0109; 27.04.2009, cwiczenia nr 9., - Tkanka nabłonkowa.; Paul Esz

Tworzy wyściółki

–

zewnętrznej powierzchni organizmu (naskórek)

–

wewnętrznych powierzchni przewodów układu
–

pokarmowego

–

oddechowego

–

moczowego

–

rozrodczego

–

naczyń krwionośnych

Gruczoły   (skupiska   komórek   nabłonkowych   o   funkcji   wydzielniczej)   Buduje   narządy   zmysłów   (kubki   smakowe, 
soczewkę oka, narząd słuchu.

W komórkach nabłonka występują

–

rzęski

–

stereocilia

–

kosmki

–

filamenty keratynowe.

Pochodzenie – ze wszystkich 3 listków zarodkowych.

Ektoderma – nabłonki skóry, jamy ustnej i odbytu
Endoderma – nabłonki wyścielające drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy
Mezoderma – nabłonki jamy ciała i dróg moczowych

Funkcje nabłonków

–

okrywająca – okrywający i wyściełający – wyścieła jamy ciała i narządów np. przewód pokarmowy, wnetrze 
nosa

–

ochronna  – polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza 
organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

–

wydzielnicza – współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających 
hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzówce jamy gębowej

–

adsorpcyjna  –   transportująca   –   transportuje   rożne   cząsteczki   chemiczne   przez   warstwę   nabłonkową,   na 
przykład jelita, kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych

–

zmysłowa – ma zdolność do odbierania bodźców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki 
smakowe, ucho wewnętrzne

Klasyfikacja nabłonków ze względu na budowę

–

jednowarstwowy
–

płaski

–

sześcienny

–

walcowaty

–

wielorzędowy (nabłonek jednowarstwowy walcowaty)

–

wielowarstwowy
–

płaski: rogowaciejący i nierogowaciejący

–

sześcienny

–

walcowaty

–

gruczołowy

Może być urzęsiony i nieurzęsiony.

Błona podstawna

–

cecha charakterystyczna dla tkanki nabłonkowej

–

tkanki nabłonkowe leża na warstwie tkanki łącznej właściwej, z którą kontaktują się przez błonę podstawną 
(membrana basalis)

–

błona podstawna łączy nabłonek mechanicznie, transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki 
łącznej; dzięki temu dany nabłonek jest odżywiony  (w nabłonkach brak naczyń krwionośnych)

–

grubość błony podstawnej wynosi 0,2 um

–

3 blaszki

–

jasna

–

gęsta

–

siateczkowatą

–

tworzą ją: laminy, proteoglikany, włókna kolagenowe

–

na zasadzie dyfuzji komórki tej tkanki pobierają (bo jest nie ukrwiona)

–

błona umożliwia dyfuzję skłądników odżywczych

Nabłonek jednowarstwowy płaski

–

w miejscach gdzie konieczna jest ułatwiona dyfuzja gazów i prostych związków chemicznych

–

błona podstawna a na niej jedna warstwa komórek nabłonka płaskiego

–

bierze się pod uwagę stosunek szerokości do wysokości

–

występowanie
–

naczynia krwionośne i limfatyczne (endothelium)

–

pęcherzyki płucne (pneumocyty typu I)

–

jamy serca

–

błony surowicze (osierdzie, otrzewna, opłucna) – mezothelium

–

tylna ściana rogówki

–

w części cienkiej pętli nefronu (pętli Henlego)

–

blaszka ściany torebki ciałka nerkowego

–

wewnętrzna strona błony bębenkowej

–

pokrywa elementy błędnika błoniastego ucha wewnętrznego

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

błona podstawna

–

jedna warstwa

–

okrągłe, regularne jądro

–

niektóre komórki mogą zmieniać swój kształt w zależności od tempa aktywności wydzielniczej określonego 
gruczołu (np. w tarczycy – w zależności od nasilenia wydzielniczego)

–

występowanie
–

kanaliki nerkowe (I i II rzędu)

–

przewody wyprowadzające gruczołów

–

pęcherzyki wydzielnicze gruczołów wydzielania wewnętrznego – trzustka, ślinianki

–

pęcherzyki tarczycy

–

powierzchnia jajników

–

splot naczyniówkowy

–

przednia część soczewki oka

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty / cylindryczny nieurzęsiony

