01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 13

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Rypulak

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska
314[05].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Zbigniew Polak
mgr Ryszard Smyrak

Opracowanie redakcyjne:
dr inż. Andrzej Rypulak

Konsultacja:
mgr inż. Ryszard Dolata

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 314[05].O1.01.

„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik
mechanik lotniczy.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Wybrane zagadnienia prawa pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne w procesach

pracy oraz sposoby zmniejszania ich oddziaływania

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Ochrona przeciwpożarowa

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Wypadki podczas pracy. Pomoc przedmedyczna w przypadku urazów

i porażeń

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i rozwijaniu umiejętności

w zakresie przestrzegania przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

314[05].O1

Środowisko pracy

314[05].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony

przeciwpożarowej

i ochrony środowiska

314[05].O1.02

Określanie

warunków

funkcjonowania

człowieka

w środowisku

pracy

314[05].O1.03

Posługiwanie się

językiem

angielskim

zawodowym

314[05].O1.04
Przestrzeganie

przepisów

lotniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

uczestniczyć w dyskusji, prezentacji i ochronie prezentowanego przez siebie stanowiska,

–

stosować technologię komputerową i informacyjną,

–

postępować odpowiedzialnie w stosunku do zdrowia i życia własnego i innych,

–

stosować podstawowe zasady etyczne (rzetelnej pracy, punktualności, uczciwości,
odpowiedzialności),

–

współpracować w grupie,

–

rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

przewidzieć zagrożenia w miejscu pracy,

−

określić podstawowe prawa i obowiązki pracownika,

−

postąpić zgodnie z procedurami w sytuacjach awaryjnych,

−

wykonać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska,

−

określić wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność pracy,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wybrane zagadnienia prawa pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Człowiek to najważniejsze ogniwo w tworzeniu dóbr materialnych i niematerialnych

(duchowych).

Nowoczesna technika wyposaża człowieka w narzędzia wymagające od niego wysokiej

sprawności; zmieniają one warunki pracy pracownika. Jednak maszyny i urządzenia mogą
zmieniać warunki pracy człowieka, które mogą wpływać ujemnie na jego zdrowie. Dla
wyeliminowania lub zminimalizowania ujemnego wpływu konieczne jest uwzględnianie
psychofizjologicznych właściwości człowieka.

Bezpieczeństwo i higiena pracy to zespół minimalnych warunków określonych

przepisami prawnymi, mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami dla
ich życia lub zdrowia, występującymi podczas pracy. Higiena pracy zajmuje się głównie
określaniem zagrożeń zdrowia w środowisku pracy, pomiarem stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia, profilaktyką w zakresie działań prozdrowotnych w miejscu pracy
oraz oceną ryzyka zdrowotnego na stanowisku pracy.

Świadomość w bezpieczeństwie pracy to:

–

wiedza (np.: o czynnikach środowiska pracy, o możliwych zagrożeniach, o sposobach
unikania skutków niekorzystnego oddziaływania czynników środowiska pracy;

–

umiejętności (np.: identyfikacji zagrożeń);

–

sposób postępowania – zachowania probezpieczne.

Ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz środków badawczych, organizacyjnych

i technicznych mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia
przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a także stworzenie mu
optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii pracy

Rys. 1. Elementy składające się na bezpieczeństwo i ergonomię stanowiska pracy [1]

Prawna ochrona pracy to zespół norm prawnych służących zapewnieniu pracownikowi
w procesie pracy ochrony praw pracowniczych oraz zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony
zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. System ochrony pracy i jego otoczenie [1]

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dn. 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U nr 78, poz. 483)
Art. 24. Praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzór
nad warunkami wykonywania pracy.
Art. 66 pkt. 1 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób
realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.
Art. 68. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia

Przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy

Poprzez przepisy prawa pracy będziemy rozumieli przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy

innych ustaw i aktów wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników
i pracodawców i innych opartych na układach porozumień zbiorowych, regulaminach
i statutach określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Podstawowe akty prawne,
prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy
w naszym kraju zawarte są w:
1) Konstytucji RP.
2) ratyfikowanych umowach międzynarodowych,
3) ustawach, w tym Kodeksie pracy,
4) postanowieniach układów zbiorowych, porozumień zbiorowych,
5) postanowieniach regulaminów (w tym regulaminie pracy oraz regulaminie

wynagradzania, statucie).
Przez „ochronę pracy” rozumie się ogół norm prawnych ustanowionych w celu

wyeliminowania zagrożeń utraty życia oraz wyeliminowanie lub zmniejszenia niekorzystnego
wpływu pracy na zdrowie pracownika.

Działania, dokonywane w ramach realizacji tych norm, mają na celu ochronę

pracowniczej zdolności do pracy przed zagrożeniami wynikającymi z materialnego
i społecznego środowiska pracy, a także przed zagrożeniami wynikającymi z małej
odporności danego pracownika na działanie środowiska pracy.

W zakres pojęcia „ochrona pracy” wchodzą normy zawarte w przepisach określających:

1. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.
2. Skutki niedopełnienia tych wymagań.
3. Organizację i tryb postępowania organów nadzoru nad warunkami pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest podstawową zasadą prawa

pracy. Oznacza to, że pracodawcy przypisano szczególną rolę w zakresie ochrony życia
i zdrowia pracowników. Jego ogólne sformułowanie nakazuje pracodawcy nie tylko
przestrzegać generalnych nakazów i zakazów wynikających z przepisów prawa, ale także
uwzględnia indywidualne przeciwwskazania zdrowotne pracowników. Dlatego też, mówiąc
o przepisach i zasadach bhp, będziemy głównie mówić o obowiązkach pracodawcy
dotyczących tego zagadnienia.

Troska o bezpieczeństwo pracowników nie jest dyrektywą techniczną, lecz prawnym

obowiązkiem każdego pracodawcy, który ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakładzie pracy. Obowiązki dotyczące tej sfery zostały skonkretyzowane
w dziale X Kodeksu pracy. Szczegółowe zakresy obowiązków precyzują przepisy zawarte
w aktach wykonawczych, wydawanych przez:

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej lub ministrów właściwych dla określonych gałęzi

(w zakładach wyprawiających skóry surowe obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarki
z dnia 9 sierpnia 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wyprawie skór
surowych).

Przepisy Kodeksu dotyczące bhp cechuje to, że mają one charakter prawa bezwzględnie

obowiązującego. Oznacza to, że przepisy te nie mogą być zmieniane, choćby obydwie strony
stosunku pracy (pracodawca i pracownik) ustalili inny sposób ich realizacji.

Obowiązek pracodawcy zapewnienia bezpieczeństwa pracy jest obowiązkiem

bezwarunkowym, co oznacza, że bez względu na to, czy pracownik wywiązuje się ze swoich
powinności wobec pracodawcy, czy też nie, pracodawca musi zagwarantować mu bezpieczne
i higieniczne warunki pracy.

Charakter powinności pracodawcy związanych z bhp jest zróżnicowany. Niektóre z nich

stanowią bowiem generalne dyrektywy, ale większość z nich zobowiązuje pracodawcę do
konkretnych działań na rzecz zatrudnionych pracowników. Pracodawcę obciążają także
koszty związane z zapewnieniem bezpiecznej pracy, bez możliwości przerzucenia ich na
pracowników.

Przepisy regulujące podstawowe obowiązki pracodawców odnoszą się do wszystkich

zakładów pracy bez wyjątku. Także ochrona z tym związana rozciąga się na ogół
pracowników, przy czym niektóre grupy pracownicze podlegają ochronie szczególnej.

Postanowienia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy zawierają również regulaminy pracy.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy określone są również w Normach Polskich.

Obok norm prawnych pojęcie „ochrona pracy” obejmuje również postępowanie zgodne

z zasadami bezpieczeństwa pracy, wynikającymi zarówno z przesłanek naukowych lub
technicznych i doświadczenia życiowego pracownika.

Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

Obowiązki pracowników

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest sumienne i staranne świadczenie

pracy umówionego rodzaju, podczas której pracownik powinien przestrzegać przepisy
i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W szczególności pracownik jest zobowiązany:

–

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,

–

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

–

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,

–

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

–

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

–

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Prawa pracowników:

–

pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia
i życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom,

–

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia (ale nie z miejsca pracy),
zawiadamiając niezwłocznie przełożonego o zaistniałej sytuacji, jeżeli powstrzymanie się
od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego zagrożenia dla jego zdrowia lub życia.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach, o których mowa wyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,

–

pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od
wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób. Pracownik, który zawiadomił pracodawcę o powstrzymaniu
się od pracy z powodu złego samopoczucia psychicznego lub fizycznego nie ma prawa
do wynagrodzenia, a jego oświadczenie nie może być kwestionowane przez pracodawcę.
Ze szczególnych uprawnień do powstrzymania się od wykonywania pracy nie mogą
skorzystać pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie ludzkiego
życia lub mienia np. strażacy, lekarz, ratownicy i inni.
Podkreślić należy, że obowiązek przestrzegania przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem

bezwarunkowym pracownika, co oznacza, że pracownik musi go wypełniać, niezależnie od
tego, czy pracodawca wypełnia w sposób należyty obowiązki wobec pracownika.

Przestrzeganie przepisów i zasad bhp jest obowiązkiem pracownika, którego naruszenie

może mieć poważne konsekwencje dla niego i innych. Oczywiście lekceważenie tych
przepisów i zasad zagraża przede wszystkim zdrowiu i życiu pracownika, który ich nie
stosuje. Trzeba pamiętać, że w razie wypadku będącego skutkiem złamania przepisów bhp
przez pracownika, traci on szansę do ewentualnego odszkodowania.

Odpowiedzialności podlegają wszyscy pracownicy zakładu pracy. Wobec pracowników,

którzy nie przestrzegają przepisów bhp (ale nie zasad) stosuje się kary porządkowe: karę
upomnienia, karę nagany, karę pieniężną.

Obowiązek przestrzegania przepisów bhp został przez ustawodawcę podniesiony także

do rangi podstawowego obowiązku pracowniczego. Taka regulacja powoduje, że naruszenie
tego obowiązku przez pracownika powoduje spełnienie przesłanki rozwiązanie umowy bez
wypowiedzenia z winy pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obowiązki pracodawcy

Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Granice tego obowiązku wyznacza aktualny
poziom nauki i techniki. Pracodawca powinien wykorzystywać osiągnięcia tych dziedzin
w sposób racjonalny i odpowiedni. Z uwagi na cel tego obowiązku, korzystanie z osiągnięć
nauki i techniki nie powinno być traktowane jedynie w sposób formalny, lecz skłaniać
pracodawcę do dokonywania własnej oceny stanu bezpieczeństwa w miejscu pracy, np. gdy
jest on przekonany, że używanie określonych narzędzi, mimo pozytywnej oceny, nie
gwarantuje bezpiecznego wykonywania pracy.

W ramach zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, na pracodawcy

ciąży

obowiązek

spełnienia

wielu

wymogów

dotyczących

pomieszczeń

pracy,

poszczególnych stanowisk pracy, maszyn i urządzeń użytkowanych przez pracowników.

W szczególności pracodawca jest obowiązany:

–

organizować pracę w sposób zapewniający bezpiecznie i higieniczne warunki pracy,

–

zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

–

zapewnić wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy
nadzoru nad warunkami pracy,

–

zapewnić wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Przepisy zobowiązują pracodawcę do znajomości, w zakresie niezbędnych do

wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Obok przepisów dotyczących ogólnych obowiązków pracodawców Kodeks pracy oraz

inne akty prawne nakładają na nich inne obowiązki szczegółowe. Są to obowiązki:
1. związane z przygotowaniem pracownika do pracy,
2. dotyczące organizacji stanowiska pracy,
3. odnoszące się do procesów pracy.

Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia

lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
Pracodawca jest obowiązany, w ramach szkolenia wstępnego przeszkolić pracownika
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem do pracy, a także zapewnić
prowadzenie szkoleń okresowych w tym zakresie.

Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on

wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca jest zobowiązany do informowania pracownika o ryzyku zawodowym, które

wiąże się z wykonywaną pracą.

Pod pojęciem ryzyka zawodowego należy rozumieć prawdopodobieństwo wystąpienia

niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, które mogą skutkować
wystąpieniem u pracownika dolegliwości zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych
występujących w środowisku pracy lub w sposobie wykonywania pracy. Ocena ryzyka polega
na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanych zdarzeń, określeniu stopnia
ich uciążliwości oraz wskazania sposobu postępowania w celu wyeliminowania zagrożenia.

