© Copyright by $taÅ›
Dysplazja włóknisto kostna (dysplasia osteo-
fibrosa, fibroma ossificans)
Nowotwory kości
Włókniak desmoplastyczny
Niezłośliwe różnicujące się w kierunku tkanki kostnej
Kostniak (osteoma)
Nowotwory złośliwe tkanki włóknistej
Osteoid-osteoma (kostniak kostninowy)
Włókniakomięsak kości (fibrosarcoma ossis)
Osteoblastoma (kostniak zarodkowy)
Mięsak włóknistohistiocytarny
Złośliwe różnicujące się w kierunku tkanki kostnej
(fibrohistiocytoma malignum)
Mięsak kościopochodny (osteosarcoma)
Nowotwory o różnej lub nieustalonej histogenezie
Różnicujące się w kierunku chrząstki szklistej
Guz olbrzymiokomórkowy kości
Niezłośliwe różnicujące się w kierunku niedojrzałej
Mięsak Ewinga
chrzÄ…stki
Szkliwiak kości długich (adamantinoma)
Chrzestniak zarodkowy (chondroblastoma)
Nowotwory naczyniowe
Włókniak chrzęstnośluzowy (Fibroma
Nowotwory z pozostałości struny grzbietowej
chondromyxoides)
Struniak (chordoma)
Niezłośliwe różnicujące się w kierunku chrząstki szklistej
Przerzuty nowotworowe do kości
Chrzęstniak śródkostny (enchondroma)
Kostniakochrzęstniak, wyrość chrzęstnokostna
Torbiele kostne
(osteochondroma)
Torbiel prosta (cystis simplex)
Chrzęstniak przykostny (chondrom periostale)
Torbiel tętniakowata (cystis aneurysmatica)
Złośliwe różnicujące się w kierunku chrząstki szklistej
Chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma)
Genetyczne uwarunkowane choroby kości
Zaburzenia struktury kostnej (Dysplazje kostne)
Niepełna osteogeneza (osteogenesis
Guzy włókniste i włóknisto kostne
imperfecta  O. imp.)
Niezłośliwe nowotwory i rozrosty tkanki włóknistej
Achondroplazja rzekoma
Włóknisty ubytek części korowej kości (defectus
(pseudoacondroplasia)
fibrosus corticalis)
Zaburzenia tworzenia kości
Włókniak niekostniejący (fibroma nonossificans)
Marmurkowatość kości (Osteopetrosis)
Dysplazja włóknista (dysplasia fibrosa)
Zaburzenia struktury i wzrostu chrzÄ…stki (chondrodysplazje)
Achondroplazja
Nowotwory kości
· Lokalizacje
o Nasada
ż Chondroblastoma
o Przynasady
ż Osteosarcoma
ż Enchondroma
ż Torbiele kostne
ż Osteochondroma
o Trzon
ż Miesak ewinga
ż Dysplazja włóknista
ż Osteoid osteoma
Niezłośliwe różnicujące si ę w kierunku tkanki kostnej
Kostniak (osteoma)
· RoÅ›nie wolno i uwypukla siÄ™ na powierzchni koÅ›ci
· Najczęściej wystÄ™puje w części twarzowej czaszki i wpukla siÄ™ w obrÄ™b zatok obocznych nosa lub jamy
ustnej
· Możliwe że to nie nowotwór a wynik odczynowego, ograniczonego, podokostnowego tworzenia koÅ›ci
· Nie zÅ‚oÅ›liwiejÄ…
· W przypadku mnogich kostniaków mówimy o zespole Gardnera
- 1 -
© Copyright by $taÅ›
Osteoid-osteoma (kostniak kostninowy)
· Cechuje go ograniczony wzrost (do 2 cm) i skÅ‚onność do oddziaÅ‚ywania na otaczajÄ…ce tkanki
· WystÄ™puje głównie w mÅ‚odym wieku (75% przed 25 rż)
