„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Pawełczyk

Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
311[30].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Jolanta Skoczylas
mgr inż. Adam Barczyk



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Danuta Pawełczyk



Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[30].O1.01
„Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
technologii ceramicznej.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

12

4.1.3. Ćwiczenia

13

4.1.4. Sprawdzian postępów

14

4.2. Zagrożenia na stanowisku pracy

15

4.2.1. Materiał nauczania

15

4.2.2. Pytania sprawdzające

22

4.2.3. Ćwiczenia

22

4.2.4. Sprawdzian postępów

23

4.3. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

24

4.3.1. Materiał nauczania

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

30

4.3.3. Ćwiczenia

30

4.3.4. Sprawdzian postępów

32

4.4. Zagrożenia dla środowiska

33

4.4.1. Materiał nauczania

33

4.4.2. Pytania sprawdzające

36

4.4.3. Ćwiczenia

36

4.4.4. Sprawdzian postępów

36

4.5. Ochrona przeciwpożarowa

37

4.5.1. Materiał nauczania

37

4.5.2. Pytania sprawdzające

41

4.5.3. Ćwiczenia

41

4.5.4. Sprawdzian postępów

42

5. Sprawdzian osiągnięć

43

6. Literatura

48

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa

i higieny pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej,
ochrony środowiska, prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

–

zestaw zadań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa i higieny

pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
ś

rodowiska, prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−−−−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−−−−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5 tego poradnika zamieszczono przykładowy test, zawiera on:

−

instrukcję, w której przedstawiono tok postępowania podczas przeprowadzania
sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której należy zakreślić poprawne rozwiązania
poszczególnych zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[30].O1

Techniczne podstawy zawodu

311[30].O1.01

Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

311[30].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

311[30].O1.04

Charakteryzowanie materiałów

konstrukcyjnych oraz wykonywanie

obliczeń wytrzymałościowych

311[30].O1.03

Wykonywanie pomiarów warsztatowych

311[30].O1.05

Wykonywanie podstawowych operacji

technologicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

analizować akty prawne,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika związane z bezpieczeństwem
i higieną pracy,

−

zinterpretować akty prawne związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

−

skorzystać z Kodeksu Pracy i rozporządzeń dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony środowiska,

−

określić prace zabronione młodocianym,

−

określić dopuszczalne normy dotyczące hałasu, oświetlenia na stanowisku pracy,

−

scharakteryzować zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
w zakładzie przemysłu ceramicznego,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

dobrać odzież roboczą i sprzęt ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku przy pracy,

−

zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej i prowadzenia akcji gaśniczej,

−

zastosować sprzęt i środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej,

−

powiadomić właściwe służby o zaistniałym pożarze i wypadku przy pracy,

−

scharakteryzować zasady ochrony środowiska w zakładzie ceramicznym,

−

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom dla zdrowia i życia, które mogą wystąpić podczas
wykonywania czynności zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż,
a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorcą jest każda osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna

niebędąca osobą prawną, której przyznana jest zdolność prawna, wykonująca we własnym
imieniu działalność gospodarczą. Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności
gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków
określonych przepisami prawa, dotyczących m.in. ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia
ludzkiego.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia

pracowników.

Pracownikiem natomiast jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę,

powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności. Pracodawca ma również obowiązek powiadomienia inspektora pracy
i państwowego inspektora sanitarnego o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej
działalności, zwłaszcza, gdy nastąpiły zmiany technologii lub profilu produkcji mogące
powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 94) podstawowe obowiązki pracodawcy to:

−−−−

zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

−−−−

organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności i należytej jakości pracy, w szczególności organizować pracę w sposób
zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy
w ustalonym z góry tempie oraz przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu,
w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość,
przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie,
orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nie
określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

−−−−

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne
szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−−−−

terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,

−−−−

ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

−−−−

stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjające przystosowaniu się do
należytego wykonywania pracy,

−−−−

zaspokajać, w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−−−−

stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników oraz wyników ich
pracy, prowadzić dokumentację w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akta
osobowe pracowników, przechowywać dokumentację w sprawach związanych ze
stosunkiem pracy oraz akta osobowe pracowników w warunkach niegrożących
uszkodzeniem lub zniszczeniem,

−−−−

wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Znowelizowany Kodeks pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców

i pracowników. Zgodnie z nimi pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie
i życie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Do obowiązków pracodawców, w przypadku, gdy w tym samym miejscu wykonują pracę

pracownicy zatrudnieni przez różnych pracodawców, należy także:

−

współpracowanie z sobą,

−

wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.
Ponadto pracodawca:

−

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

−

informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
a także zapewnia:

−

organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia
i uciążliwości,

−

likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagrożeń, jeżeli ze
względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy stosować
odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony
zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników,

−

ś

rodki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń; w sytuacji

gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych
i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca powinien zapewnić pracownikom
informacje o istniejących zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony
indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania,

−

systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń
technicznych oraz ustala sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

−

nagradzania i wyróżniania pracowników,

−

stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpożarowych,

−

stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie
nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika (Kodeks pracy art. 100)

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę.

Pracownik jest obowiązany w szczególności:

–

przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,

–

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

–

przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów
przeciwpożarowych,

–

dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

–

przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,

–

przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej,

−

używać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Każdy pracownik zobowiązany jest do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, są one zawarte w Kodeksie pracy oraz innych aktach wykonawczych.

Pracownik, który naruszył zasady bezpieczeństwa i higieny może zostać ukarany naganą,

upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

pracodawcy szkodę, ponosi za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku, gdy złamanie
zasady nosiło znamiona wykroczenia lub przestępstwa, również odpowiedzialność karną.
Dotkliwa dla pracownika będzie również sytuacja, gdy na skutek nieprzestrzegania zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy uległ on wypadkowi. Jeśli zostanie mu udowodnione, że
wypadek zdarzył się z jego winy, traci prawo do świadczeń z tego tytułu. Stanowi o tym
art. 211 Kodeksu Pracy oraz art. 21 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm.).

Uprawnienia pracownika

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego, w razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom.

Pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika.

Praca młodocianych

Zgodnie z Kodeksem Pracy młodociany to osoba, która ukończyła16 lat, a nie przekracza

18 lat, zatrudnianie osoby, która nie ukończyła16 lat jest zabronione.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
zdrowiu,

−

ukończyli co najmniej gimnazjum.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko

w celu przygotowania zawodowego lub odbycia praktyki zawodowej.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc

niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Pracodawca jest
zobowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych:

1.

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed dopuszczeniem do pracy oraz
okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.

2.

Jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu młodocianego, pracodawca jest
obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej możliwości, niezwłocznie
rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia.

3.

Pracodawca jest obowiązany przekazać informację o ryzyku zawodowym, które wiążą się
z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz zasadach ochrony przed zagrożeniami
również przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

4.

Czas pracy pracownika młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godz.
na dobę.

5.

Czas pracy młodocianego w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na
dobę.

6.

Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym
z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona
w godzinach pracy.

7.

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny,
pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 45
minut, wliczaną do czasu pracy.

8.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

9.

Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22

00

a 6

00

.

10.

Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nie mniej niż 14
godzin.

11.

Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo, do co najmniej 48 godzin nie
przerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

12.

Nie wolno zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala
w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

13.

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, może zezwolić na zatrudnianie młodocianych
w wieku powyżej 16 lat przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to
potrzebne do odbycia przygotowania zawodowego, określając jednocześnie warunki
zapewniające szczególną ochronę zdrowia młodocianych zatrudnionych przy tych
pracach.

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac

(Dz. U. z dnia 14 września 2004 r.) zawiera wykaz prac wzbronionych młodocianym.

Wymieniono tu prace zabronione młodocianym z podziałem na następujące grupy:
I.

Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz
zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu:
1. Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym.
2. Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała.
3. Prace zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu.

II. Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych

i biologicznych:
1.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych.

2.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie pyłów.

