona bardzo poważne zadanie. Miała ona weryfikować odpowiedniość moralną urzędników do sprawowania przez nich funkcji państwowych. Radę tą tworzyły 24 osoby. Poza tym, w celu odpowiedniego wykształcenia przyszłej armii urzędniczej powołano tzw. akademię cesarską.
Samo cesarstwo zostało podzielone na departamenty, których liczba wynosiła 300. Następnie departamenty składały się z okręgów (ich liczba wynosiła ok. 5 okręgów na departament). Poza tym, istniały także punkty pełniące funkcje kontrolne, na czele których stali specjalni inspektorzy cesarscy.
W czasie władztwa mongolskiego ( tj. XIII - XIV w.) utrzymana została główna struktura administracyjna. Warto jednakże nadmienić, iż rozłączeniu uległa administracja wojskowa od cywilnej; powstają prowincje oraz prefektury, a znikają departamenty. Poza tym, Chińczycy zostali przeznaczeni do pełnienia służby na niższych stanowiskach, podczas gdy te o znaczeniu kierowniczym obsadzone zostały przez Mongołów.
Indie.
Na początek warto przypomnieć, że w opisywanym tu okresie historii Indii, kraj ten znajdował się pod panowaniem arabskim. Początkowym oraz podstawowym posunięciem wspomnianego najeźdźcy, było utworzenie na terenach podbitych sułtanatu delhijskiego. Na samym szczycie nowego tworu państwowego znajdował się sułtan, który dzierżył w swoich rękach władzę świecką oraz duchowną. Swoją wiedzą służył sułtanowi jego zastępca - główny wezyr. Ten drugi maiła także pod swoją pieczą sprawy finansowe państwa włącznie z podatkami.
Całe państwo składało się teraz z prowincji, których liczba przekraczała 20. Na czele każdej z nich stał namiestnik (tak zwany wali), który zazwyczaj wywodziła się z familii sułtańskiej bądź wyższych sfer muzułmańskich. Namiestnicy dysponowali szerokim zakresem władzy. Do ich kompetencji należała sfera administracyjna, wojskowa oraz sądownicza na terenie danej prowincji. Poza tym, kontrolowali sferę religijną.
Każda prowincja składała się z mniejszych części jakimi były okręgi zwane parganami. Władzę w każdym z takich parganów sprawował powołany za zgodą odpowiedniego namiestnika starosta. Kandydat, który chciał sprawować tą funkcję musiał być wyznawcą islamu. Dawny porządek indyjski został zachowany jedynie w dolnym warstwach systemu administracyjnego kraju (np. na terenach wiejskich).
Po kolejnych burzach historycznych, kiedy Indie dostały się w ręce Mongołów, obowiązujący dotychczas system nie uległ drastycznym zmianom. Jak zwykle w takich wypadkach rozpoczęła się zmiana elit rządzących, tym razem na establishment mongolski. Na czele państwa stanął cesarz - imperator. Skupiał on w swoim ręku wszystkie dziedziny władzy, a więc ustawodawstwo, egzekutywę, sądowniczą itp. Wpływało to w widoczny sposób na uprawnienia urzędów, a także kompetencje pozostawionego ze starego systemu - wezyra. Do tego, doszło władztwo 4 ministrów, którzy także pełnili istotne funkcje w nowym organizmie państwowym. Pierwszym z nich był tzw. dywan, któremu powierzono finanse. Drugim był tzw. mir bachsza, który zajmował się armią. Trzecim był tzw. mir saman w którego rękach spoczywały problemy gospodarcze państwa i ostatnim był tzw. sadr- us- udur czyli człowiek od spraw wymiaru sprawiedliwości.
Za czasów nowych władców Indii aparat państwowy nabrał szczególnie dużych rozmiarów. Można było zauważyć więcej niż 30 szczebli w strukturze administracyjnej. Wynagrodzenie pracowników urzędów sięgały niebotycznych kwot, co dobrze świadczyło o funkcjonowaniu sfery skarbowej państwa.
Zredukowano liczebność prowincji, których po zmianach zostało jedynie 15, a władzę w nich sprawowali teraz tzw. nazimowie. Mieli oni przy sobie jeszcze czterech innych urzędników, którzy pełnili funkcje pomocnicze. Aparat pomocniczy stanowili więc: poborca podatkowy, dowódca wojskowy, zwierzchnik sądowy oraz osoba do której kompetencji należała sfera porządku publicznego. Niestety zbyt mocna władza skupiona w rękach władców poszczególnych prowincji doprowadziła do powolnej marginalizacji pozycji władzy centralnej. Ten oraz inne czynniki w późniejszym czasie miały zadecydować o końcu imperium.
Administracja w Kraju Kwitnącej Wiśni.
Cechą charakterystyczną ówczesnej Japonii była potężna władza skupiona w rękach władcy - cesarza (tzw. tenno). Poza tym, szczególna funkcja przypadła starszyźnie, która okazała się źródłem establishmentu. Miał on charakter wybitnie militarny co decydowało o jego silnej pozycji. Właśnie ta niespotykana rola pierwiastka wojskowego również świadczy o wyjątkowości modelu ustrojowego Japonii. Jednakże silna pozycja arystokracji wojskowej oraz silan władza cesarska powodowały poważne konflikty i niweczyły szansę stworzenia scentralizowanego państwa.
