„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jan Janczak

Przygotowanie pasieki do zimowania 612[01].Z2.08

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
prof. dr hab. Jerzy Demetraki-Paleolog
dr inż. Krzysztof Olszewski



Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z2.08

„Przygotowanie pasieki do zimowania”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu pszczelarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

12

5.1. Główny przegląd jesienny rodzin pszczelich

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Jesienny rozwój rodzin pszczelich

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Wielkość i ułożenie gniazda rodziny pszczelej

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Warunki dobrej zimowli pasieki

18

5.4.1. Ćwiczenia

18

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

20

7. Literatura

29

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie pszczelarz.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–uczenia się
oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie wychowu matek

pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

ł

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny

pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

ą

612[01].Z2.08

P

rzygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji

pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

zastosować zasady postępowania w przypadku użądlenia przez pszczołę,

−

zastosować zasady zachowania się pszczelarza przy pszczołach,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

zastosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

rozróżniać stadia rozwojowe czerwia pszczelego,

−

określać rolę i sposoby zagospodarowania gniazda pszczelego,

−

określać rodzaje i znaczenie różnych komórek pszczelich w plastrze,

−

określać funkcje i warunki rozwoju pszczół robotnic,

−

określać warunki dobrego zimowania rodzin pszczelich,

−

charakteryzować naturalne i sztuczne pokarmy pszczół,

−

rozróżniać sprzęt do podkarmiania i dokarmiania pszczół,

−

sporządzać dokumentację pasieczną,

−

rozróżniać choroby niezakaźne czerwiu,

−

rozpoznawać choroby zakaźne czerwiu,

−

rozpoznawać pasożyty pszczół,

−

charakteryzować rodzaje przeglądów,

−

dobrać sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

przeprowadzać przeglądy rodzin pszczelich,

−

oceniać wartość rodziny pszczelej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

ocenić stan rodzin pszczelich po sezonie,

−

zorganizować i wykonać główny przegląd jesienny rodzin pszczelich,

−

określić jakość plastrów w gnieździe pszczelim,

−

rozpoznać stany anormalne w rodzinach pszczelich jesienią,

−

określić warunki zimowania pszczół,

−

stworzyć rodzinom pszczelim odpowiednie warunki do rozwoju jesiennego,

−

dobrać metody rozwoju jesiennego rodzin pszczelich do istniejących warunków
pogodowych i pożytkowych,

−

zastosować jesienne metody kompleksowej gospodarki pasiecznej,

−

obliczyć optymalny jesienny okres rozwojowy w różnych warunkach pożytkowych,

−

dobrać terminy i sposoby zwężania gniazd rodzin pszczelich,

−

określić ilość i jakość naturalnych pokarmów w gnieździe pnia,

−

określić wielkość i ułożenie gniazda pszczelego na okres zimy,

−

zorganizować jesienne dokarmianie i podkarmianie pszczół,

−

dobrać sposoby jesiennego dokarmiania rodzin pszczelich,

−

dobrać sprzęt do podkarmiania i dokarmiania pszczół,

−

określić wpływ siły i struktury rodziny na zimowlę rodziny pszczelej,

−

przygotować rodziny pszczele do zimowania,

−

dokonać analizy przebiegu zimowania rodzin pszczelich,

−

ocenić stan zapasów w rodzinie pszczelej przed zimowlą,

−

dobrać właściwą izolację i wentylację gniazda pszczelego na okres zimowli,

−

charakteryzować obloty śródzimowe,

−

zorganizować opiekę nad pasieczyskiem zimą,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

……………………………………..

Modułowy program nauczania:

Pszczelarz 612[01]

Moduł:

Gospodarka pasieczna 612[01].Z3

Jednostka modułowa:

Przygotowanie pasieki do zimowania 612[01].Z2.08

Temat: Główny przegląd jesienny rodzin pszczelich.

Cel ogólny: Charakteryzować główny przegląd jesienny.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określać cele głównego przeglądu jesiennego,

−

charakteryzować warunki przeprowadzenia przeglądu jesiennego,

−

dobierać sprzęt pasieczny do przeprowadzenia głównego przeglądu jesiennego,

−

oceniać stan rodziny pszczelej po głównym przeglądzie jesiennym,

−

przeprowadzać główny przegląd jesienny.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego,

−

zajęcia praktyczne,

−

dyskusja dydaktyczna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 3–4 osobowych.

