ŚRODKI

MIEJSCOWO

ZNIECZULAJĄCE



anaesthetica localia to związki porażające wybiórczo

zakończenia i włókna nerwów czuciowych, uniemożliwiające
odbieranie i przewodzenie impulsów dośrodkowych na

ograniczonym obszarze działania środka



napływające z obwodu informacje bólowe nie docierają do

ośrodków kory mózgu



działanie tych środków jest odwracalne, znieczulenie

utrzymuje się do kilku godzin, zależnie od właściwości
związku, szybkości jego wchłaniania, metabolizmu i

wydalania, jednak nawet w niewielkich ilościach mogą
uszkadzać włókna nerwowe, wywołując w nich nieodwracalne

zmiany



działają w miejscu podania, znalazły zastosowanie w

chirurgii, w znieczuleniach diagnostycznych i leczniczych
(blokady nerwowe), niektóre mają zastosowanie ogólne jak

lidokaina w leczeniu zaburzeń rytmu serca



Mechanizm działania

−

działają bezpośrednio na błonę komórkową neuronów i

zmieniają konformację kanału (odkształcenie kanału,
zmiana struktury fosfolipidów w sąsiedztwie kanału)

−

dochodzi do osłabienia rozprzestrzeniania się
potencjału czynnościowego

−

neurony spoczynkowe są mniej wrażliwe niż
pobudzone, włókna o mniejszej średnicy są bardziej

wrażliwe

−

silnie hamowane są nie zmielinizowane pozazwojowe

włókna autonomiczne

−

neurony ruchowe są mniej wrażliwe

−

ich zasadnicze działanie niepożądane to wpływ

drgawkotwórczy , depresja ośrodków oddechowych i
krążeniowych, rozszerzenie naczyń krwionośnych

−

w większych stężeniach mogą hamować płytkę
motoryczną

−

do wnętrza neurony przenikają nie naładowane
cząsteczki leku, w celu przedłużenia czasu działania

podaje się środek sympatykomimetyczny kurczący
naczynia

−

np. kokaina sama silnie kurczy naczynia wskutek
hamowania wychwytu norepinefryny

−

leki znieczulające są to najczęściej aminy II i III
rzędowe używane jako estry lub amidy

Działanie farmakologiczne i toksyczne

−

główne działanie środków znieczulających

•

zniesienie czucia bólu

•

osłabienie napięcia mięśni prążkowanych w miejscu
znieczulenia

•

osłabienie odruchów wegetatywnych

•

działanie ogólne (układowe) – często niepożądane! na
OUN, zwoje autonomiczne, złącze nerwowo-

mięśniowe, układ krążenia, mięśnie gładkie i
prążkowane

−

OUN

początkowo uczucie niepokoju i drżenie, napady
drgawek klonicznych, może wystąpić zahamowanie

czynności OUN, prowadzące po podaniu za dużych
dawek do porażenia ośrodka oddechowego;

kokaina silnie pobudza korę mózgu

−

Serce i naczynia krwionośne
zmniejszenie przewodzenia, siły skurczu, pobudliwości

mięśnia; przedłużają okres refrakcji;

−

Rozszerzają drobne naczynia tętnicze (wyjątek:
kokaina, ona zwęża naczynia!!!);

lidokaina, amid prokainy są stosowane w leczeniu
zaburzeń rytmu serca;

−

Mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny z zaburzeniami

krążenia i skurczem oskrzeli, próby uczuleniowe!;

−

Czas i siła działania oraz toksyczność leków zależą od
szybkości ich wchłaniania, stężenia roztworu, rodzaju

środka.

−

Im bardziej stężone roztwory są stosowane, tym

szybciej zachodzi proces wchłaniania, tym krócej
trwa działające znieczulenie i tym silniej

zaznacza się ogólne działanie toksyczne

−

Działanie leków można przedłużyć, stosując

równocześnie leki kurczące naczynia krwionośne
(epinefryna); zmniejszają one ukrwienie tkanek a tym

samym utrudniają wchłonięcie leku znieczulającego.

Rodzaje znieczuleń

−

Znieczulenia powierzchowne

polega na podaniu

roztworu środka miejscowo znieczulającego na

powierzchnię błony śluzowej lub na uszkodzoną skórę;
zastosowany środek szybko przenika do głębszych

warstw tkanek, poraża zakończenia n. czuciowych
wywołując znieczulenie w miejscu podania;

kokaina, niektóre środki syntetyczne (cynchokaina,
tetrakaina, lidokaina);

w laryngologii, urologii, okulistyce;

−

Znieczulenie nasiękowe (infiltracyjne)

uzyskuje

się wstrzykując roztwór środka miejscowo

znieczulającego do określonej przestrzeni pod skórę i
do głębszych warstw tkanek;

znieczulenie w obrębie warstw tkanek przepojonych
płynem;

używa się słabych roztworów

−

Znieczulenie przewodowe

polega na blokowaniu

przewodnictwa włókien czuciowych przez wstrzyknięcie

bardziej stężonego roztworu środka znieczulającego do
pnia nerwu, splotu nerwowego lub w ich najbliższe

sąsiedztwo

−

Znieczulenie rdzeniowe

jest odmianą znieczulenia

przewodowego i polega na wprowadzeniu r-ru środka

miejscowo znieczulającego do kanału kręgowego przez
otwór dolny kości krzyżowej lub między 3 a 4 wyrostek

kolczysty kręgów lędźwiowych do przestrzeni poniżej
rdzenia (rdzeń kończy się na wysokości trzonu

pierwszego kręgu lędźwiowego).
Może być wprowadzony nadoponowo (między okostną

kręgów a oponę twardą) i podoponowo (do przestrzeni
podpajęczynówkowej)

