"Bogurodzica" jako zabytek ciekawy dla historyka literatury










"Bogurodzica" jako zabytek ciekawy dla historyka
literatury

i językoznawcy (wzory, znaczenie, rodzaje archaizmów)

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest
"Bogurodzica" (otwiera

"Statut polski" z 1506 roku Jana Łaskiego). Czas
jej powstania do dziś budzi

żywe dyskusje badaczy; jak pozwalają sądzić najnowsze
ustalenia językoznawcze,

narodziny tekstu związane są z początkami panowania
Władysława Jagiełły, a więc

z wiekiem XIV.
Wzorowana jest na hymnach grecko-bizantyjskich, jak świadczy

m.in. sam wyraz Bogurodzica, będący wiernym tłumaczeniem
greckiego Theotokos.

Najstarsza część pieśni składa się z dwóch zwrotek. Pierwsza
skierowana jest

bezpośrednio do Matki Boskiej z prośbą o wstawiennictwo u
Syna, by zechciał

wysłuchać ludzkich próśb. Druga zwrotka skierowana jest do
Syna Bożego, zawiera

błagania o "zbożny pobyt" na ziemi i "rajski
przebyt" po śmierci. Pieśń jest

źródłem wiadomości o słownictwie i formach gramatycznych
ówczesnej polszczyzny.

Obok słowa Bogurodzica występują inne archaizmy językowe,
np. dziela (dla),

bożyc (syn Boży), zbożny (dostatni), sławiena (sławiona),
zwolena (wybrana),

jąż (która), jegoż (o co). Inaczej też wyglądała 2 osoba l.
poj. trybu

rozkazującego - zyszczy, spuści, raczy. Różnice w głosowni
ukazują wyrazy

sławiena (dziś sławiona) i krzciciel (dziś chrzciciel).
Wołacz deklinacji

żeńskiej równy był mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica,
Maryja (dziś

powiedzielibyśmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnętrzne i wewnętrzne, budowa trójdzielna - każde
trzy wersy to

zamknięta myśl (oddzielna). Autor próbował się zbliżyć do
sylabizmu. Archaizmy:

szyk przestawny wyrazów w zdaniu, archaizmy fleksyjne,
fonetyczne.

Choć "Bogurodzica" ma charakter pieśni religijnej,
szybko wyszła poza mury

Kościoła i stała się jak gdyby hymnem narodowym. Jak
twierdzą ówczesne

świadectwa, śpiewało ją rycerstwo polskie pod Grunwaldem i
pod Warną (kronika

Jana Długosza). Jednocześnie stanowiła nadal nieodłączną
część ważniejszych

uroczystości kościelnych.