3.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych.

4.

Prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych.

III. Prace stwarzające zagrożenia wypadkowe.

Wymieniono tu m. in. prace pod ziemią, obsługę niektórych maszyn, stosowanie środków

wybuchowych, zagrażające porażeniem prądem elektrycznym.

Organizacja miejsca pracy

Stanowisko pracy powinno być zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii.
Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,

ś

rodowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,

zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzującą

możliwości człowieka, potrzebną, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.

Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest stosowana we wszystkich gałęziach

przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, a także np. w gospodarstwie domowym.
Coraz powszechniejszą jest świadomość projektantów i pracodawców, że człowiek będzie
w stanie osiągać dużą wydajność pracy pod warunkiem harmonijnego współdziałania
z technicznymi środkami pracy oraz środowiskiem. Jest to możliwe tylko wtedy, gdy praca
i środki do jej wykonania są zaprojektowane na miarę psychospołecznych możliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.

Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest:

−

wybór optymalnych metod pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska
materialnego pracy,

−

właściwy dobór pracowników,

−

zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,

−

zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.
W zakładach ceramicznych ważne jest zapewnienie:

−

prawidłowej wentylacji pomieszczeń, w których powietrze jest zanieczyszczone zarówno
substancjami używanymi w produkcji, jak i wskutek oddychania i parowania ludzkiej
skóry. Wentylacja może być naturalna lub sztuczna – mechaniczna (lokalna i ogólna).
W pomieszczeniach takich jak młynownia, oddział przygotowania szkliw, itp. powinna
być stosowana wentylacja mechaniczna,

−

prawidłowego oświetlenia miejsca pracy.

Czas pracy

Zgodnie z Kodeksem Pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje

w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do
wykonywania pracy.

Czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie

pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym
4 miesięcy. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może
przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo, do co najmniej 35 godzin

nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego, co najmniej 11 godzin nieprzerwanego
odpoczynku dobowego. Przepis ten nie dotyczy:

–

pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,

–

przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub
zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
W tych przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny

okres odpoczynku. W obu tych przypadkach, a także w przypadku zmiany pory wykonywania
pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym
rozkładem czasu pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą
liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny

.

Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne

godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została
ustalona inna godzina. W przypadkach dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek może
przypadać w innym dniu niż niedziela.

Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi, co najmniej 6 godzin, pracownik

ma prawo do przerwy w pracy trwającej, co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, może być stosowany

system równoważnego czasu pracy, w którym jest dopuszczalne przedłużenie dobowego
wymiaru czasu pracy, nie więcej jednak niż do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym
nieprzekraczającym 1 miesiąca. Przedłużony dobowy wymiar czasu pracy jest równoważony
krótszym dobowym wymiarem czasu pracy w niektórych dniach lub dniami wolnymi od
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jaki jest podstawowy akt prawny określający prawa i obowiązki pracownika
i pracodawcy?

2.

Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

3.

Kiedy pracownik jest pracownikiem młodocianym?

4.

Jaki jest dozwolony czas pracy młodocianych?

5.

Jak sklasyfikowano prace zabronione młodocianym?

6.

Co to jest ergonomia?

7.

Jakie są prawidłowe proporcje pracy i odpoczynku?

8.

Jaki jest dopuszczalny czas pracy pracownika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu Pracy oraz przepisów wykonawczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Kodeksie Pracy oraz przepisach wykonawczych informacje o prawach
i obowiązkach pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

2)

wynotować numery artykułów z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów prawnych,

3)

scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów
prawnych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików pdf,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze, odszukaj w nich informacje na

temat, w jakich wypadkach pracownik może zostać ukarany i jaka grozi mu kara. Uzyskane
informacje wpisz do tabeli.

rodzaj wykroczenia

przewidywana kara

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze,

2)

wyszukać informacje dotyczące kar dla pracowników,

3)

wpisać uzyskane dane do tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie plików pdf,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

odnaleźć w odpowiednich przepisach prawa pracownika?

2)

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracownika?

3)

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracodawcy?

4)

przeanalizować Kodeks Pracy pod kątem kar, jakie mogą być nałożone
na pracowników, nie przestrzegających jego wymagań?

5)

określić, w jakim przypadku na stanowisku pracy może być
zatrudniony pracownik młodociany?

6)

określić w jakich godzinach pracy może być zatrudniony młodociany?

7)

określić zasady dotyczące czasu pracy pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.2.

Zagrożenia na stanowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Zagrożeniem człowieka jest sytuacja charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem utraty

zdrowia lub życia poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznego
zdarzenia.

Dzielimy je na dwie grupy:

−

powodujące wypadki przy pracy,

−

powodujące choroby zawodowe.
Do pierwszej grupy zaliczamy czynniki zagrożenia powodujące fizyczne obrażenia ciała,

wywoływane mechanicznie, jak na przykład upadki, pochwycenia, uderzenia.

Do drugiej grupy zaliczamy czynniki zagrożenia, wywołane oddziaływaniem na

organizm pracownika rozmaitych szkodliwych dla zdrowia czynników środowiska pracy,
takich jak: hałas, wibracja, substancje toksyczne, pyły przemysłowe, pary rozpuszczalników
organicznych i wiele innych.

Zagrożenie może występować w różnym nasileniu, zależnie od jego charakteru, natężenia

oraz – co jest szczególnie ważne – okoliczności i uwarunkowań, w których zagrożenie
występuje.

Bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia występuje zawsze w razie przekroczenia

wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń progowych szkodliwych dla zdrowia
czynników środowiska pracy, określonych dla niektórych substancji. Przekroczenie stężeń
progowych oznacza pojawienie się zagrożenia śmiertelnego.

Wszystkie prace możemy podzielić pod względem stopnia zagrożenia na trzy

rodzaje:

−

prace powtarzalne – wykonywane stale, przez to stosunkowo lepiej organizacyjnie
opanowane i wyposażone, są to prace stosunkowo bezpieczne,

−

prace wykonywane sporadycznie – stopień bezpieczeństwa przy tych pracach jest
mniejszy, również ze względu na angażowanie różnych, często przypadkowych ekip
pracowniczych do ich wykonywania,

−

prace niepowtarzalne – wykonywane w warunkach wielu niewiadomych, są to prace
szczególnie niebezpieczne.

Czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy

Czynniki niebezpieczne to czynniki, których oddziaływanie na pracownika w procesie

pracy prowadzi lub może prowadzić do urazu,

Czynniki szkodliwe, to te, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może

prowadzić do schorzenia.

W zależności od charakteru działania czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące

w procesie pracy dzielą się na:

−

fizyczne,

−

chemiczne,

−

biologiczne,

−

psychofizyczne.
Celem zmniejszenia ryzyka związanego z czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi

w środowisku pracy jest podjęcie działań obniżających zagrożenia oraz usprawniających
postępowanie ludzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Czynniki fizyczne niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy to np.:

−

poruszające się pojazdy, maszyny i inne urządzenia,

−

ruchome części maszyn,

−

naruszenia konstrukcji,

−

położenie stanowiska pracy na poziomie różnym od powierzchni otoczenia,

−

spadające przedmioty,

−

urządzenia do przetwarzania, przesyłania i rozdzielania energii i jej nośników (np. kotły
parowe i grzewcze, silniki spalinowe, sprężarki, pojemniki z gazem, przewody
zasilające),

−

ostre wystające elementy: ostrza, ostre krawędzie, szorstkie powierzchnie,

−

gorące lub zimne powierzchnie i substancje,

−

ś

liskie, nierówne powierzchnie (np. stopnie, posadzki, podłoże, chodniki, drogi, pobocza,

rampy, tereny zielone),

−

substancje i materiały wybuchowe i łatwopalne,

−

prąd elektryczny o napięciu do 1 kV lub powyżej 1 kV,

−

elektryczność statyczna,

−

hałas i wibracje,

−

oświetlenie,

−

pyły przemysłowe,

−

ograniczone wąskie przejścia, dojścia,

−

inne urządzenia techniczne (np. elementy rusztowań, drabiny).

