01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Borczyńska-Żbikowska

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
oraz ochrony przeciwpożarowej 321[10].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Magdalena Krystowska
mgr inż. Małgorzata Zysnarska

Opracowanie redakcyjne:

Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[10].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik żywienia i gospodarstwa
domowego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Analiza i ocena zagrożeń w środowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Środki ochrony indywidualnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ochrona przeciwpożarowa

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Wypadki i pierwsza pomoc

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przepisach oraz zasadach

bezpieczeństwa i higieny pracy, czynnikach środowiska pracy mogących powodować
zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia oraz postępowaniu w sytuacjach awaryjnych, a także
udzielaniu pomocy osobie, która uległa wypadkowi.

Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do

wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy
wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Ponadto po materiale nauczania
zamieszczono:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,

−

ćwiczenia,

−

sprawdzian postępów.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną
czynność. Po opanowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modulowej.
Jednostka modułowa: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

ochrony przeciwpożarowej, której treści teraz poznasz jest jedną z koniecznych do
bezpiecznego wykonywania pracy w zakresie żywienia człowieka.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności

z zakresu całej jednostki, który składa się z:

−

instrukcji,

−

przykładowej karty odpowiedzi.

5. Wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[10].O1

Działalność usługowa

321[10].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy oraz ochrony przeciwpożarowej

321[10].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów

międzyludzkich

321[10].O1.03

Stosowanie prawa w działalności usługowej

321[10].O1.04

Ocena jakości świadczonych usług

321[10].O1.05

Prowadzenie marketingu usług

321[10].O1.06

Prowadzenie korespondencji biurowej

Schemat jednostek modułowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy,

−

rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka,

−

stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia,

−

wskazywać odpowiednie instytucje udzielające pomocy w zależności od zaistniałego
zagrożenia,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zastosować obowiązujące przepisy prawne dotyczące pracownika i pracodawcy
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić wymagania nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce,

−

zastosować podstawowe zasady higieny i fizjologii pracy oraz wymagania ergonomii,

−

określić skutki negatywnych czynników w środowisku pracy,

−

zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

−

rozpoznać źródła i czynniki niebezpieczne w środowisku pracy,

−

dobrać środki ochrony osobistej,

−

zabezpieczyć się przed czynnikami szkodliwymi w pracy,

−

zinterpretować przepisy, regulaminy, zasady i procedury związane z bezpieczeństwem
poza pracą,

−

rozpoznać przyczyny i okoliczności wypadków poza pracą,

−

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia
i życia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe źródła prawa pracy

Konstytucji

Rzeczypospolitej

Polskiej

(art.

70}zapisano:

„Obywatele

Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie
niezdolności do pracy (…) a urzeczywistnieniu tego prawa służy (…) stałe polepszanie
warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy”. „Każdy ma prawo do bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy
określa ustawa” – art. 66. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są: ustawy,
ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Mogą to być także akty prawa
miejscowego, na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Wiele rozwiązań
dotyczących prawa pracy ma swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji
Pracy lub w Dyrektywach Unii Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do
wymogów dyrektyw unijnych trwa od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy
stanowią obowiązujące prawo w Unii Europejskiej.

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest Kodeks pracy - Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy
(Dz.U.1974.24.141, z późn. zmianami). Przepisy Kodeksu pracy i aktów wykonawczych mają
zastosowanie do pracodawców w rozumieniu art. 3 kp. Pracodawcą jest wyłącznie ta
jednostka, która jest uprawniona do samodzielnego zatrudniania i zwalniania pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy /na podstawie Kodeksu
pracy/

Podstawowe obowiązki pracodawcy:
1) Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2) Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3) Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4) W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5) Wyznaczenie koordynatora nie zwalnia poszczególnych pracodawców z obowiązku

zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym przez nich pracownikom.

6) Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

7) Obowiązek, o którym mowa w p.6, ciąży na pracodawcy odpowiednio w razie zmiany

miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub
profilu produkcji, jeżeli zmiana technologii może powodować zwiększenie zagrożenia
dla zdrowia pracowników.

8) Właściwy inspektor pracy lub właściwy państwowy inspektor sanitarny może

zobowiązać pracodawcę prowadzącego działalność powodującą szczególne zagrożenia
dla zdrowia lub życia pracowników do okresowej aktualizacji informacji.

Prawa i obowiązki pracownika
1) W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2) Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa

w p.1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

3) Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

w przypadkach, o których mowa w p.1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.

4) Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5) Przepisy p. 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest

ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

6) Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki

Społecznej określił, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.

7) Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich
przeznaczeniem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku
albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników,
a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im
niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

8) Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi
chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia
technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie
zgodnie z przeznaczeniem,

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

Ochrona pracy kobiet i młodocianych

Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.

Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996r. w sprawie wykazu
prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. Nr 114, poz. 545
z późn. zm.).
Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie
przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16 lat.

Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

ukończyli co najmniej gimnazjum,

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
zdrowiu.
Młodociany nie posiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko

w celu przygotowania zawodowego. Poza tym;

−

młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,

−

przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin
(łącznie z porą nocną),

−

czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę,

−

czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.

Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte

w rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.
nr 200, poz. 2047 z późn. zm.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dyrektywy unijne dotyczące ochrony pracy kobiet i młodocianych:

−

Dyrektywa 92/85/EWG w sprawie wprowadzenia środków niosących poprawę zdrowia
i bezpieczeństwa w pracy pracownic w ciąży i pracownic, które niedawno rodziły lub
karmią piersią.

−

Dyrektywa 94/33/EWG w sprawie ochrony młodocianych w pracy.

Nadzór państwowy nad warunkami pracy

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy (Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1362).
Nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy - w zakresie określonym w ustawie - sprawuje Rada
Ochrony Pracy, powołana przez Marszałka Sejmu RP.
Państwową Inspekcją Pracy kieruje, powoływany przez Marszałka Sejmu, główny inspektor
pracy przy pomocy zastępców. Inspekcję tworzy Główny Inspektorat Pracy, 16 okręgowych
inspektoratów pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości - inspektorzy pracy.
Każdy z okręgowych inspektoratów obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej
obszar jednego województwa. W strukturze okręgowych inspektoratów funkcjonują 42 oddziały.

Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku
pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych;

−

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii;

−

uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części;

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy;

−

analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania

środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu
okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych;

−

ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych
sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego;

−

wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy;

−

udzielanie porad technicznych i prawnych;

−

opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy;

−

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.

W zakresie działań Państwowej Inspekcji Sanitarnej znajduje się kontrola higieny

pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważną rolę odgrywają
organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego czy
Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa
w zakładach pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Co jest podstawowym źródłem prawa pracy w Polsce?
2) Kto to jest pracodawca?
3) Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
4) Jakie są podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy?

5) Kogo można nazwać pracownikiem młodocianym?
6) Jakie są główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?
7) Jakie przepisy regulują wykaz prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia

kobiet?

8) Gdzie można znaleźć wykaz prac wzbronionych młodocianym?
9) Jakie są najważniejsze zadania Państwowej Inspekcji Pracy?
10) Czym zajmuje się Państwowa Inspekcja Sanitarna?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie odpowiednich aktów prawnych uzupełnij tabelkę dotyczącą wykazu prac

uciążliwych lub szkodliwych dla kobiet.

Rodzaj prac

Wyszczególnienie prac

wzbronionych

Prace związane z wysiłkiem fizycznym
i transportem ciężarów oraz wymuszoną
pozycją ciała

Prace w mikroklimacie zimnym, gorącym
i zmiennym

Prace w kontakcie ze szkodliwymi
czynnikami biologicznymi

Prace w narażeniu na działanie szkodliwych
substancji chemicznych

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać np. w Internecie odpowiedni akt prawny,
3) wyszukać w rozporządzeniu rodzaj prac wymienionych w tabeli,
4) uzupełnić tabelę,
5) wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Sporządź zestawienie adresowe organów kontroli pracy w Twoim województwie.

Państwowa Inspekcja Pracy
woj.:………………………….

Państwowa Inspekcja Sanitarna
woj.:………………………….

adres:
………………………………
……………………………….

oddziały:
………………………………
………………………………
………………………………

powiatowe inspektoraty
sanitarne:
………………………………
………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wyszukać np. w Internecie instytucje odpowiedzialne za nadzór nad warunkami pracy

w Twoim województwie,

3) wpisać dane kontaktowe do wojewódzkich instytucji,
4) odszukać oddziały lub inspektoraty powiatowe najbliższe miejsca zamieszkania,
5) uzupełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

W wybranym zakładzie usługowym przeprowadź wywiad, który pozwoli odpowiedzieć

na pytanie: czy przestrzegane są zalecenia dotyczące prac wzbronionych młodocianym?
Uzupełnij tabelę.

L.p.

Pytanie dotyczące badanego zagadnienia

TAK

NIE

DOTYCZY

Czy prowadzono ewidencję pracowników
młodocianych?

Czy prowadzono ewidencję czasu pracy przy pracach
wzbronionych, a dozwolonych pracownikom
młodocianym w zakresie potrzebnym do
przygotowania zawodowego?

Czy pracowników młodocianych poddano szkoleniom
wstępnym ogólnym (instruktaż ogólny)?

Czy pracowników młodocianych poddano szkoleniom
wstępnym stanowiskowym (instruktaż
stanowiskowy)?

Czy pracowników młodocianych zatrudniano
w prawidłowym dobowym wymiarze czasu pracy?

