Gdy żołnierzom nie wolno
strzelać, czyli operacje
pokojowe ONZ

Autor: Artur Brzeziński

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

2

Narodowy Bank Polski

Skrócony opis lekcji

Uczniowie poznają podstawowe informacje na temat celów i struktury Organizacji Narodów

Zjednoczonych oraz podejmowanych przez tę organizację działań. Zastanowią się także nad

skutecznością jej działań oraz możliwościami jej podniesienia.

Słowa kluczowe



operacje pokojowe,



Organizacja Narodów Zjednoczonych,



Zgromadzenie Ogólne ONZ,



Sekretarz Generalny ONZ,



Rada Bezpieczeństwa ONZ.

Cele lekcji

Uczeń powinien:



wyjaśnić pojęcie : operacje pokojowe ONZ,



opisać strukturę ONZ,



wskazać cele i wybrane sposoby działania ONZ,



ocenić skuteczność działań ONZ.

Treści:

Cele, struktura oraz wybrane sposoby działania Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Adresat:



Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych

Metody realizacji zajęć:



mapa pojęć,

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

3

Narodowy Bank Polski



analiza tekstu,



dyskusja.

Przydatne strony:



http://www.unic.un.org.pl/ – polska strona ONZ,



http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/675945.stm

– BBC o wydarzeniach w Srebrenicy,



http://www.gendercide.org/case_srebrenica.html – strona poświęcona zbrodniom

przeciwko ludzkości.

Materiały:



materiał pomocniczy nr 1 – Schemat sieci pojęć – Organizacja,



materiał pomocniczy nr 2 – Operacje pokojowe ONZ.

Opis przebiegu lekcji

1.

Na początku lekcji poproś, aby uczniowie wymienili znane im organizacje międzynarodowe.

Zapisz ich nazwy na tablicy. Wyjaśnij, że na tych zajęciach wspólnie z nimi przeanalizujesz dzia-

łania jednej z nich – Organizacji Narodów Zjednoczonych (jej nazwa na pewno została wymie-

niona wcześniej przez uczniów).

2.

Następnie poleć, aby uczniowie w parach zastanowili się, jakie zagadnienia należy przeanalizo-

wać opisując dowolną organizację międzynarodową. Po 5 minutach w centrum tablicy zapisz

słowo ORGANIZACJA, a następnie poproś uczniów o wymienianie zagadnień, jakie należy

wskazać, charakteryzując tę organizację. Te zagadnienia zapisuj na tablicy, budując mapę pojęć.

W tym momencie zajęć nie komentuj uwag uczniów. Jeśli zajdzie taka potrzeba, pomóż uczniom,

aby na tablicy wokół centralnego pojęcia pojawiły się sformułowania: cele, sposoby działania,

władze, struktura, zasady członkostwa, finansowanie, historia, efekty działania. Zapisz także

inne pomysły zaproponowane przez uczniów. Następnie wspólnie z młodymi ludźmi zastanów

się nad zasadnością zapisów. Usuń te, które wspólnie uznacie za niepotrzebne. Może okazać się,

że pewne zapisy są elementami ogólniejszych zagadnień zapisanych wokół centralnego pojęcia.

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

4

Narodowy Bank Polski

Wówczas zapisz je łącząc je liniami z tymi zagadnieniami, a nie zagadnieniem centralnym (na

tablicy powinien powstać rysunek przedstawiony w materiale pomocniczym nr 1).

3.

W kolejnej części lekcji zapytaj uczniów, co wiedzą na temat ONZ. Ich informacje wpisz w od-

powiednie miejsca mapy pojęć narysowanej na tablicy. Jeśli zajdzie taka potrzeba uzupełnij ją

o nowe gałęzie. W ten sposób uczniowie uświadomią sobie, co wiedzą na ten temat oraz jakie

informacje muszą jeszcze uzyskać.

4.

Następnie zwróć uwagę uczniów na problem oceny działań ONZ. Rozdaj uczniom materiał po-

mocniczy nr 2. Poleć przeczytanie go i wykonanie zawartych tam poleceń. Poleć uczniom uzu-

pełnienie na podstawie tego materiału przygotowanej na tablicy mapy pojęć.

