� Copyright by $taś
Nowotwory - podstawy
Diagnostyka nowotworów
NOWOTWORY - PODSTAWY
Diagnostyka histopatologiczna:
Definicja
Cytodiagnostyka:
Zaburzenia wzrostu komórek przy nowotworach
Immunocyto(histo)chemia: � materiał cytologiczny i
histologiczny
Hyperplasia
Metody morfometryczne:
Metaplazja
Metody cytogenetyczne i molekularne:
Dysplazja
Biomarkery nowotworowe
Anaplazja
Nowotwory łagodne Etiopatogeneza nowotworów
Pochodzenia nabłonkowego: Czynniki rakotwórcze
Pochodzenia mezenchymalnego Czynniki chemiczne:
Promieniowanie:
Zmiany nienowotworowe
Wirusy onkogenne:
Nowotwory złośliwe
Helicobacter pylori:
Rak (carcinoma)
Molekularno-genetyczne aspekty nowotworów
Mięsak (sarcoma)
Protoonkogeny
Zmiana przednowotworowa
Geny supresorowe (antyonkogeny)
Stan przednowotworowy:
Geny regulujące apoptozę:
Rak z mikroinwazją
Zespół paraneoplazmatyczny
Rak przedinwazyjny
Wyniszczenie nowotworowe (Cachexia
neoplasmatica)
Rozprzestrzenianie się nowotworów
Klasyfikacje
Cechy makroskopowe nowotworów
Stopień zaawansowania klinicznego nowotworu
Nowotwór łagodny
Nowotwór złośliwy Stopień złośliwości histopatologicznej nowotworu
Cytologiczne i histologiczne cechy złośliwości
Inne pojęcia związane z nowotworami
Neoplazja wewnątrznabłonkowa
Nowotwory miejscowo złośliwe
De f inic j a
De f inic j a
� nowotwór (neoplasma)
� nieprawidłowa tkanka, która rozrasta się w nadmiarze i w sposób nieskoordynowany z tkankami
prawidłowymi, przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje się pomimo wyeliminowania czynnika, który ją
wywołał;
� nadmiernej proliferacji towarzyszą zaburzenia różnicowania komórek, jest ona bezcelowa i niekorzystna dla
organizmu;
� nowotwór do pewnego stopnia rośnie autonomicznie, chociaż jego wzrost jest uzależniony od dopływu krwi
i niekiedy od stymulacji hormonalnej;
� nowotwór może powstać z każdej tkanki, której kom. zachowały zdolność do podziałów;
Zab urzenia w zrost u ko mórek p rzy now otw orac h
Zab urzenia w zrost u komórek p rzy now otw o rach
Hyperplasia
� wzrost liczby komórek prawidłowych
� odwracalna
Metaplazja
� zastąpienie jednego typu komórek innym
V1 - 1 -
� Copyright by $taś
Dysplazja
� Dosłownie oznacza zaburzenie wzrostu.
� Jest to stan przejściowy pomiędzy rozrostem (hyperplazja) a nowotworem.
� Występuje głównie w nabłonku i charakteryzuje się:
o zaburzeniami (utratą) różnicowania komórek (zmiany cytologiczne; utrata jednorodności komórek)
o zaburzeniami(utratą) architektury.
� Dysplastyczne komórki charakteryzuje:
o Pleomorfizm (kształtu, wielkości, zabarwienia)
o Hiperchromazja jąder
o Zwiększenie stosunku jądrowo-cytoplazmatycznego
o Zwiększona aktywność mitotyczna
o Anarchia architekturalna
� Termin ten najlepiej opisuje zjawisko, w którym nabłonek proliferuje (rozrasta się), tworząc obraz
mikroskopowy tkanki nowotworowej rozrastającej się w prawidłowych tkankach, lecz nie nacieka ich i nie
daje przerzutów jak typowa tkanka nowotworowa
o Nasilenie zmian dysplastycznych może być różne:
ż W dysplazji małego stopnia zmiany występują tylko w dolnej 1/3 części nabłonka
ż W dysplazji dużego stopnia zmiany obejmują większość powierzchownych warstw
nabłonka
o Zmiany dysplastyczne małego i średniego stopnia mogą ulegać regresji po usunięciu czynnika
przyczynowego. Prawdopodobieństwo, że dysplazja dużego stopnia przejdzie w raka jest duże,
chociaż nie można przewidzieć w jakim okresie czasu
� Choć w innym znaczeniu dysplazja określa nieprawidłowości budowy narządów i tkanek wynikające z
zaburzonego rozwoju w okresie prenatalnym (np. dysplazja stawu biodrowego) lub w postnatalnym (np.
niektóre dysplazje gruczołu mlekowego).
Anaplazja
� Anaplazja jest pojęciem używanym dla określenia prawie całkowitej utraty morfologicznych cech
charakterystycznych dla tkanki dojrzałej.
� W formie przymiotnikowej stanowi synonim dużej złośliwości i znacznego odróżnicowania
� Cechy
o Pleomorfizm (różne kształty komórek, organelli)
o Czasami utrata cech zróżnicowania
ż zróżnicowanie - odnosi się do stopnia, w jakim komórki miąższowe nowotworu
przypominają porównywalne prawidłowe komórki zarówno morfologicznie, jak i
czynnościowo
ż nowotwór anaplastyczny - to tak nisko zróżnicowany nowotwór, że nie można określić
jego kierunku różnicowania na podstawie badania w mikroskopie świetlnym
o Hiperchromazja
o Wzrost liczby mitoz (częściowo nieprawidłowych)
o Obecna tylko w nowotworach złośliwych
o Jest nieodwracalna
V1 - 2 -
� Copyright by $taś
No wo tw o ry łag o d ne
No wo tw o ry łag o d ne
� Nowotwór łagodny, niezłośliwy (neoplasma benignum)
� utworzony jest z tkanek zróżnicowanych i dojrzałych, o budowie mało odbiegającej od obrazu
prawidłowych tkanek.
� Jest dobrze ograniczony, często otorbiony, rośnie wolno, rozprężająco (uciskając sąsiadujące tkanki), nie
daje przerzutów,
� Jest wyleczalny.
� Jego szkodliwy wpływ na ustrój może być spowodowany wydzielaniem hormonu, krwawieniami, czy też
zamknięciem światła naczynia, uciskiem nerwu albo umiejscowieniem w ważnym dla życia narządzie np.