Czynniki chemiczne

W miejscu pracy często można spotkać szkodliwe czynniki chemiczne.
Ich działanie na organizm człowieka może być bardzo zróżnicowane:

−

trujące,

−

ż

rące,

−

rakotwórcze,

−

uczulające,

−

mutagenne,

−

upośledzające płodność.
Czynniki chemiczne mogą wnikać do organizmu człowieka różnymi drogami:

−

przez skórę – np. przy oblaniu cieczą,

−

przez układ pokarmowy – np. spożywając,posiłek zanieczyszczony rękoma,

−

przez płuca – wdychając gazy, opary, mgły trującej substancji.
Inne zagrożenia powodowane przez substancje chemiczne:

−

mogą gwałtownie reagować z wodą lub innymi preparatami, grożąc pożarem,

−

mogą być łatwopalne lub utleniające,

−

mogą stwarzać zagrożenie wybuchem,

−

mogą stanowić zagrożenie dla środowiska naturalnego w razie awarii.

Ochrona przed czynnikami chemicznymi

Ochrona przed narażeniem na nadmierne stężenie czynników chemicznych polega na

zastosowaniu działań zmierzających do poprawy warunków pracy poprzez:

−

podjęcie działań organizacyjnych (np. skrócenie ekspozycji przez wprowadzenie rotacji
pracowników),

−

stosowanie właściwych środków ochrony osobistej,

−

zastosowanie odpowiednich systemów wentylacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Substancje chemiczne jak i miejsca zagrożone tymi czynnikami muszą być oznakowane:

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami toksycznymi

Ostrzeżenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi

Czynniki biologiczne

Wśród czynników biologicznych, na które mogą być narażeni pracownicy, wyróżnia się:

−

mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki oraz
wytwarzane przez nie substancje – toksyny i alergeny),

−

makroorganizmy roślinne i zwierzęce (rośliny, pajęczaki i owady, zwierzęta kręgowe
oraz wytwarzane przez nie substancje).
Działanie czynników biologicznych na człowieka może być:

−

drażniące (głównie pyły roślinne i zwierzęce, np. sierść, odchody),

−

alergizujące (np. grzyby, pleśnie, cząstki roślinne i zwierzęce, pyłki eteryczne, żywice,
alergeny gąsienic),

−

toksyczne (np. endotoksyny bakterii, endotoksyny grzybicze, lotne związki toksyczne
roślin),

−

zakaźne i inwazyjne (np. wirusowe zapalenie wątroby, borelioza, włośnica).

Znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym

Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy

Czynnikami psychofizycznymi w procesie pracy mogą być:

1)

Obciążenia fizyczne:

−

statyczne

(wywołane

długotrwałym

napięciem

mięśni

spowodowanym

utrzymywaniem przez dłuższy czas ciała lub przedmiotów w tej samej, a zwłaszcza
wymuszonej pozycji),

−

dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy) jego miarą jest
wartość wydatkowanej przez organizm w procesie pracy energii.

2)

Obciążenia nerwowo-psychofizyczne:

–

obciążenie umysłu (nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnej jej funkcji przez
dłuższy okres zmiany roboczej, wywołana najczęściej przez wadliwą konstrukcję
obsługiwanego urządzenia lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny),

–

obciążenie emocjonalne.

Choroby zawodowe, które mogą wystąpić u ceramików to ołowica, pylica, krzemica. Ze

względu na trudne leczenie trzeba bezwzględnie zapobiegać ich powstaniu. Środki ochrony
zbiorowej przed zapyleniem obejmują systemy wentylacji mechanicznej ogólnej oraz
instalacje i urządzenia wentylacji mechanicznej miejscowej wyposażone w filtry powietrza.
W przypadku, gdy zastosowanie środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem nie
zapewnienia wymaganej czystości powietrza w pomieszczeniu pracy należy przeprowadzić
dobór środków ochrony indywidualnej.

Zagrożenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na układ nerwowy także na zdrowie fizyczne człowieka. Może on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego, któremu towarzyszy wiele reakcji obronnych, np. zmiany akcji serca, rytmu
oddychania, ciśnienia tętniczego krwi, temperatury ciała, itp. Innymi objawami związanymi
z nadmiernym hałasem są bóle i zawroty głowy, osłabienie, zwiększona pobudliwość
nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa również
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas można podzielić na:

−

hałas o poziomie poniżej 35 dB – nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale może być
denerwujący; hałas taki może przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia,
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB – wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy
człowieka; pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, może on obniżyć
zrozumiałość mowy oraz utrudniać zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB – trwający stale, może powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB – powoduje liczne uszkodzenia słuchu i różne
schorzenia, takie jak zaburzenia układu krążenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemożliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe uszkodzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie może spowodować poważne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas o poziomie powyżej 150 dB już po 5 minutach całkowicie paraliżuje działanie
organizmu, powoduje mdłości, zaburzenia równowagi, uniemożliwia wykonywanie
skoordynowanych ruchów kończyn, zmienia proporcje zawartości składników we krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
Aż 80% osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne choroby.
Należy w związku z tym pamiętać o używaniu środków ochrony słuchu, takich jak

nauszniki przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia
dopuszczalnych ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego na

poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały organizm. Wibracje i wstrząsy są bodźcami
fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem środowiska
powietrznego. Towarzyszący wibracji dźwięk powstaje wskutek przekazania części energii
drgających cząsteczek materiału poprzez powietrze do narządu słuchu człowieka. Energia
drgań, która przekazywana jest tkankom, wywołuje podrażnienie zakończeń nerwowych
odbierających odkształcenia mechaniczne.

Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową, na

skutek, których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy choroby
lokomocyjnej.

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wrażliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,
szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podrażnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do wypaczenia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością lub
wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest także upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
także rezonans narządów klatki piersiowej. Drgania tych narządów (w zakresie 1–4 Hz)
o dużej intensywności utrudniają także oddychanie oraz mogą spowodować ból w okolicy
serca. Wibracja niekorzystnie działa na wzrok, powoduje zwłaszcza pogorszenie jego
ostrości. Można to stwierdzić przy dwóch zakresach częstotliwości: przy 20–40 Hz oraz
60–90 Hz. Pogorszeniu ostrości towarzyszy również zwężenie pola widzenia i słabsze
rozróżnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
ponieważ ze względu na swobodne zawieszenie takich narządów jak żołądek, trzustka,
ś

ledziona czy wątroba, mogą one ulegać dużym przemieszczeniom. Podrażnienie narządu

równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból żołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego należy stosować produkty, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych należą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi lub z powodu złego stanu technicznego
urządzeń elektrycznych, a także wskutek nieostrożności, lekceważenia przepisów i złej
organizacji pracy. Porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało w
wyniku bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia
elektrycznego. Przepływ prądu przez tkanki organizmu wywołuje w nich niekorzystne
zmiany.

W razie porażenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki

porażenia zależą przede wszystkim od natężenia prądu elektrycznego. Wartość natężenia
prądu, zależna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohma. Mokra skóra stanowi
bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagrożenie panuje
w obiektach, w których znajduje się woda i wilgoć.

Duże znaczenie przy porażeniach prądem ma także jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego o tym samym natężeniu. Im dłuższe jest działanie prądu, tym poważniejsze
uszkodzenie może spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
Może powodować uszkodzenia narządów nie leżących bezpośrednio na drodze jego
przepływu. Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obrażeń
jest tzw. napięcie robocze, czyli napięcie, przy którym urządzenie normalnie pracuje.
Porażenie następuje wskutek bezpośredniego dotknięcia odsłoniętej części urządzenia
znajdującego się pod napięciem lub nadmiernego zbliżenia się do tej części.

Częstą przyczyną obrażeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące między dwoma punktami, nie należącymi do obwodu elektrycznego, z którymi
mogą się zetknąć równocześnie ręce lub ręka i stopa człowieka. Porażenie takim napięciem
może nastąpić na przykład wskutek kontaktu z uszkodzoną lub niewłaściwie połączoną
instalacją.

