ponad czasowa pamiec

SERIA „BIBLIOTEKA NESTORA”

PONAD – CZASOWA PAMIĘĆ

JAK ZATRZYMAĆ MŁODOŚĆ UMYSŁU

I RADZIĆ SOBIE Z ZABURZENIAMI PAMIĘCI

U OSÓB STARSZYCH

ELŻBIETA TRYPKA

Wrocław 2008

Zespół Redakcyjny Serii „Biblioteka Nestora”:
Piotr Klag
dr Zbigniew Machaj
dr Agnieszka Pierzchalska
dr Ewa Pisarczyk – Bogacka

Publikacja sfinansowana przez Dolnośląski Ośrodek Polityki
Społecznej we Wrocławiu

Szanowni Państwo,

Dolnośląski Ośrodek Polityki Społecznej prezentuje Państwu publikację pt.

„PONAD – CZASOWA PAMIĘĆ”, w której znajdą Państwo porady na temat, jak

dbać o umysł, by jak najdłużej cieszyć się jego sprawnością, w jaki sposób

wspomagać swą pamięć w okresie późnej dorosłości i co robić, gdy zaczyna nas ona

zawodzić, zwłaszcza w sytuacji, gdy dochodzi do zaburzeń pamięci o charakterze

otępiennym.

Poradnikiem tym pragniemy zapoczątkować cykl „BIBLIOTEKA NESTORA”,

w którym pojawiać się będą pozycje wydawnicze, poświęcone najistotniejszym

problemom osób starszych, służące poprawie jakości ich życia. Chcielibyśmy, by z

publikacji naszych korzystało jak najszersze grono użytkowników – w tym osoby

profesjonalnie pracujące z osobami starszymi (m.in. pracownicy socjalni, lekarze,

pielęgniarki środowiskowe, opiekunowie), organizacje pozarządowe, sami seniorzy,

członkowie ich rodzin oraz ich opiekunowie. Dlatego będziemy się starać, by ich

forma była jak najbardziej przystępna, przy zachowaniu walorów naukowości.

Wierzymy, że całokształt działań przez nas podejmowanych przyczyni się do

tego, by osoby starsze – mieszkańcy Dolnego Śląska, miały szansę na godne, aktywne

i wartościowe życie także w okresie starości.

Piotr Klag
Dyrektor DOPS,
Zespół Redakcyjny

WSTĘP

Rozwój cywilizacji i postęp medycyny doprowadził do wydłużenia

ludzkiego życia i do wzrostu odsetka ludzi starych w populacji. Proces ten

określany jest mianem „siwienia społeczeństwa”. W roku 1900 osoby powyżej

65. roku życia stanowiły niecały 1% ludności świata. Obecnie przewiduje się, że

do roku 2050 odsetek ten osiągnie ok. 20%. Konsekwencją tych zmian jest m.in.

większa częstość występowania chorób typowych dla wieku starczego. Jednym

ze schorzeń związanych z wiekiem są zaburzenia funkcji poznawczych. W

zależności od nasilenia tych zaburzeń i wpływu na funkcjonowanie starszego

człowieka, przebiegają one jako łagodne zaburzenia pamięci bądź przybierają

patologiczną postać zespołów otępiennych. Te ostatnie zaczynają stanowić

coraz większy problem zdrowotny i społeczny populacji ludzi starych wielu

społeczeństw. Większość osób, u których rozpoznawane jest otępienie,

przekroczyła 60. rok życia. Obserwujemy u nich liczne zmiany zarówno w

strukturze narządów jak i w dynamice procesów metabolicznych.

Wraz z upływem lat w organizmie jednostki następuje wiele zmian, które

wpływają na pogorszenie jego funkcji. W piątej dekadzie życia dochodzi do

zmniejszenia elastyczności skóry i mięśni, zaś zanik gruczołów potowych i

łojowych nasila złuszczanie się naskórka i starzenie skóry. Obniżenie stężenia

potasu i wapnia z jednoczesną redukcją całkowitej ilości wody, prowadzi do

zmniejszenia masy mięśniowej. Obserwuje się osłabienie procesów wchłaniania,

zaś zaniki zwojów nerwowych w mięśniach układu pokarmowego skutkują

zaburzeniami motoryki. Spowolnienie procesów metabolicznych zachodzących

w wątrobie, spowodowane zmniejszeniem jej masy całkowitej i przepływu krwi

oraz redukcją aktywności enzymów oksydacyjnych, prowadzi do zaburzeń w

przemianach leków i substancji toksycznych. Zanik elementów miąższowych

zwłaszcza w obszarze korowym nerek, ograniczenie przepływu przez nie krwi i

obniżenie wskaźnika filtracji kłębuszkowej zmienia procesy wydalnicze w

nerce. W wyniku tych zmian w surowicy krwi zwiększa się poziom

niezwiązanej formy leków.

Zmiany ruchomości klatki piersiowej w wyniku zaniku włókien

elastycznych, usztywnienie ścian tętniczek przedwłosowatych i włośniczek,

zanik nabłonka rzęskowego osłabiają wymianę gazową. Zmiany te prowadzą do

rozwoju czynnościowej niewydolności oddechowej. W wyniku ubytku włókien

elastycznych dochodzi do zmniejszenia elastyczności naczyń krwionośnych.

Wzrost oporu obwodowego zwiększającego pracę serca, niedostatecznie

odżywionego z powodu zmian w naczyniach wieńcowych, prowadzi do

niewydolności krążenia.

Liczne zmiany obserwowane są także w mózgu. Stanowi on 2% ciężaru

ciała dorosłego człowieka i w wieku około 20 lat osiąga największą wagę, by

następnie stopniowo zmniejszać swoją masę. W przebiegu starzenia dochodzi do

stopniowego zmniejszenia przepływu krwi przez mózg i spadku metabolizmu

energetycznego. Pierwsze, jeszcze słabo zauważalne zmiany obserwuje się

pomiędzy 4 i 7 dekadą życia. W 8 dekadzie dochodzi do znacznej redukcji

przepływu krwi przez mózg, zmniejszenia zużycia tlenu i glukozy, osłabienia

aktywności wielu enzymów, obserwuje się obniżenie wskaźnika zużytej glukozy

do wytworzonej energii. W warunkach zdrowia występuje zmniejszenie zużycia

glukozy, bez równoczesnej zmiany zużycia tlenu.

Przypuszcza się, że opisane zaburzenia mogą mieć znaczenie w

pojawianiu się wielu chorób, ale również wpływać na mniejszą skuteczność

stosowanego leczenia.

TRENING UMYSŁU. USPRAWNIANIE PAMIĘCI

Wiele osób w podeszłym wieku zgłasza problemy z pamięcią. Objawy te

nie zawsze świadczą o chorobie. Mogą stanowić łagodne zaburzenia pamięci

związane z wiekiem (AAMI – Age Associated Memory Impairment). Osoby

mają trudności z kojarzeniem i przyswajaniem nowych wrażeń, natomiast

utrwalone odruchy i przeżycia sprzed lat są odtwarzane bezbłędnie. Objawy te

nie świadczą od razu o tym, że osoba starsza cierpi na zaburzenia pamięci o

charakterze otępiennym. Nie obserwuje się większych zaburzeń w zakresie

codziennego funkcjonowania i nie pogłębiają się one w miarę upływu czasu.

Zazwyczaj, gdy osoby starsze zauważają takie zmiany, zaniepokojone zgłaszają

się do lekarza, oczekując pomocy. Nie istnieje żadne leczenie farmakologiczne,

które pozwalałoby zatrzymać proces starzenia mózgu, wraz z upływem lat jego

funkcje ulegają ograniczeniu, powodując deficyty w zapamiętywaniu i

kojarzeniu faktów. Można jednak starać się spowolnić ten proces, przede

wszystkim poprzez prowadzenie odpowiedniego trybu życia, dietę oraz

regularne ćwiczenia pamięci.

Tryb życia

By osoba starsza mogła jak najdłużej cieszyć się sprawnością umysłu powinna

dbać o prowadzenie zdrowego, higienicznego trybu życia. Dlatego też na co

dzień warto pamiętać o następujących zasadach:



dotleniaj swój mózg – niewystarczająca ilość tlenu powoduje

zakłócenia procesu przemiany materii oraz zaburza funkcjonowanie

różnych organów. Dlatego staraj się jak najwięcej przebywać na

świeżym powietrzu, spaceruj, głęboko oddychając i relaksując się,

unikaj dymu papierosowego;



dostarczaj swemu organizmowi wystarczającej dawki snu –

pamiętaj, że organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje

Rozdział ten przygotowany został we współpracy z dr Agnieszką Pierzchalską – pracownikiem Dolnośląskiego

Ośrodka Polityki Społecznej.

odpowiedniej „porcji” odpoczynku, zaś długotrwałe niedosypianie

powoduje osłabienie pamięci i kłopoty z koncentracją;



unikaj stresu – o ile umiarkowane napięcie sprzyja koncentracji,

ułatwia zapamiętywanie i uczenie się, to długotrwały stres znacząco

wpływa na obniżenie sprawności umysłu i przyspiesza starzenie

mózgu. Dlatego staraj się unikać stanu nadmiernego niepokoju i

ekscytacji oraz próbuj rozładować nagromadzone napięcie np.

poprzez aktywność fizyczną, zwłaszcza na świeżym powietrzu

(spacer, bieganie, jazda na rowerze). Dobrym antidotum na stres

jest również taniec (zwłaszcza walc) oraz śmiech. Tańcz więc i

śmiej się jak najczęściej;



słuchaj muzyki klasycznej – uspokaja i odpręża umysł, podnosi

efektywność procesów myślowych

Dieta

Mózg ludzki nigdy nie odpoczywa, nawet gdy śpimy, zachowuje

aktywność. Dlatego też nie można lekceważyć prawidłowego odżywiania tego

organu. Dieta spowalniająca procesy starzenia mózgu powinna zawierać duże

ilości glutationu. Jest to związek chemiczny posiadający silne właściwości

antyoksydacyjne, chroni organizm przed toksynami oraz pomaga zwalczać

bakterie, pasożyty i wirusy, odgrywając kluczową rolę w produkcji i

funkcjonowaniu limfocytów. Zawarty jest on w roślinach krzyżowych, zwanych

też kapustowatymi, takich jak: kalafior, brokuły, kapusta, brukselka, rzepa,

rzodkiew. Wysoki poziom glutationu obecny jest również w surowym krowim

mleku, surowym lub pasteryzowanym mleku kozim, serwatce, szparagach,

czosnku, cebuli, w owocach avocado, musztardzie, chrzanie, kalarepie,

rzeżusze. Duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu mają

również witaminy z grupy B, znajdujące się w chudym mięsie, drobiu, rybach,

wątrobie, mleku i jego przetworach (jogurt, kefir, maślanka, sery), jajach,

orzechach, migdałach, słoneczniku, w pełnoziarnistym chlebie, ciemnym ryżu,

drożdżach, warzywach (fasola, groch, soja, kapusta, brukselka, ziemniaki,

szpinak, kalafior, brokuły, szparagi, pomidory, marchew) i owocach (banany,

pomarańcze, awokado, melony, ciemne winogrona) a także magnez, którego

bogatym źródłem są migdały, czekolada, pestki dyni, koper, natka pietruszki,

soja, kasza gryczana, fasola, orzechy włoskie oraz jabłka. Pomocniczo można

stosować również preparaty Ginko biloba, ale wyniki badań nie dają

jednoznacznych wyników potwierdzających ich skuteczność.

Należy pamiętać przy tym, że dieta powinna być zbilansowana oraz

dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości osoby starszej, dlatego

też warto skonsultować ją z lekarzem, by wyeliminować ewentualne

niepożądane skutki wprowadzenia do niej niektórych produktów czy też

spożywania ich w nadmiarze.

Gimnastyka mózgu

Ćwiczenia umysłowe mają bardzo istotne znaczenie dla zachowania

prawidłowej pracy mózgu. Wiele osób w starszym wieku uważa, że nie jest

zdolna do wysiłku umysłowego, tłumacząc to wiekiem, zakończeniem kariery

zawodowej lub obecnością chorób somatycznych. Również społeczeństwo nie

oczekuje od osób starszych wysiłku umysłowego, często nie korzysta się z

posiadanej przez nich wiedzy.

Tymczasem, jak dowodzą liczne badania, zdrowe osoby starsze mają takie

same możliwości nauki nowych rzeczy jak młodsi, chociaż przyznać trzeba, że

potrzebują nieco więcej czasu na nauczenie się nowych rzeczy.

Istnieje szereg ćwiczeń, których zadaniem jest poprawienie sprawności

umysłowej oraz stymulacja mózgu do efektywnego uczenia się i

zapamiętywania. Są one stosunkowo proste i nie wymagają wielkiego wysiłku

Podrozdział ten powstał w oparciu o następujące pozycje książkowe: P. Dennison, G. Dennison, Gimnastyka

Mózgu®. Podręcznik dla rodziców i nauczycieli oraz dzieci w każdym wieku, Warszawa 2005; C. Hannaford,
Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Warszawa 1995; T. Buzan, Rusz głową, Łódź 1997.

fizycznego, co sprawia, że również osoby starsze mogą je wykonywać. Dlatego

warto poświęcić na nie kilka – kilkanaście minut dziennie, po to by dłużej

cieszyć się sprawnością umysłu.

Zaprezentowane poniżej ćwiczenia opracowane zostały przez dr Paula

Dennisona. Regularne ich wykonywanie poprawia koncentrację na zadaniach,

usprawnia koordynację wzrokowo – ruchową, wspomaga proces uczenia i

zapamiętywania, zwiększa zdolności manualne, synchronizuje pracę obydwu

półkul mózgowych. Ćwiczenia te usuwają zmęczenie, odprężają i pobudzają

umysł do efektywnego wysiłku.

I. RUCHY NAPRZEMIENNE (polepsza koordynację prawa – lewa strona,

wzmacnia zmysły wzroku i słuchu, ułatwia uczenie się):

Ćwiczenie polega na naprzemiennym dotykaniu prawym łokciem lewego

kolana, a następnie lewym łokciem kolana prawego. Wykonaj 6 – 7

powtórzeń. Ponieważ osoby starsze mogą mieć problem z wykonaniem tego

ćwiczenia w takiej formie, można je zmodyfikować – zamiast łokciem

dotykaj kolana dłonią, prawą dłonią dotykaj lewego ucha i na odwrót –

istotne jest, by ruchy te były naprzemienne i spowolnione.

II. PUNKTY NA MYŚLENIE (poprawia koordynację ciała, usprawnia

przesyłanie informacji z prawej półkuli do lewej strony ciała i odwrotnie)

Jedna ręka spoczywa na brzuchu, drugą masuj miękką tkankę pod

obojczykiem między pierwszym a drugim żebrem. Czas ćwiczenia: ok. 2

minuty. Ćwiczenie to „rozjaśnia umysł”;

III. KAPTUREK MYŚLICIELA (powoduje wzrost umysłowej i fizycznej

sprawności, poprawia zdolność formułowania zdań, myśli w pamięci)

Za pomocą kciuka i palca wskazującego delikatnie masuj małżowinę uszną,

rozpoczynając od góry, a kończąc na płatku ucha. Następnie delikatnie

rozciągaj ucho do góry, w bok i w dół;

IV. ENERGETYCZNE ZIEWANIE (poprawia koncentrację, umiejętności

wybierania potrzebnej informacji, ułatwia komunikację, dotlenia organizm)

Końcami palców dotknij miejsca na policzkach tuż przed punktem, gdzie

dolna szczęka łączy się z górną, masuj te miejsca, lekko otwórz usta,

wyobraź sobie, że ziewasz;

V. PUNKTY POZYTYWNE (poprawia pamięć długoterminową)

Końcami palców dotknij lekko punktów, które znajdują się na czole

bezpośrednio nad oczami, równo pomiędzy linią włosów a brwiami.

Kilkakrotnie powtórz ćwiczenie;

VI. PUNKTY RÓWNOWAGI (poprawia pamięć i koncentrację, odpręża)

Umieść dwa palce we wgłębieniu za uchem u podstawy czaszki, a drugą rękę

połóż na brzuchu w okolicach pępka wykonując jednocześnie wdech.

Zmieniaj położenie rąk.

VII. SOWA (poprawia percepcję, pamięć, uwagę słuchową, słuchanie ze

zrozumieniem)

Jedną ręką chwyć mocno bark, powoli odwracaj głowę najpierw w lewo, a

następnie w prawo, najdalej jak potrafisz, po to by rozluźnić mięśnie szyjne.

Podbródek trzymaj prosto. Zrób wdech gdy głowa zbliża się maksymalnie do

ramienia, które trzymasz, wydech w trakcie obrotu głową. Powtórz ćwiczenie

zmieniając rękę i ramię;

VIII. RYSOWANIE

OBURĄCZ

(poprawia

orientację

przestrzenną,

koordynuje współdziałanie ręka – oko)

Dwiema rękami jednocześnie rysuj w powietrzu dowolne kształty, tak, by

powstały lustrzane rysunki. W trakcie wykonywania ćwiczenia obieraj różne

kierunki (np. dół, góra, do wewnątrz, na zewnątrz). Pamiętaj, by nie

usztywniać ciała, poruszać swobodnie głową i oczami. Można rysować

również na papierze czy tablicy.

