KONSTYTUCJA 3 MAJA

ARTYKUŁ I [RELIGIA PANUJĄCA]

¾

religia panująca – religia rzymskokatolicka. Przejście na inne wyznanie jest zabronione;

¾

zagwarantowana jest wolność wyznania dla osób, które dotychczas wyznawały inną religię.

ARTYKUŁ II [SZLACHTA ZIEMIANIE]

¾

potwierdzenie wcześniejszych wolności i przywilejów ( między innymi – nietykalność bez wyroku
sądowego, zwolnienie z kwaterunku wojskowego);

¾

utrzymanie równości szlachty – posesjonatów;

¾

pozbawienie szlachty gołoty praw politycznych (wskazuje na to sam tytuł artykułu);

¾

szlachta jako obrońcy Konstytucji.

ARTYKUŁ III [MIASTA I MIESZCZANIE]

¾

odniesienie do „Ustawy o Miastach Królewskich z 18 kwietnia 1791” – część składowa
Konstytucji 3 maja.

ARTYKUŁ IV [CHŁOPI WŁOŚCIANIE]

¾

chłopi zostają oddani pod opiekę prawa i rządu krajowego;

¾

państwo może ingerować w stosunkach chłop – wieś – szlachcic;

¾

jeśli zawarto umowę (chłop a dziedzic), to nie może ona zostać zerwana ani zmieniona, chyba,
że za porozumieniem stron. W przeciwnym razie – ingerencja państwa;

¾

ogłoszenie wolności dla wszystkich ludzi (dla nowo przybywających jak i dla tych, którzy
zdecydowali się powrócić do kraju). Oznacza to wolność osiedlania się i najmu do pracy.

ARTYKUŁ V [RZĄD, CZYLI OZNACZENIE WŁADZ PUBLICZNYCH]

¾

zasada władzy ludu – władza bierze się z woli narodu;

¾

trójpodział władzy:

a) ustawodawcza – sejm i senat,

b) wykonawcza – król i Straż Praw,

c) sądownicza – sądy.

ARTYKUŁ VI [SEJM, CZYLI WŁADZA PRAWODAWCZA]

¾

są dwa stany sejmujące – Izba Poselska i Izba Senatorska (pod prezydencją króla);

¾

król w zakresie władzy ustawodawczej – nie jest już stanem sejmującym, zasiada w senacie,
ale nie ma prawa sankcji, zwołuje sejm, posiada prawo inicjatywy ustawodawczej wespół ze
Strażą Praw, w jego imieniu są ogłaszane ustawy;

¾

nie ma sejmu zwyczajnego i nadzwyczajnego. Sejm ma być zawsze gotowy;

¾

są sesje zwyczajne (co 2 lata, trwają 70 – 100 dni) i nadzwyczajne (zarządzane w
przypadku konfliktu między królem a Strażą Praw i komisjami). Sesje zwyczajne zwoływane
są w Warszawie, co trzecia ma miejsce w Grodnie;

¾

posłowie wybierani są na 2 lata i przez cały czas swojej kadencji zatrzymują mandaty
poselskie;

¾

zwołanie sejmu należy do króla, lub do marszałka (gdy król odmawia zwołania sejmu
prawodawczego, lub gdy istnieje sytuacja kryzysowa a król odmawia zwołania sejmu);

¾

zniesienie konfederacji oraz zasady liberum veto na rzecz większości głosów ( od
większości prostej do kwalifikowanej, w zależności od ważności spraw);

¾

Izba Poselska – 204 posłów (wybieranych na sejmikach) i 24 plenipotentów miast
(członkowie komisji rządowych, wypowiadali się w sprawach handlu i przemysłu, nie mieli
prawa głosu);

¾

Senat – 132 członków (biskupi, wojewodowie, kasztelanowie, ministrowie ) + król,

- ma prawo weta zawieszającego w zakresie praw politycznych, cywilnych i karnych,
- stanowi „radę starszych” na Sejmie konstytucyjnym zwoływanym co 25 lat dla

rewizji konstytucji,

- senatorowie nie mają prawa inicjatywy ustawodawczej;