Czy pracownikom młodocianym, których dobowy
wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godz. zapewniono
przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 min.?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czy pracownikom młodocianym zapewniano
w każdym tygodniu co najmniej 48 godzin
nieprzerwanego wypoczynku obejmującego niedzielę?

Czy pracownikom młodocianym zapewniono
nieprzerwaną 14 godzinną przerwę obejmującą porę
nocną?

Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania
pracowników młodocianych w godzinach
nadliczbowych?

10.

Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania
pracowników młodocianych w porze nocnej?

11.

Czy pracownikom młodocianym prawidłowo ustalono
wymiar urlopu wypoczynkowego?

12.

Czy pracownikom młodocianym udzielono na ich
wniosek pierwszego urlopu wypoczynkowego w
wymiarze nie mniejszym niż 12 dni?

13.

Czy pracownikom młodocianym udzielano urlopu
bezpłatnego w okresie ferii szkolnych?

14.

Czy pracownikom młodocianym wypłacono
wynagrodzenie za pracę?

15.

Czy opracowano wykaz stanowisk pracy i prac
dozwolonych w celu odbycia przygotowania
zawodowego?

16.

Czy opracowano wykaz lekkich prac dozwolonych
pracownikom młodocianym zatrudnionym w innym
celu niż przygotowanie zawodowe?

17.

Czy wykaz lekkich prac dozwolonych pracownikom
młodocianym zatrudnionym w innym celu niż
przygotowanie zawodowe został zatwierdzony przez
inspektora pracy?

18.

Czy pracodawca przestrzega zakazu zatrudniania
pracowników młodocianych przy pracach
wzbronionych?

Wnioski:
……………..……………………………………………………………………………………
……………..……………………………………………………………………………………

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać zakład usługowy, w którym zatrudniane są osoby młodociane,
2) przeczytać rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych

młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac,

3) przeprowadzić wywiad,
4) uzupełnić tabelę,
5) wyciągnąć wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

miejsce przeprowadzenia wywiadu,

–

rozporządzenie Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac
(Dz.U. nr 200, poz. 2047 z późn. zm.),

–

literatura z rozdziału 6,

–

kwestionariusz (tabela).

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) skorzystać ze źródeł prawa pracy obowiązujących w Polsce?

2) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

3) określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp?

4) określić główne ograniczenia przy zatrudnianiu młodocianych?

5) odszukać przepisy regulujące wykaz prac szkodliwych dla kobiet?

6) określić instytucje nadzoru państwowego nad warunkami pracy w Polsce? ¨

7) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Pracy?

8) określić podstawowe zadania Państwowej Inspekcji Sanitarnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Analiza i ocena zagrożeń w środowisku pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Zasady ergonomii

Pracodawcy powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, a więc nauki zajmującej się

przystosowaniem maszyn, narzędzi, środowiska i warunków pracy do właściwości
anatomicznych i psychofizycznych człowieka, aby zapewnić optymalne warunki
wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii:

−

projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy; przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,

−

praca powinna być tak zaprojektowana, aby można było uniknąć niepotrzebnego lub
nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz układów oddechowego
i krążenia,

−

postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,

−

wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika,

−

należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż
długotrwały bezruch,

−

elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,

−

środowisko pracy winno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby warunki
fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale służyły
zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,

−

proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy.

Czynniki zagrożeń w środowisku pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewniać, aby budowa lub przebudowa obiektu

budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie
projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie
zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.
Budynki i instalacje z nimi związane, w których prowadzona jest produkcja lub obrót
artykułami spożywczymi powinny posiadać odpowiednio trwałą konstrukcję i być utrzymane
w dobrym stanie technicznym. Materiały, z których zostały wykonane budynki i instalacje nie
mogą:

−

powodować emisji czynników szkodliwych dla zdrowia w ilościach przekraczających ich
najwyższe dopuszczalne stężenie,

−

wchodzić w reakcje chemiczne z artykułami spożywczymi w przypadku zetknięcia się
z nimi. Budynki i instalacje z nimi związane, w tym elementy wykończenia ścian
i stropów oraz drzwi i okna powinny być wykonane w sposób umożliwiający:

−

łatwe utrzymanie ich w czystości,

−

zapewnienie ochrony przed zanieczyszczeniami zewnętrznymi,

−

zapewnienie ochrony przed dostępem szkodnikó

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną

trzecią dorosłego życia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr.
Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe czynniki.
Obowiązkiem

pracodawcy

jest

podejmowanie

działań,

zwłaszcza

technicznych

i organizacyjnych, likwidujących lub co na najmniej ograniczających powodowane przez te
czynniki zagrożenia zawodowe.

Właściwe rozpoznanie zagrożeń i związanego z nim ryzyka stanowi podstawę do

podejmowania różnorodnych działań profilaktycznych. Pracodawcy lub nawet pracownicy,
zatrudnieni w małych i średnich przedsiębiorstwach, którzy samodzielnie podejmują się
oceny ryzyka zawodowego, powinni dokładnie przeanalizować miejsce pracy i określić, co
mogłoby spowodować wypadek lub niekorzystnie wpływać na zdrowie przebywających tam
osób.

Hałas

Sygnały dochodzące z otoczenia, rejestrowane narządem słuchu, nazywa się dźwiękami.

Występujące w środowisku dźwięki niepożądane lub szkodliwe dla zdrowia człowieka
określamy mianem hałasów. Najczęściej stosowaną miarą hałasu jest poziom dźwięku
wyrażany w decybelach [dB].
Ujemne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka w warunkach narażenia zawodowego
można podzielić na dwa rodzaje:

−

wpływ hałasu na narząd słuchu - uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu
(perforacje, ubytki błony bębenkowej), będące zwykle wynikiem jednorazowych
i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego
powyżej 130 ÷ 140 dB,

−

pozasłuchowe działanie hałasu na organizm - nie są jeszcze w pełni rozpoznane, ale
wykazano, że wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu mogą występować
po przekroczeniu poziomu ciśnienia akustycznego 75 dB. Słabsze bodźce akustyczne
(o poziomie 55 ÷ 75 dB) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę
i zmniejszać jej wydajność.

Metody i środki ochrony przed hałasem - zgodnie z przepisami europejskimi i krajowymi,
pracodawca jest obowiązany zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami
związanymi z narażeniem na hałas, a w szczególności zapewnić stosowanie:

−

procesów technologicznych nie powodujących nadmiernego hałasu,

−

maszyn i innych urządzeń technicznych powodujących możliwie najmniejszy hałas, nie
przekraczający dopuszczalnych wartości,

−

rozwiązań obniżających poziom hałasu w procesach pracy (z priorytetem środków
redukcji hałasu u źródła jego powstawania).

Oświetlenie
Oświetlenie to ważny czynnik, który wpływa na wydajność pracy, wypadki przy pracy oraz
zdrowie pracownika. Niewłaściwe warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych
zmian i reakcji organizmu ludzkiego, co prowadzi do zmęczenia oczu i pogorszenia stanu
psychicznego Dobre i racjonalne oświetlenie przynosi wiele korzyści:

−

umożliwia uzyskanie najwyższego poziomu produkcji pod względem ilości i jakości

−

zmniejsza ryzyko wypadku

−

zapobiega potrzebie nadwerężenia wzroku, a zarazem przedwczesnemu jego osłabieniu

−

przyczynia się do usprawnienia transportu wewnętrznego

−

ułatwia rozróżnienie właściwych barw w otoczeniu

−

stwarza poczucie wygody i estetyki oraz zapewnia dobre ogólne samopoczucie

Zapewnienie właściwego oświetlenia miejsc pracy jest obowiązkiem każdego pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Norma PN-EN 12464-1:2003 (U) określa wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące
oświetlenia pomieszczeń i stanowisk pracy znajdujących się wewnątrz budynków. Zawiera
również zalecenia dotyczące dobrej praktyki oświetleniowej i podaje kryteria niezbędne przy
projektowaniu oświetlenia.

Mikroklimat

Jest to

limat charakterystyczny dla małej części środowiska, której odrębność jest

wynikiem specyfiki układu czynników ją tworzących: wysokością i wahaniami temperatury,
wilgotności, szybkością ruchu powietrza itp. Określonym mikroklimatem może się
charakteryzować zarówno obszar geograficzny jak i twór sztuczny zbudowany przez
człowieka (mieszkanie, hala produkcyjna).
Do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat środowiska należy zaliczyć
temperaturę powietrza, wilgotność, ruch powietrza, promieniowanie cieplne, ciśnienie
atmosferyczne. Wszystkie części składowe mikroklimatu wywierają wpływ na samopoczucie
człowieka, jego sprawność fizyczną i umysłową, na wydajność pracy oraz zachowanie
dobrego stanu zdrowia. Mikroklimat decyduje także o gospodarce cieplnej organizmu.
Sposób oceny poszczególnych czynników mikroklimatu przedstawiają szczegółowo polskie
normy

Czynniki mechaniczne

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

śliskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach),

−

inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta.

Zagrożenia czynnikami mechanicznymi należy eliminować lub ograniczać poprzez:

−

eliminowanie czynników lub ograniczanie ich aktywności,

−

ograniczanie ekspozycji osób na czynniki, których nie udało się wyeliminować.

Zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej

Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego
rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to:

−

porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem,

−

zagrożenia od elektryczności statycznej,

−

zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.

