Technik_technologii_ceramicznej_311[30].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. ZagroŜenia na stanowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. ZagroŜenia dla środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona przeciwpoŜarowa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu bezpieczeństwa

i higieny pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpoŜarowej,
ochrony środowiska, prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

–

zestaw zadań przydatny do sprawdzenia, czy juŜ opanowałeś podane treści,

–

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, Ŝe nabyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały opisane zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa i higieny

pracy, pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy, ochrony przeciwpoŜarowej, ochrony
ś

rodowiska, prawa pracy oraz organizacji stanowiska pracy.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające moŜesz zapoznać się:

−−−−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−−−−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
równieŜ, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to takŜe powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel moŜe posłuŜyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5 tego poradnika zamieszczono przykładowy test, zawiera on:

−

instrukcję, w której przedstawiono tok postępowania podczas przeprowadzania
sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której naleŜy zakreślić poprawne rozwiązania
poszczególnych zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

stosować jednostki układu SI,

−

analizować akty prawne,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

dostrzegać i opisywać związki między naturalnymi składnikami środowiska, człowiekiem
i jego działalnością,

−

oceniać własne moŜliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika związane z bezpieczeństwem
i higieną pracy,

−

zinterpretować akty prawne związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

−

skorzystać z Kodeksu Pracy i rozporządzeń dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony środowiska,

−

określić prace zabronione młodocianym,

−

określić dopuszczalne normy dotyczące hałasu, oświetlenia na stanowisku pracy,

−

scharakteryzować zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
w zakładzie przemysłu ceramicznego,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

dobrać odzieŜ roboczą i sprzęt ochrony indywidualnej do rodzaju wykonywanej pracy,

−

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadku przy pracy,

−

zastosować przepisy ochrony przeciwpoŜarowej i prowadzenia akcji gaśniczej,

−

zastosować sprzęt i środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony przeciwpoŜarowej,

−

powiadomić właściwe słuŜby o zaistniałym poŜarze i wypadku przy pracy,

−

scharakteryzować zasady ochrony środowiska w zakładzie ceramicznym,

−

przewidzieć i zapobiec zagroŜeniom dla zdrowia i Ŝycia, które mogą wystąpić podczas
wykonywania czynności zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy, organizacja stanowiska pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóŜ,
a takŜe działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.

Przedsiębiorcą jest kaŜda osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna

niebędąca  osobą  prawną,  której  przyznana  jest  zdolność  prawna,  wykonująca  we  własnym
imieniu  działalność  gospodarczą.  Podejmowanie,  wykonywanie  i  zakończenie  działalności
gospodarczej  jest  wolne  dla  kaŜdego  na  równych  prawach,  z  zachowaniem  warunków
określonych przepisami prawa, dotyczących m.in. ochrony przed zagroŜeniem Ŝycia, zdrowia
ludzkiego.

Pracodawcą jest jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna, jeŜeli zatrudnia

pracowników.

Pracownikiem natomiast jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę,

powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia  tej  działalności,  zawiadomić  na  piśmie  właściwego  inspektora  pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej
działalności.  Pracodawca  ma  równieŜ  obowiązek  powiadomienia  inspektora  pracy
i państwowego  inspektora  sanitarnego  o  zmianie  miejsca,  rodzaju  i  zakresu  prowadzonej
działalności,  zwłaszcza,  gdy  nastąpiły  zmiany  technologii  lub  profilu  produkcji  mogące
powodować zwiększenie zagroŜenia dla zdrowia pracowników.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z Kodeksem pracy (art. 94) podstawowe obowiązki pracodawcy to:

−−−−

zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi
uprawnieniami,

−−−−

organizować pracę w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak równieŜ
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej
wydajności  i  naleŜytej  jakości  pracy,  w  szczególności  organizować  pracę  w  sposób
zapewniający  zmniejszenie  uciąŜliwości  pracy,  zwłaszcza  pracy  monotonnej  i  pracy
w ustalonym  z  góry  tempie  oraz  przeciwdziałać  dyskryminacji  w  zatrudnieniu,
w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość,
przekonania  polityczne,  przynaleŜność  związkową,  pochodzenie  etniczne,  wyznanie,
orientację  seksualną,  a  takŜe  ze  względu  na  zatrudnienie  na  czas  określony  lub  nie
określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy,

−−−−

zapewniać bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz prowadzić systematyczne
szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−−−−

terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie,

−−−−

ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych,

−−−−

stwarzać pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej
kształcenie zawodowe lub szkoły wyŜszej warunki sprzyjające przystosowaniu się do
naleŜytego wykonywania pracy,

−−−−

zaspokajać, w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−−−−

stosować  obiektywne  i  sprawiedliwe  kryteria  oceny  pracowników  oraz  wyników  ich
pracy,  prowadzić  dokumentację  w  sprawach  związanych  ze  stosunkiem  pracy  oraz  akta
osobowe  pracowników,  przechowywać  dokumentację  w  sprawach  związanych  ze
stosunkiem  pracy  oraz  akta  osobowe  pracowników  w  warunkach  niegroŜących
uszkodzeniem lub zniszczeniem,

−−−−

wpływać na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego.

Obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Znowelizowany Kodeks pracy uściślił zakresy obowiązków i uprawnień pracodawców

i pracowników. Zgodnie z nimi pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Ponadto pracodawca obowiązany jest chronić zdrowie
i Ŝycie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,
a w szczególności:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Do obowiązków pracodawców, w przypadku, gdy w tym samym miejscu wykonują pracę

pracownicy zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, naleŜy takŜe:

−

współpracowanie z sobą,

−

wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalenie zasad współdziałania uwzględniających sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.
Ponadto pracodawca:

−

ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, oraz stosuje
niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,

−

informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąŜe się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagroŜeniami,
a takŜe zapewnia:

−

organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed
zagroŜeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia
i uciąŜliwości,

−

likwidację zagroŜeń dla zdrowia i Ŝycia pracowników głównie przez stosowanie
technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących tych zagroŜeń, jeŜeli ze
względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagroŜeń nie jest moŜliwa, naleŜy stosować
odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony
zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagroŜeń na zdrowie i bezpieczeństwo
pracowników,

−

rodki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagroŜeń; w sytuacji

gdy  ograniczenie  zagroŜeń  w  wyniku  zastosowania  rozwiązań  organizacyjnych
i technicznych  nie  jest  wystarczające,  pracodawca  powinien  zapewnić  pracownikom
informacje  o  istniejących  zagroŜeniach,  przed  którymi  chronić  ich  będą  środki  ochrony
indywidualnej oraz informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania,

−

systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń
technicznych oraz ustala sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

−

nagradzania i wyróŜniania pracowników,

−

stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzeganie przez pracownika
ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
przepisów przeciwpoŜarowych,

−

stosowania kary pienięŜnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie
nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika (Kodeks pracy art. 100)

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełoŜonych, które dotyczą pracy, jeŜeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę.

Pracownik jest obowiązany w szczególności:

–

przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,

–

przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

–

przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a takŜe przepisów
przeciwpoŜarowych,

–

dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje,
których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

–

przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,

–

przestrzegać w zakładzie pracy zasad współŜycia społecznego.

Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowym obowiązkiem kaŜdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest zobowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

brać udział w szkoleniu i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej,

−

uŜywać przydzielone środki ochrony indywidualnej oraz odzieŜ i obuwie robocze,
zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne
osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
KaŜdy pracownik zobowiązany jest do przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, są one zawarte w Kodeksie pracy oraz innych aktach wykonawczych.

Pracownik, który naruszył zasady bezpieczeństwa i higieny moŜe zostać ukarany naganą,

upomnieniem, grzywną lub karą finansową. Ponadto, gdy łamiąc zasadę wyrządził

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracodawcy szkodę, ponosi za to odpowiedzialność materialną, a w przypadku, gdy złamanie
zasady  nosiło  znamiona  wykroczenia  lub  przestępstwa,  równieŜ  odpowiedzialność  karną.
Dotkliwa  dla  pracownika  będzie  równieŜ  sytuacja,  gdy  na  skutek  nieprzestrzegania  zasad
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  uległ  on  wypadkowi.  Jeśli  zostanie  mu  udowodnione,  Ŝe
wypadek  zdarzył  się  z  jego  winy,  traci  prawo  do  świadczeń  z  tego  tytułu.  Stanowi  o  tym
art. 211  Kodeksu  Pracy  oraz  art.  21  ust.  1  Ustawy  o  ubezpieczeniu  społecznym  z  tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm.).

Uprawnienia pracownika

Pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełoŜonego, w razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia
pracownika albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym
osobom.

Pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagroŜenia, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełoŜonego, jeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa
bezpośredniego zagroŜenia dla zdrowia lub Ŝycia pracownika.

Praca młodocianych

Zgodnie z Kodeksem Pracy młodociany to osoba, która ukończyła16 lat, a nie przekracza

18 lat, zatrudnianie osoby, która nie ukończyła16 lat jest zabronione.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, Ŝe praca danego rodzaju nie zagraŜa ich
zdrowiu,

−

ukończyli co najmniej gimnazjum.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych moŜe być zatrudniony tylko

w celu przygotowania zawodowego lub odbycia praktyki zawodowej.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc

niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy. Pracodawca jest
zobowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych:

Młodociany podlega wstępnym badaniom lekarskim przed dopuszczeniem do pracy oraz
okresowym i kontrolnym w czasie zatrudnienia.

JeŜeli lekarz orzeknie, Ŝe dana praca zagraŜa zdrowiu młodocianego, pracodawca jest
obowiązany zmienić rodzaj pracy, a gdy nie ma takiej moŜliwości, niezwłocznie
rozwiązać umowę o pracę i wypłacić odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia.

Pracodawca jest obowiązany przekazać informację o ryzyku zawodowym, które wiąŜą się
z pracą wykonywaną przez młodocianego, oraz zasadach ochrony przed zagroŜeniami
równieŜ przedstawicielowi ustawowemu młodocianego.

Czas pracy pracownika młodocianego w wieku do 16 lat nie moŜe przekroczyć 6 godz.
na dobę.

Czas pracy młodocianego w wieku powyŜej 16 lat nie moŜe przekroczyć 8 godzin na
dobę.

Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym
z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona
w godzinach pracy.

JeŜeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuŜszy niŜ 4,5 godziny,
pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 45
minut, wliczaną do czasu pracy.

Młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22

a 6

10.

Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nie mniej niŜ 14
godzin.

11.

Młodocianemu przysługuje w kaŜdym tygodniu prawo, do co najmniej 48 godzin nie
przerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

12.

Nie wolno zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala
w drodze rozporządzenia Rada Ministrów.

13.

Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, moŜe zezwolić na zatrudnianie młodocianych
w  wieku  powyŜej  16  lat  przy  niektórych  rodzajach  prac  wzbronionych,  jeŜeli  jest  to
potrzebne  do  odbycia  przygotowania  zawodowego,  określając  jednocześnie  warunki
zapewniające  szczególną  ochronę  zdrowia  młodocianych  zatrudnionych  przy  tych
pracach.

Załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac

(Dz. U. z dnia 14 września 2004 r.) zawiera wykaz prac wzbronionych młodocianym.

Wymieniono tu prace zabronione młodocianym z podziałem na następujące grupy:
I.