· Lokalizuje siÄ™ zwÅ‚aszcza w trzonie koÅ›ci udowej i piszczelowej (też Å‚uki krÄ™gowe)
· ZmianÄ… nowotworowÄ… jest tzw. Czop (nidus), utworzony z dobrze odgraniczonej osteoblastycznej tkanki
otoczonej wyraz
ną strefą sklerotycznej tkanki kostnej (część centralna bardziej zbita niż obwodowa ą
obraz RTGÄ… guz w trumience
· Uwalnianie z czopa PGE2 i prostacykliny Ä… silne nocne bóle Ä… silna reakcja okostnowa, obrzÄ™k
otaczających tkaneką bóle ustępują po aspirynie
Osteoblastoma (kostniak zarodkowy)
· wystÄ™puje u mÅ‚odych (10-25 lat)
· zajmuje głównie Å‚uki krÄ™gów, okolice przynasadowe i trzon koÅ›ci dlugich oraz szczÄ™kÄ™
· może wykazywać miejscowo agresywny wzrost, ale bez przerzutów
· różnice z osteoid osteoma
o większy od niego (bo >2cm)
o powoduje ból tępy, który nie ustępuje po salicylanach
Złośliwe różni cujące si ę w kierunku tkanki kostnej
Mięsak kościopochodny (osteosarcoma)
· najczÄ™stszy nowotwór zÅ‚oÅ›liwy koÅ›ci (poza hematologicznymi)
· dwa szczyty zachorowaÅ„
o 75% przed 25 rż
o Drugi szczyt u ludzi starszych
· Ryzyko powstania znacznie wiÄ™ze w przypadku mutacji genu supresorowego RB
· Najczęściej zajmuje okolice przynasadowe koÅ›ci dÅ‚ugich (kość udowa i piszczelowa w okolicy kolana
głównie)
· Rozrost nowotworu rozpoczyna siÄ™ w obrÄ™bie kanaÅ‚u szpikowego, naciek nowotworowy niszczy warstwÄ™
korową kości (tutaj unosi i przerywa okostnąą trójkąt Codmana w RTG) i przechodzi na tkanki miękkie
otoczenia
· Przerzuty głównie do pÅ‚uc, koÅ›ci i mózgu
· Ze wzglÄ™du na miejsce powstania wyróżniamy postaci
o KlasycznÄ… wewnÄ…trzszpikowÄ… (intramedullare)
o PrzykostnÄ… (periosteale)
ż Powstaje z głębokiej warstwy okostnej lub zewnętrznej warstwy kory
o OkostnowÄ… (parosteale)
ż Wywodzi się z zewnętrznej warstwy okostnej i rośnie jako egzofityczny guz
ż Głównie na tylnej powierzchni kości udowej
o WewnÄ…trzkorowa (intracorticale)
o Naczyniakowaty
o Drobnokomórkowy
o wieloogniskowy
· Osteosarcoma na podÅ‚ożu choroby Pageta ma bardzo zÅ‚e rokowanie
- 2 -
© Copyright by $taÅ›
Różnicujące si ę w kierunku chrząstki szkl istej
· Można je podzielić na zmiany z niedojrzaÅ‚ej chrzÄ…stki (tu tylko guzy niezÅ‚oÅ›liwe) oraz zmiany z chrzastki
szklistej (tu zarówno złośliwe jak i niezłośliwe)
Niezłośliwe różnicujące się w kierunku niedojrzałej chrząstki
· RozwijajÄ… siÄ™ w jamie szpikowej
Chrzestniak zarodkowy (chondroblastoma)
· Powolny wzrost
· Umiejscowiony w nasadzie dalszej koÅ›ci udowej i w nasadzie bliższej koÅ›ci piszczelowej
· Może przechdzi ć na przynasady
Włókniak chrzęstnośluzowy (Fibroma chondromyxoides)
· Najczęściej umiejscowiony w części przynasadowej (czasem też w trzonie) dalszego odcinka koÅ›ci udowej i
bliższego odcinka kości piszczelowej
· W histologii Å›luzowate obszary niedojrzaÅ‚ej mezenchymalnej tkanki ulegajÄ…ce różnicowaniu chrzÄ™stnemu