IX. KRĄŻENIE SZYJĄ (usuwa napięcie, rozluźnia, poprawia pamięć)

Zwieś głowę i wykonuj nią krążenie zaczynając w lewą stronę;

X. POZYCJA COOKA, zwana też POZYCJĄ DENNISONA (poprawia

koncentrację, pobudza korę mózgową)

Wersja łatwiejsza: w pozycji siedzącej skrzyżuj nogi w kostkach. Wyciągnij

wyprostowane ramiona przed siebie, trzymając zewnętrzne strony dłoni

skierowane do siebie, kciuki w dół. Skrzyżuj dłonie, złącz je, zegnij łokcie i

oprzyj dłonie na piersi. Zamknij oczy, język połóż na podniebieniu.

Oddychaj swobodnie i równomiernie. Pozostań w takiej pozycji ok. 2 minut,

następnie rozluźnij się i opuść ręce.

Wersja trudniejsza: ćwiczenie składa się z 2 części. Najpierw załóż lewą

nogę na prawą w taki sposób, by oprzeć kostkę na kolanie. Prawą ręką

obejmij kostkę lewej nogi, natomiast lewą ręką trzymaj stopę pod palcami.

Zamknij oczy. Wytrzymaj w takiej pozycji przez minutę głęboko

oddychając. W drugiej części ćwiczenia usiądź zwyczajnie i złóż dłonie tak,

by czubki palców stykały się ze sobą. Oddychaj głęboko przez następną

minutę.

Techniki usprawniania pamięci

Badania dowodzą, że jeśli regularnie ćwiczysz pamięć, znacznie dłużej

możesz cieszyć się jej sprawnością. Nie sprawi ci wówczas problemów

pamiętanie twarzy, nazwisk, terminów spotkań, robienie zakupów,

odnajdywanie przedmiotów, które „gdzieś” odłożyłeś, śledzenie akcji filmu lub

książki czy obliczanie w pamięci kwoty, którą masz zapłacić w sklepie.

Istnieje kilka prostych, lecz skutecznych technik, służących poprawieniu

funkcji pamięci

. Należą do nich: wizualizacja (tworzenie obrazów w umyśle),

skojarzenie (łączenie dwóch lub więcej rzeczy czy pojęć), metoda loci

(polegająca na rozmieszczaniu rzeczy wzdłuż utworzonej w wyobraźni znajomej

trasy) i grupowanie (łączenie rzeczy w większe grupy lub ciągi).

Wizualizacja polega na utworzeniu w umyśle obrazu, w którym łączymy

w całość to, co chcemy zapamiętać. Stworzenie takiego obrazu pozwala

przypisać danej rzeczy czy grupie przedmiotów określone znaczenie, dzięki

Opis strategii mnemotechnicznych zaczerpnięty został z książki Zaldy’ego S. Tana, Trenuj pamięć, zanim

będzie za późno. Umysł odporny na wiek, Warszawa 2006

któremu łatwiej później przywołać je z pamięci. Na przykład, chcąc zapamiętać

listę przedmiotów, które musisz kupić w sklepie, łączysz je w swym umyśle w

logiczną (lub nielogiczną) całość. Choć na początku będzie to wymagało od

ciebie pewnego wysiłku – musisz uruchomić wyobraźnię, by wymyślić obraz, w

którym połączysz wszystkie przedmioty, które masz zamiar kupić, to później, w

sklepie, twoja pamięć niemal bez wysiłku je przywoła. Na przykład, chcesz

kupić mleko, bułki, kawałek ryby, szczoteczkę do zębów i skarpety. Wyobraź

sobie, że jesteś łyżwiarzem, masz na nogach ciepłe, grube, wyszywane złotem

skarpety, a na nich łyżwy, ślizgasz się po lodowisku, którego tafla to

zamarznięte mleko, białe i skrzące się przy każdym twoim ruchu. Jadąc,

żonglujesz w powietrzu bułkami. Spoglądasz na trybunę, a z niej macha do

ciebie ryba, trzymająca w pyszczku szczoteczkę do zębów.

Oczywiście, możesz wyobrazić sobie coś zupełnie innego, ważne by był

to obraz, który połączy w całość rzeczy, o których masz pamiętać i łatwo będzie

go przywołać. Nie ma jednego określonego sposobu stosowania wizualizacji do

zapamiętywania. Jednak im bardziej niezwykły i plastyczny obraz stworzysz,

tym mocniej zapadnie w twoją pamięć.

Wizualizacja to bardzo skuteczna metoda wspomagania pamięci, należy

jednak pamiętać, że aby była przydatna w codziennym życiu, musisz najpierw

regularnie ćwiczyć jej stosowanie, by twój umysł przywykł do jej

wykorzystywania.

Inną strategią wykorzystywaną do zapamiętywania jest metoda skojarzeń.

U jej podstaw leży połączenie w umyśle dwóch lub więcej rzeczy w taki sposób,

by nadać temu połączeniu określone znaczenie. Techniki tej używa się często do

zapamiętywania niezwiązanych ze sobą słów. Najlepsze rezultaty daje

stosowanie tej metody łącznie z techniką wizualizacji. Na przykład, musisz jutro

zapłacić rachunek za telefon, kupić w aptece krople do oczu i pójść ze swoim

kotem do weterynarza. Możesz wyobrazić sobie twojego pupila, siedzącego na

krześle w olbrzymich okularach przeciwsłonecznych, który kiwając swobodnie

łapą, rozmawia przez telefon. Kiedy później przypomnisz sobie ten obraz,

skojarzysz sobie, o jakich czynności powinieneś pamiętać.

I podobnie jak przy wizualizacji, im bardziej niezwykłe skojarzenie, tym

łatwiej zapada ono w pamięć.

Żeby ćwiczyć tę metodę możesz np. oglądając telewizję wybrać dwa, trzy

niezwiązane ze sobą słowa, wypowiedziane w trakcie trwania programu i

próbować je zapamiętać, łącząc je ze sobą przy pomocy skojarzeń i obrazów.

Sprawdź, o ile łatwiej je później przywołać, kiedy wcześniej stworzyłeś w

umyśle związany z nimi ciąg skojarzeń.

O ile wizualizacja i skojarzenia to ogólne strategie poprawy pamięci, czyli

takie, które dają się zastosować do wielu zadań pamięciowych, istnieje też kilka

technik, które związane są z konkretnymi zadaniami. Pierwsza z tych strategii to

metoda loci. Jest to również technika oparta na tworzeniu obrazów. Natomiast

istota tej metody polega na tym, że do zapamiętania określonych przedmiotów

czy czynności wykorzystuje się dobrze znaną trasę, np. trasę codziennego

spaceru. Każdemu znaczącemu punktowi na tej trasie (np. kasztan, lipa, dom z

czerwonym dachem, ławka, sklep spożywczy, itp.) przypisujesz w wyobraźni

albo przedmiot, który musisz dziś kupić, albo czynności do wykonania, albo

listę gości na urodzinowe przyjęcie. Oczywiście, żeby było ci łatwiej

zapamiętać, możesz wykorzystać do tego celu również metodę wizualizacji i

skojarzeń. Ważne jest, by trasa, którą wybierzesz, była ci na tyle dobrze znana,

byś mógł w wyobraźni bez wysiłku ją zobaczyć i przemierzyć.

Nie musisz ograniczać się jedynie do szlaku, który przemierzasz w miarę

regularnie, do tego celu możesz wykorzystać również sekwencję czynności,

które wykonujesz rutynowo, jak np. poranna toaleta, części ciała, a nawet listę

swoich ulubionych scen filmowych, książek czy zabytków, którym przypiszesz

określone elementy do zapamiętania. Następnie, „wizualizując” w umyśle sceny

ze swoich ulubionych filmów, biorąc w wyobraźni swoje ulubione książki do

ręki czy przechadzając się „na niby” wśród ulubionych zabytków, przypisawszy

każdemu z tych elementów jakiś przedmiot czy czynność do wykonania, łatwo

przypomnisz sobie, co miałeś zrobić czy kupić.

Wiele osób, nawet w młodym wieku, ma problemy z zapamiętywaniem

twarzy czy nazwisk. Niestety, z wiekiem przypadłość ta może się pogłębiać i

prowadzić do wielu wprawiających w zakłopotanie sytuacji i pomyłek. Warto

więc trenować umiejętność kojarzenia twarzy z nazwiskami, czemu służy

kolejna technika wspomagająca pamięć. Technika kojarzenia twarzy i nazwisk

polega na tym, że kojarzysz jakąś charakterystyczną część twarzy swojego

rozmówcy z jego nazwiskiem. W sytuacji, gdy osoba ta nie posiada cechy, którą

dałoby się połączyć z jej nazwiskiem, poszukujesz innych skojarzeń, np. możesz

wyobrazić sobie tę osobę w sytuacji, która kojarzy się z jej nazwiskiem. Kiedy

ktoś nazywa się Kowalski, możesz go sobie wyobrazić z kowalskim, olbrzymim

młotem w ręku, na tle paleniska w kuźni, a nazwisko Pani Wiatrowskiej z

pewnością zapamiętasz szybciej i na dłużej, jeśli wyobrazisz sobie, jak płynie w

powietrzu, unoszona łagodnym zefirem lub porwana zostaje przez trąbę

powietrzną. Można też skojarzyć czyjeś imię czy nazwisko ze znajomą lub

sławną osobą, którą przypomina ktoś właśnie poznany.

Kolejną techniką pamięciową jest grupowanie. Kiedy dzielisz ciąg cyfr na

poręczniejsze do zapamiętania sekwencje albo układasz przedmioty według ich

przeznaczenia, stosujesz technikę grupowania. Metodę tę można wykorzystywać

do różnych zadań pamięciowych, w sytuacjach, kiedy dane przedmioty,

czynności lub osoby możesz połączyć w określone grupy według jakiegoś

klucza. Klucz ten może być oparty na konkretnym skojarzeniu (np. rok

urodzenia, dzień imienin twojego dziecka, rok ukończenia studiów, miesiąc, w

którym wziąłeś ślub, członkowie rodziny cioci Zuzy, rodzaje schorzeń, którym

przypiszesz konkretne grupy leków, itp.), dzięki któremu łatwiej będzie ci

później przywołać daną grupę/ grupy z pamięci. Możesz też łącznie z tą

techniką stosować skojarzenia i wizualizację.

Techniką, którą również możesz wykorzystać do zapamiętywania cyfr i

prostych ciągów liczb jest tzw. system Dominika. Cyfrom od 0 do 9 przypisujesz

określone litery (najlepiej początkowe) alfabetu, np. 1 to A, 2 – B, 3 – C, 4 – D,

5 – E, 6 – F, 7 – G, 8 – H, 9 – I, 0 – J, a następnie otrzymane litery kojarzysz z

inicjałami znanych osób. Oczywiście, możesz dowolnie, według własnego

uznania, przyporządkować cyfrom pewne litery, ważne jest, by nie sprawiało ci

problemu późniejsza zamiana cyfr na litery i odwrotnie. Kiedy już utrwalisz

sobie połączenia między cyframi a literami, możesz przystąpić do ćwiczeń, a

następnie do wykorzystywania tej metody do zapamiętywania prostych (lub

bardziej skomplikowanych) ciągów cyfr. I tak, np. masz do zapamiętania nr PIN

twojej karty bankomatowej: 5628. Tworzysz ciąg liter EF BH i poszukujesz

znanych osób, które mają takie inicjały: Edmund Fetting

i Barbara Horawianka.

Możesz dodatkowo, by utrwalić sobie nazwiska tych osób, zastosować metodę

wizualizacji (Edmund Fetting śpiewający „Deszcze niespokojne” specjalnie dla

Pani Horawianki), dzięki czemu łatwiej będzie ci później przywołać je z

pamięci.

Zaprezentowane powyżej techniki zapamiętywania to jedynie kilka

propozycji, które można twórczo modyfikować i dostosowywać do

indywidualnych potrzeb. Jeśli będziesz systematycznie ćwiczył, łatwiej będzie

ci pamiętać o wielu sprawach związanych z codziennym życiem.

Pamiętaj również, że do prostych i niewymagających wysiłku ćwiczeń

umysłowych należy:



głośne czytanie książek i gazet



rozwiązywanie krzyżówek



rozwiązywanie zadań logicznych



układanie puzzli



gra w sccrable



sklejanie lub tworzenie modeli



nauka nowych języków.

wykonawca piosenki tytułowej z serialu „Czterej pancerni i pies”

Przykłady ćwiczeń:

Ćwiczenie 1

Ułóż jak najwięcej nowych wyrazów z wyrazu

KONTRABAS

1. …………………………………………………………………………

2. ………………………………………………………………………

3. …………………………………………………………………………

4. …………………………………………………………………………

5. …………………………………………………………………………

6. …………………………………………………………………………

7. ………………………………………………………………………

8. …………………………………………………………………………

9. …………………………………………………………………………

10. ………………………………………………………………………

11. ………………………………………………………………………

12. …………………………………………………………………………

13. ………………………………………………………………………

14. ………………………………………………………………………

15. …………………………………………………………………………

16. ………………………………………………………………………

17. …………………………………………………………………………

18. ………………………………………………………………………

19. …………………………………………………………………………

20. …………………………………………………………………………

21. …………………………………………………………………………

22. …………………………………………………………………………

23. ……………………………………………………………………

Ćwiczenie 2

Ułóż jak najwięcej nowych wyrazów z wyrazu WNIEBOWSTĄPIENIE

1. ………………………………………………………………………

2. …………………………………………………………………………

3. …………………………………………………………………………

4. …………………………………………………………………………

5. …………………………………………………………………………

6. …………………………………………………………………………

7. …………………………………………………………………………

8. …………………………………………………………………………

9. …………………………………………………………………………

10. …………………………………………………………………………

11. …………………………………………………………………………

12. …………………………………………………………………………

13. …………………………………………………………………………

14. …………………………………………………………………………

15. …………………………………………………………………………

16. …………………………………………………………………………

17. …………………………………………………………………………

18. …………………………………………………………………………

19. …………………………………………………………………………

20. …………………………………………………………………………

21. …………………………………………………………………………

22. …………………………………………………………………………

23. …………………………………………………………………………

24. ………………………………………………………………………

25. ………………………………………………………………………

Ćwiczenie 3

Zapisz słowami wymienione poniżej cyfry:

4………………………………………………………………………………….

6 …………………………………………………………………………………

13 …………………………………………………………………………………

37…………………………………………………………………………………

57 ……………………………………………………………………………….

78…………………………………………………………………………………

95 …………………………………………………………………………………

123………………………………………………………………………………

249………………………………………………………………………………..

457………………………………………………………………………………

630………………………………………………………………………………...

896………………………………………………………………………………..

1792………………………………………………………………………………

2589………………………………………………………………………………

3218……………………………………………………………………………….

4092………………………………………………………………………………

5834………………………………………………………………………………

9876………………………………………………………………………………

12987…………………………………………………………………………….

24598…………………………………………………………………………….

56098……………………………………………………………………………..

127890…………………………………………………………………………….

478001…………………………………………………………………………….

2345678…………………………………………………………………………..

9876543………………………………………………………………………….

Ćwiczenie 4

Zapisz poniższe liczby cyframi:

SIEDEM…………………………………………………………………………

CZTERNAŚCIE…………………………………………………………………

PIĘĆDZIESIĄT OSIEM…………………………………………………………

DZIEWIĘĆDZIESIĄT SZEŚĆ………………………………………………....

STO DWADZIEŚCIA CZTERY………………………………………………

……………………………………………………………………………………

CZTERYSTA PIĘĆDZIESIĄT OSIEM………………………………………

……………………………………………………………………………………

OSIEMSET DZIEWIĘĆDZIESIĄT SIEDEM………………………………...

……………………………………………………………………………………

TYSIĄC SIEDEMSET DZIEWIĘĆDZIESIĄT TRZY

……………………………………..………..……………………………………

……………..………………………………………………...……………………

DWA TYSIĄCE PIĘĆSET OSIEMDZIESIĄT OSIEM

……………………………………………………………………………………

PIĘĆ TYSIĘCY OSIEMSET TRZYDZIEŚCI PIĘĆ…………………………

…………………………………………………………………………………..

DZIEWIĘĆ TYSIĘCY OSIEMSET DZIEWIĘCDZIESIĄT SIEDEM

……………………………………………………………………………………

Ćwiczenie 5

Wskaż te wyrazy, które nie pasują do pozostałych:



lodówka, zlew, nóż, komputer, patelnia, szklanka, sanki, kuchnia



lew, żyrafa, słoń, dąb, tygrys, krokodyl, dywan, papuga



kierownica, błotnik, poduszka, silnik, koła, książka, klakson, okulary



grabie, łopata, wiadro, skrzypce, kosiarka, altanka, komputer, grządki



komputer, biurko, papier, samochód, spinacz, zszywacz, krzesło,
perfumy



pasta do zębów, mydło, szampon, drabina, krem, płyn do kąpieli,
długopis



zielony, żółty, czerwony, płyta, pomarańczowy, czarny, fioletowy, igła



klasa, ławki, tablica, samolot, dziennik, nauczyciel, koparka, sala
gimnastyczna



koparka, dźwig, cegły, książka, betoniarka, rusztowanie, kwiaty



spódnica, spodnie, bluzka, kaloryfer, sweter, rękawiczki, czapka,
miotła, szalik



róża, bratek, tulipan, brzoza, goździk, żonkil, trawa, stokrotka



pies, kot, krowa, jaszczurka, koń, świnia, kura, kaczka, komar, gęś



talerz, widelec, szpital, szklanka, nóż, waza, szkoła, dzbanek, łyżka



wiersz, film, drzewo, przedstawienie teatralne, obraz, posąg,
pantomima, komputer

Ćwiczenie 6

W czasie 3 minut wymień jak najwięcej przedmiotów, które można kupić w

supermarkecie:

………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………….