Na pracodawcy spoczywa również obowiązek zapewnienia pracownikom środków

ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na
danym stanowisku pracy. Środki ochrony muszą mieć odpowiednie właściwości ochronne
i użytkowe. Pranie, konserwacja, naprawa, odpylanie i odkażanie środków ochrony osobistej,
odzieży i obuwia roboczego odbywa się na koszt pracodawcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pracodawca jest obowiązany zapewnić pomieszczenie pracy odpowiednie do rodzaju

wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników oraz utrzymywać obiekty
budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy a także tereny i urządzenia z nimi
związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca jest
również zobowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie pomieszczenia higieniczno-
sanitarne.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza świadomość w bezpieczeństwie pracy?
2. Co rozumie się pod pojęciem „ochrona pracy”?
3. Jakim celom służą normy prawa dotyczące bhp?
4. Jaki akt prawny jest podstawowym źródłem prawa w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy?

5. Co rozumiesz przez „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?
6. Na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?

7. Czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą być zmieniane w drodze

umów indywidualnych pomiędzy pracodawcą i pracownikiem?

8. W jakim akcie prawnym określone zostały podstawowe obowiązki pracodawcy

i pracownika w zakresie bhp?

9. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem pracownika do pracy?
10. Jakie obowiązki ciążą na pracodawcy w zakresie zapewnienia właściwych pomieszczeń

pracy?

11. Jakie są podstawowe obowiązki pracowników w zakresie bhp?
12. W jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania się od pracy?
13. Czy pracownikowi, zobowiązanemu do wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej, przysługuje wynagrodzenie za czas powstrzymywania się
od pracy?

14. Jakie konsekwencje może ponieść pracownik za naruszenie przepisów bhp?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż w regulaminie pracy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sprawdzić, czy w analizowanym regulaminie zakładu pracy znajdują się wszystkie

punkty zawarte w art.104 Kodeksu Pracy,

2) wyszukać w analizowanym regulaminie zapisów dotyczących bhp,
3) wypisać punkty regulaminu dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

regulamin pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie przepisów działu X i działu XV Kodeksu pracy wskaż podmioty

uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) przeanalizować treść przepisów działu X i XV Kodeksu pracy,
3) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów, jakie podmioty wykonujące pracę

są uprawnione do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

komputer z dostępem do Internetu.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „ochrona pracy”?



2) określić, akt prawny, który jest podstawowym źródłem prawa

bezpieczeństwa i higieny pracy?



3) określić, cele jakim służą normy prawne dotyczące bhp?



4) scharakteryzować „zasady bezpieczeństwa i higieny pracy”?



5) określić, na kogo prawo nałożyło obowiązek zapewnienia bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy?



6) określić podmioty uprawnione do bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy?



7) określić, czy przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy mogą

być zawierane w drodze umów indywidualnych?



8) określić, jakim celom służą normy prawne dotyczące bhp?



9) scharakteryzować podstawowe akty prawne, w których określone zostały

podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp?



10) określić, jakie obowiązki ciążą na pracodawcy przed dopuszczeniem

pracownika do pracy?



11) określić, podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?



12) określić, w jakich okolicznościach pracownik ma prawo do wstrzymania

się od pracy?



13) określić jakie konsekwencje mogą ponosić pracodawcy i pracownicy za

nieprzestrzeganie przepisów i zasad bhp?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

w procesach

pracy

oraz

sposoby

zmniejszania

ich

oddziaływania

4.2.1. Materiał nauczania

Wiadomości wstępne

Środowisko pracy jest swego rodzaju środowiskiem nienaturalnym, wytworzonym przez

człowieka. Z tego powodu pojawia się w otoczeniu pracownika wiele czynników, które dla
człowieka mogą albo być obojętne albo negatywnie wpływać na człowieka.

Wyróżnia się trzy rodzaje, wpływających negatywnie na człowieka, czynników:

niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe (rys. 3)

Rys. 3. Natężenie czynnika środowiska pracy [1]

Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub

natychmiastowego pogorszenia się stanu zdrowia pracownika

W procesach pracy mogą wystąpić zagrożenia:

−

spowodowane elementami ruchomymi i luźnymi,

−

spowodowane elementami ostrymi i wystającymi,

−

związane z przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach wewnątrzzakładowych oraz
drogach komunikacyjnych,

−

spowodowane poparzeniem o charakterze termicznym, chemicznym, w wyniku działania
prądu elektrycznego i skoncentrowanej energii promieniowania,

−

spowodowane porażeniem prądem elektrycznym,

−

spowodowane pożarem i wybuchem.

Czynnik szkodliwy – czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do stopniowego

pogarszania się stanu zdrowia pracownika.

Czynnik uciążliwy to czynnik nie stanowiący zagrożenia dla zdrowia, ale utrudniający

pracę lub przyczyniający się do obniżenia zdolności do jej wykonywania. W zależności od
stopnia oddziaływania czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym, a czynnik szkodliwy
niebezpiecznym. Zapylenie powietrza na hali produkcyjnej może być dla pracownika:

−

uciążliwe, będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne,

−

szkodliwe, zbyt wysokie stężenie pyłu w powietrzu może stać się przyczyną choroby
zawodowej,

−

niebezpieczne, wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
może spowodować wypadek, a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.

Zapylenie

może występować w stężeniu niższym (równym) Najwyższemu

Dopuszczalnemu Stężeniu (NDS) nie wywołującym żadnych ujemnych skutków
u pracownika. Taka sytuacja nie stwarza zagrożenia i powinniśmy do niej dążyć stosując
różne środki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Klasyfikacja i charakterystyka czynników niebezpiecznych
Ze względu na swą naturę niebezpieczne i szkodliwe czynniki w procesie pracy dzielimy na
cztery grupy:
I

Fizyczne,

II Chemiczne,
III Biologiczne,
IV Psychofizyczne.

Do czynników niebezpiecznych o charakterze fizycznym zalicza się:

1. Hałas.
2. Wibracje.
3. Promieniowanie elektromagnetyczne.
4. Mikroklimat.
5. Oświetlenie.
6. Prąd elektryczny.
7. Czynniki mechaniczne.
Hałas stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka i jest narastającym problemem
społecznym. Skutki działania hałasu na narząd słuchu to: czasowe lub trwałe obniżenie progu
słyszalności, zmiany patologiczne ucha, uszkodzenie mechaniczne narządu słuchu.

Hałas powoduje w organizmie ludzkim wiele efektów pozasłuchowych takich jak:

−

zmianę rytmu oddychania,

−

skurcz drobnych naczyń tętniczych, co powoduje zmianę ciśnienia tętniczego krwi,

−

zakłócenia wzroku – ograniczenie pola widzenia i upośledzenie w odróżnianiu barw,

−

odruchowe napięcie mięśni,

−

zmniejszenie funkcji wydalniczej ślinianek i błony śluzowej żołądka,

−

bezsenność, bóle i zawroty głowy,

−

zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego - obniżenie precyzji ruchów, wydłużanie
czasu reakcji prostej, przyspieszenie czasu odczuwania zmęczenia zakłócenie pracy
układu hormonalnego.

Wibracje występują wówczas, jeżeli energia mechaniczna drgań posadzki, maszyn lub
narzędzi przenosi się na pracownika i wpływa na narządy i tkanki organizmu. Szczególnie
niebezpieczne dla człowieka są drgania z częstotliwością do 35 Hz, bowiem w tym zakresie
występują rezonansy poszczególnych narządów i części ciała.

Wibracja może spowodować występowanie w organizmie różnych zaburzeń np.:

równowagi, zmiany rytmu serca, zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego.

Narażenie na drgania mechaniczne przenoszone do organizmu przez kończyny górne

powoduje głównie zmiany chorobowe w układach:
–

krążenia krwi (naczyniowym),

–

nerwowym,

–

kostno-stawowym.
Zespół tych zmian, zwany zespołem wibracyjnym, został uznany za chorobę zawodową.

Metody ograniczania zagrożeń drganiami mechanicznymi:

a) metody techniczne:

–

minimalizowanie drgań u źródła ich powstawania,

–

minimalizowanie drgań na drodze ich propagacji (rękawice ochronne, uchwyty do narzędzi),

–

automatyzacja procesów technologicznych i zdalne sterowanie źródłami drgań;
b) metody organizacyjno-administracyjne:

–

skracanie czasu narażenia na drgania,

–

wydzielanie specjalnych pomieszczeń do odpoczynku,

–

przesuwanie osób szczególnie wrażliwych na działanie drgań do pracy na innych
stanowiskach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

szkolenie pracowników w celu uświadomienia ich o występujących zagrożeniach
i zasadach ich unikania.
c) profilaktyka medyczna

Pola elektromagnetyczne o różnych częstotliwościach znajdują liczne zastosowania
praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym i są bardzo
zróżnicowanym czynnikiem środowiskowym – od pól statycznych (elektrostatycznych
i magnetostatycznych), małej i wielkiej częstotliwości do promieniowania mikrofalowego.

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na ciało

człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości
i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników
środowiska, jak np. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego
niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia
zagrożenia.

Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje

powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może
to być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu
zdrowia (czasowego i trwałego). Mimo wieloletnich badań w celu ustalenia czy wieloletnia,
chroniczna ekspozycja na pola o natężeniach nie wywołujących istotnych zmian
krótkoterminowych może wpływać na stan zdrowia ludzi, wciąż nie ma ostatecznych
rozstrzygnięć w tej sprawie.

Oprócz różnorodnego bezpośredniego oddziaływania na organizm pracownika, pole

elektromagnetyczne może stwarzać także zagrożenie dla ludzi poprzez oddziaływanie na
infrastrukturę techniczną, ponieważ odbiór energii pola elektromagnetycznego przez
urządzenia może być przyczyną m.in.:
–

zakłóceń pracy automatycznych urządzeń sterujących i elektronicznej aparatury
medycznej (w tym elektrostymulatorów serca oraz innych elektronicznych implantów
medycznych),

–

detonacji urządzeń elektrowybuchowych (detonatorów),

–

pożarów i eksplozji związanych z zapaleniem się materiałów łatwopalnych od iskier
wywoływanych przez pola indukowane lub ładunki elektrostatyczne.
Oddziaływanie

pól

elektromagnetycznych

może

powodować

występowanie

niepożądanych skutków. Z tego powodu wprowadzono okresową kontrolę warunków
ekspozycji oraz ograniczenia ekspozycji:
–

ogółu ludności,

–

pracowników,

–

infrastruktury technicznej.
Szczególne znaczenie ma to odnośnie pracowników, którzy z racji wykonywania

czynności

zawodowych

przebywają

obszarze

występowania

silnych

pól

elektromagnetycznych. W miarę możliwości powinny być stosowane techniczne
i organizacyjne metody ograniczania ekspozycji, m.in. ekranowanie elektromagnetyczne
i oznakowanie obszarów występowania silnych pól elektromagnetycznych, oznaczanie stref
niebezpiecznych (rys. 4).

Strefa
niebezpieczna

Strefa
zagrożenia

Strefa pośrednia

Strefa
bezpieczna

Źródło promieniowania
elektromagnetycznego

Rys. 4. Znaki ostrzegawcze stosowane do określenia stref ochronnych w otoczeniu źródła pola

elektromagnetycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mikroklimat (zdefiniowany jako środowisko cieplne, w którym przebywa człowiek)
obejmuje zespół czynników fizycznych środowiska, a mianowicie: temperaturę, wilgotność
względną, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne (podczerwone).

Wykaz czynników oddziałujących na człowieka jest o wiele szerszy i obejmuj ponadto

skład chemiczny powietrza (w tym zanieczyszczenie gazowe, parowe, pyłowe, organiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne, ciśnienie barometryczne, itd.).

Temperatura powietrza, zapewniająca dobre samopoczucie człowieka, wykonującego

pracę, wynosi około 23

C w lecie oraz około 20

C w zimie, przy wilgotności względnej

w granicach 40–60%. W pomieszczeniach o niewielkich zyskach ciepła uznaje się jako
najwłaściwszą prędkość powietrza 0,2–0,3 m/s.

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego konieczne jest zrównoważenie

bilansu cieplnego i utrzymanie temperatury ciała w granicach 36,5–37,5

C. Stopień

uciążliwości środowiska cieplnego zależy nie tylko od wymienionych wyżej parametrów
mikroklimatu, ale również od ciężkości pracy (tj. od wydatku energetycznego) i od ubrania,
w którym praca jest wykonywana. Warunki zapewniające równowagę cieplną można
stworzyć dobierając różne wartości parametrów mikroklimatu.