sercu, rdzeniu kręgowym
Pochodzenia nabłonkowego:
o gruczolak (adenoma)
 nowotwór łagodny wywodzący się z nabłonka gruczołowego
 to ograniczony nowotwór utworzony przez dysplastyczny nabłonek gruczołowy (tworzący
struktury cewkowe lub brodawkowate)
� tworzy układy gruczołowe, ale niekoniecznie struktury gruczołowe
 w 90% występuje w jelicie grubym, rzadziej w żołądku i jelicie cienkim
o brodawczak (papilloma)
 łagodne nowotwory nabłonkowe tworzące mikroskopowo lub makroskopowo widoczne
palczaste lub brodawkowate wypustki ponad powierzchnię nabłonka (skóry i błon
śluzowych uwypuklające się ponad poziom okolicznych tkanek i mające nierówną
powierzchnię pokrytą delikatnymi brodawkowatymi wypustkami)
o torbielak (cystoma)
 zawiera torbiele czyli jamy patologiczne
� o wyściółce nabłonkoweją prawdziwa
� bez tej wyściółkią rzekoma
o torbielakogruczolak (cystadenoma)
 cechuje się rozrostami gruczolakowatymi z torbielami które mogą zawierać treść surowiczą
lub śluzowatą
 bardzo często trzustka i jajnik
o torbielakogruczolak brodawkowaty (cystadenoma papillare)
 łagodne guzy nabłonkowe, w których układy papilarne wrastają do przestrzeni
torbielowatych
Pochodzenia mezenchymalnego
o włókniak (fibroma
 z kom. typu fibroblastów
o mięśniak gładkokomórkowy (leiomyoma)
 z kom. mięśni gładkich
o chrzęstniak (chondroma)
 z chrząstki
o kostniak (osteoma)
 z osteoblastów
o naczyniak (haemanginoma)
 z naczyń krwionośnych
o tłuszczak (lipoma)
 z tkanki tłuszczowej
V1 - 3 -
� Copyright by $taś
Z miany nie no w otw o row e
Zmiany nie no w otw o row e
� krwiak (haematoma)
� gruz
liczak (tuberculoma)
� twardziel (rhinoscleroma)
o Cechą charakterystyczną twardzieli jest powstanie twardych jak chrząstka nacieków zapalnych-
(stąd pochodzi jej nazwa).
o Nacieki te mogą być rozlane lub ograniczone.
o Jej umiejscowienie jest także charakterystyczne i dotyczy ujść otworów naturalnych jam górnych
dróg oddechowych
� ziarniniak (granuloma)
o zgrupowanie epitelioidnych makrofagów oraz innych komórek zapalnych i należących do układu
immunologicznego, a także macierzy pozakomórkowej.
o Ziarniniaki są najczęściej otoczone przez mankiet limfocytów
� odpryskowiak (choristoma)
o heterotopia
o nienowotworowy guz będący zaburzeniem rozwojowym. Zaburzenie polega na obecności
prawidłowo zbudowanej tkanki w nieprawidłowym (ektopowym) umiejscowieniu
� hamartoma
o guz o charakterze nienowotworowym, będący zaburzeniem rozwojowym.
o Hamartoma zbudowany jest z dojrzałych tkanek normalnie występujących w danym narządzie, ale
chaotycznie rozmieszczonych w guzie, nierzadko w zaburzonych proporcjach ilościowych
Now otw ory złośliwe
Now otw ory złośliwe
� Nowotwór złośliwy (z łacińskiego neoplasma malignum) wykazuje duży stopień zaburzeń w zróżnicowaniu,
dojrzewaniu i budowie tkankowej oraz komórkowej. Nie posiada torebki, rośnie szybko, naciekająco, niszczy
zaatakowane tkanki
Rak (carcinoma)
" złośliwy nowotwór wywodzący się z kom. nabłonkowych (lub różnicujący się w tym kierunku):
� rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale) � różnicuje się w kierunku nabłonka
wielowarstwowego płaskiego, często z cechami rogowacenia
" rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy (carcinoma planoephitheliale spinocellulare)
� cechą charakterystyczną jest pojawianie się zrogowaciałych struktur
mikroskopowych tzw. pereł rakowych
" rak płaskonabłonkowy rogowaciejący/nierogowaciejący (carcinoma planoephitheliale
keratodes/nonkeratodes)
" rak podstawnokomórkowy (carcinoma basocellulare)
� charakterystyczny palisadowy układ komórek na obwodzie gniazd rakowych
� miejscowa złośliwość
" nabłoniak limfatyczny (guz Schminckego, lymhoephitelioma)
� dotyczy zwykle migdałków
� gruczolakorak (adenocarcinoma) � cewki gruczołowe, mogą wydzielać śluz
" Typy histologiczne
� Podział ze względu na budowę:
o Cewkowy  adenocarcinoma tubulare
o Brodawkowaty  adenocarcinoma papillare
� Podział ze względu na stopień dojrzałości (Wikipedia)
o Gruczolakorak  struktury gruczołowe bardzo dobrze widoczne
V1 - 4 -
� Copyright by $taś
o Torbielakogruczolakorak  cystadenocarcinoma  obecne struktury
gruczołowe w postaci torbieli
o Rak gruczołowopochodny  carcinoma adenoides  zaznaczone struktury
gruczołowe
o Rak lity  carcinoma solidum  układ gruczołów nieczytelny
� Podział ze względu na wydzielane substancje
o Surowicze
o Śluzowe
� Podział ze względu na wydzielanie śluzu
o Gruczolakorak śluzotwórczy (adenocarcinoma mucinosum)  obecne
wydzielanie śluzu do światła gruczołów
o Gruczolakorak śluzowatokomórkowy (adenocarcinoma mucocellulare) 
obecne tworzenie śluzu w obrębie komórek
o Gruczolakorak galaretowaty (adenocarcinoma gelatinosum)  obecne
tworzenie śluzu z wydaleniem go do podścieliska
ż nowotwory wydzielające śluz są promieniooporne
� Podział ze względu na kształt komórki
o Wałeczkowatokomórkowy
o Sześciennokomórkowy
� Podział ze względu na desmoplazję (czyli rozplem elementów łącznotkankowych
podścieliska)
o Twardyą ze znaczą przewagą podścieliska
o Miękki lub rdzeniastyą ze skąpym podścieliskiem guza
� rak urotelialny (carcinoma urotheliale) � różnicuje się w kierunku nabłonka przejściowego
" powstaje w drogach moczowych (pęcherzu moczowym, moczowodzie, miedniczkach i
kielichach nerkowych)
" nowotwór rośnie w postaci brodaweczkowatych wypustek w początkowym okresie
brodaweczki te wszczepiają się winne obszary dróg moczowych
� rak niezróżnicowany (carcinoma non differentiatum) � zbudowany z kom. nie wykazujących cech
różnicowania
� rak zarodkowy (carcinoma embryonale) � wywodzi się z kom. Rozrodczych
Mięsak (sarcoma)
" = złośliwy nowotwór wywodzący się z (lub różnicujący się w kierunku) kom. i tkanek pochodzenia
mezenchymalnego:
� tłuszczakomięsak (liposarcoma) � z tkanki tłuszczowej
� włókniakomięsak (fibrosarcoma) � z tkanki łącznej
� chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma) � z tkanki chrzęstnej
� kostniakomięsak (osteosarcoma) � z tkanki kostnej
� mięsak naczyniowy (haemanginosarcoma) � z tkanki naczyniowej
� mięsakomięsak gładkokomórkowy (leiomyosarcoma) � z mięśni gładkich
� mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy (rhabdomyosarcoma)
" mięsako  rak (carcinosarcoma)
" klasyfikacja (przykłady):
� rak z kom. wątrobowych (carcinoma hepatocellulare) � dot. nazwy narządu
� rak galaretowaty (carcinoma gelatinosum) � dot. cech histologicznych lub innych cech
czynnościowych
� rak brodawkowaty (carcinoma papillare) � dot. cech makroskopowych
� rak czopiasty sutka (comedocarcinoma mammae) � dot. cech makroskopowych
V1 - 5 -
� Copyright by $taś
� torbielakogruczolakorak brodawkowaty surowiczy (cystadenocarcinoma pappilomatosum
serosum) � dot. cech makroskopowych
� fibroadenoma � łagodny guz w sutku; elementy nabłonkowe + podścielisko łącznotkankowe
� guz mieszany ślinianki (tumor mixtus) = gruczolak wielopostaciowy � elementy nabłonkowe,
śluzowate podścielisko, niekiedy ogniska tkanki chrzęstnej
� czerniak złośliwy (melanoma malignum) � nazwa historyczna (prawidłowo  melanocarcinoma)
� chłoniak złośliwy (lymphoma malignum) = nowotwór złośliwy tkanki limfatycznej
� białaczka (leucaemia) = nowotwór złośliwy z kom. układu hematopoetycznego
Zmiana p rzed nowotw o row a
Zmiana p rzed nowo tw orow a
o lokalna zmiana morfologiczną z dysplazją, która niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia
nowotworu złośliwego (raka).