Czas: 6 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

sprzęt pasieczny,

−

dłuto pasieczne,

−

szczoteczka,

−

matki pszczele,

−

klateczki do poddawania matek pszczelich,

−

rodziny pszczele,

−

odzież ochronna do przeprowadzenia przeglądów.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

W oparciu o dotychczasową wiedzę z zakresu prac pasiecznych przeprowadź główny

przegląd jesienny.

Zadanie powinieneś(aś) wykonać w następujących etapach:

I.

Zbieranie i analizowanie informacji o głównym przeglądzie jesiennym (~20 minut.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Aby prawidłowo wykonać zadanie, musisz wiedzieć:

−

w jakim celu przeprowadzamy główny przegląd jesienny?

−

kiedy przeprowadzamy główny przegląd jesienny?

−

jakie czynniki wpływają na przeprowadzenie głównego przeglądu jesiennego?

−

jak szacujemy zapas w rodzinie pszczelej?

−

jakie muszą być warunki pogodowe i pożytkowe aby można przeprowadzić główny
przegląd jesienny?

−

jakie stany anormalne mogą występować jesienią w rodzinie pszczelej?

−

jakiego sprzętu używamy do przeprowadzenia głównego przeglądu jesiennego?
Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza (Zał. Nr 1).

II. Opracowanie planu (~15 min.)

Na tym etapie powinniście przemyśleć jak należy wykonać przydzielone Wam zadanie,

a zatem:

−

zorganizować stanowisko pracy (dobór i rozmieszczenie narzędzi pracy, sprzętu
pasiecznego),

−

ustalić kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych,

−

ustalić sposób prowadzenia głównego przeglądu jesiennego,

−

podzielić się pracą,

−

zaplanować sposób korzystania z materiałów pomocniczych.

Pomogą Wam w tym pytania prowadzące:



jakimi narzędziami pracy oraz jakim sprzętem pasiecznym będziesz posługiwać się
podczas pracy?

−

co należy zrobić przed przystąpieniem do głównego przeglądu jesiennego?

−

jak należy ocenić aktualną siłę rodziny pszczelej?

−

jak należy ocenić czerw i jakość matki?

−

w jaki sposób stwierdzamy stan zapasów w gnieździe rodziny pszczelej?

−

w jaki sposób oceniamy zdrowotność rodziny pszczelej?

−

w jaki sposób zwężamy gniazdo rodziny pszczelej?

−

jak oczyszczamy ramki i ul?

−

jak postępujemy z napotkanym stanem anormalnym?

−

czy odsklepiamy zapas?
Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza " Plan pracy" (Zał. Nr 2).

III. Ustalenie harmonogramu (~10 min)

W tej fazie powinniście:

−

omówić dokładnie z nauczycielem zaplanowane przeprowadzenie głównego przeglądu
jesiennego,

−

przedyskutować kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych
oraz podział pracy.

IV. Praktyczne wykonanie zadania (~180 min.)

−

pracujecie samodzielnie nad wykonaniem zadania zgodnie z przyjętym harmonogramem
pracy, wymieniacie się wiedzą, konsultujecie i wspólnie opracowujecie w zespole
trzyosobowym zaplanowany przegląd,

−

pomoże Wam w tym czuwający nad prawidłowym przebiegiem prac nauczyciel, którego
w każdej chwili możecie prosić o pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Uwaga!

W czasie realizacji zadania przestrzegajcie instrukcji przy przeprowadzaniu przeglądu

rodziny pszczelej (Zał. Nr 3).

V. Sprawdzenie jakości wykonanej pracy (~15 min.)

−

kontrolę jakości swojej pracy wykonujecie na bieżąco kierując się pytaniami
przewodnimi podanymi powyżej w tekście,

−

najpierw sprawdzacie jakość przeprowadzonego głównego przeglądu jesiennego,

−

wyniki oceny przeprowadzenia wpisz do formularza "Arkusz oceny rodziny pszczelej po
głównym przeglądzie jesiennym " (Zał. Nr 4),

−

następnie wymieniacie się w zespołach "Arkuszami oceny rodziny pszczelej po głównym
przeglądzie jesiennym" i analizujecie wyniki oceny jakości przeprowadzonego przeglądu
oraz ewentualnie dokonujecie korekty.
Faza ostatnia jest wspólną pracą całej grupy i nauczyciela.