Tenno był przede wszystkim zwierzchnikiem sił zbrojnych, zajmował się polityką zagraniczną oraz wewnętrzną gdzie jego uwaga skupiona była na sferze sądownictwa. W toku rozwoju historycznego, jak zaznaczone to zostało powyżej, poszczególni przywódcy klanowi osiągnęli wysoką pozycję - stworzyli klasę arystokracji i władca był związany ich polityką w wielu dziedzinach.
Około VII wieku nastąpiły przemiany ustrojowe w zapoczątkowane reformami Taika. W swoich działaniach wykorzystał wiele rozwiązań zaczerpniętych z modelu Państwa Środka. Doprowadził on m.in. do upaństwowienia ziemi. Dzięki temu zabiegowi, jedynym legalnym sposobem jej nabycia było uzyskanie gruntów od władcy. Poza tym, zaczęła obowiązywać reguła poddaństwa tenno co przejawiało się w obowiązku składania danin cesarzowi.
Aparat państwowy był podzielony na 8 ministerstw. Władzę nad nimi dzierżył cesarz za pomocą kanclerza. Kraj Kwitnącej Wiśni składał się teraz z prowincji oraz okręgów obsadzonych urzędnikami z mianowania, całkowicie podległymi władzy cesarskiej. Jednakże ta sytuacja wkrótce maila ulec zmianie wskutek wprowadzenia nowego modelu, a mianowicie - szogunatu. Przeobrażenie nastąpiło około X - XII wieku. Teraz pozycje kluczową stał się właśnie szogun czyli najwyższy wódz wojskowy. W fazie początkowej władcy mianowali szogunów , ale na przestrzeni czasu funkcja ta stała się dziedziczną. Szogunowie skutecznie zaczęli wzmacniać swoją pozycję w hierarchii państwowej opierając się na sile wojowników - rycerzy czyli samurajów. W toku ewolucji tego ustroju, uzyskali taką samodzielność, iż wykrystalizowała się z nich warstwa książęca. Szogunat przetrwał w Kraju Kwitnącej Wiśni do początków XIX wieku.
Perskie formy administracji.
Władca w Persji dzierżył w swoich rękach szeroki zakres uprawnień. Sprawował nadzór nad armią, głównymi nurtami polityki państwowej oraz wymiarem sprawiedliwości. Oczywiści władca nie działał sam lecz u swego boku posiadał organy o charakterze pomocniczym. Jednym z nich była Rada Członków Domu Panującego. Była ona złożona z krewnych władcy. Innym organem był Senat, który tworzyli notable państwowi, panujący krajów podległych Persji oraz arystokracja. Ich prerogatywą było wydawanie zgody na objęcie tronu przez nowego władcę po śmierci poprzedniego.
Istotną rolę odgrywali w Persji magowie (grupa kapłanów), którzy zasiadali także w Senacie.
Władza w prowincjach skupiona była w rękach tzw. satrapów. Cieszyli się oni znaczną niezależnością jednakże musieli wykonywać pewne obowiązki na rzecz władzy centralnej np. płacić daniny. Także miasta oraz liczna w Persji diaspora żydowska odznaczały się dużą niezależnością.
Sytuacja uległa zmianie kiedy władzę zaczęli sprawować przedstawiciele dynastii Sasanidów. Ich celem było stworzenie maksymalnie scentralizowanego państwa. Budowanie silnej władzy było popierane przez warstwę magów oraz arystokrację. W tym czasie wprowadzono bardzo rygorystyczny protokół dworski; osoba władcy stała się prawie niedostępna dla zwykłych śmiertelników. Jedynie ściśle wyznaczona grupa wielmożów religijnych i państwowych miała do niego dostęp. Król uważany był niemal za boga, jednakże istniał precedens prawny pozwalający na detronizację króla a nawet pozbawienie go życia. Potem wykrystalizował się system wyboru władcy spośród członków rodziny monarszej.
Jak już wcześniej zostało powiedziane ważną rolę w państwie odgrywali Magowie z rodu medyjskiego. Główny mag (mobadan mobad) był jedną z ważniejszy person obok władcy. Poza tym, istotna rolę odgrywało dwóch urzędników, a mianowicie naczelny dowódca (spahbedan spahbed) oraz główny sekretarz (eran dibirbed).
Oczywiście istniał cały sztab urzędników państwowych różnych rang oraz pełniących dziesiątki tysięcy mniej lub bardziej istotnych funkcji. Przy tej okazji warto wspomnieć funkcję majordomusa. Osoba pełniąca tę zaszczytną funkcję stała na czele służby dworskiej. Poza tym, można tu wymienić osobę sekretarza królewskiego, którego zadaniem było protokołowanie istotnych poleceń oraz rozkazów monarchy. Stał on także na czele archiwum królewskiego oraz kancelarii. Do tej armii urzędniczej warto jeszcze dodać szefa administracji cywilnej, którym początkowo był tzw. framatar pełniący funkcję pierwszego ministra, a w czasach późniejszych tzw. wuzurk framatar czyli wieli minister. Pod swoim zwierzchnictwem mieli oni szefa sekretarzy nazywanego dapirtat, szefa sekcji podatków nazywanego hargpad oraz szefa establishmentu urzędniczego nazywanego szahrha- markar.
Nastąpiły także pewne zmiany w układzie sił na terenie całego państwa, a mianowicie satrapowie wzmocnili jeszcze bardziej swoje władztwo na podległych im włościach. Jedynie ci którzy nadal byli wierni ośrodkowi centralnemu stali się teraz wykonawcami poleceń monarchy na prowincji.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.