o Przykłady:
ż adenoma villosum (gruczolak kosmkowy) w jelicie grubym stanowi podłoże rozwoju
gruczolakoraka,
ż leucoplakia (rogowacenie białe) błony śluzowej jamy ustnej, pochwy lub prącia,
ż dysplasia w szyjce macicy,
ż dysplasia nabłonka oskrzelowego u palaczy papierosów są związane ze zwiększonym
ryzykiem wystąpienia raka płaskonabłonkowego,
ż hyperplasia atypica w przewodach sutka  raka śródprzewodowego,
ż hyperplasia adenomatosa atypica endometrii  gruczolakoraka trzonu macicy
ż keratosis solaris cutis  raka skóry.
S t an p rzed now o tw orow y:
St an p rzed now otw o row y:
" To stan nienowotworowy (jednostka chorobowa), w którym pojawia się zwiększone ryzyko wystąpienia
nowotworu złośliwego, np. :
o colitis ulcerosa (wrzodziejące zapalenie jelita grubego) � gruczolakorak jelita grubego
o xeroderma pigmentosum (skóra pergaminowa) � rak skóry
o cirrhosis hepatis (marskość wątroby) � carcinoma hepatocellulare
o anaemia perniciosa (niedokrwistość złośliwa) � rak żołądka
Rak z mikro inw azją
Rak z mikroinw azją
� w odniesieniu do raka płaskonabłonkowego szyjki macicy lub sromu, określenie to oznacza raka
naciekającego podścielisko na głębokość do 3 mm
Rak p rzedinw azyjny
Rak przed inw azyjny
� inaczej to rak in situ, albo rak śródnabłonkowy
� wzrost komórek o cechach nowotworu złośliwego ograniczony jedynie do obszaru nabłonka (nie
przekracza błony podstawnej)
� w nabłonku na całej grubości są komórki:
o mało zróżnicowane
o ułożone bezładnie
o różnorodne co do kształtu i wielkości
o z jądrami hiperchromatycznymi
� nie daje przerzutów więc jego usunięcie z niewielkim marginesem daje całkowite wyleczenie
V1 - 6 -
� Copyright by $taś
� aktualnie zmiany dawniej określane jako dysplazja + rak przedinwazyjny określane są jako neoplazja
wewnątrznabłonkowo (śródnabłonkowa)
Rozprzest rzenianie się now ot worów
Rozp rzest rzenianie się now ot worów
ż wzrost miejscowy
o gdy rozrastająca się tkanka nowotworu zachowuje kontakt z guzem pierwotnym
ż przerzuty (metastasis)
o gdy nie ma kontaktu tkanki nowotworu z guzem pierwotnym
o rozrost odbywa się w większej lub mniejszej odległości od ogniska pierwotnego
o tylko w przypadku nowotworów złośliwych
o raki przerzutują z reguły najpierw drogą limfatyczną ( z wyjątkiem raka nerki, raka stercza,
pęcherzykowego tarczycy i gruczołowego płuc)
o mięsaki przerzutują głównie droga krwi
o Najczęściej występujące przerzuty
ż Rak nerki
� Do płuc (55%)
� Do kości (33%)
ż Rak stercza
� Węzły chłonne miednicy małej (70%)
� Kości  70%
� Płuca  45%
ż Rak sutka
� Węzły chłonne (głównie)
� Płuca, kości (kręgi), wątroba
ż Rak szyjki macicy
� Węzły chłonne (głównie)
� Póz
niej płuca i kości
ż Czerniak złośliwy
� Okoliczne węzły chłonne
� Wątroba, płuca, przewód pokarmowy, płuca
ż MPNST
� Płuca
ż Mięsak Ewinga
� Płuca, opłucna
ż Guz Wilmsa
� Płuca, wątroba
ż droga płynu mózgowo-rdzeniowego
o brak przerzutów na obwód
o np. przy retinoblastomie, medullosarcoma
ż przez kontakt
ż wszczepianie się w ścianę jamy surowiczej
o np. guz jajnika w otrzewną
o rak trzustki, żołądka
C ec hy makro sko p o we now ot wo ró w
C ec hy makro sko p o we now ot wo ró w
Nowotwór łagodny
 brak naciekania podścieliska i okolicznych tkanek (wzrost miejscowy, rozprężający)
V1 - 7 -
� Copyright by $taś
 brak przerzutów
 brak naciekania naczyń
 powolny wzrost; rozrost w tkankach i narządach, ewentualnie wpuklanie się ponad pow. skóry i błon
śluzowych
 otorebkowanie (torebka z pozostałej tkanki łącznej po kom. parenchymatycznych); wyraz
ne odgraniczenie
od okolicznych tkanek nawet gdy nie ma torebki (*naczyniak  brak torebki, nieregularny obrys, wnikanie
pomiędzy utkanie narządu miąższowego)
 brak wznów miejscowych, brak nawrotów
 niewielka angiogeneza
 mała heterogenność na poziomie morfologicznym  postać kulistych guzów litych lub torbielowatych
Nowotwór złośliwy
 naciekanie (invasio) i niszczenie okolicznych tkanek
o naciekanie to wnikanie komórek nowotworu pomiędzy komórki otoczenia, a stąd ewentualnie do
światła naczyń krwionośnych i chłonnych
ż naciek nowotworowy zabija komórki tkanek naciekanych (tym różni się od nacieku
zapalnego)
ż typy nacieku
� wieloogniskowy (np. sutek)
� drobnoogniskowy
� rozproszone (żołądek)
 wzrost egzofityczny (na pow. pod postacią tworów kalafiorowatych lub grzybiastych  raki skóry); wzrost
mezofityczny (nacieki w głąb tkanek); wzrost endofityczny (owrzodzenia  gniazda kom. rakowych dają
nacieki w głąb tkanek otaczających)
 zdolność do dawania przerzutów (metastasis);
o przerzut = nowy guz nowotworowy, powstaje w wyniku rozsiania drogą krwi lub naczyń
limfatycznych i proliferacji kom. nowotworowych w odległym narządzie
ż przerzuty drogą krwionośną najczęściej dotyczą wątroby i płuc
ż guzy przerzutowe  najczęściej liczne, okrągłe, dobrze odgraniczone, różnej wielkości,
miękkie, niewielka ilość podścieliska łącznotkankowego (zmiany martwicze);
ż mięsak  droga krwionośna (naczynia żylne i tętnicze)
ż rak  droga limfatyczna
ż inne drogi szerzenia się nowotworów:
� płyn mózgowo  rdzeniowy (medulloblastoma),
� wszczepienie do jam surowiczych (carcinosis peritonei et pleurae)
o wszczepienie do otrzewnej, opłucnej lub osierdzia w raku jajnika;
o endometriosis = gruczolistość  wszczepy błony śluzowej trzonu macicy do
tkanki podskórnej i mięśni brzucha � zmiana nienowotworowa) �
zdolność do tworzenia wszczepów nie jest wyłącznie cechą nowotworów
złośliwych;
 naciekanie naczyń (skłonność do naciekania naczyń i wzrostu w ich świetle); np. carcinoma hepatocellulare
� odgałęzienia żyły wrotnej i wątrobowej, carcinoma renis � żyła nerkowa
 szybki wzrost
 brak otorebkowania � zewnętrzny obrys i kształt nieregularny
 wznowy miejscowe (odrastanie guzków nowotworowych w pobliżu blizny pooperacyjnej w wyniku
niecałkowitego wycięcia guza lub wycięcia ze zbyt małym marginesem); nawrót = wznowa (recidiva)
 duża angiogeneza
 bardzo duża heterogenność na poziomie morfologicznym
 barwa i spoistość tkanki rakowej zależą od ilości tkanki łącznej (spoistość twarda � duża ilość tkanki łącznej 
carcinoma scirrhosum ventriculi, raki sutka z desmoplazją; niewielka ilość tkanki łącznej � barwa białawo 
żółtawa, krucha i miękka spoistość)
 zmiany martwicze (kruche, barwy żółtawej) i krwotoczne
Cytologiczne i histologiczne cechy złośliwości
 zwiększenie stosunku jądrowo  cytoplazmatycznego (�objętości jądra w stosunku do cytoplazmy)
 polimorfizm (różnorodność) wielkości, kształtu i zabarwienia jąder i kom.