Ćwiczenie 7

Wpisz jak najwięcej wyrazów na podaną w tabeli literę:

Ćwiczenie 8

Dopasuj narzędzia z pierwszej kolumny do zawodów wymienionych w drugiej

kolumnie:

Nitka - igła

Policjant

Recepty – słuchawki

Kelner

Cegły - zaprawa

Sprzątacz

Nożyczki - grzebień

Pielęgniarka

Piłka - korki

Muzyk

Garnek - przyprawy

Krawiec

Kosiarka - grabie

Ratownik

Pędzel - farby

Dziennikarz

Broń - mandaty

Piłkarz

Komputer - oprogramowanie

Strażak

Miotła - szmata

Szewc

Taca - napiwek

Kucharz

Gwizdek – koło ratunkowe

Sprzedawca

Strzykawka – basen

Murarz

Nuty - instrument

Informatyk

Mikrofon - wywiad

Ogrodnik

Woda – wóz strażacki

Fryzjer

Buty - dratwa

Lekarz

Kasa - towar

Malarz

Ćwiczenie 9

Dopasuj do podanych dat odpowiednie wydarzenia:

11 listopada…………………………………………………………………

1 września……………………………………………………………………...

24 grudnia…………………………………………………………………….

8 marca………………………………………………………………………

3 maja…………………………………………………………………………

1 stycznia……………………………………………………………………..

26 maja………………………………………………………………………...

966…………………………………………………………………………….

1410……………………………………………………………………………

1683.............................................................................................................

1791……………………………………………………………………………

1830……………………………………………………………………………

1918……………………………………………………………………………

1920……………………………………………………………………………

1939……………………………………………………………………………

1945…………………………………………………………………………..

1956……………………………………………………………………………

1970……………………………………………………………………………

1981……………………………………………………………………………

Ćwiczenie 10

Wpisz daty i dane:



Data Twoich urodzin…………………………………………………



Data/y urodzenia oraz imiona dzieci

…………………………………………………………………………

…..………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………



Data urodzenia żony/ męża……………………………………………..



Data ślubu………………………………………………………………



Daty imienin bliskich krewnych

…………………………………………………………………………

………………………………………………………………………….



Adres zamieszkania ………………………………………………….

.…………………………………………………………………………



Imiona rodziców………………………………………………………..



Imiona rodzeństwa

…………………………………………………………………………

……………….…………………………………………………………

…………………………………………………………………………..

Zaproponowane powyżej ćwiczenia wykonuj tak często, jak możesz.

Potraktuj je jak inspirację, by samodzielnie lub z rodziną/ przyjaciółmi układać

ich nowe zestawy. Pamiętaj, że także telewizja czy prasa może stać się

narzędziem, służącym ci do trenowania pamięci. Możesz twórczo oglądać swój

ulubiony serial (np. przed obejrzeniem odcinka przypomnij sobie jak najwięcej

szczegółów z nim związanych – nazwiska głównych bohaterów, ich

dotychczasowe perypetie, typ i wystrój ich mieszkań, itp.), a przeczytawszy

artykuł w prasie, opowiedz znajomym czy bliskim jego treść własnymi słowami.

Staraj się także robić w pamięci proste obliczenia, a dopiero wówczas korzystaj

z kalkulatora. Im częściej będziesz angażował swój umysł w aktywność

intelektualną tym lepiej będzie ci on służył.

ZABURZENIA O CHARAKTERZE OTĘPIENNYM – DIAGNOZA,

LECZENIE, TERAPIA

Należy jednak pamiętać, że u części osób zaburzenia funkcji

poznawczych mogą stanowić fazę przedkliniczną zespołu otępiennego.

Obserwuje się wówczas osłabienie pamięci, problemy z uczeniem się i trudności

w koncentracji. Osoby te mają zazwyczaj problemy z uzyskaniem prawidłowych

wyników w testach pamięci. Obserwuje się także pogorszenie funkcjonowania.

Dlatego, mając na uwadze dobro osoby starszej, nie powinno się lekceważyć

łagodnych zaburzeń pamięci, a ludzie zgłaszający tego typu kłopoty powinni

być obserwowani w okresach 6 – miesięcznych, po to, by móc jak najszybciej

uchwycić ewentualne nasilenie zmian w ich aktywności poznawczej.

Zaburzenia pamięci, które zakłócają codzienne funkcjonowanie, nie są

naturalnym procesem starzenia się. Mogą to być objawy rozpoczynającego się

otępienia, gdzie obserwujemy nasilone i postępujące osłabienie pamięci,

zaburzenia myślenia oraz rozumienia. Najczęstszą przyczyną otępienia jest

choroba Alzheimera, która jest efektem utraty komórek nerwowych w mózgu.

Światowe Towarzystwo Alzheimerowskie, lider walki z tą chorobą uważa, że

uzyskanie odpowiednich informacji, opieki i wsparcia pozwoli pomóc

pacjentom, członkom rodzin oraz profesjonalnym opiekunom w rozpoznaniu

pierwszych objawów choroby.

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów

Zdrowotnych (ICD–10) opracowanej przez WHO, przez otępienie rozumie się

zespół objawów spowodowanych chorobą mózgu, zwykle o charakterze

przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie wyższe funkcje

korowe, jak pamięć i uczenie się, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie,

funkcje językowe i zdolność do porównywania, oceniania i dokonywania

racjonalnych wyborów. Świadomość nie jest zaburzona. Upośledzeniu funkcji

poznawczych towarzyszą zwykle, a czasem je poprzedzają, zaburzenia sfery

emocjonalno-motywacyjnej oraz obniżenie kontroli nad zachowaniem.

Otępienie utrudnia wykonywanie codziennych czynności i prowadzi do

pogorszenia funkcjonowania w społeczeństwie.

10 wczesnych objawów choroby

1. Utrata pamięci – jednym z najwcześniejszych objawów otępienia jest

zapominanie. Dla osób starszych naturalne jest częstsze zapominanie o

umówionych spotkaniach, nazwiskach, numerach telefonów, ale w

otępieniu zdarza się to częściej, a jednocześnie obserwuje się brak

możliwości przypomnienia sobie tych wiadomości.

2. Trudności w wykonywaniu codziennych obowiązków – osoby z

otępieniem mają trudności w wykonywaniu dotychczasowych,

powtarzalnych

czynności.

Nawet proste czynności wymagają

zastanowienia, namysłu; osoby chore mają kłopoty z przygotowywaniem

posiłków, robieniem zakupów, opłacaniem rachunków, używaniem

sprzętów domowych czy pielęgnowaniem swych pasji.

3. Problemy językowe – pojawiają się trudności ze znalezieniem

właściwego słowa, zapominanie prostych określeń lub używanie wyrazów

bliskoznacznych czy określeń opisowych „szczotka do zębów = ta rzecz

dla moich ust”. Często język staje się mniej płynny i zrozumiały.

4. Dezorientacja w czasie i przestrzeni – chorzy nie znają aktualnej daty,

mylą kolejność wydarzeń, gubią się w znanym sobie terenie, nie

pamiętają, w jaki sposób znaleźli się w danym miejscu i jak można wrócić

do domu.

5. Obniżenie krytycyzmu – osoby z otępieniem nie potrafią właściwie

ocenić sytuacji. Powoduje to zmiany w zachowaniu lub ocenie

rzeczywistości, np. ubieranie się nieadekwatnie do pogody, zakładanie

swetra latem lub cienkiej bluzki zimą, nieumiejętność posługiwania się

pieniędzmi, zła ocena ich wartości, płacenie dużych sum za drobne

przedmioty, kupowanie niepotrzebnych przedmiotów.

6. Zaburzenia myślenia abstrakcyjnego – chorzy mają kłopoty z

liczeniem, rozumieniem przysłów, potocznych określeń, wyciąganiem

wniosków o charakterze przyczynowo – skutkowym.

7. Zapominanie o położeniu różnych przedmiotów – chowanie ich w

różne nietypowe miejsca – np. żelazko wkładane do lodówki, zegarek w

pudełku z cukrem, kanapki za wersalką, klucze w pojemniku na brudne

ubrania, itp.

8. Zmiany zachowania i nastroju – obserwuje się gwałtowne, niczym

nieuzasadnione zmiany nastroju, od smutku czy apatii, do agresji.

9. Zmiany osobowości – osoby stają się nadmiernie oszczędne, podejrzliwe,

bojaźliwe, uzależniają się od członków rodziny.

10. Utrata inicjatywy – pasywność, bezczynność, senność.

Jeżeli u osoby starszej zostanie rozpoznanych kilka z podanych powyżej

objawów, zalecany jest kontakt z lekarzem.

Pamiętaj: wczesna diagnoza zaburzeń otępiennych jest niezwykle ważna, gdyż

umożliwia wprowadzenie właściwego leczenia, opieki oraz podjęcie innych

działań, np. prawnych.

Trzy najczęstsze przyczyny zespołu otępiennego:

- choroba Alzheimera, (50% otępień),

- patologia naczyniowa (13%),

- proces mieszany – naczyniowy i alzheimerowski (ok. 25% otępień)

CZYNNIKI RYZYKA

WIEK

Badania epidemiologiczne, przeprowadzone w różnych krajach,

wykazują, że wraz z wiekiem wzrasta ryzyko występowania zespołów

otępiennych. Wśród osób powyżej 65. roku życia otępienie występuje u 3–11%,

zaś w kategorii wieku 80–85 lat i więcej – już u 20–50%. Po 90. roku życia

otępienie spotyka się u 40%, a wśród stulatków, aż u blisko 60% osób. Dane te

potwierdzają, że wiek jest najistotniejszym czynnikiem ryzyka otępienia.

WYKSZTAŁCENIE

Badania, prowadzone w ostatnich latach wykazują, że kolejnym

czynnikiem ryzyka jest niski poziom wykształcenia. Osoby słabiej wykształcone

są bardziej narażone na upośledzenie funkcji intelektualnych w okresie starości.

Uważa się, że silna stymulacja we wczesnym okresie życia prowadzi do

wytworzenia licznych połączeń nerwowych. Osoby dysponujące dużym

zasobem słów i informacji potrafią lepiej kompensować ubytki intelektualne i

dłużej pozostają sprawne. Niski poziom wykształcenia często związany jest

również z zaniedbywaniem zasad zdrowego stylu życia, gorszymi warunkami

materialnymi, nadużywaniem alkoholu i innych używek, co może wpływać na

pojawienie się zaburzeń pamięci.

CZYNNIKI GENETYCZNE

Wykazano, że występowanie choroby Alzheimera u członka rodziny

może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia o wczesnym

początku. Stwierdzono, że obecność allelu ApoE4 wiąże się z większym

ryzykiem otępienia alzheimerowskiego, zwłaszcza w odniesieniu do osób

młodszych. Gen kodujący apolipoproteinę – główny składnik płytek starczych,

znajduje się na chromosomie 21, dlatego uważa się też, że istnieje związek

otępienia alzheimerowskiego z występowaniem w rodzinie trisomii

chromosomu 21, czyli zespołu Downa.

URAZY GŁOWY

Prawdopodobnie przebyty uraz głowy, połączony z uszkodzeniem tkanki

nerwowej, może mieć związek z wystąpieniem otępienia. Zniszczenie

neuronów, spowodowane urazem, przyspiesza wystąpienie otępienia poprzez

nakładanie się na zależny od wieku zanik komórek. Uraz głowy może także

nasilać tworzenie płytek starczych.

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE

Do prawdopodobnych czynników ryzyka otępienia należą neurotoksyny

środowiskowe, do których zalicza się m.in. związki aluminium, rozpuszczalniki

organiczne lub pestycydy. Również długotrwała ekspozycja na działanie pola

elektromagnetycznego prawdopodobnie zwiększa ryzyko choroby Alzheimera,

na które szczególnie narażone są osoby pracujące jako elektrycy, mechanicy itp.

MIAŻDŻYCA

Czynnikiem mającym wpływ na rozwój otępienia naczyniopochodnego

może być miażdżyca i jej powikłania. Jest to choroba dotycząca całego

organizmu, jej konsekwencją mogą być zaburzenia krążenia krwi w mózgu, ale

i w całym organizmie. Zaburzenia krążenia mogą prowadzić do obniżenia ilości

tlenu docierającego do mózgu. Zaburzenia rytmu serca mogą prowadzić do

powstawania materiału zatorowego, co może być przyczyną udarów

mózgowych. Zapobieganie rozwojowi miażdżycy i leczenie jej powikłań

pośrednio prowadzi do prewencji otępienia.

CUKRZYCA

Cukrzyca powoduje zmiany zarówno w małych, jak i dużych naczyniach,

zwiększając ryzyko udaru mózgu. Podwyższony poziom cukru (hiperglikemia)

może sprzyjać gromadzeniu amyloidu (głównego składnika płytek starczych) w

mózgu. Zaś obniżony poziom glukozy we krwi (hipoglikemia) wywiera

negatywny wpływ na metabolizm mózgowy. Odpowiednie leczenie cukrzycy,

przyjmowanie leków, stosowanie właściwej diety i utrzymywanie prawidłowego

poziomu glukozy, zmniejsza ryzyko zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

CHOLESTEROL

Zależność chorób naczyń mózgowych od podwyższonego poziomu

cholesterolu w surowicy jest nadal dyskutowana. Podwyższony poziom

cholesterolu zwiększa ryzyko udaru i otępienia naczyniopochodnego. Wpływ

wysokiego poziomu cholesterolu na wzrost ryzyka choroby Alzheimera,

wyjaśniany jest powiązaniem efektu genotypu ApoE od poziomu cholesterolu.

Pacjenci z udokumentowaną chorobą naczyń są rzadziej diagnozowani w

kierunku choroby Alzheimera, ponieważ w takich przypadkach częściej

przyjmuje się, że otępienie jest naczyniopochodne. Podjęte ostatnio badania nad

powiązaniem choroby Alzheimera i miażdżycy wykazały jednak, że ryzyko

otępienia alzheimerowskiego wzrasta wraz z zaawansowaniem zmian

miażdżycowych w naczyniach. Stwierdzono też interakcje pomiędzy allelem

ApoE4 i nasileniem zmian miażdżycowych – osoby z przynajmniej jednym

allelem ApoE4 i zaawansowaną miażdżycą były ok. 20-krotnie bardziej

narażone na chorobę Alzheimera. Stosowanie odpowiedniej diety oraz

umiarkowany wysiłek fizyczny są skutecznym sposobem zmniejszenia ryzyka

otępienia.

PALENIE PAPIEROSÓW

Także palenie papierosów zwiększa ryzyko rozwoju chorób

naczyniowych. W chorobie Alzheimera obserwuje się zmniejszenie gęstości

receptorów nikotynowych odpowiadających za wydzielanie acetylocholiny –

substancji regulującej procesy pamięciowe. Palenie papierosów, teoretycznie,

mogłoby mieć pozytywny wpływ na funkcje poznawcze poprzez zwiększenie

gęstości receptorów nikotynowych i poprawę przekaźnictwa cholinergicznego,

ale należy jednocześnie pamiętać, że palenie zwiększa ryzyko chorób

naczyniowych, co może prowadzić do zaburzenia krążenia mózgowego i

otępienia.

CZERWONE WINO

Prowadzone badania pozwalają przypuszczać, że picie umiarkowanych

ilości czerwonego wytrawnego wina zmniejsza ryzyko otępienia

alzheimerowskiego aż o 80%, w porównaniu z wynikami abstynentów. Ryzyko

chorób układu naczyniowego, w tym otępienia naczyniopochodnego, jest

również mniejsze u osób pijących niewielkie ilości alkoholu. Przypuszcza się

jednak, że efekt ochronny tych napojów wiąże się raczej z zawartymi w winie

antyoksydantami niż z samym alkoholem. Tym niemniej, wraz ze wzrostem

spożycia alkoholu rośnie ryzyko otępienia zarówno naczyniopochodnego, jak i

alzheimerowskiego.

Wiedza na temat możliwych czynników ryzyka otępienia, szczególnie

alzheimerowskiego, jest nadal dość ograniczona ze względu na często sprzeczne

wyniki badań. Jak dotąd, nie umiemy zapobiegać wielu z nich, zwłaszcza nie

mamy wpływu na upływający czas. Jednak najwięcej szans na zmniejszenie

ryzyka zachorowania daje unikanie urazów głowy i ekspozycji na pole

elektromagnetyczne oraz podnoszenie poziomu wykształcenia wraz z

podtrzymywaniem aktywności umysłowej do późnego wieku.

Czynniki ryzyka otępienia alzheimerowskiego i naczyniopochodnego

częściowo pokrywają się ze sobą. Wynika z tego, że prewencja chorób

naczyniowych stanowi pewnym stopniu prewencję choroby Alzheimera.

W związku ze zjawiskiem „siwienia populacji” i rosnącą liczbą osób

dotkniętych otępieniem, można przypuszczać, że schorzenia te będą jednym z

głównych problemów społecznych (m.in. w sferze zdrowia publicznego i

pomocy społecznej) w najbliższych latach. Należy mieć nadzieję, że dalszy

postęp wiedzy w tej dziedzinie pozwoli poszerzać zarówno zakres działań

prewencyjnych, jak i leczenie różnych postaci otępienia.

Diagnoza otępienia

Nie istnieje jeden test który pozwoliłby rozpoznać otępienie, a zwłaszcza

chorobę Alzheimera. Konieczne jest przeprowadzenie wielu specjalistycznych

badań laboratoryjnych i testów psychologicznych.

