MODUA
I - Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunków
pracy przy typowym stosunku pracy
Ochrona życia i zdrowia pracowników w środowisku pracy jest głównym celem ochrony
pracy. Następuje ona poprzez zagwarantowanie bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego.
Zdolność do pracy ma zapewniać także dobry stan zdrowia pracownika.
Obowiązki pracodawcy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy w aspekcie historycznym
dotyczyły głównie tzw. technicznego bezpieczeństwa w miejscu pracy. Jednakże od początku
lat 70. ubiegłego wieku można zaobserwować poszerzanie zakresu tego obowiązku na
zapewnienie pracownikom ochrony zdrowia, jak również komfortu w miejscu pracy.
W polskim porządku prawnym Konstytucja RP gwarantuje w art. 66 każdemu prawo do
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a w art. 68 ochronę zdrowia. Generalny
obowiązek ochrony zdrowia i życia pracowników zawarty jest w art. 207 Kodeksu pracy
(k.p.).
I. Katalog podstawowych obowiązków pracodawcy w zakładzie pracy
Wymienia je art. 207 Kodeksu pracy. Przepisy dotyczące obowiązków pracodawców w
zakresie ochrony życia i zdrowia pracowników są podstawowym składnikiem instytucji
ochrony pracy. Mają one:
a) charakter bezwarunkowy (tj. obciążają pracodawcę niezależnie od sposobu spełniania
świadczenia przez pracownika),
b) niepodzielny (tzn. działania i zaniechania innych podmiotów nie zwalniają pracodawcy od
odpowiedzialności za stan bhp w miejscu pracy),
c) realny (muszą być wykonane w naturze, bez możliwości wykonania zastępczego np. w
postaci wypłaty równowartości nieotrzymanego świadczenia) oraz
d) podwójnie zakwalifikowany (są powinnościami ze stosunku pracy o charakterze
zobowiązanym wobec pracownika i publicznoprawnym wobec państwa, którego wykonanie
jest zabezpieczone nadzorem państwowym)
(wyr. WSA w Bydgoszczy z 21.7.2010 r., II SA/Bd 527/10, niepubl.).
1. Kto jest zobowiązany do przestrzegania tego przepisu ?
PRACODAWCA ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w
zakładzie i to niezależnie od tego, czy:
1
- jest on osobą fizyczną, czy też jednostką organizacyjną posiadającą lub nieposiadającą
osobowości prawnej (np. spółka)
- jest on właścicielem użytkowanych przez siebie budynków, maszyn lub urządzeń,
- osoby świadczące pracę są zatrudnione w ramach stosunku pracy, czy też na innej
podstawie, np. osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, prowadzący na
własny rachunek działalność gospodarczą, uczniowie, studenci odbywający praktyki
- na terenie firmy pracują jego czy też "cudzy" pracownicy,
2. Konkretne obowiązki pracodawcy to:
2.1. Przestrzeganie przepisów i zasad bhp
Na pracodawcę nałożono obowiązek zapewnienia przestrzegania w zakładzie przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zatem samo stworzenie warunków do ich
przestrzegania nie stanowi realizacji tego obowiązku.
2.2. Zapobieganie wypadkom i chorobom zawodowym
Pracodawca odpowiada za skutki wypadku przy pracy, jeżeli:
* w konkretnych okolicznościach faktycznych praca została zorganizowana nieprawidłowo,
co w konsekwencji doprowadziło do wypadku
* istniejące realnie zagrożenia przy jej wykonywaniu nie zostały rozpoznane przez
pracodawcę, wobec czego pracownik nie miał o nich żadnej wiedzy
* zagrożenia nie zostały zniwelowane, co naraziło na szwank zdrowie, bądz
życie
pracownika.
* tolerowanie przez dozór (pracodawcy) niewłaściwych, zagrażających bezpieczeństwu
metod pracy uzasadnia uznanie winy zakładu pracy, jeżeli wskutek stosowania tych metod
nastąpi wypadek
2.3. Znajomość przepisów i zasad bhp
Aby należycie realizować swoje obowiązki w zakresie bhp pracodawca oraz osoby kierujące
pracownikami muszą posiadać dostateczną znajomość przepisów prawa pracy oraz zasad bhp.
Gwarancją odpowiedniego stanu wiedzy jest ich udział w szkoleniach z tego zakresu dla
pracodawców.
2
2.4. Nadzór nad warunkami bhp
Pracodawca powinien stworzyć w swoim zakładzie system kontroli stanu bhp.
W związku z tym pracodawca powinien:
a) powołać wewnętrzną służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, jako organ doradczy i
kontrolny pracodawcy
b) okresowo dokonywać samokontroli stanu bezpieczeństwa i higieny
2.5. Zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy
Wyspecjalizowaną służbą, która powinna systematycznie działać wewnątrz zakładu pracy na
rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy jest Społeczna Inspekcja Pracy.
Społeczni inspektorzy pracy dysponują dość szerokim wachlarzem uprawnień, do których
należy prawo:
- kontrolowania stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i sanitarnych oraz
procesów technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy
- kontrolowania przestrzegania przepisów prawa pracy,
- uczestniczenia w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy przepisów dotyczących ochrony
środowiska naturalnego
- brania udziału w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy
- wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakładu pracy
- informować kierownika zakładu pracy oraz oddziału (wydziału) o stwierdzonych
przypadkach nie przestrzegania przepisów, w szczególności dotyczących bezpieczeństwa i
higieny pracy
- zwracać uwagę pracownikowi na obowiązek przestrzegania przepisów i zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy - w razie stwierdzenia ich naruszenia przez pracownika
2.6. Zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy
Organami wyspecjalizowanymi w kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy są przede
wszystkim Państwowa Inspekcja Pracy i Państwowa Inspekcja Sanitarna.