Prace  związane  z  nadmiernym  wysiłkiem  fizycznym,  wymuszoną  pozycją  ciała  oraz
zagraŜające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu:
1.  Prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym.
2.  Prace wymagające stale wymuszonej i niewygodnej pozycji ciała.
3.  Prace zagraŜające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu.

II. Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, fizycznych

i biologicznych:
1.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie pyłów.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników fizycznych.

Prace w naraŜeniu na szkodliwe działanie czynników biologicznych.

III. Prace stwarzające zagroŜenia wypadkowe.

Wymieniono tu m. in. prace pod ziemią, obsługę niektórych maszyn, stosowanie środków

wybuchowych, zagraŜające poraŜeniem prądem elektrycznym.

Organizacja miejsca pracy

Stanowisko pracy powinno być zorganizowane zgodnie z zasadami ergonomii.
Ergonomia określana jest jako nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn,

rodowiska i warunków pracy do anatomicznych i psychofizycznych cech człowieka,

zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne wykonywanie przez niego pracy, przy
stosunkowo niskim koszcie biologicznym.

W niektórych definicjach ergonomię określa się jako wiedzę charakteryzującą

moŜliwości człowieka, potrzebną, do prawidłowego projektowania narzędzi, maszyn,
systemów pracy i środowiska, zapewniającego bezpieczną i efektywną pracę.

Ergonomiczna optymalizacja warunków pracy jest stosowana we wszystkich gałęziach

przemysłu, handlu, komunikacji, w pracy biurowej, a takŜe np. w gospodarstwie domowym.
Coraz  powszechniejszą  jest  świadomość  projektantów  i  pracodawców,  Ŝe  człowiek  będzie
w stanie  osiągać  duŜą  wydajność  pracy  pod  warunkiem  harmonijnego  współdziałania
z technicznymi  środkami  pracy  oraz  środowiskiem.  Jest  to  moŜliwe  tylko  wtedy,  gdy  praca
i środki  do  jej  wykonania  są  zaprojektowane  na  miarę  psychospołecznych  moŜliwości
człowieka, co jest celem ergonomii.

Podstawowym zadaniem organizacji pracy w procesie produkcji jest:

−

wybór optymalnych metod pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy, zapewnienie odpowiednich warunków środowiska
materialnego pracy,

−

właściwy dobór pracowników,

−

zapewnienie najdogodniejszej organizacji czasu pracy,

−

zapewnienie właściwej przemienności wysiłku i odpoczynku.
W zakładach ceramicznych waŜne jest zapewnienie:

−

prawidłowej wentylacji pomieszczeń, w których powietrze jest zanieczyszczone zarówno
substancjami  uŜywanymi  w  produkcji,  jak  i  wskutek  oddychania  i  parowania  ludzkiej
skóry.  Wentylacja  moŜe  być  naturalna  lub  sztuczna  –  mechaniczna  (lokalna  i  ogólna).
W pomieszczeniach  takich  jak  młynownia,  oddział  przygotowania  szkliw,  itp.  powinna
być stosowana wentylacja mechaniczna,

−

prawidłowego oświetlenia miejsca pracy.

Czas pracy

Zgodnie z Kodeksem Pracy czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje

w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do
wykonywania pracy.

Czas pracy nie moŜe przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie

pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym
4 miesięcy. Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie moŜe
przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Pracownikowi przysługuje w kaŜdym tygodniu prawo, do co najmniej 35 godzin

nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego, co najmniej 11 godzin nieprzerwanego
odpoczynku dobowego. Przepis ten nie dotyczy:

–

pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,

–

przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony Ŝycia lub
zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
W tych przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równowaŜny

okres odpoczynku. W obu tych przypadkach, a takŜe w przypadku zmiany pory wykonywania
pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym
rozkładem czasu pracy, tygodniowy nieprzerwany odpoczynek moŜe obejmować mniejszą
liczbę godzin, nie moŜe być jednak krótszy niŜ 24 godziny

Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne

godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba Ŝe u danego pracodawcy została
ustalona inna godzina. W przypadkach dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek moŜe
przypadać w innym dniu niŜ niedziela.

JeŜeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi, co najmniej 6 godzin, pracownik

ma prawo do przerwy w pracy trwającej, co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy.

JeŜeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, moŜe być stosowany

system  równowaŜnego  czasu  pracy,  w  którym  jest  dopuszczalne  przedłuŜenie  dobowego
wymiaru  czasu  pracy,  nie  więcej  jednak  niŜ  do  12  godzin,  w  okresie  rozliczeniowym
nieprzekraczającym 1 miesiąca. PrzedłuŜony dobowy wymiar czasu pracy jest równowaŜony
krótszym  dobowym  wymiarem  czasu  pracy  w  niektórych  dniach  lub  dniami  wolnymi  od
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaki jest podstawowy akt prawny określający prawa i obowiązki pracownika
i pracodawcy?

Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?

Kiedy pracownik jest pracownikiem młodocianym?

Jaki jest dozwolony czas pracy młodocianych?

Jak sklasyfikowano prace zabronione młodocianym?

Co to jest ergonomia?

Jakie są prawidłowe proporcje pracy i odpoczynku?

Jaki jest dopuszczalny czas pracy pracownika?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy na podstawie Kodeksu Pracy oraz przepisów wykonawczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wyszukać w Kodeksie Pracy oraz przepisach wykonawczych informacje o prawach
i obowiązkach pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

wynotować numery artykułów z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów prawnych,

scharakteryzować poszczególne artykuły z Kodeksu Pracy i pozostałych aktów
prawnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umoŜliwiającym przeglądanie plików pdf,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze, odszukaj w nich informacje na

temat, w jakich wypadkach pracownik moŜe zostać ukarany i jaka grozi mu kara. Uzyskane
informacje wpisz do tabeli.

rodzaj wykroczenia

przewidywana kara

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować Kodeks Pracy oraz przepisy wykonawcze,

wyszukać informacje dotyczące kar dla pracowników,

wpisać uzyskane dane do tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy z komentarzem,

−

Dzienniki Ustaw zawierające przepisy wykonawcze do Kodeksu Pracy lub komputer
z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umoŜliwiającym przeglądanie plików pdf,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

odnaleźć w odpowiednich przepisach prawa pracownika?

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracownika?

odnaleźć w odpowiednich przepisach obowiązki pracodawcy?

przeanalizować Kodeks Pracy pod kątem kar, jakie mogą być nałoŜone
na pracowników, nie przestrzegających jego wymagań?

określić, w jakim przypadku na stanowisku pracy moŜe być
zatrudniony pracownik młodociany?

określić w jakich godzinach pracy moŜe być zatrudniony młodociany?

określić zasady dotyczące czasu pracy pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

ZagroŜenia na stanowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

ZagroŜeniem człowieka jest sytuacja charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem utraty

zdrowia lub Ŝycia poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia niebezpiecznego
zdarzenia.

Dzielimy je na dwie grupy:

−

powodujące wypadki przy pracy,

−

powodujące choroby zawodowe.
Do pierwszej grupy zaliczamy czynniki zagroŜenia powodujące fizyczne obraŜenia ciała,

wywoływane mechanicznie, jak na przykład upadki, pochwycenia, uderzenia.

Do drugiej grupy zaliczamy czynniki zagroŜenia, wywołane oddziaływaniem na

organizm pracownika rozmaitych szkodliwych dla zdrowia czynników środowiska pracy,
takich jak: hałas, wibracja, substancje toksyczne, pyły przemysłowe, pary rozpuszczalników
organicznych i wiele innych.

ZagroŜenie moŜe występować w róŜnym nasileniu, zaleŜnie od jego charakteru, natęŜenia

oraz – co jest szczególnie waŜne – okoliczności i uwarunkowań, w których zagroŜenie
występuje.

Bezpośrednie zagroŜenie Ŝycia lub zdrowia występuje zawsze w razie przekroczenia

wartości najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń progowych szkodliwych dla zdrowia
czynników środowiska pracy, określonych dla niektórych substancji. Przekroczenie stęŜeń
progowych oznacza pojawienie się zagroŜenia śmiertelnego.

Wszystkie prace moŜemy podzielić pod względem stopnia zagroŜenia na trzy

rodzaje:

−

prace powtarzalne – wykonywane stale, przez to stosunkowo lepiej organizacyjnie
opanowane i wyposaŜone, są to prace stosunkowo bezpieczne,

−

prace wykonywane sporadycznie – stopień bezpieczeństwa przy tych pracach jest
mniejszy, równieŜ ze względu na angaŜowanie róŜnych, często przypadkowych ekip
pracowniczych do ich wykonywania,

−

prace niepowtarzalne – wykonywane w warunkach wielu niewiadomych, są to prace
szczególnie niebezpieczne.

Czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy

Czynniki niebezpieczne to czynniki, których oddziaływanie na pracownika w procesie

pracy prowadzi lub moŜe prowadzić do urazu,

Czynniki szkodliwe, to te, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub moŜe

prowadzić do schorzenia.

W zaleŜności od charakteru działania czynniki niebezpieczne i szkodliwe występujące

w procesie pracy dzielą się na:

−

fizyczne,

−

chemiczne,

−

biologiczne,

−

psychofizyczne.
Celem zmniejszenia ryzyka związanego z czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi

w środowisku pracy jest podjęcie działań obniŜających zagroŜenia oraz usprawniających
postępowanie ludzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki fizyczne niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy to np.:

−

poruszające się pojazdy, maszyny i inne urządzenia,

−

ruchome części maszyn,

−

naruszenia konstrukcji,

−

połoŜenie stanowiska pracy na poziomie róŜnym od powierzchni otoczenia,

−

spadające przedmioty,

−

urządzenia do przetwarzania, przesyłania i rozdzielania energii i jej nośników (np. kotły
parowe i grzewcze, silniki spalinowe, spręŜarki, pojemniki z gazem, przewody
zasilające),

−

ostre wystające elementy: ostrza, ostre krawędzie, szorstkie powierzchnie,

−

gorące lub zimne powierzchnie i substancje,

−

liskie, nierówne powierzchnie (np. stopnie, posadzki, podłoŜe, chodniki, drogi, pobocza,

rampy, tereny zielone),

−

substancje i materiały wybuchowe i łatwopalne,

−

prąd elektryczny o napięciu do 1 kV lub powyŜej 1 kV,

−

elektryczność statyczna,

−

hałas i wibracje,

−

oświetlenie,

−

pyły przemysłowe,

−

ograniczone wąskie przejścia, dojścia,

−

inne urządzenia techniczne (np. elementy rusztowań, drabiny).

Czynniki chemiczne

W miejscu pracy często moŜna spotkać szkodliwe czynniki chemiczne.
Ich działanie na organizm człowieka moŜe być bardzo zróŜnicowane:

−

trujące,

−

rące,

−

rakotwórcze,

−

uczulające,

−

mutagenne,

−

upośledzające płodność.
Czynniki chemiczne mogą wnikać do organizmu człowieka róŜnymi drogami:

−

przez skórę – np. przy oblaniu cieczą,

−

przez układ pokarmowy – np. spoŜywając,posiłek zanieczyszczony rękoma,

−

przez płuca – wdychając gazy, opary, mgły trującej substancji.
Inne zagroŜenia powodowane przez substancje chemiczne:

−

mogą gwałtownie reagować z wodą lub innymi preparatami, groŜąc poŜarem,

−

mogą być łatwopalne lub utleniające,

−

mogą stwarzać zagroŜenie wybuchem,

−

mogą stanowić zagroŜenie dla środowiska naturalnego w razie awarii.