¾

tryb ustawodawczy (ustawy)

- inicjatywa ustawodawcza (król + Straż Praw) – opracowanie projektu,
- przesłanie projektu ustawy do sejmików,
- król + Straż Praw mogą przyjąć poprawki lub pozostawić bez zmian,
- izba poselska – głosowanie,
- senat – przyjęcie ustawy (staje się ona prawem)

- odrzucenie ustawy (veto zawieszające => zawiesza moc wykonania do czasu

zebrania izby poselskiej nowej kadencji => jeśli izba przyjmie ustawę, stanie się ona
prawem obowiązującym)

¾

tryb ustawodawczy (uchwały)

- inicjatywa ustawodawcza (król + Straż Praw) – opracowanie projektu,
- senat i izba poselska obradują w tym samym czasie ,ale oddzielnie, ich głosy liczone

są razem

- większość głosów – projekt staje się prawem

¾

ustawy: ustrój państwa, sprawy konstytucyjne, prawo cywilne i karne, podatki stałe;

¾

uchwały: nobilitacje, budżet, traktaty międzynarodowe, wojna i pokój.

ARTYKUŁ VII [KRÓL. WŁADZA WYKONAWCZA]

KRÓL

¾

tron jest elekcyjny przed dynastię – dziedziczny w obrębie rodziny (elektor saski);

- dziedziczy najstarszy syn z dynastii Wettinów. Gdyby król nie miał syna – dziedziczy

mąż jego córki. Gdyby nie miał córki ani syna, sejm szczególny doprowadza do elekcji
a nowowybrany król zakłada nową dynastię;

- Stanisław August Poniatowski ma panować dożywotnio, a po jego śmierci władza ma

przejść w ręce dynastii Wettinów;

¾

osoba króla jest święta, jest uznawany za ojca i głowę narodu;

¾

król nie jest stanem sejmującym;

¾

król nie może: stanowić praw, nakładać podatków, zaciągać długów publicznych, zmieniać
budżetu, prowadzić samodzielnej polityki zagranicznej;

¾

król ma prawo łaski (bez zbrodni stanu i za zgodą sejmu), nominuje dowódcę na czas wojny,
oficerów, duchownych i urzędników (za zgodą sejmu), powołuje ministrów do Straży Praw,
może prowadzić tymczasowe negocjacje z zagranicą i wydawać pilne zarządzenia związane z
bezpieczeństwem kraju ( musi o tym powiadomić sejm);

¾

król posiada inicjatywę ustawodawczą jedynie wespół ze Strażą Praw;

¾

w imieniu króla wydawane są monety, akta publiczne. Dotyczy to także sądów, trybunałów
etc;

¾

król ma obowiązek zwoływać sejm;

¾

zniesiono prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi – wprowadzono zasadę kontrasygnaty.
Odpowiedni minister podpisuje się pod ustawą i to on ponosi całą odpowiedzialność.

STRAŻ PRAW

¾

organ władzy wykonawczej – organ pomocniczy króla;

¾

skład Straży Praw:

- król (przewodniczący);
- prymas (głowa duchowieństwa, przewodniczący KENu, członkowstwo wynika z tego

przewodnictwa. Jeśli prymas nie może wchodzisz w skład Straży Praw, to zastępuje
go pierwszy w kolejności biskup. Nie ma jednak prawa głosy );

- ministrowie (spraw wewnętrznych, zagranicznych, minister policji- marszałek,

minister wojny – hetman, minister skarbu – podskarbi);

- następca tronu (po ukończeniu 18 roku życia, aby poznać sytuację wewnętrzną

państwa);

- marszałek sejmu (aby zapewnić łączność);
- dwóch sekretarzy ( w celu sporządzania protokołów).

¾

głos w Straży praw mają: prymas, król i ministrowie;

¾

ministrowie powoływani są przez króla z pośród wszystkich ministrów, których było 14.
Nominacje miały miejsce w czasie sesji sejmu – mógł on odwołać nie odpowiadającego mu
ministra poprzez wotum nieufności;

¾

ministrowie mogą być pociągani do odpowiedzialności w dwóch przypadkach:

a) w razie naruszenia Ustawy Rządowej lub innego prawa – odpowiedzialność sądowa

przed

sądem sejmowym;

b) z tytułu postawionych im zarzutów politycznych – odpowiedzialność

parlamentarna.