2.7. Uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących
dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych
działań profilaktycznych
3
2.8. Organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy
II. Obowiązek pracodawcy informowania o zagrożeniach
Pracodawca jest obowiązany przekazywać pracownikom informacje o:
- zagrożeniach dla zdrowia i życia występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych
stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w
przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników
- działaniach ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub
ograniczenia zagrożeń, o których mowa wyżej
- pracownikach wyznaczonych do:
a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników
Nie ma przy tym wątpliwości, że muszą być one spełnione wobec każdego pracownika, bez
względu na rodzaj zajmowanego przez niego stanowiska pracy, formę zatrudnienia, czy wymiar
czasu pracy.
W szczególności dwie pierwsze informacje wymienione w ż 1 niniejszego przepisu powinny
zostać przekazane pracownikowi już pierwszego dnia pracy, np. w czasie szkolenia
wstępnego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 2373 ż 2 KP) lub też w ramach
zapoznawania pracownika z ryzykiem zawodowym
III. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach  obowiązki pracodawcy
W celu jego realizacji pracodawca powinien przede wszystkim zapewnić:
1) punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace
powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się par, gazów albo pyłów
substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze względu na ostre działanie toksyczne,
2) apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.
4
IV. Obowiązki pracodawcy w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji
CIEKAWE !!!
Obowiązująca od 18.1.2009 r. zmiana Kodeksu pracy nałożyła na pracodawcę zupełnie nowe
obowiązki w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, które od samego
początku ich obowiązywania budziły wiele kontrowersji. W swoim pierwotnym brzmieniu
art. 2091 ż 1 pkt 2 lit. b KP nakazywał bowiem wyznaczenie pracowników do "wykonywania
czynności w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji pracowników, zgodnie z
przepisami o ochronie przeciwpożarowej". Zatem zawierał on bezpośrednie odwołanie do
ustawy z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, która w art. 4 ust. 2b określa wymagania
kwalifikacyjne, jakie powinna była spełniać taka osoba. Musiała ona posiadać co najmniej
średnie wykształcenie oraz ukończone szkolenie inspektorów ochrony
przeciwpożarowej przeprowadzone w ośrodku szkolenia Komendy Wojewódzkiej
Państwowej Straży Pożarnej lub mieć tytuł zawodowy technika pożarnictwa !!!.
Spełnienie tych wymogów wiązało się dla pracodawców z koniecznością poniesienia
całkiem poważnych wydatków. Nie bez znaczenia jest przy tym fakt, iż powyższy
obowiązek dotyczył wszystkich pracodawców bez wyjątku, a więc również i tych
zatrudniających jednego pracownika.
Obecnie powyższa regulacja została zmieniona.
5
Od lipca 2009 r. (zmiana Kodeksu pracy) wystarczy, by pracodawca wyznaczył
pracowników do "wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji
pracowników", bez odnoszenia się do przepisów ustawy o ochronie przeciwpożarowej.
Dzięki temu osoby te nie muszą spełniać dodatkowych wymagań. Można przyjąć, że
wystarczający poziom wiedzy powinno zapewnić im obowiązkowe szkolenie w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy, w którego programie została uwzględniona problematyka
ochrony przeciwpożarowej.
V. Zagrożenie dla życia lub zdrowia  obowiązki pracodawcy
W przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest
obowiązany:
1) niezwłocznego poinformowania
pracowników o zagrożeniach
2) podjęcia działań w celu zapewnienia im
odpowiedniej ochrony,
Obowiązki informacyjne
3) dostarczenia pracownikom instrukcji
umożliwiających bezpieczne przerwanie
pracy i oddalenie się z miejsca zagrożenia w
miejsce bezpieczne - jeśli istnieje możliwość
wystąpienia bezpośredniego zagrożenia.
1) wstrzymaniu pracy i wydaniu
pracownikowi polecenia oddalenia się w
bezpieczne miejsce,
Obowiązki bezpośredniego działania
2) niewydawaniu polecenia wznowienia
6
pracy aż do czasu usunięcia zagrożenia.
VI. Odpowiedzialność pracodawcy
Naruszenie przez pracodawcę obowiązków składających się na zapewnienie pracownikom
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy automatycznie rodzi jego odpowiedzialność
względem pracowników oraz innych osób uprawnionych do korzystania z takich warunków
pracy za niewykonanie zobowiązania. W takim przypadku powstaje również
odpowiedzialność administracyjna i karna przed organami państwa. Może ją ponosić nie
tylko pracodawca, ale również inne osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i higienę pracy.
1. Naruszenie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy stanowi wykroczenie
przeciwko prawom pracownika i podlega karze grzywny od 1000 do 30 000 zł
2. Jeśli jednak doszło do niedopełnienia przez osoby odpowiedzialne za stan bhp obowiązku
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i narażenia przez to pracownika
na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to
czyn taki stanowi przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową
(art. 220 KK). Jest on zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 3, a jeśli sprawca działał
nieumyślnie podlega karze pozbawienia lub ograniczenia wolności do roku albo grzywnie.
Przesłanką pozwalającą odróżnić wykroczenie od przestępstwa jest wina, gdyż:
Wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie jak i nieumyślnie, chyba że ustawa
przewiduje odpowiedzialność tylko za wykroczenie umyślne
Przestępstwo określone w art. 220 KK jest natomiast występkiem, który może być
popełniony zarówno z winy umyślnej jak i nieumyślnej
7