V1 - 8 -
� Copyright by $taś
 hiperchromazja jader (nadmierna barwliwość) spowodowana �zawart. DNA
 heterochromazja jąder (różna intensywność zabarwienia chromatyny w różnych miejscach jąder) 
nierównomierne rozmieszczenie chromatyny na terenie jąder
 nieregularny kształt i wielkość, różne zabarwienie centromerów (grud chromatyny jądrowej)
 nieregularny obrys jąder
 błona jądrowa nieregularnie pogrubiała
 duże (ogromne) jąderka o nieregularnym kształcie
 patologiczne mitozy  wielobiegunowe metafazy w kształcie litery X Y H, nieprawidłowe ułożenie
chromosomów
 anarchia architektoniczna  brak dobrze zorganizowanych struktur
 naciekanie nowotworowe podścieliska (infiltratio neoplasmatica)
Neoplazja wewnątrznabłonkowa
" pojęciem neoplazji wewnątrznabłonkowej (śródnabłonkowej) obejmujemy zmiany cytologiczne i
architektoniczne nabłonka (dawniej określane jako dysplazja i rak przedinwazyjny), z których w
różnym odsetku przypadków może rozwinąć się inwazyjna postać raka.
" Komórki neoplazji wewnątrznabłonkowej nie mają dostępu do podścieliska ponieważ znajdują się
tylko w nabłonku, a od podścieliska są oddzielone błoną podstawną nabłonka.
" NWN nie daje przerzutów
" Aby uzyskać 100% wyleczenie należałoby wykrywać zmiany nowotworowe na etapie neoplazni
wewnątrznabłonkowej
ż Jednym z nielicznych narządów gdzie jest to możliwe jest szyjka macicy
ż CIN  śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN I, CIN II, CIN III)
ż Dawniej stosowano SIL  zmiana wewnątrzpłaskonabłonkowa lub zmiana
śródpłaskonabłonkowa (SIL I, SIL II)
" Pojęcie NWN (dysplazja) stosuje się tez w odniesieniu do nabłonka gruczołowego np. żołądku i
jelicie grubym
" W sutku występują dwa rodzaje neoplazji wewnątrznabłonkowej
ż tzw. rak śródprzewodowy,
� w którym nabłonek z cechami neoplazji rozrasta się wewnątrz przewodów sutka
nie przekraczając błony podstawnej
ż tzw. rak zrazikowy przedinwazyjny,
� gdzie mamy do czynienia z analogiczną sytuacją w zrazikach
" Inne przykłady NWN
ż Wewnąrznabłonkowa neoplazja sterczowa (PIN)
ż NWN nabłonka pęcherza moczowego
Now o tw o ry mi ej sc ow o zło śliw e
Now o tw o ry miej sc ow o zło śliw e
" to nowotwory, które mają niektóre cechy nowotworów złośliwych, ale nie dają przerzutów;
" nowotwory, które mają cechy histologiczne nowotworu łagodnego, często dają nawroty, ale nie dają
przerzutów;
" niecałkowite usunięcie często daje wznowy;
" naciekają i niszczą podłoże
" może wszczepiać się i dawać wznowę
" Przykłady:
o rak podstawnokomórkowy skóry (carcinoma basocellulare)
o glejak złośliwy mózgu (glioma malignum)
o guz mieszany ślinianek (adenoma pleomorphum)
o włókniaki powięziowe (fibroma desmoides)
V1 - 9 -
� Copyright by $taś
Diag no st yka no w ot wo ró w
Diag no st yka no w ot wo ró w
Diagnostyka histopatologiczna:
 badanie histopatologiczne wycinka pobranego ze zmienionej nowotworowo tkanki
 Rodzaj materiału:
o wycięta w całości zmiana (guz),
o większy wycinek,
o oligobiopsje (średnicy kilku mm-broncho-, gastro),
o biopsja gruboigłowa(rdzeniowa-prostata, sutek),
o wyskrobiny z jamy macicy
Cytodiagnostyka:
 złuszczeniowa
o ocena rozmazów komórek złuszczonych samoistnie np. w płynach z jam ciała, moczu, plwocinie
lub zostały złuszczone za pomocą odpowiednich szczoteczek z części pochwowej szyjki macicy,
oskrzeli, żołądka, jelit.
 aspiracyjna � biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (gruczoł sutkowy, tarczyca, płuca, przerzuty nowotworowe
do węzłów chłonnych i wątroby)
Immunocyto(histo)chemia: � materiał cytologiczny i
histologiczny
 Zastosowanie
o ocena kierunku różnicowania nowotworów, które nie wykazują cech różnicowania w MO
o iagnostyka różnicowa drobnookrągłokomórkowych neo wieku dziecięcego (neuroblastoma,
mięsak Ewinga, guz Wilmsa, NHL)
o ustalenie punktu wyjścia przerzutu lub szczegółowego typu nowotworu
o immunofenotypowanie białaczek i chłoniaków
o ocena obecności markerów biologicznych o znaczeniu prognostycznym lub predykcyjnym
Metody morfometryczne:
 cytometria przepływowa
o immunofenotypowanie i klasyfikacja białaczek i chłoniaków
o ocena klonalności rozrostów limfatycznych
o ocena rokowania w niektórych nowotworach złośliwych (ocena ploidii DNA)
 automatyczna skomputeryzowana analiza obrazu � o
o biektywna ocena stopnia proliferacji kom. nowotworowych lub obecności niektórych markerów
czy białek jądrowych
ż (laserowy cytometr skaningowy = LSC � ocena apoptozy, aktywacji kom., szybkości
kinetyki reakcji enzymatycznych w pojedynczych kom.)