Należy pamiętać przy tym, że również inne schorzenia, nie tylko

psychiatryczne, mogą wywoływać objawy podobne do otępienia. Wiele z nich

może być skutecznie leczonych, dlatego bardzo ważne jest postawienie

właściwej diagnozy.

Inne przyczyny otępień

Osłabienie funkcji pamięciowych może być powodowane przez

nieodpowiednie zastosowanie lub przyjmowanie dużych ilości leków. Do leków

mogących prowadzić do otępienia należą: leki przeciwparkinsonowskie

(lewodopa, apomorfiana, pergoilna, preparaty przeciwcholinergiczne), leki

przeciwpadaczkowe (karbamzaepina, ethosuksimid, lamotrigina, phenobarbitan,

phenytoina, kwas walproinowy), leki uspokajające – benzodwuazepiny,

trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, leki hormonalne (prednizolon), leki

immunosupresyjne (cyclosporyna), doustne leki przeciwcukrzycowe, starsza

generacja leków, stosowana w leczeniu nadciśnienia (rezepina, klonidyna).

Niebezpieczne mogą być także leki dostępne bez recepty, np. ranitydyna,

paracetamol. Dlatego bardzo ważne jest, aby poinformować każdego lekarza,

jakie leki się przyjmuje.

Sześćdziesiąty piąty rok życia to zazwyczaj czas zakończenia pracy

zawodowej. Wiele osób nie zawsze potrafi odnaleźć się w nowej sytuacji. Czują

się opuszczeni, niepotrzebni, nie wiedzą, jak zagospodarować wolny czas. To

także okres, kiedy doświadcza się utraty bliskiej osoby. Mogą pojawić się

wówczas zaburzenia emocjonalne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe. W

starszym wieku, ze względu na zaburzenia równowagi organizmu lub choroby

somatyczne, częściej występują zaburzenia świadomości (np. majaczenia) oraz

inne schorzenia, wywołane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.

Diagnozując

otępienie

należy

wykluczyć

istnienie

zaburzeń

metabolicznych, takich jak: niedoczynności tarczycy, hypercalcemia, niedobory

kwasu foliowego, niewydolność wątroby lub nerek, wodzone choroby

metaboliczne, np. choroba Wilsona czy zatrucia metalami ciężkimi.

Kłopoty z prawidłowym funkcjonowaniem w życiu codziennym mogą

być również wynikiem zaćmy, jaskry, ale także niewłaściwie dobranych

okularów. Nawet zdrowe osoby starsze mają słabszy wzrok i słuch. Jest to

naturalny proces starzenia się. Dlatego wiele osób nosi okulary korekcyjne i nie

wstydzi się ich. Niestety, gdy pojawia się osłabienie słuchu, wiele osób nie

przyznaje się do tego lub lekceważy problem. Bardzo często trudno jest

namówić osoby starsze do założenia aparatu słuchowego, chociaż dostępne są

już nowoczesne i małe urządzenia poprawiające komfort słyszenia.

Finansowaniem sprzętu rehabilitacyjnego zajmuje się Narodowy Fundusz

Zdrowia, a także Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych –

PFRON.

Kolejnym powodem otępienia może być: wodogłowie z prawidłowym

ciśnieniem śródczaszkowym, otwarte urazy głowy, krwiak podtwardówkowy,

urazy związane z udziałem w walkach bokserskich, pierwotne lub przerzutowe

guzy nowotworowe, zespół paraneoplazmatyczny.

Możliwą przyczyną otępienia mogą być także zakażenia: bakteryjne

(borelioza, kiła ośrodkowego układu nerwowego, brucelloza), grzybicze

(zakażenie kryptokokowe), wirusowe (HIV), choroba Creutzfelda – Jacoba.

Wysokie poziomy cholesterolu prowadzą do rozwoju miażdżycy, co może

powodować rozwój otępienia naczyniowego. Zmiany w naczyniach

krwionośnych zaburzające prawidłowe ukrwienie mózgu mogą wystąpić w

przebiegu chorób układowych np. tocznia układowego.

Często pomijaną przyczyną otępienia jest przewlekła choroba alkoholowa.

Zdarza się, że chorzy zaprzeczają nadmiernemu piciu, ale każdy lekarz powinien

zapytać o stosowanie używek. Proces diagnostyczny

Proces diagnostyczny obejmuje wiele procedur: od bardzo dokładnego

wywiadu lekarskiego, poprzez wyniki badań laboratoryjnych, badanie lekarskie

i neurologiczne, do oceny psychiatrycznej i testów psychologicznych. Wszystkie

procedury powinny zostać przeprowadzone przez zespół lekarzy – lekarz

rodzinny, neurolog, psychiatra oraz psycholog.

Przeprowadzenie wszystkich procedur diagnostycznych może trwać

dłużej niż jeden dzień i powinno zostać dokonane w trybie ambulatoryjnym, w

miarę możliwości w wyspecjalizowanym ośrodku.

Wywiad chorobowy

Zarówno z osobą chorą, jak i z członkami rodziny lub opiekunami

przeprowadza się wywiad, w którym lekarz pyta o codzienne funkcjonowanie,

obecne problemy fizyczne i psychiczne oraz o przebyte w przeszłości choroby.

Ocena stanu psychicznego

Lekarz psychiatra ocenia orientację w czasie i przestrzeni, ocenia

zdolności zapamiętywania i rozumienia, sprawdza umiejętność swobodnej

rozmowy oraz zdolności liczenia. W czasie badania lekarz może zadać pytania:

„Jaki mamy rok?”, „Jaki jest dzień tygodnia?’, „Jak nazywa się prezydent?”, itp.

Stałym elementem badania są proste testy, jak np. literowanie słów wspak,

pisanie zdań lub kopiowanie figur geometrycznych. W ocenie stanu

psychicznego lekarz uwzględnia również poziom wykształcenia pacjenta,

wykonywany zawód czy sposób życia.

Badanie somatyczne

W procesie diagnostycznym otępienia pacjent powinien zostać

przebadany przez lekarza rodzinnego, który ocenia stan odżywienia, sprawdza

podstawowe parametry życiowe (ciśnienie tętnicze, puls). Lekarz rodzinny

powinien ocenić też stan układu krążenia, oddechowego, sprawdzić

funkcjonowanie wątroby, nerek czy tarczycy, wykluczyć lub potwierdzić

obecność miażdżycy, wykonując badanie tętna na kończynach.

Badanie neurologiczne

Przeprowadzenie badania neurologicznego jest niezbędne w celu

wykluczenia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Pozwala ono

wykryć objawy przebytego udaru mózgu, choroby Parkinsona, wodogłowia

(gromadzenie się płynu mózgowo rdzeniowego), guza mózgu lub innych

schorzeń, mogących wywoływać objawy otępienia. W czasie badania ocenia się

koordynacje ruchów, napięcie i siłę mięśni, ruchy gałek ocznych, mowę oraz

przytomność. Lekarz uderza pacjenta w kolano, badając odruchy kolanowe,

sprawdza zdolność odczuwania, dotykając skóry rak i nóg.

Badania diagnostyczne

Lekarz zleci wykonanie badań laboratoryjnych (pobranie krwi i moczu),

ale jedynie tych, które są niezbędne dla uzyskania prawidłowej diagnozy.

Należą do nich badanie morfologii krwi z rozmazem, ocena biochemiczna w

celu wykluczenia anemii, zakażenia, cukrzycy, chorób wątroby i nerek. Poziom

kwasu foliowego i witaminy B12 może być oznaczany, jeśli lekarz stwierdzi

inne objawy świadczące o ich niedoborze. Bardzo wysoki lub niski poziom

hormonów tarczycy może wywoływać objawy podobne do otępienia, ocenić

powinno się wówczas poziom tych hormonów. Lekarz może zalecić również

wykonanie

badania

EEG

(elektroencefalogram)

celu

wykrycia

nieprawidłowości w pracy fal mózgowych. Badanie to pozwala wykryć

zaburzenia padaczkowe, podostre stwardniające zapalnie mózgu i inne

schorzenia.

Równie często wykonywane są badania obrazowe mózgu. Należy do nich

tomografia komputerowa – TK oraz rezonans magnetyczny – MR.

TK polega na uzyskaniu poprzecznych przekrojów mózgu na podstawie

pomiarów współczynnika osłabienia promieniowania rentgenowskiego przez

detektory umieszczone naprzeciwko lampy.

Natomiast MR polega na umieszczeniu pacjenta w silny polu

magnetycznym, a następnie zadziałaniu na to pole falą elektromagnetyczną o

odpowiedniej częstotliwości, co wywołuje zjawisko rezonansu magnetycznego

protonów wodoru. Gdy następuje ich powrót do stanu spoczynkowego, zostaje

wypromieniowana energia, która jest przetwarzana na obraz.

Do oceny stanu mózgu mogą być także stosowane badania oceniające nie

tylko stan struktur mózgu, ale także ich funkcjonowanie. Do metod tych należą

pozytronowa tomografia emisyjna – PET oraz tomografia emisyjna

pojedynczego fotonu – SPECT.

PET polega na rejestracji emisji cząstek radioaktywnych w

poszczególnych warstwach mózgu. Rolę tych cząstek pełnią dodatnio

naładowane pozytrony.

SPECT, podobnie jak poprzednia metoda, polega na rejestracji

rozmieszczenia radioizotopów w mózgu, najczęściej stosuje się technet-99m,

ksenon-133, jod 131, jod 123, tal 201.

Badanie psychiatryczne i testy psychologiczne

Celem badania psychiatrycznego jest wykluczenie innych schorzeń

psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe czy depresja. W przebiegu tej

choroby również występuje osłabienie pamięci, spowolnienie toku myślenia, co

może przypominać otępienie.

Testy psychologiczne służą do potwierdzenia lub wykluczenia zaburzeń

funkcji poznawczych i pozwalają ocenić stopień nasilenia choroby. Ich

wykonanie może zająć kilka godzin, a poprzedzone jest rozmową z

psychologiem.

W przypadku potwierdzenia diagnozy niezbędna staje się konsultacja z

pielęgniarką, rehabilitantem czy terapeutą zajęciowym w celu zaplanowania

wszelkich działań niefarmakologicznych, stanowiących bardzo ważny element

terapii wspomagającej codzienne funkcjonowanie osoby chorej.

Zrozumieć diagnozę

Po wykonaniu wszystkich badań i testów można postawić diagnozę. Jeśli

rozpoznano otępienie, to następnym krokiem jest określenie jego rodzaju.

Najczęściej jest choroba Alzheimera. Należy pamiętać, że istnieją również inne

postacie otępienia pierwotnego, jak np. otępienie z rozsianymi ciałami

Lewy’ego, otępienie czołowo – skroniowe i inne. Za życia pacjenta rozpoznanie

będzie brzmiało „prawdopodobna choroba Alzheimera” lub „otępienie typu

Alzheimera”. Jeśli objawy będą nietypowe, diagnoza będzie brzmiała „możliwa

choroba Alzheimera”. Niestety, jedyną metodą, mogącą potwierdzić

rozpoznanie, jest badanie histopatologiczne mózgu (lekarz pobiera fragment

tkanki mózgowej i ocenia pod mikroskopem) i może być ono wykonane dopiero

po śmierci pacjenta.

Rola rodziny w procesie diagnostycznym

Coraz większa wiedza o chorobach otępiennych powoduje, że osoby w

podeszłym wieku często same zgłaszają się do lekarza, aby sprawdzić, czy

występujące u nich problemy z pamięcią są początkiem choroby, czy też

naturalnym procesem starzenia się. W wielu jednak przypadkach seniorzy nie

zauważają zmian lub starają się je ukrywać. Wówczas to członkowie rodziny lub

opiekunowie powinni zadbać o to, by osoba, u której podejrzewa się zaburzenia

pamięci jak najwcześniej zgłosiła się do lekarza. Im szybciej trafi ona do

lekarza, tym szybciej będzie można postawić diagnozę i w razie potwierdzenia

zaburzeń otępiennych podjąć działania na rzecz spowolnienia przebiegu

choroby.

Jak można pomóc?

- Zarejestruj osobę do lekarza

- Pomóż jej dojechać do lekarza

- Zapoznaj się z informacjami dotyczącymi choroby

- Skontaktuj się z lokalnymi stowarzyszeniami

- Zaoferuj swoją pomoc i towarzystwo w procesie diagnostycznym

Na badania należy zabrać ze sobą:



okulary,



aparat słuchowy,



sprzęt pomagający w poruszaniu się,



całą dokumentacje medyczną (karty informacyjne z pobytów w szpitalu,

wyniki wcześniejszych badań)



listę przyjmowanych leków, z określeniem przyjmowanych dawek

Poniżej lista kilku pytań które mogą zostać zadane w czasie badania. Aby lepiej

się przygotować i pomóc lekarzom w postawieniu diagnozy, warto wcześniej

przemyśleć i zapisać sobie odpowiedzi:

- Jakie niepokojące objawy zauważył/a Pan/Pani u siebie?

- Od kiedy występują opisywane objawy?

- Czy opisywane objawy zmieniają się?

- Czy ma Pan/Pani kłopoty z wykonywaniem czynności dnia codziennego?

- Czy zaburzenia pamięci dotyczące wydarzeń z niedawnej przeszłości

wpływają na funkcjonowanie zawodowe, społeczne lub rodzinne?

- Czy ma Pan/Pani kłopoty z właściwą oceną różnych sytuacji?

- Na jakie choroby Pan/Pani choruje?

- Jakie leki i w jakich dawkach Pan/Pani przyjmuje?

- Czy ktoś w Pana/Pani rodzinie miał problemy z pamięcią?

Pacjenci i ich rodziny często nie znają procedur stosowanych przez

lekarzy w procesie diagnostycznym, nie wiedzą, jak się do nich przygotować,

odczuwają strach przed diagnozą. Pomocne mogą być pytania, które można

zadać lekarzowi na pierwszym spotkaniu:

- Jakie testy i badania będą u mnie wykonywane?

- Czy podczas wykonywania testów i badań mogę odczuwać ból lub

dyskomfort?

- Ile czasu zajmie wykonywanie testów i badań?

- Jak długo trwa oczekiwanie na wyniki testów i badań?

Uzyskanie diagnozy potwierdzającej otępienie, nie tylko nie przynosi

rozwiązania, ale staje się początkiem nowych wyzwań, problemów i rodzi wiele

pytań. Pacjent może, a wręcz powinien zapytać lekarza o wiele niezrozumiałych

i nieznanych dla niego zagadnień:

- Co oznacza usłyszana diagnoza?

- Jakie objawy mogą wystąpić w czasie trwania choroby?

- Na ile choroba zmieni moje życie?

- Jaki rodzaj pomocy ze strony osoby drugiej będzie potrzebna i kiedy

będzie ona niezbędna?

- Jakie jest możliwe leczenie farmakologiczne?

- Jakie mogą wystąpić objawy niepożądane?

- Jaka jest skuteczność leczenia farmakologicznego?

- Co należy zmienić w domu, aby był bezpieczny dla mnie/ dla bliskiej mi

osoby?

- W jakich instytucjach mogę szukać pomocy?

- Czy istnieje leczenie eksperymentalne? Jakie korzyści mogę z niego

odnieść? Jakie ryzyko się z nim wiąże?

Jakie leki są stosowane w leczeniu otępienia?

Otępienia pierwotne, takie jak choroba Alzheimera, nie są schorzeniami

uleczalnymi, ale prowadzi się bardzo wiele badań, starając się znaleźć

przyczynę tej choroby i metody skutecznego jej leczenia. Należy jednak

pamiętać, że wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie właściwego leczenia

pozwala spowolnić jej postępy oraz poprawić jakość życia chorego i jego

rodziny. Leki, dopuszczone do stosowania w chorobie Alzheimera, mogą być

skuteczne w leczeniu zaburzeń pamięci i myślenia. Substancje te prowadzą do

zwiększenia w mózgu poziomu substancji chemicznych odpowiedzialnych za

procesy pamięciowe. Są skuteczne u około 50% osób je przyjmujących. Leki te

zmniejszają również zaburzenia emocjonalne i zachowania. Ponadto istnieje

wiele różnych programów pomagających opiekunom pacjenta zmniejszać ciężar

choroby. Naukowcy poszukują nowych sposobów pozwalających zapobiegać,

spowalniać lub zatrzymać postęp choroby.

Terapia niefarmakologiczna

U części pacjentów choroba otępienna powoduje pojawianie się lęku lub

agresji, u innych ciągłe zadawanie tych samych pytań lub powtarzanie tych

samych gestów i czynności. Takie zachowania mogą być źródłem frustracji i

napięcia pomiędzy chorym a opiekunem. Objawy te nie zawsze można leczyć

farmakologicznie.

W takich przypadkach pomóc mogą działania

pozafarmakologiczne. Warto wiedzieć, że zaburzenia zachowania wynikają z

choroby i mogą być wywoływane przez:

 fizyczny dyskomfort (choroba, lekarstwa)

 nadmierną stymulację (głośne dźwięki, nadmierna aktywność w

otoczeniu chorego)

 nieznane otoczenie (pobyt w nowym miejscu, niemożność rozpoznania

domu)

 skomplikowane zadania (trudności w wykonywaniu domowych

obowiązków)

 frustrujące kontakty (niemożność efektywnego porozumienia się z

innymi)

Należy właściwie rozpoznać przyczynę zaburzeń zachowania, aby móc ją

skutecznie usunąć. Istnieje kilka etapów postępowania w takich przypadkach,

które pozwolą na ustalenie źródła problemu i sposobów jego rozwiązania:

I. Wczesna identyfikacja i ocena zachowania



Na czym polega niewłaściwe zachowanie? Czy jest ono szkodliwe dla

chorego lub innych osób?