Zagrożeń tych nie można całkowicie wyeliminować, ale można i trzeba zmniejszać zarówno
ryzyko ich występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Analizy wykazują, że
przyczyną 70÷85% wypadków elektrycznych jest niewłaściwe postępowanie człowieka,
wynikające najczęściej z lekkomyślności, nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, braku umiejętności bądź wiedzy o zagrożeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu ochrony człowieka przed skutkami porażenia prądem elektrycznym stosowane są
następujące środki ochrony przeciwporażeniowej:
Środki nietechniczne:

−

popularyzacja sposobów i zasad bezpiecznego użytkowania energii elektrycznej,

−

szkolenie wstępne i okresowe wszystkich pracowników użytkujących i obsługujących
urządzenia elektryczne,

−

wymagania kwalifikacyjne dla pracowników obsługujących urządzenia elektryczne,

−

organizacja pracy (instrukcje eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych, pisemne
polecenia wykonywania prac),

−

egzekwowanie przestrzegania reguł bezpieczeństwa,

−

badania okresowe,

−

szkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy przy porażeniach.

Środki techniczne:

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa),

−

ochrona przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa),

−

ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośrednim - realizowana przez zasilanie
napięciem bezpiecznym,

−

sprzęt ochronny (w tym środki ochrony indywidualnej) – dla zastosowań, w których
wyżej wymienione nie mogą być wykorzystane (np. przy naprawie urządzeń
elektroenergetycznych).

Substancje chemiczne

Na stanowiskach pracy substancje chemiczne występują w postaci gazów, par, cieczy lub

ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede
wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę i z przewodu pokarmowego.

Rys. 1 Sposoby wnikania substancji chemicznych [10]

Reakcja organizmu na substancje toksyczne zależy od ich właściwości fizykochemicznych,
drogi wchłaniania, wielkości dawki i okresu narażenia, a także od takich cech organizmu jak
płeć, wiek, ogólny stan zdrowia i odżywienia oraz stanu zdrowia. Zależy ona też od
czynników zewnętrznych, takich jak temperatura i wilgotność powietrza. Skutki narażenia na
szkodliwe substancje chemiczne mogą być miejscowe i układowe, a ich nasilenie może mieć
charakter ostry lub przewlekły.

Pyły

Pyły są jednym z głównych czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy.

Szkodliwe działanie pyłów na organizm człowieka może być przyczyną wielu chorób, w tym
pylicy płuc. Zapewnienie skutecznego ograniczania lub eliminowania ryzyka zawodowego,
wynikającego z narażenia na pyły, wymaga:

−

określenia rodzaju, stężenia i innych podstawowych parametrów pyłów emitowanych do
środowiska pracy,

−

dokonania oceny narażenia pracowników na szkodliwe działanie pyłów występujących
w środowisku pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na szkodliwe
działanie pyłów występujących w środowisku pracy,

−

zastosowania

odpowiednich

środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem,

umożliwiających eliminację zanieczyszczeń powietrza za środowiska pracy, a jeżeli nie
jest to możliwe zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

Aby ustrzec się przed zagrożeniami w środowisku pracy należy bezwzględnie

przestrzegać instrukcji obowiązujących na danym stanowisku pracy oraz stosować się do
znaków bezpieczeństwa i higieny pracy.

Szczegółowe instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy opracowywane są przez zakład

pracy na podstawie odpowiednich aktów prawnych np. dla zakładów gastronomicznych
i przemysłu garmażeryjnego obowiązuje Rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego
z dnia 9 kwietnia 1966r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach
gastronomicznych i przemysłu garmażeryjnego. Teksty instrukcji bezpieczeństwa i higieny
pracy powinny być wywieszone w pomieszczeniach zakładu pracy w widocznych miejscach.
W Polsce przyjęto następujące znaczenie kolorów i form dla większości znaków:

Tabela 1 Znaki bezpieczeństwa i higieny pracy [8]

Kolor

Forma

Ramka

Tło

Znaczenie

Kwadrat, prostokąt Zielona

Białe

Ewakuacja, sprzęt pierwszej pomocy

Prostokąt, koło

Niebieska Białe

Informacja, nakaz

Kwadrat

Czerwona Białe

Ochrona przeciwpożarowa

Trójkąt

Czarna

Żółte

Ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem

Koło

Czerwona Białe

Zakaz wykonywania konkretnej czynności

Rys. 2 Znaki zakazu [8

]

Zakaz uruchamiania

Nie dotykać

Zakaz przebywania pod ciężarem

maszyny (urządzenia)

Rys. 3 Znaki ostrzegawcze [8]

Ostrzeżenie przed skażeniem

Substancja szkodliwa

Ostrzeżenie przed lub

biologicznym

drażniąca

gorącą powierzchnią

Rys. 4 Znaki informacyjne [8]

Telefon awaryjny

Apteczka pierwszej pomocy

Prysznic bezpieczeństwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5 Znaki nakazu [8]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz mycia rąk

Nakaz stosowania ochrony rąk

Ocena ryzyka zawodowego

Jedną z najważniejszych czynności oprócz szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy

spoczywających na pracodawcy jest ocena ryzyka zawodowego (Kodeks pracy Art. 226).

Ryzyko zawodowe - jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń,
związanych z wykonywaną pracą i powodujących straty. Dotyczy to w szczególności
wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń
zawodowych w środowisku pracy lub sposobie wykonywania pracy.
Pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże
się z wykonywaną pracą oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Do obowiązków
pracodawcy należy również wykonywanie odpowiedniej dokumentacji.
Przed poinformowaniem pracowników o ryzyku zawodowym, pracodawca musi przede
wszystkim ocenić jego wielkość i w zależności od tego zastosować odpowiednie środki
chroniące pracowników. Mówi o tym § 39 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
(Dz.U. Nr 129, poz. 844).

Korzyści dla pracodawcy z prawidłowo przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego:

−

spełnienie wymagań przepisów prawnych (Kodeks pracy Art. 226),

−

świadomość pracodawcy: jakie występują zagrożenia, jakie jest ryzyko i czy zastosowane
środki profilaktyczne są wystarczające,

−

ulgi po wprowadzeniu zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej,

−

lepsza pozycja przy ewentualnych procesach o odszkodowanie.

Poszczególne etapy oceny ryzyka zawodowego:

−

opis stanowiska pracy i stref zagrożenia

−

dokładna ocena spełnienia wymogów dla danego stanowiska

−

opis i ocena wszelkich zagrożeń mogących wystąpić na stanowisku pracy

−

oszacowanie ryzyka zawodowego dla danego stanowiska

−

opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych.

−

zapoznanie pracowników z oceną ryzyka.

−

okresowa weryfikacja oceny ryzyka

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym zajmuje się ergonomia?
2. Co zalicza się do czynników zagrożeń w środowisku pracy?
3. Co to jest hałas i jakie jest jego ujemne działanie na organizm człowieka?
4. Jakie korzyści daje dobre i racjonalne oświetlenie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Co należy do podstawowych czynników kształtujących mikroklimat w środowisku

pracy?

6. Co zaliczamy do grupy czynników mechanicznych?
7. Jakie są zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej?
8. Jaka jest reakcja organizmu człowieka na nadmiar substancji chemicznych i pyłów

w środowisku pracy?

9. Jakie znaczenie mają instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy?
10. Jaki kształt, kolor i tło mają ostrzegawcze znaki bhp?
11. Jaki kształt, kolor i tło mają informacyjne znaki bhp?
12. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki zakazu bhp?
13. Jaki kształt, kolor i tło mają znaki nakazu bhp?
14. Co to jest ocena ryzyka zawodowego?
15. Jakie są etapy oceny ryzyka zawodowego?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź skróconą ocenę ryzyka zawodowego na dowolnym stanowisku pracy

w wybranym zakładzie gastronomicznym. Wyciągnij wnioski.

Ocena ryzyka zawodowego

Lista identyfikacji zagrożeń

Czy występuje kontakt?

Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość
kontaktu z niebezpieczną substancją?

Tak

Nie

– toksyczną

– żrącą lub gryzącą

– gorącą lub parzącą

– zamrażającą

– radioaktywną

– narkotyzującą

– rakotwórczą

– inną szkodliwą substancją

Czy operacji lub czynności towarzyszy możliwość
wdychania niebezpiecznych:

– gazów

– pyłów

– dymów

– par

Czy wykonywanej operacji lub czynności towarzyszy:

– hałas

– wibracja

– gorący mikroklimat

– zimny mikroklimat

– częste i duże zmiany temperatury powietrza

Czy praca wymaga wykonywania:

– podnoszenia, przenoszenia lub przesuwania

– czynności uciążliwych w wymuszonej pozycji ciała

Czy podczas wykonywania czynności może nastąpić:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– wybuch

– pożar

– zasypanie, obsunięcie ziemi lub innych materiałów

– zalanie wodą

Czy można się skaleczyć o:

– nieruchome lub wystające obiekty

– poruszające się obiekty

– ostre lub szorstkie krawędzie

Czy podczas wykonywanych czynności mogą wystąpić
inne zagrożenia wypadkowe?

Krótki opis zagrożenia:

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przeprowadzić wywiad z pracownikiem na danym stanowisku pracy,
3) wypełnić tabelę,
4) dokonać uproszczonej oceny ryzyka zawodowego,
5) wyciągnąć wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

miejsce, w którym przeprowadzamy wywiad,

–

Norma PN-N-18002: 2000 System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne
wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Podpisz pod znakiem, jaki to rodzaj znaku. Wpisz także jego nazwę.