Oświetlenie
Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność
widzenia oraz określa w jaki sposób widzi się formy, sylwetki, barwę i właściwości
powierzchni przedmiotów tam występujących.
Aby praca wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się
ono znajduje, muszą być tak oświetlone, aby występowała wygoda widzenia.
Występuje ona wtedy, gdy spełnione są co najmniej trzy następujące warunki:
–

zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

–

spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,

–

spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego
zmęczenia, a przeciwnie jest połączone z pewną przyjemnością.

Czynniki warunkujące jakość oświetlenia:
–

poziom natężenia oświetlenia – (decyduje o wydajności pracy),

–

równomierność oświetlenia w przestrzeni i czasie,

–

rozkład luminancji – (decyduje o komforcie lub dyskomforcie wykonywania pracy),

–

barwa światła – temperatura barwowa (decyduje o wydajności pracy),

–

ograniczenie olśnienia – organizacja oświetlenia (decyduje o bezpieczeństwie
wykonywania pracy),

–

modelowanie (podkreślenie kształtów przedmiotów za pomocą światła rozproszonego
i kierunkowego),
Oświetlenie miejsca pracy ma duży wpływ na jej prawidłowe wykonywanie.

Niewłaściwy stan oświetlenie może powodować:
–

szybsze zmęczenie,

–

bóle głowy,

–

łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek,

–

zmniejszenie zdolności akomodacji soczewki oka,

–

zmniejszenie ostrości widzenia, wrażliwości na kontrasty i szybkości spostrzegania,

–

pogorszenie samopoczucia,

–

zwiększenie wypadkowości, obniżenie wydajności pracy.
Olśnieniem nazywa się przebieg procesu widzenia, przy którym występuje odczucie

niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów. Olśnienie światłem
naturalnym następuje wówczas, gdy usadowimy się naprzeciwko źródła światła, zwłaszcza,
gdy okno jest skierowane na południe. Światło naturalne razi wówczas wzrok, powodując
mikroolśnienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Prąd elektryczny
Zagrożenie porażeniami elektrycznymi

Do porażenia prądem elektrycznym dochodzi najczęściej z powodu niewłaściwego

posługiwania się urządzeniami elektrycznymi bądź z powodu ich złego stanu technicznego.
Samo porażenie polega na przepływie prądu elektrycznego przez ludzkie ciało w wyniku
bezpośredniego kontaktu z przedmiotami stanowiącymi biegun napięcia elektrycznego.
Przepływ prądu (zwanego prądem porażenia) przez tkanki organizmu wywołuje w nich
niekorzystne zmiany o charakterze fizycznym, chemicznym i biologicznym.

Rozmiary tych zmian zależą od:

−

napięcia i natężenia prądu porażenia,

−

czasu trwania porażenia,

−

drogi przepływu prądu przez organizm.

Bezpieczeństwo podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi

Każde narzędzie elektryczne powinno posiadać trwale przymocowaną tabliczkę

znamionową, zawierającą zgodnie z PN-85/E08400/02: nazwę producenta, typ narzędzia,
napięcie znamionowe, moc, znak bezpieczeństwa CE (zgodności wyrobu z wymaganiami
zawartymi w dyrektywach Unii Europejskiej) oraz podstawowe parametry techniczne.
Zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi elektrycznych:

−

w razie jakiegokolwiek uszkodzenia narzędzie należy oddać do naprawy,

−

przed każdym użyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego,

−

włączając i wyłączając narzędzie z sieci zawsze chwytać za wtyczkę, nigdy za przewód,

−

używać narzędzia zgodnie z ich przeznaczeniem i parametrami,

−

chronić przed wodą i wilgocią,

−

uważać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leżący przewód zasilający.
Wszędzie tam gdzie zdarza się stykanie się i szybkie rozdzielanie różnych ciał występuje

zjawisko elektryczności statycznej. Zjawisko to w pomieszczeniach o atmosferze
wybuchowej, może doprowadzić do eksplozji. Podczas pracy z podzespołami
elektronicznymi, ładunki elektrostatyczne zgromadzone na osobie pracującej przy naprawie
lub wymianie modułów pamięci, mogą spowodować uszkodzenia przyrządu. W związku
z tym stanowiska pracy elektroników powinny być wyposażone w specjalne środki
zabezpieczające przed gromadzeniem się ładunku elektrycznego na pracowniku.

Przed rozpoczęciem pracy z zespołami elektronicznymi należy się „rozładować”

dotykając uziemienia lub przewodu ochronnego, szczególnie wówczas, gdy mamy na sobie
ubranie lub bieliznę ze sztucznego włókna.

Czynniki mechaniczne

Zagrożenia mechaniczne stanowią: narzędzia, maszyny, oprzyrządowanie i wyposażenie

stanowiska pracy, surowce, materiały i półfabrykaty. Mogą one powodować zagrożenia,
głównie urazami.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na kilka grup, z których

najważniejsze to:
a) przemieszczające się maszyny oraz transportujące przedmioty,
b) ruchome elementy,
c) elementy ostre (kłujące i tnące),
d) elementy wystające i spadające,
e) płyny pod ciśnieniem,
f) śliskie, nierówne, chybotliwe powierzchnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki chemiczne
Z czynnikami chemicznymi, które w zależności od stężenia i innych warunków mogą być
niebezpieczne lub szkodliwe dla człowieka stykamy się na wielu stanowiskach pracy.
Substancje chemiczne klasyfikuje się biorąc pod uwagę kilka kryteriów:
A. fizykochemicznych na:
–

właściwościach wybuchowych,

–

właściwościach utleniających,

–

skrajnie łatwo palne,

–

wysoce łatwo palne,

–

łatwo palne.

B. toksyczności na:
–

bardzo toksyczne,

–

toksyczne,

–

szkodliwe,

–

żrące,

–

drażniące,

–

uczulające.

C. analizy efektów specyficznych dla zdrowia człowieka na:
–

rakotwórcze,

–

mutagenne,

–

działające na rozrodczość (teratogenne i embriotoksyczne),

D. analizy skutków działania na środowisko (działanie ekotoksyczne) na:
–

niebezpieczne dla środowiska wodnego,

–

niebezpieczne dla biosystemów innych niż środowisko wodne.

Substancja

szkodliwa

Substancja

toksyczna

Substancja

wybuchowa

Substancja
utleniająca

Produkt

niebezpieczny dla

środowiska

Rys. 5. Wybrane symbole ostrzegające przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi

Zapobieganie zagrożeniom chemicznym może polegać między innymi na:
1) usuwaniu substancji niebezpiecznej lub zastąpieniu ją mniej niebezpieczną,
2) zaprzestaniu wykonywania niebezpiecznego procesu lub zastąpieniu go mniej

niebezpiecznym,

3) zwiększeniu odległości lub zbudowaniu osłony między substancją a pracownikiem,
4) zautomatyzowaniu procesu,
5) stosowaniu znakowania stref niebezpiecznych (rys. 5),
6) zorganizowaniu ogólnego i miejscowego systemu wentylacji, aby zmniejszyć stężenie

zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, takich jak dymy, gazy, pary i mgły,

7) zapewnieniu środków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed

bezpośrednim kontaktem z substancją chemiczną.

Czynniki biologiczne

Na szkodliwe działanie czynników biologicznych w miejscu pracy narażona jest

większość pracowników. Zanieczyszczenia występują w pomieszczeniach biurowych,
szpitalach, obiektach hodowli zwierząt i weterynaryjnych, zakładach komunalnych
związanych z oczyszczaniem ścieków i unieszkodliwianiem odpadów, zakładach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przemysłowych ukierunkowanych na procesy biotechnologiczne i procesy obróbki
powierzchniowej metali z użyciem chłodziw, produkcji tkanin i w agrotechnice.
Sposoby wchłaniania czynników biologicznych:
–

przez płuca – drogą powietrzną (aerozole pyłowe lub kropelkowe);

–

przez naskórek – drogą wodną, przez glebę, zakażone przedmioty (np. strzykawki),
zakażone zwierzęta (owady i pajęczaki);

–

drogą pokarmową – produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.

Systematyka czynników biologicznych wg dyrektywy UE 90/679/EEC i Rozp. Ministra
Zdrowia (Dz.U. 2005.81.716):
1. Wirusy – 128 czynników.
2. Bakterie – 151 czynników.
3. Grzyby – 30 czynników.
4. Pasożyty – 70 czynników.
Rodzaje działania czynników biologicznych:
–

zakaźne,

–

alergizujące,

–

toksyczne,

–

drażniące,

–

rakotwórcze.

Zasady profilaktyki
Minimalizacja skutków narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne środowiska pracy
następuje poprzez:
1. Szczepienia ochronne.
2. Stałą opiekę lekarską.
3. Stosowanie indywidualnych środków ochrony.
4. Zapobieganie rozwojowi drobnoustrojów i roztoczy w składowanych surowcach.
5. Zapobieganie rozwojowi szkodliwych grzybów i bakterii (wentylacja pomieszczeń, itp.)
6. Prowadzenie oświaty zdrowotnej.

Czynniki psychofizyczne

Obciążenie fizyczne polega na pokonywaniu przez czynności układu mięśniowego

działających oporów bądź sił przyciągania ziemskiego. Może być ono dynamiczne związane
z ruchem i kolejnym przemiennym angażowaniem określonych partii mięśni i układu
kostnego, oraz statyczne związane z wysiłkiem jednorodnym, angażującym w sposób stały,
jednostronny te same partie układu mięśniowego i kostnego i wynikające bądź z pozycji ciała,
bądź z jednostajności (monotypowości) ruchów.

Obciążenie psychiczne polega na napięciu i koncentracji uwagi, angażowaniu umysłu

i systemu nerwowego człowieka. Może ono wynikać z samej pracy, jej charakteru
i warunków, w których się ona odbywa (odpowiedzialność, terminowość, zewnętrzne
warunki zakłócające itp.), a także z cech osobowości wykonawcy pracy, jego stanu
emocjonalnego i stosunku do wykonywanych czynności (uprzedzenie, brak wiary we własne
siły, zdenerwowanie, brak motywacji, itp.).

Oba te rodzaje obciążenia są w praktyce trudne do rozgraniczenia. Dlatego też najczęściej

mówi się o obciążeniu psychofizycznym pracy.

Ważna staję się umiejętność radzenia sobie ze stresem. Umiejętność ta oznacza

zastosowanie odpowiedniego wzoru zachowania w sytuacji stresowej. Czynnikami
zmniejszającymi zagrożenia psychofizyczne jest: dobór psychologiczny pracowników oraz
działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, rotacja, skrócony czas pracy).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest prawnie zobowiązany dostarczyć zatrudnianym przez siebie

pracownikom nieodpłatne środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem
niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w jego środowisku
pracy. Powinność zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej stanowi jeden
z obowiązków, jakie nakładają na pracodawcę przepisy prawa pracy. Środkom ochrony
indywidualnej poświęcony jest rozdział IX działu X Kodeksu pracy, jak również przepisy
wykonawcze do Kodeksu.
Definicja środków ochrony indywidualnej

Definicję środków ochrony indywidualnej zawiera rozporządzenie Ministra Pracy

i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650).