VI. Analiza przebiegu pracy (~20 min.)
W tej fazie należy odpowiedzieć na pytanie:
"Co bym zrobił inaczej, lepiej, gdybym wykonywał(a) zadanie jeszcze raz?"
Analizujecie cały przebieg Waszej pracy pod kątem polepszenia jakości przeprowadzania
przeglądu, skrócenia czasu pracy, lepszej organizacji (pod kierunkiem nauczyciela).
Jeżeli poprawki są znaczne - należy cały proces przeprowadzić od początku.
Wypełniacie "Kartę samooceny" (Zał. Nr 5).

Uwaga!

Ocena Waszej pracy zostanie dokonana przez nauczyciela w oparciu o:

−

"Arkusz oceny rodziny pszczelej po głównym przeglądzie wiosennym"(Zał. Nr 4),

−

"Arkusz obserwacji ucznia" (Zał. Nr 6).

Praca domowa

Oblicz jaką maksymalną ilość zapasu może pomieścić plaster wielkopolski.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

………………………………………..

Modułowy program nauczania:

Pszczelarz 612[01

Moduł:

Gospodarka pasieczna 612[01].Z3

Jednostka modułowa:

Przygotowanie pasieki do zimowania 612[01].Z2.08

Temat: Łączenie rodzin jesienią.

Cel ogólny: Charakteryzować łączenie rodzin jesienią.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wybierać rodziny pszczele do łączenia,

−

przygotować rodziny pszczele do łączenia,

−

dobierać plastry do gniazda połączonych rodzin pszczelich,

−

układać gniazdo łączonych rodzin,

−

pielęgnować połączone rodziny pszczele.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

zajęcia praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 3–4 osobowych.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

silne i słabe rodziny pszczele,

−

sprzęt pasieczny,

−

transportówka,

−

klateczka Zandera.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

−

nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat ogólnych wiadomości
dotyczących łączenia rodzin pszczelich. Nauczyciel omawia warunki wyboru
rodziny pszczelej do połączenia. Nauczyciel po wykładzie zadaje pytanie: „Co
należy uwzględnić wybierając rodziny pszczele do połączenia?”

−

„Burza mózgów” – uczniowie udzielają różnych odpowiedzi, wszystkie zostają
zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi,

−

nauczyciel omawia dobieranie i układanie gniazda łączonych rodzin pszczelich. Po
prezentacji nauczyciel zadaje pytanie: „Co należy wziąć pod uwagę łącząc rodziny
pszczele?”

−

nauczyciel do odpowiedzi typuje ucznia. Uczeń udziela odpowiedzi. Nauczyciel
weryfikuje odpowiedzi. Następnie nauczyciel przydziela zadania grupom.

4. Realizacja ćwiczenia praktycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Praca w grupach 3-4 osobowych:

−

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania,

−

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania,

−

uczniowie zapoznają się ze sprzętem pasiecznym i rodzinami pszczelimi,

−

uczniowie w grupach łączą rodziny pszczele,

−

uczniowie dyskutują na temat dobierania i układania gniazda łączonych rodzin
pszczelich.

Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek oraz kontroluje:

−

czy uczniowie zrozumieli zadanie,

−

czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenie,

−

czy zachowują przepisy bhp.

Zakończenie zajęć

−

przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
układ gniazda w połączonych rodzinach pszczelich,

−

uczniowie dyskutują na forum klasy na temat pielęgnacji rodziny pszczelej po
połączeniu.

Praca domowa

Opracować szkic gniazda połączonych rodzin.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Główny przegląd jesienny rodzin pszczelich

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź główny przeglądu jesiennego.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować główny przegląd jesienny, podkreślając jego główne

fazy.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na jakość

plastrów, ilość zapasów, jakość czerwiu, siłę i zdrowotność rodziny.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) dokonać analizy zapisów w książce pasiecznej dotyczących wyników produkcyjnych

poszczególnych rodzin pszczelich,

2) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
3) przejrzeć rodzinę pszczelą, zwracając uwagę na ilość i jakość czerwiu,
4) sprawdzić zaopatrzenie rodziny pszczelej w zapasy miodowe, szacując ich ilość na

każdym plastrze,

5) uzupełnić brakujący zapas poszytymi plastrami, zabranymi z innych rodzin,
6) ocenić stan zdrowotny rodziny pszczelej,
7) określić powierzchnię czerwiu (dm²),
8) określić jakość czerwiu na podstawie wyglądu (zwarty, rozstrzelony),
9) dokonać oceny jakości matek pszczelich na podstawie zapisów w dokumentacji

pasiecznej i jakości czerwiu zaobserwowanej podczas przeglądu,

10) wypełnić tabelę według poniższego wzoru,
11) zaprezentować pracę.

