OPIS PRZYPADKU

ISSN 1643–0956

158

www.psychiatria.med.pl

Adres do korespondencji: dr Grażyna Łój
Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie
ul. 1 Maja 74/37, 41–200 Sosnowiec
tel.: [phone]

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 5 (4): 158–163
Copyright © 2005 Via Medica

Grażyna Łój

Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie

Psychosomatyka — wzajemne zależności
przewlekłej choroby somatycznej (cukrzycy)
i zaburzeń osobowości — studium przypadku

Psychosomatics — interaction between chronic somatics illness (diabetes)
and personality disorders on the basis of an examination case

STRESZCZENIE

Psychologia zdrowia to dziedzina psychologii, która
zajmuje się wpływem psychiki na stan somatyczny
pacjenta. Przyjmuje ona za podstawę pogląd, że czło-
wiek ma zasoby psychiczne pozwalające walczyć
z chorobami. Powołuje się przy tym na holistyczny
model zdrowia, przeciwstawny biopsychicznemu,
dualistycznemu modelowi, podkreślający współza-
leżność i wzajemny wpływ sfery psychicznej, soma-
tycznej i duchowej. Za główny czynnik patogenny
chorób psychosomatycznych uważa się stres. Istnieją
jednak różnice indywidualne dotyczące reakcji róż-
nych osób na ten sam czynnik stresogenny. Fakt ten
stał się inspiracją do opracowania modelu saluto-
genetycznego, który kładzie akcent nie tyle na cho-
robę, ile na zdrowie. Opiera się on na założeniu, że
normalnym stanem organizmu nie jest stan równo-
wagi, lecz przeciwnie: chaos, entropia, zakłócenie
homeostazy. W modelu salutogenetycznym stawia
się pytanie o zasoby, potencjały zdrowia. Antono-
vsky uważa, że w procesie osiągania zdrowia decy-
dujące znaczenie mają zarówno rodzaje i poziom
stresów (patogenów) pochodzących ze środowiska,
struktury biologicznej i psychicznej podmiotu oraz
z natury interakcji osoba–otoczenie, jak i zgenerali-
zowane (globalne) biologiczno-konstytucjonalne
(genetyczne) i psychospołeczne zasoby odpornościo-
we, a zwłaszcza poziom koherencji. Poczucie kohe-
rencji to według niego względnie trwała właściwość
człowieka, wyrażająca się w przekonaniu, że bodźce

docierające do niego z wewnętrznego i zewnętrz-
nego środowiska są przewidywalne i zrozumiałe, że
dostępne są zasoby istniejące w nim samym i w jego
otoczeniu, pozwalające sprostać wymaganiom sta-
wianym przez owe bodźce, a wymagania te stano-
wią wyzwanie, warte są zaangażowania i podjęcia
działania. Opierając się na salutogenetycznym mo-
delu zdrowia i na koncepcji psychologii systemowej,
która traktuje organizm jako zwarty system psycho-
somatyczny, przeprowadzono analizę procesu wpły-
wu psychiki na przewlekłą chorobę, jaką jest cukrzy-
ca, i wpływu tej choroby somatycznej na zaburzenia
osobowości.

Słowa kluczowe: psychosomatyka, postawy,
cukrzyca, homilopatia

ABSTRACT

Psychology of health is study of psychology that
deals with the psyche’s influence on somatic state
of a patient. This study takes into consideration the
following point of view: a human being possesses
mental stores which allow him/her to battle against
an illness. The above theory refers to the holistic
model of health contrary to the bio-psychological
and dualistic model and underlines interaction be-
tween psychic, somatic and mental sphere. Stress is
considered as the main pathogenic factor of a psy-
chosomatic illness. However, some individuals react
in various way on the same stress factors. Thus, the
fact became an inspiration to create a genetic mod-
el of health which emphasizes not the illness itself
but the health. What is more, this fact is based on
the following assumption: the balance of organism
is not normal for a human being but entropy and
homeostasis disorders are. In the genetic model of
researchers examine health sources. According to

Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości

www.psychiatria.med.pl

159

Antonovsky, the kind and levels of stress (pathogens
that come from environmental, biological and psy-
chical structures of an examination case) are crucial
in the process of recovering. Antonovsky believes
that the levels of coherence and biological resist-
ance are also very valued. The level of coherence is
a durable human feature in which stimuli follow
from internal and external environment and are pre-
dictable and intelligible. Basing on the genetic model
of health and on system psychology conception
(a human organism as an uniform psychosomatic
system) an analysis, dealing with the influence of
psyche on chronic illness (diabetes) and its influence
on personality disorders, was carried out.

Key words: psychosomatics, attitudes, diabetes,
homilopathy

Wstęp

Psychologia zdrowia to dziedzina psychologii,

która zajmuje się wpływem psychiki na stan soma-
tyczny pacjenta. Przyjmuje ona za podstawę pogląd,
że człowiek ma zasoby psychiczne pozwalające wal-
czyć z chorobami.

Powołuje się przy tym na holistyczny model zdro-

wia, przeciwstawny biopsychicznemu, dualistycznemu
modelowi, podkreślający współzależność i wzajemny
wpływ sfery psychicznej, somatycznej i duchowej.

Każdy człowiek w sytuacji życia codziennego

może obserwować wpływ psychiki na ciało i ciała na
psychikę. Fakt wzajemnego przenikania się tych
wpływów był wykorzystywany przez medycynę wie-
lu epok i kultur.

W modelu holistycznym, mającym swoje korzenie

w starożytności, uznaje się wzajemne powiązania psy-
chiki i ciała. Wyniki badań w dziedzinie neurofizjologii,
psychiatrii, psychologii oraz praktyka medyczna potwier-
dzają słuszność takiego poglądu. Wysiłki terapeutyczne
łączą szczególnie wyraźnie psychologów, psychiatrów
i internistów w dziale medycyny psychosomatycznej.

Ader [1], główny przedstawiciel współczesne-

go podejścia do psychosomatyki, twórca psychoneu-
roimmunologii, uważa, iż w ramach podejścia psy-
chosomatycznego zgromadzono wiele danych do-
kumentujących wzajemne powiązania i zależności
psychiki oraz ciała; poznawane są też coraz lepiej
mechanizmy łączące procesy psychiczne z ważnymi
dla zdrowia reakcjami organizmu. W nowszych wer-
sjach tego podejścia uwzględnia się także środowi-
sko i poziom funkcjonowania człowieka.

Według definicji Światowej Organizacji Zdro-

wia zdrowie — w ujęciu holistyczno-funkcjonalnym

— wyraża się we wzajemnej relacji, jaka zachodzi
pomiędzy strukturami funkcjonalnymi człowieka oraz
między człowiekiem a jego środowiskiem. Jest to
proces stałego, dynamicznego równoważenia po-
trzeb człowieka i wymagań otoczenia. O poziomie
zdrowia decydują zasoby człowieka (wewnętrzne
i środowiskowe) oraz wymagania, zwane też często
stresorami. W tym holistyczno-funkcjonalnym mo-
delu, ujmującym zdrowie jako proces, wyróżnione
miejsce przypada świadomej aktywności podmiotu,
który wykorzystując poczucie koherencji i inne zaso-
by odpornościowe (potencjały zdrowia), promuje
swoje zdrowie, ochrania je i uczestniczy w procesie
leczenia, gdy na skutek działania, patogenów i ob-
niżonej odporności dochodzi do załamania dyna-
micznej równowagi, czyli choroby [2].