Ochrona przed czynnikami chemicznymi

Ochrona przed naraŜeniem na nadmierne stęŜenie czynników chemicznych polega na

zastosowaniu działań zmierzających do poprawy warunków pracy poprzez:

−

podjęcie działań organizacyjnych (np. skrócenie ekspozycji przez wprowadzenie rotacji
pracowników),

−

stosowanie właściwych środków ochrony osobistej,

−

zastosowanie odpowiednich systemów wentylacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Substancje chemiczne jak i miejsca zagroŜone tymi czynnikami muszą być oznakowane:

OstrzeŜenie przed substancjami i preparatami toksycznymi

OstrzeŜenie przed substancjami i preparatami szkodliwymi lub draŜniącymi

Czynniki biologiczne

Wśród czynników biologicznych, na które mogą być naraŜeni pracownicy, wyróŜnia się:

−

mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki oraz
wytwarzane przez nie substancje – toksyny i alergeny),

−

makroorganizmy roślinne i zwierzęce (rośliny, pajęczaki i owady, zwierzęta kręgowe
oraz wytwarzane przez nie substancje).
Działanie czynników biologicznych na człowieka moŜe być:

−

draŜniące (głównie pyły roślinne i zwierzęce, np. sierść, odchody),

−

alergizujące (np. grzyby, pleśnie, cząstki roślinne i zwierzęce, pyłki eteryczne, Ŝywice,
alergeny gąsienic),

−

toksyczne (np. endotoksyny bakterii, endotoksyny grzybicze, lotne związki toksyczne
roślin),

−

zakaźne i inwazyjne (np. wirusowe zapalenie wątroby, borelioza, włośnica).

Znak ostrzegający przed zagroŜeniem biologicznym

Czynniki psychofizyczne w środowisku pracy

Czynnikami psychofizycznymi w procesie pracy mogą być:

ObciąŜenia fizyczne:

−

statyczne

(wywołane

długotrwałym

napięciem

mięśni

spowodowanym

utrzymywaniem przez dłuŜszy czas ciała lub przedmiotów w tej samej, a zwłaszcza
wymuszonej pozycji),

−

dynamiczne (związane z aktywnością ruchową podczas pracy) jego miarą jest
wartość wydatkowanej przez organizm w procesie pracy energii.

ObciąŜenia nerwowo-psychofizyczne:

–

obciąŜenie umysłu (nadmierna aktywność całej psychiki lub pewnej jej funkcji przez
dłuŜszy okres zmiany roboczej, wywołana najczęściej przez wadliwą konstrukcję
obsługiwanego urządzenia lub niewłaściwie zaprojektowany proces technologiczny),

–

obciąŜenie emocjonalne.

Choroby zawodowe, które mogą wystąpić u ceramików to ołowica, pylica, krzemica. Ze

względu  na  trudne  leczenie  trzeba  bezwzględnie  zapobiegać  ich  powstaniu.  Środki  ochrony
zbiorowej  przed  zapyleniem  obejmują  systemy  wentylacji  mechanicznej  ogólnej  oraz
instalacje  i  urządzenia  wentylacji  mechanicznej  miejscowej  wyposaŜone  w  filtry  powietrza.
W  przypadku,  gdy  zastosowanie  środków  ochrony  zbiorowej  przed  zapyleniem  nie
zapewnienia  wymaganej  czystości  powietrza  w  pomieszczeniu  pracy  naleŜy  przeprowadzić
dobór środków ochrony indywidualnej.

ZagroŜenie hałasem

Hałas jest czynnikiem oddziaływującym negatywnie na samopoczucie psychiczne,

a przez oddziaływanie na układ nerwowy takŜe na zdrowie fizyczne człowieka. MoŜe on być
jedną z przyczyn pogorszenia jakości i wydajności pracy. Hałas oddziałuje ujemnie na organ

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

słuchu i ośrodkowy układ nerwowy powodując pojawienie się ostrego lub przewlekłego urazu
akustycznego,  któremu  towarzyszy  wiele  reakcji  obronnych,  np.  zmiany  akcji  serca,  rytmu
oddychania,  ciśnienia  tętniczego  krwi,  temperatury  ciała,  itp.  Innymi  objawami  związanymi
z nadmiernym  hałasem  są  bóle  i  zawroty  głowy,  osłabienie,  zwiększona  pobudliwość
nerwowa, zaburzenie snu, zwiększona potliwość, uszkodzenie słuchu. Hałas wpływa równieŜ
na zmniejszenie zrozumiałości mowy, zaburza wzrok i rozprasza uwagę.

Z punktu widzenia szkodliwości dla zdrowia hałas moŜna podzielić na:

−

hałas o poziomie poniŜej 35 dB – nie jest szkodliwy dla zdrowia, ale moŜe być
denerwujący; hałas taki moŜe przeszkadzać w pracy wymagającej skupienia,
np. projektowaniu, pisaniu itp.,

−

hałas o poziomie od 35 do 70 dB – wywiera ujemny wpływ na układ nerwowy
człowieka; pociąga to za sobą zmęczenie i spadek wydajności pracy, moŜe on obniŜyć
zrozumiałość mowy oraz utrudniać zasypianie i wypoczynek,

−

hałas o poziomie od 70 dB do 85 dB – trwający stale, moŜe powodować zmniejszenie
wydajności pracy, trwałe osłabienie słuchu, bóle głowy i ma ujemny wpływ na ustrój
nerwowy człowieka,

−

hałas o poziomie od 85 do 130 dB – powoduje liczne uszkodzenia słuchu i róŜne
schorzenia, takie jak zaburzenia układu krąŜenia, nerwowego, równowagi i inne oraz
uniemoŜliwia zrozumiałość mowy nawet z odległości 0,5 metra,

−

hałas o poziomie od 130 dB do 150 dB pobudza do drgań niektóre wewnętrzne organy
ludzkiego ciała, powodując ich trwałe uszkodzenie, a niekiedy zupełne zniszczenie; praca
w takim hałasie moŜe spowodować powaŜne osłabienie lub uszkodzenie słuchu,

−

hałas  o  poziomie  powyŜej  150  dB  juŜ  po  5  minutach  całkowicie  paraliŜuje  działanie
organizmu,  powoduje  mdłości,  zaburzenia  równowagi,  uniemoŜliwia  wykonywanie
skoordynowanych  ruchów  kończyn,  zmienia  proporcje  zawartości  składników  we  krwi,
powoduje u człowieka stany lękowe i depresyjne oraz inne objawy chorób psychicznych.
AŜ 80% osób pracujących w hałasie o tym poziomie zapada na nieuleczalne choroby.
NaleŜy  w  związku  z  tym  pamiętać  o  uŜywaniu  środków  ochrony  słuchu,  takich  jak

nauszniki przeciwhałasowe lub wkładki przeciwhałasowe w wypadku przekroczenia
dopuszczalnych ośmiu godzin dziennie przy 85 dB.

Wibracje

Wibracjami nazywamy przekazywanie drgań mechanicznych z ciała stałego na

poszczególne tkanki ciała człowieka lub na cały  organizm. Wibracje i wstrząsy są bodźcami
fizycznymi przekazywanymi bezpośrednio z materiału drgającego, z pominięciem środowiska
powietrznego.  Towarzyszący  wibracji  dźwięk  powstaje  wskutek  przekazania  części  energii
drgających  cząsteczek  materiału  poprzez  powietrze  do  narządu  słuchu  człowieka.  Energia
drgań,  która  przekazywana  jest  tkankom,  wywołuje  podraŜnienie  zakończeń  nerwowych
odbierających odkształcenia mechaniczne.

Drgania mechaniczne o niskich częstotliwościach powodują rotacyjne ruchy głową, na

skutek, których zostaje zakłócony układ równowagi. Konsekwencją tego są objawy choroby
lokomocyjnej.

Działanie wibracji o poziomie przekraczającym próg wraŜliwości wywołuje wiele

doznań, w tym ból. Wibracja najsilniej jest odczuwana przy częstotliwościach do 35 Hz,
szczególnie dla zakresu 20 Hz. Występuje wtedy rezonans narządowy i silne podraŜnienie
błędnika.

Istotnym objawem powstającym w następstwie rezonansu narządowego prowadzącego

do wypaczenia czynności wielu organów, co przejawia się ich mniejszą sprawnością lub
wystąpieniem nieprawidłowych odruchów połączonych z bólem, jest takŜe upośledzenie
mowy. Jest ono spowodowane rezonansowym drganiem szczęki, zmianami napięcia mięśnia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krtani oraz drganiami słupa powietrza w jamie nosowo-gardłowej. Na to zjawisko ma wpływ
takŜe  rezonans  narządów  klatki  piersiowej.  Drgania  tych  narządów  (w  zakresie  1–4  Hz)
o duŜej  intensywności  utrudniają  takŜe  oddychanie  oraz  mogą  spowodować  ból  w  okolicy
serca.  Wibracja  niekorzystnie  działa  na  wzrok,  powoduje  zwłaszcza  pogorszenie  jego
ostrości.  MoŜna  to  stwierdzić  przy  dwóch  zakresach  częstotliwości:  przy  20–40  Hz  oraz
60–90  Hz.  Pogorszeniu  ostrości  towarzyszy  równieŜ  zwęŜenie  pola  widzenia  i  słabsze
rozróŜnianie barw. Bardzo przykre następstwa wywołuje wibracja narządów jamy brzusznej,
poniewaŜ  ze  względu  na  swobodne  zawieszenie  takich  narządów  jak  Ŝołądek,  trzustka,
ś

ledziona czy wątroba, mogą one ulegać duŜym przemieszczeniom. PodraŜnienie narządu

równowagi powoduje objawy typowe dla choroby morskiej: ból i zawroty głowy, szum
w uszach, duszności, ból Ŝołądka i nudności.

Drgań wibracyjnych trudno uniknąć, dlatego naleŜy stosować produkty, które ograniczają

ich działanie. Do podstawowych ochron przeciwwibracyjnych naleŜą: rękawice
przeciwwibracyjne, pasy przeciwwibracyjne, poduszki, rękawy i klęczniki przeciwwibracyjne
oraz obuwie przeciwwibracyjne.

ZagroŜenie poraŜeniami elektrycznymi

Do poraŜenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania  się  urządzeniami  elektrycznymi  lub  z  powodu  złego  stanu  technicznego
urządzeń  elektrycznych,  a  takŜe  wskutek  nieostroŜności,  lekcewaŜenia  przepisów  i  złej
organizacji pracy. PoraŜenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało w
wyniku  bezpośredniego  kontaktu  z  przedmiotami  stanowiącymi  biegun  napięcia
elektrycznego.  Przepływ  prądu  przez  tkanki  organizmu  wywołuje  w  nich  niekorzystne
zmiany.

W razie poraŜenia prądem człowiek znajduje się w obwodzie elektrycznym. Skutki

poraŜenia zaleŜą przede wszystkim od natęŜenia prądu elektrycznego. Wartość natęŜenia
prądu, zaleŜna od napięcia i oporu elektrycznego, określa prawo Ohma. Mokra skóra stanowi
bardzo słaby opór dla prądu elektrycznego i dlatego szczególne zagroŜenie panuje
w obiektach, w których znajduje się woda i wilgoć.