…………………………………………………………………………………………………...

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przypomnieć rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) zakwalifikować podane znaki do grup,
4) wpisać nazwę znaku,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wykaz znaków bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Przygotuj wykaz instrukcji bhp obowiązujących w wybranym zakładzie usługowym np.

gastronomicznym. Przy każdej instrukcji wpisz stanowiska, na których obowiązuje oraz
najważniejsze zalecenia.

Nazwa instrukcji

Wykaz stanowisk

Zalecenia

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać zakład usługowy,
2) przeprowadzić spis instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy,
3) obok każdej instrukcji wpisać stanowiska na jakich ta instrukcja obowiązuje,
4) wypisać najważniejsze zalecenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia,
6) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

miejsce, którym przeprowadzamy wywiad,

–

instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić zadania ergonomii?

¨ ¨

2) wymienić czynniki zagrożeń w środowisku pracy?

¨ ¨

3) omówić ujemny wpływ hałasu na organizm człowieka?

¨ ¨

4) wskazać przepisy

określające wymagania jakościowe i ilościowe dotyczące

oświetlenia pomieszczeń?

¨ ¨

5) wymienić czynniki kształtujące mikroklimat w pomieszczeniach?

¨ ¨

6) wymienić zagrożenia towarzyszące wykorzystaniu energii elektrycznej?

¨ ¨

7) omówić reakcję organizmu człowieka na nadmiar substancji chemicznych

i pyłów w środowisku pracy?

¨ ¨

8) określić, jakie znaczenie mają instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy?

¨ ¨

9) rozpoznać ostrzegawcze znaki bhp?

¨ ¨

10) rozpoznać informacyjne znaki bhp?

¨ ¨

11) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki zakazu bhp?

¨ ¨

12) rozpoznać, jaki kolor i tło mają znaki nakazu bhp?

¨ ¨

13) przeprowadzić skróconą ocenę ryzyka zawodowego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Środki ochrony indywidualnej

4.3.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do

noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą
zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy.

Z wymagań prawa Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz

jednolitego rynku wewnętrznego wynika, że środki ochrony indywidualnej stosowane
w środowisku pracy i życia powinny zapewniać możliwie największe bezpieczeństwo
w przewidywanych warunkach używania oraz być dostosowane do cech i potrzeb
użytkowników.

Zgodnie z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu pracy, pracodawca ma obowiązek

zapewnić pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie
związanym z pracą. Pracownik jest zobowiązany do stosowania środków ochrony
indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie
zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. z dnia 28 grudnia 2005
r.), środki ochrony indywidualnej powinny:

−

spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności (oznakowane znakiem bezpieczeństwa
"B", a od dnia uzyskania przez Polskę członkostwa UE - znakiem "CE"),

−

być prawidłowo dobrane do istniejącego zagrożenia,

−

nie powodować same z siebie dodatkowego zagrożenia,

−

być udostępnione w odpowiedniej ilości,

−

być wybrane (typ) z uwzględnieniem stanu zdrowia pracownika i warunków istniejących
w miejscu pracy,

−

być użytkowane zgodnie z instrukcją podaną przez producenta.

Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej

Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod

względem ich ogólnego przeznaczenia, na 9 grup oznaczonych odpowiednimi symbolami.

Tabela 2 Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia [7]

Nazwa grupy

Symbol oznaczenia

Odzież ochronna

Środki ochrony kończyn dolnych

Sprzęt ochrony głowy

Sprzęt ochrony twarzy i oczu

Sprzęt ochrony układu oddechowego

Sprzęt ochrony słuchu

Sprzęt chroniący przed upadkiem
z wysokości

Środki izolujące cały organizm

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poza środkami ochrony indywidualnej pracodawca dostarcza, na własny koszt, również

odzież i obuwie robocze, które muszą spełniać wymagania Polskich Norm. Odzież robocza
przysługuje:

−

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne.
W zależności od rodzaju czynnika szkodliwego stosuje się różne grupy środków ochrony

indywidualnej. Czynniki szkodliwe dzieli się na grupy:

−

czynniki chemiczne,

−

pyły,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki mechaniczne,

−

drgania mechaniczne,

−

hałas,

−

czynniki termiczne,

−

promieniowanie optyczne,

−

prąd elektryczny,

−

czynniki atmosferyczne,

−

praca w atmosferze zagrożonej wybuchem.

Środki ochrony indywidualnej
Odzież ochronna - odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika
przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej nie zalicza się odzieży
przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie
substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące przyśpieszone
niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego produktu. Ten rodzaj
odzieży zaliczany jest do odzieży roboczej, która nie podlega obowiązkowej certyfikacji.

Środki ochrony kończyn dolnych - obuwie ochronne - produkowane jest w szerokim
asortymencie i jest przeznaczone zwykle do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń
jednocześnie. Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do ich
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np.
podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).

Sprzęt ochrony głowy - przemysłowy hełm ochronny - stanowi podstawowe
zabezpieczenie głowy pracownika przed uderzeniem na stanowisku pracy. Głównym
zadaniem hełmów jest ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz
uderzeniami głową o wystające elementy konstrukcji stanowiska pracy.

Sprzęt ochrony twarzy i oczu - dowolna postać środka ochrony indywidualnej osłaniającego
oczy wraz z ich najbliższym otoczeniem oraz twarz lub jej część (czasami łączonej
z ochroną szyi, uszu, karku i głowy). Ze względu na konstrukcję można wyróżnić:

−

okulary ochronne,

−

gogle ochronne,

−

osłony twarzy,

−

przyłbice spawalnicze,

−

tarcze spawalnicze.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sprzęt ochrony układu oddechowego - sprzęt zapewniający dopływ czystego powietrza do
strefy oddychania. Należy wyróżnić dwie podstawowe grupy zagrożeń dla układu
oddechowego:

−

zanieczyszczone powietrze (występowanie szkodliwych substancji w postaci: cząstek,
gazów, par),

−

niedobór tlenu (zawartość poniżej 17%).

Wymienione wyżej grupy czynników determinują sposób ochrony oraz podział sprzętu
ochrony układu oddechowego. Sprzęt ten można podzielić na dwie grupy:

−

sprzęt oczyszczający (działający przez oczyszczenie powietrza) mp. maski, półmaski,
hełmy powietrzne itp.,

−

sprzęt izolujący (działający przez doprowadzenie powietrza lub tlenu ze źródła wolnego
od zanieczyszczeń).

Dodatkowo można wyróżnić sprzęt ucieczkowy - przeznaczony do ewakuacji.

Maski

Półmaski

Rys. 6 Maski i półmaski [7]

Sprzęt ochrony słuchu - ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem
ochrony narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości - pracownicy pracujący na stanowiskach
zagrożonych upadkiem z wysokości, na których nie mogą być stosowane ochrony grupowe
np. pomosty, siatki ochronne, powinni być wyposażani w indywidualne systemy chroniące
przed upadkiem z wysokości.
Do głównych zadań indywidualnych systemów chroniących przed upadkiem z wysokości
należą:

−

niedopuszczenie do rozpoczęcia spadania (o ile to możliwe),

−

bezpieczne powstrzymanie spadania,

−

zapewnienie bezpiecznego dla użytkownika oczekiwania na pomoc po powstrzymaniu
spadania.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są środki ochrony indywidualnej?
2. Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy w zakresie używania środków ochrony

indywidualnej?

3. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
4. Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?
5. Przed jakimi zagrożeniami chronią środki ochrony indywidualnej?
6. Co to jest odzież ochronna?
7. Co to są środki ochrony kończyn dolnych?
8. Jakie są zadania sprzętu ochrony głowy?
9. Co zalicza się do sprzętu ochrony twarzy i oczu?
10. Na jakie grupy można podzielić sprzęt ochrony układu oddechowego?
11. Z jakich elementów składa się sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości?
12. Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij tabelę dotyczącą norm przydziału środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

roboczej i ubrania roboczego dla pracowników wybranego zakładu pracy.

L.p.

Stanowisko pracy

Zakres wyposażenia

O – środki ochrony

indywidualnej

R – ubranie i obuwie

robocze

Przewidywany okres

używalności w

miesiącach

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać zakład pracy, w którym stosowane są środki ochrony indywidualnej,
2) wybrać 3 - 4 stanowiska pracy, na których stosowane są środki ochrony indywidualnej

i/lub ubranie i odzież robocza,

3) wpisać w tabelę zakres wyposażenia każdego stanowiska pracy w środki ochrony

indywidualnej,

4) wpisać przewidywany okres używalności w miesiącach,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

charakterystyka zakładu pracy i stanowisk pracy w tym zakładzie,

–

literatura z rozdziału 6,

–

tabela do uzupełnienia.

Ćwiczenie 2

Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika zakładu

gastronomicznego. Opisz stanowisko, na którym pracuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać zakład gastronomiczny, w którym stosowane są środki ochrony indywidualnej,
2) dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy środki ochrony indywidualnej

i odzież roboczą,

3) opisać stanowisko pracy pod kątem wykorzystania środków ochrony indywidualnej,
4) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

charakterystyka zakładu gastronomicznego i stanowisk pracy,

–

wykaz środków ochrony indywidualnej stosowanej w zakładach gastronomicznych,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej?

¨ ¨

2) określić wymagania jakie powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?