Badania nad wpływem czynników psychospo-

łecznych na zdrowie wykazały, że istotną rolę od-
grywa tu układ neurohormonalny i immunologicz-
ny. Każda świadomie przeżywana emocja i proces
poznawczy ma swoje podłoże anatomiczne i fizjolo-
giczne. Sytuację emocjonalną wobec stresu charak-
teryzuje mobilizacja procesów autonomicznych przy-
gotowujących organizm do walki lub ucieczki.
W wypadku zahamowania lub wyparcia impulsów
agresywnych nie dochodzi do żadnego z wymienio-
nych działań, a niewykorzystana energia pozostawia
organizm w stanie chronicznego „przygotowania do
walki lub ucieczki”. Stan taki może powodować bóle
głowy, nadciśnienie tętnicze, dolegliwości sercowe.
U osób, które potrafią efektywnie wycofywać się
z działania do stanu regresywnej zależności, bierno-
ści, układ autonomiczny reaguje wzrostem napięcia
układu przywspółczulnego. Taki mechanizm może
być przyczyną objawów choroby wrzodowej układu
pokarmowego czy dychawicy oskrzelowej, tłumaczyć
nim też można częstą zapadalność na różnego ro-
dzaju choroby. Przedłużający się stres może wpły-
wać na obniżenie produkcji ciał odpornościowych
organizmu. Stwierdzono też możliwość warunkowa-
nia reakcji immunosupresyjnej przez czynniki psycho-
społeczne [3].

Za główny czynnik patogenny chorób psycho-

somatycznych uważa się stres. Istnieją jednak różni-
ce indywidualne dotyczące reakcji różnych osób na
ten sam czynnik stresogenny. Fakt ten stał się inspi-
racją do opracowania modelu salutogenetycznego,
który kładzie akcent nie tyle na chorobę, ile na zdro-
wie. Opiera się on na założeniu, że normalnym sta-
nem organizmu nie jest stan równowagi, lecz prze-
ciwnie: chaos, entropia, zakłócenie homeostazy.

W modelu salutogenetycznym stawia się pyta-

nie o zasoby, potencjały zdrowia. Antonovsky uwa-

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 4

160

www.psychiatria.med.pl

ża, że w procesie osiągania zdrowia decydujące zna-
czenie mają zarówno rodzaje i poziom stresów (pa-
togenów) pochodzących ze środowiska, struktury
biologicznej i psychicznej podmiotu oraz z natury
interakcji osoba–otoczenie, jak i zgeneralizowane
(globalne) biologiczno-konstytucjonalne (genetyczne)
i psychospołeczne zasoby odpornościowe, a zwłasz-
cza poziom koherencji. Poczucie koherencji to we-
dług niego względnie trwała właściwość człowieka
wyrażająca się w przekonaniu, że bodźce docierające
do niego z wewnętrznego i zewnętrznego środowi-
ska są przewidywalne i zrozumiałe, że dostępne są
zasoby istniejące w nim samym i w jego otoczeniu,
pozwalające sprostać wymaganiom stawianym przez
owe bodźce, a wymagania te stanowią wyzwanie,
warte są zaangażowania i podjęcia działania [4].

Opierając się na salutogenetycznym modelu zdro-

wia i na koncepcji psychologii systemowej, która trak-
tuje organizm jako zwarty system psychosomatyczny,
przeprowadzono analizę procesu wpływu psychiki na
przewlekłą chorobę, jaką jest cukrzyca, i wpływu tej
choroby somatycznej na zaburzenia osobowości.

Ogólna klasyfikacja chorób dzieli je na soma-

tyczne i psychiczne.

Choroby somatyczne to choroby ciała, od naj-

lżejszych dolegliwości, takich jak katar, po nagłe
i ciężkie (np. zawał serca czy uszkodzenie ciała), aż
po przewlekłe (np. cukrzyca, nowotwór). Im dolegli-
wość jest poważniejsza, tym większy wpływ wywie-
ra na funkcjonowanie psychiczne, obejmując obszar
myśli, emocji i zachowań.