Dochodzi również (choć znacznie rzadziej) do porażeń przez napięcie zwane krokowym

przy wejściu człowieka na podłoże, w którym działają różne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuższy czas

wynosi około:

−

30 mA prądu zmiennego,

−

70 mA prądu stałego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Wypadki przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się:

−

nagłe zdarzenie,

−

wywołane przyczyną zewnętrzną,

−

które nastąpiło w związku z pracą.
Wszystkie wymienione wyżej elementy (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek

z pracą) muszą zaistnieć jednocześnie, aby zdarzenie, któremu uległ pracownik, mogło być
zakwalifikowane jako wypadek przy pracy. Brak choćby jednego z tych czynników
uniemożliwia uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy.

Do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy wystarczy ustalenie przynajmniej

jednej przyczyny zewnętrznej choćby działały równocześnie i inne.

Nagłość zdarzenia

Zdarzenie nagłe zachodzi wtedy, gdy nie trwa dłużej niż wynosi czas jednej zmiany

roboczej.

Związek z pracą, czyli:

−

podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełożonych,

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie
zakładu nawet bez polecenia,

−

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między
siedzibą zakładu pracy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.
Do wypadków poza pracą zalicza się wypadki w drodze do pracy i z pracy oraz pozostałe

wypadki poza pracą.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych

w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

−

w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

−

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

−

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Zgodnie z dotychczasową wykładnią przyjętą w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie

może być kwalifikowany jako wypadek przy pracy:

−

wypadek przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach i imprezach, choćby
odbywało się to w godzinach pracy i za zgodą przełożonych,

−

wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania w organizowanej
przez zakład pracy lub związek zawodowy imprezy rozrywkowo-wypoczynkowej,

−

samobójstwo pracownika w zakładzie,

−

wypadek, jakiemu uległ pracownik służby zdrowia wykonując zawód na swój rachunek,

−

wypadek, jaki zdarzył się pracownikowi w czasie przebywania w godzinach pracy poza
zakładem, w celu nabycia artykułów żywnościowych,

−

wypadek w wyniku bójki na tle osobistym.
Wypadki przy pracy dzielą się na następujące rodzaje:

−

wypadek śmiertelny – oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w miejscu
wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

−

wypadek ciężki – oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie
ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub uszkodzenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba
nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub
znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe poważne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała,

−

wypadek zbiorowy – oznacza wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia
uległy co najmniej dwie osoby.
W zakresie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, obowiązującymi

przepisami są:

−

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej,

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu
informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,

−

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru
protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy,

−

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie
statystycznej karty wypadku przy pracy.

Postępowanie powypadkowe

Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych bada zespół

powypadkowy, w którego skład wchodzą kierownik zakładowej służby bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadków innych niż określone wyżej ustala zespół

powypadkowy, w skład, którego wchodzą pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.

Jeżeli w zakładzie nie działa społeczna inspekcja pracy, w ustalaniu okoliczności

i przyczyn

wypadków

uczestniczy

przedstawiciel

pracowników

znający

przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zespół powypadkowy niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku obowiązany

jest do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, a w szczególności:

−

dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego urządzeń oraz zbadać warunki
wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na powstanie wypadku,

−

wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeśli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku , a w razie potrzeby opinii
innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,

−

zasięgnąć, w miarę potrzeby opinii lekarza lub specjalistów.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie

później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku zwany protokołem powypadkowym. Zespół powypadkowy,
po sporządzeniu protokołu jest obowiązany zapoznać poszkodowanego pracownika z jego
treścią przed jego zatwierdzeniem i pouczyć go o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do
ustaleń zawartych w protokole. Następnie po zapoznaniu się poszkodowanego z protokołem
podpisuje go.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca albo upoważniona przez niego osoba nie

później niż w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Protokoły powypadkowe wypadków śmiertelnych, ciężkich, zbiorowych sporządza się

przeważnie w 5 egzemplarzach, dla:

−

poszkodowanego (oryginał),

−

właściwego terenowego organu Państwowej Inspekcji Pracy,

−

organu założycielskiego lub jednostki sprawującej nadzór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

−

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (jeśli poszkodowany ubiega się o odszkodowanie),

−

pracodawcy sporządzającego dokumentację powypadkową (przechowuje go przez 10 lat
wraz z załącznikami).
Na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego pracodawca ma obowiązek

sporządzić statystyczną kartę wypadku.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania do ćwiczeń.

1.

W jaki sposób możemy sklasyfikować prace pod względem stopnia zagrożenia?

2.

Jakie są czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy?

3.

Jakie znaki ostrzegają przed niebezpieczeństwem chemicznym?

4.

Na czym polega ochrona przed czynnikami chemicznymi?

5.

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku zagrożenia hałasem?

6.

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku wibracji?

7.

Co to jest napięcie robocze, dotykowe, krokowe?

8.

Kiedy wypadek jest uznawany za wypadek przy pracy?

9.

Jakie czynności należy podjąć w przypadku zajścia wypadku przy pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź protokół powypadkowy po przeprowadzeniu dochodzenia w sprawie ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w zakładzie ceramicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy w zakładzie ceramicznym,

2)

wyszukać w Internecie wzory protokołów powypadkowych,

3)

sporządzić w edytorze tekstu protokół powypadkowy,

4)

zwrócić uwagę na estetykę i odpowiednio sformatować tekst,

5)

wydrukować protokół powypadkowy i zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ustawy i rozporządzenia dotyczące wypadków przy pracy,

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu i z edytorem tekstu,

–

papier A4 i drukarka.

Ćwiczenie 2

Wpisz do tabeli znaczenie poszczególnych znaków.

Tabela do ćwiczenia 2. Oznakowania czynników niebezpiecznych [5, s. 1097, 1099]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować znaczenie znaków, krótko opisać czego dotyczą,

2)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta pracy z tabelą,

−

komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umożliwiającym przeglądanie
plików PDF,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa w pracy technika technologii
ceramicznej?

2)

wskazać najważniejsze zagrożenia w zakładach ceramicznych?

3)

określić zagrożenia na stanowisku pracy technika technologii
ceramicznej?

4)

odszukać i przeanalizować akty prawne dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy technika technologii ceramicznej??

5)

określić negatywne skutki hałasu dla zdrowia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.

Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Zadania pierwszej pomocy:

–

utrzymanie podstawowych funkcji życiowych organizmu,

–

złagodzenie bólu,

–

utrzymanie właściwego stanu psychicznego poszkodowanego,

–

wezwanie pomocy.
W przypadku wystąpienia dużej ilości i różnorodności uszkodzeń ciała, kolejność

udzielania pierwszej pomocy będzie następująca:
1.

Wyeliminowanie czynnika uszkadzającego.

2.

Szybkie rozpoznanie obrażeń.

3.

Segregacja poszkodowanych.

4.

Ustalenie kolejności ratowania.

5.

Wykonanie właściwych czynności ratowniczych.

Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy wynika z art. 162 kodeksu karnego.

Art. 162. KK § 1.: „Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym

bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie
udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze
pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do
której jest konieczne poddanie się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których
możliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej”.

Pod żadnym pozorem nie można pozostawiać poszkodowanego bez opieki.
Organizacja miejsca wypadku obejmuje:

1.

Ocenę i analizę miejsca wypadku (co się wydarzyło i co może się wydarzyć).

2.

Zapewnienie bezpieczeństwa (ratownikom, poszkodowanym).

3.

Udzielenie pierwszej pomocy.
Meldunek o zdarzeniu powinien zawiera następujące informacje:

–

miejsce wypadku,

–

charakter zdarzenia,

–

liczba i stan poszkodowanych,

–

dane osoby wzywającej pomoc,

–

komu i jakiej pomocy udzielono.
Telefony alarmowe:

–

112 z telefonu komórkowego,

–

999 pogotowie ratunkowe,

–

997 policja,

–

998 straż pożarna.
Sytuacje wymagające natychmiastowego działania:

–

niedrożność dróg oddechowych,

–

utrata przytomności,

–

brak oddechu,

–

krwotok,

–

wstrząs pourazowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Sposoby transportowania poszkodowanych
1. Rodzaje transportu:

–

prowadzenie rannego,

–

przenoszenie,

–

przewożenie.