Przez środki ochrony indywidualnej rozumie się wszystkie środki noszone lub trzymane

przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych
z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszystkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz wykaz prac, przy których niezbędne jest

ich stosowanie, wymienia załącznik nr 2 do rozporządzenia. Są to:

−

odzież ochronna np.: ubrania, kombinezony, fartuchy (stosowane przy pracach
w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych
i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub
bezpieczeństwa pracowników, w tym np.: przy pracach w narażeniu na działanie
substancji rakotwórczych; przy pracach w kanałach ściekowych, rowach, podziemnych,
kryptach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach lub innych podobnych
miejscach – w narażeniu na kontakt z wilgotnymi lub mokrymi ściankami),

−

środki ochrony głowy, np.: hełmy ochronne (przy pracach budowlanych, zwłaszcza na
rusztowaniach i w ich sąsiedztwie, przy wznoszeniu i demontażu szalowania, przy
rozbiórkach obiektów budowlanych, pracach montażowych i instalacyjnych), nakrycia
głowy (przy pracach stwarzających ryzyko pochwycenia włosów, zmoczenia głowy lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności np.: przy pracach w narażeniu na
działanie pyłów toksycznych albo substancji żrących lub drażniących);

−

środki ochrony kończyn dolnych, np.: buty, kalosze (stosowane przy pracach
stwarzających ryzyko urazów kończyn dolnych, w tym oparzenia, zamoczenia lub
zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach
niskiej i wysokiej temperatury, a w szczególności przy pracach przy rozbiórce, pracach
budowlanych, pracach przy wznoszeniu rusztowań, pracach przy deskowaniu lub
zdejmowaniu deskowania konstrukcji betonowych oraz innych pracach na budowie
w narażeniu na zranienie stóp przez gwoździe lub ostre przedmioty);

−

środki ochrony kończyn górnych, np.: rękawice ochronne, ochraniacze nadgarstka
i przedramienia (stosowane przy pracach stwarzających ryzyko urazów rąk, związanych
również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych;
pracach w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi,
z materiałami podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz pracach
w niskiej temperaturze, w tym w szczególności np.: przy pracach z użyciem przedmiotów
lub materiałów ostrych, tnących, kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych
albo innych narażających na uszkodzenie rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn,
przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy);

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

środki ochrony twarzy i oczu, np.: okulary, gogle (stosowane przy pracach, przy
których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku
działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia, przykładowo: przy
pracach, przy których oczy narażone są na kontakt z substancjami o wrażliwym działaniu
drażniącym wzrok, jak pył paku, pył węglowy i inne cząsteczki lub opary substancji
żrących);

−

środki ochrony układu oddechowego, np.: sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej, w tym
filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający, sprzęt izolujący do pracy ciągłej,
w tym autonomiczny i stacjonarny (wykorzystywane przy pracach w warunkach ryzyka
narażenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub
w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu, w tym w szczególności np.: przy pracach
w zbiornikach, w ograniczonym obszarze i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie
może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu);

−

środki ochrony słuchu, np.: wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe
(stosowane przy pracach w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, np.: przy pracach przy obsłudze pras do metalu);

−

środki ochrony przed upadkiem, np.: uprzęże, w tym szelki bezpieczeństwa i pasy
biodrowe, urządzenia samohamowne (stosowane przy pracach wykonywanych
w warunkach narażających na upadek z wysokości, np.: przy pracach na rusztowaniach,
na masztach, słupach);

−

dermatologiczne środki ochrony indywidualnej, np.: środki osłaniające skórę – kremy,
pasty, maści, środki regenerujące skórę (stosowane przy pracach narażających na
podrażnienia skóry, np.: przy pracach w narażeniu na działanie pyłu paku albo innych
pyłów lub oparów wywierających na skórę podobne działanie drażniące, przy
przetwarzaniu materiałów powlekanych).

Przed wykorzystaniem danego środka ochrony indywidualnej musi on uzyskać znak

bezpieczeństwa wydany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Nadanie znaku
gwarantuje, że przedmiot jest zgodny z określoną normą lub właściwymi przepisami prawa
(art. 5 pkt 8-12 ustawy o systemie zgodności).
Pojęcie „środków ochrony indywidualnej” należy odróżnić od terminu „środków ochrony
zbiorowej”, które stanowią środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym
pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi
pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi
stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.
Zasady stosowania środków ochrony indywidualnej

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można

uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Dostarczane pracownikom do stosowania środki ochrony indywidualnej powinny:
–

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie
zwiększonego zagrożenia,

–

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

–

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

–

być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego

stosowania kilku środków ochrony indywidualnej, środki te powinny dać się dopasować
względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska

pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej,
a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane.

Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku.
W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez

więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego
użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Środki ochrony indywidualnej należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem,

z wyłączeniem szczególnych i wyjątkowych sytuacji – zgodnie z instrukcją (zrozumiałą dla
pracowników, ponadto określającą sposoby używania środków ochrony indywidualnej, ich
kontroli i konserwacji) przekazaną przez pracodawcę. W razie potrzeby – w celu zapewnienia
właściwego używania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien zorganizować
pokazy używania tych środków.

Przed nabyciem środków ochrony indywidualnej pracodawca powinien ocenić, czy

środki, które zamierza stosować, spełniają określone wymagania. Dokonana przez
pracodawcę ocena powinna obejmować:
–

analizę i ocenę zagrożeń, których nie można uniknąć innymi metodami,

–

określenie cech, jakie muszą posiadać środki ochrony indywidualnej, aby skutecznie
chroniły przed zagrożeniami, uwzględniając wszelkie ryzyko, jakie mogą stwarzać te
środki same z siebie,

–

porównanie cech dostępnych na rynku środków ochrony indywidualnej z cechami,
o których mowa w punkcie poprzedzającym.

Pracodawca zobowiązany jest wskazać w szczególności przewidywane okresy

użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Nie może tego dokonać bez porozumienia
z zakładową organizacją związkową. Za niedopełnienie tego obowiązku pracodawca ponosi
odpowiedzialność karno-administracyjną, jeżeli w wyniku niepodjęcia odpowiednich w tym
celu kroków wyrządził szkodę.

Cechy ergonomicznego miejsca pracy
Stanowisko pracy stanowi przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty
pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. To od prawidłowości
jego urządzenia w dużym stopniu zależy zarówno bezpieczeństwo jak i komfort pracy
pracownika.

W celu zapewnienia optymalnej struktury przestrzennej stanowiska pracy, należy

przestrzegać następujących zasad:

−

stanowisko robocze musi zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp obsługującym
pracownikom,

−

należy ustalić stałe miejsca na materiały i narzędzia,

−

materiały i narzędzia powinny być umieszczone w funkcjonalnym polu pracownika,
przedmioty ciężkie i najczęściej używane w polu optymalnym i na wysokości
powierzchni roboczej,

−

materiały i narzędzia muszą być rozmieszczone w taki sposób, aby zapewniały ustaloną
kolejność ruchów,

−

odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym powinny być jak najmniejsze,

−

ułożenie przedmiotu powinno pozwolić na szybkie i łatwe uchwycenie,

−

należy używać pojemników stołowych, przenośników grawitacyjnych, uchwytów itp.,
w celu ułatwienia pracy i odciążenia rąk.
Podczas wykonywania prac w pozycji siedzącej bardzo ważne jest przyjmowanie

prawidłowej pozycji siedzącej kątów prostych, tzn.:

−

między górną powierzchnią uda a dolna powierzchnią płyty powinna być zachowana
przestrzeń niezbędna do swobodnego ruchu nóg,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

górna krawędź siedziska nie może wywierać żadnego ucisku na podudzie w pozycji, gdy
stopy siedzącego spoczywają płasko na podłodze, a kolana są zgięte pod kątem ok. 90

−

wysokość stołu musi być tak dobrana, aby staw łokciowy przy pionowym ustawieniu
ramienia siedzącego w pozycji wyprostowanej leżał na poziomie przedniej,

−

oparcie krzesła powinno podpierać kręgosłup poniżej łopatek przy słuchaniu, lub górny
brzeg miednicy siedzącego w czasie pisania: podparcie brzegu miednicy nie powinno być
ugięte,

−

tylna część podudzia nie powinna dotykać krawędzi siedziska,

−

nad płaszczyzną siedziska oparcie powinno być otwarte (puste miejsce) albo mocno
wklęsłe, aby wyprostowana osoba siedząca mogła odchylić dolną część kości kulszowej
ku tyłowi,

−

wysokość siedziska powinna być taka, by stopy spoczywały płasko na podłodze.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób może oddziaływać środowisko pracy na pracownika?
2. Na czym polega różnica między oddziaływaniem czynnika szkodliwego a uciążliwego na

pracownika w środowisku pracy?

3. Jakie zagrożenia mogą występować w środowisku pracy?
4. Jakie czynniki fizyczne mogą występować w materialnym środowisku pracy?
5. Jakie zagrożenia występują podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi?
6. Jakie metody stosuje się w celu ograniczenia narażenia na oddziaływanie czynników

chemicznych?

7. Jakie czynniki biologiczne zagrażają człowiekowi na stanowisku pracy?
8. Jakie są sposoby minimalizacji skutków narażenia na szkodliwe środki biologiczne?
9. Jakie są źródła obciążeń psychofizycznych w miejscu pracy?
10. Co oznacza pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?
11. Jakie są wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?
12. Kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?
13. Kto ponosi koszty zakupu i konserwacji środków ochrony indywidualnej?
14. Kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony indywidualnej i przewidywane okresy

ich użytkowania?

15. Jakie są cechy ergonomicznego miejsca pracy?
16. Jaka jest prawidłowa pozycja siedząca w czasie pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dopuszczalny poziom hałasu na różnych stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odczytać z normy dopuszczalny poziom hałasu na stanowiskach znajdujących się w:

−

kabinie bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej,

−

pomieszczeniu do wykonywania prac precyzyjnych,

−

biurze projektowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film, telewizor, video, PN-N-01307:1994.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj zagrożenia wypadkowe występujące na lotnisku podczas bezpośredniego

przygotowania samolotu do lotu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zidentyfikować najważniejsze zagrożenia występujące na danym stanowisku pracy,
2) zanotować najważniejsze zagrożenia,
3) scharakteryzować najważniejsze zagrożenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Określ, jakie czynniki mają wpływ na dobór środków ochrony indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić się jaką rolę spełniają środki ochrony indywidualnej,
2) wynotować czynniki mające wpływ na dobór środków ochrony indywidualnej,
3) wypełnić arkusz ćwiczeń,
4) dokonać prezentacji opracowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru formatu A4,

–

przybory do pisania,

–

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 4

Dokonaj oceny stanowiska komputerowego w szkolnej pracowni informatycznej pod

względem zgodności z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić uciążliwości, które wiążą się z wykonywaniem pracy na stanowisku

komputerowym,

2) zapoznać się z treścią rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia

1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych
w monitory ekranowe,

3) określić punkty rozporządzenia, według których należy analizować poszczególne

elementy twojego stanowiska komputerowego,

4) wpisać wybrane punkty rozporządzenia do tabeli w arkuszu ćwiczeń,
5) przeprowadzić oględziny i pomiary analizowanego stanowiska, wpisać znak x: w rubryce

tak, jeśli wymaganie podane w rozporządzeniu jest spełnione, a w rubryce nie, jeśli
wymaganie nie jest spełnione,

6) zapisać wnioski wynikające z analizy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeniowy,

−

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (Dz. U. Nr 148, poz. 973),

−

stanowisko komputerowe,

−

liniał do pomiaru z dokładnością 1mm.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować oddziaływanie środowiska pracy na pracownika?



2) określić, na czym polega różnica między oddziaływaniem czynnika

szkodliwego a uciążliwego na pracownika w środowisku pracy?



3) scharakteryzować zagrożenia występujące w środowisku pracy?



4) scharakteryzować

zagrażające

czynniki

fizyczne

występujące

w środowisku pracy?



5) określić, jakie zagrożenia występują podczas pracy z urządzeniami

elektrycznymi?



6) określić, jakie metody stosuje się w celu ograniczenia narażenia na

oddziaływanie czynników chemicznych?



7) określić czynniki biologiczne zagrażające człowiekowi na stanowisku

pracy?



8) określić sposoby minimalizacji skutków narażenia na szkodliwe środki

biologiczne?



9) wykazać źródła obciążeń psychofizycznych w miejscu pracy?



10) zdefiniować pojęcie „środki ochrony indywidualnej”?



11) określić wymogi prawne dotyczące środków ochrony indywidualnej?



12) określić, kiedy powinny być stosowane środki ochrony indywidualnej?



13) scharakteryzować, kto określa rodzaj niezbędnych środków ochrony

indywidualnej i przewidywane okresy ich użytkowania?



14) określić cechy ergonomicznego miejsca pracy?



15) zorganizować komputerowe miejsce pracy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Ochrona przeciwpożarowa

4.3.1. Materiał nauczania

A. Rodzaje i przyczyny pożarów

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Spalanie możliwe jest, gdy równocześnie (w jednym miejscu i jednym czasie występują:
1. Materiał palny.
2. Utleniacz.
3. Źródło zapłonu (bodziec energetyczny).
Typy pożarów
typu A – spalaniu ulegają ciała stałe pochodzenia organicznego (paliwa stałe, drewno, papier,
tkaniny),
typu B – ogień obejmuje ciecze palne lub substancje stałe przechodzące w stan płynny pod
wpływem wysokiej temperatury (paliwa ciekłe, alkohole, oleje, smary, materiały bitumiczne),
typu C – płoną gazy palne (acetylen, metan, propan-butan, gaz koksowniczy lub ziemny),
typu D – zapaleniu uległy metale lekkie (magnez, sód, potas),

typu E – Pożary z grup ABCD występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Przyczyną powstawania pożarów w zakładach pracy są między innymi:

−

wady konstrukcyjne urządzeń technicznych,

−

niewłaściwe użytkowanie urządzeń mechanicznych i elektrycznych,

−

niewłaściwe

przechowywanie

zabezpieczenie

materiałów

łatwo palnych

i wybuchowych,

−

wyładowania atmosferyczne,

−

elektryczność statyczna,

−

wybuchy gazów skroplonych lub sprężonych, materiałów pirotechnicznych, pyłów oraz
oparów cieczy łatwo palnych,

−

samozapalenie składowanych paliw, chemikaliów i odpadów.