DuŜe znaczenie przy poraŜeniach prądem ma takŜe jego częstotliwość, czas przepływu

i droga przepływu przez ciało człowieka. Prąd zmienny jest bardziej niebezpieczny od prądu
stałego  o  tym  samym  natęŜeniu.  Im  dłuŜsze  jest  działanie  prądu,  tym  powaŜniejsze
uszkodzenie moŜe spowodować. Prąd przenika przez ciało tam, gdzie trafia na mniejszy opór.
MoŜe  powodować  uszkodzenia  narządów  nie  leŜących  bezpośrednio  na  drodze  jego
przepływu. Przy powszechnym stosowaniu urządzeń elektrycznych częstą przyczyną obraŜeń
jest  tzw.  napięcie  robocze,  czyli  napięcie,  przy  którym  urządzenie  normalnie  pracuje.
PoraŜenie  następuje  wskutek  bezpośredniego  dotknięcia  odsłoniętej  części  urządzenia
znajdującego się pod napięciem lub nadmiernego zbliŜenia się do tej części.

Częstą przyczyną obraŜeń jest tzw. napięcie dotykowe. Definiuje się je jako napięcie

występujące  między  dwoma  punktami,  nie  naleŜącymi  do  obwodu  elektrycznego,  z  którymi
mogą  się  zetknąć  równocześnie  ręce  lub  ręka  i  stopa  człowieka.  PoraŜenie  takim  napięciem
moŜe  nastąpić  na  przykład  wskutek  kontaktu  z  uszkodzoną  lub  niewłaściwie  połączoną
instalacją.

Dochodzi równieŜ (choć znacznie rzadziej) do poraŜeń przez napięcie zwane krokowym

przy wejściu człowieka na podłoŜe, w którym działają róŜne potencjały elektryczne,
np. w strefie objętej rozpływem prądu w ziemi.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu płynącego przez dłuŜszy czas

wynosi około:

−

30 mA prądu zmiennego,

−

70 mA prądu stałego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wypadki przy pracy

Za wypadek przy pracy uwaŜa się:

−

nagłe zdarzenie,

−

wywołane przyczyną zewnętrzną,

−

które nastąpiło w związku z pracą.
Wszystkie wymienione wyŜej elementy (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek

z pracą)  muszą  zaistnieć  jednocześnie,  aby  zdarzenie,  któremu  uległ  pracownik,  mogło  być
zakwalifikowane  jako  wypadek  przy  pracy.  Brak  choćby  jednego  z  tych  czynników
uniemoŜliwia uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy.

Do uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy wystarczy ustalenie przynajmniej

jednej przyczyny zewnętrznej choćby działały równocześnie i inne.

Nagłość zdarzenia

Zdarzenie nagłe zachodzi wtedy, gdy nie trwa dłuŜej niŜ wynosi czas jednej zmiany

roboczej.

Związek z pracą, czyli:

−

podczas lub w związku z wykonywaniem pracy przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełoŜonych,

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności w interesie
zakładu nawet bez polecenia,

−

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji zakładu pracy w drodze między
siedzibą zakładu pracy, a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku
pracy.
Do wypadków poza pracą zalicza się wypadki w drodze do pracy i z pracy oraz pozostałe

wypadki poza pracą.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych

w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

−

w czasie podróŜy słuŜbowej w okolicznościach innych niŜ wykonywanie pracy, chyba Ŝe
wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

−

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

−

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.
Zgodnie z dotychczasową wykładnią przyjętą w orzecznictwie Sądu NajwyŜszego nie

moŜe być kwalifikowany jako wypadek przy pracy:

−

wypadek przy uprawianiu sportu i braniu udziału w zawodach i imprezach, choćby
odbywało się to w godzinach pracy i za zgodą przełoŜonych,

−

wypadek, jakiemu uległ pracownik w czasie dobrowolnego korzystania w organizowanej
przez zakład pracy lub związek zawodowy imprezy rozrywkowo-wypoczynkowej,

−

samobójstwo pracownika w zakładzie,

−

wypadek, jakiemu uległ pracownik słuŜby zdrowia wykonując zawód na swój rachunek,

−

wypadek, jaki zdarzył się pracownikowi w czasie przebywania w godzinach pracy poza
zakładem, w celu nabycia artykułów Ŝywnościowych,

−

wypadek w wyniku bójki na tle osobistym.
Wypadki przy pracy dzielą się na następujące rodzaje:

−

wypadek śmiertelny – oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w miejscu
wypadku lub w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

−

wypadek cięŜki – oznacza wypadek, w wyniku którego nastąpiło cięŜkie uszkodzenie
ciała, a mianowicie: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia lub uszkodzenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a takŜe choroba
nieuleczalna lub zagraŜająca Ŝyciu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub
znaczna niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe powaŜne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała,

−

wypadek zbiorowy – oznacza wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia
uległy co najmniej dwie osoby.
W zakresie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, obowiązującymi

przepisami są:

−

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpoŜarowej,

−

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a takŜe zakresu
informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy,

−

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru
protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy,

−

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 r. w sprawie
statystycznej karty wypadku przy pracy.

Postępowanie powypadkowe

Okoliczności i przyczyny wypadków śmiertelnych, cięŜkich i zbiorowych bada zespół

powypadkowy, w którego skład wchodzą kierownik zakładowej słuŜby bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz zakładowy społeczny inspektor pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadków innych niŜ określone wyŜej ustala zespół

powypadkowy, w skład, którego wchodzą pracownik słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz oddziałowy (wydziałowy) społeczny inspektor pracy.

JeŜeli w zakładzie nie działa społeczna inspekcja pracy, w ustalaniu okoliczności

i przyczyn

wypadków

uczestniczy

przedstawiciel

pracowników

znający

przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zespół powypadkowy niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku obowiązany

jest do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, a w szczególności:

−

dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego urządzeń oraz zbadać warunki
wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na powstanie wypadku,

−

wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeśli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku , a w razie potrzeby opinii
innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku,

−

zasięgnąć, w miarę potrzeby opinii lekarza lub specjalistów.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie

później  niŜ  w  ciągu  14  dni  od  dnia  uzyskania  zawiadomienia  o  wypadku  protokół  ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku zwany protokołem powypadkowym. Zespół powypadkowy,
po  sporządzeniu  protokołu  jest  obowiązany  zapoznać  poszkodowanego  pracownika  z  jego
treścią  przed  jego  zatwierdzeniem  i  pouczyć  go  o  prawie  zgłaszania  uwag  i  zastrzeŜeń  do
ustaleń  zawartych  w  protokole.  Następnie  po  zapoznaniu  się  poszkodowanego  z  protokołem
podpisuje go.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca albo upowaŜniona przez niego osoba nie

później niŜ w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia.

Protokoły powypadkowe wypadków śmiertelnych, cięŜkich, zbiorowych sporządza się

przewaŜnie w 5 egzemplarzach, dla:

−

poszkodowanego (oryginał),

−

właściwego terenowego organu Państwowej Inspekcji Pracy,

−

organu załoŜycielskiego lub jednostki sprawującej nadzór,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (jeśli poszkodowany ubiega się o odszkodowanie),

−

pracodawcy sporządzającego dokumentację powypadkową (przechowuje go przez 10 lat
wraz z załącznikami).
Na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego pracodawca ma obowiązek

sporządzić statystyczną kartę wypadku.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania do ćwiczeń.

W jaki sposób moŜemy sklasyfikować prace pod względem stopnia zagroŜenia?

Jakie są czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy?

Jakie znaki ostrzegają przed niebezpieczeństwem chemicznym?

Na czym polega ochrona przed czynnikami chemicznymi?

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku zagroŜenia hałasem?

Jakie środki ochrony są stosowane w przypadku wibracji?

Co to jest napięcie robocze, dotykowe, krokowe?

Kiedy wypadek jest uznawany za wypadek przy pracy?

Jakie czynności naleŜy podjąć w przypadku zajścia wypadku przy pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź protokół powypadkowy po przeprowadzeniu dochodzenia w sprawie ustalenia

okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w zakładzie ceramicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

ustalić okoliczności i przyczyny wypadku przy pracy w zakładzie ceramicznym,

wyszukać w Internecie wzory protokołów powypadkowych,

sporządzić w edytorze tekstu protokół powypadkowy,

zwrócić uwagę na estetykę i odpowiednio sformatować tekst,

wydrukować protokół powypadkowy i zaprezentować swoją pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

ustawy i rozporządzenia dotyczące wypadków przy pracy,

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu i z edytorem tekstu,

–

papier A4 i drukarka.

Ćwiczenie 2

Wpisz do tabeli znaczenie poszczególnych znaków.

Tabela do ćwiczenia 2. Oznakowania czynników niebezpiecznych [5, s. 1097, 1099]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować znaczenie znaków, krótko opisać czego dotyczą,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

karta pracy z tabelą,

−

komputer z dostępem do Internetu i oprogramowaniem umoŜliwiającym przeglądanie
plików PDF,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić zasady bezpieczeństwa w pracy technika technologii
ceramicznej?

wskazać najwaŜniejsze zagroŜenia w zakładach ceramicznych?

określić zagroŜenia na stanowisku pracy technika technologii
ceramicznej?

odszukać i przeanalizować akty prawne dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy technika technologii ceramicznej??

określić negatywne skutki hałasu dla zdrowia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Pierwsza pomoc w wypadkach przy pracy

4.3.1. Materiał nauczania

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

Zadania pierwszej pomocy:

–

utrzymanie podstawowych funkcji Ŝyciowych organizmu,

–

złagodzenie bólu,

–

utrzymanie właściwego stanu psychicznego poszkodowanego,

–

wezwanie pomocy.
W przypadku wystąpienia duŜej ilości i róŜnorodności uszkodzeń ciała, kolejność

udzielania pierwszej pomocy będzie następująca:
1.

Wyeliminowanie czynnika uszkadzającego.

Szybkie rozpoznanie obraŜeń.

Segregacja poszkodowanych.

Ustalenie kolejności ratowania.

Wykonanie właściwych czynności ratowniczych.

Prawny obowiązek udzielania pierwszej pomocy wynika z art. 162 kodeksu karnego.

Art. 162. KK § 1.: „Kto człowiekowi znajdującemu się w połoŜeniu groŜącym

bezpośrednim  niebezpieczeństwem  utraty  Ŝycia  albo  cięŜkiego  uszczerbku  na  zdrowiu  nie
udziela  pomocy,  mogąc  jej  udzielić  bez  naraŜenia  siebie  lub  innej  osoby  na
niebezpieczeństwo  utraty  Ŝycia  albo  cięŜkiego  uszczerbku  na  zdrowiu,  podlega  karze
pozbawienia  wolności  do  lat  3.  §  2.  Nie  popełnia  przestępstwa,  kto  nie  udziela  pomocy,  do
której  jest  konieczne  poddanie  się  zabiegowi  lekarskiemu  albo  w  warunkach,  w  których
moŜliwa jest niezwłoczna pomoc ze strony instytucji lub osoby do tego powołanej”.

Pod Ŝadnym pozorem nie moŜna pozostawiać poszkodowanego bez opieki.
Organizacja miejsca wypadku obejmuje:

Ocenę i analizę miejsca wypadku (co się wydarzyło i co moŜe się wydarzyć).

Zapewnienie bezpieczeństwa (ratownikom, poszkodowanym).