¨ ¨

3) dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?

¨ ¨

4) dobrać odzież ochronną?

¨ ¨

5) dobrać środki ochrony kończyn dolnych?

¨ ¨

6) dobrać sprzętu ochrony głowy ?

¨ ¨

7) dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?

¨ ¨

8) dobrać sprzęt ochrony układu oddechowego?

¨ ¨

9) określić, kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne? ¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Ochrona przeciwpożarowa

4.4.1.Materiał nauczania

Pożar jest to każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych.

Najczęściej spotykaną przyczyną pożarów jest ludzka nieostrożność, często granicząca
z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekceważeniem podstawowych zasad
bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpożarowych. Szczególnie
powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach niedozwolonych,
niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo oraz
lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja
urządzeń elektrycznych. Objawia się to głównie nadmiernym obciążaniem obwodów
zasilających, eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie oraz użytkowaniem
przenośnych urządzeń grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi
zasadami użytkowania.

Ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej.

W obiektach oraz na terenach przyległych do nich zabronione jest wykonywanie

czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

−

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących
zainicjować zapłon występujących materiałów:

– w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem wypadków określonych w odrębnych

przepisach,

– w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

– w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez

właściciela lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

−

garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych
do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

−

rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości
mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

−

wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu
umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

−

przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

– urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C,

– linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających,

– instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

−

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu
palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów
trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,

−

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:
wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

−

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

−

ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających
ewakuację,

−

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

−

uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

– urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno-alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

– urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz

innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu,

– wyjść ewakuacyjnych,

– wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu.

Właściciele, budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków

mieszkalnych jednorodzinnych, oznakowują drogi ewakuacyjne znakami zgodnymi
z Polskimi Normami. Oznakowania wymagają pomieszczenia, w których w myśl przepisów
techniczno-budowlanych konieczne są co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne. Z każdego
miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie
warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy
zagrożonej lub objętej pożarem. Warunki ewakuacji powinny być dostosowane do liczby i
stanu sprawności osób przebywających w obiekcie, funkcji obiektu oraz jego konstrukcji
i wymiarów.

Ponadto

należy

zastosować

techniczne

środki

zabezpieczenia

przeciwpożarowego, polegające na:
1) zapewnieniu dostatecznej ilości i szerokości wyjść ewakuacyjnych;
2) zachowaniu dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść

ewakuacyjnych;

3) zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz

pomieszczeń.

Prawidłowe wytyczenie dróg ewakuacyjnych jest tylko z pozoru sprawą prostą. Oprócz

wymogów w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie, podczas ich wyznaczania należy dokładnie obliczyć liczbę osób
przewidywanych do ewakuacji nie tylko z poszczególnych kondygnacji obiektu, ale również z
ich części.Kolejnym problemem jest właściwe oznakowanie dróg ewakuacyjnych. Generalną
regułą jest stosowanie poszczególnych wymienionych w Polskiej Normie PN-92 N-01256/02
pt. „Znaki Bezpieczeństwa. Ewakuacja” znaków ściśle z ich przeznaczeniem oraz takie ich
rozmieszczanie, aby z każdego miejsca drogi widoczny był co najmniej kolejny jeden znak.
Szczegóły dotyczące prawidłowego rozmieszczania znaków ewakuacyjnych określa
natomiast Polska Norma PN-N-01256-5.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drzwi ewakuacyjne

Kierunki drogi ewakuacyjnej

Ciągnąć, aby otworzyć

Pchać, aby otworzyć

Przesunąć w celu otwarcia

Stłuc, aby uzyskać dostęp

Kierunek wyjścia schodami w górę lub w dół

Kierunek wyjścia do drogi ewakuacyjnej

Rys. 7 Znaki ewakuacyjne [8]

Sprzęt i środki gaśnicze
Stałe urządzenia gaśnicze – instalacje i inne zamontowane na stałe w obiekcie urządzenia,
które w przypadku powstania pożaru są w stanie natychmiast podać na jego ognisko środek
gaśniczy. Stałymi urządzeniami gaśniczymi są: wodne lub pianowe instalacje tryskaczowe
oraz instalacje wypełniające chronioną strefę dwutlenkiem węgla, gazem obojętnym (azot,
argon) lub gazowym środkiem o właściwościach antykatalitycznych (inhibicyjnych). Stałe
urządzenia gaśnicze mogą być uruchamiane samoczynnie na skutek wzrostu temperatury,
automatycznie przez impuls z instalacji wykrywającej pożar lub ręcznie, np. przez otwarcie
zaworów.

Sprzęt gaśniczy – gaśnice, hydranty wewnętrzne, koce gaśnicze.
Podręczny sprzęt wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Przy doborze sprzętu
gaśniczego należy brać pod uwagę wskazania zamieszczone w tabeli 3.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3 Dobór podręcznego sprzętu gaśniczego do palącego się materiału [7]

Grupa Rodzaj palącego się materiału

Rodzaj środka
gaśniczego

Ciała stałe pochodzenia
organicznego, przy spalaniu
których występuje zjawisko
żarzenia (drewno, papier itp.
materiały)

woda, piana gaśnicza,
proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla

Ciecze palne i substancje stałe
topniejące wskutek ciepła
(rozpuszczalniki, pasty do
podłogi, topiące się tworzywa
sztuczne)

piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon

Gazy palne (gaz miejski,
metan, propan-butan)

proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla, halon

Pożary ABC występujące w
obrębie urządzeń pod
napięciem

proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla, halon

Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej
grupy.

Przy gaszeniu należy pamiętać o następujących zasadach:

−

kierować strumień środka gaśniczego na palące się przedmioty lub obiektu od strony
zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka,

−

przedmioty ustawione pionowo należy gasić od góry w dół,

−

należy używać środków gaśniczych przeznaczonych do gaszenia danej grupy pożarów.

Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto do 20 kg i masie środka gaśniczego do
12 kg, którego użycie następuje pod wpływem uruchamianego ręcznie wyzwolenia ciśnienia
gazu. Polska Norma wyróżnia następujące typy gaśnic(w zależności od zawartego w gaśnicy
środka gaśniczego): gaśnice wodne, gaśnice pianowe, gaśnice proszkowe, gaśnice śniegowe
CO

, gaśnice halonowe.

Hydrant wewnętrzny - to zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej
obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy 25 lub
52 mm. Ma on zastosowanie do lokalizacji pożarów w zarodku wszędzie tam gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę.

Koc gaśniczy - Koc gaśniczy jest to płachta z tkaniny całkowicie niepalnej (włókno
szklanego) o powierzchni około 2 m

. Przechowuje się go w specjalnym futerale. Służy do

tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza do palącego się przedmiotu.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego jest specjalnym, opracowywanym indywidualnie

na potrzeby konkretnego obiektu dokumentem, w którym właściciel zarządca lub użytkownik
obiektu zobowiązany jest szczegółowo określić obowiązujące w nim zasady ochrony
przeciwpożarowej. Opracowanie tego dokumentu najlepiej powierzyć doświadczonemu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

specjaliście i po zatwierdzeniu go przez właściciela (administratora) wprowadzić w życie
stosownym zarządzeniem wewnętrznym.

Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów użyteczności publicznej lub

zamieszkania zbiorowego powinna zawierać:

−

potencjalne źródła powstania pożaru i drogi jego rozprzestrzeniania,

−

zasady zapobiegania możliwości powstania pożaru,

−

zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych pożarowo,

−

rozmieszczenie podręcznego sprzętu gaśniczego,

−

obecność stałych i półstałych urządzeń gaśniczych oraz instalacji sygnalizacyjno-
alarmowej w obiekcie oraz związany z tym wymagany sposób zachowania się ludzi na
wypadek ich uruchomienia,

−

organizację i warunki ewakuacji z uwzględnieniem:

– środków i sposobów ogłaszania alarmu o niebezpieczeństwie,

– warunków ewakuacji przy wykorzystaniu dróg komunikacji ogólnej, w tym

korytarzy i klatek schodowych oraz drabin i zewnętrznych schodów ewakuacyjnych,
sąsiednich tarasów, pomieszczeń, okien (parter),

– sposobów prowadzenia ewakuacji,

−

zasady postępowania na wypadek pożaru, w tym:

– zasady postępowania pracowników w przypadku powstania pożaru do czasu

przybycia jednostek ratowniczo-gaśniczych oraz współdziałania z kierującym akcją
ratowniczą.