Jedną z chorób somatycznych jest cukrzyca. Jest

ona przewlekłą chorobą przemiany materii, której
towarzyszą zaburzenia gospodarki węglowodano-
wej, ale również lipidowej, białkowej, wodno-elek-
trolitowej i innych. Polega na niemożności wypro-
dukowania przez komórki beta trzustki insuliny
w ilości odpowiedniej do zaspokojenia potrzeb or-
ganizmu. Podstawowym objawem jest podwyższe-
nie stężenia glukozy we krwi. Glukoza, która nie zo-
stała przetransportowana przez błonę komórkową
do wnętrza komórek, gromadzi się we krwi. Dochodzi
do hiperglikemii. Jeżeli stężenie glukozy we krwi prze-
kroczy próg nerkowy (zwykle około 160–180 mg%),
pojawia się glikozuria (cukromocz), czyli wydalanie
glukozy z moczem, oraz wielomocz (powyżej 3 litrów
na dobę), który z kolei powoduje wzrost pragnienia
i wysychanie błon śluzowych oraz skóry.

Cukrzyca nie jest chorobą jednolitą. Wyróżnia

się kilka postaci choroby, spośród których najpow-
szechniejsze to typ 1 i 2:
— cukrzyca typu 1 (dawniej zwana insulinozależną;

IDDM, insulin-depended diabetes mellitus) — spo-

wodowana rzeczywistym brakiem insuliny na sku-
tek uszkodzenia komórek beta wysp Langerhansa,
występuje najczęściej u osób młodych i u dzieci;
leczenie wymaga stałego podawania insuliny;

— cukrzyca typu 2 (dawniej zwana insulinonieza-

leżną; NIDOM, non-insulin-depended diabetes
mellitus) — występuje zazwyczaj u osób w star-
szym wieku, z otyłością lub innymi zaburzeniami
metabolizmu. Insulina jest wydzielana w począt-
kowej fazie choroby w większej ilości, lecz po
pewnym czasie jej wydzielanie spada wskutek
zniszczenia komórek beta wysp Langerhansa.
Patomechanizm opiera się na insulinooporności
komórek ustroju. Leczenie polega zazwyczaj na
stosowaniu diety oraz doustnych leków przeciw-
cukrzycowych, choć konieczna może być również
insulinoterapia;

— cukrzyca typu 3 — wtórna w przebiegu innych

chorób;

— cukrzyca typu 4 — cukrzyca ciężarnych.

Można mówić o ostrych i przewlekłych powikła-

niach cukrzycy. Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wie-
lu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów.
Zaliczają się do nich mikroangiopatia, dotycząca drob-
nych naczyń i naczyń włosowatych, oraz makroangio-
patia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń
o średniej i dużej średnicy. Szczególnie narażone są:
— oczy — zmiany naczyń siatkówki, czyli retinopa-

tia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczy-
niówki; najpoważniejszym efektem uszkodzenia
narządu wzroku jest ślepota;

— układ krążenia — miażdżyca i wynikająca z niej nie-

dokrwienna choroba serca i nadciśnienie tętnicze.

Inne powikłania cukrzycy to:

— polineuropatia cukrzycowa i neuropatia trzewna;
— zmiany nabyte, takie jak hiperlipidemia;
— spadek odporności;
— stopa cukrzycowa — powikłanie często prowa-

dzące do amputacji kończyn.

Powikłaniem cukrzycy, na które rzadko zwraca

się uwagę, jest homilopatia (gr. homilejn — obcować).
Jest to nieprawidłowy rozwój osobowości na skutek
kalectwa lub przewlekłej choroby somatycznej.

Człowiek przez całe życie podlega procesowi

rozwoju, który w okresie dzieciństwa i dojrzewania
jest najbardziej dynamiczny. Rozwojowi podlega tak-
że struktura osobowości. Jej rozwój trwa znacznie
dłużej niż rozwój fizyczny człowieka. Zarówno roz-
wój fizyczny, jak i rozwój osobowości ulegają zaha-
mowaniu. Jest to „względnie trwałe zahamowanie
rozwoju osobowości, przejawiające się głównie za-
kłóceniem prawidłowego funkcjonowania mechani-
zmów integracyjno-regulacyjnych” [5].

Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości

www.psychiatria.med.pl

161

Wśród zaburzeń osobowości wyodrębnia się

homilopatię. Zaburzenie to współistnieje zawsze z róż-
nego rodzaju niepełnosprawnościami fizycznymi i jest
nimi spowodowane. Należy wspomnieć, że nie wszy-
scy znawcy problemu wyodrębniają homilopatię jako
odrębny zespół zaburzeń, ponieważ większość jej cech
mieści się w pojęciu osobowości paranoicznej.

Jakubik podaje, że homilopatia to „nieprawi-

dłowy rozwój osobowości na skutek kalectwa lub
przewlekłej choroby somatycznej, spowodowany
czynnikami utrudniającymi prawidłowe obcowanie
ze środowiskiem lub zakłócającymi relacje między
jednostką a otoczeniem społecznym”.

U homilopatów mogą się rozwinąć niepożąda-

ne cechy i zachowania, takie jak:
— niepewność, brak wiary we własne możliwości;
— obniżona samoocena (często kompleks niższości);
— niski poziom samoakceptacji;
— nadwrażliwość;
— nieufność, ostrożność;
— poczucie zagrożenia;
— zaburzony obraz własnej osoby;
— poczucie kontroli zewnętrznej;
— zmienność nastroju;
— słabość „ego”;
— nadmierna koncentracja na własnym „ja”;
— przypisywanie otoczeniu wrogich zamiarów (cza-

sem nastawienia urojeniowe);

— postawa cierpiętnicza i męczeńskiego godzenia

się z losem;

— w stosunku do otoczenia zachowania złośliwe,

agresywne, antyspołeczne.

Kończąc rozważania na temat homilopatii, na-

leży podkreślić, że nie wszystkie wymienione cechy
i zachowania muszą występować u każdego niepeł-
nosprawnego z tym typem zaburzeń osobowości. Nie
u każdego też chorego musi się wykształcić homilopa-
tia. Wiadomo jednak, że wszystkie osoby niepełno-
sprawne (w porównaniu ze zdrowymi) charakteryzuje
odmienność psychiki: mają one trudności w psychicz-
nym i społecznym przystosowaniu oraz problemy
z funkcjonowaniem w rolach społecznych (np. rodzin-
nych, zawodowych, seksualnych, towarzyskich itp.).

Materiał i metody

Celem badań autorki niniejszej pracy jest analiza

czynników psychicznych, takich jak postawa wobec
siebie i własnej sytuacji życiowej, poczucie kontroli, oraz
ich wpływ na stan zdrowia somatycznego, a także ana-
liza wpływu przewlekłej choroby somatycznej (cukrzy-
cy) na funkcjonowanie jednostki ludzkiej.

Autorka przyjęła hipotezę, iż:
„Nasilenie postaw pozytywnych oraz wysoki

poziom poczucia kontroli warunkują optymalny po-
ziom zdrowia, a nasilenie postaw negatywnych i ni-
ski poziom poczucia kontroli obniżają odporność
somatyczną organizmu; przewlekła choroba soma-
tyczna, która jest następstwem słabej odporności,
może spowodować zaburzenia osobowości”.

Zmienne niezależne to:

— postawa pozytywna ku sobie;
— postawa pozytywna ku innym;
— postawa negatywna przeciw sobie;
— postawa negatywna wobec innych;
— poczucie kontroli.

Zmienne zależne:

— choroba jako wskaźnik odporności;
— funkcjonowanie w klasie szkolnej i w grupie spo-

łecznej;

— poziom lęku;
— zaburzenia osobowości.