Udzielenie pierwszej pomocy.
Meldunek o zdarzeniu powinien zawiera następujące informacje:

–

miejsce wypadku,

–

charakter zdarzenia,

–

liczba i stan poszkodowanych,

–

dane osoby wzywającej pomoc,

–

komu i jakiej pomocy udzielono.
Telefony alarmowe:

–

112 z telefonu komórkowego,

–

999 pogotowie ratunkowe,

–

997 policja,

–

998 straŜ poŜarna.
Sytuacje wymagające natychmiastowego działania:

–

niedroŜność dróg oddechowych,

–

utrata przytomności,

–

brak oddechu,

–

krwotok,

–

wstrząs pourazowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby transportowania poszkodowanych
1. Rodzaje transportu:

–

prowadzenie rannego,

–

przenoszenie,

–

przewoŜenie.

2. Na wybór rodzaju transportu mają wpływ:

–

rodzaj urazu,

–

ogólny stan chorego,

–

odległość,

–

liczba ratowników,

–

warunki atmosferyczne.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Miejsce wypadku naleŜy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn

wypadku w sposób wykluczający:
–

dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,

–

uruchomienie bez koniecznej potrzeby urządzeń, które w związku z wypadkiem zostały
wstrzymane,

–

dokonywanie zmiany ich połoŜenia, jak równieŜ zmiany połoŜenia innych przedmiotów,
które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Czynności ratownika podczas udzielania pierwszej pomocy

JeŜeli poszkodowany wymaga czynności podtrzymujących krąŜenie i oddychanie,

tamowania krwotoku lub ochrony uszkodzonego kręgosłupa – pierwszej pomocy powinny
udzielać tylko osoby przeszkolone w tym zakresie. W zaleŜności od sytuacji, liczby rannych
oraz charakteru obraŜeń powinno się wezwać odpowiednią pomoc: karetkę lub kilka karetek,
zespół reanimacyjny, straŜ poŜarną, pogotowie energetyczne lub gazowe, zespół ratownictwa
chemicznego. Czynności reanimacyjne naleŜy kontynuować, aŜ do czasu przybycia wezwanej
pomocy.

Rys. 1. Algorytm postępowania podczas udzielania pierwszej pomocy [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności

UdroŜnij drogi oddechowe i oceń oddech.

Rys. 2. UdroŜnienie dróg oddechowych [14]

Wezwij pomoc.

Gdy poszkodowany – chory nie reaguje i prawidłowo nie oddycha niezwłocznie podejmij
zabiegi resuscytacyjne:

–

poszkodowanego ułóŜ na plecach na twardej, równej powierzchni,

–

ułóŜ ręce centralnie na klatce piersiowej osoby poszkodowanej, pamiętaj o prostych
łokciach,

–

klatkę piersiową uciskaj rytmicznie 30 razy z częstotliwością do 100/minut na
głębokość 4–5 cm w kierunku kręgosłupa.

Rys. 3. Uciskanie klatki piersiowej (masaŜ serca) [14]

Oddechy ratownicze:

–

delikatnie odegnij głowę do tyłu i unieś brodę do góry,

–

nabierz powietrze, a następnie obejmij swoimi wargami usta poszkodowanego
i delikatnie wdmuchnij je do płuc ratowanego,

–

wykonaj w ten sposób dwa oddechy ratownicze,

–

po kaŜdym wdechu pozwól by wtłoczone powietrze mogło opuścić płuca
ratowanego,

–

kaŜdy oddech ratowniczy powinien trwać 1 sekundę, w trakcie wdechu powinno być
widać unoszenie się klatki piersiowej.

Rys. 4. Oddechy ratownicze [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Resuscytacja:

–

wykonaj 30 uciśnięć klatki piersiowej,

–

wykonaj dwa oddechy ratownicze,

–

odstęp między ostatnim uciskiem, a pierwszym wdechem powinien być jak
najkrótszy,

–

uciski i oddechy wykonuj naprzemiennie w stosunku 30:2, aŜ do momentu przybycia
pogotowia ratunkowego.

Rys. 5. Resuscytacja [14]

Osobę nieprzytomną z zachowanym krąŜeniem i oddychaniem naleŜy ułoŜyć w pozycji

bezpiecznej (bocznej ustalonej).

Technika układania w pozycji (bocznej ustalonej)

Ratujący klęka obok pacjenta.

Kończynę dolną ratowanego znajdującą się bliŜej zgiąć.

Rękę ratowanego leŜącą bliŜej wsunąć pod jego pośladek.

Drugie ramię pacjenta zgiąć i rękę połoŜyć na brzuchu.

OstroŜnie chwycić ratowanego za bark i biodro (np. za pasek od sukienki, spodni) po
stronie przeciwnej i odwrócić go na bok.

Głowę pacjenta trzymać tak, aby przez cały czas trwania obracania była w osi ciała. Dłoń
„górnej” jego ręki ułoŜyć pod policzkiem dla ustalenia pozycji głowy.

Przedramię „dolnej” ręki ostroŜnie przeciągnąć pod tułowiem ku tyłowi i ułoŜyć
grzbietem na podłoŜu. Ręka za plecami pacjenta zabezpiecza go przed przewróceniem
wznak i „ustala” tym samym w połoŜeniu bocznym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Technika układania w pozycji bocznej (bezpiecznej) [16]

PoraŜenie prądem elektrycznym

Pierwsza pomoc polega na przerwaniu obwodu elektrycznego, najczęściej przez

wyciągnięcie  wtyczki  z  gniazdka  lub  wykręcenie  bezpiecznika.  Gdy  to  nie  jest  moŜliwe,
ratownik  oddziela  poraŜonego  od  obwodu  elektrycznego  przez  odciągnięcie  za  odzieŜ.  Sam
izoluje  się  od  podłoŜa  przy  pomocy  suchej  deski  lub  suchej  tkaniny,  względnie  innego
materiału izolacyjnego. Gdy oderwanie za odzieŜ nie jest moŜliwe, dokonuje się oddzielenia
poraŜonego  za  pomocą  suchej  listwy  drewnianej  lub  kija  itp.  Ratownik  musi  być  zawsze
dokładnie  izolowany.  Nie  wolno  chwytać  ratowanego  przedmiotem  przewodzącym
elektryczność lub gołymi rękami za ciało.

Po usunięciu poraŜonego z niebezpiecznego miejsca kontroluje się u niego oddech

i tętno.  W  przypadku  utraty  przytomności  i  przy  zachowanym  oddechu  stosuje  się  tzw.
bezpieczne ułoŜenie na  boku i przytrzymuje  go,  aby  wskutek bezładnych ruchów nie doszło
do  opadnięcia  języka  i  zatkania  wejścia  do  krtani.  W  razie  zatrzymania  oddechu  stosuje  się
sztuczne oddychanie, najlepiej metodą usta–usta, za pomocą maski ustno-gardłowej, zgodnie
z zasadami obowiązującymi przy prowadzeniu resuscytacji. W razie zatrzymania  akcji serca
naleŜy wykonać natychmiast zewnętrzny masaŜ serca.

W wypadku rozwijania się wstrząsu (szoku) rozpoczyna się postępowanie

przeciwwstrząsowe. Sprawdza się tętno na tętnicy szyjnej, stosuje się ułoŜenie zapewniające
tzw.  autotransfuzję  krwi  przez  uniesienie  kończyn  ku  górze,  powodujące  przemieszczenie
krwi  w  kierunku  serca  i  mózgu.  Równocześnie  chroni  się  chorego  przed  utratą  ciepła,
uspokaja pobudzonego emocjonalnie. Zabrania się palenia i picia alkoholu. Niewskazane jest
równieŜ  posługiwanie  się  do  ewakuacji  przygodnym  transportem,  który  moŜe  wywołać
dodatkowe urazy.

Nad stanem ogólnym czuwa się stosując kilkakrotne mierzenie częstości i miarowości

tętna. JeŜeli tętno jest namacalne i ciśnienie tętnicze utrzymuje się w granicach zbliŜonych do
normalnego, szanse uratowania poszkodowanego są duŜe. Tymczasem naleŜy wezwać
karetkę pogotowia ratunkowego i powiadomić, z jakim rodzajem poraŜenia ma się do
czynienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenia

W przypadkach oparzeń termicznych naleŜy w pierwszej kolejności ugasić płonące

ubranie  wszelkimi  dostępnymi  środkami  (gaśnicą,  płaszczem  lub  wodą).  Miejsca  oparzone
naleŜy  oziębić  bieŜącą,  chłodną  wodą,  nakładając  mokre  kompresy  lub  umieszczając
poparzonego  w wannie.  Schłodzenie  miejsca  poparzenia  przez  20  do  30  minut  ogranicza
rozległość i głębokość oparzeń.

Przy oparzeniach chemicznych (kwasami) postępujemy podobnie. Po oparzeniu prądem

elektrycznym  poszkodowany  wymaga  dodatkowej  obserwacji  kardiologicznej,  nawet,  gdy
rana  nie  wymaga  pomocy  lekarskiej.  Przy  oparzeniach  kończyn  naleŜy  koniecznie  zdjąć
poszkodowanemu  obrączki,  pierścionki  i  bransoletki.  Nie  wolno  zdejmować  części  ubrania
przylegających bezpośrednio do miejsca oparzonego. Powstałą  ranę zabezpiecza się – po jej
wcześniejszym oziębieniu – opatrunkiem jałowym, kompresem lub czystym prześcieradłem.

Pomoc lekarska jest niezbędna w przypadkach, gdy doszło do:

−−−−

oparzenia głębokiego, z martwicą skóry,

−−−−

oparzenia twarzy, dłoni, stóp lub krocza,

−−−−

zachłyśnięcia się dymem lub płomieniem,

−−−−

poparzenia powyŜej 15% powierzchni ciała.

Zranienia

JeŜeli dochodzi do utraty części ciała (najczęściej palca lub kończyny), naleŜy opatrzyć

pozostałe rany i zatamować miejsce krwawienia, a odciętą część zabezpieczyć w worku
foliowym (umieszczonym w wodzie z lodem) lub w suchym opatrunku do czasu przyjazdu
pogotowia.

Zranienia naleŜy przede wszystkim chronić przed infekcją. Brud z ran powierzchniowych

usuwa się wodą lub wodą utlenioną. Głębokie rany wymagają bezwzględnie interwencji
lekarskiej, a pierwsza pomoc polega na zawinięciu rany opatrunkiem na czas transportu.

Nie usuwamy z rany tkwiących w niej ciał obcych. Nawet w przypadku niewielkich ran

zabrudzonych kurzem, błotem lub ziemią, naleŜy zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtęŜcowego.

Choremu z cięŜkimi urazami jamy brzusznej nie naleŜy podawać napojów, a jedynie

zwilŜyć wargi. Gdy poszkodowany, oczekując na pomoc, przebywa w chłodnym miejscu,
powinno się go okryć kocem lub płaszczem.

Zatrucia

ZagroŜenie dla ludzkiego zdrowia z powodu swej toksyczności stanowią przewaŜnie

rozmaite substancje gazowe lub ciekłe, uŜywane głównie do celów technologicznych albo
będące

produktem

ubocznym

reakcji

chemicznych

zachodzących

związku

z wykonywanymi pracami. Do zatruć dochodzi najczęściej przez:

−−−−

wdychanie oparów tych substancji,

−−−−

omyłkowe spoŜycie,

−−−−

kontakt ze skórą i błonami śluzowymi.
Szkodliwość paliw i rozpuszczalników dla dróg oddechowych jest tym większa, im

bardziej są one lotne w temperaturze pokojowej. Dlatego najgroźniejsze są benzyny
ekstrakcyjne uŜywane jako rozpuszczalniki, następnie benzyny silnikowe (takŜe
bezołowiowe), a w dalszej kolejności nafta, oleje napędowe, opałowe i smarne.