2. Na wybór rodzaju transportu mają wpływ:

–

rodzaj urazu,

–

ogólny stan chorego,

–

odległość,

–

liczba ratowników,

–

warunki atmosferyczne.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich położenia, jak również zmiany położenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Jeżeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krążenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zależności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obrażeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straż pożarną, pogotowie energetyczne lub gazowe, zespół ratownictwa
chemicznego. Czynności reanimacyjne należy kontynuować, aż do czasu przybycia wezwanej
pomocy.

Rys. 1. Algorytm postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności

1.

Udrożnij drogi oddechowe i oceń oddech.

Rys. 2. Udrożnienie dróg oddechowych [14]

2.

Wezwij pomoc.

3.

Gdy poszkodowany – chory nie reaguje i prawidłowo nie oddycha niezwłocznie podejmij
zabiegi resuscytacyjne:

–

poszkodowanego ułóż na plecach na twardej, równej powierzchni,

–

ułóż ręce centralnie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej, pamiętaj o prostych
łokciach,

–

klatkę piersiową uciskaj rytmicznie 30 razy z częstotliwością do 100/minut na
głębokość 4–5 cm w kierunku kręgosłupa.

Rys. 3. Uciskanie klatki piersiowej (masaż serca) [14]

4.

Oddechy ratownicze:

–

delikatnie odegnij głowę do tyłu i unieś brodę do góry,

–

nabierz powietrze, a następnie obejmij swoimi wargami usta poszkodowanego
i delikatnie wdmuchnij je do płuc ratowanego,

–

wykonaj w ten sposób dwa oddechy ratownicze,

–

po każdym wdechu pozwól by wtłoczone powietrze mogło opuścić płuca
ratowanego,

–

każdy oddech ratowniczy powinien trwać 1 sekundę, w trakcie wdechu powinno być
widać unoszenie się klatki piersiowej.

Rys. 4. Oddechy ratownicze [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

5.

Resuscytacja:

–

wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,

–

wykonaj dwa oddechy ratownicze,

–

odstęp między ostatnim uciskiem, a pierwszym wdechem powinien być jak
najkrótszy,

–

uciski i oddechy wykonuj naprzemiennie w stosunku 30:2, aż do momentu przybycia
pogotowia ratunkowego.

Rys. 5. Resuscytacja [14]

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć w pozycji

bezpiecznej (bocznej ustalonej).

Technika układania w pozycji (bocznej ustalonej)

1.

Ratujący klęka obok pacjenta.

2.

Kończynę dolną ratowanego znajdującą się bliżej zgiąć.

3.

Rękę ratowanego leżącą bliżej wsunąć pod jego pośladek.

4.

Drugie ramię pacjenta zgiąć i rękę położyć na brzuchu.

5.

Ostrożnie chwycić ratowanego za bark i biodro (np. za pasek od sukienki, spodni) po
stronie przeciwnej i odwrócić go na bok.

6.

Głowę pacjenta trzymać tak, aby przez cały czas trwania obracania była w osi ciała. Dłoń
„górnej” jego ręki ułożyć pod policzkiem dla ustalenia pozycji głowy.

7.

Przedramię „dolnej” ręki ostrożnie przeciągnąć pod tułowiem ku tyłowi i ułożyć
grzbietem na podłożu. Ręka za plecami pacjenta zabezpiecza go przed przewróceniem
wznak i „ustala” tym samym w położeniu bocznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 6. Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej) [16]

Porażenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpiecznika. Gdy to nie jest możliwe,
ratownik oddziela porażonego od obwodu elektrycznego przez odciągnięcie za odzież. Sam
izoluje się od podłoża przy pomocy suchej deski lub suchej tkaniny, względnie innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzież nie jest możliwe, dokonuje się oddzielenia
porażonego za pomocą suchej listwy drewnianej lub kija itp. Ratownik musi być zawsze
dokładnie izolowany. Nie wolno chwytać ratowanego przedmiotem przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu porażonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno. W przypadku utraty przytomności i przy zachowanym oddechu stosuje się tzw.
bezpieczne ułożenie na boku i przytrzymuje go, aby wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do opadnięcia języka i zatkania wejścia do krtani. W razie zatrzymania oddechu stosuje się
sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta–usta, za pomocą maski ustno-gardłowej, zgodnie
z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu resuscytacji. W razie zatrzymania akcji serca
należy wykonać natychmiast zewnętrzny masaż serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułożenie zapewniające
tzw. autotransfuzję krwi przez uniesienie kończyn ku górze, powodujące przemieszczenie
krwi w kierunku serca i mózgu. Równocześnie chroni się chorego przed utratą ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
również posługiwanie się do ewakuacji przygodnym transportem, który może wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. Jeżeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliżonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duże. Tymczasem należy wezwać
karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem porażenia ma się do
czynienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Oparzenia

W przypadkach oparzeń termicznych należy w pierwszej kolejności ugasić płonące

ubranie wszelkimi dostępnymi środkami (gaśnicą, płaszczem lub wodą). Miejsca oparzone
należy oziębić bieżącą, chłodną wodą, nakładając mokre kompresy lub umieszczając
poparzonego w wannie. Schłodzenie miejsca poparzenia przez 20 do 30 minut ogranicza
rozległość i głębokość oparzeń.

Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem

elektrycznym poszkodowany wymaga dodatkowej obserwacji kardiologicznej, nawet, gdy
rana nie wymaga pomocy lekarskiej. Przy oparzeniach kończyn należy koniecznie zdjąć
poszkodowanemu obrączki, pierścionki i bransoletki. Nie wolno zdejmować części ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą ranę zabezpiecza się – po jej
wcześniejszym oziębieniu – opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.

Pomoc lekarska jest niezbędna w przypadkach, gdy doszło do:

−−−−

oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,

−−−−

oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,

−−−−

zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,

−−−−

poparzenia powyżej 15% powierzchni ciała.

Zranienia

Jeżeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), należy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym (umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu
pogotowia.

Zranienia należy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, należy zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Choremu z ciężkimi urazami jamy brzusznej nie należy podawać napojów, a jedynie

zwilżyć wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu,
powinno się go okryć kocem lub płaszczem.

Zatrucia

Zagrożenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przeważnie

rozmaite substancje gazowe lub ciekłe, używane głównie do celów technologicznych albo
będące

produktem

ubocznym

reakcji

chemicznych

zachodzących

w

związku

z wykonywanymi pracami. Do zatruć dochodzi najczęściej przez:

−−−−

wdychanie oparów tych substancji,

−−−−

omyłkowe spożycie,

−−−−

kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im

bardziej są one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroźniejsze są benzyny
ekstrakcyjne używane jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (także
bezołowiowe), a w dalszej kolejności nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.

Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa porażenia centralnego

układu nerwowego, takie jak:

−−−−

bóle głowy,

−−−−

oszołomienie,

−−−−

drgawki,

−−−−

utrata przytomności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułożeniu poszkodowanego

w pomieszczeniu o nieskażonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej.
Właściwy ratunek może być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposażonych
placówkach służby zdrowia, ponieważ polega on na:

−−−−

płukaniu układu oddechowego,

−−−−

zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,

−−−−

terapii neutralizującej toksyny w organizmie.
Oprócz ostrych mogą występować zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją

długotrwałego narażenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim
stężeniu.

Charakterystycznymi ich objawami są:

−−−−

zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,

−−−−

kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,

−−−−

bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?

2.

Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?

3.

Jakie są objawy ostrego zatrucia?

4.

Co należy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?

5.

Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?

6.

W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?

7.