Nr
pnia

Wyniki
produkcyjne

Ocena czerwiu Zapas pierzgi

Zapas miodu

Ocena matki i jej
nr

1

2

3

4

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Środki dydaktyczne:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

sprzęt ochrony osobistej pszczelarza,

−

przybory do pisania,

−

książka pasieczna i karty uli,

−

rodziny pszczele.

Ćwiczenie 2

Oceń przydatność plastrów do zimowli.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zapoznać uczniów z materiałem dydaktycznym, dotyczącym

przydatności rożnych rodzajów plastrów do zimowli.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na dobieranie

plastrów pszczelich na okres zimowli.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
2) przejrzeć rodzinę pszczelą, zwracając uwagę na liczbę i jakość plastrów pszczelich,
3) obserwować podczas przeglądu rodziny uliczki między ostatnimi plastrami, po obu

stronach gniazda. Jeśli ostatni plaster nie jest obsiadany przez pszczoły zabrać go,
zmniejszając w ten sposób gniazdo,

4) wycofać z gniazda plastry jasne (dziewicze), plastry z zapasem umieścić za zatworem,

natomiast puste przenieść do pracowni,

5) przenieść na skraj gniazda plastry bardzo ciemne, jednocześnie w środku gniazda

umieścić plastry jasnobrązowe,

6) zaprezentować pracę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

transportówka,

−

sprzęt ochrony osobistej pszczelarza,

−

przybory do pisania,

−

książka pasieczna i karty uli,

−

rodziny pszczele.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Jesienny rozwój rodzin pszczelich

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz metody rozwoju jesiennego do istniejących warunków pogodowych

i pożytkowych.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować dobieranie metod rozwoju jesiennego do różnych

warunków pogodowych i pożytkowych.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na czas

pobierania podanych pokarmów oraz zachowanie się pszczół po podaniu pokarmów.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić i zanotować warunki pogodowe: kierunek i siłę wiatru, zachmurzenie,

temperaturę powietrza,

2) określić intensywność lotów pszczół, licząc pszczoły powracające do ula w ciągu

1 minuty,

3) sporządzić syrop średni i podać wskazanym rodzinom pszczelim według zaleceń

nauczyciela,

4) sporządzić ciasto miodowo-cukrowe i podać rodzinie pszczelej,
5) kontrolować wybieranie podanych pokarmów, w razie wybrania podać ponownie

następną porcję,

6) wypełnić tabelkę,
7) zaprezentować pracę.

Skutki poddawania pokarmu

ciasto miodowo-cukrowe

syrop

Częstotliwość

uzupełniania

zapasów

Czas wybierania pokarmu

Występowanie rabunku

Ilość poddanego łącznie cukru

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Środki dydaktyczne:

–

rodziny pszczele,

–

cukier,

–

miód,

–

woda,

–

podkarmiaczki,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza.

Ćwiczenie 2

Oblicz optymalny jesienny okres rozwojowy w różnych warunkach pożytkowych.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien wyjaśnić rolę określania optymalnego rozwoju rodzin pszczelich na

jesieni.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na datę

zakończenia jesiennego rozwoju i jego wpływu na zimowlę.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić optymalny jesienny okres rozwojowy dla pasieki po pożytku lipowym,
2) określić optymalny jesienny okres rozwojowy dla pasieki wykorzystującej pożytek

wrzosowy,

3) określić ilość składanych jaj w sierpniu,
4) obliczyć ilość miejsca potrzebnego na składanie jaj przez matkę pszczelą,
5) wypełnić poniższą tabelę,
6) zaprezentować wyniki.