B. Obowiązki pracodawców i pracowników w zakresie ochrony pożarowej

Ponieważ pożary powodują często olbrzymie straty materialne, a czasem również ofiary

ludzkie, problematyka ochrony przeciwpożarowej jest przedmiotem regulacji licznych aktów
prawnych. Najważniejsze z nich to:

−

ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jednolity
Dz.U z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.) oraz

−

rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów (Dz.U. Nr 80, poz. 563).

Przepisy te nakładają zarówno na pracodawców jak i pracowników szereg obowiązków.

Obowiązek ochrony przeciwpożarowej zakładu pracy spoczywa na pracodawcy, który

w związku z tym powinien:
1) przestrzegać

przeciwpożarowych

wymagań

budowlanych,

instalacyjnych

i technologicznych,

2) zapewnić siły i środki potrzebne do gaszenia pożaru w razie jego wybuchu poprzez:

a) odpowiednie przeszkolenie personelu w zakresie ochrony przeciwpożarowej,
b) wyposażenie pomieszczeń, obiektów i sąsiadującego z nimi terenu w wymagany

przepisami sprzęt ratowniczy i środki gaśnicze,

c) wyposażenie zakładu w odpowiedni system alarmowy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) opracować warunki bezpiecznej ewakuacji podczas ewentualnego pożaru przez

odpowiednie wytyczenie i utrzymywanie dróg ewakuacyjnych oraz ich czytelne
oznakowanie.

Do obowiązków pracowników należy:

–

udział w szkoleniach przeciwpożarowych,

–

znajomość rozmieszczenia i sposobu użytkowania zakładowego sprzętu ratowniczego
i środków gaśniczych,

–

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas eksploatacji
urządzeń technologicznych i socjalnych,

–

czynny udział w akcjach gaśniczych, ewakuacyjnych i ratowniczych w przypadku
powstania pożaru,

–

powiadamianie przełożonych o wszelkich zauważonych zagrożeniach pożarowych.

C. Sposoby walki z pożarami

Sposoby gaszenia pożarów są różne i zależą od wielu czynników takich jak: rodzaj

materiału palnego, jego ilość, rozdrobnienie i właściwości palne, rozmieszczenie, warunki
spalania i czas jaki upłynął od momentu powstania ognia.

Każdy środek gaśniczy posiada kilka mechanizmów przerywania procesów spalania,

jednak zazwyczaj jeden z nich jest dominujący.

Do mechanizmów tych zaliczyć należy:

–

ochłodzenie materiałów palących się i/lub strefy spalania,

–

izolacja materiału palnego od utleniacza i/lub promieniowania cieplnego,

–

obniżenie stężenia utleniacza w strefie spalania,

–

chemiczne zahamowania procesów oksydo-redukcyjnych – inhibicja.

W praktyce do gaszenia pożarów stosowane są następujące rodzaje środków gaśniczych:
–

woda, woda z dodatkami wspomagającymi,

–

środki pianotwórcze – piany gaśnicze,

–

proszki gaśnicze,
Przez pojęcie proszków gaśniczych rozumie się rozdrobnione związki chemiczne

otoczone błoną hydrofobową. Rozdrobnienie proszku powinno być takie, aby średnica ziaren
mieściła się w przedziale między 20 – 60 µm.

W zależności od składu proszki dzielimy na:

węglanowe (węglany Na i K - NaHCO

, KHCO

węglanowo-mocznikowe NaHCO

, KHCO

fosforanowe (ortofosforany),

specjalne (NaCl, BaCl

, Na

–

gazy obojętne (dwutlenek węgla, azot, mieszaniny gazowe),

–

halony i ich zamienniki.

Tabela 1. Środki gaśnicze

Grupa

pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia

organicznego, przy

spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla,
proszki gaśnicze

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek
wytworzonego przy pożarze ciepła (benzyna, nafta,
parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla, halony,
proszki gaśnicze

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki gaśnicze;

Pożary grupy A – D występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony, proszki
gaśnicze

Posługiwanie się podręcznym sprzętem przeciwpożarowym

Do podręcznego sprzętu gaśniczego zaliczamy narzędzia, aparaty ręczne lub

półautomatyczne, a także inne urządzenia służące do gaszenia pożarów w zarodku. Przepisy
przewidują, iż każdy obiekt publiczny oraz zakład pracy powinien być obowiązkowo
wyposażony w podręczny sprzęt przeciwpożarowy.
Można wyróżnić następujące rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego:

–

hydronetki,

–

gaśnice,

–

agregaty gaśnicze,

–

koce gaśnicze,

–

sita kominowe,

–

tłumice,

–

hydropulty,

–

hydranty.

Hydronetka to metalowy lub plastikowy zbiornik ok. 10 l z wbudowaną ręczną pompką
ssąco-tłoczącą, zaopatrzoną w wężyk z wylotem (tzw. prądowniczkę). Hydronetka może być
tzw. wodna lub wodno-pianowa; służy do gaszenia pożarów w zarodku za pomocą wody lub
piany.
Gaśnice są najpopularniejszym podręcznym sprzętem gaśniczym. Instaluje się je według
następujących zasad:

–

miejsce rozmieszczenia musi być łatwo dostępne,

–

w budynkach wielokondygnacyjnych sprzęt rozmieszcza się na każdej kondygnacji
w tym samym miejscu,

–

miejsce rozmieszczenia powinno być oznaczone,

–

do sprzętu powinien być dostęp o szerokości 1 m,

–

sprzęt rozmieszcza się w miejscach nie narażonych na działanie ciepła i uszkodzenia
mechaniczne,

–

odległość dojścia do sprzętu nie może być większa niż 30 m,

–

gaśnice śniegowe stawia się na podłodze.

Gaśnica to ręczny aparat przenośny, wypełniony środkiem gaśniczym. Gaśnica jest
najczęściej półautomatem, czyli po ręcznym uruchomieniu samoczynnie wyładowuje
zawartość – wymaga jedynie skierowania strumienia na ogień. W zależności od konstrukcji
gaśnic oraz środka gaśniczego stanowiącego ich zawartość, rozróżniamy gaśnice pianowe,
śniegowe i proszkowe.
Gaśnica proszkowa (rys. 6) przeznaczona jest do gaszenia pożarów grup: B, C, E,
a przy zastosowaniu proszków specjalnych – także grupy D. Nośnikiem proszku gaśniczego,
tj. czynnikiem wyrzucającym proszek, jest azot lub dwutlenek węgla. Gaśnice te wyposażone
są w manometryczne wskaźniki ciśnienia wewnętrznego, pozwalające na stałą orientację
o stanie użytkowym. Ciśnienie robocze wynosi 8 ÷ 12 atmosfer. W gaśnicy jest od 1 do 12kg
proszku.

Tego typu gaśnice są bardzo skuteczne i uniwersalne. Szczególnie nadają się do gaszenia

gazów i płynów roboczych, samochodów, garaży, instalacji elektrycznej pod napięciem oraz
wszędzie tam, gdzie zanieczyszczenie proszkiem gaśniczym nie jest szkodliwe dla gaszonych
przedmiotów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

A - zbiornik ciśnieniowy,
B - proszek gaśniczy,
C - zawór,
D - korpus zaworu,
E - popychacz,
F - dźwignia,
G - ładunki sprężonego gazu,
H - łoże,
I - sprężyna,
J - dysza,
K - przebijak

Rys. 6 Gaśnica proszkowa zmiennociśnieniowa

Gaśnicę uruchamia się dwufazowo, przez:

–

odkręcenie kurka i podniesienie dźwigni zabezpieczającej aż do zerwania plomby,

–

naciśnięcie dźwigni uruchamiającej.
Działanie można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni uruchamiającej lub

zakręcenie zaworu.

Gaśnica pianowa przeznaczona jest do gaszenia pożarów grupy A i B (stopniowo

wycofuje się ją z użytkowania). Ma ona postać metalowego zbiornika cylindrycznego.
Zawiera 10 l środka gaśniczego i potrafi wytworzyć około 80 l piany (tzw. piana ciężka).

W celu gaszenia ognia należy:

–

zdjąć gaśnicę z wieszaka, chwytając lewą ręką za górny, a prawą ręką za dolny uchwyt
i zerwać plombę,

–

nie odwracając gaśnicy, podbiec z nią do miejsca pożaru,

–

odwrócić dnem do góry i wbić zbijak, uderzając nim o twardy przedmiot,

–

w momencie wbijania zbijaka należy puścić uchwyt trzymany lewą ręką (inaczej dojdzie
do jej skaleczenia),

–

strumień skierować na ogień, trzymając gaśnice dnem do góry.

Gaśnica pianowa po uruchomieniu wyładowuje się całkowicie i nie można przerwać jej
działania.

Gaśnica śniegowa przeznaczona jest do gaszenia pożarów grupy B, C, E. Jest to

wysokociśnieniowa butla stalowa, zaopatrzona a dyszę wylotową, połączoną z gaśnicą
wysokociśnieniowym wężem. Wewnątrz gaśnicy znajduje się skroplony pod ciśnieniem
własnych par dwutlenek węgla, który po otwarciu zaworu wydostaje się pod ciśnieniem na
zewnątrz. Część tego środka wyzwala się w postaci śniegu.
Gaśnica śniegowa nadaje się przede wszystkim do gaszenia:

–

cieczy,

–

gazów palnych,

–

farb, lakierów, rozpuszczalników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

instalacji elektrycznych pod napięciem,

–

ciał chemicznych reagujących z wodą,

–

wszędzie tam, gdzie zastosowanie innych środków gaśniczych może spowodować
zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu.

W celu uruchomienia gaśnicy należy:

–

ująć ją za uchwyt i pobiec do ognia,

–

uchwycić dyszę za rękojeść,

–

odkręcić zawór butli w lewo, a dyszę skierować na ogień (możliwie skośnie w dół).
Działająca gaśnica dość mocno szumi i wytwarza biały obłok, z którego wytrąca się

zestalony dwutlenek węgla. Oziębia się on bardzo silnie, co w efekcie może grozić
odmrożeniem rąk, dlatego gaśnicę i dyszę należy trzymać wyłącznie za uchwyt. Działanie
gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez zakręcenie zaworu butli. Gaśnicę należy
chronić przed działaniem promieni słonecznych oraz przed nagrzaniem. Ogrzanie jej do
temperatury powyżej 30

C może być niebezpieczne.

Agregat gaśniczy jest dużą gaśnicą zawierającą powyżej 20 kg środka gaśniczego. Jest
umieszczany na podwoziu, najczęściej dwukołowym, co ułatwia przemieszczanie
i użytkowanie sprzętu.
Koc gaśniczy ma postać płachty o powierzchni ok. 2 m

. Jest wykonany z włókna szklanego

lub z innej tkaniny ognioodpornej. Przechowywany jest w specjalnych plastikowych
futerałach. Powinien być zawieszony w widocznym miejscu na ścianach budynku wewnątrz
pomieszczeń. Koc gaśniczy służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu
powietrza do palącego przedmiotu.

Szczególnie nadaje się do gaszenia przedmiotów małych, o zwartej budowie,

umiejscowionych nisko przy ziemi. Można go używać również do gaszenia pożarów silników
spalinowych i elektrycznych, płynów łatwopalnych, znajdujących się w niewielkich
naczyniach, związków chemicznych reagujących z wodą.

Koc gaśniczy wykorzystujemy następująco:

–

chwytamy oburącz za uchwyty znajdujące się u dołu futerału,

–

szarpiemy je w dół, co spowoduje zerwanie plomby i wysunięcie się koca z futerału,

–

rozwijamy koc przez szarpnięcie,

–

podbiegamy do ognia i narzucamy koc na palący się przedmiot,

–

przyduszamy obrzeża koca, starając się izolować miejsce pożaru od dostępu powietrza.