Co wydarzyło się bezpośrednio przed pojawieniem się niewłaściwego

zachowania? Czy „coś” mogło takie zachowanie wywołać?



Co wydarzyło się bezpośrednio po wystąpieniu niewłaściwego

zachowania? Jak zareagował opiekun?

II. Poszukiwanie potencjalnych rozwiązań problemu:



Jakie są potrzeby osoby z otępieniem? Czy są one spełniane?



Czy możliwa jest zmiana otoczenia, aby poprawić komfort osoby chorej i

ograniczyć niewłaściwe zachowania?



Jak można zmienić reakcję i podejście opiekunów wobec zaburzeń w

zachowaniu? Czy potrafią reagować w sposób spokojny i pomocny?

III. Próba zmiany reakcji:



Czy nowy sposób postępowania wobec chorego przyniósł oczekiwany

skutek?



Czy należy poszukiwać innych potencjalnych przyczyn i rozwiązań

problemu? Jeśli tak, co można zrobić inaczej?

ZROZUMIENIE I ODPOWIEDZIALNOŚĆ WOBEC NOWYCH

WYZWAŃ

Choroba otępienna może przebiegać odmiennie u różnych osób, w

związku z tym również zmiany zachowania obserwowane u różnych chorych

mogą być inne. Dlatego rodziny lub opiekunowie muszą poszukiwać nowych

rozwiązań w obliczu nowych sytuacji. Poniżej przedstawiono najczęstsze

problemy i sposoby ich rozwiązania.

POWTARZANIE DZIAŁAŃ

Osoba chora może wielokrotnie wykonywać te same czynności lub

powtarzać te same zdania, słowa czy pytania. W większości przypadków czyni

to w poszukiwaniu komfortu, bezpieczeństwa lub znanego sobie otoczenia.

Chory może także nalegać na wykonanie jakiegoś zadania czy czynności lub

niweczyć coś, co zostało właśnie zrobione. Takie działanie jest zwykle

nieszkodliwe dla pacjenta, ale może być stresujące dla opiekuna.

Dlatego warto zastanowić się, co jest przyczyną takiego zachowania i co można

zrobić, by takie postępowanie zmienić:



Poszukuj przyczyny powtarzania czynności przez chorego. Spróbuj

znaleźć przyczynę zaburzeń zachowania i wyeliminuj ją. Odpowiadaj na

emocje, zamiast skupiać się na tym co robi osoba chora. Spróbuj

zrozumieć, co ona czuje.



Zamień bezcelowe działania na celową aktywność, np. jeśli chory pociera

dłońmi o stół, poproś go o starcie kurzu.



Staraj się zachować spokój i cierpliwość. Dodawaj otuchy spokojnym

głosem i delikatnym dotykiem.



Udzielaj odpowiedzi na pytania: chory jej oczekuje, nawet jeśli musisz

odpowiadać kilkakrotnie na to samo pytanie.



Używaj dodatkowych pomocy. Jeśli chory pyta wielokrotnie o to samo,

udzielaj odpowiedzi wykorzystując notatki, zegar, kalendarz lub

fotografie.



Angażuj chorego do działania. Jego zachowanie może być wynikiem

nudy i braku jakiejś aktywności. Zaplanuj dla niego proste i przyjemne

zadania.



Zaakceptuj niektóre zachowania i wykorzystuj je. Jeśli niewłaściwe

zachowania nie są szkodliwe, spróbuj znaleźć sposób na produktywne ich

wykorzystanie.



Skonsultuj się z lekarzem. Powtarzanie czynności może być efektem

niepożądanego działania leków. Porozmawiaj o tym z lekarzem.

ZACHOWANIA AGRESYWNE

Zachowania agresywne mogą mieć charakter werbalny (krzyk) lub

fizyczny (uderzanie, popychanie). Takie postępowanie może pojawić się nagle,

bez widocznej przyczyny lub może być wynikiem frustrujących dla chorego

sytuacji. Bez względu na przyczynę, należy starać się zrozumieć, co mogło

wywołać taka reakcję.

Poniżej kilka sposobów działania w takiej sytuacji:



Spróbuj natychmiast znaleźć przyczynę. Pomyśl, co mogło się wydarzyć

bezpośrednio przed wystąpieniem agresywnego zachowania.



Skup się na emocjach, nie na faktach. Nie koncentruj się na szczegółach

sytuacji, ale staraj się rozważyć emocje chorego, zrozumieć je.



Nie bądź zły lub zdenerwowany. Zachowaj pozytywną postawę, dodawaj

otuchy, odzywaj się wolno, spokojnym tonem.



Ograniczaj czynniki zakłócające. Oceń otoczenie i zaadaptuj je do potrzeb

chorego, unikaj niewłaściwych sytuacji.



Wprowadzaj czynności relaksujące. Wykorzystuj muzykę, masaże lub

ćwiczenia fizyczne, które pomogą uspokoić chorego. Skonsultuj się z

terapeutą, który podpowie ci, jakie działania będą najbardziej efektywne i

przyniosą ulgę choremu.

WĘDROWANIE

Gdy u osoby z otępieniem pojawia się wędrowanie lub zagubienie w

znanym otoczeniu, jest to przerażające doświadczenie, a jednocześnie

zagrożenie dla osoby chorej, który może doprowadzić do poważnego lub

śmiertelnego zranienia. Wędrowanie może być bezcelowe lub celowe, ale oba

rodzaje powodują, że chory czuje się zagubiony, traci poczucie bezpieczeństwa

w swoim środowisku lub zakłóca spokój w innych miejscach. Wędrowanie jest

jednym z najczęstszych problemów, z którymi borykają się opiekunowie.

Stanowi też najtrudniejsze wyzwanie do opanowania. U prawie sześciu na

dziesięciu pacjentów z otępieniem występują zaburzenia zachowania w postaci

wędrowania lub zagubienia. U wielu z nich zaburzenia te mają charakter

przewlekły i mogą pogłębiać się w trakcie trwania choroby.

Należy pamiętać, że osoby z rozpoznaniem otępienia mogą wędrować nie tylko

chodząc, ale także jeżdżąc samochodem lub innymi środkami transportu.

Wędrowanie może wystąpić, kiedy osoba chora:

 przestaje rozpoznawać członków rodziny, miejsca lub przedmioty

 czuje się zagubiona w nowym lub zmienionym otoczeniu

 próbuje wykonywać rutynowe obowiązki, jak np. chodzenie do pracy,

opieka nad dzieckiem

 przyjmuje lekarstwa, które mogą dawać objawy niepożądane pod postacią

niepokoju lub osłabienia

 jest narażona na stres wywołany hałasem, tłumem lub izolacją i poprzez

wędrowanie próbuje rozładować napięcie

 prezentuje zaburzenia związane ze zmianą rytmu: sen – czuwanie

 prezentuje niepokój wynikający z braku aktywności fizycznej

 obawia się niezrozumiałych dla niej obrazów, dźwięków lub halucynacji

 poszukuje czegoś np. pokarmu, płynów, łazienki czy towarzystwa

 poszukuje drogi wyjścia z domu.

ZAPOBIEGANIE WĘDROWANIU

Bardzo trudno jest przewidzieć, kiedy chory może zacząć wędrować lub

poczuje się zagubiony w znanym sobie otoczeniu. Ale opiekunowie mogą

podjąć działania, które pomogą ograniczyć incydenty wędrowania:



Ustrukturalizuj dzień – ustal stałe punkty aktywności w ciągu dnia,

wprowadź zajęcia umysłowe i aktywność fizyczną, które mogą pomóc

zmniejszyć skalę wędrowania. Możesz poprosić chorego o pomoc w

prostych obowiązkach domowych, takich jak zmiatanie podłogi czy

składanie ubrań. Do zaplanowanych działań możesz włączyć wspólne

muzykowanie, taniec czy spotkania z sąsiadami.



Zapewnij bezpieczeństwo w domu – postaraj się uniemożliwić choremu

opuszczenie domu lub podwórka, zabezpiecz zamki w drzwiach i oknach

– umieść je w pozycjach niedostępnych dla chorego. Zamontuj podwójne

zamki lub blokady.



Zamontuj nowoczesne urządzenia, jak np. elektroniczne dzwonki lub

brzęczyki, sygnalizujące otwarcie drzwi, nacisk na wycieraczkę przed

drzwiami, jak również sygnalizujące ruch w pomieszczeniach. Użyteczne

będzie też postawienie płotu wokół domu lub podwórka, albo likwidacja

dodatkowych drzwi czy przejść.



Porozmawiaj z sąsiadami – uprzedź sąsiadów o stanie zdrowia chorego i

sporządź listę nazwisk i numerów kontaktowych. Poproś ich o

zawiadomienie, jeśli zauważą chorego poza domem bez opieki. Podobną

prośbę skieruj do opiekunów w domach pomocy społecznej i opieki.



Zaangażuj lokalną Policję – powiadom lokalny posterunek Policji o stanie

chorego i możliwości niekontrolowanego wędrowania.



Oceń otoczenie – postaraj się określić, które z miejsc w okolicy domu

mogą stanowić zagrożenie dla chorego, np.: akweny wodne, otwarte

klatki schodowe, tunele, gęste zarośla, przystanki autobusowe, wysokie

balkony, ruchliwe drogi. Gdy chory się zagubi, te miejsca sprawdzaj w

pierwszej kolejności.

Musisz być przygotowanym na możliwość pojawienia się wędrowania.

Zgromadź istotne informacje. Pamiętaj, że posiadanie odpowiednich i

aktualnych informacji może być pomocne w poszukiwaniach chorego:

 Uzyskaj od stowarzyszenia alzheimerowskiego informację, jakie

czynności należy podjąć w sytuacji, gdy chory zaginie.

 Przygotuj odpowiedni dokument, który zawiera informacje o chorym:

wiek, wzrost, waga, kolor włosów, kolor oczu, kolor skóry, grupa krwi,

cechy pozwalające na łatwiejsza identyfikację, opis stanu zdrowia i

uzębienia, przyjmowane lekarstwa, alergie, posiadaną przez chorego

biżuterię, opis ubrania, które chory miał na sobie w momencie wyjścia

domu.

 Przygotuj kilka kopii aktualnego zdjęcia

 Stwórz listę miejsc, w które chory może się udać, jak rutynowa trasa

spacerów, bliscy sąsiedzi, ulubione miejsca chorego, miejsca pracy.

 Zachowaj używane przez chorego rzeczy, aby w razie potrzeby mogły

posłużyć do poszukiwań przez psy policyjne. Trzymaj rzeczy w

plastikowej torbie, wymieniaj je raz na miesiąc.

 Stwórz listę potencjalnie niebezpiecznych miejsc w sąsiedztwie.

Inne działania, które możesz podjąć, by pomóc choremu w ograniczeniu

wędrowania:

 Sprawdź czy chory nie jest głodny, nie musi skorzystać z łazienki lub jest

mu niewygodnie

 Zachęcaj do ruchu i ćwiczeń, aby zmniejszyć lęk i niepokój

 Włącz chorego w czynności dnia codziennego, jak składanie prania czy

przygotowywanie posiłków

 Przypominaj choremu, że znajduje się we właściwym miejscu oraz że

wiesz, jak go odnaleźć, gdyby się zagubił

 Zredukuj poziom hałasu i innych zakłóceń

 Dodawaj otuchy choremu, który czuje się zagubiony, opuszczony lub

zdezorientowany

 Zawiadom z pewnym wyprzedzeniem Policję, że opiekujesz się osobą z

otępieniem

 Przygotuj plan, co należy zrobić w sytuacji, gdy chory zaginie.

ZMIANA OTOCZENIA

Opiekując się chorym na otępienie należy zmodyfikować otoczenie, w którym

żyje, dostosowując je do zmian zachodzących w psychice i zachowaniu

chorego:



w ocenie – chory może zapomnieć, w jaki sposób używa się domowych

sprzętów



w orientacji w czasie i przestrzeni – chory nie pamięta nazwy ulicy, na

której mieszka, nie rozpoznaje okolicy, w której mieszka, zaburzeniu

ulega rytm dnia i nocy



w zachowaniu – osoba łatwo staje się zagubiona, podejrzliwa czy

wystraszona



w możliwościach fizycznych – chory ma kłopoty z utrzymaniem

równowagi, swobodnym poruszaniem się, musi korzystać z wózka

inwalidzkiego



w zaburzeniach zmysłów – chory może inaczej postrzegać otoczenie,

odbierać dźwięki, czuć temperaturę lub zmienia się jego wrażliwość

dotyku

Mieszkanie powinno zostać w miarę możliwości zaadaptowane do zmieniającej

się kondycji pacjenta. Przed dokonaniem zmian w domu pamiętaj o kilku

zasadach, które pomogą ci w stworzeniu bezpiecznej i przyjaznej choremu

przestrzeni:



Oceń otoczenie – zidentyfikuj możliwe zagrożenia z pozycji osoby chorej.

Jakie przedmioty mogą zranić chorego? Czy chory może łatwo wyjść na

zewnątrz lub ma łatwy dostęp po niebezpiecznych pomieszczeń –

kuchnia, garaż, piwnica?



Skup się na adaptacji, a nie na uczeniu – unikaj uczenia chorego zasad

bezpieczeństwa, ale pokaż mu możliwe niebezpieczeństwa i podejmij

właściwe środki bezpieczeństwa.



Upraszczaj zadania – większość wypadków, zwłaszcza w domu, wynika z

pośpiechu. Wykonuj złożone czynności krok po kroku, pozwalając

spokojnie wszystko wykonać choremu. Jednocześnie zapewniaj

dodatkową pomoc, np. przygotuj choremu ubrania do założenia układając

je w odpowiedniej kolejności.



Spełniaj potrzeby – nie próbuj tworzyć otoczenia, które ogranicza

chorego. Dom powinien wzmacniać niezależność, umożliwiać kontakty

społeczne i aktywność pacjenta.



Bądź realistyczny we wprowadzanych zmianach – pamiętaj, że nigdy nie

da się wyeliminować wszystkich problemów, polegaj na swoim wyczuciu

i uwadze, oceniając niebezpieczne miejsca czy czynności.

TWORZENIE BEZPIECZNEGO OTOCZENIA

Stwórz potencjalnie niebezpieczne miejsca mniej dostępnymi.

Osoba z otępieniem może być narażona na ryzyko, jeśli ma dostęp do

niebezpiecznych miejsc w domu lub w jego otoczeniu. Poniższe działania

pozwolą na zmniejszenie dostępności tych miejsc dla chorego:



Zamknij lub ukryj niebezpieczne miejsca – pokryj drzwi lub zamki

malowidłami ściennymi lub innymi rzeczami. Używaj „dzwoniących” lub

składanych drzwi, aby chronić wejście do kuchni, klatek schodowych,

schowków czy piwnic.



Zainstaluj zamknięcia w taki sposób, by były dobrze widoczne – umieść

zasuwy wyżej lub niżej niż zamki, aby utrudnić osobie chorej otwarcie

drzwi i wyjście z domu. Trzymaj dodatkowy komplet kluczy blisko

drzwi, aby można było ich użyć w razie potrzeby. Usuń wszystkie

blokady wewnętrzne w łazienkach i toaletach, by chory nie mógł zamknąć

się od środka.



Używaj specjalnego, bezpiecznego sprzętu – zamontuj blokady klamek

lub gałki. Pozwoli to na ograniczenie dostępu do miejsc, w których

znajdują się noże, urządzenia elektryczne, inne wyposażenie, środki

czystości lub inne potencjalnie trujące substancje. Wykorzystuj

samoczynnie wyłączające się urządzenia elektryczne – jak żelazko, toster,

czajnik czy ekspres do kawy.

PRZYSTOSUJ DOM DO ZMIAN WZROKU

Postęp choroby powoduje zmiany w postrzeganiu – pacjenci mogą mieć

problemy w ocenie kolorów czy odległości, jak również w ocenie tego, co

widzą. Wprowadź następujące zmiany:



Popraw oświetlenie – zredukuj nadmiernie jasne światło, poprzez

usunięcie lub zakrycie luster czy mebli na wysoki połysk. Załóż zasłony,

rolety lub żaluzje, by zmniejszyć ilość ostrego światła. Unikaj używania

samych żarówek lub jarzeniówek. Pamiętaj, że ograniczenie nadmiernego

oświetlenia może zmniejszyć niepokój i pobudzenie osób chorych.



Stwórz równomierne oświetlenie we wszystkich pomieszczeniach – dodaj

dodatkowe oświetlenie przy wejściach pomiędzy pokojami, na schodach,

w łazienkach lub na ganku – zmieniające się światło może nasilać

zaburzenia orientacji u chorych.



Używaj różnych kolorów – wyraźne oznaczenie drzwi wejściowych lub

schodów poprzez kolorowe linie pomaga choremu zachować ostrożność

w tych miejscach. Unikaj używania zbyt ciemnych dywaników, by nie

zlewały się z otoczeniem. Dodaj kolorowe oznaczenia na szklanych

drzwiach lub dużych oknach, aby chory mógł je zauważyć.



Zainstaluj specjalne oświetlenie – używaj nocnego oświetlenia w holu,

sypialni lub łazience, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo upadku,

zredukować zaburzenia orientacji, szczególnie gdy u chorego występują

incydenty wędrowania. W miejscach gdzie przebywa chory zainstaluj

oświetlenie czasowe lub włączające się pod wpływem ruchu.