Data

Rodzaj
pożytku

Rozpoczęcia
rozwoju
jesiennego

zakończenia
rozwoju
jesiennego

Czas

trwania

rozwoju
jesiennego

Ilość
potrzebnyc
h plastrów
szt.

Ilość
składanych
dziennie jaj
przez matkę

lipowy

wrzosowy

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

ćwiczenia.

Środki dydaktyczne:

−

kalendarz,

−

kalkulator,

−

tablica z wymiarami poszczególnych typów ramek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3. Wielkość i ułożenie gniazda rodziny pszczelej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ułóż gniazdo pszczele na zimę.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować właściwy układ gniazda pszczelego na zimę.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na ilość

pszczół i czerwiu w gnieździe pszczelim.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wybrać na podstawie książki pasiecznej rodzinę słabą i silną,
2) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
3) przeprowadzić przeglądy rodzin pszczelich,
4) wyjąć kolejno z gniazd wybranych rodzin pszczelich plastry z czerwiem krytym,
5) określić siłę poszczególnych rodzin na podstawie gęsto obsiadanych przez pszczoły

plastrów oraz ilość czerwiu i dopasować do niej wielkość gniazda zimowego,

6) ułożyć gniazdo rodziny pszczelej na zimę,
7) zaprezentować pracę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

zajęcia praktyczne,

–

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

−

plansze i zdjęcia przedstawiające sposoby zimowli rodzin w różnych typach uli,

−

schemat prawidłowego ułożenia gniazda rodziny pszczelej w zależności od typu ula
i systemu zabudowy,

−

rodziny pszczele,

−

karta rodziny pszczelej,

−

podstawowy sprzęt pszczelarski,

−

środki ochrony indywidualnej pszczelarza.

Ćwiczenie 2

Dokonaj dokarmiania i podkarmienia rodzin pszczelich jesnienia.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować sporządzanie syropu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na sposób

określania brakującego zapasu w rodzinie pszczelej.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) określić ilość zapasu zgromadzonego w gnieździe poszczególnych rodzin pszczelich,

wynik zapisać w książce pasiecznej,

2) określić ilość brakującego zapasu w rodzinach pszczelich,
3) uzupełnić poniższą tabelę,
4) sporządzić syrop półgęsty,
5) przeprowadzić dokarmianie rodzin pszczelich,
6) zaprezentować pracę.

Nr ula Typ ula

Ilość

plastrów

w gnieździe

Zapotrzebowanie
na pokarm

Ilość

pokarmu

w gnieździe

Ilość pokarmu do
uzupełnienia

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

zajęcia praktyczne,

–

dyskusja.

Środki dydaktyczne:

–

plansze z normami zapotrzebowania rodzin pszczelich na zimowe zapasy pokarmu,

–

schemat prawidłowego rozmieszczenia zapasów zimowych w ulach o różnej budowie,

–

książka pasieczna,

–

rodziny pszczele,

–

Poradnik dla ucznia,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza,

–

podstawowy sprzęt pszczelarski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5.4. Warunki dobrej zimowli pasieki

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj przyczyny złej zimowli pszczół.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na warunki i termin przeprowadzania osłuchiwania

rodzin pszczelich.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na odgłosy

wydawane przez rodzinę pszczelą.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapoznać się z materiałami dostarczonymi przez nauczyciela,
2) przeprowadzić osłuchiwanie rodzin pszczelich za pomocą gumowego wężyka,
3) pobrać próbkę osypu z dna ula,
4) wpisać spostrzeżenia w tabeli,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Przyczyny

Wygląd
martwych
pszczół

Wyniki
osłuchiwania

Zapach
w gnieździe

Stwierdzone
objawy w wyniku
przeprowadzoneg
o przeglądu

Brak pokarmu

Pokarm

nie

zasklepiony

Miód
spadziowy

Miód szybko
krystalizujący

Brak matki

Matka
trutowa

Słaba rodzina

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

zajęcia praktyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Środki dydaktyczne:

−

sprzęt do przeglądu rodzin pszczelich,

−

kociubka do pobierania osypu,

−

karta rodziny pszczelej,

−

gumowy wąż,

−

rodziny pszczele.