Sito kominowe to metalowa siatka, najczęściej miedziana, posiadająca 2 metalowe uchwyty.
Służy do lokalizacji pożarów kominowych wywołanych zapaleniem się sadzy w kominie.
Tłumica jest bardzo prostym narzędziem, szczególnie pomocnym przy tłumieniu pożarów
w obiektach o łatwopalnej, niskiej i zwartej zabudowie. Jest to wiklinowa lub brzozowa
płaska miotła obłożona higroskopijną tkaniną (juta, bawełna), osadzona na długim,
elastycznym drążku. Używa się w czasie pożarów, którym towarzyszą iskry lub ognie tzw.
lotne. Tłumice macza się w podawanych z dołu pojemnikach z wodą i przenosi górną częścią
na ogień (mogą to robić ludzie stojący na dachach zagrożonych obiektów).
Hydropult jest małą, ręczną pompką tłokową, ssąco-tłoczącą. Do skierowania wody służy
gumowy lub parciany wąż o długości ok. 1,5 m, zakończony prądowniczką. Obsługuje go
jedna osoba. W czasie użycia wstawia się go do pojemnika z wodą. Uruchomienie hydropultu
osiąga się przez przydeptanie nogą strzemienia. Wydajność tego pomocnego urządzenia
wynosi ok. 10l wody w ciągu minuty, zaś rzut strumienia sięga 7 m.
W wielu blokach mieszkalnych, podobnie jak w zakładach pracy i budynkach użyteczności
publicznej, montowane są hydranty wewnętrzne. Są to zawory zainstalowane na specjalnej
sieci wodociągowej, wyposażonej w danym miejscu w wąż pożarniczy i prądownicę. Całość
obudowana jest szafką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W celu użycia hydrantu należy:

–

otworzyć drzwi szafki hydrantu lub stłuc szybę,

–

rozwinąć odcinek węża,

–

otworzyć zawór,

–

skierować strumień wody na ogień, zalewając palące się miejsce od strony zewnętrznej
(skrajnej) w kierunku środka.
Przy pożarach przedmiotów ustawionych pionowo należy kierować strumień wody

od góry do dołu. Hydrant powinny obsługiwać 2 osoby.

Bardzo duże znaczenie ma właściwe zastosowanie prawidłowych oznaczeń

przeciwpożarowych umożliwiających czy to szybkie skorzystanie ze sprzętu czy też właściwą
ewakuację z miejsc zagrożonych. Znaki takie przedstawiają rysunki 4 i 5.

Przy gaszeniu pożarów w zarodku używane mogą być także: beczki i wiadra z wodą,

skrzynie z piaskiem, łopaty, szufle, drabiny.

Jako tzw. sprzęt burzący stosuje się: bosaki, kilofy, łomy, siekiery i topory.

Oznaczenia graficzne stosowane w znakach bhp

Tabela 2. Umowne funkcje barw w znakach BHP [12]

Barwa

Znaczenie

Przykłady zastosowania

Stój – nie pracuj

Zakaz

Znak zakazu wstępu

Wyłącznik awaryjny

Znak zakazu jakiejś czynności

Czerwona

Ta barwa jest również stosowana do oznaczania materiałów

służących do zwalczania ognia

Żółta

Ostrożnie!

Możliwe

niebezpieczeństwo

Wskazanie na niebezpieczeństwo

(ogień, eksplozja, promienie,

oddziaływanie chemiczne)

(oznaczenie progów, niebezpiecznych

przepustów, przeszkód)

Zielona

Pierwsza pomoc

Oznaczenia dróg ratunkowych i wyjść

ewakuacyjnych, natrysk ratunkowy

Stacje pierwszej pomocy i stacje

ratunkowe.

Niebieska

Znaki nakazu

Wskazania

Zobowiązanie do stosowania

określonego środka ochrony osobistej

D. Zasady zachowania się po wystąpieniu pożaru

W przypadku powstania pożaru wszyscy zobowiązani są podjąć działania w celu jego

likwidacji:

−

zaalarmować niezwłocznie, przy użyciu wszystkich dostępnych środków osoby będące
w strefie zagrożenia,

−

wezwać straż pożarną.

Telefoniczne alarmowanie należy wykonać w następujący sposób:
po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie
i wyraźnie podaje się:

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja o zdarzeniu,

−

adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego,

−

po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia

zgłoszenia.

Przyjmujący może zażądać potwierdzenia zgłoszenia poprzez oddzwonienie,

dodatkowych informacji, które w miarę możliwości należy podać.

Przystąpić niezwłocznie, przy użyciu miejscowych środków gaśniczych do gaszenia

pożaru i nieść pomoc osobom zagrożonym w przypadku koniecznym przystąpić do ewakuacji
ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki sposób, aby nie doszło do powstania
paniki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest pożar?
2. Jakie są przyczyny powstawania pożarów?
3. Jakie podstawowe przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?
4. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie zabezpieczenia

przeciwpożarowego?

5. Jakie znasz umowne funkcje barw w znakach bhp?
6. W oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?
7. Jaki znasz podręczny sprzęt gaśniczy?
8. W jakich przypadkach nie należy stosować wody jako materiału gaśniczego?
9. Jak należy zachować się w razie pożaru?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcjami przeciwpożarowymi oraz instrukcjami stosowania sprzętu

i środków gaśniczych,

2) zidentyfikować rodzaj pożaru,
3) zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,
4) scharakteryzować wybrane środki gaśnicze.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

instrukcje przeciwpożarowe, instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

sprzęt i środki gaśnicze,

−

literatura zgodna z rozdziałem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Określ podręczny sprzęt gaśniczy, dokonaj symulacji użycia jednej z gaśnic wskazanych

przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) ustalić kolejność czynności wykonywanych w czasie użycia wskazanej gaśnicy,
3) zaprezentować ustalone procedury,
4) wypełnić arkusz do ćwiczeń,
5) zademonstrować symulację użycia wskazanej gaśnicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz papieru formatu A4,

–

gaśnice umożliwiające wykonanie symulacji użycia,

–

arkusz do ćwiczeń.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie są przyczyny powstawania pożarów?



2) scharakteryzować przepisy prawne służą ochronie przeciwpożarowej?



3) określić podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie

zabezpieczenia przeciwpożarowego?



4) określić funkcje barw w znakach bhp?



5) określić w oparciu o jakie kryteria dokonuje się pożarów na grupy?



6) scharakteryzować podręczny sprzęt gaśniczy oraz w jakich sytuacjach

jest on wykorzystywany?



7) określić w jakich przypadkach nie należy stosować wody jako materiału

gaśniczego?



8) scharakteryzować zachowanie się w razie pożaru?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Wypadki podczas pracy. Pomoc przedmedyczna w przypadku

urazów i porażeń

4.4.1 Materiał nauczania

A. Wypadki przy pracy

Obowiązującą definicję wypadku przy pracy podaje ustawa z dnia 30 października

2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.):
1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności
albo poleceń przełożonych,

–

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

–

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między
siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze
stosunku pracy.

2. Na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się – w zakresie uprawnień do świadczeń –

wypadek, któremu pracownik uległ:

–

w czasie trwania podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej,
chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie
pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,

–

podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

–

przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związkowe.

Przyczyny powstawania wypadków:

–

zachowanie poszkodowanych – wadliwe metody pracy, samowolne zachowanie, nie
używanie ochron, ryzyko i brak wyobraźni,

–

techniczne – uszkodzenia izolacji w zasilaniu, brak osłony napędu pasowego, brak
hamulca ręcznego w pojeździe, brak oświetlenia pojazdu, nieszczelność instalacji
gazowej, zużyte liny transportowe w dźwigu, uszkodzony zawór bezpieczeństwa itp.,

–

ludzkie – brak wiedzy, nieznajomość zagrożenia, brawura, rutyna, zmęczenie itp.
Rodzaje wypadków przy pracy:

–

śmiertelny – gdy skutek śmiertelny wystąpił w chwili zdarzenia lub w czasie do
6 miesięcy od zdarzenia,

–

ciężki – poważne obrażenia, utrata słuchu, mowy, wzroku, inwalidztwo, naruszające
podstawowe funkcje organizmu, nieuleczalna choroba, choroba psychiczna, niezdolność
do pracy,

–

zbiorowy – gdy w tym samym czasie i okolicznościach obrażeń doznało minimum
2 poszkodowanych.
Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana

osoba nie będąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:
1) zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu,
2) zabezpieczyć miejsce wypadku,
3) zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji

i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności
i przyczyny wypadku.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie

później niż w ciągu 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku, zwany „protokołem powypadkowym”.

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie

egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie w celu
zatwierdzenia.

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy

albo, że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń
przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania
dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w ciągu 5 dni od dnia

jego sporządzenia.

Jeżeli zachodzi potrzeba dokonania wyjaśnień i uzupełnień, zespół powypadkowy

sporządza, nie później niż w ciągu 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza
protokół nie zatwierdzony przez pracodawcę.

B. Pierwsza pomoc przedmedyczna

Pod pojęciem „pierwsza pomoc przedmedyczna” (ppp) należy rozumieć doraźne

(podstawowe) czynności (pomoc doraźną) wykonywane przez ratownika do momentu
przybycia lekarza, mające na celu utrzymanie poszkodowanego przy życiu lub zapobiegnięcie
nasileniu się zagrożenia życia w sytuacji nagłego wypadku.

Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami

udzielania pierwszej pomocy:
1. Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz

odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2. Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi

szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3. Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może

się szybko zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli
jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku
i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba.
Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4. Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy

dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie.

5. Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest

konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6. Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić.

Najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez

ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną folią.
Pamiętaj, aby w czasie upału chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się w cieniu.

8. Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.

Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.

Wezwanie pomocy służb medycznych

Zgłosić telefonicznie wypadek (tel. 999 lub 112) lub powiadomić bezpośrednio po

zdarzeniu odpowiednie osoby w zakładzie, podając zwięzłą i dokładną informację na temat:
–

miejsca zdarzenia,

–

rodzaju uszkodzeń,

–

przebiegu wydarzeń,

–

liczby poszkodowanych,

–

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

–

danych osobowych,

–

wzywającego pomoc.

Rys. 7. Postępowanie w miejscu wypadku. [3]

Pomoc przedmedyczna w przypadku ran otwartych
Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu
i zakażeniu rany oraz krwawieniu.
Postępowanie:

–

gdy występuje krwawienie – tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go;

–

unieruchomić uszkodzoną część ciała (kończynę) – zmniejsza to krwawienie i ból;

–

zabezpieczyć oderwane lub amputowane części ciała. Nieoderwane do końca części ciała
należy przyłożyć w swoje oryginalne miejsce i przybandażować; amputowane –
zabezpieczyć w jałowej gazie i przetransportować w wilgoci i chłodzie z chorym do
szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!);

–

jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzać ich do
jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą.

WYPADEK

ocena wypadku

katastrofa

pojedynczy

wezwanie pomocy

zapobieganie

rozprzestrzenianiu

się czynników

szkodliwych

i niebezpiecznych

zabezpieczenie miejsca

wypadku

zapewnienie sobie bezpieczeństwa

•

ocena wypadku stanu poszkodowanych

•

POMOC DORAŹNA

•

opieka nad poszkodowanymi

ewakuacja

poszkodowanych

zapewnienie dojazdu służbom ratowniczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady ogólne:
1. Każdą ranę pozostawiamy w stanie, w jaki ją zastaliśmy, przykrywając jedynie możliwie

szybko jałowym materiałem opatrunkowym. Przed założeniem opatrunku należy
odsłonić ranę tak, aby obejrzeć ją w całości. W czasie opatrywania ranny powinien leżeć
lub siedzieć.

2. Rany nie wolno dotykać ani przemywać (wyjątek stanowią oparzenia termiczne

i chemiczne).

3. Nie należy usuwać ciał obcych tkwiących w ranie. Mogą być one usuwane z rany tylko

przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres pierwszej pomocy. Niewprawne próby
usuwania grożą pozostawieniem w ranie fragmentów ciała obcego, a także stanowią
niebezpieczeństwo wprowadzenia dodatkowego zakażenia. Większe ciała obce
o gładkich brzegach często tamponują ranę i zapobiegają tym samym powstaniu dużego
krwawienia.