Metody cytogenetyczne i molekularne:
 wykrywanie dziedzicznych predyspozycji do rozwoju nowotworów złośliwych (wykrywanie dziedzicznie
uwarunkowanych mutacji genów supresorowych i genów mutatorowych; ocena genetycznej determinacji
aktywności enzymów zwiększających wrażliwość na karcynogeny; ocena polimorfizmu genów
kontrolujących syntezę niektórych cytokin)
 wykrywanie nielicznych kom. nowotworowych, które pozostały po leczeniu chorych z białaczką lub
chłoniakiem
 ocena rokowania w niektórych chorobach nowotworowych
V1 - 10 -
� Copyright by $taś
 diagnostyka chłoniaków poprzez badanie klonalnej rearanżacji limfocytarnych genów receptorowych oraz
niektórych mięsaków poprzez wykrywanie specyficznych translokacji
 biomarkery nowotworowe = białka cytoplazmatyczne, białka powierzchni kom., hormony, enzymy, które
można wykryć różnymi metodami biochemicznymi w surowicy krwi (i innych płynach ustrojowych) u chorych
z nowotworami � prawie wszystkie markery mają właściwości antygenowe:
BI OMARKERY NOWOT WOR OWE
CAE (antygen karcinoembrionalny)  rak jelita grubego, wątroby, trzustki, żołądka, płuca, sutka
AFP (ą-fetoproteina) rak z komórek wątrobowych, Yolk sac tumor i inne nienasieniakowe guzy
jąder
�hCG (gonadotropina kosmówkowa) choriocarcinoma i nienasieniakowe guzy jąder
NSE (enolaza swoista dla neuronów)  rak drobnokomórkowy płuca, neuroblastoma
PSAP (kwaśna fosfataza prostatowa)  rak gruczołu krokowego
PSA (antygen swoisty dla prostaty)  rak gruczołu krokowego
Kalcytonina  rak rdzeniasty tarczycy
Katecholaminy  phaeochromocytoma
Immunoglobuliny  szpiczak mnogi
CA-15-3  rak sutka
CA- 19-9 różne raki
CA-125  rak jajnika
TdT (transferaza nukleotydów terminalnych)  białaczki
AbP53 (przeciwciała przeciwko P53)  rak jelita grubego i inne raki
Et iop at og eneza nowotw o rów
E t iop at og eneza no wo tw orów
Czynniki rakotwórcze
CZYNNI KI CHEMI CZNE:
o Nitrozaminyą Wywołują głównie nowotwory wątroby
o Aflatoksyny spożywane z pokarmem
ż Odpowiedzialne głównie za raka wątroby
o Cykliczne węglowodory aromatyczne
ż Działają karcinogennie na wszystkie tkanki
� Rak płuc u palaczy
� Rak skóry u robotników drogowych
� Rak moszny u kominiarzy
o Aminy aromatyczne
ż Rak pęcherza moczowego
o Przykłady
ż Arseną rak wątroby i oskrzeli
ż Azbestą rak oskrzeli i międzybłoniak
ż Aminy aromatyczneą rak pęcherza
ż Benzeną białaczki
ż Nikielą rak oskrzeli i zatok przynosowych
ż Chlorek winyluą rak wątrobowokomórkowy
ż Alkoholą rak jamy ustnej, przełyku i krtani
ż Alkilowane cytostatykią białaczki
ż Stilbestrol  DESą gruczolak wątroby, rak pochwy
ż Oxymetholon  syntetyczny androgeną rak wątroby
ż Thorotrast  kontrast do analizy rentgenowskieją naczyniakomięsak
V1 - 11 -
� Copyright by $taś
PROMI ENI OWANI E:
 promieniowanie UV
o rak płaskonabłonkowy i rak podstawnokomórkowy skóry, czerniak złośliwy skóry
 promieniowanie X
o białaczka (przewlekła białaczka szpikowa),
o nowotwory układu limfatycznego,
o rak tarczycy (u dzieci),
o rak sutka, rak płuc
WI RUSY ONKOGE NNE:
 wirus brodawczaka ludzkiego (HPV = human papilloma virus)
o rak płaskonabłonkowy szyjki macicy, jamy ustnej, krtani
o 80% przypadków raka inwazyjnego płaskonabłonkowego i neoplazji śródnabłonkowej
szyjki macicy  HPV głównie 16 i 18
o brodawczaki  HPV 1, 2, 4, 7
 wirus Epsteina  Barra (EBV) �
o chłoniak Burkitta (postać afrykańska), rak noso  gardła, chłoniak z kom. B u osób z
immunosupresją (infekcja HIV, przeszczepy narządów), niektóre przypadki choroby
Hodgkina
 wirus hepatitis B (HBV)
o rak kom. wątroby
 wirus herpes mięsaka Kaposiego (KSHV)
o mięsak Kaposiego
 wirusy onkogenne RNA
 przewlekłe transformujące retrowirusy (chłoniaki, białaczki)
 ostro transformujące retrowirusy (transformacje nowotworowe, mięsaki, chłoniaki i białaczki)
 retrowirusy transaktywujace (wirus ludzkiej białaczki z kom. T typu 1 = HTLV 1, HIV 1 i HIV 2) 
białaczka, chłoniaki kom. T
HELI COBACTER PYLORI:
 chłoniak żołądka z kom. B, rak żołądka
M olekularno -g enet yczne asp ekt y nowotw orów
Molekularno- g enet yczne asp e kt y no wo tw orów
 protoonkogeny = geny stymulujące wzrost
 geny supresorowe = antyonkogeny, geny hamujące wzrost
 geny kontrolujące apoptozę
 geny regulujące naprawę uszkodzonego DNA
Protoonkogeny
 Protoonkogen jest genem obecnym w prawidłowej komórce, potencjalnie (lecz nie aktualnie) zdolnym do
wyzwolenia procesu transformacji nowotworowej.
o Uwarunkowana mutacją zmiana jego ekspresji sprawia, że przekształca się w onkogen, tj. gen
bezpośrednio aktywujący transformację nowotworową komórki.
 W komórce występują liczne i zróżnicowane protoonkogeny, ich główne funkcje to:
o zawierają informacje dla czynników wzrostowych i ich receptorów błonowych
o kodują wewnątrzkomórkowe przekaz
niki informacji związanej z procesami wzrostu i proliferacji
o kodują czynniki transkrypcyjne pobudzające proliferację i upośledzające procesy różnicowania
komórki
o kodują białka regulatorowe cyklu komórkowego (cykliny i kinazy cyklinozależne), enzymy (głównie
kinazy), a także czynniki kontrolujące proces apoptozy
V1 - 12 -
� Copyright by $taś
 Białka kodowane przez protoonkogeny są w prawidłowych komórkach istotne dla złożonych procesów
regulacyjnych, które wyznaczają prawidłowy przebieg różnicowania i proliferacji.
o Zmiana prowadząca protoonkogenów w onkogeny:
ż jest przede wszystkim skutkiem mutacji.
ż Podobne następstwa może mieć translokacja chromosomalna
ż amplifikacja genu (tj. jego wielokrotne skopiowanie).
 Zmiany prowadzące do przekształcenia protoonkogenów w onkogeny:
 mutacje punktowe
o przede wszystkim
 amplifikacja genów
o czyli jego wielokrotne skopiowanie
 translokacje chromosomowe
o Przykłady
ż translokacja c mys z chromosomu 8 jako charakterystyczna cecha chłoniaka
Burkitta
ż chromosom Philadelphia, obecny u 90% chorych na przewlekłą białaczkę
szpikową
Geny supresorowe (antyonkogeny)
" to geny działające hamująco na procesy proliferacji komórkowej (geny bramkowe), bądz
stabilizująco na
procesy utrzymujące stabilność genetyczną komórki (geny opiekuńcze)
" Prawidłowa funkcja tych genów jest niezbędna, aby ryzyko wystąpienia nowotworu było jak najmniejsze
" Przykłady
o gen Rb
ż koduje białko, które odgrywa kluczową rolę w kontroli cyklu kom.
ż Gdy jego mutacja to utrata kontroli nad przebiegiem cyklu kom.