Ćwiczenie 2

Oceń stan pasieczyska podczas zimy.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować film „Cztery pory roku w pasiece”.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na czynniki

zakłócające spokojny przebieg zimowli rodzin pszczelich.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć film „Cztery pory roku w pasiece”,
2) obserwować otwór wylotowy rodzin pszczelich w pasiece,
3) zwrócić uwagę na sposób ustawienia uli na pasieczysku,
4) usunąć wszelkie przedmioty które mogłyby zakłócać spokój rodzin pszczelich podczas

zimowli,

5) zabezpieczyć wyloty przed wdmuchiwaniem do wnętrza ula zimnego powietrza,
6) zabezpieczyć daszki uli przed otwieraniem podczas silnie wiejących wiatrów,
7) zaprezentować pracę.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pogadanka,

–

zajęcia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

rodziny pszczele,

–

Poradnik dla ucznia,

–

środki ochrony indywidualnej pszczelarza,

–

podstawowy sprzęt pszczelarski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Przygotowanie pasieki do

zimowania”

Test składa się z 20, z których:

−

zadania 1, 3, 6, 8, 11, 12, 14, 15, 17, 18,19, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 2, 4, 5, 7, 9, 10, 13, 16, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. b, 2. a, 3. c, 4. c, 5. a, 6. b, 7. a, 8. a, 9. a, 10. a, 11. b,
12. c, 13. a, 14. b, 15. b, 16. b, 17. b, 18. b, 19. a, 20. b.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić plastry do zimowli

B

P

b

2

Usuwać z gniazda pszczelego plastry
nie nadające się do użytkowania

C

PP

a

3

Określić cel głównego przeglądu
jesiennego

B

P

c

4

Obliczyć ilość zapasu w gnieździe
rodziny pszczelej

C

PP

c

5

Wykorzystać czerwienie rezerwowych
matek pszczelich

C

PP

a

6

Określić ogólną ilość zapasów
pokarmu na zimę w rodzinie pszczelej

B

P

b

7

Ułożyć gniazdo pszczele w ulu
o zabudowie ciepłej

C

PP

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

8

Określić skutki pozostawienia pełnych
plastrów z pierzgą na zimę

B

P

a

9

Obliczyć ilość potrzebnego cukru do
sporządzenia syropu

C

PP

a

10

Dobrać matki do poddania w okresie
jesiennym

C

PP

a

11

Określić najekonomiczniejszy sposób
zapewnienia pożytku pyłkowego
rodzinom pszczelim

B

P

b

12 Określić gatunki miodów do zimowli

B

P

c

13

Analizować zachowanie się rodziny
pszczelej w zimie

C

PP

a

14

Określić optymalny termin
dokarmiania rodzin pszczelich

B

P

b

15 Określić równoważnik 1 kg miodu

B

P

b

16

Dobrać syrop do późnego dokarmiania
pszczół

C

PP

b

17

Zdefiniować pojęcie oblotu
śródzimowego

A

P

b

18

Określić stan anormalny w rodzinie
pszczelej

B

P

b

19 Określić prace pasieczne zimą

B

P

a

20

Określić wielkość otworu wylotowego
na plaster pszczeli

B

P

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Podczas prowadzonego głównego jesiennego przeglądu do zaczerwienia przez matkę

muszą być pozostawione w środku gniazda plastry
a) jasne.
b) jasnobrązowe.
c) ciemnobrązowe.
d) brunatnoczarne.

2. Jeżeli w wybrakowanych plastrach znajduje się jeszcze czerw to

a) przesuwa się na skraj gniazda.
b) przenosi za zatworomatę.
c) pozostawia w środku gniazda.
d) usuwa całkowicie z gniazda.

3. Celem głównego jesiennego przeglądu jest

a) dokonać wymiany matek pszczelich.
b) uzupełnienie brakującego zapasu.
c) stwierdzenie jakości matek pszczelich.
d) ostatecznego ułożenia gniazda pszczelego na zimę.

4. W wyniku przeprowadzonego przeglądu stwierdzono 20 dm

2

obustronnie poszytego

plastra z miodem. W rodzinie pszczelej znajduje się ….kg midu
a) 8 kg.
b) 5 kg.
c) 6 kg.
d) 8 kg.

5. W małej rodzinie rezerwowej matka zdolna jest złożyć więcej jaj niż pszczoły są w stanie

wychować. Intensywność czerwienia matki w takiej rodzinie można zwiększyć przez
systematyczne
a) odbieranie co drugiego plastra z jajami.
b) poszerzanie plastrem jasnobrązowym.
c) podkarmianie sytą.
d) odbieranie młodych pszczół.