MIEJ ŚWIADOMOŚĆ POTENCJALNYCH NIEBEZPIECZEŃSTW

ZWIĄZANYCH

KORZYSTANIEM

PRZEDMIOTÓW

CODZIENNEGO UŻYTKU

Pamiętaj, że nawet najbardziej podstawowe przedmioty i substancje

wykorzystywane w gospodarstwie domowym mogą stanowić zagrożenie dal

chorego. Zredukuj ryzyko:



Ogranicz ilość urządzeń elektrycznych – usuń elektryczną maszynkę do

golenia czy suszarkę z łazienki, aby zapobiec porażeniu prądem. Usuń z

kuchni wszystkie urządzenia zawierające noże, miksery, a z innych

pomieszczeń grille, broń, kosiarkę do trawy, zanim chory straci

umiejętność posługiwania się tymi przedmiotami. Usuń także gałki z

kuchenki, piecyków lub innych urządzeń.



Nadzoruj ilość przyjmowanego alkoholu i palenie papierosów – kontroluj

chorych, którzy palą papierosy, cygara lub fajkę, aby nie stworzyli

zagrożenia pożarem. Kontroluj ilość spożywanego alkoholu, aby uniknąć

niebezpiecznych interakcji z lekami.



Bądź przygotowany na nieprzewidziane wydarzenia – pacjenci z

otępieniem mogą spożywać różne rzeczy, takie jak małe kamienie, brudne

rośliny, kwiaty czy bulwy. Aby tego uniknąć usuń trujące lub sztuczne

rośliny czy owoce, aby chory nie pomylił ich z prawdziwymi. Usuń także

witaminy, lekarstwa, słodziki oraz inne przedmioty, które chory może

połknąć.



Sprawdzaj lodówkę – osoba chora może mieć kłopoty z oceną

przydatności produktów do spożycia, dlatego kontroluj świeżość jedzenia

przechowywanego w lodówce.



Zapewnij ciągi komunikacyjne – usuń wszystkie przedmioty, które mogą

utrudniać poruszanie się: stojaki na gazety, stoliczki, lampy. Jeśli pacjent

wędruje, stwórz mu bezpieczną przestrzeń.

UNIKAJ ZRANIEŃ PODCZAS CZYNNOŚCI DNIA CODZIENNEGO

Wiele z niebezpiecznych wypadków, które mają miejsce w domu, zdarza

się podczas wykonywania codziennych czynności, takich jak kąpiel, toaleta,

jedzenie. Dlatego tez należy stworzyć odpowiednie warunki, aby ich unikać:



Kontroluj temperaturę – w wyniku postępu choroby uszkodzeniu ulega

zmysł dotyku. Aby uniknąć oparzenia w czasie kąpieli, należy

zainstalować termostat. Pamiętaj również o sprawdzaniu temperatury

podawanego jedzenia, aby nie było zbyt gorące czy zimne.



Chroń przed upadkami – zainstaluj odpowiednie uchwyty w łazience i

korytarzach, podkładaj antypoślizgowe dywaniki w wannie czy prysznicu.

Także zainstalowanie specjalnego siedziska w prysznicu lub ruchomego

krzesła w wannie pozwoli zwiększyć swobodę chorego. Przed upadkiem

chronić będą też płytki antypoślizgowe. Załóż ochronę na ostre krawędzie

w łazience.



Nadzoruj przyjmowanie lekarstw – chorzy mogą mieć problemy z

samodzielnym przyjmowaniem leków, mogą o tym zapominać lub

przyjmować podwójne dawki zapisanego leku. Zastosowanie specjalnych

pojemników na leki, osobista kontrola oraz ograniczenie dostępu pozwolą

uniknąć problemów.

TWORZENIE PRZYJAZNEGO OTOCZENIA

Stworzenie bezpiecznego otoczenia nie jest wystarczające, należy tak je

zmienić, by wspomagało codzienne funkcjonowanie chorego i jego opiekunów.

W tym celu:



Zachęcaj do samodzielności – usuwając niebezpieczne przedmioty,

ograniczając dostęp do niebezpiecznych miejsc, jak klatki schodowe,

kuchnia czy podwórko, umożliwisz choremu swobodne, samodzielne i

bezpieczne poruszanie się. Jeśli jest taka potrzeba, dostosuj umeblowanie

pokoju, aby pacjent mógł poruszać się na wózku lub korzystać z

chodzika.



Włączaj chorego do pomocy – zachęcaj go do pomocy w

przygotowywaniu posiłków, zmywaniu naczyń, układaniu ubrań,

grabieniu trawnika oraz wykonywaniu innych czynnościach domowych,

oczywiście pod nadzorem opiekuna. Aktywność ta wzmacnia poczucie

wartości pacjenta i daje mu poczucie, że wciąż jest potrzebny.



Wykorzystuj otoczenie do aktywizowania – wykorzystaj album z

wycinkami, zdjęciami lub stare gazety, aby wzmacniać pamięć pacjenta i

zachęcać go do rozmowy. Puszczaj muzykę, którą pacjent lubi, by

zachęcać go do aktywności takiej jak taniec, klaskanie lub ćwiczenia.

Pamiętaj, by dostosować głośność muzyki do upodobań chorego, aby

uniknąć nadmiernego pobudzenia.



Stwórz możliwości swobodnej aktywności chorego poza domem –

zachęcaj go do podejmowania działań na zewnątrz: pozwól mu na

uprawianie ogrodu, spacery, gimnastykę. Podwórko otoczone płotem

pozwala choremu na bezpieczne przebywanie poza domem. Jeśli nie jest

możliwe wyjście na zewnątrz, zachęcaj chorego do aktywności przy

otwartym oknie lub na werandzie.



Bądź przygotowany na nagłe wypadki – miej przygotowana listę

telefonów alarmowych, adres lokalnej Policji, Straży Pożarnej i szpitala.

Sprawdź sprawność gaśnicy i alarmu przeciwpożarowego. Regularnie

prowadź ćwiczenia przeciwpożarowe.

PODSTAWOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA

Poniżej przedstawiono podsumowanie działań, które należy wprowadzić, aby

zapewnić choremu z otępieniem bezpieczeństwo w domu i jego najbliższym

otoczeniu:

Kuchnia:



trzymaj środki czystości w zamknięciu



wyłączaj prąd z sieci



ukryj noże i inne ostre przedmioty



schowaj toster, mikser i inne małe sprzęty



wyłączaj duże urządzenia elektryczne, np. kuchenkę mikrofalową



usuń gałki z kuchenki lub piekarnika



trzymaj gaśnicę



regularnie sprzątaj lodówkę

Łazienka:



ustal temperaturę wody na 48 stopni



zainstaluj specjalne uchwyty



zastosuj dywaniki i płytki antypoślizgowe



nadzoruj używanie suszarki, golarki lub lokówki



usuń wewnętrzne zamknięcia

Sypialnia



unikaj używania elektrycznych kocy



kontroluj używanie podgrzewanych poduszek



zainstaluj nocne oświetlenie pomiędzy sypialnia i łazienką

Garaż



usuń wiertarki, siekiery, piły, kilofy



ogranicz dostęp do dużych przedmiotów, jak kosiarka



usuń trujące produkty, takie jak farby czy nawozy

Przestrzeń w domu



zabezpiecz zamki



usuń niebezpieczne dywany



oznacz kolorowymi symbolami duże okna lub szklane drzwi



usuń trujące rośliny



stwórz jednakowe oświetlenie, zwłaszcza przy schodach czy przejściach

między pokojami



usuń wszystkie przedmioty utrudniające poruszanie się

Podwórko



odłącz gazowy grill



zamykaj bramy i przejścia



obserwuj chorego na otwartej przestrzeni



schowaj kluczyki od samochodu.

POSTĘPOWANIE

ZAAWANSOWANYM

STADIUM

OTĘPIENIA

Każdy pacjent z rozpoznaniem otępienia, jak również opiekunowie i

rodziny chorych, w obliczu zbliżającego się pogorszenia stanu zdrowia, a nawet

śmierci, muszą podjąć trudne decyzje dotyczące opieki w tym okresie.

Ostatecznie, jeśli decyzję podejmuje się w imieniu chorego, należy uwzględnić

jego życzenia i pozwolić mu odejść w spokoju i z godnością. Poniższe

informacje mogą pomóc rodzinom przygotować się do podjęcia decyzji

dotyczących końcowych dni życia chorego. Dotyczą one takich kwestii, jak:

 zastosowanie opieki w oparciu o życzenia wyrażone przez osobę chorą

 ograniczenie, wycofanie lub odmowa leczenia farmakologicznego

 przejście od leczenia do zapewnienia komfortowej opieki

 prośba o zgodę na badanie histopatologiczne mózgu.

USZANOWANIE PRÓŚB CHOREGO

Każdy chory ma prawo do ograniczenia, wycofania lub odmowy leczenia czy

podtrzymywania życia. Takie decyzje zwykle są podejmowane w oparciu o

obowiązujące zasady prawne. Odpowiednie dokumenty potwierdzają, jaki

rodzaj opieki medycznej chciałby uzyskać chory, gdyby nie był w stanie

samodzielnie tego wyrazić.

Idealną sytuacją jest, gdy dokumenty są przygotowywane w momencie,

gdy osoba chora posiada jeszcze zdolność do świadomego podejmowania

decyzji. Jeśli jest to niemożliwe, rodzina, podejmując taką decyzję, powinna

uwzględnić życzenia pacjenta, ale i swoje oczekiwania. W większości

przypadków instytucje opieki długoterminowej czy szpitale posiadają

odpowiednie komisje etyczne, które kontrolują i ułatwiają podejmowanie takich

decyzji, zwłaszcza w sytuacji, kiedy rodzina i instytucja mają odmienne

stanowiska wobec tej sprawy. Należy także pamiętać, by wszystkie dokumenty

były zgodne z obowiązującym prawem. Aby pomóc w podjęciu ważnych

decyzji należy pomagać osobie chorej, informować o tym innych i w razie

potrzeby, podejmować aktywną rolę.

Kopie dokumentów powinny być przekazane wszystkim członkom

rodziny, lekarzowi rodzinnemu oraz innym instytucjom uczestniczącym w

opiece nad chorym. Należy je przechowywać razem z pozostałą dokumentacją

medyczną. Jeśli pacjent zostaje przeniesiony do innej instytucji opiekuńczej,

należy się upewnić czy jej personel otrzymał kopie tych dokumentów. Należy

się upewnić czy służby świadczące opiekę właściwie zrozumiały decyzje

pacjenta i czy są przygotowane, by je wypełnić. Należy współpracować z

personelem w celu realizacji i monitorowania planu opieki zgodnie z

wytycznymi.

Także członkowie rodziny powinni zrozumieć, respektować i przestrzegać

wolę chorego. Przeprowadzenie rozmów z członkami rodziny pozwoli uniknąć

konfliktów i podejmowania pochopnych decyzji w sytuacjach kryzysowych.

ZROZUMIENIE POZIOMU OPIEKI ZDROWOTNEJ

Należy zapoznać się z aktualną wiedzą na temat możliwości medycyny i

dostępnych rodzajów opieki, aby móc podejmować decyzje, w jaki sposób

stosować, odstawiać, ograniczać lub odmawiać leczenia osobie chorej.

OPIEKA AGRESYWNA

Opieka agresywna stosowana jest w końcowych etapach życia i jej rola polega

na przedłużaniu życia. Procedury opieki agresywnej obejmują:



zastosowanie respiratora w sytuacji zatrzymania oddechu



zastosowanie sondy żołądkowej lub żywienia pozajelitowego gdy chory

nie jest w stanie przyjmować posiłków i płynów



zastosowanie terapii antybiotykowej w razie rozwoju infekcji



reanimację w sytuacji zatrzymania krążenia

Zastosowanie sondy żołądkowej lub żywienia pozajelitowego - W

zaawansowanym stadium otępienia mogą wystąpić kłopoty z przełykaniem, co

prowadzić może do utraty masy ciała. Jeśli chory odmawia lub nie jest w stanie

jeść i pić, wówczas należy podjąć decyzję o sztucznym odżywianiu. Sonda

żołądkowa używana jest czasami w sytuacji, gdy chory odmawia lub nie jest w

stanie przyjmować jedzenia. Niestety, nie ma dowodów na to, że zastosowanie

sondy przedłuży życie, pozwoli uniknąć infekcji lub ma inny korzystny wpływ

na stan pacjenta. Zastosowanie sondy może wiązać się z większym

prawdopodobieństwem rozwoju zapalenia płuc, biegunek lub innych zaburzeń.

Istnieje alternatywna metoda wobec żywienia sondą w zaawansowanym

stadium choroby. Jest to sumienny program związany z żywieniem dla osób,

które nie mogą dłużej połykać. Program ten zapewnia komfort w ostatnich

dniach życia, chroniąc pacjenta przed śmiercią głodową. Nawadnianie

pozajelitowe może czasowo dostarczać płynów, ale nie jest w stanie zaspakajać

potrzeb żywieniowych. Wzrastające nawodnienie może także obniżać komfort

pacjenta, ponieważ nadmierne nawodnienie prowadzi do trudności z

oddychaniem i do wzrostu wydzielania oddychania. Obniżenie nawodnienia jest

normalnym etapem procesu umierania i pozwala na bardziej komfortową

śmierć. Wykorzystanie nawadniania pozajelitowego może przedłużyć proces

umierania o całe tygodnie i stanowić fizyczne cierpienie dla pacjenta. W

ostatnim okresie życia pacjenta można wykorzystać też żywienie pozajelitowe,

ale rodziny powinny zostać włączone w podejmowanie decyzji o kontynuacji

lub zaprzestaniu takiej formy leczenia.

Stosowanie antybiotyków – u osób w zaawansowanym stadium otępienia

często występują zapalenia płuc lub stany zapalne dróg moczowych. W ich

leczeniu stosuje się antybiotyki, ale nie zawsze powinno. Czasami antybiotyki

nie poprawią stanu pacjenta. Jeśli pacjent odczuwa ból, powinno stosować się

leki przeciwbólowe.

Resustytucja, zalecenie niepodejmowania działań reanimacyjnych – rodziny

mogą podjąć decyzję, w jakich sytuacjach lekarze powinni podejmować próbę

resustytucji w chwili zatrzymania akcji serca. Resustytucja może być

nieefektywna w przedłużaniu życia, może być bolesna, traumatyczna i

pozostawić pacjenta w gorszej kondycji. Wiele rodzin prosi o niepodejmowanie

działań reanimacyjnych. Taka decyzja powinna być potwierdzona przez lekarza

i wyraźnie zaznaczona w karcie pacjenta, aby nie były podejmowane próby

reanimacji. Także wielu profesjonalistów wyraża zastrzeżenia wobec

resustytucji.

OPIEKA KONSERWATYWNA

Opieka konserwatywna zawiera rutynowe procedury, np. stosowanie leków

przyjmowanych przez chorego przewlekle, takich jak leki obniżające ciśnienie

czy leki przeciwcukrzycowe.

OPIEKA PALIATYWNA

Opieka paliatywna nie ma na celu leczyć lub przedłużać życie, ale ma poprawić

jakość i godność życia poprzez zapewnienie pacjentowi komfortowych

warunków i uśmierzenie bólu do czasu naturalnej śmierci. Programy stosowane

w hospicjach dostarczają opieki paliatywnej dla osób w ostatnich fazach chorób

terminalnych oraz zapewniają opiekę i wsparcie dla rodziny chorych.

OPIEKA HOSPICYJNA

Opieka hospicyjna skupia się na zapewnienie komfortu i godności pacjentom w

ich chorobie. Taką opiekę można zapewnić choremu w domu, w szpitalu oraz w

hospicjum. Zespół opieki hospicyjnej składa się z pielęgniarek, lekarzy,

pracownika socjalnego, dietetyka, duchownego oraz wolontariuszy. Zespół

współpracuje ze sobą w celu zapewnienia jak najlepszej pomocy medycznej,

fizycznej i duchowej pacjentowi i jego rodzinie.

PODEJMOWANIE UZASADNIONYCH DECYZJI

Podejmując decyzje w imieniu osoby w zaawansowanym stadium choroby

należy pamiętać o następujących zasadach:



Skup się na życzeniach chorego – Podejmując decyzje dotyczące leczenia

farmakologicznego

lub

innego

postępowania

terapeutycznego

uwzględniaj życzenia chorego lub staraj się wyobrazić sobie, jakich

działań i rozwiązań życzyłby sobie chory. Np. czy chory życzyłby sobie

wykonania wszystkich dostępnych badań czy tylko tych, które są

niezbędne w jego stanie? Czy pacjent chciałby otrzymywać lekarstwo

które łagodzi ból, ale nie walczy z infekcją?



Odzwierciedlaj wartości i przekonania pacjenta – Kulturowe, religijne,

duchowe oraz rodzinne wartości i przekonania często wpływają na

ludzkie decyzje dotyczące stosowania leków lub na pojmowanie, co dla

pacjenta jest jakością życia czy umierania. Pozwól pacjentowi z

otępieniem podejmować decyzje zgodnie z jego przekonaniami i

systemem wartości. Rozgranicz swoje poglądy od przekonań chorego –

pamiętaj, że nie muszą być one takie same.



Rozważ korzyści i straty wynikające z leczenia – Porozmawiaj z

personelem medycznym o korzyściach i obciążeniach związanych z

leczeniem lub jego zaniechaniem. Dowiedz się czy leczenie poprawi stan

pacjenta i na jak długo, a także czy będzie stanowić fizyczne lub

psychiczne obciążenie. Porównaj czy zalecane leczenie jest zgodne z

oczekiwaniami chorego.