Objawami ostrego zatrucia organizmu są typowe następstwa poraŜenia centralnego

układu nerwowego, takie jak:

−−−−

bóle głowy,

−−−−

oszołomienie,

−−−−

drgawki,

−−−−

utrata przytomności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pierwsza pomoc przy ostrych zatruciach polega na wygodnym ułoŜeniu poszkodowanego

w pomieszczeniu o nieskaŜonym powietrzu i wezwaniu szybkiej pomocy lekarskiej.
Właściwy ratunek moŜe być prowadzony wyłącznie w odpowiednio wyposaŜonych
placówkach słuŜby zdrowia, poniewaŜ polega on na:

−−−−

płukaniu układu oddechowego,

−−−−

zabiegach ułatwiających prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego,

−−−−

terapii neutralizującej toksyny w organizmie.
Oprócz ostrych mogą występować zatrucia przewlekłe, będące konsekwencją

długotrwałego naraŜenia na kontakt z substancjami toksycznymi o stosunkowo niewielkim
stęŜeniu.

Charakterystycznymi ich objawami są:

−−−−

zaczerwienienie lub obrzęki błon śluzowych,

−−−−

kaszel, duszności i inne zaburzenia oddychania,

−−−−

bóle głowy, senność i zaburzenia pracy serca.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie czynności powinien wykonać kolejno ratownik?

Co to jest: zatrucie, zranienie, oparzenie?

Jakie są objawy ostrego zatrucia?

Co naleŜy zrobić, aby zabezpieczyć miejsce wypadku?

Kiedy przy oparzeniach niezbędna jest pomoc lekarza?

W jakich przypadkach pierwszej pomocy powinny udzielać tylko osoby do tego
przeszkolone?

Jak naleŜy postępować z ciałami obcymi w ranach?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz do tabeli w odpowiedniej kolejności (wybierz właściwe) wymienione poniŜej fazy

ratowania poszkodowanego w przypadku omdlenia.

sprawdzanie czynności serca, zewnętrzny masaŜ serca, masaŜ wykonywany równocześnie

ze sztucznym oddychaniem, kontrola tętna, sztuczne oddychanie, przywracanie droŜności
układu oddechowego
1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać nazwy wszystkich faz,

przeanalizować ich treść decydując, w jakiej kolejności powinny być wykonywane,

wpisać do tabeli fazy w odpowiedniej kolejności,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj objawy zatrucia, zranienia, oparzenia. Przypnij kartki z objawami

w odpowiednich rubrykach tabeli. Niektóre z nich moŜna przypiąć do więcej niŜ jednej rubryki.

Zatrucie

Zranienie

Oparzenie

martwica skóry, wymioty, widoczna rana szarpana, uszkodzenie błon śluzowych, ból głowy,
oszołomienie, drgawki, utrata przytomności, widoczna rana cięta, biegunka, zaczerwienienie
błon śluzowych, bladość, obrzęki błon śluzowych, kaszel, krwawienie, duszności, zaburzenia
oddychania, senność, zaburzenia pracy serca, ból brzucha, drętwienie kończyn

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać wszystkie wymienione objawy,

przeanalizować je decydując, jakiego przypadku dotyczą,

przypiąć kartkę z objawem w odpowiedniej kolumnie lub kolumnach na tablicy,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansza z tabelą,

−

kartki z wypisanymi objawami chorobowymi,

−

pinezki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Połącz początek zdania z jego końcem, tak, aby stanowiły wskazówkę do postępowania

podczas określonego wypadku przy pracy.

Przy poraŜeniu prądem elektrycznym
naleŜy…

…zdjąć

poszkodowanemu

obrączki,

pierścionki i bransoletki.

Przy oparzeniach nie naleŜy…

…zgłosić się do przychodni chirurgicznej
celem zabezpieczenia przeciwtęŜcowego.

JeŜeli doszło do poparzenia powyŜej
15% powierzchni ciała naleŜy…

…zdejmować

części

ubrania

przylegających bezpośrednio do miejsca
oparzonego.

Przy oparzeniach kończyn naleŜy…

…dodatkowo zapewnić poszkodowanemu
opiekę kardiologiczną.

JeŜeli doszło do utraty części ciała
naleŜy…

…okryć go kocem lub płaszczem.

przypadku

zabrudzenia

rany

kurzem, błotem lub ziemią, naleŜy…

…ułoŜyć

poszkodowanego

wygodnie

pomieszczeniu

nieskaŜonym

powietrzu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

JeŜeli

poszkodowany,

oczekując

na pomoc przebywa w chłodnym
miejscu, naleŜy…

…zwrócić się o pomoc do lekarza.

Przy ostrym zatruciu w oczekiwaniu
na pomoc lekarską, naleŜy…

…zatamować

upływ

krwi

opaską

uciskową, odciętą część zabezpieczyć w
worku foliowym lub suchym opatrunku do
czasu przyjazdu pogotowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dokładnie przeczytać wszystkie części zdań,

przeanalizować je decydując, które z nich naleŜy połączyć,

zaprezentować wykonane ćwiczenie.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

karta pracy z częściami zdań,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować objawy zatrucia?

scharakteryzować sposób udzielania pierwszej pomocy w przypadku
zranienia?

określić fazy ratowania poszkodowanego po utracie przytomności?

zabezpieczyć prawidłowo miejsce wypadku?

wyjaśnić, w jakich przypadkach niezbędna jest pomoc lekarska?

udzielić pomocy osobie poraŜonej prądem elektrycznym o niskim
napięciu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

ZagroŜenia dla środowiska

4.4.1. Materiał nauczania

Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady ochrony środowiska jest ustawa

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.

Podstawowym aktem prawnym regulującym gospodarkę odpadami jest ustawa z dnia 27

kwietnia 2001 r. o odpadach

Przez ochronę środowiska – rozumie się podjęcie lub zaniechanie działań,

umoŜliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej. Ochrona ta polega
w szczególności na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównowaŜonego rozwoju,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Odpady są to uboczne produkty działalności człowieka, nieprzydatne w miejscu i czasie,

w którym powstały, szkodliwe lub uciąŜliwe dla środowiska przyrodniczego.

Klasyfikacja odpadów ze względu na szkodliwość dla środowiska:

−

niebezpieczne  –  do  odpadów  niebezpiecznych  (objętych  listą  Ministra  Środowiska
załącznik  do  Rozporządzenia  Ministra  Środowiska  z  dnia  27  września  2001  r.  Dz.  U
nr 112  poz.  1206)  zalicza  się  te,  które  wprowadzone  do  środowiska  nawet  w małych
ilościach  natychmiast  powodują  jego  trwałą  degradację;  zawierają  najczęściej  składniki
toksyczne, radioaktywne, palne, wybuchowe lub biologicznie czynne,

−

szkodliwe – wprowadzone do środowiska dopiero w większych ilościach i w wyniku
długotrwałego oddziaływania powodują jego degradację,

−

uciąŜliwe – nie zawierają substancji powodujących procesy degradacji, jednak
niekorzystnie wpływają na walory estetyczne środowiska, np. zniekształcają krajobraz.
Wytwarzający odpady powinien:

–

posiadać zezwolenie na wytwarzanie odpadów i usuwanie odpadów niebezpiecznych,

–

posiadać pozwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej, w wyniku której
powstają odpady niebezpieczne i inne niŜ niebezpieczne,

–

prowadzić ilościową i jakościową ewidencję odpadów zgodnie z przyjętą klasyfikacją
odpadów oraz listą odpadów niebezpiecznych. Celem prowadzenia ewidencji odpadów
jest zapewnienie kontroli nad wytwarzanymi odpadami oraz nad ich obrotem od miejsca
powstania do miejsca wykorzystania lub unieszkodliwienia,

–

wnosić opłaty za składowanie odpadów.
W odniesieniu do odpadów komunalnych obowiązki te ciąŜą na gminach i właścicielach

nieruchomości.

Odpady przemysłowe to uboczne produkty działalności człowieka, powstające na terenie

zakładu  przemysłowego  i  niepoŜądane  w  miejscu  ich  powstawania.  Są  szkodliwe  lub
uciąŜliwe  dla  środowiska.  Zalicza  się  do  nich  oleje,  opakowania,  ŜuŜel  i  popiół,  odpady
mineralne, odpady metaliczne.

Postępowanie z odpadami

Gospodarowanie odpadami to: zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów,

jak równieŜ nadzór nad wyŜej wymienionymi działaniami oraz miejscami unieszkodliwiania
odpadów.

Utylizacja – wykorzystanie materiałów lub odpadów, które straciły wartość uŜytkową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Unieszkodliwianie – likwidacja lub ograniczenie uciąŜliwości odpadów dla środowiska

przez poddanie ich obróbce powodującej zmianę ich cech fizycznych, chemicznych lub
biologicznych.

System prawidłowego gospodarowania odpadami składa się z trzech głównych

elementów:
–

gromadzenie (w miejscu powstawania),

–

usuwanie,

–

unieszkodliwiane.

ZagroŜenia dla środowiska ze strony zakładów ceramicznych

Zakłady ceramiczne wytwarzają niewielką ilość odpadów niebezpiecznych dla

rodowiska. Główne źródła powstawania zanieczyszczeń:

–

oddział wypalania, w którym spaliny z pieców i pyły zanieczyszczają powietrze,

–

kotłownie, gdzie spaliny i pyły zanieczyszczają powietrze, a powstający przy eksploatacji
kotłowni opalanych węglem, popiół i ŜuŜel, składowany przy kotłowni, powoduje takŜe
emisję niezorganizowaną zanieczyszczeń do powietrza,

–

oddział przygotowania masy, w którym znajdują się instalacje odpylające w miejscach,
gdzie następuje pylenie przy obróbce maszynami, oddział (stanowisko) mielenia złomu
z wypalonych wyrobów, oddział mielenia węgla dla pieców opalanych węglem.
Mało istotne źródła powstawania zanieczyszczeń:

–

magazyn surowców, gdzie następuje niezorganizowana emisja do powietrza pyłów
z surowców podstawowych i komponentów,

–

oddział rozładunku wyrobów i place składowe, gdzie następuje emisja pyłów, a przy
opalaniu pieców paliwem stałym – takŜe popiołów, mimo Ŝe niekiedy popioły z wózka
z wypalonymi wyrobami są odciągane przez specjalne kabiny odciągające,

–

wody opadowe są czasem zanieczyszczone olejami ze środków transportu zewnętrznego
i muszą być oczyszczone.
Nieistotne źródła powstawania zanieczyszczeń:

−

warsztaty mechaniczne, gdzie powstają niewielkie ilości róŜnych zanieczyszczeń, w tym
nieznaczne ilości odpadów niebezpiecznych,

−

oddział suszenia, gdzie powstaje złom z suszonych półfabrykatów (uŜywany ponownie
do produkcji) oraz niewielkie ilości zanieczyszczeń w wilgotnym powietrzu wydalanym
z suszarni w czasie suszenia,

−

oddział formowania, w którym powstają niewielkie ilości odpadów plastycznych
uŜywanych ponownie do produkcji.