Jak należy postępować z ciałami obcymi w ranach?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe) wymienione poniżej fazy

ratowania poszkodowanego w przypadku omdlenia.

sprawdzanie czynności serca, zewnętrzny masaż serca, masaż wykonywany równocześnie

ze sztucznym oddychaniem, kontrola tętna, sztuczne oddychanie, przywracanie drożności
układu oddechowego
1.

2.

3.

4.

5.

6.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,

2)

przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,

3)

wpisać do tabeli fazy w odpowiedniej kolejności,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia. Przypnij kartki z objawami

w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich można przypiąć do więcej niż jednej rubryki.

Zatrucie

Zranienie

Oparzenie

martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych, ból głowy,
oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka, zaczerwienienie
błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie, duszności, zaburzenia
oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie kończyn

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,

2)

przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,

3)

przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,

4)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Połącz początek zdania z jego końcem, tak, aby stanowiły wskazówkę do postępowania

podczas określonego wypadku przy pracy.

Przy porażeniu prądem elektrycznym
należy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie należy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtężcowego.

Jeżeli doszło do poparzenia powyżej
15% powierzchni ciała należy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn należy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

Jeżeli doszło do utraty części ciała
należy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

W

przypadku

zabrudzenia

rany

kurzem, błotem lub ziemią, należy…

…ułożyć

poszkodowanego

wygodnie

w

pomieszczeniu

o

nieskażonym

powietrzu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Jeżeli

poszkodowany,

oczekując

na pomoc przebywa w chłodnym
miejscu, należy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu
na pomoc lekarską, należy…

…zatamować

upływ

krwi

opaską

uciskową, odciętą część zabezpieczyć w
worku foliowym lub suchym opatrunku do
czasu przyjazdu pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,

2)

przeanalizować je decydując, które z nich należy połączyć,

3)

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

karta pracy z częściami zdań,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować objawy zatrucia?

2)

scharakteryzować sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku
zranienia?

3)

określić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?

4)

zabezpieczyć prawidłowo miejsce wypadku?

5)

wyjaśnić, w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?

6)

udzielić pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym o niskim
napięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4.4.

Zagrożenia dla środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest ustawa

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.

Podstawowym aktem prawnym regulującym gospodarkę odpadami jest ustawa z dnia 27

kwietnia 2001 r. o odpadach

.

Przez ochronę środowiska – rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań,

umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega
w szczególności na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Odpady są to uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie,

w którym powstały, szkodliwe lub uciążliwe dla środowiska przyrodniczego.

Klasyfikacja odpadów ze względu na szkodliwość dla środowiska:

−

niebezpieczne – do odpadów niebezpiecznych (objętych listą Ministra Środowiska
załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. Dz. U
nr 112 poz. 1206) zalicza się te, które wprowadzone do środowiska nawet w małych
ilościach natychmiast powodują jego trwałą degradację; zawierają najczęściej składniki
toksyczne, radioaktywne, palne, wybuchowe lub biologicznie czynne,

−

szkodliwe – wprowadzone do środowiska dopiero w większych ilościach i w wyniku
długotrwałego oddziaływania powodują jego degradację,

−

uciążliwe – nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, jednak
niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska, np. zniekształcają krajobraz.
Wytwarzający odpady powinien:

–

posiadać zezwolenie na wytwarzanie odpadów i usuwanie odpadów niebezpiecznych,

–

posiadać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której
powstają odpady niebezpieczne i inne niż niebezpieczne,

–

prowadzić ilościową i jakościową ewidencję odpadów zgodnie z przyjętą klasyfikacją
odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych. Celem prowadzenia ewidencji odpadów
jest zapewnienie kontroli nad wytwarzanymi odpadami oraz nad ich obrotem od miejsca
powstania do miejsca wykorzystania lub unieszkodliwienia,

–

wnosić opłaty za składowanie odpadów.
W odniesieniu do odpadów komunalnych obowiązki te ciążą na gminach i właścicielach

nieruchomości.

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie

zakładu przemysłowego i niepożądane w miejscu ich powstawania. Są szkodliwe lub
uciążliwe dla środowiska. Zalicza się do nich oleje, opakowania, żużel i popiół, odpady
mineralne, odpady metaliczne.

Postępowanie z odpadami

Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów,

jak również nadzór nad wyżej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.

Utylizacja – wykorzystanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość użytkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciążliwości odpadów dla środowiska

przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych

elementów:
–

gromadzenie (w miejscu powstawania),

–

usuwanie,

–

unieszkodliwiane.

Zagrożenia dla środowiska ze strony zakładów ceramicznych

Zakłady ceramiczne wytwarzają niewielką ilość odpadów niebezpiecznych dla

ś

rodowiska. Główne źródła powstawania zanieczyszczeń:

–

oddział wypalania, w którym spaliny z pieców i pyły zanieczyszczają powietrze,

–

kotłownie, gdzie spaliny i pyły zanieczyszczają powietrze, a powstający przy eksploatacji
kotłowni opalanych węglem, popiół i żużel, składowany przy kotłowni, powoduje także
emisję niezorganizowaną zanieczyszczeń do powietrza,

–

oddział przygotowania masy, w którym znajdują się instalacje odpylające w miejscach,
gdzie następuje pylenie przy obróbce maszynami, oddział (stanowisko) mielenia złomu
z wypalonych wyrobów, oddział mielenia węgla dla pieców opalanych węglem.
Mało istotne źródła powstawania zanieczyszczeń:

–

magazyn surowców, gdzie następuje niezorganizowana emisja do powietrza pyłów
z surowców podstawowych i komponentów,

–

oddział rozładunku wyrobów i place składowe, gdzie następuje emisja pyłów, a przy
opalaniu pieców paliwem stałym – także popiołów, mimo że niekiedy popioły z wózka
z wypalonymi wyrobami są odciągane przez specjalne kabiny odciągające,

–

wody opadowe są czasem zanieczyszczone olejami ze środków transportu zewnętrznego
i muszą być oczyszczone.
Nieistotne źródła powstawania zanieczyszczeń:

−

warsztaty mechaniczne, gdzie powstają niewielkie ilości różnych zanieczyszczeń, w tym
nieznaczne ilości odpadów niebezpiecznych,

−

oddział suszenia, gdzie powstaje złom z suszonych półfabrykatów (używany ponownie
do produkcji) oraz niewielkie ilości zanieczyszczeń w wilgotnym powietrzu wydalanym
z suszarni w czasie suszenia,

−

oddział formowania, w którym powstają niewielkie ilości odpadów plastycznych
używanych ponownie do produkcji.

Zanieczyszczenia emitowane do powietrza

Największym źródłem zanieczyszczeń emitowanych do powietrza są piece do wypalania

wyrobów, a zwłaszcza piece opalane węglem. Drugim źródłem zanieczyszczeń emitowanych
do powietrza są kotłownie, przede wszystkim opalane węglem. Kotłownie dostarczają ciepło
do suszenia półfabrykatów, a ilość ciepła potrzebna do wysuszenia półfabrykatów jest
w przybliżeniu równa ilości ciepła koniecznego do wypalenia wyrobów.

Głównymi składnikami zanieczyszczeń są:

–

pyły,

–

tlenek węgla,

–

dwutlenek węgla,

–

dwutlenek siarki,

–

dwutlenek azotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

W celu zapewnienia w instalacjach ceramiki odpowiedniej ochrony powietrza

dokonywane są analizy spalin dla podjęcia działań ograniczających ilość szkodliwych
składników. W niektórych przypadkach stosuje się odsiarczanie spalin z pieca tunelowego.
W celu ograniczania zanieczyszczenia powietrza – aby zmniejszyć emisję stosuje się
obudowywanie magazynów surowców oraz w miarę możliwości składowanie surowców
pylących w zbiornikach zamkniętych i podawanie ich do produkcji za pomocą obudowanych
przenośników ślimakowych. Stosuje się do opalania gatunkowo lepsze paliwa o większej
wartości opałowej i mniejszej zawartości zanieczyszczeń. Kolejnym działaniem jest
obudowywanie maszyn szczególnie pylących. Stosowane są instalacje odpylające, na ogół
z filtrami workowymi i filtrami wodnymi oraz cyklonami. Wysokość kominów, pieców
tunelowych oraz wyrzutników spalin w kotłowniach jest taka, aby zapewnić odpowiedni
zasięg opadania zanieczyszczeń, a przez to małe stężenie na metr kwadratowy.

