sto celsjuszy

Przecież mamy kelwiny, waty i dżule...

Od wielu lat stosujemy termometry oraz sposoby mierzenia, które wstępnie zostały
opracowane przez Fahrenheita i Celsjusza. W jaki sposób nazywamy jednostki odwzorowane
kreskami na skali oraz symbole tych jednostek?Świat zapewne też jest rozdyskutowany, skoro
w tylko samej Polsce mamy rozmaite zwyczaje i normy branżowe, które sugerują trzy style
zapisu - 100° C, 100 °C oraz 100°C.

Zwykle najlepsze rozwiązania są najprostsze. Należałoby odwołać się do przykładu skali
Kelvina z układu SI, bowiem w przeciwieństwie do innych skal, zrezygnowano z wyrazu
stopień - Woda wrze w temperaturze 373* kelwinów (nie 373 stopni Kelvina), co można
zapisać 373 K (nie 373° K, 373 °K, 373°K) unikając nie tylko nieporozumień w pisowni, ale
zyskując czas na – często kłopotliwym – dopisywaniu symbolu stopień (albo skrótu st., co
stosowane jest w prasie lub w książkach z powodu braku odpowiedniej czcionki) oraz
przyspieszając komunikację podczas omawiania prognozy pogody w radio- i telestacjach.
Skala Kelvina (skala bezwzględna) jest skalą absolutną – zero w tej skali odpowiada
teoretycznie najniższej temperaturze, jaką może uzyskać ciało.

* - dokładniej 373,15 K

Wyrażenie stopień Kelvina zostało zatem zastąpione nazwą kelwin. Po słowie stopień
dopisywane jest nazwisko w dopełniaczu (oczywiście od wielkiej litery), zaś jeśli pominąć to
słowo, to dopisywany jest spolszczony eponim utworzony od nazwiska twórcy skali (lord
Kelvin, czyli William Thomson – fizyk, matematyk i przyrodnik). Istnieją podobne eponimy
– silnik Diesla to dizel, sterowiec Zeppelina to cepelin, przyrząd Guillotina to gilotyna,
przegub Cardana to kardan, aparat Röntgena to rentgen (także jednostka dawki
promieniowania R oraz nazwa pierwiastka chemicznego Rg o liczbie atomowej 111).
Odkrycia Marii Skłodowskiej-Curie i Piotra Curie dały światu kiur (jednostka
radioaktywności Ci oraz radioaktywny pierwiastek chemiczny Cm).

1

Anders Celsius (albo – po spolszczeniu – Celsjusz) w połowie XVIII w. zbudował swój
pierwszy termometr rtęciowy, ale zaproponował skalę odwrotną do dzisiejszej - jako zero
przyjął temperaturę wrzenia wody (obecnie zerem jest temperatura jej krzepnięcia), a jako sto
stopni ustalił temperaturę, w której woda zamarza (obecnie za 100 przyjęto punkt wrzenia).
Oznacza to, że w pierwotnej skali Celsjusza temperatura pokojowa 20 stopni odpowiadała 80
stopniom, temperatura ciała człowieka wynosiła wówczas 63,4 st. (obecnie plus 36,6 st.), zaś
podczas mrozów termometr mógł wskazywać 120 st. (obecnie minus 20 st.). Na szczęście
inni naukowcy zaproponowali… odwrócenie skali Celsjusza.

Korzystając z umowy, że stopień Kelvina to kelwin, należałoby rozszerzyć tę konwencję,
zatem uznajmy, że zapis 100 C jest poprawny (przy tym prostszy i mniej kłopotliwy), a
ponadto wymawiajmy go (także zapisujmy) jako sto celsjuszów albo raczej celsjuszy.
Oczywiście – jeden celsjusz, dwa celsjusze, pięć celsjuszy; pomiar z dokładnością do pół
celsjusza.

Gdańszczanin Gabriel Fahrenheit opracował inną termometryczną skalę, zwaną na jego
cześć skalą Fahrenheita. Według wspomnianej umowy zapiszemy 32 F to temperatura
topnienia lodu albo 32 farenhajty (czyli zero celsjuszy), zaś 212 F to temperatura
wrzenia wody albo 212 farenhajtów (czyli sto celsjuszy ewentualnie celsjuszów). Zatem –
jeden farenhajt, dwa farenhajty, pięć farenhajtów; pomiar z dokładnością do pół
farenhajta.