Jak przedstawiono powyżej, do analizy użyto

9 zmiennych pochodzących z testów psychologicz-
nych i ankiet autorstwa własnego. Z uwagi na różną
liczbę podskal i itemów surowe wyniki badań zosta-
ły przekształcone na skalę stenową, co przewiduje
procedura statystyczna [6].

Do weryfikacji hipotezy i analizy wyodrębnio-

nych zmiennych autorka wykorzystała metodę stu-
dium przypadku.

Metoda ta oznacza technikę polegającą na ana-

lizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych
w indywidualne sytuacje społeczne, lub na analizie
konkretnych zjawisk natury społecznej poprzez pry-
zmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem
na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska [7].

Metoda powyższa jest powszechnie stosowa-

na w psychologii klinicznej. Jest to także technika
badawcza związana z praktycznym zastosowaniem
wiedzy z innych dziedzin nauki. Polega ona na szcze-
gółowym opisie i analizie pojedynczej osoby, grupy
lub zjawiska, zazwyczaj na podstawie danych z kilku
źródeł. W metodzie tej nie jesteśmy w stanie kontro-
lować wszystkich zmiennych i wszystkich zależności.

Doświadczenia i losy każdego człowieka są

niepowtarzalne, a wspieranie jego rozwoju wymaga
podjęcia indywidualnych i akceptowanych przez nie-
go działań. Człowiek powinien być traktowany pod-
miotowo. Studium przypadku to zatem nie tylko me-
toda diagnozy, jest to również sposób myślenia o czło-
wieku właściwy humanistycznym nurtom z dziedziny
psychologii czy medycyny. Metoda ta wiąże się z ak-
ceptowaniem różnic i dostrzeganiem indywidualności.

Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005, tom 5, nr 4

162

www.psychiatria.med.pl

Studium przypadku składa się z II etapów:

— I etap w opracowaniu studium przypadku pole-

ga na zbieraniu danych o człowieku;

— II etap to analiza problemu i próby zrozumienia

zachowań człowieka.

Techniki badawcze to:

— skala do badania postaw konstrukcji własnej, skła-

dająca się z 24 pytań dotyczących aktualnego
stosunku do siebie i do innych;

— skala poczucia kontroli u dzieci (badana wybie-

rała jedno z dwóch stwierdzeń);

— skala Wrzesińskiego do badania poziomu lęku

jako cechy i jako stanu — badana odpowiadała
na 15 pytań dotyczących jej obecnego samopo-
czucia;

— obserwacja;
— wywiad;
— analiza dokumentów.

W wyniku zastosowania wymienionych technik

oraz na podstawie informacji uzyskanych z przepro-
wadzonego wywiadu uzyskano dane składające się na
historię życia oraz aktualną ocenę stanu psychofizycz-
nego 12-letniej dziewczynki. Wyniki przeprowadzonej
analizy zostaną przedstawione w dalszej części pracy.

Prezentacja badań

Historia życia badanej

Kasia W., uczennica szkoły podstawowej, od

4 lat choruje na cukrzycę typu 1. Jest pod opieką Po-
radni Diabetologicznej w Katowicach. Leczona jest in-
suliną ludzką, sama dokonuje wstrzyknięć zgodnie ze
wskazówkami lekarza prowadzącego i babci oraz ojca.

Badana dziewczynka mieszka w mieście poło-

żonym w Zagłębiu, pochodzi z niepełnej rodziny.
Matka zmarła, gdy dziewczynka miała 6 lat, i od tej
chwili pacjentka zamknęła się w sobie, przeżyła szok,
a po 2 latach po śmierci matki stwierdzono u niej
cukrzycę typu 1. Obecnie jest wychowywana przez
dziadków (tab. 1). Babcia, była dyrektorka szkoły,
bardzo dużą wagę przywiązuje do zajęć praktycz-
nych. W szkole podejrzewa się, że wykonuje za uczen-
nicę różnego rodzaju makiety, mapy, rysunki, nato-
miast nie zwraca uwagi na rozwój emocjonalny
i społeczny dziecka. Ojciec wydaje się biernym ob-
serwatorem wychowania córki. Nie ma na nią żad-
nego wpływu, gdyż jej autorytetem jest babcia.
Z wywiadu i obserwacji wynika, że badana ma bar-
dzo dobrą opiekę, dietę dostosowaną do jej scho-
rzenia, odpowiednie wymienniki. Dziadek na zmia-
nę z sąsiadem zawozi ją i przywozi ze szkoły, przez
co dziecko nie ma możliwości nabywania nowych