6. Ogólna ilość zapasów pokarmu na zimowlę w rodzinie złożonej na 7 plastrach powinna

wynieść
a) 10 kg.
b) 14 kg.
c) 16 kg.
d) 18 kg.

7. W ulach o zabudowie cieplej przy ścianie przedniej ustawia się

a) plaster pusty.
b) plaster z czerwiem otwartym.
c) plaster z czerwiem krytym.
d) zatworomatę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

8. Plastry zapełnione pierzgą nie można zostawić w gnieździe na zimę gdyż

a) ustawione z brzegu gniazda pokryłyby się pleśnią.
b) zawierają domieszki spadzi.
c) są przyczyną krystalizacji miodu.
d) rodzina na wiosnę choruje na nosemozę.

9. Ile cukru należy użyć do sporządzenia 120 litrów średniego syropu

a) 60 kg.
b) 63 kg.
c) 70 kg.
d) 73 kg,

10. Bezpośredni po jesiennym przeglądzie nie wskazane jest podawanie matek

a) w mateczniku na wygryzieniu.
b) sztucznie unasiennionych.
c) unasienionych naturalnie.
d) jednorocznych.

11. Pszczelarz w rodzinie pszczelej stwierdził niedobór 3 kg zapasu. Aby ten zapis uzupełnić

musisz sporządzić syrop cukrowy (o proporcjach 2:1) z
a) 2 kg.
b) 3 kg.
c) 4 kg.
d) 5 kg.

12. Najbardziej szkodliwym dla zimujących pszczół jest miód

a) wielokwiatowy.
b) spadziowy.
c) malinowy.
d) lipowy.

13. Głośny szum w ulach zimą, szczególnie przy cieplej pogodziświadczy, że

a) jest za gorąco.
b) cierpią na głód.
c) za wilgotno.
d) brak matki.

14. Uzupełnienie zapasu syropem powinno być zakończone

a) w trzeciej dekadzie sierpnia.
b) w pierwszej dekadzie września.
c) w drugiej dekadzie września.
d) w trzeciej dekadzie września.

15. Jeden kilogram brakującego miodu zastępujemy

a) 1 litrem syty.
b) 1 kilogramem cukru.
c) 1 litrem syropu o proporcji 1:1.
d) 1 litrem syropu o proporcji 3:2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

16. W przypadku bardzo późnego dokarmiania pszczoły karmimy syropem

a) rzadkim.
b) średnim.
c) półgęstym.
d) gęstym.

17. Oblot dokonywany przez pszczoły w środku zimy nazywamy

a) przegrą.
b) śródzimowym.
c) międzyzimowym.
d) zimowym.

18. Podczas przeglądu mającego na celu ułożenie gniazda stwierdzono poniższe stany. Stan

anormalnym to
a) zapas miodu w ilości 6 kg.
b) obecność trutni.
c) rozstrzelony czerw.
d) czerw kryty na 4 plastrach.

19. Pod koniec lutego należy

a) pobrać próbki do badania osypu.
b) wymienić dennicę.
c) osłuchać zimujące pszczoły.
d) urządzić poidło.

20. Na 1 plaster w okresie zimowym powinno przypadać ….cm

2

otworu wylotowego

a) 0,5.
b) 1,0.
c) 1,5.
d) 2,0.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przygotowanie pasieki do zimowania

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Test 2

Test praktyczny typu – „próba pracy” do jednostki modułowej
„Przygotowanie pasieki do zimowania”

Treść zadania

Wykonaj czynności organizacyjne i przeprowadź prace związane z układaniem gniazda

pszczelego w ulu dadanowskim. Zadanie wykonaj łącznie z określeniem ilości i jakości
plastrów dla rodziny pszczelej, oszacowaniem ilości zapasów w gnieździe oraz określeniem
ilości brakującego zapasu.

Instrukcja dla nauczyciela

W badaniu osiągnięć ucznia w nabywaniu umiejętności praktycznych przewidzianych

w celach jednostki modułowej zaleca się przeprowadzenie zadania testowego typu „próba
pracy”. Zadanie jest tak dobrane, aby pozwoliło sprawdzić poziom ukształtowanych
umiejętności w zakresie wiedzy teoretycznej i praktycznego przeprowadzenia przygotowania
rodziny pszczelej do zimowli.