� siatkówczak (retinoblastoma),
� osteosarcoma u dzieci + inne mięsaki tkanek miękkich,
� rak drobnokomórkowy płuca, rak sutka
o gen p53 (Tp53)
ż jego mutacja wrodzona jest przyczyną zespołu Li  Fraumeni
� Dziedziczony AD;
� Pacjenci z zespołem Li-Fraumeni mają zwiększoną podatność (zachorowanie
przed 45. rokiem życia) na choroby nowotworowe, a zwłaszcza:
o mięsaki tkanek miękkich
o osteosarcoma
o rak sutka
o ostra białaczka
o guzy mózgu
o rak kory nadnerczy.
o gen p73
ż koduje białko o właściwościach zbliżonych do p53
o geny BRCA 1 i BRCA 2
ż mutacja BRCA 1 � rak sutka, rak jajnika, rak jelita grubego, rak gruczołu krokowego;
ż mutacja BRCA 2 � rak sutka, rak jajnika, rak pęcherza moczowego, rak gruczołu
krokowego i sutka u mężczyzn;
o gen APC
ż jego mutacja wywołuje gruczolakowatą polipowatość jelita grubego;
o gen NF 1
ż jego mutacja jest przyczyną neurofibromatosis 1 (czasami neurofibrosarcoma)
ż występuje też zwiększone ryzyko wystąpienia:
� guza Wilmsa,
� przewlekłej białaczki szpikowej,
V1 - 13 -
� Copyright by $taś
� rhabdomyosarcoma, meningioma i phaeochromocytoma;
o gen NF 2
ż jego mutacja powoduje neurofibromatosis 2
ż występuje też zwiększone ryzyko wystąpienia schwannoma acousticum, oponiaków i
glejaków
o E kadheryna
ż mutacje genu kodującego białko powodują zmniejszoną kohezję międzykomórkową
ułatwiając inwazję i występowanie przerzutów w rakach jelita grubego, rakach przełyku i
jajnika oraz raku sutka i gruczołu krokowego + zwiększone ryzyko wystąpienia raka żołądka
o DCC
ż W karcynogenezie raka jelita grubego
o VHL (Von Hoppel  Lindau)
ż choroba von Hippla-Lindaua, naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa
� Przyczyną choroby jest mutacja w obydwu allelach genu VHL, z których jedna jest
dziedziczna a druga następuje spontanicznie
� Występują tu (od najczęstszych)
o Naczyniaki krwionośne zarodkowe móżdżku
o Naczyniaki siatkówki
o Rak jasnokomórkowy nerki
o Naczyniaki krwionośne zarodkowe rdzenia kręgowego
o Guz chromochłonny (pheochromocytoma)
o WT 1
ż sporadyczne postacie guzów Wilmsa
Geny regulujące apoptozę:
�% geny hamujące apoptozę (działanie antagonistyczne) � bcl 2, bcl xL
�% geny proapoptotyczne � bax, bad, bide, bcl xS
Zesp ó ł p araneo p lazmat yc zny
Ze sp ół p arane o p lazmat yc zny
� To zespół objawów towarzyszących procesowi nowotworowemu, wynikający z produkcji
hormonów ekotopowych (czyli produkcja hormonów przez tkankę nowotworową poza układem
dokrewnym) lub wydalania produktów przemiany materii komórek nowotworowych
ż Objawy te nie są związane z umiejscowieniem nowotworu, ani z obecnością przerzutów,
ani z wydzielaniem hormonów charakterystycznych dla tkanki z której nowotwór się
wywodzi
ż Ektopowa produkcja hormonów to produkcja przez nowotwór tkanki która nie należy do
układu dokrewnego. Wówczas hormon odłączony od komórki nowotworowej pochodzi z
tkanki, która w normalnych warunkach takiej substancji nie wytwarza.
� Takie uwalnianie nie podlega kontroli sprzężenia zwrotnego, jednak w
przeważającej postaci prohormon wykazuje małą aktywność biologiczną
o Przykłady
ż ACTHą rak oskrzeli, wątroby, nerek
ż ADHą rak drobnokomórkowy oskrzeli, rak trzustki i prostaty
ż FSH/MSHą rak oskrzeli
ż TSHą rak oskrzeli, jąder, kosmówczak
ż HCGą rak oskrzeli, jąder, piersi
ż Glukagoną rak trzustki, nerki, jelita cienkiego
ż Insulina ą nowotwory łagodne mezenchymy brzusznej, rak
wątroby, trzustki
ż Gastrynaą rak trzustki, jelita cienkiego
ż EPOą rak oskrzeli, wątroby, mięsak macicy, naczyniak płodowy
ż VIPą rak trzustki, zwojak złośliwy
ż PTHą rak oskrzeli, rak jasnokomórkowy nerki
ż Kalcytoninaą rak oskrzeli, tarczycy, piersi
V1 - 14 -
� Copyright by $taś
ż Serotoninaą rakowiak, rak jajnika, trzustki
� Zespół paraneoplastyczny może być pierwszą kliniczną manifestacją nowotworu, jego aktywność
może odzwierciedlać przebieg procesu nowotworowego, a metaboliczne skutki mogą stwarzać
większe zagrożenie dla życia niż sama choroba nowotworowa
� Przykłady
ż Hiperkalcemia
� Spowodowana jest krążącym PTHrP (peptydem zbliżonym strukturalnie do PTH) lub
ostrolizą kości spowodowaną rozrostem nowotworu
� Szczególnie płaskonabłonkowe nowotwory płuc produkują substancje zbliżóną do
PTHrP
ż Hiponatremia
� Najczęściej spowodowana uwalnianiem wazopresyny (ADH)
ż Zespół Cushinga
� skutek produkowania przez nowotwór związków o działaniu ACTH
o głównie przez drobnokomórkowe raki płuc
ż Zespół Schwarza-Barttera (SIADH) 
� skutki produkowania przez nowotwór związków o działaniu ADH
ż Objaw Trousseau  w raku trzustki i płuca
� Zespołem Trousseae nazywane jest współistnienie nowotworu przewodu
pokarmowego i zapalenia żył
o Nowotwory przewodu pokarmowego produkują bowiem tromboplastynę
tkankową powodującą powstawanie zakrzepów
ż Nowotwory nerek produkują EPO, prowadzącą do policytemii
ż Często są to zmiany skórne np.
� Acanthosis nigricans w nowotworach żołądka
� Dermatomyositis w nowotworach przewodu pokarmowego
W yniszc zenie now otw o row e (C ac hex ia ne op lasmat ic a)
W yniszc ze nie now otw orow e (C achex ia neo p lasmat ic a)
� U chorych z rozsianą chorobą nowotworową często obserwuję się duży spadek wagi ciała, utratę
łaknienia, ogólne osłabienie i niedokrwistość
Klasyfikacje
Klasyfikacje
Stopień zaawansowania klinicznego nowotworu
ż Po ustaleniu rozpoznania, ocena rozległości i szerzenia się nowotworu jest podstawowym warunkiem
właściwego postępowania leczniczego. Klasyfikację tę oznacza się symbolem TNM.
ż Ma ona na celu ocenę rozległości procesu nowotworowego i jest oparta na określeniu trzech elementów:
o - T (tumor) - guz,
o - N (nodulus) - węzły chłonne,
o - M (metastasis) - przerzuty odległe.
ż Dodanie do tych symboli liczb dokładnie odzwierciedla stopień klinicznego zaawansowania procesu
nowotworowego.