¾

Sejm może większością 2/3 głosów obu izb uchwalić wobec ministra wotum nieufności,
nawet gdy jego działalność jest zgodna z prawem (ale nie odpowiada sejmowi).

KOMISJE

¾

komisje skupiały w sobie istotne czynności rządowe;

¾

komisje wielkie/rządowe : policji, skarbu, edukacji, wojska;

¾

komisje porządkowe;

¾

ministrowie nie mogli łączyć urzędów, wybierani byli na 2 lata;

¾

przewodniczący – ministrowie nie należący do Straży Praw;

¾

w skład każdej komisji – 14-15 komisarzy ( w komisji policji i skarbu dodatkowo 6
plenipotentów miast) .

¾

komisja skarbu:

- ściąganie podatków i innych dochodów państwowych, rozwój ekonomiczny kraju,

opieka nad rozwojem handlu i produkcją krajową;

- w zakresie gospodarki rolnej mogła działać za pomocą „rad” i „ostrzeżeń”.

¾

komisja policji:

- nadzór nad miastami: sprawy bezpieczeństwa, obyczajności, handlu, zdrowia,

dobroczynności;

- inne kwestie, które mogą przyrównać ją do ministerstwa spraw wewnętrznych.

¾

komisje porządkowe:

- 15 komisarzy wybieranych co 2 lata spośród szlachty osiadłej na danym okręgu.

Później wprowadzono jeszcze po 3 mieszczan. Łącznie 18 osób;

- sprawy cywilno-wojskowe: rekrutacja do wojska, kwaterunek, urządzanie

magazynów, wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności);

- sprawy bardziej ogólne: opieka nad chorymi, biednymi, bezdomnymi; opieka nad

szkołami, handlem; wykazy statystyczne, porady dla rolnictwa.

ARTYKUŁ VIII [WŁADZA SĄDOWNICZA]

¾

zasada terytorialności;

¾

zapowiedź kodyfikacji prawa cywilnego i karnego;

¾

sądy I instancji, sądy II instancji – ustanowione dla każdego województwa, powiatu, ziemi;
sędziowie wybierani na sejmikach => sądy ziemiańskie dla szlachty i właścicieli ziemskich;

¾

sądy dla miast – według „ustawy o miastach królewskich”;

¾

sądy referendarskie – dla każdej prowincji w sprawie chłopów z królewszczyzn;

¾

sądy zadworne, asesorskie, relacyjne, kurlandzkie;

¾

komisje wykonawcze – sądy w sprawach należących do swojej administracji;

¾

sąd najwyższy – występki przeciwko królowi i narodowi (zbrodnie stanu).

ARTYKUŁ IX [REGENCJA]

¾

trzy przypadki: małoletniość króla (poniżej 18 lat), choroba psychiczna (decyzją ¾ głosów w
sejmie), niewola;

¾

sprawowanie: Straż Praw na czele z królową lub prymasem ( w 2 kolejności);

¾

powrót króla do władzy/uzyskanie pełnoletniości: regent przedstawia sprawozdanie ze
swojej działalności.

ARTYKUŁ X [EDUKACJA DZIECI KRÓLEWSKICH]

¾

rządy króla: król ze Strażą Praw + dozorca edukacji, regencja: Straż Praw + dozorca;

¾

dozorca na każdej sesji ordynaryjnej sejmu składa sprawozdanie z postępów królewiczów.

ARTYKUŁ XI [SIŁA ZBROJNA NARODOWA]

¾

obywatelski charakter służby wojskowej (cały naród, nie tylko szlachta);

¾

strzeżenie granic i pokoju w kraju, funkcja egzekucji wyroków sądowych;

¾

wojsko składa przysięgę na wierność królowi i narodowi i na obronę konstytucji narodowej.