Niezłośliwe różnicujące się w kierunku chrząstki szklistej
Chrzęstniak śródkostny (enchondroma)
· Powstaje na podÅ‚ozu przemieszczenia fragmentu pÅ‚ytki wzrostowej w obrÄ™b przynasadyÄ… dlatego
rozwijają się glównie w przynasadach lub przynasadach i trzonie kości rurowatych
· Zwykle umiejscowiony w drobnych koÅ›ciach rÄ…k i stóp (bolesne), a także w bliższym odcinku koÅ›ci
ramieniowej
· U dorosÅ‚ych czÄ™sto bezobjawowe
· Szczególne postaci
o Chrzęstniakowatość śródkostna  choroba Olliera
· Åšródkostne chrzestniaki jednoczeÅ›nie zajmujÄ… rozmaite częśći kośćca oraz
występują zaburzenia wzrostu kości i ich zniekształcenia
· CzÄ™sto dochodzi do powstania chrzestniakomiÄ™saków
o Zespół Maffuciego
· to choroba Olliera współistniejÄ…ca z naczyniakami tkanek miÄ™kkich
· na tym podÅ‚ożu mogÄ… rozwijać siÄ™ chrzestniakomiÄ™saki a także nowotwory mózgu,
wątroby i innych narządów
Kostniakochrzęstniak, wyrość chrzęstnokostna (osteochondroma)
· exostosis osteocartilaginea
· powstaje podczas wzrostu szkieletu w wyniku przemieszczenia fragmentów pÅ‚ytki wzrostowej pod okostnÄ…
· roÅ›nie gdy roÅ›nie też kość, a po zakoÅ„czeniu wzrostu kośćca już nie
· umiejscowiona głównie w obrÄ™bie przynasad części obwodowej koÅ›ci udowej, częśći bliższej koÅ›ci
piszczelowej i ramieniowej
· zmian askÅ‚ada siÄ™ z kostnej szypuÅ‚y, która sterczy z przynasady kostnej i której jama szpikowa Å‚Ä…czy siÄ™ z
jamą szpikową kości długiej. Szypułę kostną pokrywa grzybiasta warstwa chrząstki szklistej, która może
wykazywać ogniska kostnienia
Chrzęstniak przykostny (chondrom periostale)
· to podokostnowy rozrost chrzÄ…stki szklistej
· wystÄ™puje zwykle w obrÄ™bie koÅ›ci koÅ„czyn
· przypomina chrzÄ™stnÄ… pokrywÄ™ kostniakochrzÄ™stniaka, ale bez szypuÅ‚y kostnej
· może być bolesny
- 3 -
© Copyright by $taÅ›
Złośliwe różnicujące się w kierunku chrząstki szklistej
Chrzęstniakomięsak (chondrosarcoma)
· drugi co do czÄ™stość nowotwór zÅ‚oÅ›liwy kośćca
· głównie u dorosÅ‚ych
· wskaz
nikiem ich agresywności jest stopień zróżnicowania histologicznego
o chrzęstniakomięsaki I i II stopnia ze względu na swój obraz histologiczny bywają trudne do
odróżnienia od niektórych spośród niezłośliwych guzów chrząstki, a pod względem klinicznym
stanowiÄ… nowotwory o niskim stopniu agresji
o chrzęstniakomięsaki III stopnia, to nowotwory których składniki komórkowe cechuje wysoki stopień
atypii
· czÄ™sto dajÄ… przerzuty (70%)
· niezależnie od stopnia zróżnicowania chrzestniakomiÄ™sak może powstawać w różnych obszarach koÅ›ci
o centralny
ż w jamie szpikowej kości długich
ż powstaje głównie na podłożu chrzestniaka śródkostnego
o powierzchowny
ż wyrasta z powierzchni kości w obręb otaczających tkanek,
ż najczęściej zajmuje kości miednicy i bliższy odcinek kości udowej