doświadczeń. Dziewczynka jest wyręczana w co-
dziennych czynnościach samoobsługowych przez
dziadków i ojca, ma więc problemy nawet z co-
dzienną toaletą. Nie ma żadnych obowiązków
w domu i wcale jej tego nie brakuje. Nie wyrobiono
u niej nawyków porządkowych, co jest widoczne na
przerwach w szkole. Całe życie jej i jej dziadków jest
skupione na chorobie, diecie i wstrzyknięciach insu-
liny. Na stronę psychiczną i społeczną rozwoju i funk-
cjonowanie dziecka w domu nie zwraca się uwagi.

Rozwój intelektualny dziecka jest prawidłowy.

Kasia bardzo dobrze się uczy, jest grzeczna, kultu-
ralna, lecz kontakt interpersonalny jest z nią utrud-
niony, gdyż dziecko nie jest komunikatywne.

Ilościowa analiza badań

W tabeli 2 przedstawiono wyniki ilościowe badań

uzyskane za pomocą wcześniej opisanych technik.

Jak wynika z ilościowej analizy badań, Kasia W.

charakteryzuje się nasilonymi postawami negatyw-
nymi wobec siebie i innych, słabo zaznaczonymi
postawami pozytywnymi ku sobie i ku innym, wyso-
kim poziomem lęku oraz niskim poziomem poczu-
cia kontroli. To sprawia, że dziewczynka ma słabą
odporność organizmu, często choruje na choroby
wirusowe typu grypa, angina i tym podobne.

Jakościowa analiza badań

Badana Kasia W., lat 12, jak wynika z obserwa-

cji i wywiadu z dzieckiem, przejawia cechy typowe
dla homilopatów, czyli:
— niepewność, brak wiary we własne możliwości;
— obniżoną samoocenę (często kompleks niższości);
— niski poziom samoakceptacji;
— nadwrażliwość;
— nieufność, ostrożność;
— poczucie zagrożenia;
— zaburzony obraz własnej osoby;
— poczucie kontroli zewnętrznej;
— zmienność nastroju;
— nadmierną koncentrację na „ja”.

Tabela 1. Zmienne demograficzne opisujące badaną
dziewczynkę

Table 1. Demographic variability that describes the girl

Zmienne

demograficzne

Wiek (lata)

12

Płeć

żeńska

Wykształcenie

VI klasa szkoły podstawowej

Miejsce zamieszkania

miasteczko

Środowisko zamieszkania

z dziadkami i z ojcem

Grażyna Łój, Cukrzyca a zaburzenia osobowości

www.psychiatria.med.pl

163

Obecnie dziewczynka przejawia negatywny sto-

sunek do siebie i innych. Charakteryzuje się ona ne-
gatywnym myśleniem, skupieniem na własnej cho-
robie i jej skutkach, żyje w ciągłym strachu przed
zagrożeniem, co wzmacniają jej dziadkowie i ojciec.
Jest osobą o niskim poziomie poczucia kontroli, gdyż
uważa, iż od człowieka nie zależy, czy potrafi złe
wydarzenia obrócić na dobre i że w życiu wychodzi
się lepiej, jeśli nie decyduje się samemu o własnych
sprawach, i lepiej zdać się na los; dziewczynka jest
też przekonana, że nie ma wpływu na to, co ją spo-
tyka, gdyż jest uzależniona od innych.