Inne, mniej znane skale dotyczące temperatury, podawane są w stopniach Rankine'a
(°Ra; propozycja Ra - jeden rankin, dwa rankiny, pięć rankinów), stopniach Réaumura
(°Ré lub °Re; propozycja Ré lub Re - jeden reomur, dwa reomury, pięć reomurów),
stopniach Rømera (°Rø; propozycja Rø lub Ro - jeden romer, dwa romery, pięć
romerów). Pomiary wykonano z dokładnością do pół rankina, reomura, romera.

Samoloty poruszają się z prędkością bezwzględną podawaną np. w kilometrach na godzinę
albo z prędkością względną (stosunek prędkości samolotu do prędkości dźwięku) podawaną
w machach (M lub Ma; jeden mach, dwa machy, pięć machów). Można zatem stosować
zamiennik liczba Macha - mach.

Badaniem twardości minerałów i metali zajmowali się Mohs, Vickers, Brinell oraz
Rockwell.

Mohs podzielił minerały wg rosnącej twardości. Obecnie przyjmujemy, że talk ma
twardość 1 w skali Mohsa, przy czym można zaproponować, aby podczas wykładów oraz w
artykułach mniej oficjalnych, dopuścić określenie: talk – 1 mos (niemieckie h jest tutaj
nieme), zatem Mohs – mos (pod. Ohm – om oraz pierwsze h: Fahrenheit - farenhajt).

I dalej: gips – 2 mosy, kalcyt – 3 mosy, fluoryt – 4 mosy, apatyt – 5 mosów, ortoklaz - 6
mosów, kwarc - 7 mosów, topaz - 8 mosów, korund – 9 mosów, diament – 10 mosów.

Określając twardość metali i ich stopów proponuje się, aby zamiast - twardość w skali
Vickersa (Brinella lub Rockwella), stosować zamiennie – twardość pół wikersa (brinela,
rokwela), jeden wikers (brinel, rokwel), dwa wikersy (brinele, rokwele), pięć wikersów
(brineli, rokweli).

2

Francis Beaufort, irlandzki hydrograf, oficer floty brytyjskiej, stworzył skalę służącą do
opisywania intensywności wiatru, zależną od stanu morza i rodzaju fal. Zjawiska te zostały
wyskalowane w przedziale od 0 (flauta) do 12 (huragan) w skali Beauforta. Trwożne zdanie
- Na Pomorzu już 10 stopni w skali Beauforta! można byłoby zapisać - Na Pomorzu już
10 bofortów! Znacznie krócej, co ma znaczenie w szybkiej mowie, w tytułach i na paskach
informacyjnych przewijanych u dołu telewizyjnych ekranów. Także pół boforta, jeden
bofort, dwa boforty, pięć bofortów.

Charles Richter, amerykański geofizyk, stworzył logarytmiczną skalę określającą wielkość
trzęsienia ziemi na podstawie amplitudy drgań wstrząsów sejsmicznych. Zjawiska te zostały
wyskalowane w przedziale 0-10 w skali Richtera. Wówczas zdanie - Przeczuwali, że zbliża
się wstrząs tektoniczny o druzgocącej sile 10 w skali Richtera można byłoby zapisać
krócej - Przeczuwali, że zbliża się wstrząs tektoniczny o druzgocącej sile 10 richterów.
Również pół richtera, jeden richter, dwa richtery, pięć richterów.

Nie powinny nas zatem dziwić jednostki - celsjusze, boforty, czy richtery, skoro od wielu
lat znamy i stosujemy - ampery, bekerele, dżule, henry, herce, makswele, niutony, omy,
paskale, waty, webery, wolty…

Po powyższych rozważaniach

proponuję uznać oboczną formę

celsjusz, celsjusze, celsjuszy

(1 C, 2 C, 5 C)

jako jednostkę temperatury

(także inne omówione jednostki).

Oczywiście, powyższa propozycja ma światowy wymiar, zatem powinna być przekazana
właściwym międzynarodowy instytucjom. Gwoli informacji – w wielu językach (jeśli zasady
na to pozwalają) nazwy jednostek, w tym fizycznych, a także nazwy pierwiastków
chemicznych są pisane od małych liter (nawet jeśli pochodzą od nazwisk) oraz zwykle są
przyjęte do słowników w sposób przyjazny dla tych języków (wówczas nazwy mogą nie być
identyczne z nazwiskami).

Autor: Mirosław Naleziński

3