ż Klasyfikacja TNM pomaga w planowaniu leczenia i w ocenie jego wyników, daje wskazówki co do
rokowania.
V1 - 15 -
� Copyright by $taś
� Klasyfikacja TNM
o System służący do określania stopnia złośliwości nowotworu
o Tumor
ż Opisuje wielkość guza pierwotnego
ż T1,2,3,4  kolejne stopnie rozwoju pierwotnego ogniska nowotworu
ż Im większa liczba tym guz większy
o Nodes
ż Opisuje przerzuty do węzłów chłonnych
ż N1,2,3,4  kolejne liczby to przerzuty do węzłów coraz odleglejszych od guza pierwotnego
o Metastases
ż Opisuje przerzuty odległe (narządowe)
ż Albo są albo ich nie ma
� Na podstawie tych parametrów oznacza się ogólny stopnień zaawansowania choroby nowotworowej
� Skala czterostopniowa
o I  nowotwór w najwcześniejszej fazie rozwoju (przerzycie pięcioletnie 75-100% leczonych)
o IV  nowotwór bardzo zaawansowany (przeżycie pięcioletnie do 25% leczonych)
� Czasami jeszcze dokłada się czwarty parametr G (grading)ą patrz niżej
o To histopatologiczna strefa zróżnicowania nowotworu
o G opisuje agresywność rozwoju nowotworu złośliwego w oparciu o kryteria złośliwości histologicznej
o Opiera się na ocenie anaplazji a więc odsetku niezróżnicowanych komórek w utkaniu nowotworu
złośliwego. Im więcej komórek niezróżnicowanych tym nowotwór bardziej złośliwy
o Świadczy o liczbie komórek niezróżnicowanych w nowotworze w stosunku do komórek w pełni
zróżnicowanych
o To skala trzy lub czterostopniowa
ż G1  mała liczba komórek niezróżnicowanych (dojrzały nowotwór)
ż G3  duża liczba komórek niezróżnicowanych
o Im większy jest G tym bardziej złośliwy jest nowotwór i ma większe skłonności ekspansywne
Stopień złośliwości histopatologicznej nowotworu
ż Histologiczna (histopatologiczna) złośliwość nowotworu (ang. grading)
ż to zespół cech histologicznych i cytologicznych pozwalających wnioskować jaka będzie dynamika rozrostu
i przerzutowania nowotworu.
o Oprócz nasilenia cech atypii i anaplazji o złośliwości histologicznej świadczy m.in. sposób
naciekania guza, jego aktywność mitotyczna.
o W przypadkach guzów o niejednorodnym utkaniu (łac. polymorphia) stopień złośliwości całego
guza determinuje jego najbardziej odróżnicowana część.
o Dla większości nowotworów stopień histologicznej złośliwości określa się w trzystopniowej skali (dla
glejaków w czterostopniowej)
� I (niska złośliwość),
� II (średni stopień złośliwości),
� III (wysoka złośliwość),
o W zależności od stopnia dojrzałości komórkowej (czyli podobieństwa nowotworu do tkanki, z której
pochodzi) nowotwory klasyfikuje się jako:
ż dobrze zróżnicowane (Io);
ż umiarkowanie zróżnicowane (IIo);
ż mało zróżnicowane (IIIo);
ż niezróżnicowane lub anaplastyczne, jeżeli występuje utrata identyczności z tkanką, z której
pochodzą.
ż Klasyfikacja histologiczna nowotworu jest podstawową metodą wyboru metody leczenia, a także jest
pomocna w planowaniu zakresu działań terapeutycznych i rokowania.
V1 - 16 -
� Copyright by $taś
I nne p o j ęc ia zw i ązane z now ot wo rami
I nne p o j ęc i a zw iązane z now ot wo rami
ż Dojrzewanie
o jeżeli odnosi się do okresu płodowego, jest równoznaczne z procesem różnicowania. Jednakże,
proces specjalizacji morfologiczno-czynnościowej tkanek i komórek częstokroć wykracza poza ten
okres.
o Stad, choć pojecie dojrzewania obejmuje całość okresu specjalizowania komórek i tkanek, jest
ono najczęściej używane do określenia jego końcowej fazy, zarówno w życiu płodowym jak i
pozapłodowym.
o Pierwotna komórka zarodkowa może dojrzewać w wielu kierunkach, osiągając w prawidłowych
warunkach poziom zróżnicowania odpowiedni dla danego okresu rozwojowego. W czasie tego
procesu komórka coraz bardziej specjalizuje się, a możliwości jej dalszego różnicowania się ulegają
redukcji
ż Dojrzałość nowotworu
o wyznaczona jest przez fenotyp dominującej populacji komórkowej z czym wiążą się cechy
tkankotworcze (histioformatywne) guza, w którym cześć komórek dojrzewa, zaś pozostałe stanowią
elementy zapasowe. Punktem odniesienia dla określenia dojrzałości tkanki nowotwowej są wzorce
tkankowe występujące w poszczególnych etapach rozwoju płodowego.
ż Dyskarioza
o czyli zespół zmian morfologicznych dotyczących jądra komórkowego na które składają się:
ż nadbarwliwość i różnobarwliwość,
ż powiekszenie i zróżnicowanie wielkosci
ż niekiedy też wielojadrowość komórek (łac. hyperchromatosis, heterochromatosis,
hypernucleosis, heteronucleosis, polynucleosis).
ż Różnicowanie
o jest procesem oznaczającym ukierunkowanie rozwoju morfologiczno-czynnościowego komórek i
tkanek w życiu płodowymŁ większość komórek i tkanek zakańcza swoja specjalizacje w okresie
płodowym lub krotko po urodzeniu, stając się tkankami zróżnicowanymi (lub inaczej dojrzałymi) z
morfologicznego punktu widzenia.
o Cześć komórek i tkanek kształtuje jednak swój fenotyp także w różnych okresach życia
pozapłodowego
ż Gdy komórki te ulęgają dalszej specjalizacji (np. komórki układu immunologicznego)ą jeśli
obserwuje się w zmianie rozrostowej, nazywane jest prosoplasją (np. rogowacenie
nabłonka paraepidermalnego w krtani)
ż Gdy zmienia jej kierunek, przekształcając swój fenotypą metaplazja (np. przekształcenie
nabłonka gruczołowego w nabłonek wielowarstwowy plaski).
ż Odróżnicowywanie (łac. dedifferentiatio)
o nie jest odwrotnością różnicowania, lecz postępującą utrata morfologiczno-czynnościowych cech
nabytych przez komórki w ich dotychczasowym rozwoju.
o Odróżnicowanie może dotyczyć zarówno komórek dojrzałych (wysoko zróżnicowanych), jak
również komórek i tkanek płodowych, a zatem nie w pełni dojrzałych.
o Odróżnicowywanie polega na nabywaniu nowych cech w wyniku zmiany genomu. Stopień
odróżnicowania na ogol rośnie w trakcie progresji nowotworu, gdyż zmiany w genomie komórki
transformowanej nowotworowo powodują coraz wyraz
niejsze odkształcenia jej fenotypu.