ż powstaje głównie na podłożu wyrośli chrzęstno-kostnej
· warianty ze wzglÄ™du na budowÄ™, przebieg kliniczny
o przykostny (juxtacorticale)
o jasnokomórkowy (clarocellulare)
o mezenchymalny (mesenchymale)  kości twarzy, miednicy
o odróżnicowany (dedifferentatium)
Guzy włókniste i włóknisto kostne
Niezłośliwe nowotwory i rozrosty tkanki włóknistej
Włóknisty ubytek części korowej kości (defectus fibrosus corticalis)
· wada rozwojowa zwiÄ…zana z ogniskowym defektem kostnienia
· wystÄ™uje u ok. 30-50% dzieci starszych niż dwa lata
Włókniak niekostniejący (fibroma nonossificans)
· taki sam charakter jak ta wyżej, tylko wieksze rozmiary
· wystÄ™pujÄ… w przynasadach koÅ›ci dÅ‚ugich
· maÅ‚e zmiany sÄ… zazwyczaj bezobjawowe, wiÄ™ksze mogÄ… prowadzić do obrzmienia, bólów lub zÅ‚amaÅ„
patologicznych
· Å‚agodny guz włóknisto-histiocytarny (fibrohistiocytoma benignum)
o to zmiana o podobnym utkaniu histologicznym, ale występująca w drobnych kościach dłoni i stóp,
kręgosłupie oraz kościach twarzoczaszki
Dysplazja włóknista (dysplasia fibrosa)
· to rozrost tkanki włóknistej i kostnej który stanowi raczej zaburzenie rozwojowe niż nowotwór
· wystÄ™puje w jednej z trzech postaci klinicznych
o postać z zajęciem jednej kości
- 4 -
© Copyright by $taÅ›
· 80% przypadków
· Dotyczy chorych w wieku dojrzewania
· To postać stacjonarnaÄ… nie postÄ™puje (w przeciwieÅ„stwie do pozostaÅ‚ych)
o Postać z zajęciem wielu kości
· Może wystÄ™pować we wczeÅ›niejszym wieku
· Duże rozmiary zmian sÄ… przyczynÄ… znieksztaÅ‚ceÅ„ koÅ›ci oraz zÅ‚amaÅ„ patologicznych
o Zespół McCune-Albrighta
ż To postać dysplazji włóknistej z:
· zajÄ™ciem wielu koÅ›ci
· zaburzeniami dokrewnymi
· zmianami barwnikowymi skóry
ż Najrzadsza postać
ż Następstwo mutacji somatycznej genu GNAS1 (koduje białko G związane z
adenozynodwufosforanem)
ż Zmiany kostne i barwnikowe zwykle zajmują jedną stronę
Dysplazja włóknisto kostna (dysplasia osteo-fibrosa, fibroma ossificans)
· Umiejscawia siÄ™ w warstwie korowej przedniej części koÅ›ci piszczelowej
Włókniak desmoplastyczny
· Zbudowany z komórek fibroblastycznych
· Zajmuje koÅ›ci żuchwy, kość udowÄ… i piszczelowÄ…
· Wykazuje miejscowÄ… agresywność
Nowotwory złośliwe tkanki włókni stej
Włókniakomięsak kości (fibrosarcoma ossis)
· Jako zmiana pierwotna lub na podÅ‚ożu innych schorzeÅ„ koÅ›ci
· Zwykle kość udowa i piszczelowa oraz miednica
Mięsak włóknistohistiocytarny (fibrohistiocytoma malignum)
· To wysoce zÅ‚oÅ›liwy miÄ™sak koÅ›ci, który sanowi najczÄ™stsze powikÅ‚anie istniejÄ…cych uprzednio zmian kostnych
(zmiany poporomienne, choroba Pageta, martwica kości)
· Niekorzystny przebieg choroby, wczesne przerzuty
Nowotwory o różnej lub ni eustalonej histogenezie
Guz olbrzymiokomórkowy kości
· Tumor gigantocellularis ossis albo osteoclastoma
· Miejscowa zÅ‚oÅ›liwość (!!!)