Gospodarka wodna i ściekowa

Wprowadzenie do środowiska ścieków bytowych jak i nielicznych powstających

w oddziale formowania czy w kotłowni lub w warsztacie ścieków przemysłowych ma miejsce
w niewielkich ilościach.

Ś

cieki są oczyszczane we własnych oczyszczalniach, powstają przy tym odpady

w postaci osadów, które przeważnie są wywożone na składowiska komunalne lub
przekazywane upoważnionym do tego odbiorcom.

Zanieczyszczenia odpadami:

–

do odpadów niebezpiecznych należą oleje, akumulatory i świetlówki oraz taśmy
przenośnikowe, paski klinowe i opony samochodowe; dla odpadów tych są określone
ilości i sposób zagospodarowania oraz są ustalone miejsca selektywnego składowania
odpadów,

–

inne niż niebezpieczne są odpady ceramiczne oraz żużel i popiół, opakowania drewniane,
papierowe, tekturowe i foliowe oraz złom metali.
Dla zmniejszenia emisji do środowiska odpadów powstających w procesie produkcyjnym

wykorzystuje się je ponownie do produkcji. Dotyczy to odpadów z osadników w oddziale
formowania, złomu wysuszonych półfabrykatów i złomu wypalanych wyrobów oraz żużla
z kotłowni.

Emisja hałasu

Hałas emitowany do środowiska poza zakładem produkcyjnym w zakładach

ceramicznych z zasady nie występuje w natężeniu przekraczającym wielkości dozwolonych
w pozwoleniach władz administracyjnych. Wielkość emisji jest kontrolowana przez inspekcję
ochrony środowiska. Największym źródłem powstawania hałasu w wewnętrznych oddziałach
produkcyjnych są wentylatory w suszarniach sztucznych, w piecach tunelowych
i w kotłowniach oraz w instalacjach odpylających w oddziale przygotowania masy, mielenia
węgla i mielenia złomu z wypalonych wyrobów.

Dla zmniejszenia emisji hałasu – wentylatory, zarówno niezbędne w procesie

technologicznym w oddziale suszenia, wypalania wyrobów i kotłowni, jak i zainstalowane
przy instalacjach odpylających są montowane w specjalnym wykonaniu oraz przy
zastosowaniu amortyzatorów tłumiących ich drgania i ograniczających hałas. W niektórych
przypadkach dla ograniczenia emisji hałasu stosuje się zabudowę specjalnych ekranów
osłaniających urządzenia, będące źródłem hałasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co rozumiemy przez ochronę środowiska?

2.

Co to są odpady i jak je klasyfikujemy?

3.

Z jakich głównych elementów składa się gospodarowanie odpadami?

4.

Jakie zagrożenia dla środowiska stanowi zakład ceramiczny?

5.

Jakie działania są podejmowane w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń?

6.

Jakie działania są podejmowane w celu zmniejszenia hałasu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję gospodarki odpadami dla wybranego wydziału zakładu ceramicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach wydziału,

2)

wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji
odpadów,

3)

pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,

4)

opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,

5)

scharakteryzować opracowaną instrukcję.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

sklasyfikować odpady?

2)

podać

przykłady

zanieczyszczeń

emitowanych

przez

zakłady

ceramiczne?

3)

określić kierunki ochrony środowiska w zakładach ceramicznych?

4)

opracować

instrukcję

postępowania

z

odpadami

korzystając

z odpowiednich aktów prawnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5.

Ochrona przeciwpożarowa

4.5.1. Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi poważne zagrożenie dla
ludzkiego zdrowia i życia.

Najważniejsze przyczyny powstawania pożarów w zakładach pracy:

−

samozapalenie się węgla, składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

i

zabezpieczenie

materiałów

łatwo

palnych

i wybuchowych,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.
Każdy, kto dostrzeże najmniejszy nawet pożar powinien niezwłocznie:

−

uruchomić sygnalizację alarmową i ostrzec zagrożonych ludzi,

−

zastosować osobiście lub łącznie z innymi pracownikami wszelkie środki mające na celu
gaszenie pożaru,

−

zawiadomić o pożarze kierownictwo.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagrożonych pożarem

Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagrożonych pożarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Sposoby walki z pożarami

Znane są dwa sposoby walki z pożarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy już z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania pożaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−

plan i wymiary budynku powinny umożliwiać szybką ewakuację ludzi w razie pożaru,

−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliżu miejsc, w których pożar jest prawdopodobny oraz w pobliżu
wyjść,

−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umożliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu pożaru,

−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umożliwiać straży
pożarnej dojazd i gaszenie pożaru.
W zakładach przemysłowych o dużym zagrożeniu pożarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Typy pożarów

A

−

spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny, itp.),

B

−

ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne, itp.),

C

−

płoną gazy palne (acetylen, metan, propan–butan, wodór, gaz koksowniczy lub
ziemny),

D

−

zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

Pożary typu A można gasić wodą lub pianą tworzoną przez zmieszanie wody

z substancją pianotwórczą, ponieważ środki te nie dopuszczają tlenu do pokrytych nimi
przedmiotów i obniżają temperaturę palącego się materiału. Wyjątkiem są sytuacje, gdy
ogniem objęte są urządzenia elektryczne pod napięciem lub palące się materiały wchodzą
z wodą w reakcje chemiczne, którym towarzyszy wydzielanie się wodoru lub tlenu
podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak również przy gaszeniu pożarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięższy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego pożarem pomieszczenia poczynając od dolnych jego partii, co prowadzi w efekcie
do obniżenia stężenia tlenu w powietrzu. W przeciwieństwie do wody i piany – dwutlenek
węgla nie przewodzi elektryczności. Izoluje też przed dostępem tlenu palące się substancje
płynne, podczas gdy woda i piana powodują wypieranie lżejszych od wody palących się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu pożarów typu C należy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa

gazowego. Jeżeli jest to niemożliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym strażom pożarnym.

Pożary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się

przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na każdej dopuszczonej do użytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie pożaru, przy którym gaśnica może być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

Rodzaje sprzętu przeciwpożarowego

Podręczny sprzęt gaśniczy jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie służący do

zwalczania pożarów w początkowej fazie (w tzw. zarodku).

Do podręcznego sprzętu gaśniczego należy:

−

hydronetka – plastykowy pojemnik zaopatrzony w ręczną pompkę ssąco-tłoczącą i wąż
z dyszą rozpylającą strumień wody lub piany ze zbiornika o pojemności około 10 litrów.
Służy do gaszenia niewielkich źródeł ognia. Specjalne zakończenie dyszy, tzw.
prądownica pozwala na regulowanie strumienia,

−

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej. Służy do gaszenia niewielkich źródeł
ognia, małych urządzeń i płonącej odzieży,

−

tłumica – płaska miotła wiklinowa lub blaszana, osadzona na długim trzonku, obszyta
filcem. W czasie akcji gaśniczej zanurza się ją w wodzie i mokrą uderza w zarzewie
ognia. Używana do gaszenia np. ściółki leśnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

−

szafka hydrantowa – hydrant wewnętrzny, zawór zainstalowany na specjalnej sieci
wodociągowej, obudowany metalową szafka,

−

agregat gaśniczy – gaśnica o zwiększonych rozmiarach, często o pojemności
kilkudziesięciu litrów. Zwykle wyposażona w koła ułatwiające przemieszczanie.

Gaśnice

Gaśnice proszkowe

−−−−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

2

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−−−−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposażonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 7. Gaśnice proszkowe [15]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy do pożarów typu BC lub ABC oraz różne

wersje pojemności zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Działanie
gaszące polega na odcięciu dopływu powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia wszelkich
pożarów.