–

wymiar wysokości przeważa nad wymiarem szerokości

–

funkcja absorpcyjna, sekrecyjna, ochronna, wyścieła układ pokarmowy od wpustu żołądka do odbytnicy

–

występowanie
–

jelita

–

żołądek

–

oskrzela

–

przewody wyprowadzające złożonych gruczołów wydzielania zewnętrznego

–

proste gruczoły cewkowe – ślinianki, gruczoły maciczne

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony

–

występowanie
–

jajowód (50% nabłonka w bańce jajowodu stanowi nabłonek jednowarstwowy walcowaty urzęsiony)

–

macica

Nabłonek wielorzędowy walcowaty

–

uznawany za odmianę nabłonka wielorzędowy urzęsiony

–

każda komórka kontaktuje się z błoną podstawną jednak nie wszystkie docierają do powierzchni szczytowej

–

jądra leżą na różnych wysokościach

–

występowanie
–

charakterystyczny dla układu oddechowego (urzęsiony)

–

część oddechowa jamy nosowej

–

zatoki

–

tylna ściana gardła

–

tchawica

–

oskrzela

–

oskrzeliki

–

wyścieła także przewód najądrza oraz nasieniowód (stereocilia, a nie rzęski)

Nabłonek wielowarstwowy płaski

–

dwa rodzaje
–

rogowaciejący (epiderma / naskórek)
–

nabłonek skóry cienkiej owłosionej
–

warstwa podstawna

–

warstwa kolczysta

–

warstwa ziarnista

–

warstwa rogowaciejąca

–

nabłonek skóry grubej nieowłosionej
–

warstwa podstawna

–

warstwa kolczysta

–

warstwa ziarnista

–

warstwa jasna

–

warstwa rogowaciejąca

–

warstwa złuszczająca się

–

nierogowaciejący
–

miejsca narażone na uszkodzenia

–

miejsca, które muszą być stale wilgotne

–

powierzchnia przednia rogówki

–

spojówki gałki ocznej

–

jama ustna

–

górna część nagłośni

–

pochwa

–

część pochwowa szyjki macicy

–

końcowe odcinki cewki moczowej

–

odbyt

–

przełyk

Nabłonek wielowarstwowy walcowaty urzęsiony

–

rzadki

–

funkcja ochronna

–

występowanie
–

przewody wyprowadzające gruczołów ślinowych

–

inne gruczoły zewnątrzwydzielnicze

–

fragmenty błony śluzowej spojówki

–

cewka moczowa męska (część gąbczasta)

Nabłonek przejściowy

–

różna liczba warstw komórek

–

wygląd jest zmienny

–

w zależności od stopnia rozciągnięcia komórek (np. pęcherz moczowy), gdy pęcherz jest pusty to może być 6 
do 7 warstw, przy wypełniony jest 2 do 3 warstw

–

typowy dla dróg moczowych

–

pęcherz moczowy

Gruczoły

–

występują w dwóch postaciach
–

zgrupowanie komórek zajmujące wspólne terytorium – gruczoły zwarte (ślinianki, gruczoły łojowe)

–

pojedyncze komórki wydzielnicze rozproszone wśród innych komórek (komórki endokrynowe przewodu 
pokarmowego

Klasyfikacja podstawowa gruczołów

–

zewnątrzwydzielnicze
–

wydzielina transportowana jest do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające gruczołu

–

wewnątrzwydzielnicze (dokrewne)
–

wydzielina   (hormon)   uwalniana   jest   do   przestrzeni   międzykomórkowej,   dostaje   się   do   naczyń 
krwionośnych, z krwią transportowana jest do odległych narządów

Klasyfikacja gruczołów zewnątrzwydzielniczych

–

ze względu na kształt jednostek (odcinków wydzielniczych)
–

cewkowe (odcinki w kształcie krótkich rurek)

–

pęcherzykowe (odcinki kształtu kulistego lub owoidalnego)

–

ze względu na układ odcinków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających
–

proste (nierozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzający)

–

rozgałęzione (rozgałęziony odcinek wydzielniczy, pojedynczy przewód wyprowadzających)

–

złożone (liczne odcinki wydzielnicze, rozgałęziony układ przewodów wyprowadzających)

Wydzielanie

–

ekrynowe/merokrynowe  –   gruczoły   endokrynowe   śinianki,   fuzja   pęcherzyków   wydzielniczych   z   błoną 
komórkową i uwalnianie wydzieliny. Sam proces wydzielania nie zmienia budowy gruczołu.