Przepisy z zakresu ochrony przeciwpożarowej i bezpieczeństwa pożarowego Wszystkie
przepisy z tej dziedziny mają charakter jawny i są publikowane w Dziennikach Ustaw RP.
Niemniej jednak, z uwagi na ciągłe zmiany w obowiązującym prawie, pierwotne teksty tych
przepisów stosunkowo szybko stają się nieaktualne. Dlatego najbardziej miarodajnym
źródłem są cyklicznie aktualizowane, specjalistyczne elektroniczne programy prawnicze
zawierające jednolite (wraz z bieżącymi zmianami) teksty wszystkich aktów prawnych
publikowanych w Dzienniku Ustaw i resortowych Dziennikach Urzędowych. Elektroniczne
zbiory i katalogi przepisów mają dodatkową zaletę w postaci aktywnych odnośników
pozwalających błyskawicznie wyszukiwać i przechodzić do przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie przeglądanego aktu prawnego.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pożar?
2. Jakie są zasady ochrony przeciwpożarowej?
3. Co powinien zawierać plan ewakuacji?
4. Co to są stałe urządzenia gaśnicze?
5. Co zaliczamy do sprzętu gaśniczego?
6. O czym należy pamiętać przy gaszeniu pożarów?
7. Co to jest gaśnica i jakie można wyróżnić typy gaśnic?
8. Co to jest hydrant wewnętrzny?
9. Co to jest koc gaśniczy i do czego służy?
10. Co to jest instrukcja bezpieczeństwa pożarowego i jakie elementy powinna zawierać?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Stosowanie podręcznego sprzętu i środków gaśniczych do gaszenia zarzewia pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaplanować rodzaje palącego się materiału,
2) dobrać podręczne środki gaśnicze,
3) przeprowadzić z kolegami inscenizację „wybuchu” pożaru i „ugasić” pożar,
4) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

różne rodzaje łatwopalnych materiałów: drewno, papier rozpuszczalnik,

–

podręczny sprzęt gaśniczy,

–

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Zinterpretuj informacje zamieszczone na poszczególnych znakach ochrony

przeciwpożarowej.

…………………………………………………………………………………………………...

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) przypomnieć znaki przeciwpożarowe,
3) wpisać nazwę znaku.,
4) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wykaz znaków przeciwpożarowych,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Posługując się planem ewakuacji znajdującym się w szkole, opracuj instrukcję

bezpieczeństwa pożarowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z planem ewakuacji szkoły,
3) wypisać punkty jakie powinna zawierać każda instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,
4) uzupełnić punkty, dostosowując instrukcję do warunków szkoły,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

plan ewakuacji szkoły,

–

przykładowa instrukcja bezpieczeństwa pożarowego,

–

kartki papieru,

–

przybory do pisania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pożar

¨ ¨

2) wymienić zasady ochrony przeciwpożarowej?

¨ ¨

3) wskazać elementy planu ewakuacji?

¨ ¨

4) dobrać typ gaśnicy do rodzaju palącego się materiału?

¨ ¨

5) zastosować koc gaśniczy?

¨ ¨

6) rozpoznać znaki ewakuacyjne i znaki przeciwpożarowe?

¨ ¨

7) wymienić zasady, o których należy pamiętać przy gaszeniu pożarów?

¨ ¨

8) przygotować instrukcję bezpieczeństwa pożarowego?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wypadki i pierwsza pomoc

4.5.1. Materiał nauczania

Wypadek - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące śmierć lub
uszczerbek na zdrowiu.

Rodzaje wypadków
Wypadki pozazawodowe

Urazy przy czynnościach niepozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas

wypoczynku, przy pracach domowych.

Wypadki zawodowe:

−

wypadek przy pracy,

−

wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,

−

wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej
podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,

−

wypadek w drodze do pracy i z pracy,

−

wypadek przy pracy rolniczej.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonych,

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia,

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą

pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych

w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż wykonywanie pracy, chyba że

wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje
w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

2) podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
3) przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje

związkowe.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane

przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia
lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była
najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do
pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona
i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą
najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych najdogodniejsza.
Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy lub z pracy do domu
również drogę do miejsca lub z miejsca:
1) innego zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego,
2) zwykłego wykonywania funkcji lub zadań zawodowych albo społecznych,
3) zwykłego spożywania posiłków,
4) odbywania nauki lub studiów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dochodzenie powypadkowe
Wypadek przy pracy – zasady postępowania:

−

zgłoszenie wypadku,

−

zabezpieczenie miejsca wypadku,

−

zawiadomienie o wypadku,

−

powołanie zespołu powypadkowego,

−

postępowanie zespołu powypadkowego,

−

sporządzenie dokumentacji powypadkowej,

−

zatwierdzenie protokołu powypadkowego,

−

zarejestrowanie wypadku,

−

sporządzenie karty statystycznej GUS.

Wypadek w drodze do pracy

−

zgłoszenie wypadku,

−

sporządzenie dokumentacji powypadkowej.

Pierwsza pomoc

„Kto

człowiekowi

znajdującemu

się

położeniu

grożącym

bezpośrednim

niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy,
mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia
albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.”
(Art. 162 § 1. Kodeksu karnego)

„Nie popełnia przestępstwa, kto nie udziela pomocy, do której jest konieczne poddanie

się zabiegowi lekarskiemu albo w warunkach, w których możliwa jest niezwłoczna pomoc ze
strony instytucji lub osoby do tego powołanej.” (Art. 162 § 2. Kodeksu karnego).

Reanimacja a resuscytacja

Terminów reanimacja i resuscytacja używa się często w języku potocznym zamiennie,

jako równoznacznych określeń zabiegów ratunkowych mających na celu przywrócenie
funkcji życiowych. Tymczasem czynnikiem różnicującym te pojęcia jest stan świadomości
chorego.

Jeżeli w wyniku czynności ratowniczych oprócz przywrócenia krążenia, oddychania

i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość, to jest to stan reanimacji.

Jeżeli uzyskamy tylko przywrócenie podstawowych funkcji życiowych bez powrotu

świadomości, to jest to stan resuscytacji. Występuje on wtedy, gdy czynności ratownicze
zostały podjęte po upływie dłuższego okresu czasu od momentu zaniknięcia objawów życia.

Pierwsza pomoc na miejscu wypadku ratuje życie, gdy u poszkodowanego wystąpią:

zaburzenia w oddychaniu (bezdech), zatrzymanie krążenia, krwotok, wstrząs pourazowy.
Ratownik musi szybko ocenić sytuację i przystąpić do udzielenia pierwszej pomocy
w zakresie:
– podjęcia sztucznego oddychania,

– zewnętrznego masażu serca,

– zatamowania krwotoku,

– ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

– zabezpieczenia poszkodowanego przed pogłębieniem wstrząsu,

– wezwania pogotowia ratunkowego,

– wezwania policji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instrukcja udzielania pierwszej pomocy

Podstawowym zadaniem ratownika {osoby udzielającej pierwszej pomocy) jest ocena

stanu zdrowia osoby poszkodowanej w wyniku wypadku lub nagłego zachorowania.
Najważniejszym zadaniem jest ustalenie, czy zachowane są procesy decydujące bezpośrednio
o życiu ofiary:

−

wyczuwalne tętno, oddech, drożne drogi oddechowe, przytomność.

1) Badanie tętnicy szyjnej

2) Badanie tętna na tętnicy promieniowej

3) Sprawdzanie słuchem, czy

ratowany oddycha.

Rys 8. Postępowanie z osobą poszkodowaną [11]

Kolejność czynności
1. Ustalenie stanu przytomności:

−

wydanie choremu wyraźnych poleceń typu: otwórz oczy,
poruszaj stopą,

−

delikatne potrząsanie lub szczypanie badanej osoby w celu
stwierdzenia reakcji na ból (grymas twarzy, drgnięcie powiek
itp.).

Brak reakcji na polecenia słowne lub dotyk pozwala stwierdzić, ze
chory jest nieprzytomny.

2. Ustalenie przyczyny utraty przytomności:

−

doznane urazy,

−

występowanie drgawek,

−

wyczuwalny zapach alkoholu z ust,

−

posiadanie przedmiotów świadczących o istniejącej cukrzycy:

Rys. 9 Pozycja boczna

ustalona [11]

3. Ułożenie w pozycji bocznej ustalonej.
4. Pozycja boczna ustalona zapewnia choremu drożności dróg oddechowych.
5. Ustawienie rąk i zgięte kolana umożliwiają choremu zachowanie pozycji nawet podczas

transportu.

6. Obserwacja chorego.
7. Zwrócenie uwagi na oddech i tętno, by w razie potrzeby rozpocząć akcję reanimacyjną.

Zaburzenia w oddychaniu

Zaburzenia w oddychaniu ściśle wiążą się z zaburzeniami czynności krążenia. Aby

uratować życie poszkodowanego należy przywrócić czynność obu układów.

Jeśli jako pierwszy wystąpi zanik czynności oddechowej, krążenie może trwać jeszcze

przez krótki czas, ale jest ono wtedy coraz mniej wydolne i dochodzi do jego zatrzymania.
Najczęstszą i bezpośrednią przyczyną zgonu po wypadkach jest bezdech. Do zgonu dochodzi
po kilku minutach od jego wystąpienia. Bezdech przeważnie spowodowany jest
uszkodzeniem mózgu, uszkodzeniem dróg oddechowych lub ich niedrożnością.
W przeważającej części wypadków oddech można przywrócić za pomocą prostych czynności,
ratując życie poszkodowanemu, pod warunkiem, że przystąpi się natychmiast do udzielenia
pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Brak ruchów oddechowych klatki piersiowej oraz niemożność wyczucia na własnym

policzku wydychanego przez poszkodowanego powietrza, świadczą o bezdechu. Wówczas
przystępujemy do udrożnienia dróg oddechowych i sztucznego oddychania.

Udrożnienie dróg oddechowych

U osób nieprzytomnych, leżących na plecach, najczęstszą przyczyną niedrożności dróg

oddechowych jest zapadnięty język (rys. 10) lub ciało obce tkwiące i zatykające drogi
oddechowe (rys.11). Ciałami obcymi mogą być: krew, wymiociny, szczątki ubrania, złamana
proteza zębowa, itp.