Podejmuj każdą decyzję oddzielnie – Zaawansowanie medycyny i postęp

techniczny powodują, że możliwe jest przedłużanie, a w niektórych

przypadkach i poprawa ludzkiego życia. Niemniej jednak, dostępne

leczenie może również prowadzić do wydłużenia etapu umierania i być

przyczyną wielu komplikacji i bólu dla chorego. Musisz pogodzić się z

tym, że leczenie nie może trwać dłużej, niż jest korzystne dla chorego.



Potwierdź miejsce opieki – Dowiedz się, jaki rodzaj terapii jest dostępny

w domu, a jaki rodzaj opieki może uzyskać chory, jeśli zostanie

umieszczony w instytucji opieki lub szpitalu. Należy pamiętać, że każdy

pobyt pacjenta w szpitalu, nawet w celu założenia sondy lub żywienia

pozajelitowego, będzie wywoływał u niego dezorientację, zaś stan ten

nasila się w zaawansowanym stadium choroby. Porozmawiaj z

personelem medycznym czy przeniesienie chorego do obcego dla niego

miejsca jest rzeczywiście konieczne oraz przedyskutuj inne możliwe

opcje zapewnienia choremu pielęgnacji i opieki.



Zapamiętaj że odmowa lub zaprzestanie leczenia nie jest pomocą w

samobójstwie. Pamiętaj, że odmowa leczenia lub jego zaprzestanie, jak

np. niezałożenie sondy żołądkowej, niepodawanie antybiotyków,

niepodejmowanie reanimacji lub innych agresywnych działań nie jest

eutanazją lub pomocą w dokonaniu samobójstwa. Każde leczenie ma

swoje ograniczenia. Celem kuracji w tym przypadku powinna być pomoc

w zapewnieniu godności i komfortu pacjenta. Jednocześnie chory

powinien otrzymać najlepszą opiekę, nawet gdy nie otrzymuje już

leczenia.

ROZWIĄZYWANIE RODZINNYCH KONFLIKTÓW

Członkowie rodziny powinni mieć okazję do przedyskutowania, jaką

decyzję podejmą w imieniu chorego. Niektórzy mogą nie godzić się na

proponowaną terapię, mogą być zdenerwowani lub wycofywać się podjęcia

odpowiedzialności. Mogą odmówić angażowania się w podejmowanie decyzji,

ponieważ uważają, że rodzina „planuje śmierć”. W celu ułatwienia rozmowy o

czekających rodzinę trudnych decyzjach, można próbować następujących

rozwiązań:



Zaangażuj „osobę trzecią” – Możesz zaprosić do uczestnictwa w

rozmowie lekarza, pielęgniarkę, pracownika socjalnego, członka

szpitalnej komisji etyki, duchownego, aby pomógł rodzinie w podjęciu

trudnych decyzji.



Słuchaj z respektem wszystkich członków rodziny – Członkowie rodziny

mogą mieć odmienne zdanie na temat tego, jak powinna wyglądać opieka

w zaawansowanym stadium choroby lub mieć odmienny pogląd na

sposób odejścia osoby chorej. Rozmowa o trudnym problemie może

odsłonić intensywne emocje, ale należy pamiętać, że nie jest to czas, by

kogoś obwiniać lub atakować. Każdy zasługuje na wysłuchanie, zaś

kwestią nadrzędną powinno być podjęcie takich decyzji dotyczących

leczenia i opieki, które zapewnią choremu szacunek i godność w ostatnim

etapie życia.



Wypracuj porozumienie – Porozmawiaj z lekarzem o stanie pacjenta,

prognozie, możliwościach opieki, zapoznaj się z korzyściami i szkodami

wynikającymi z zastosowanego leczenia. Z pomocą osoby trzeciej,

rodzina powinna podjąć wspólną decyzję, uwzględniającą interesy osoby

chorej.

BADANIE HISTOPATOLOGICZNE MÓZGU

Badanie histopatologiczne mózgu jest obecnie jedyną metodą mogącą

potwierdzić rozpoznanie otępienia. Jej wykonanie wymaga odpowiedniego

przygotowania, dlatego decyzja czy badanie ma być wykonane, powinna być

podjęta jeszcze za życia chorego. Jeśli masz jakieś pytania dotyczące tej kwestii,

porozmawiaj z lekarzem.

TRUDNOŚCI Z UCZUCIAMI

Opiekunowie lub członkowie rodziny mogą wymagać wsparcia psychicznego

zwłaszcza w ostatnich, trudnych stadiach choroby. Pomocy można szukać w

lokalnych stowarzyszeniach alzheimerowskich lub telefonicznych liniach

pomocy. Opiekunowie i rodziny mogą pracować nad emocjami, mogą wyrazić

swój żal, smutek, poczucie winy złość czy przygnębienie.

Najważniejsze zasady pomocne w podejmowaniu decyzji odnośnie

zaawansowanego stadium choroby:



Staraj się, by wszystkie decyzje były podejmowane w miarę możliwości

zgodnie z preferencjami i życzeniami osoby chorej lub z wyobrażeniami

opiekunów, co jest najlepsze dla chorego.



Staraj się przypomnieć sobie wcześniejsze decyzje związane z leczeniem i

wypowiedzi chorego, jak chciałby, aby wyglądała jego opieka. Czy

chciałby/chciałaby aby przedłużano mu/ jej życie? Czy bał/a się

utrzymywania życia przez maszynę lub bólu?



Zapytaj lekarza o możliwości terapii:

Po co jest stosowany dany rodzaj terapii?

Jakie są korzyści dla chorego? Jakie jest ryzyko, zagrożenia lub inne

niedogodności?

Czy terapia jest odpowiednia dla pacjenta?

Czy maksymalnie zadbano o godność i jakość życia pacjenta?

Czy pacjent odczuwa ból i co zrobiono aby ból usunąć?

Kiedy pacjent powinien otrzymać opiekę hospicyjną? Jakie są możliwości

z tym związane?



Rozważ fizyczne i emocjonalne działania niepożądane związane z

leczeniem farmakologicznym i staraj się im zapobiegać.



Pracuj z członkami rodziny oraz z personelem medycznym, aby uzgodnić

i zaplanować plan opieki dotyczący zastosowania, wycofania,

ograniczenia lub zaprzestania opieki.



Stwórz odpowiednie relacje z personelem medycznym, aby uzyskać

właściwe informacje o stanie zdrowia chorego i możliwościach opieki.



Poszukaj pomocy u zaufanej i neutralnej osoby, ułatwi to podjęcie

trudnych decyzji.

Zaawansowane stadium choroby może trwać kilka tygodni lub kilka lat.

Wówczas niezbędna jest stała opieka nad chorym. Jest ona sukcesem, gdy

osiągnie się właściwą jakość życia, zachowa godność pacjenta i zaplanuje

leczenie odpowiednie dla chorego.

W zaawansowanym stadium otępienia chory zwykle:

 ma problemy z jedzeniem i połykaniem

 wymaga pomocy podczas chodzenia lub ewentualnie porusza się przy

pomocy chodzika lub na wózku

 wymaga stałej opieki osoby drugiej

 jest bardziej narażony na zapalenia płuc lub inne infekcje

 traci zdolność komunikacji werbalnej

Poniższe informacje powinny pomóc rodzinom w dostarczeniu podstawowej

opieki, zapewnić komfort i pozwolić na utrzymanie kontaktu z chorym.

ZACHĘCANIE DO PRZYJMOWANIA PŁYNÓW I POKARMÓW

Odżywianie i nawadnianie są ważne dla podtrzymywania dobrego stanu

pacjenta. Osoby w zaawansowanym stadium choroby mogą mieć trudności w

połykaniu jedzenia i płynów. Wynikiem tego może być dostanie się treści

żołądka do dróg oddechowych i płuc, co może spowodować zapalenie płuc.

Poniżej kilka sugestii pomocnych podczas karmienia:



Stwórz spokojne i ciche otoczenie – Podawaj posiłki z dala od telewizora

i innych urządzeń, które mogą przeszkadzać choremu. Pozwól aby posiłek

trwał długo, co najmniej godzinę i nie pospieszaj chorego. W zależności

od potrzeb chorego podawaj małe objętościowo posiłki lub przekąski, a

nie trzy obfite posiłki.



Zapewnij choremu wygodną pozycję – Upewnij się, że pacjent ma

wygodną pozycję. Aby wspomóc proces trawienia pozwól choremu

pozostać w tej pozycji około 30 min. po posiłku.



Przygotowuj potrawy zgodnie z potrzebami chorego – Wybieraj jedzenie,

które jest miękkie i może być z łatwością przeżuwane i połykane. Chorzy

mogą preferować małe porcje, „na jeden gryz”, takie jak kawałki sera,

małe kanapki czy niewielkie kawałki kurczaka. Jeśli pacjent nie jest w

stanie spożywać twardych pokarmów, rozdrabniaj je.



Wzmacniaj samodzielne odżywianie – Czasami chory potrzebuje sygnału,

aby zacząć jeść. Zademonstruj, jak powinien używać sztućców lub nałóż

mu pierwszą porcje pokarmu, podaj łyżkę choremu i poprowadź ją do

jego ust.



Pomagaj podczas jedzenia – Podaj choremu jedzenie lub płyny i upewnij

się, że jest ono połykane, podawaj małe porcje jedzenia i płynów,

przypominaj ze chory powinien najpierw pogryźć jedzenie, a następnie

połknąć. Nie wkładaj palców do ust chorego – może Cię ugryźć.



Pamiętaj o płynach – Pacjent nie zawsze sygnalizuje, że chce mu się pić,

może też zapominać o wypiciu odpowiedniej ilość płynów. Jeśli chory ma

kłopoty z przełykaniem wody, możesz ją zastąpić sokami, galaretką, zupą

lub sorbetem. Zawsze sprawdzaj temperaturę podawanych płynów.



Zagęszczaj płyny – Istnieje duże prawdopodobieństwo, że chory może się

zadławić. Dlatego zagęszczaj płyny dodając mąkę kukurydzianą lub

żelatynę do wody, soków, mleka, zupy. Możesz stosować dostępne w

aptekach specjalne odżywki lub podawać budyń, jogurt lub lody.



Kontroluj wagę chorego – Utrata wagi może świadczyć o

niedostatecznym odżywianiu, ale również o innej chorobie lub

niepożądanym działaniu leków.



Musisz być również przygotowany na sytuacje wymagające szybkiego

działania, przydatne może być wykonanie chwytu Heimlicha, kiedy

dojdzie do zadławienia. Poproś w lokalnym szpitalu o szkolenie w

zakresie udzielania pomocy choremu, który ma problemy z przełykaniem.

PODTRZYMYWANIE ZDROWEJ SKÓRY I CIAŁA

Pacjent w zaawansowanym stadium choroby może poruszać się przy

pomocy wózka inwalidzkiego lub leżeć w łóżku. Brak ruchu może prowadzić do

uszkodzenia skóry, powstawania owrzodzeń lub przykurczów. Aby tego

uniknąć, pamiętaj o następujących zasadach:



Zmniejszaj nacisk na ciało – Zmieniaj pozycję, w której leży chory co

najmniej co 2 godziny, aby ograniczyć ucisk i poprawić krążenie.

Upewnij się czy chory ma wygodną pozycję i prawidłowe ustawienie

ciała. Wykorzystuj poduszki, żeby ułożyć ręce i nogi chorego. Poradź się

lekarza, jak prawidłowo przemieszczać chorego.



Dbaj o czystą i suchą skórę – Skóra pacjentów łatwo ulega uszkodzeniu,

również łatwo tworzą się siniaki. Wykonuj czynności pielęgnacyjne

delikatnie – używaj delikatnego mydła i ręczników. Codziennie sprawdzaj

czy nie pojawiły się wysypka, zadrapania lub owrzodzenia.



Chroń kości chorego – Ochraniaj łokcie, kolana, kostki i inne kości

wykorzystując poduszki. Jeśli nawilżasz skórę w tych miejscach, wykonuj

delikatny masaż.



Zapobiegaj przykurczom – Przykurcze kończyn lub ograniczenie ruchów

w stawach może wystąpić u pacjentów unieruchomionych w łóżku lub na

wózku inwalidzkim. Aby podtrzymywać ruchomość w stawach,

delikatnie i wolno wykonuj ćwiczenia kończyn chorego 2 –3 razy

dziennie. Ćwicz, gdy skóra i mięśnie są rozgrzane, jak np. po kąpieli.

Poproś rehabilitanta, by pokazał ci odpowiednią technikę ćwiczeń.

PODTRZYMYWANIE

FUNKCJI

JELITA

PĘCHERZA

MOCZOWEGO

U chorych w zaawansowanym stadium choroby może wystąpić

nietrzymanie stolca lub moczu. Po konsultacji z lekarzem, który wykluczy

działania niepożądane leków, skorzystaj z poniższych sugestii:



Prowadź kontrolę – Zapisuj, kiedy chory korzysta z łazienki oraz kiedy i

w jakich ilościach przyjmuje płyny i posiłki. Pozwoli to ocenić naturalny

proces trawienia i ustalić potrzeby fizjologiczne pacjenta.



Wyeliminuj płyny zawierające kofeinę – Napoje takie jak kawa, herbata,

coca-cola zawierają kofeinę, która ma działanie moczopędne i nasilają

produkcję moczu.



Ograniczaj choremu przyjmowanie płynów przed snem – Ograniczaj ilość

podawanych płynów na około 2 godziny przed snem, ale po upewnieniu

się, że chory otrzymał odpowiednią ilość płynów w ciągu dnia.



Stosuj pampersy – Pomocne może być stosowanie pampersów dla

dorosłych lub specjalnych podkładek na noc, aby zapewnić choremu

komfort w czasie snu.



Kontroluj czynność jelita – chory może mieć osłabione lub ograniczone

ruchy robaczkowe jelita. Jeśli przerwa jest dłuższa niż 3 dni, pacjent może

mieć zaparcia. Wykorzystuj odpowiednie produkty ułatwiające trawienie,

takie jak suszone śliwki oraz produkty bogato resztkowe, jak otręby lub

pieczywo pełnoziarniste.

OGRANICZANIE RYZYKA INFEKCJI I ZAPALENIA PŁUC

Ograniczenie aktywności może stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi

infekcji. Aby tego uniknąć, pamiętaj o następujących zasadach:



Dbaj o higienę jamy ustnej chorego – Odpowiednia higiena jamy ustnej

zmniejsza ryzyko zakażeń bakteryjnych. Myj zęby lub protezy zębowe po

każdym posiłku.



Dbaj o dziąsła – Wykorzystuj miękkie szczoteczki do zębów lub gazę do

utrzymania higieny dziąseł i języka, myj je przynajmniej raz dziennie, aby

zapobiec próchnicy i zapaleniu dziąseł.



Zadbaj o skaleczenia – Oczyszczaj i opatruj wszelki skaleczenia skóry.

Jeśli skaleczenia są głębokie poproś o pomoc lekarza.



Zapobiegaj grypie i zapaleniu płuc – ponieważ każde przeziębienie czy

grypa mogą prowadzić do rozwoju zapalenia płuc, pamiętaj, by chory i

jego opiekunowie otrzymali odpowiednie szczepionki.

Zagadnienia prawne

Wszyscy w taki czy inny sposób starają się planować swoją przyszłość,

także osoby z rozpoznaniem choroby otępiennej i ich rodziny powinny

pomyśleć o stojących przed nimi wyzwaniami, powodowanymi chorobą.

Uregulowanie sytuacji prawnej powinno nastąpić jak najszybciej po uzyskaniu

diagnozy potwierdzającej otępienie.

Podstawowymi elementami tego planu powinno być:



ustanowienie pełnomocnika do podejmowania decyzji w zakresie spraw

medycznych i finansowych



stworzenie planu finansowego uwzględniającego opiekę długoterminową.

Jeśli osoba z rozpoznaniem otępienia ma zdolność do czynności

prawnych, powinna aktywnie uczestniczyć w podejmowaniu wszystkich,

dotyczących jej decyzji. Oznacza to, że jeśli upośledzenie funkcji poznawczych

nie jest nasilone i pozwala na zrozumienie znaczenia i ważności dokumentów

prawnych, to osoba taka może uczestniczyć w podejmowaniu decyzji prawnych,

a uprawniona osoba (pełnomocnik) może pomóc w określeniu, w jakim zakresie

chory jest zdolny do podejmowania decyzji. Bardzo ważne jest określenie

zakresu, w jakim osoba z rozpoznaniem otępienia może lub nie zrozumieć

wyjaśnienia i znaczenie podpisywanych dokumentów.

Aby to ocenić należy:



rozmawiać z chorym, co pozwoli ocenić czy chory rozumie wyjaśnienia



jeżeli jest to potrzebne, zapytać lekarza – w ten sposób uzyska się

dodatkowe informacje o zdolnościach chorego do czynności prawnych



stworzyć spis istniejących dokumentów – pozwoli to ocenić istniejącą

sytuację prawną.

Poniżej omówiono zasady prawne obowiązujące w naszym kraju.

Ubezwłasnowolnienie

Kodeks cywilny przewiduje możliwość pozbawienia lub ograniczenia

zdolności do czynności prawnych, czyli całkowite lub częściowe

ubezwłasnowolnienie. Kodeks cywilny stanowi co następuje: „Osoba, która

ukończyła lat trzynaście może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeśli

wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju

zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w

stanie

kierować

swym

postępowaniem."

(Art.13

§1).