Po zakończeniu pracy uczniów na forum klasy przedyskutuj odpowiedzi na poszczególne pyta-

nia. Zapytaj uczniów, dlaczego ich zdaniem, reforma ONZ napotyka na problemy. Zwróć uwagę

na kwestię finansowania działalności ONZ oraz przekazania przez państwa (zwłaszcza przez te,

które są w stanie prowadzić własną politykę w skali globu) uprawnień do reagowania dla orga-

nizacji międzynarodowej. w sytuacjach kryzysowych (niektóre państwa taką możliwość chcą

zastrzec tylko dla siebie).

5.

W domu poleć uczniom uzupełnienie mapy myśli sporządzonej na zajęciach bądź napisanie pra-

cy, w której uczniowie ocenią dokonania ONZ oraz ustosunkują się do planów jej reformy.

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

5

Narodowy Bank Polski

Materiały pomocnicze:

Materiał pomocniczy nr 1

Organizacja

Cele

działania

Zasady

członkostwa

Finansowanie

Sposoby

działania

Efekty

działania

Historia

Inne

Władze

Struktura

Sukcesy

porażki

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

6

Narodowy Bank Polski

Materiał pomocniczy nr 2

Głównym celem Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) jest zapewnienie międzynarodo-

wego pokoju i bezpieczeństwa. Dla osiągnięcia tego celu ONZ ma prawo do podejmowania

działań, które mają zapobiec aktom agresji lub doprowadzić do ich stłumienia. Zgodnie z Kartą

Narodów Zjednoczonych (dokumentem, na mocy którego ta organizacja została powołana

w 1945 r) decyzja o podjęciu tych działań należy do Rada Bezpieczeństwa (RB), którą tworzą

przedstawiciele pięciu stałych członków RB. Obecnie są to Rosja (dawniej Związek Socjalistycz-

nych Republik Radzieckich), USA, Wielka Brytania, Francja i Chińska Republika Ludowa.

Kolejnych dziesięciu członków Rady Bezpieczeństwa wybiera na dwuletnią kadencję

Zgromadzenie Ogólne ONZ.

W okresie od 1945 roku do początku lat dziewięćdziesiątych w wyniku rywalizacji między

mocarstwami system bezpieczeństwa przedstawiony w Karcie funkcjonował tylko w ograniczo-

nym stopniu. Interwencja zbrojna w celu uśmierzenia jakiegoś konfliktu była możliwa tylko

za jednogłośną zgodą wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa. W praktyce okazało

się, że gdy jedno z państw – stałych członków RB postulowało użycie sił zbrojnych dla realizacji

głównego celu ONZ weto zgłaszało inne z nim rywalizujące. Problemy wynikały także z braku

sił zbrojnych podporządkowanych ONZ. Organizacja mogła zwrócić się tylko do państw

członkowskich z postulatem użycia przez nie ich narodowych sił zbrojnych w konflikcie

będącym przedmiotem zainteresowania ONZ.

Te czynniki spowodowały, że najczęściej wykorzystywanym narzędziem ochrony pokoju

i bezpieczeństwa stały się tzw. operacje pokojowe. Operacje te polegają na wysłaniu sił zbrojnych

(tworzonych przez żołnierzy z krajów członkowskich ONZ, które zgodziły się na uczestnictwo

w takiej akcji) w rejon konfliktu na życzenie lub za zgodą stron. Zadaniem tych sił zbrojnych

(czasem nazywanych „Błękitnymi hełmami”) jest poprzez np. stworzenie specjalnych stref

zapobieganie starciom pomiędzy stronami konfliktu. Działania tych oddziałów z reguły

dysponujących ograniczonymi możliwościami militarnymi (np. brak ciężkiego sprzętu, czołgów,

artylerii, lotnictwa) ma cechować bezstronność wobec uczestników konfliktu i prawo do użycia

siły ograniczone praktycznie tylko do samoobrony.

W latach 90-tych wzrosła liczba konfliktów lokalnych, mających często charakter wojen

domowych. ONZ coraz częściej przeprowadzała operacje pokojowe, w ramach których

m.in. udzielano pomocy humanitarnej, kontrolowano przestrzeganie praw człowieka i przebieg

wyborów, ewakuowano ludność z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych.

W drugiej połowie lat 90-tych zaostrzające się konflikty w wielu miejscach na świecie

spowodowały konieczność zmiany kształtu operacji pokojowych. Oddziały wojskowe działające

z ramienia ONZ w przypadku zagrożenia mogły użyć siły.