· Zmiana zajmuje najczęściej nasady i przynasady dalszego odcinka koÅ›ci udowej i promieniowej oraz bliższy
odcinek kości piszczelowej, zazwyczaj przechodząc również na chrząstkę stawową oraz na istotę korową
kości
· Raczej nie napromieniaćą transformacja do miÄ™saka
Mięsak Ewinga
· Należy do najbardziej zÅ‚oÅ›liwych, pierwotnych nowotworów koÅ›ci
- 5 -
© Copyright by $taÅ›
· To pierwotny, zÅ‚oÅ›liwy, drobnookrÄ…gÅ‚okomórkowy nowotwór koÅ›ci
· Zlokalizowany głównie w trzonie koÅ›ci dÅ‚ugich, koÅ›ciach pÅ‚askich miednicy i żeber
· U dzieci jest on na drugim miejscu pod wzglÄ™dem czÄ™stoÅ›ci (za osteosarcoma)
· U dorosÅ‚ych na drugim miejscu jest chondrosarcoma
· Pacjenci zgÅ‚aszajÄ… obrzmienie i bl w danej okolicy. Czasem wystÄ™puje gorÄ…czka, leukocytoza,
podwyższone OB. I spadek masy ciała (niebezpieczeństwo pomylenia z osteomyelitis)
· Charakterystyczne w RTG cebulowate nawarstwianie okostnej lub promienie sÅ‚oneczne
· W RTG  zmiana wygryziona przez mole Ä… liczne drobne ubytki wÅ›ród zachowanej koÅ›ci
· Uważa siÄ™ ze miÄ™sak Ewinga i PNET koÅ›ci sÄ… zmianami pokrewnymi, które różniÄ… siÄ™ tylko stopniem
zróżnicowania neuroendokrynnego
o Miesak Ewinga stanowi bardziej niezróżnicowaną postać PNET
o Obecność rozetek Homera-Wrighta przemawia za neuroendokrynnym różnicowaniem guza (PNET)
· RozlegÅ‚a martwica jest czÄ™stÄ… cechÄ… obrazu mikroskopowego
· Przerzuty głównie do pÅ‚uc i opÅ‚ucnej
Szkliwiak kości długich (adamantinoma)
· Niski stopieÅ„ zÅ‚oÅ›liwoÅ›ci
· Głównie w koÅ›ci piszczelowej
Nowotwory naczyniowe
o Naczyniak jamisty
o Śródbłoniak naczyniowy
o Mięsak naczyniowy
Nowotwory z pozostałości struny grzbietowej
Struniak (chordoma)
· To wolno rosnÄ…cy zÅ‚oÅ›liwy nowotwór niemal wyÅ‚Ä…cznie umiejscowiony w okolicy krzyżowej krÄ™gosÅ‚upa oraz
wewnÄ…trzczaszkowo (stok Blumenbacha)
· Powolny, naciekajÄ…cy wzrost
Przerzuty nowotworowe do kości
· U dzieci
o Neuroblastoma
o Guz Wilmsa
o Osteosarcma
o Miesak Ewinga
o Rjabdomyosarcoma
· DoroÅ›li
o Rak sutka,
o płuc,
o prostaty,
o pęcherzykowego tarczycy,
o jasnokomórkowego nerki,
o żoładka
· 70% przerzutów zajmuje szkielet osiowy
- 6 -
© Copyright by $taÅ›
Torbiele kostne
· To jamiste przestrzenie wysÅ‚ane tkankÄ… Å‚acznÄ…, które mogÄ… być jedno- lub wielokomorowe
Torbiel prosta (cystis simplex)
· To nastÄ™pstwo okresowego przerwania procesu kostnienia w pÅ‚ytce wzrostowej, wskutek którego tworzy siÄ™
jednokomorowa przestrzeń w okolicy przynasadowej kości długich
· Przyczyny
o Śródkostny krwiak
o Zatkanie naczyń
o Przemieszczenie w obręb kości resztek błony maziowej
· PoczÄ…tkowo w przynasadzie potem przemieszcza siÄ™ w obrÄ™b trzonu
· Głównie w bliższych odcinkach koÅ›ci ramieniowej i udowej
Torbiel tętniakowata (cystis aneurysmatica)
· Może powstawać w nastÄ™pstwie miejscowych zaburzeÅ„ hemodynamicznych lub rozwijać siÄ™ na podÅ‚ożu
jakiejś zmiany kostnej, czego przyczyną może być również uraz
· Najczęściej w dalszym odcinku koÅ›ci udowej, bliższym koÅ›ci piszczelowej i Å‚ukach krÄ™gów
· ZnamiennÄ… cechÄ… jest szerzenie siÄ™ torbieli poprzez pÅ‚ytkÄ™ wzrostowÄ… oraz na sÄ…siadujÄ…ce koÅ›ci
· Makroskopowo torbiel przedstawia obraz licznych, wypeÅ‚nionych krwiÄ… przestrzeni, których Å›ciany
utworzone są przez brunatną gąbczastą tkankę (przestrzenie nie posiadają śródbłonka)
Genetyczne uwarunkowane choroby kości
Zaburzenia struktury kostnej (Dysplazje kostne)
· Choroby tej grupy dotyczÄ… pierwotnie lub wyÅ‚Ä…cznie ukÅ‚adu kostnego, a chorych cechuje zwykle niski
wzrost, nieprawidłowe ukształtowanie kości, często również i zwiększona ich łamliwość
Niepełna osteogeneza (osteogenesis imperfecta  O. imp.)