Gaśnice śniegowe

Rys. 8. Gaśnice śniegowe [15]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC oraz pożarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

na

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających dwutlenek węgla CO

2

. Śnieg chłodzi płonący

przedmiot, a dwutlenek węgla zamyka dostęp powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia
wszelkich pożarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Gaśnice i agregaty pianowe

Rys. 9.

Gaśnice i agregaty pianowe [15]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy AB. Gęsta piana nie dopuszcza powietrza do

ognia, a zawarta w niej woda chłodzi płonący przedmiot. Nadają się do gaszenia cieczy
palnych, nie nadają się do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Oprócz małych gaśnic przenośnych w kopalniach stosowane są również agregaty

gaśnicze.

Agregaty gaśnicze

Rys. 10. Agregaty gaśnicze [15]

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy BC lub ABC (w zależności od stosowanego

proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach
ratowniczych straży pożarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk,
w rafineriach oraz innych dużych zakładach przemysłowych.

Samoczynne urządzenia gaśnicze

Rys. 11. Samoczynne urządzenia gaśnicze [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Przeznaczone do gaszenia pożarów grupy ABC. Zalecane do stosowania

w pomieszczeniach zamkniętych, takich jak: magazyny farb, olejów, materiałów
łatwopalnych, rozdzielnie elektryczne itp., w których nie przewiduje się stałej obsługi. SUG
(samoczynne urządzenia gaśnicze) są wyposażone w samoczynny zawór ampułkowy, który
może być uruchamiany impulsem elektrycznym przesyłanym z automatycznej centrali
alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?

2.

Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed pożarem była skuteczna?

3.

Jakie rozróżniamy typy pożarów?

4.

Do jakich typów pożarów używane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?

5.

Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,

2)

zidentyfikować rodzaj pożaru,

3)

dobrać możliwe do zastosowania środki gaśnicze,

4)

scharakteryzować środki gaśnicze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu pożaru,

2)

określić sposób użycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,

3)

scharakteryzować najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1)

określić główne przyczyny pożarów ?

2)

scharakteryzować rodzaje środków gaśniczych?

3)

sklasyfikować typy pożarów?

4)

wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową, pianową?

5)

dobrać sprzęt gaśniczy do określonego typu pożaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska oraz prawa pracy. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową
odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 16–20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę to
a)

pracodawca.

b)

pracownik.

c)

przedsiębiorca.

d)

kooperant.

2.

Zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy jest
a)

obowiązkiem pracodawcy.

b)

prawem pracodawcy.

c)

obowiązkiem pracownika.

d)

prawem pracownika.

3.

Stosowanie nauszników i wkładek przeciwhałasowych jest konieczne, jeżeli hałas na
stanowisku pracy przekracza
a)

55 dB.

b)

65 dB.

c)

75 dB.

d)

85 dB.

4.

Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest
a)

zaburzenie akcji serca.

b)

zmiana rytmu oddychania.

c)

łamliwość kości.

d)

zaburzenie wzroku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

5.

Do ochrony przeciwwibracyjnej nie stosuje się
a)

kurtek przeciwwibracyjnych.

b)

rękawic przeciwwibracyjnych.

c)

pasów przeciwwibracyjnych.

d)

obuwia przeciwwibracyjnego.

6.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu zmiennego płynącego przez
dłuższy czas wynosi około
a)

30 mA.

b)

50 mA.

c)

70 mA.

d)

90 mA.

7.

Osobę nieprzytomną z zachowanym krążeniem i oddychaniem należy ułożyć
a)

na plecach z nogami podniesionymi do góry.

b)

na plecach podkładając koc pod głowę.

c)

w pozycji bocznej ustalonej.

d)

na boku.

8.

Pożar, w którym spaleniu ulegają papier, drewno i paliwa stałe to pożar typu
a)

A.

b)

B.

c)

C.

d)

D.

9.

Odpady, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach natychmiast
powodują jego trwałą degradację są klasyfikowane jako
a)

szkodliwe.

b)

uciążliwe.

c)

zagrażające.

d)

niebezpieczne.

10.

Znak

ostrzega przed

a)

skażeniem biologicznym.

b)

substancjami i preparatami szkodliwymi lub drażniącymi.

c)

substancjami i preparatami toksycznymi.

d)

materiałem radioaktywnym lub promieniowaniem jonizującym.

11.

Znak

oznacza

a)

skrzyżowanie na drodze ewakuacyjnej.

b)

umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.

c)

umiejscowienie planu ewakuacji.

d)

miejsce, w którym może pojawić się zagrożenie dla zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

12.

W przypadku pożaru należy zawiadomić straż pożarną dzwoniąc po numer
a)

997 lub 112 (z telefonu komórkowego).

b)

998 lub 112 (z telefonu komórkowego).

c)

999 lub 113 (z telefonu komórkowego).

d)

998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

13.

Na stanowisku pracy, w którym występuje zagrożenie pyłami szkodliwymi dla zdrowia
wolno zatrudnić pracownika, który
a)

ukończył 18 lat.

b)

ukończył 21 lat.

c)

waży co najmniej 90 kg.

d)

waży mniej niż 90 kg.

14.

Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo, do co najmniej
a)

35 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

b)

1 dnia nieprzerwanego odpoczynku.

c)

2 dni nieprzerwanego odpoczynku.

d)

48 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

15.

Wibracje powodują silne podrażnienie błędnika przy częstotliwościach rzędu
a)

2 Hz.

b)

20 Hz.

c)

200 Hz.

d)

2 kHz.

16.

Do czynników fizycznych niebezpiecznych i szkodliwych w środowisku pracy nie należy
a)

prąd elektryczny o napięciu do 1 kV lub powyżej 1 kV.

b)

elektryczność statyczna.

c)

hałas i wibracje.

d)

ciecz żrąca.

17.

Młodociany może być zatrudniony w godzinach
a)

od 7

00

do 16

00

.

b)

od 5

00

do 12

00

.

c)

od 17

00

do 23

00

.

d)

od 7

00

do 14

00

.

18.

Działania podejmowane w celu ochrony przed narażeniem na nadmierne stężenie
czynników chemicznych polegają miedzy innymi na
a)

skróceniu czasu oddziaływania tych czynników przez wprowadzenie rotacji
pracowników.

b)

stosowaniu tylko środków ochrony osobistej.

c)

stosowaniu odpowiednich systemów zabezpieczeń.

d)

stosowaniu środków ochrony zbiorowej.

19.

W przypadku porażenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności
a)

uwolnić człowieka porażonego spod napięcia.

b)

rozpoznać stan zagrożenia porażonego.

c)

skontrolować oddech.

d)

zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

20.

W przypadku, gdy w sytuacji zagrożenia powstrzymanie się od wykonywania pracy nie
usuwa bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracownika
a)

pracownik powinien podjąć działania w celu usunięcia zagrożenia i pozostać na
stanowisku do czasu przybycia pomocy.

b)

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

c)

pracownik nie ma prawa oddalić się z miejsca pracy do czasu przybycia
przełożonego.

d)

pracownik ma prawo oddalić się jak najprędzej z miejsca zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

6. LITERATURA

1.

Dyżakowska O. (red.): Bezpieczeństwo i higiena pracy. Poradnik dla pracodawcy.

Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy 2004

2.

Fijałkowski T.: Kodeks pracy. Wyd. Codex, Warszawa 2007

3.

Flis B., Wyszyńska A.: Zarys technologii ceramiki. WSiP, Warszawa 1974

4.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

5.

Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. Centralny Instytut

Ochrony Pracy, Warszawa 1997

6.

Mac. S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1996

7.

Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

8.

Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001

9.

Kodeks Pracy

10.

PN–92/N–01256/02 Zasady bezpieczeństwa

11.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska

(Dz. U. 94.49.196)

12.

Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628)

13.

Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm.)

14.

www.automobilklub.chelm.pl

15.

www.mar–poz.waw.pl

16.

www.motocykle.slask.pl/inne/pierwsza–pomoc