Rys. 10 Zapadnięty język [9]

Rys. 11 Ciało obce [9]

Z zapadniętym językiem radzimy sobie w prosty sposób, odchylając głowę

poszkodowanego do tyłu. Wówczas język przesuwa się do góry i drogi oddechowe udrażniają
się.

Rys. 12 Usuwanie zapadniętego języka [9]

Czynność tą wykonujemy następująco: podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego
i unosimy ją do góry, jednocześnie drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę
do tyłu. Staramy się głowę odchylić maksymalnie, wykonując tę czynność ostrożnie (rys.12).
W przypadkach podejrzanych o złamanie kręgosłupa szyjnego, zatkane językiem drogi
oddechowe udrażniamy poprzez uniesienie żuchwy lub wyciągnięcie języka.

Rys. 13 Unoszenie żuchwy [9]

Uniesienie żuchwy polega na wysunięciu jej w kierunku pionowym u poszkodowanego,

leżącego na wznak. Można to uzyskać, naciskając do przodu obu kciukami kąty żuchwy, lub
przez pociągnięcie za zęby dolne tak, aby wysunęły się one przed zęby górne (rys.13).
W przypadku, gdy nie osiągniemy udrożnienia dróg oddechowych za pomocą wyżej
wymienionych metod, należy dokonać tego poprzez wyciągnięcie języka. Po wymuszonym
otwarciu ust chwytamy język między kciuk i palec wskazujący, po czym wyciągamy go na
brodę.

Ciała obce usuwamy z ust i gardzieli po odwróceniu poszkodowanego na bok

i otworzeniu jego ust. Podczas usuwania ciał obcych z jamy ustnej wkładamy między zęby
poszkodowanego przedmiot, który zabezpiecza nasz palec przed odgryzieniem na wypadek
szczękościsku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sztuczne oddychanie

Przy przywracaniu czynności oddechowych najskuteczniejszą metodą jest sztuczne

oddychanie "usta-usta", przy której ratujący wdmuchuje swoje powietrze wydechowe
bezpośrednio do ust ratowanego.

Rys. 14 Sztuczne oddychanie usta-usta [9]

Przed przystąpieniem do sztucznego oddychania należy głowę poszkodowanego

odchylić do tyłu, zatkać palcami jego nos i po wykonaniu głębokiego wdechu własnymi
ustami wdmuchiwać powietrze do ust poszkodowanego (rys. 14). U noszenie się ściany klatki
piersiowej ratowanego świadczy o skuteczności sztucznego oddechu. Odjęcie ust od
ratowanego umożliwia bierny wydech. Ratujący musi mieć pewność, że w czasie wydechu
powietrze wydostaje się na zewnątrz, bowiem inaczej oddech nie jest skuteczny.

Czynność wdmuchiwania powietrza do płuc wykonujemy z częstotliwością od 16 do 20

razy na minutę, do czasu powrotu samoistnego wydolnego oddechu lub przejęcia
poszkodowanego przez personel karetki reanimacyjnej.

Jeśli pod ręką mamy maseczkę, wówczas powietrze wdmuchujemy przez nią.

Zapobiega ona bezpośredniemu kontaktowi ratownika z ustami poszkodowanego. Maseczka
taka znajduje się w Ratunkowym Zestawie Opatrunkowym PCK oraz w innych zestawach
ratunkowych. Nie należy jednak tracić czasu na jej szukanie, gdyż zwłoka w przystąpieniu do
sztucznego oddychania zmniejsza szansę uratowania poszkodowanego.

W przypadku wystąpienia trudności w przeprowadzeniu oddychania metodą "usta-usta"

(spowodowanych np. szczękościskiem), równie skuteczne jest zastosowanie oddychania
metodą "usta-nos". Przy tej metodzie ratownik ręką zatyka szczelnie usta, a powietrze
wdmuchuje przez nos z większą siłą niż w metodzie "usta-usta", ze względu na większy opór
podczas wdmuchiwania i przepływu powietrza. Podczas wydechu usta ratowanego odsłania
się.

U dzieci i niemowląt oddech można prowadzić metodą "usta-usta, nos". Wówczas

ratujący obejmuje swoim ustami, zarówno usta, jak i nos ratowanego dziecka.

Gdy poszkodowany odzyska własny oddech, należy ułożyć go w pozycji bocznej

ustalonej.

Zatrzymanie czynności serca

Zatrzymanie czynności serca powoduje zatrzymanie krążenia krwi w ustroju. Objawia

się ono nagłą utratą przytomności, bezdechem pojawiającym się po kilku sekundach od
zatrzymania krążenia krwi, brakiem tętna na dużych tętnicach w okolicy szyi i pachwin (brak
tętna na tętnicach promieniowych nie świadczy o zatrzymaniu krążenia), poszerzonymi i nie
reagującymi na światło źrenicami oraz bladosinym wyglądem chorego.

Zatrzymanie krążenia krwi wymaga natychmiastowego przystąpienia do masażu

zewnętrznego serca (nazywanego często masażem pośrednim serca) i równocześnie
sztucznego oddychania.

Zewnętrzny masaż serca

Zewnętrzny masaż serca polega na rytmicznym uciskaniu mostka w kierunku

kręgosłupa tak, aby wymiar "mostek-kręgosłup" ulegał, zmniejszeniu o 3-5 cm (rys.15). Serce
leżące między mostkiem a kręgosłupem zostaje uciśnięte, co powoduje wyciśnięcie krwi
z komór do małego i dużego krążenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po zaprzestaniu ucisku na mostek następuje powtórne odkształcenie się ściany klatki

piersiowej, co pozwala na napełnienie się krwią komór serca. Sytuacja powtarza się przy
następnym ucisku mostka i jego zwolnieniu. Dostateczne krążenie krwi i ciśnienie tętnicze
uzyskuje się wykonując masaż z szybkością 80 uciśnięć na minutę.

Rys. 15 Masaż serca [9]

Technika masażu

Chorego układa się na plecach na twardym podłożu. Ucisk mostka powinien być silny,

szybki i krótki. Dokonywany jest nadgarstkami ratownika ułożonymi jeden na drugim (rys. 16).

Rys. 16 Technika masażu serca [9]

Miejscem ucisku jest linia środkowa ciała tuż poniżej połowy długości mostka. Masaż

serca może być skuteczny tylko w połączeniu ze sztucznym oddychaniem. Jeżeli akcję
ratowniczą prowadzi jeden ratownik, musi wykonać zarówno sztuczne oddychanie, jak
i masaż serca. Po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje się 15
uciśnięć na mostek. Liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16-20 na minutę.

Znacznie łatwiejsze jest wykonywanie reanimacji (ożywiania) przez dwóch ratowników

Wówczas jeden ratownik wykonuje sztuczne oddychanie, a drugi zewnętrzny masaż
serca.Ratujące osoby powinny współdziałać tak, aby liczba wdmuchnięć powietrza do płuc
w stosunku do uciśnięć mostka wynosiła 1:5.

Pojawienie się samoistnego tętna na dużych tętnicach szyjnych lub udowych, a potem na

tętnicach obwodowych, świadczy o powrocie czynności serca.

Oparzenia

Oparzenie polega na uszkodzeniu skóry i tkanek pod nią leżących na skutek działania

wysokiej temperatury, substancji chemicznych, a także prądu elektrycznego i promieniowania
jonizującego.
Wyróżniamy trzy stopnie oparzeń:
–

stopień I - zaczerwienienie skóry, obrzęk i uczucie pieczenia,

–

stopień II - na zaczerwienionej i obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze wypełnione
płynem surowiczym, ostry ból,

–

stopień III - dochodzi do martwicy skóry na całej jej grubości, z towarzyszącym
uszkodzeniem głębiej położonych tkanek jak tkanka podskórna, mięśnie i ścięgna.
Krańcową formą oparzenia III stopnia jest zwęglenie tkanek.

Pierwsza pomoc w oparzeniach polega na schładzaniu czystą, zimną wodą miejsca oparzenia
przez okres 15-20 minut. Jeżeli odzież przylgnęła do ciała nie wolno jej odrywać.
Następnie ranę osłania się jałowym opatrunkiem, nie może on jednak wywierać ucisku na
miejsce oparzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zranienia

Każdemu zranieniu przekraczającemu powierzchowne otarcie naskórka towarzyszy

mniejsze lub większe krwawienie. Rozmiary krwawienia są uwarunkowane wielkością
i głębokością rany oraz liczbą i przekrojem uszkodzonych naczyń. Silne krwawienia mogą
zagrozić życiu rannego, jednak nawet nieznaczne mogą same w lub w połączeniu z bólem
spowodować zaburzenia w krążeniu, tzw. wstrząs. Przy zranieniach mamy także do czynienia
z niebezpieczeństwem zakażenia.

Lekkie krwawienie ustępuje samoistnie, należy

tylko

założyć jałowy opatrunek. Silne -

należy zatamować miejscowym uciśnięciem rany. Można ucisnąć również tętnicę
doprowadzającą krew. Ta metoda stosowana jest głownie w przypadku krwawienia na
kończynach i polega na:
–

uniesieniu kończyny do góry, powyżej serca, dzięki czemu zmniejsza się ukrwienie,

–

uciśnięciu odpowiednich tętnic powyżej krwawiącego miejsca.