„Dla

ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę" (Art.13 §2). „Osoba

pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby

psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń

psychicznych, w szczególności pijaństwa i narkomani, jeżeli stan tej osoby nie

uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do

prowadzenia jej spraw." (Art.16 §1). „Dla osoby ubezwłasnowolnionej

częściowo ustala się kuratelę" (Art.16 §2.).

W początkowym stadium procesu otępiennego najczęściej orzekane jest

ubezwłasnowolnienie częściowe. Chory jest w stanie załatwić najprostsze

sprawy (zakupy, przyrządzanie posiłków), natomiast z powodu osłabienia

funkcji poznawczych (synteza, analiza, podobieństwa, różnice, przewidywanie

skutków podjętych decyzji) może mieć trudności w bardziej skomplikowanych

sprawach (ubezpieczeniowych, majątkowych, bankowych, itp.). Zasadniczą

przesłanką

jest niemożność kierowania swoim postępowaniem, a

ubezwłasnowolnienie chorego należy traktować jako ochronę prawną, która ma

służyć wyłącznie jego ogólnie pojętemu dobru – ubezwłasnowolnienie musi być

celowe. Z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie mogą wystąpić: małżonek, krewni

w linii prostej, rodzeństwo, ustawowy przedstawiciel, prokurator wojewódzki,

rzecznik praw obywatelskich, a także sama osoba, która ma być

ubezwłasnowolniona. W sprawie ubezwłasnowolnienia można oczekiwać

pomocy od: prokuratora, kuratora sądowego działającego przy sądzie

rejonowym, sądu rejonowego – wydział rodzinny i nieletnich.

Konsekwencją całkowitego ubezwłasnowolnienia pacjenta z otępieniem

są: nieważność oświadczenia woli, nieważność testamentu, niemożność

zawarcia małżeństwa.

Ubezwłasnowolnienie

częściowe

pozwala:

przyjąć

darowiznę,

rozporządzać własnym majątkiem (o ile sąd opiekuńczy nie postanowi inaczej),

zawrzeć umowę w drobnych, bieżących sprawach codziennych, nawiązać

stosunek pracy oraz dysponować pewnymi przedmiotami (konieczna zgoda

kuratora).

Ubezwłasnowolnienie częściowe pozwala choremu podejmować

czynności prawne, ale musi on każdorazowo uzyskać zgodę kuratora.

Unieważnienie oświadczenia woli umożliwia przepis kodeksu cywilnego z dn.

23 kwietnia 1964r. "Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę,

która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym

świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w

szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego,

chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych" (Art.82).

Aby świadomie powziąć decyzję i wyrazić wolę, konieczna jest

sprawność funkcji intelektualnych. Procesy te są sprawne w stopniu

umożliwiającym podejmowanie decyzji jedynie w początkowym etapie

otępienia, kiedy występuje osłabienie zdolności zapamiętywania. W

zawansowanym stadium choroby świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli

są wyłączone.

W początkowych okresach choroby pacjenci z otępieniem mają

zwiększoną sugestywność, co może determinować wyłączenie swobodnego

powzięcia decyzji i wyrażenia woli – przy zachowanej świadomości powzięcia

decyzji istnieje brak psychicznej swobody jej powzięcia. Natomiast jeśli chory z

otępieniem nie ma możliwości świadomego powzięcia decyzji (np. w

jakościowych i ilościowych zaburzeniach świadomości), jest również

pozbawiony psychicznej swobody powzięcia decyzji. Zdolność chorego z

otępieniem (według klasyfikacji ICD – 10 jako F0) do podejmowania czynności

prawnych zależy od głębokości procesu otępiennego. Jest ona oceniana na

podstawie badania psychiatrycznego, przeprowadzonego przez biegłego

specjalistę psychiatrę. Badanie odbywa się na polecenie sądu. Ostateczną

decyzję, co do poczytalności badanego podejmuje sąd na podstawie ww.

badania. W praktyce chory z diagnozą otępienia wg klasyfikacji ICD – 10 jako

F0 jest najczęściej całkowicie pozbawiony zdolności do czynności prawnych, co

jest równoznaczne z jego całkowitym ubezwłasnowolnieniem.

Testament

Bardzo istotnym zagadnieniem jest sporządzenie testamentu przez osobę z

otępieniem. Przepis kodeksu cywilnego z dn. 31 kwietnia 1964r. stanowi co

następuje: "Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie

wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli"

(Art. 945. §1). Jedynie chory z otępieniem, u którego nie zostały naruszone

funkcje intelektualne i krytycyzm w stopniu znacznym, a u którego występują

tylko trudności w procesie zapamiętywania, jest zdolny do oceny swojej sytuacji

materialnej, oceny własnej motywacji opartej na racjonalno – emocjonalnych

przesłankach, które determinują ostateczną decyzję w sprawie komu i dlaczego

chce przeznaczyć swój majątek po śmierci. Tylko sąd, jako najwyższy biegły,

decyduje o unieważnieniu testamentu, na podstawie opinii wydanej przez

powołanych przez siebie sądowych specjalistów psychiatrów.

Małżeństwo

Osoby dotknięte otępieniem mogą wyrazić chęć zawarcia związku

małżeńskiego. Niekiedy zawierają one małżeństwo, do legalizacji którego nie

zawsze dochodzi w sposób uczciwy, z uwzględnieniem dobra chorego.

Przeszkodę natury psychiatrycznej i podstawę do unieważnienia takiego

małżeństwa stanowią przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (z dn. 25

lutego 1964r.): „Nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą

psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub

umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani rozwojowi przyszłego

potomstwa, jeżeli osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd

może zezwolić na zawarcie małżeństwa" (Art.12 §2). „Unieważnienia

małżeństwa z powodu choroby psychicznej albo niedorozwoju umysłowego

jednego z małżonków może zażądać każdy z małżonków" (Art.12 §1).

Podstawę do unieważnienia małżeństwa w przypadku chorych z

otępieniem mogą stanowić zachowania wynikające z obniżonego krytycyzmu

lub jego braku, nawarstwianie się zaburzeń psychotycznych (omamy, urojenia)

oraz postępujące zaburzenia pamięci. Objawy te mogą być przyczyną zaburzeń

agresywnych w stosunku do najbliższego otoczenia, mogą też zagrażać zdrowiu

i życiu chorego lub/i otoczenia (pożar, zalanie mieszkania, ulatnianie się

gazu).W przypadku śmierci małżonka dotkniętego otępieniem, unieważnienia

małżeństwa mogą dokonać jego zstępni – dzieci, wnuki i prawnuki.

Czyny karalne

Pacjenci z otępieniem mogą dokonać czynu zabronionego pod groźbą

kary, czyli popaść w konflikt z prawem. Wynikającym z tego problemem jest

określenie poczytalności. Najczęściej zdarzają się przestępstwa przeciw

własności (zniszczenie cudzej rzeczy), przeciwko życiu i zdrowiu (ciężkie

uszczerbki na zdrowiu na skutek pobicia), przeciwko bezpieczeństwu

publicznemu (np. podpalenia), przestępstwa seksualne (czyny lubieżne).

Pacjenci z otępieniem, którzy dopuszczą się czynu zabronionego pod

groźbą kary, prawie zawsze są uznawani za niepoczytalnych. Kodeks karny z

dnia 6 czerwca 1997r. zawiera odpowiednią regulację prawną: „Nie popełnia

przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub

innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać

jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem" (Art.31 §1). „Jeżeli w

czasie popełniania przestępstwa zdolność rozpoznania czynu lub kierowania

swoim postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może

zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary" (Art.31 §2). Jedynie w

początkowych stadiach choroby, w których obserwujemy nieznaczne obniżenie

funkcji poznawczych, może mieć zastosowanie art. 31 §2. k.k.

Jeśli czyny zabronione pod groźbą kary dokonane przez osoby z

otępieniem są uznane za czyny o wysokim stopniu szkodliwości społecznej, a

istnieje duży stopień prawdopodobieństwa ich ponownego popełnienia, sąd, na

podstawie opinii biegłych psychiatrów, może zastosować środek zapobiegawczy

pod postacią umieszczenia chorego w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym

(art. 94 § 1 k.k. z 6 czerwca 1997).

Hospitalizacja

W zaburzeniach otępiennych należy unikać hospitalizacji. Jednak u

chorych z otępieniem mogą pojawić się zaburzenia wymagające opieki w

szpitalu. Należą do nich: stany pobudzenia psychoruchowego z agresywnym

zachowaniami

i popędami niszczycielskimi, stany majaczeniowe z

uporczywymi zaburzeniami snu, zespoły paranoidalne, odmowa przyjmowania

posiłków z pobudek urojeniowych. Zasady pobytu w szpitalu reguluje ustawa o

ochronie zdrowia psychicznego (z dn. 19 sierpnia 1994r. z późniejszymi

zmianami). Nadrzędną, obowiązującą zasadą postępowania wobec osób z

zaburzeniami psychicznymi powinna być zasada dobrowolności. Pacjent

powinien wyrazić zgodę na podejmowane wobec niego działania lekarskie.

Definicję zgody precyzuje art. 3 §4 w/w ustawy: „zgoda, oznacza

swobodnie wyrażoną zgodę osoby z zaburzeniami psychicznymi, która –

niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego – jest rzeczywiście zdolna do

zrozumienia przekazywanej w dostępny sposób informacji o celu przyjęcia do

szpitala psychiatrycznego, jej stanie zdrowia, proponowanych czynnościach

diagnostycznych i leczniczych oraz o dających się przewidzieć skutkach tych

działań lub ich zaniechania”.

Wiele osób uznaje, że osoby zaburzone psychicznie nie są w stanie

podejmować świadomych decyzji i należy je w tym wyręczać, często taka

postawa wynika z lęków czy uprzedzeń przed nieznanymi, niezrozumiałymi

przeżyciami i zachowaniami pacjentów. Niemniej jednak każda hospitalizacja

wiąże się z ograniczeniem wolności, zaś pacjenci czasami nie wyrażają zgody

na badanie psychiatryczne czy przyjęcie do szpitala psychiatrycznego.

Przymusowe badanie i leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi może

zostać przeprowadzone wobec osoby, „której zachowanie wskazuje na to, że z

powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu

albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania

podstawowych

potrzeb

życiowych,

może

być

poddana

badaniu

psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub

ubezwłasnowolniona całkowicie – także bez zgody jej przedstawiciela

ustawowego” (art. 21.1).

O przeprowadzeniu takiego badania decyduje psychiatra, a w razie

konieczności inny lekarz. Przed przystąpieniem do badania uprzedza się osobę

badaną lub jej przedstawiciela ustawowego o przyczynach przeprowadzenia

badania bez jej zgody. W razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie

zarządza niezwłocznie przewiezienie badanego do szpitala. Przewiezienie takiej

osoby, z zastosowaniem przymusu bezpośredniego powinno nastąpić w

obecności lekarza lub ratownika medycznego. Wszelkie czynności powinny

zostać odnotowane w dokumentacji lekarskiej.

„Przyjęcie osoby z zaburzeniami psychicznymi do szpitala psychiatrycznego

następuje za jej pisemną zgodą, na podstawie ważnego skierowania do szpitala,

jeżeli lekarz wyznaczony do tej czynności, po jej osobistym zbadaniu, stwierdzi

wskazania do przyjęcia” (art. 22.1), w nagłych przypadkach, a w szczególności

w przypadku braku możliwości uzyskania pomocy lekarskiej przed zgłoszeniem

się do szpitala, osoba z zaburzeniami psychicznymi może zostać przyjęta do

szpitala psychiatrycznego, bez skierowania. „Przyjęcie do szpitala osoby chorej

psychiczne lub upośledzonej umysłowo niezdolnej do wyrażenia zgody

następuje po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego właściwego ze względu na

miejsce zamieszkania tej osoby” (art. 22.2). W przypadku przyjęcia do szpitala

osoby małoletniej lub ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest pisemna

zgoda jej przedstawiciela ustawowego. W przypadku sprzecznych oświadczeń

zgodę na przyjęcie do szpitala wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze względu na

miejsce zamieszkania tej osoby. W nagłych przypadkach osoba może być

przyjęta bez zgody sądu. Lekarz przyjmujący powinien zasięgnąć pisemnej

opinii innego lekarza lub psychologa.

Jeżeli osoba sprzeciwia się przyjęciu do szpitala, a jej dotychczasowe

zachowanie wskazuje na to, że zagraża ona bezpośrednio własnemu życiu albo

życiu lub zdrowiu innych osób, stosuje się przepisy art. 23.1 „osoba chora

psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody

wymaganej w art.22 tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje

na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu

lub zdrowiu innych osób”. Decyzję o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego

podejmuje lekarz po osobistym zbadaniu tej osoby i zasięgnięciu w miarę

możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa. Lekarz

powinien wyjaśnić pacjentowi przyczyny przyjęcia do szpitala i poinformować

go o jego prawach. Przyjęcie takie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora

(lekarza kierującego działem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia, a

kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy właściwy dla

miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia.

Ustawodawca uwzględnił również możliwość przyjęcia bez zgody osobę,

która wcześniej nie chorowała psychicznie. Zgodnie z art. 24.1 „osoba, której

dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych

zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a

zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez

zgody wymaganej w art.22 do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości”.

Pobyt w szpitalu nie może trwać dłużej niż 10 dni, i przeprowadza się takie

samo postępowanie jak w art. 23. Oba artykuły znajdują zastosowanie w

sytuacjach wymagających nagłej interwencji medycznej.

Wobec osób chorych psychicznie niestwarzających zagrożenia, ale

wymagających leczenia ze względu na przebieg choroby można zastosować

art. 29.1., zgodnie z którym do szpitala psychiatrycznego może być również

przyjęta, bez zgody wymaganej w art. 22, osoba chora psychicznie:

„1/ której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do

szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź

2/ która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych

potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu

psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia”.

Decyzję podejmuje sąd opiekuńczy właściwy dla miejsca zamieszkania

tej osoby – na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej

przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę.

Wobec osoby objętej pomocą społeczną wniosek może zgłosić również gmina

lub właściwy organ administracji rządowej. Do wniosku powinna zostać

dołączona opinia psychiatry, w której uzasadnia on potrzebę leczenia w szpitalu

psychiatrycznym.

Ewentualne przyjęcie osób z zaburzeniami psychicznymi, w tym z

otępieniem, do domów pomocy społecznej reguluje także przepis Ustawy o

ochronie zdrowia psychicznego z dn. 19 sierpnia 1994r.: „Osoba, która wskutek

choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do

zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości

korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz

nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej

przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej” (art. 38).

Jeżeli natomiast osoba spełniająca powyższe warunki lub jej

przedstawiciel ustawowy nie wyrażą zgody na skierowanie jej do domu pomocy

społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, istnieje możliwość

wystąpienia do sądu opiekuńczego właściwego dla miejsca zamieszkania tej

osoby z wnioskiem o skierowanie do domu pomocy społecznej bez jej zgody

(art.39 §1). Z powyższym wnioskiem może wystąpić: organ do spraw pomocy

społecznej (art. 39 § 1) oraz kierownik szpitala psychiatrycznego (art. 39 §2),

jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspakajania

potrzeb życiowych.

Zakończenie

Starzenie się jest procesem złożonym i nieodwracalnym. Na większość

zmian zachodzących w organizmie i psychice człowiek nie ma wpływu. Istnieje

jednak szereg sposobów, dzięki którym można ograniczać ich niekorzystny

wpływ. Zasady, zaprezentowane w niniejszym poradniku mają zachęcić

seniorów do podjęcia działań na rzecz zachowania sprawności umysłu jak

najdłużej i zainspirować ich do dalszego poszukiwania metod i ćwiczeń

służących doskonaleniu pamięci.

Niestety, czasem zaburzenia pamięci przybierają postać choroby

otępiennej. Dlatego też duża część poradnika poświęcona została tej kwestii.

Niezwykle istotne jest, by osoba cierpiąca na zaburzenia pamięci, jej bliscy i

opiekunowie posiadali podstawowe informacje na temat diagnozy, leczenia i

terapii oraz wskazówki, które pomogą im zorganizować codzienne życie w taki

sposób, by zapewnić osobie chorej bezpieczeństwo i odpowiednią opiekę.

Warto pamiętać również, że wiele zasad przedstawionych w poradniku,

odnoszących się do osób z zaburzeniami pamięci, może znaleźć także

zastosowanie w przypadku zdrowych osób starszych. Wszystkie one pomagają

seniorom zachować dobrą kondycję fizyczną i psychiczną.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Symbol jako środek?cydujący o oryginalności i ponad czasowości dzieła literackiego i malarskiego
Zgłoszenie wymeldowania z miejsca pobytu czasowego ponad 2 miesiące
Zgłoszenie wymeldowania z miejsca pobytu czasowego ponad 2 miesiące
karta pamięci czasownik
pobyt czasowy ponad 2 mce, DOKUMENT - PRAWO, ★ U.Meldunkowy
Zgłoszenie wymeldowania z miejsca pobytu czasowego ponad 2 miesiące
Downarowicz Hanna Z Pamięci Wspomnienia Czasów Okupacji I Powstania Warszawskiego
Zgłoszenie wymeldowania z miejsca pobytu czasowego ponad 2 miesiące
03 Odświeżanie pamięci DRAMid 4244 ppt
wykład 12 pamięć
8 Dzięki za Pamięć
06 pamięć proceduralna schematy, skrypty, ramyid 6150 ppt
Czasowniki modalne The modal verbs czesc I
Pamięć

więcej podobnych podstron