· NajczÄ™stsze z zaburzeÅ„ genetycznych koÅ›ci
· Wynik mutacji genów COL1A1 i/lub COL1A2Ä… warunkuje syntezÄ™ kolagenu I
· Zależnie od umiejscowienia mutacji synteza kolagenu jest przerwana na rozmaitych etapach, co
warunkuje rozmaite nasilenie choroby
· Obecnie wyróżnia siÄ™ cztery etapy niepeÅ‚nej osteogenezy
o O.imp. I
ż Stanowi 60% ogółu przypadków choroby
ż Wytwarzane jest o połowę mniej prawidłowego kolagenu I
ż To najłagodniejsza postać choroby
ż Błękitne zabarwienie twardóweką bo zmniejszona ilość kolagenu I
ż U części chorych zburzenia zębów (dentinogenesis imperfecta)
o O. imp II
- 7 -
© Copyright by $taÅ›
ż U 20%
ż To najcięższa postać chorobyą prowadzi do śmierci wewnątrzmacicznej lub wkrótce po
urodzeniu
· Wylew Å›ródczaszkowy
· Niedomoga oddychania wskutek maÅ‚ych rozmiarów klatki piersiowej
ż Dużych rozmiarów czaszka
ż Błękitne twardówki
o O. imp III
ż Postępująca, ciężka choroba
ż Po urodzeniu zniekształcone kończynyą póz
niej liczne złamania
ż Bardzo niski wzrost, zniekształcenia kręgosłupa, złamania kręgów, zniekształcenia klatki
piersiowej
ż Twardówki białe lub niebieskie
o O. imp IV
ż Najrzadziej
Achondroplazja rzekoma (pseudoacondroplasia)
· NastÄ™pstwo niewÅ‚aÅ›ciwej syntezy proteoglikanów
· Bez znieksztaÅ‚ceÅ„ twarzy i czaszki u noworodka Ä… rozpoznanie choroby na podstawie zahamowania
wzrostu (ok. 2-3 rż)
· SpÅ‚aszczenie trzonów krÄ™gowych
· ZnieksztaÅ‚cenie powierzchni stawowychÄ… zapalenie koÅ›ci i stawów
· Morfologicznie zwracajÄ… uwagÄ™ charakterystyczne blaszkowate wtrÄ™ty cytoplazmatyczne (zÅ‚ogi biaÅ‚kowe)
Zaburzenia tworzeni a kości
Marmurkowatość kości (Osteopetrosis)
· Grupa chorób, która charakteryzuje siÄ™ obniżeniem zdolnoÅ›ci resorpcyjnej osteoklastów
· W konsekwencji tego wystÄ™puje pogrubienie koÅ›ci  dotyczy to zwÅ‚aszcza przynasad koÅ›ci dÅ‚ugich ze
zwężeniem jamy szpikowej a także kości czaszki ą ą następstwem tego są zwiększona łamliwość,
niedokrwistość oraz porażenia nerwów obwodowych
· W zależnoÅ›ci od nasilenia objawów wyróżniono kilka postaci
o Choroba Alberta-SchonbergaÄ… najbardziej Å‚agodny przebieg
o Złośliwa osteopetrozaą najcięższa postać
Zaburzenia struktury i wzrostu chrzÄ…stki (chondrodyspl azje)
Achondroplazja
· Dziedziczona AD, ale w 80% jest wynikiem nowo powstaÅ‚ych mutacji (punktowa mutacja genu dla
receptora 3 dla FGF)
· Anomalie iloÅ›ciowe rozwoju chrzÄ…stki oraz kostnienia Å›ródchrzestnego, ale pÅ‚ytka wzrostowa jest raczej OK
· Zaburzenia kostne już w bardzo wczesnym okresie rozwoju kośćca
· Cechy
o Dużych rozmiarów mózgoczaszka, szczególnie guzy nadoczodołowe, przy niedorozwoju części
twarzowej oraz części podstawnej czaszki (tutaj zwężenie otworu potylicznego wielkiegoą także
kanału kręgowego i otworów międzykręgowych)
o Wzrost prawidłowy (bo prawidłowej wysokości trzony), ale zauważalne znaczne skrócenie (i
pogrubienie) kości długich
ż Zmiany silniej dotyczą strzałki niż kości piszczeloweją wykrzywienie kończyn wypukłością
na zewnątrz i koślawość kolan
o Prawidłowy rozwój umysłowy
- 8 -