Pomoc przedmedyczna w przypadku oparzeń termicznych
Oparzenia są uszkodzeniami skóry i leżących pod nią tkanek, mogą mieć jednak wpływ na
cały organizm. Rozmiar uszkodzeń zależy od temperatury działającego czynnika, jego
rodzaju i czasu działania. Ciężkość oparzenia i jego wpływ na cały organizm zależy od
stopnia i rozległości oparzenia.
Rozróżniane są 3 stopnie oparzenia:

–

oparzenie pierwszego stopnia: uszkodzeniu ulega tylko powierzchniowa warstwa skóry –
występuje zaczerwienienie i ból,

–

oparzenie drugiego stopnia: następuje uszkodzenie głębszych warstw tkanek (włosy
i gruczoły łojowe zostają nienaruszone) – występuje rumień skóry, ból, obumarcie
powierzchownej

warstwy

skóry, uszkodzenie ścianek

naczyń krwionośnych,

wydzielający się płyn tkankowy tworzy pęcherze pod naskórkiem,

–

oparzenie trzeciego stopnia: zniszczeniu ulegają głębokie tkanki skóry wraz ze
strukturami dodatkowymi, często uszkodzone są mięśnie znajdujące się pod skórą
(spalone) – występują obumarłe tkanki o barwie częściowo śnieżnobiałej lub czasem
brunatno-czarnej; brak jest często reakcji bólowej.

NALEŻY: Oparzenia jak najszybciej oziębić zimną wodą lub przyłożyć kostki lodu
i trzymać, dopóki ból nie ustąpi. Oparzone miejsca ochładzać co najmniej przez 20 min.
Nie stosować żadnych maści ani tłuszczów.
Pęcherze na skórze przykryć sterylnym luźnym opatrunkiem. Nie przebijać ich ani nie
wyciskać.
NIE WOLNO: Zdejmować ubrania z poszkodowanego, w którym doszło do oparzenia.

Pomoc przedmedyczna w przypadku zwichnięć i złamań
Typowe objawy złamania:

Bolesność, obrzęk.

Zmiana zabarwienia skóry.

Zniekształcenie kończyny, nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość.

Przy złamaniach żeber, trudności w oddychaniu i wszelkich ruchach.

Trudność w poruszaniu się, ograniczenie ruchów lub niezdolność do ich wykonywania.

W przypadku złamania otwartego również jedna lub kilka ran krwawiących i mogą być
widoczne w ranie fragmenty kostne.

NIE WOLNO: Ruszać ratowanego bez wyraźnej potrzeby. Przemieszczać rannego bez
unieruchomienia złamanej kończyny. Poruszać złamaną częścią ciała. Samodzielnie
nastawiać złamaną część ciała. Przy złamaniach żeber, ściskać klatkę piersiową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

NALEŻY: zdjąć ze złamanej części ciała biżuterię oraz – jeżeli to konieczne – zdjąć lub
rozciąć ubranie. Ustabilizować uszkodzoną kończynę przez obłożenie podręcznymi
przedmiotami, aby nie wisiała w powietrzu i nie mogła się przesuwać. Unieruchomić dwa
sąsiednie stawy wykorzystując do tego, np. deseczki, kije lub sztywne, grube gazety.

–

PRZEDRAMIĘ należy unieruchomić przez podtrzymanie drugą zdrową kończyną lub
przez podwieszenie na części koszuli, kurtki, swetra, albo użyć chusty trójkątnej.

–

NOGĘ można unieruchomić, mocując ją do nogi zdrowej za pomocą chust, bandaży,
podłużnych pasów materiałów, pończoch, wypełniając przestrzeń między nogami.

–

PRZY ZŁAMANYCH ŻEBRACH: nie owijać klatki piersiowej, lecz stosować pozycję
półsiedzącą, podać tabletki przeciwbólowe.

Pomoc przedmedyczna w przypadku porażenia prądem

Prąd działa pobudzająco na układ mięśniowy i nerwowy. Powoduje skurcze w tym

skurcze mięśnia sercowego, co przyczynia się do migotania komór serca i braku tłoczenia
krwi na obwodzie ciała udzielając pomocy należy odłączyć porażonego od prądu, tak, aby
samemu nie zostać porażonym (odłączamy przez ubranie, rękawice i inne materiały
izolacyjne). Należy kontrolować oddech i tętno. Przy zatrzymaniu akcji serca lub oddychania
reanimować. Konieczna jest pomoc medyczna, aby skorygować obydwie reanimacje. Do
czasu przybycia lekarza reanimować ręcznie

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumie się pod pojęciem „wypadek przy pracy”?
2. Jakie są przyczyny wypadków?
3. Jakie są rodzaje wypadków?
4. Jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?
5. Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy?
6. Jakie są zasady postępowania w przypadku ran otwartych?
7. Jakie są zasady postępowania w przypadku oparzeń termicznych?
8. Jakie są zasady postępowania w przypadku zwichnięć i złamań?
9. Jakie są zasady postępowania w przypadku porażenia prądem?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj symulację sztucznego oddychania metodą „usta-usta” i określ, w jakich

przypadkach ją stosujemy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić kolejność czynności przy stosowaniu metody sztucznego oddychania „usta-usta”,
2) wykonać na manekinie symulację sztucznego oddychania,
3) ustalić przypadki w jakich można zastosować tę metodę,
4) wypełnić arkusz do ćwiczeń,
5) podzielić się uwagami z grupą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

manekin (fantom) do symulacji,

–

arkusz papieru formatu A4,

–

przybory do pisania,

–

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Wykonaj symulację czynności unieruchamiania złamanej nogi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ustalić rodzaj urazu,
2) przygotować niezbędne pomoce,
3) ustalić kolejność czynności ratowniczych,
4) wykonać symulację unieruchamiania kończyny z jednoczesnym komentarzem,
5) wypełnić arkusz ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

manekin do symulacji lub jeden z uczniów,

–

elementy pomocne w unieruchamianiu,

–

bandaże,

–

arkusz ćwiczeń.

4.4.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcie „wypadek przy pracy”?



2) określić, jakie wypadki są zrównane z wypadkiem przy pracy?



3) określić, jakie są rodzaje wypadków?



4) określić jaki jest tryb postępowania w razie wypadku przy pracy?



5) określić jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy?



6) określić jakie są zasady postępowania w przypadku ran otwartych?



7) określić jakie są zasady postępowania w przypadku oparzeń termicznych?



8) określić jakie są zasady postępowania w przypadku zwichnięć i złamań?



9) określić jakie są zasady postępowania w przypadku porażenia prądem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Ochrona środowiska i jej znaczenie

4.5.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska, polega na działaniu lub zaniechaniu umożliwiającym zachowanie

bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnemu
i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania
z zasobów środowiska i zachowania jego wartości.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska

(Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) – ochrona środowiska wyraża się w racjonalnym
gospodarowaniu zasobami środowiska, przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym
wpływom na środowisko powodującym jego zniszczenie, uszkodzenie, zanieczyszczenie,
zmianę cech fizycznych lub charakteru elementów przyrodniczych. Ochrona środowiska jest
obowiązkiem każdego obywatela, organów administracji publicznej, a także jednostek
organizacyjnych oraz osób prawnych i fizycznych prowadzących działania wpływające na
środowisko.

Obowiązki przedsiębiorców

Każdy przedsiębiorca, prowadząc działalność gospodarczą, korzysta ze środowiska, musi

podporządkować się wymaganiom związanym z jego ochroną.

Do najważniejszych obowiązków przedsiębiorców należy:

–

ochrona jakości środowiska i jego zasobów (powietrza, wód, gleby i ziemi), ograniczenie
hałasu, promieniowania jonizującego i pól elektromagnetycznych, kontrola wytwarzania
i gospodarowania odpadami,

–

uzyskanie odpowiednich decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na wprowadzenie
gazów lub pyłów do powietrza),

–

ochrona

środowiska przed zanieczyszczeniami, czyli podejmowanie przez

przedsiębiorców działań umożliwiających zachowanie lub przywrócenie równowagi
przyrodniczej albo zaniechanie działań naruszających tę równowagę,

–

prowadzenie ewidencji rodzajów i wielkości korzystania ze środowiska (np. ewidencja
odpadów, poboru wody, emisji substancji do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi),

–

prowadzenie pomiarów emisji pyłów i gazów wprowadzanych do powietrza, ścieków
wprowadzanych do wód lub do ziemi,

–

opracowania dokumentów związanych z możliwością wystąpienia poważnych awarii.
Przedsiębiorca, który chce wprowadzić: gazy lub pyły do powietrza, ścieki do wód lub do

ziemi, wytwarzać odpady – musi uzyskać odpowiednią decyzję administracyjną. Decyzja jest
również potrzebna, gdy przedsiębiorca zamierza przekroczyć dopuszczalne poziomy hałasu.

Uzyskanie decyzji wymagane jest również, aby prowadzić pobór wody z własnych ujęć

oraz prowadzić działalność w zakresie zbierania, odbioru, transportu, odzysku lub
unieszkodliwienia odpadów. Wykonanie decyzji nadzorują organy administracji publicznej
(starosta, wojewódzki inspektorat ochrony środowiska, dyrektor regionalnego zarządu
gospodarki wodnej).

Postępowanie z odpadami

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach określa tryb postępowania z odpadami.

Wskazuje na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczenia ich ilości,
a także ograniczenie negatywnego oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie dla życia
i zdrowia. W dalszej kolejności wskazuje na odzysk odpadów, ich unieszkodliwianie, tak aby
składowane były tylko te odpady, których unieszkodliwienie w inny sposób nie było możliwe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn ekologicznych lub
ekonomicznych. Odpady powinny być poddawane odzyskowi lub unieszkodliwieniu przede
wszystkim w miejscu ich powstania, a dopiero w przypadku braku takiej możliwości
przekazywane do miejsc, w których mogą zostać poddane tym procesom.

Biorąc pod uwagę kategorie oraz rodzaje odpadów, Minister Środowiska określił

w drodze rozporządzenia katalog odpadów z podziałem na grupy, podgrupy i rodzaje,
uwzględniając źródła powstawania odpadów oraz listę odpadów niebezpiecznych i sposoby
klasyfikowania tych odpadów, a w drodze oddzielnego rozporządzenia warunki, w których
uznaje się, że odpady wymienione na liście odpadów niebezpiecznych nie mają właściwości
lub składników powodujących, że stanowią odpady niebezpieczne, a także sposoby ustalenia
spełnienia tych warunków.

Opakowania i odpady opakowaniowe

Opakowaniami są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek

materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub
prezentacji wszelkich produktów, a także części opakowań i elementy połączone
z opakowaniami. Są to zarówno opakowania jednostkowe, hurtowe, jak i transportowe.
Obowiązki związane z właściwym przygotowaniem opakowań kierowane są do producentów
(importerów) tego typu wyrobów.

Sposób wykonania opakowania powinien zapewniać jego wielokrotny użytek,

a następnie recycling, ograniczenie masy i objętości opakowań, ograniczenie w składzie
opakowań ilości substancji i materiałów zagrażających życiu i zdrowiu człowieka lub
zagrażających środowisku.

Gospodarka wodno-ściekowa

Rozporządzenia wykonawcze do ustawy „Prawo wodne” ustalają standardy określające

wymagania dotyczące substancji w ściekach przemysłowych oraz wymagania związane
z ograniczeniem wprowadzania do wód substancji uznanych za szczególnie szkodliwe.
Ogólną zasadą dotyczącą ścieków jest założenie, że ścieki nie powinny wywoływać
w wodach zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych, które uniemożliwiałyby
prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów wodnych. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo
wodne (Dz. U. z dnia 11 października 2001 r.) w art. 39 zawiera ograniczenia i zakazy
dotyczące wprowadzania bezpośredniego i pośredniego ścieków do wód podziemnych, do
wód stojących, jezior i ich odpływów oraz w obrębie kąpielisk i plaż publicznych, a także
ograniczenia i zakazy dotyczące wprowadzania odpadów do wód, spławiania śniegu
wywożonego z terenów zanieczyszczonych i mycia pojazdów w wodach powierzchniowych.

Zakłady wprowadzające ścieki do wód lub do ziemi są obowiązane zapewnić ochronę

wód przed zanieczyszczeniem, w szczególności przez budowę i eksploatację urządzeń
służących tej ochronie, a tam gdzie jest to celowe, powtórne wykorzystanie oczyszczonych
ścieków.
Oczyszczanie ścieków to proces technologiczny polegający na usuwaniu ze ścieków
zanieczyszczeń i osadów oraz substancji w nich rozpuszczonych, koloidów i zawiesin.
Oczyszczanie ścieków realizowane jest w oczyszczalni ścieków za pomocą metod:
mechanicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych, bądź też innymi sposobami
i podzielone jest na kolejne etapy.
Pierwszy etap to oczyszczanie wstępne mechaniczne, w którym usuwa się zanieczyszczenia
stałe nierozpuszczalne za pomocą krat i sit, zawiesiny ziarniste usuwane są w piaskownikach,
a tłuszcze i oleje w odtłuszczaczach, małe zawiesiny i koloidy usuwane są w osadnikach.
W kolejnych etapach realizuje się oczyszczanie wykorzystując procesy fizykochemiczne,
takie jak np.: koagulacja, filtracja, adsorpcja, odwrócona osmoza, neutralizacja, wytrącanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i strącanie metodami chemicznymi. Substancje organiczne usuwane są przy oczyszczaniu
biologicznym realizowanym przez procesy biochemiczne takie jak: fermentacja i gnicie.
Proces przebiega pod wpływem działania mikroorganizmów osadu czynnego w komorach
napowietrzania lub rowach cyrkulacyjnych. Drobnoustroje osadu czynnego (bakterie
i grzyby) rozkładają związki organiczne występujące w ściekach na substancje proste. Osady
powstające w procesach oczyszczania ścieków poddaje się dalszej obróbce w celu
wykorzystania lub utylizacji.