ż Ploidia
o jest określeniem ilości materiału genetycznego w jądrze komórkowym.
o Komórki somatyczne, które znajdują się w okresie spoczynkowym, zawierają diploidalna ilość
materiału genetycznego odpowiadającą podwójnemu garniturowi chromosomów
o Możliwe rozkłady komórek
ż rozkłady diploidalne ą charakterystyczne dla prawidłowych tkanek,
ż rozkłady tetraploidalne
V1 - 17 -
� Copyright by $taś
� stwierdza się podwyższony odsetek komórek zawierających więcej niż diploidalną
ilość DNA (zwykle odpowiadają poczwórnej liczbie chromosomów)ą świadczy to
o zwiększonej aktywności mitotycznej
� charakterystyczne dla nowotworów łagodnych, zmian odczynowych oraz dla
nieznacznie odróżnicowanych nowotworów złośliwych,
ż rozkłady aneuploidalne
� charakterystyczne dla wysoce odróżnicowanych nowotworów złośliwych.
� podział materiału genetycznego do komórek potomnych jest nierównomierny, tj.
nie będący krotnością DNA przypadającego na garnitur chromosomalny
(rozkłady aneuploidalne).
o Obecnie są stosowane dwie techniki oceny ploidii, praktycznie równoważne jeśli chodzi o wartość
rozpoznawczą:
ż cytometria statyczna (mikrodensytometria w cyfrowym obrazie mikroskopowym) i
ż cytometria przepływowa.
ż Nowotwór o złośliwości granicznej (ang. borderline malignancy)
o jest niezbyt szczęśliwym określeniem oznaczającym fakt niemożności precyzyjnego określenia na
podstawie obrazu histologicznego jego charakteru biologicznego (tzn. czy będzie on tworzył
przerzuty czy też nie).
o Tego typu nowotworów nie należy mylić z nowotworami półzłośliwymi.
ż Nowotwór dobrze zróżnicowany (łac. neoplasma bene differentiatum)
o może być nowotworem dojrzałym lub niedojrzałym.
o Dobrze zróżnicowany nowotwór dojrzały (łac. neoplasma maturum bene differentiatum) jest
zbudowany z wysoko wyspecjalizowanych komórek tworzących struktury histologiczne podobne
do tkanek ustroju dorosłego, choć niekoniecznie typowych dla narządu w którym nowotwór
powstał.
o Nowotwór taki może powstać
ż Z komórki macierzystej o wysokim stopniu dojrzałości,
� nasilenie odróżnicowania w trakcie progresji nie jest duże (np. w raku
watrobowokomórkwym beleczkowym);
ż z komórki macierzystej o niskim stopniu specjalizacji.
� różnicowanie się komórek nowotworu zachodzi równolegle z ich proliferacja (np.
w potworniaku dojrzałym).
ż Dobrze zróżnicowany nowotwór niedojrzały (łac. neoplasma immaturum bene differentiatum)
o mimo budowy charakterystycznej dla tkanek zarodkowych, rośnie powoli i nie tworzy przerzutów
(np. łac. chondroblastoma, adnexoblastoma cutis).
o W takich wypadkach należy przyjąć, że proliferacja nowotworowa przebiegała bez
odróżnicowania, i podczas replikacji został utrzymany fenotyp nie w pełni dojrzałej komórki
macierzystej nowotworu.
o Tradycyjnie wobec takich nowotworów stosuje się końcówkę  blastoma
ż Nowotwór z
le zróżnicowany (łac. neoplasma male differentiatum)
o może również być nowotworem dojrzałym lub niedojrzałym.
o Przedstawia on sobą obraz histologiczny i cytologiczny różniący się znacznie od przypuszczalnego
wzorca tkankowego i komórkowego (tkanki/komórki dojrzałej lub zarodkowej).
o y
le zróżnicowany nowotwór dojrzały to w istocie nowotwór odróżnicowany; na jego dojrzałość
wskazywać może histioformatywność ogniskowa, pozwalająca określić typ nowotworu.
ż y
le zróżnicowany nowotwór niedojrzały (łac. neoplasma male differentiatum immaturum)
V1 - 18 -
� Copyright by $taś
o to guz w którym tkanka zarodkowa, a wiec nie w pełni dojrzała ulega podczas proliferacji jeszcze
dodatkowemu odróżnicowaniu. Powstaje wówczas na ogol wysokozłośliwy nowotwór (np. łac.
carcinoma embryonale).
o Tradycyjnie wiele nowotworów niedojrzałych, zarówno dobrze jak i z
le zróżnicowanych, zwykło się
określać przymiotnikiem płodowy (łac. foetale) lub zarodkowy (łac. embryonale).
ż Nowotwór (guz) niesklasyfikowany (łac. neoplasma (tumor) nonclassificatum)
o jest nazwą guza, który nie mieści się w kryteriach diagnostycznych żadnej z dotychczas opisanych
jednostek onkologicznych.
ż Nowotwór pierwotny (łac. neoplasma primitivum vel primarium) określonego narządu
o jest tą częścią guza, która mieści się w granicach anatomicznych narządu w którym doszło do
jedno- lub wieloogniskowego rozrostu nowotworowego.
o Nie jest nowotworem pierwotnym ta część guza która penetruje sąsiadujące struktury np. poprzez
naciekanie.
o Pojęcie to należy odróżnić od pojęcia pierwotnego ogniska nowotworowego (łac. focus
neoplasmaticus primarius), czyli często hipotetycznego miejsca w którym najwcześniej doszło do
rozrostu złośliwego.
ż Rak przedinwazyjny (łac. carcinoma praeinvasivum)
o to nowotwór w którym rozrost nowotworowy nie przekroczył błony podstawnej nabłonka z którego
się wywodzi.
ż Rak in situ (łac. carcinoma in situ)
o jest terminem bardzo bliskim pojęciu do raka przedinwazyjnego, a w piśmiennictwie anglosaskim
równoznacznym.
o W Polsce pojęcie carcinoma in situ odnosi się raczej do tych wczesnych postaci raków, które
wywodzą się z tkanek nabłonkowych posiadających podścielisko w postaci blaszki właściwej
błony śluzowej lub jej odpowiednika
ż Tak więc jest to określenie dla raka ograniczonego do blaszki właściwej błony śluzowej
określonego narządu i jest bliższe pojęciu raka wewnątrzśluzówkowego (łac. carcinoma
intramucosum, carcinoma intraepidermoidale).
ż Nowotwory wtórne
o to nazwa stosowana do określenia nowotworów złośliwych i polzłośliwych, które zajmują określony
narząd w wyniku przerzutów (łac. metastasis), wszczepiania (łac. implantatio), bądz
nacieku przez
ciągłość (łac. infiltratio per continuationem) z sąsiedztwa.
o W przypadkach pierwotnie uogólnionych chorób nowotworowych, gdzie wyróżnienie pierwotnej
lokalizacji rozrostu jest niemożliwe, ogniska rozrostu złośliwego zwykło się również określać terminem
nacieków (np. nacieki białaczkowe - łac. infiltrationes leucaemicae)
ż Uogólnioną chorobą nowotworową
o określamy zespól ogólnoustrojowych zmian czynnościowych (w tym także psychicznych) i
organicznych wynikających przyczynowo z rozległego (najczęściej wieloogniskowego) zajęcia
narządów przez rozrastającą się złośliwą tkankę nowotworowej, niezależnie od pierwotnego
ogniska rozrostu.
ż Wtórnie uogólniona choroba nowotworowa
o to generalizacja procesu chorobowego w wyniku przerzutów (łac. metastases) poza narząd
pierwotnie zajęty przez guz.
ż Pierwotnie uogólniona choroba nowotworowa
o oznacza rozrosty polegające na ogólnoustrojowym rozplemie nowotworowym tkanki, w których nie
można określić pierwotnej lokalizacji narządowej. W takich przypadkach ogniska rozrostu
złośliwego zwykło się określać mianem nacieków
V1 - 19 -