Uczniowie powinni wykonać zadanie indywidualnie. Jest to jednocześnie możliwość

samodzielnego sprawdzenia przez ucznia poziomu nabywania umiejętności i dokonania
analizy podjętych działań praktycznych.

Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków umożliwiających uczniowi wykonanie

zadania zgodnie z obowiązującymi zasadami i w określonym czasie. Uczeń powinien
wykonać zadanie pod nadzorem pracownika odpowiedzialnego za pasiekę, który zapewni
uczniowi:

−

możliwość praktycznego przeprowadzenia ułożenia gniazda pszczelego jako elemet
przygotowania rodziny pszczelej do zimowli,

−

możliwość praktycznego przeprowadzenia doboru plastrów, szacowania zapasów
w gnieździe rodziny pszczelej oraz określanie potrzebnego zapasu rodzinie pszczelej na
zimę.
Nauczyciel powinien:

−

uzgodnić z pracownikiem odpowiedzialnym za pasiekę możliwość i termin
przeprowadzenia ćwiczeń,

−

zadbać o przygotowanie stanowiska pracy dla uczniów pod względem bezpieczeństwa
pracy,

−

przypomnieć uczniom zasady bezpieczeństwa i higieny pracy i nakazać bezwzględne ich
przestrzeganie,

−

skontrolować użycie właściwego ubioru ochronnego,

−

przydzielić uczniom kolejność i zakres wykonywania zadania,

−

określić kryteria oceny wykonywanego zadania,

−

na bieżąco nadzorować pracę uczniów,

−

dokonać oceny wykonanej pracy.

Instrukcja dla ucznia

Uczeń powinien wykonać następujące czynności:

−

dobrać i założyć odzież ochronną,

−

zapisać w dzienniczku praktyki plan działania oraz kolejność wykonywanych czynności
zgodnie z regulaminem gospodarstwa pasiecznego. Plan przedstawić do zatwierdzenia
nauczycielowi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

−

przygotować stanowisko do składania gniazd pszczelich,

−

ułożyć gniazdo rodziny pszczelej na zimę,

−

dobrać sprzęt pasieczny do składania gniazd rodziny pszczelej,

−

oszacować ilość zapasu w gnieździe pszczelim,

−

obliczyć ilość potrzebnego zapasu na zimę,

−

uporządkować stanowisko, oczyścić narzędzia i odłożyć na miejsce przechowywania.

Umiejętności podlegające ocenie

Lp.

Czynność wykonywana przez ucznia

Punkty

do

uzyskania

1

Dobranie odzieży ochronnej

5

2

Sporządzenie wykazu materiałów i sprzętu do składania
gniazd pszczelich.

5

3

Przygotowanie sprzętu do składania gniazd rodzin
pszczelich

10

4

Układanie gniazda rodziny pszczelej na zimę:

−

określanie siły rodziny pszczelej,

−

dobieranie plastrów na zimę,

−

dostosowywanie ilości plastrów do siły rodziny
pszczelej.

30

5

Szacowanie ilości zapasu:

−

miodowego,

−

białkowego.

20

6

Określanie ilości potrzebnego zapasu na zimę.

10

7

Sporządzanie planu dokarmiania rodzin pszczelich na
zimę.

10

8

Uporządkować stanowisko

10

Razem

100

Normy wymagań na poszczególne oceny szkolne:

Ocena

Liczba uzyskanych punktów

dopuszczający

70

dostateczna

85

dobry

90

bardzo dobry

100

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

7. LITERATURA

1. Bornus L.(red): Encyklopedia pszczelarska. PWRiL, Warszawa 1989
2. Marcinkowski J.: Jak prawidłowo prowadzić pasiekę. Sądecki Bartnik, Nowy Sącz 1997
3. Muszyńska J.: Zimowanie pszczół. PWRiL, Warszawa 1989
4. Ostrowska W.: Gospodarka pasieczna. PWRiL, Warszawa 1998
5. Prabucki J.(red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998

Czasopisma:
–

„Pszczelarstwo”

–

„Pszczelarz Polski”

–

„Pasieka”

–

„Przegląd Pszczelarski”