Jej stan somatyczny i sprawność ruchowa są

optymalne. Charakteryzuje się bardzo dobrym po-
ziomem pamięci, szczególnie jeżeli chodzi o pamięć
zdarzeń minionych i aktualnych. Badana ma bardzo
dobrą orientację w czasie i w przestrzeni. Przejawia
jednak zmienny nastrój, jest uparta, nastawiona ne-
gatywistycznie.

Dyskusja

Prezentowana osoba badana to dziewczynka

w wieku 12 lat z przewlekłą chorobą somatyczną —
— cukrzycą typu 1. Zgodnie z psychologią life-span
(biegu życia), która bada zmiany rozwojowe zacho-
dzące w pełnym cyklu życia jednostki, a której celem
jest badanie rozwoju człowieka w każdym okresie
życia jako zjawiska nierozerwalnie związanego z prze-
biegiem życia jako całości [8], w pracy przedstawio-
no historię osoby niepełnosprawnej i jej uwarunko-
wania z przeszłości jako czynnik kształtujący jej oso-
bowość w aktualnym okresie życia. Dziewczynka
zachorowała na cukrzycę po bardzo silnym stresie

traumatycznym, jakim był zgon jej matki. W wyniku
przewlekłej choroby, jaką jest cukrzyca,
i w wyniku nieprawidłowego wychowania dziecka
— nadmiernie opiekuńczej postawy dziadków i ojca
— u dziewczynki nie wykształciły się postawy pro-
społeczne, a jednocześnie obniżył się poziom po-
czucia kontroli, kształtując w niej brak odpowie-
dzialności za własne życie i działanie. Ograniczenie
kontaktu z koleżankami sprawiło, że jej osobowość
jest homilopatyczna. Ma niskie poczucie własnej
wartości, wysoki poziom lęku, jest mało komunika-
tywna, nie potrafi nawiązywać kontaktów interper-
sonalnych.

Na przykładzie opisanego powyżej schorzenia

można prześledzić hipotetyczny wpływ psychiki na
stan somatyczny dziecka oraz współzależność cho-
roby i zaburzeń osobowości.

PIŚMIENNICTWO

1. Ader R. Psychoneuroimmunologia. Nowiny Psychologiczne

1999, 1–2: 141–150.

2. Sęk H. Wprowadzenie do psychologii klinicznej. Wydawnic-

two Naukowe Scholar, Warszawa 2001.

3. Dolińska-Zygmunt G. Podstawy psychologii zdrowia. Wydaw-

nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2001.

4. Antonovsky A. The salutogenic perspective: toward a new view

of health and illness. Advances. Instytute for the Advancement
of Health 1987; 4 (1).

5. Jakubik A. Zaburzenia osobowości. Warszawa PZWL 1999.
6. Brzeziński J. Elementy metodologii badań psychologicznych.

PWN, Warszawa 1984.

7. Pilch T. Zasady badań pedagogicznych. PWN, Warszawa 2000.
8. Baltes L., Lipsitt P.R., Reese H.W. Life-span developmental psy-

chology. Ann. Rev. Psychology 1980; 31: 65–100.

9. Bilikiewicz A., Strzyżewski W. Psychiatria. Podręcznik dla stu-

dentów medycyny. PZWL, Warszawa 1992.

Tabela 2. Ilościowe wyniki badań dotyczące badanej dziewczynki

Table 2. Quantitative results from observations of the girl

Skala stenowa

Czynniki psychiczne

Steny

Czynniki somatyczne

Steny

Postawa pozytywna ku sobie

4

Choroby

1

Postawa pozytywna ku innym

1

Upośledzenie funkcji ruchowych

2

Postawa negatywna przeciw sobie

7

Upośledzenie funkcji intelektualnych

1

Postawa negatywna wobec innych

6

Poziom lęku

7

Poczucie kontroli

4