–

apokrynowe  – gruczoły egzokrynowe, np. mlekowy, potowy, wonny; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z 
zewnętrzną błoną – następuje przy tym skracanie komórek

–

holokrynowe – gruczoł łojowy, cała zawartość komórek ulega przekształceniu w wydzielinę i jej wydaleniu; 
gruczoł utrzymuje się dzięki proliferacji komórek obwodowych i przesuwaniu się ich ku światłu

Podział nabłonków ze względu na funkcje

–

pokrywający  (okrywający   i   wyściełający)   –   wyścieła   jamy   ciała   i   narządów,   np.   przewód   pokarmowy, 
wnętrze nosa

–

ruchowy  – polega na przesuwaniu za pomocą rzęsek niepotrzebnych drobin, które dostają się do wnętrza 
organizmu ze środowiska zewnętrznego, na przykład z tchawicy

–

wydzielniczy – współtworzy gruczoły wydzielnicze, występuje w gruczołach wydzielniczych, wytwarzających 
hormony, potowych, łojowych, śluzówce jelita, śluzów jamy gębowej

–

transportujący  – transportuje rożne cząsteczki chemiczne przez warstwę  nabłonkową, na przykład  jelita, 
kanalików nerkowych, naczyń włosowatych czy pęcherzyków płucnych

–

zmysłowy – ma zdolność do odbierania bodźców, występuje w narządach zmysłów, np. siatkówka oka, kubki 
smakowe, ucho wewnętrzne

Reperacja i odnowa nabłonka

–

odnowa niezależna od naprawy doraźnych uszkodzeń nabłonka

–

komórka macierzysta (nieograniczona zdolność podziału) dzieląc się daje jedną komórkę macierzystą I jedną 
komórką progenitorową, która się różnicuje

–

średni czas życia komórek nabłonkowych
–

około 3 dni nabłonek jelita

–

15-30 dni naskórek

–

ponad 50 dni nabłonek trzustki

Modulacja i metaplazja nabłonka

–

modulacja to przejściowa zmiana budowy nabłonka i funkcji nabłonka, które samoistnie rzadko mogą się 
zmieniać,.

–

charakter nabłonka jest określany przez błonę podstawną oraz znajdującą się pod nią tkankę łączną

–

modulacja   pojawia   się   często   jako   wynik   procesów   chorobowych,   można   doprowadzić   do   modulacji 
przeszczepiając słabo zrogowaciały naskórek małżowiny usznej zamiast naskórka podeszwy na tkankę łączną 
skóry właściwej podeszwy

–

metaplazja (zwana też transdyferencjacją) jest to trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka lub innej tkanki 
pod wpływem określonego czynnika – pod wpływem dymu tytoniowego nabłonek wielorzędowy walcowaty 
urzęsiony przewodów oddechowych uległa metaplazji do nabłonka wielowarstwowego płaskiego

Kryterium morfologiczne

Nazwa

Przykład

1. Liczba komórek wydzielniczych

gruczoły jednokomórkowe
gruczoły wielokomórkowe

komórki kubkowe
ślinianki

2.   Położenie   komórek   wydzielniczych   w 
stosunku do nabłonka

gruczoły wewnętrznabłonkowe
gruczoły zewnątrznabłonkowe

komórki kubkowe
wszystkie duże gruczoły 
zewnątrzwydzielnicze

3. Mechanizm wydzielania

gruczoły holokrynowe
gruczoły ekrynowe
gruczoły apokrynowe

gruczoły łojowe
gruczoły potowe

4. Rodzaj wydzieliny

gruczoły surowicze
gruczoły śluzowe
gruczoły mieszane

ślinianka przyuszna
komórki kubkowe
ślinianka podżuchwowa

5. Kształt odcinków wydzielniczych

gruczoły cewkowe
gruczoły pęcherzykowe
gruczoły cewkowo-pęcherzykowe

krypty jelita grubego
ślinianka przyuszna
ślinianka podżuchwowa

6. Drogi wyprowadzające

gruczoły proste
gruczoły rozgałęzione
gruczoły złożone

gruczoły potowe
gruczoły części odźwiernikowej żołądka
wszystkie ślinianki