Zanieczyszczenia emitowane do powietrza

Największym źródłem zanieczyszczeń emitowanych do powietrza są piece do wypalania

wyrobów, a zwłaszcza piece opalane węglem. Drugim źródłem zanieczyszczeń emitowanych
do powietrza są kotłownie, przede wszystkim opalane węglem. Kotłownie dostarczają ciepło
do suszenia półfabrykatów, a ilość ciepła potrzebna do wysuszenia półfabrykatów jest
w przybliŜeniu równa ilości ciepła koniecznego do wypalenia wyrobów.

Głównymi składnikami zanieczyszczeń są:

–

pyły,

–

tlenek węgla,

–

dwutlenek węgla,

–

dwutlenek siarki,

–

dwutlenek azotu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu zapewnienia w instalacjach ceramiki odpowiedniej ochrony powietrza

dokonywane  są  analizy  spalin  dla  podjęcia  działań  ograniczających  ilość  szkodliwych
składników.  W  niektórych  przypadkach  stosuje  się  odsiarczanie  spalin  z  pieca  tunelowego.
W celu  ograniczania  zanieczyszczenia  powietrza  –  aby  zmniejszyć  emisję  stosuje  się
obudowywanie  magazynów  surowców  oraz  w  miarę  moŜliwości  składowanie  surowców
pylących w zbiornikach zamkniętych i podawanie ich do produkcji za pomocą obudowanych
przenośników  ślimakowych.  Stosuje  się  do  opalania  gatunkowo  lepsze  paliwa  o  większej
wartości  opałowej  i  mniejszej  zawartości  zanieczyszczeń.  Kolejnym  działaniem  jest
obudowywanie  maszyn  szczególnie  pylących.  Stosowane  są  instalacje  odpylające,  na  ogół
z filtrami  workowymi  i  filtrami  wodnymi  oraz  cyklonami.  Wysokość  kominów,  pieców
tunelowych  oraz  wyrzutników  spalin  w  kotłowniach  jest  taka,  aby  zapewnić  odpowiedni
zasięg opadania zanieczyszczeń, a przez to małe stęŜenie na metr kwadratowy.

Gospodarka wodna i ściekowa

Wprowadzenie do środowiska ścieków bytowych jak i nielicznych powstających

w oddziale formowania czy w kotłowni lub w warsztacie ścieków przemysłowych ma miejsce
w niewielkich ilościach.

cieki są oczyszczane we własnych oczyszczalniach, powstają przy tym odpady

w postaci osadów, które przewaŜnie są wywoŜone na składowiska komunalne lub
przekazywane upowaŜnionym do tego odbiorcom.

Zanieczyszczenia odpadami:

–

do  odpadów  niebezpiecznych  naleŜą  oleje,  akumulatory  i  świetlówki  oraz  taśmy
przenośnikowe,  paski  klinowe  i  opony  samochodowe;  dla  odpadów  tych  są  określone
ilości  i  sposób  zagospodarowania  oraz  są  ustalone  miejsca  selektywnego  składowania
odpadów,

–

inne niŜ niebezpieczne są odpady ceramiczne oraz ŜuŜel i popiół, opakowania drewniane,
papierowe, tekturowe i foliowe oraz złom metali.
Dla zmniejszenia emisji do środowiska odpadów powstających w procesie produkcyjnym

wykorzystuje się je ponownie do produkcji. Dotyczy to odpadów z osadników w oddziale
formowania, złomu wysuszonych półfabrykatów i złomu wypalanych wyrobów oraz ŜuŜla
z kotłowni.

Emisja hałasu

Hałas emitowany do środowiska poza zakładem produkcyjnym w zakładach

ceramicznych  z  zasady  nie  występuje  w  natęŜeniu  przekraczającym  wielkości  dozwolonych
w pozwoleniach władz administracyjnych. Wielkość emisji jest kontrolowana przez inspekcję
ochrony środowiska. Największym źródłem powstawania hałasu w wewnętrznych oddziałach
produkcyjnych  są  wentylatory  w  suszarniach  sztucznych,  w  piecach  tunelowych
i w kotłowniach oraz w instalacjach odpylających w oddziale przygotowania masy, mielenia
węgla i mielenia złomu z wypalonych wyrobów.

Dla zmniejszenia emisji hałasu – wentylatory, zarówno niezbędne w procesie

technologicznym  w  oddziale  suszenia,  wypalania  wyrobów  i  kotłowni,  jak  i  zainstalowane
przy  instalacjach  odpylających  są  montowane  w  specjalnym  wykonaniu  oraz  przy
zastosowaniu  amortyzatorów  tłumiących  ich  drgania  i  ograniczających  hałas.  W  niektórych
przypadkach  dla  ograniczenia  emisji  hałasu  stosuje  się  zabudowę  specjalnych  ekranów
osłaniających urządzenia, będące źródłem hałasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co rozumiemy przez ochronę środowiska?

Co to są odpady i jak je klasyfikujemy?

Z jakich głównych elementów składa się gospodarowanie odpadami?

Jakie zagroŜenia dla środowiska stanowi zakład ceramiczny?

Jakie działania są podejmowane w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń?

Jakie działania są podejmowane w celu zmniejszenia hałasu?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj instrukcję gospodarki odpadami dla wybranego wydziału zakładu ceramicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zidentyfikować rodzaje odpadów powstających w procesach wydziału,

wyszukać w regulacjach prawnych dane dotyczące metod składowania i utylizacji
odpadów,

pogrupować odpady według metod składowania i utylizacji,

opisać w tabeli grupy odpadów i metody ich składowania i utylizacji,

scharakteryzować opracowaną instrukcję.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

dyrektywy Unii Europejskiej, Polskie Normy,

−

przykładowa charakterystyka zakładu pracy (zawierająca charakter produkcji, proces
technologiczny, materiały potrzebne do procesu produkcyjnego, powstające odpady,
opakowania),

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

sklasyfikować odpady?

podać

przykłady

zanieczyszczeń

emitowanych

przez

zakłady

ceramiczne?

określić kierunki ochrony środowiska w zakładach ceramicznych?

opracować

instrukcję

postępowania

odpadami

korzystając

z odpowiednich aktów prawnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Ochrona przeciwpoŜarowa

4.5.1. Materiał nauczania

PoŜar jest to niekontrolowany proces spalania odbywający się poza paleniskiem.

W miejscach zamieszkania, pracy i zgromadzeń publicznych stanowi powaŜne zagroŜenie dla
ludzkiego zdrowia i Ŝycia.

NajwaŜniejsze przyczyny powstawania poŜarów w zakładach pracy:

−

samozapalenie się węgla, składowanych paliw, chemikaliów i odpadów,

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe uŜytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

zabezpieczenie

materiałów

łatwo

palnych

i wybuchowych,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub spręŜonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−

brak ładu i porządku na i wokół stanowiska pracy i w pomieszczeniach pracy.
KaŜdy, kto dostrzeŜe najmniejszy nawet poŜar powinien niezwłocznie:

−

uruchomić sygnalizację alarmową i ostrzec zagroŜonych ludzi,

−

zastosować osobiście lub łącznie z innymi pracownikami wszelkie środki mające na celu
gaszenie poŜaru,

−

zawiadomić o poŜarze kierownictwo.

Urządzenia i instalacje elektryczne w obszarach zagroŜonych poŜarem

Wszystkie urządzenia technologiczne, w których mogą występować zjawiska

elektryczności statycznej muszą być uziemione. W obszarach zagroŜonych poŜarem zabrania
się instalowania:

−

transformatorów i kondensatorów elektroenergetycznych,

−

stanowisk ładowania akumulatorów.

Sposoby walki z poŜarami

Znane są dwa sposoby walki z poŜarami, pierwszy z nich to tzw. obrona czynna,

stosowana wówczas, gdy walczymy juŜ z powstałym ogniem, drugi natomiast to obrona
bierna, gdy czynimy wszystko, aby nie dopuścić do powstania poŜaru. Przy obronie czynnej
powinny być spełnione następujące warunki:

−

plan i wymiary budynku powinny umoŜliwiać szybką ewakuację ludzi w razie poŜaru,

−

urządzenia gaśnicze (gaśnice, skrzynki z piaskiem, hydranty) powinny być odpowiednio
rozmieszczone, tj. w pobliŜu miejsc, w których poŜar jest prawdopodobny oraz w pobliŜu
wyjść,

−

instalacje alarmowe powinny być tak rozmieszczone, aby umoŜliwiały jak
najwcześniejsze zawiadomienie o wybuchu poŜaru,

−

rozplanowanie budynków i ich otoczenia powinno być takie, aby umoŜliwiać straŜy
poŜarnej dojazd i gaszenie poŜaru.
W zakładach przemysłowych o duŜym zagroŜeniu poŜarowym zakłada się specjalne

instalacje gaśnicze, np. tryskacze uruchamiane ręcznie lub działające automatycznie.
Instalacje automatyczne zaczynają działać pod wpływem wzrostu temperatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typy poŜarów

−

spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny, itp.),

−

ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały
bitumiczne, itp.),

−

płoną gazy palne (acetylen, metan, propan–butan, wodór, gaz koksowniczy lub
ziemny),

−

zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas).

Podział ten ma istotne znaczenie przy wyborze odpowiedniego rodzaju środków

gaśniczych.

PoŜary typu A moŜna gasić wodą lub pianą tworzoną przez zmieszanie wody

z substancją  pianotwórczą,  poniewaŜ  środki  te  nie  dopuszczają  tlenu  do  pokrytych  nimi
przedmiotów  i  obniŜają  temperaturę  palącego  się  materiału.  Wyjątkiem  są  sytuacje,  gdy
ogniem  objęte  są  urządzenia  elektryczne  pod  napięciem  lub  palące  się  materiały  wchodzą
z wodą  w  reakcje  chemiczne,  którym  towarzyszy  wydzielanie  się  wodoru  lub  tlenu
podtrzymującego palenie.

W takich przypadkach, jak równieŜ przy gaszeniu poŜarów typu B, konieczne jest

stosowanie dwutlenku węgla. Jako gaz cięŜszy od powietrza wypełnia on szczelnie przestrzeń
objętego  poŜarem  pomieszczenia  poczynając  od  dolnych  jego  partii,  co  prowadzi  w  efekcie
do  obniŜenia  stęŜenia  tlenu  w  powietrzu.  W  przeciwieństwie  do  wody  i  piany  –  dwutlenek
węgla  nie  przewodzi  elektryczności.  Izoluje  teŜ  przed  dostępem  tlenu  palące  się  substancje
płynne,  podczas  gdy  woda  i  piana  powodują  wypieranie  lŜejszych  od  wody  palących  się
płynów na powierzchnię środka gaśniczego.

Przy gaszeniu poŜarów typu C naleŜy przede wszystkim odciąć dopływ paliwa

gazowego. JeŜeli jest to niemoŜliwe, stosuje się specjalne środki i techniki gaszenia dostępne
zawodowym straŜom poŜarnym.

PoŜary typu D oraz palące się instalacje i urządzenia elektryczne pod napięciem gasi się

przy pomocy specjalnych proszków gaśniczych.

Wszystkie wymienione środki gaśnicze stosowane są przy pomocy urządzeń zwanych

gaśnicami. Na kaŜdej dopuszczonej do uŜytku gaśnicy umieszczony jest dobrze widoczny
napis informujący o rodzaju środka gaśniczego i typie poŜaru, przy którym gaśnica moŜe być
stosowana. Gaśnice dopuszczone do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem
oznaczone są dodatkowo literą E.