Samo uciskanie tętnicy nie jest wystarczające. Na krwawiącą ranę należy nałożyć opatrunek
uciskowy.
–

anę nakrywamy jałową gazą

–

ałowy opatrunek umocowujemy kilkoma okrążeniami opaski

–

a ranę nakładamy poduszeczkę np. drugi, nierozwinięty bandaż, wszystko przyciskamy

następnymi okreceniami mocno naciągniętej opaski.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są wypadki zawodowe i pozazawodowe?
2. Jakie zdarzenie uważa się za wypadek przy pracy?
3. Jakie zdarzenie uważa się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy?
4. Jak należy postępować z osobą poszkodowaną w wypadku?
5. Jaka jest różnica pomiędzy reanimacją a resuscytacją?
6. W jaki sposób można udrożnić drogi oddechowe?
7. Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta-usta”?
8. Jak wykonuje się sztuczne oddychanie metodą „usta-nos”?
9. Na czym polega zewnętrzny masaż serca?
10. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku oparzenia?
11. Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy w przypadku zranienia?

4.5.2. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać, np. w Internecie formularz „Karta wypadku w drodze do pracy lub z pracy”,
2) zainscenizować z kolegą wypadek w drodze do pracy lub z pracy,
3) przeprowadzić wywiad z poszkodowanym,
4) wypełnić kartę wypadku,
5) przekazać kartę wypadku do odpowiedniej osoby,
6) ocenić wykonanie ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie na fantomie zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) głowę poszkodowanego odchylić do tyłu,
2) zatkać palcami nos,
3) wykonać głęboki wdech własnymi ustami i wdmuchiwać powietrze do ust

poszkodowanego,

4) wdmuchiwać powietrze do płuc z częstotliwością od 16 do 20 razy,
5) sprawdzić, czy poszkodowany odzyska własny oddech,
6) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom - „poszkodowany”,

−

instrukcja wykonywania sztucznego oddychania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie3

Wykonaj masaż zewnętrzny serca na fantomie zgodnie z zasadami udzielania pierwszej

pomocy w stanach zagrożenia życia i zdrowia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) ułożyć poszkodowanego na plecach na twardym podłożu,
2) wybrać miejsce ucisku - linia środkowa ciała tuż poniżej połowy długości mostka,
3) po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonać 15 uciśnięć na mostek -

liczba sztucznych oddechów powinna wynosić 16-20 na minutę,

4) sprawdzić powrót czynności serca - pojawienie się samoistnego tętna na dużych tętnicach

szyjnych lub udowych, a potem na tętnicach obwodowych,

5) dokonać samooceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom - „poszkodowany’,

−

instrukcja wykonywania zewnętrznego masażu serca,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) odróżnić wypadek pozazawodowy od wypadku zawodowego?

¨ ¨

2) wymienić rodzaje wypadków przy pracy?

¨ ¨

3) określić, co uważa się uważa się za wypadek w drodze do pracy lub z pracy? ¨ ¨
4) rozróżnić reanimację i resuscytację?

¨ ¨

5) udrożnić drogi oddechowe?

¨ ¨

6) wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta - usta”?

¨ ¨

7) wykonać sztuczne oddychanie metodą „usta - nos”?

¨ ¨

8) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktyce?

¨ ¨

9) wykonać zewnętrzny masaż serca?

¨ ¨

10) udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzenia?

¨ ¨

11) udzielić pierwszej pomocy osobie zranionej?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Tylko jedna spośród 4 możliwych

odpowiedzi jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z zadań o różnym stopniu trudności: 1, 2, 5, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 19, 20

– zadania z poziomu podstawowego, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 15, 17 – zadania z poziomu
ponadpodstawowego,

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy

jest:
a) Kodeks pracy.
b) Regulamin pracy.
c) Statut przedsiębiorstwa.
d) Kodeks cywilny.

2. Kodeks pracy definiuje młodocianego, jako osobę, która ukończyła:

a) 15 lat.
b) 18 lat.
c) 16 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia.
d) 17 lat, a nie przekroczyła 18 roku życia.

3. Ergonomia jest nauką, która zajmuje się dostosowaniem:

a) zjawisk fizycznych i chemicznych do wyprodukowania zdrowej żywności.
b) innych nauk technicznych do higieny produkcji żywności.
c) praw mikrobiologii do wymagań przemysłu spożywczego.
d) narzędzi, maszyn i warunków pracy do potrzeb i możliwości człowieka.

4. Uszkodzenia narządu słuchu występują zwykle przy hałasie o natężeniu powyżej:

a) 100-120 dB.
b) 130 ÷ 140 dB.
c) 80-90 dB.
d) 150-170 dB.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Przedstawiony na rysunku znak należy do grupy znaków:

a) zakazu.
b) ostrzegawczych.
c) informacyjnych.
d) nakazu.

6. Przedstawiony na rysunku znak oznacza:

a) ostrzeżenie przed skażeniem biologicznym.
b) substancję szkodliwą drażniącą.
c) ostrzeżenie przed gorącą powierzchnią.
d) zakaz uruchamiania urządzenia.

7. Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki

ochrony indywidualnej, które uzyskały:
a) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa.
b) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa lub posiadają deklarację zgodności.
c) wymagany certyfikat na znak bezpieczeństwa oraz posiadają deklarację zgodności.
d) deklarację zgodności.

8. Które maszyny i urządzenia winny mieć instrukcje bezpiecznej obsługi?

a) wszystkie maszyny i urządzenia.
b) wyłącznie maszyny i urządzenia w dużych zakładach produkcyjnych.
c) wyłącznie maszyny i urządzenia stanowiące największe zagrożenie wypadkowe.
d) wyłącznie maszyny i urządzenia w małych zakładach produkcyjnych.

9. Grupa środków ochrony indywidualnej, oznaczona literą G, to sprzęt:

a) ochrony głowy.
b) ochrony twarzy i oczu.
c) ochrony układu oddechowego.
d) ochrony słuchu.

10. Do środków ochrony zbiorowej należą:

a) maski przeciwpyłowe, wydawane pracownikom pracującym w warunkach

przekroczenia zapylenia.

b) kaski chroniące pracowników przed upadkiem przedmiotów z wysokości.
c) stanowiskowe wyciągi wentylacyjne.
d) odzież ochronna.

11. Przedstawiony na rysunku znak ewakuacyjny oznacza:

a) kierunek wyjścia do drogi ewakuacyjnej.
b) drzwi ewakuacyjne.
c) kierunki drogi ewakuacyjnej.
d) przesunąć w celu otwarcia.

12. Do grupy B pożarów należą palące się:

a) ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko

żarzenia.

b) ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła.
c) gazy palne.
d) pożary występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W przypadku zapalenia się silnika elektrycznego będącego pod napięciem należy go

gasić:
a) gaśnicą pianową.
b) wodą z hydrantu.
c) gaśnicą proszkową.
d) wodą.

14. Instrukcję bezpieczeństwa pożarowego opracowuje się dla:

a) indywidualnie dla każdego obiektu.
b) wszystkich zakładów produkcyjnych z danej branży.
c) zakładów, gdzie występują środki łatwopalne.
d) dużych zakładów produkcyjnych.

15. Gaśnice są to przenośne urządzenia o masie brutto:

a) do 20 kg i masie środka gaśniczego do 12 kg.
b) do 40 kg i masie środka gaśniczego do 15 kg.
c) do 30 kg i masie środka gaśniczego do 20 kg.
d) do 35 kg i masie środka gaśniczego do 25kg.

16. Przedstawiony na rysunku znak przeciwpożarowy oznacza:

a) materiały utleniające.
b) niebezpieczeństwo pożaru - materiały łatwopalne.
c) niebezpieczeństwo wybuchu - materiały wybuchowe.
d) uruchamianie klap dymnych.

17. Reanimacja są to czynności ratownicze, które przywracają:

a) krążenie, oddychanie i czynności układu nerwowego.
b) krążenie, oddychanie i czynności układu nerwowego, choremu wraca świadomość.
c) krążenie i oddychanie.
d) krążenie i czynności układu nerwowego.

18. Udrożnienie dróg oddechowych wykonujemy następująco:

a) podkładamy ręce pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry.
b) podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry, jednocześnie

drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do przodu.

c) podkładamy jedną rękę pod szyję ratowanego i unosimy ją do góry, jednocześnie

drugą rękę układając na czole, po czym odchylamy głowę do tyłu.

d) przewracamy ratowanego na bok.

19. Dostateczne krążenie krwi i ciśnienie tętnicze uzyskuje się wykonując masaż serca

z szybkością:
a) 80 uciśnięć na minutę.
b) 60 uciśnięć na minutę.
c) 50 uciśnięć na minutę.
d) 40 uciśnięć na minutę.

20. Jeżeli akcję ratowniczą prowadzi jeden ratownik, musi wykonać zarówno sztuczne

oddychanie, jak i masaż serca, czyli:
a) po każdych trzech wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje 10 uciśnięć na mostek.
b) po każdych czterech wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje 20 uciśnięć na mostek.
c) po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje 25 uciśnięć na mostek.
d) po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje 15 uciśnięć na mostek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zad.

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Buchfelder M. A.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 2004
2. Dołęgowski B., Janczała S.: Co każdy pracownik o ochronie przeciwpożarowej wiedzieć

powinien. ODDK, Gdańsk 2004

3. Dołęgowski B., Janczała S.: Co pracownik powinien wiedzieć o bhp. ODDK, Gdańsk 2004
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Warszawa 2003
6. Kodeks Pracy 2005r.
7. www.ciop.pl
8. www.komers-bhp.pl
9. www.kryzys.kielce.uw.gov.pl/pomoc
10. www.ochronapracy.pl
11. www.us.edu.pl