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

7

Narodowy Bank Polski

W początku lat dziewięćdziesiątych w wyniku szeregu konfliktów zbrojnych Jugosławia

rozpadła się na kilka nowych państw. W celu ochrony ludności cywilnej interweniowały w tym

rejonie siły pokojowe ONZ. W maju 1993 roku w Bośni i Hercegowinie utworzone zostały tzw.

“bezpieczne strefy” wokół miejscowości Srebrenica, Žepa, Goražde, Bihać i Sarajewo. Rozmiesz-

czono w nich oddziały wojskowe ONZ, których zadaniem była ochrona ludności cywilnej

zgromadzonej w tych strefach. W Srebrenicy schroniła się głównie ludność muzułmańska.

W lipcu 1995 roku Serbowie, którzy dążyli do opanowania możliwie największych obszarów

Bośni i Hercegowiny, zażądali wycofania się z tej strefy od żołnierzy holenderskich stanowiących

kontyngent sił ONZ chroniący Srebernicę. Holendrzy wycofali się, a Serbowie, wkroczywszy

do miasta, zamordowali blisko 8 tys. znajdujących się tam mężczyzn. Kilka tygodni później

kolejna „bezpieczna strefa” została zajęta przez Serbów. Następne strefy przetrwały bowiem

Serbom nalotami zagroziło NATO. Interwencja sił NATO doprowadziła ostatecznie do zawarcia

porozumień pokojowych kończących wojnę w tej części byłej Jugosławii. W celu utrzymania tych

porozumień ONZ postanowiła wysłać dodatkowe siły zbrojne (w 1995 roku znalazło się 60 tys.

żołnierzy przysłanych przez państwa członkowskie ONZ).

Wydarzenia w Srebrenicy w 1995 roku oraz w Rwandzie w 1994 (gdzie także siły ONZ nie

zapobiegły ludobójstwu) pokazały, że aby operacje pokojowe były skuteczne, w ONZ należy

dokonać reform. Sekretarz Generalny ONZ (wybierany przez Zgromadzenie Ogólne i za zgodą

stałych członków Rady Bezpieczeństwa) wskazuje, że głównymi problemami, które wymagają

zmian są brak stałych źródeł finansowania operacji pokojowych i brak zdolności szybkiego

wysłania koniecznych oddziałów. W obu tych przypadkach ONZ musi czekać na decyzje

i pomoc państw członkowskich, które powinny zdecydować się na przeznaczenie na akcje

dodatkowych środków i wysłanie własnych wojsk. Rozwiązaniem tych problemów mogłoby

być stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał

wytyczne, nim oddziały pokojowe zostaną rozmieszczone i podejmą działania oraz stworzenie

i utrzymywanie jednostek szybkiego reagowania ONZ. Te działania wymagają jednak

decyzji Rady Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego, wiążą się bowiem z koniecznością

przeznaczenia większych funduszy na działalność ONZ. Postulaty Sekretarza Generalnego ONZ

pozostają więc nadal niezrealizowane.

Obecnie ONZ realizuje operacji pokojowych w Afryce, Azji, na Bliskim Wschodzie oraz

w Europie. Uczestniczy w nich 42 714 żołnierzy oraz policjantów z 91 krajów z krajów

członkowskich ONZ. Od 1948 r. do 2003 r. w operacjach pokojowych śmierć poniosło 1 810 osób.

Gdy żołnierzom nie wolno strzelać, czyli operacje pokojowe ONZ

8

Narodowy Bank Polski

Pytania:



Na czym polegają operacje pokojowe prowadzone przez ONZ?



Kto prowadzi te operacje?



Jak oceniasz skuteczność tych operacji? Uzasadnij swoją opinię.



Jakie zmiany należałoby wprowadzić w ONZ, aby zmienić skuteczność tych operacji?



Kto mógłby te zmiany wprowadzić?



Jakie mogą być konsekwencje niewprowadzenia tych zmian?



Jak oceniasz szanse na wprowadzenie tych zmian? Uzasadnij swoją opinię.



Jakie inne niż ONZ organizacje mogłyby zająć się, twoim zdaniem, utrzymywaniem

pokoju na świecie?

www.nbp.pl