Emisja szkodliwych substancji do środowiska

Zagadnienia ochrony jakości powietrza w sposób całościowy uregulowane są w ustawie

Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z tą ustawą ochrona powietrza ma polegać na
zapewnieniu możliwości najlepszej jego jakości, określonej za pomocą poziomów substancji.
Poziomy substancji mają charakter standardu emisyjnego. Działania ochronne mają zmierzać
do utrzymania w powietrzu ilości substancji poniżej poziomów dopuszczalnych lub co
najmniej na tych poziomach bądź gdy są przekroczone – dążyć do zmniejszenia substancji
w powietrzu do poziomu dopuszczalnego.

Dopuszczalne poziomy substancji w powietrzu ustalono w rozporządzeniu Ministra

Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych
substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz
dopuszczalnych poziomów niektórych substancji.

W rozporządzeniu uwzględniono następujące substancje: benzen, dwutlenek azotu,

dwutlenek siarki, ołów, ozon, pył zawieszony i tlenek węgla.

Zakłady, które mogą powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska lub składników

przyrody, muszą uzyskać specjalne zintegrowane pozwolenie.

Pozwolenie zintegrowane ma obejmować całość oddziaływania na środowisko.
Uzyskanie pozwolenia zintegrowanego wymaga prowadzenia instalacji, której

funkcjonowanie ze względu na rodzaj i skalę prowadzonej działalności może powodować
znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych lub środowiska jako
całości. Ustalając treść pozwolenia zintegrowanego należy więc pamiętać, że ma ono
obejmować całość oddziaływania instalacji na środowisko, a więc wszystkie emisje, a także
pobór wody. Pozwolenie powinno obejmować wszystkie instalacje funkcjonujące na terenie
danego zakładu, które takiego pozwolenia wymagają.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska?
2. Jakim celom służy ochrona środowiska?
3. Jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na pracodawcy prowadzącym

działalność gospodarczą?

4. Jakie zasady obowiązują w zakresie postępowania z odpadami?
5. Jakie zasady obowiązują w gospodarce odpadami?
6. Jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?
7. Jakie są etapy oczyszczania ścieków?
8. Na czym polega ochrona powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, na podstawie ustawy „Prawo ochrony środowiska”, zagrożenia dla środowiska

jakie wynikają z eksploatacji statków powietrznych na lotnisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować treść przepisów „Prawo ochrony środowiska”,
2) wskazać na podstawie przeanalizowanych przepisów zagrożenia dla środowiska jakie

wynikają z eksploatacji statków powietrznych na lotnisku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ustawa Prawo ochrony środowiska,

–

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Przedstaw propozycje zmniejszenia natężenia hałasu na stanowisku sprawdzania

lotniczych maszyn elektrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w Internecie informacje na temat sposobów zmniejszania natężenia hałasu na

stanowisku pracy,

2) przedstawić propozycje zmian jakie należy wprowadzić, aby zmniejszyć natężenie hałasu

na stanowisku do sprawdzania lotniczych maszyn elektrycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

film, telewizor, video, PN-N-01307:1994.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, podstawowe przepisy prawne dotyczące ochrony

środowiska?



2) określić, jakim celom służy ochrony środowiska?



3) określić, jakie obowiązki związane z ochroną środowiska ciążą na

pracodawcy?



4) określić, jakie zasady obowiązują w zakresie podstępowania

z odpadami?



5) określić, jakie ograniczenia obowiązują przy odprowadzaniu ścieków?



6) scharakteryzować etapy oczyszczania ścieków?



7) scharakteryzować, na czym polega ochrona powietrza?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie na

później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Obowiązki osoby kierującej pracownikami są określone w

a) Kodeksie Pracy.
b) układzie zbiorowym pracy.
c) Rozporządzeniu o ogólnych przepisach bhp.
d) Konstytucji RP.

2. Opracowywanie i wydawanie instrukcji przeciwpożarowych należy do

a) ustawodawcy (Sejm RP).
b) ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
c) Komendanta Głównego Straży Pożarnej.
d) pracodawcy.

3. Do obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy

a) organizowanie pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
b) używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej.
c) ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
d) niezwłocznie zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku.

4. Do gaszenia płonącej instalacji elektrycznej pod napięciem użyjesz

a) hydrantu.
b) gaśnicy proszkowej.
c) koca gaśniczego.
d) wody.

5. Do obowiązków osoby kierującej pracownikami w zakresie bhp należy

a) organizacja stanowiska pracy zgodnie przepisami.
b) formułowanie zaleceń dla społecznego inspektora pracy.
c) dbałość o ład i porządek na stanowisku pracy.
d) ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Po pracy zostało Ci w pojemniku ok. 200 ml płynnego szkodliwego środka chemicznego

do czyszczenia mechanizmów precyzyjnych
a) odlejesz niepotrzebny środek do plastykowej butelki, zakręcisz i zostawisz

w warsztacie.

b) wylejesz niepotrzebny środek do WC.
c) odlejesz pozostałą ilość do szklanego zamykanego naczynia i napiszesz markerem,

co to za środek.

d) odstawisz go w otwartym pojemniku na półkę.

7. Hydronetka wodna służy do gaszenia pożarów

a) instalacji elektrycznej pod napięciem.
b) benzyny i innych płynów łatwopalnych lżejszych od wody.
c) papierów, drewna, szmat, słomy.
d) niezidentyfikowanych substancji chemicznych.

8. W przypadku porażenia prądem

a) odciągamy poszkodowaną osobę od miejsca wypadku.
b) przerywamy obwód prądu elektrycznego.
c) wynosimy go z miejsca wypadku i robimy mu sztuczne oddychanie.
d) wzywamy policję, straż pożarną i pogotowie.

9. Gaśnicę z symbolem B zastosujesz do

a) gaszenia ciał stałych, np., papieru.
b) gaszenia cieczy palnych.
c) gaszenia gazów.
d) gaszenia pożarów występujące w obrębie urządzeń elektrycznych pod napięciem.

10. Środki ochrony indywidualnej stosujemy

a) podczas wykonywaniu każdej pracy.
b) gdy pracownik zgłosi taką potrzebę.
c) kiedy nie ma możliwości zmniejszenia narażenia na czynniki niebezpieczne.
d) kiedy ich używanie przez pracownika podczas pracy nie jest uciążliwe.

11. Obowiązki pracowników w zakresie ochrony przeciwpożarowej zawiera

a) regulamin pracy.
b) instrukcja bezpieczeństwa pożarowego.
c) instrukcja alarmowa na wypadek pożaru.
d) ustawa o ochronie przeciwpożarowej.

12. Przez pojęcie „wypadek przy pracy” rozumiemy

a) każde niebezpieczne zdarzenie w zakładzie pracy.
b) zdarzenie w zakładzie pracy, w którym są ofiary śmiertelne.
c) nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną i związane z pracą.
d) zdarzenie w zakładzie pracy w wyniku którego są ranni pracownicy.

13. Uniwersalny numer telefonu komórkowego w krajach Unii Europejskiej w przypadku

zgłoszenia pożaru, wypadku lub innego zagrożenia, to
a) 112.
b) 999.
c) 997.
d) 998.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Do grupy czynników chemicznych środowiska pracy, na które narażeni są pracownicy

należą
a) bakterie.
b) pyły i gazy.
c) hałas i drgania.
d) wirusy.

15. W warunkach przemysłowych nie ogranicza się hałas poprzez

a) posadowienie maszyn tak, aby ograniczyć drgania.
b) wyłożenie sufitu i ścian materiałami dźwiękochłonnymi.
c) ustawienie maszyn na betonowej podłodze.
d) zamontowanie osłony na źródło dźwięku.

16. Barwa czerwona służy do oznaczania

a) lokalizacji sprzętu telekomunikacyjnego.
b) pomieszczeń lub maszyn, które mogą stwarzać niebezpieczeństwo.
c) lokalizacji sprzętu gaśniczego.
d) wyjść ewakuacyjnych.

17. Do środków technicznych, organizacyjnych i medycznych stosowanych do ochrony

układu oddechowego nie zaliczamy
a) sprawnie działającą miejscową wentylację mechaniczną.
b) pneumatyczny przeładunek produktów pylących przewożonych luzem.
c) okresowe badania lekarskie osób zatrudnionych w warunkach zapylonego powietrza.
d) systematyczne stosowane leków zapobiegających rozwojowi astmy.

18. W przypadku wybuchu pożaru w pomieszczeniu należy

a) szybko otworzyć okno lub zbić szybę w płonącym pomieszczeniu
b) otworzyć równocześnie drzwi i okna.
c) nie otwierać okna.
d) uciekać i ratować się.

19. Kolega oparzył się gorącą herbatą. Udzielając mu pierwszej pomocy (zaczerwienienie

skóry)
a) podasz tabletkę przeciwbólową.
b) posmarujesz miejsce oparzone kremem nawilżającym.
c) ochłodzisz miejsce oparzone zimną wodą przez co najmniej 20 minut.
d) ochłodzisz miejsce oparzone środkiem gaśniczym, np. gaśnicą śniegową (CO

20. Uciążliwością w pracy mechanika lotniczego jest

a) zapylenie.
b) nadmierny wysiłek fizyczny.
c) obciążenie percepcyjne wzroku.
d) hałas.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bezpieczeństwo i zdrowie a substancje chemiczne w pracy. Poradnik szkoleniowy.

Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera, Łódź 1994

2. Chmiel B.: Bezpieczeństwo zawodowe i ergonomia. Wykłady, UMCS w Lublinie,

http://www.ztch.umcs.lublin.pl/lab2/wyklad12.ppt

3. Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP- PIB, Warszawa 2002
4. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
5. Kwiatkowski: Zasady doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr. Gdańsk 2003

6. Januszewski S., Pytlak A., Rosnowska-Nowaczyk M., Świątek H.: Urządzenia

elektroniczne. WS i P, Warszawa 1995

7. Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Tom 2. Centralny Instytut Ochrony

Pracy, W-wa 1999.

8. Kordowicz-Sot A.: Automatyka i robotyka. WSiP, Warszawa 1999
9. Kowalewski S.: Ryzyko obsługi pras. CIOP, Warszawa 2000
10. Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,

Warszawa 1999

11. Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych.

Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

12. Rączkowski B.: Bhp w praktyce. ODDK, Gdańsk 2002
13. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

Dzienniki Ustaw i inne materiały pomocnicze
1. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie

szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr
62, poz. 285 z dn. 01.06.1996)

2. Ustawa z dn. 24.08.1991 o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. nr 81 poz. 351

z późniejszymi zmianami)

3. Rozporządzenie z dn. 21.10.1991 w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń

i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 114 poz.
495)

4. Uchwała Nr 44 Rady Ministrów z dnia 27 marca 1990 w sprawie zasad przydzielania

pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz dostarczania odzieży roboczej MP
z dnia 19 kwietnia 1990 z późniejszymi zmianami

5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w sprawie wykazu prac

wzbronionych młodocianym (Dz.U. nr 85, poz. 500 z dn. 14.12.1990, Dz.U. nr 1 poz. 1
z dn. 07.01.1992)

6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (tj. Dz.U. z 2006 r. nr

129, poz. 902, z późn. zm.),

7. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych

wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn
przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596 z późniejszymi zmianami)

8. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie

szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U.
z 2004 r., nr 180, poz. 1860)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 24 grudnia 2002 r. z późniejszymi

zmianami w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu uznawania zdarzeń za wypadek
w drodze do pracy lub z pracy, sposobu jego dokumentowania, wzoru karty wypadku
w drodze do pracy

10. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 czerwca 2002 r.

w sprawie ogólnych przepisów bhp (Dz. U. Nr 91, poz. 811)