Rodzaje sprzętu przeciwpoŜarowego

Podręczny sprzęt gaśniczy jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie słuŜący do

zwalczania poŜarów w początkowej fazie (w tzw. zarodku).

Do podręcznego sprzętu gaśniczego naleŜy:

−

hydronetka – plastykowy pojemnik zaopatrzony w ręczną pompkę ssąco-tłoczącą i wąŜ
z dyszą rozpylającą strumień wody lub piany ze zbiornika o pojemności około 10 litrów.
SłuŜy do gaszenia niewielkich źródeł ognia. Specjalne zakończenie dyszy, tzw.
prądownica pozwala na regulowanie strumienia,

−

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej. SłuŜy do gaszenia niewielkich źródeł
ognia, małych urządzeń i płonącej odzieŜy,

−

tłumica – płaska miotła wiklinowa lub blaszana, osadzona na długim trzonku, obszyta
filcem. W czasie akcji gaśniczej zanurza się ją w wodzie i mokrą uderza w zarzewie
ognia. UŜywana do gaszenia np. ściółki leśnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

szafka hydrantowa – hydrant wewnętrzny, zawór zainstalowany na specjalnej sieci
wodociągowej, obudowany metalową szafka,

−

agregat gaśniczy – gaśnica o zwiększonych rozmiarach, często o pojemności
kilkudziesięciu litrów. Zwykle wyposaŜona w koła ułatwiające przemieszczanie.

Gaśnice

Gaśnice proszkowe

−−−−

z wewnętrznym ładunkiem zasilającym CO

, dozowanie środka gaśniczego przez zawór

lub prądownicę proszkową,

−−−−

pod stałym ciśnieniem, z zaworem dozującym, wyposaŜonym we wskaźnik ciśnienia.

Rys. 7. Gaśnice proszkowe [15]

Zastosowany w gaśnicach proszek gaśniczy do poŜarów typu BC lub ABC oraz róŜne

wersje pojemności zbiorników pozwalają na szeroki zakres ich zastosowania. Działanie
gaszące polega na odcięciu dopływu powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia wszelkich
poŜarów.

Gaśnice śniegowe

Rys. 8. Gaśnice śniegowe [15]

Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy BC oraz poŜarów instalacji i urządzeń

elektrycznych

znajdujących

się

pod

napięciem.

Wykonane

bazie

butli

wysokociśnieniowych zawierających dwutlenek węgla CO

. Śnieg chłodzi płonący

przedmiot, a dwutlenek węgla zamyka dostęp powietrza do ognia. Nadają się do gaszenia
wszelkich poŜarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnice i agregaty pianowe

Rys. 9.

Gaśnice i agregaty pianowe [15]

Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy AB. Gęsta piana nie dopuszcza powietrza do

ognia, a zawarta w niej woda chłodzi płonący przedmiot. Nadają się do gaszenia cieczy
palnych, nie nadają się do gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem.

Oprócz małych gaśnic przenośnych w kopalniach stosowane są równieŜ agregaty

gaśnicze.

Agregaty gaśnicze

Rys. 10. Agregaty gaśnicze [15]

Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy BC lub ABC (w zaleŜności od stosowanego

proszku). Znajdują szczególne zastosowanie jako uzupełnienie sprzętu w akcjach
ratowniczych straŜy poŜarnych, kolumn transportowych, jako zabezpieczenie lotnisk,
w rafineriach oraz innych duŜych zakładach przemysłowych.

Samoczynne urządzenia gaśnicze

Rys. 11. Samoczynne urządzenia gaśnicze [15]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przeznaczone do gaszenia poŜarów grupy ABC. Zalecane do stosowania

w pomieszczeniach  zamkniętych,  takich  jak:  magazyny  farb,  olejów,  materiałów
łatwopalnych,  rozdzielnie  elektryczne  itp.,  w  których  nie  przewiduje  się stałej  obsługi.  SUG
(samoczynne  urządzenia  gaśnicze)  są  wyposaŜone  w  samoczynny  zawór  ampułkowy,  który
moŜe  być  uruchamiany  impulsem  elektrycznym  przesyłanym  z  automatycznej  centrali
alarmowej lub w wyniku przekroczenia określonej temperatury w pomieszczeniach.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są główne przyczyny powstawania poŜarów?

Jakie warunki muszą być spełnione, aby obrona czynna przed poŜarem była skuteczna?

Jakie rozróŜniamy typy poŜarów?

Do jakich typów poŜarów uŜywane są gaśnice pianowe, proszkowe, śniegowe?

Co zaliczamy do podręcznego sprzętu gaśniczego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zaleŜności od rodzaju poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcjami przeciwpoŜarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu
i środków gaśniczych,

zidentyfikować rodzaj poŜaru,

dobrać moŜliwe do zastosowania środki gaśnicze,

scharakteryzować środki gaśnicze.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację polegającą na zastosowaniu podręcznego sprzętu i środków

gaśniczych do gaszenia poŜaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

wybrać odpowiedni sprzęt lub środek gaśniczy do określonego typu poŜaru,

określić sposób uŜycia danego sprzętu lub środka gaśniczego,

scharakteryzować najczęściej popełniane błędy przy stosowaniu ww. środków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

instrukcje przeciwpoŜarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

określić główne przyczyny poŜarów ?

scharakteryzować rodzaje środków gaśniczych?

sklasyfikować typy poŜarów?

wyjaśnić sposób posługiwania się gaśnicą proszkową, śniegową, pianową?

dobrać sprzęt gaśniczy do określonego typu poŜaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań dotyczących stosowania przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy, ochrony środowiska oraz prawa pracy. Wszystkie zadania są zadaniami
wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową
odpowiedź X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy  udzielenie  odpowiedzi  będzie  Ci  sprawiało  trudność,  wtedy  odłóŜ  rozwiązanie
zadania  na  później  i  wróć  do  niego,  gdy  zostanie  Ci  czas  wolny.  Trudności  mogą
przysporzyć  Ci  zadania:  16–20,  gdyŜ  są  one  na  poziomie  trudniejszym  niŜ  pozostałe.
Przeznacz na ich rozwiązanie więcej czasu.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę to
a)

pracodawca.

pracownik.

przedsiębiorca.

kooperant.

Zapewnienie wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy jest
a)

obowiązkiem pracodawcy.

prawem pracodawcy.

obowiązkiem pracownika.

prawem pracownika.

Stosowanie nauszników i wkładek przeciwhałasowych jest konieczne, jeŜeli hałas na
stanowisku pracy przekracza
a)

55 dB.

65 dB.

75 dB.

85 dB.

Negatywnym skutkiem hałasu w pracy nie jest
a)

zaburzenie akcji serca.

zmiana rytmu oddychania.

łamliwość kości.

zaburzenie wzroku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do ochrony przeciwwibracyjnej nie stosuje się
a)

kurtek przeciwwibracyjnych.

rękawic przeciwwibracyjnych.

pasów przeciwwibracyjnych.

obuwia przeciwwibracyjnego.

Minimalna niebezpieczna dla człowieka wartość prądu zmiennego płynącego przez
dłuŜszy czas wynosi około
a)

30 mA.

50 mA.

70 mA.

90 mA.

Osobę nieprzytomną z zachowanym krąŜeniem i oddychaniem naleŜy ułoŜyć
a)

na plecach z nogami podniesionymi do góry.

na plecach podkładając koc pod głowę.

w pozycji bocznej ustalonej.

na boku.

PoŜar, w którym spaleniu ulegają papier, drewno i paliwa stałe to poŜar typu
a)

Odpady, które wprowadzone do środowiska nawet w małych ilościach natychmiast
powodują jego trwałą degradację są klasyfikowane jako
a)

szkodliwe.

uciąŜliwe.

zagraŜające.

niebezpieczne.

10.

Znak

ostrzega przed

skaŜeniem biologicznym.

substancjami i preparatami szkodliwymi lub draŜniącymi.

substancjami i preparatami toksycznymi.

materiałem radioaktywnym lub promieniowaniem jonizującym.

11.

Znak

oznacza

skrzyŜowanie na drodze ewakuacyjnej.

umiejscowienie zestawu do udzielania pierwszej pomocy.

umiejscowienie planu ewakuacji.

miejsce, w którym moŜe pojawić się zagroŜenie dla zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

W przypadku poŜaru naleŜy zawiadomić straŜ poŜarną dzwoniąc po numer
a)

997 lub 112 (z telefonu komórkowego).

998 lub 112 (z telefonu komórkowego).

999 lub 113 (z telefonu komórkowego).

998 lub 113 (z telefonu komórkowego).

13.

Na stanowisku pracy, w którym występuje zagroŜenie pyłami szkodliwymi dla zdrowia
wolno zatrudnić pracownika, który
a)

ukończył 18 lat.

ukończył 21 lat.

waŜy co najmniej 90 kg.

waŜy mniej niŜ 90 kg.

14.

Pracownikowi przysługuje w kaŜdym tygodniu prawo, do co najmniej
a)

35 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

1 dnia nieprzerwanego odpoczynku.

2 dni nieprzerwanego odpoczynku.

48 godzin nieprzerwanego odpoczynku.

15.

Wibracje powodują silne podraŜnienie błędnika przy częstotliwościach rzędu
a)

2 Hz.

20 Hz.

200 Hz.

2 kHz.

16.

Do czynników fizycznych niebezpiecznych i szkodliwych w środowisku pracy nie naleŜy
a)

prąd elektryczny o napięciu do 1 kV lub powyŜej 1 kV.

elektryczność statyczna.

hałas i wibracje.

ciecz Ŝrąca.

17.

Młodociany moŜe być zatrudniony w godzinach
a)

od 7

do 16

od 5

do 12

od 17

do 23

od 7

do 14

18.

Działania podejmowane w celu ochrony przed naraŜeniem na nadmierne stęŜenie
czynników chemicznych polegają miedzy innymi na
a)

skróceniu czasu oddziaływania tych czynników przez wprowadzenie rotacji
pracowników.

stosowaniu tylko środków ochrony osobistej.

stosowaniu odpowiednich systemów zabezpieczeń.

stosowaniu środków ochrony zbiorowej.

19.

W przypadku poraŜenia prądem ratownik powinien w pierwszej kolejności
a)

uwolnić człowieka poraŜonego spod napięcia.

rozpoznać stan zagroŜenia poraŜonego.

skontrolować oddech.

zmierzyć ciśnienie i skontrolować tętno.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

DyŜakowska O. (red.): Bezpieczeństwo i higiena pracy. Poradnik dla pracodawcy.

Państwowa Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy 2004

Fijałkowski T.: Kodeks pracy. Wyd. Codex, Warszawa 2007

Flis B., Wyszyńska A.: Zarys technologii ceramiki. WSiP, Warszawa 1974

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 1 i 2. Centralny Instytut

Ochrony Pracy, Warszawa 1997

Mac. S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1996

Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002

Stępczak K.: Ochrona i kształtowanie środowiska. WSIP, Warszawa 2001

Kodeks Pracy

10.

PN–92/N–01256/02 Zasady bezpieczeństwa

11.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska

(Dz. U. 94.49.196)

12.

Ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628)

13.

Ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób

zawodowych (Dz. U. nr 199 poz. 1673 z późn. zm.)

14.

www.automobilklub.chelm.pl

15.

www.mar–poz.waw.pl

16.