−

Znieczulenie krzyżowe

stosowane w położnictwie i

ginekologii, w urologii w celu znieczulenia narządów

miednicy mniejszej i krocza.
Wstrzykiwanie dużych objętości jest niebezpieczne,

ponieważ roztwory środka znieczulającego mogą
dostać się do komory czwartej mózgu i porazić ośrodek

oddechowy i naczynioruchowy;
Roztwory o większych stężeniach są bardziej toksyczne

dla rdzenia.
Do znieczulenia większych obszarów stosujemy

znieczulenie nadoponowe.
W znieczuleniach podoponowych mogą wystąpić

działania niepożądane: mdłości, wymioty, bóle i
zawroty głowy, wzrost temp. ciała, zapaść,

zatrzymanie moczu, porażenie;

Podział środków miejscowo znieczulających

−

Środki miejscowo znieczulające pochodzenia

naturalnego

•

kokaina-lewoskrętna, inne alkaloidy (tropokaina,
pseudokokaina-prawoskrętna)

•

laryngologia i okulistyka

•

KOKAINA

−

ekgonina o rdzeniu tropinowym, połączona

wiązaniami estowymi z alkoholem metylowym i kw.

benzoesowym

−

działanie farmakologiczne

a)

miejscowo znieczulające – miejscowo na błony

śluzowe, zastosowana na skórę nieuszkodzoną nie

działa;
podana doustnie ulega hydrolizie w p. pok.;

łatwo się wchłania z błon śluzowych, zwłaszcza w
stanach zapalnych;

szybkość przenikania do krwiobiegu może przewyższać
szybkość rozkładu i wydalania, powodując zatrucie;

b)

pobudza układ współczulny

c)

pobudza OUN

−

działanie miejscowe – wchłania się stosunkowo

szybko z błony śluzowej, znosi uczucie smaku

(najpierw gorzki, później słodki i kwaśny), znosi węch,
znieczula błonę śluzową żołądka, znosi uczucie głodu,

znieczula spojówkę i rogówkę w ciągu kilku minut
(słabiej tęczówka i wnętrze gałki ocznej); unikać u

chorych na jaskrę, źrenica się maksymalnie rozszerza,
zaznacza się lekki wytrzeszcz, akomodacja zostaje

nieznacznie upośledzona, wydzielanie gruczołu łzowego
jest zmniejszone, zahamowanie odruchu spojówkowego

zamykania powiek po wielokrotnym stosowaniu
anemizacja i wysuszenie błony, nadżerki, wrzody

kokainowe

−

−

−

wpływ na układ współczulny – hamuje wychwyt

neuronaly noradrenaliny, nasila zatem przewodnictwo

noradrenergiczne w obwodowym i ośrodkowym ukł.
nerwowym, silny skurcz naczyń i wzrost ciśnienia,

rozszerzenie źrenic, rozkurcz mm. gładkich oskrzeli i p.
pok. i zmiany wydzielania gruczołów ślinowych (suchość

w j. ustnej)

−

wpływ na układ krążenia – zblednięcie błon

śluzowych, zmniejszenie krwawienia i obrzęku;

wzrost ciśnienia, niewielkie dawki kokainy wpływają
zwalniająco na czynność serca w wyniku jednoczesnego

pobudzania n. X; pobudza ośrodki naczynioruchowe,
nasila aktywność neuronów współczulnych

dochodzących do serca, zwiększa oddziaływanie
neuroprzekaźnika na receptory β w sercu;

wiele p/wskazań: nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca,

nadczynność tarczycy, choroba wieńcowa, niewydolność
m. sercowego, miażdżyca

−

wpływ na OUN – aktywuje przekaźnictwo

dopaminergiczne (hamuje wychwyt), silne pobudzenie

psychoruchowe z następującą depresją, zależność typu
psychicznego, tolerancja rozwija się bardzo słabo,

zespół abstynencyjny jest minimalny;
długotrwałe stosowanie prowadzi do zmian

psychicznych, urojeń prześladowczych, omamów
wzrokowych i słuchowych, martwica błony śluzowej

−

zatrucia ostre – nadmierna wrażliwość, wstrząsy

anafilaktyczne, śmierć;

silny wzrost ciśnienia, zaburzenia rytmu, bladość
powłok, uczucie lęku, niepokój, pobudzenie

psychoruchowe, agresywność, wzrost temperatury ciała,
zapaść, depresja ośrodka oddechowego, utrata

świadomości, drgawki, niekiedy skurcze tężcowe mięśni.

−

Syntetyczne środki znieczulenia miejscowego

−

a) estry kwasu

p

-aminobenzoesowego

PROKAINA występuje w postaci chlorowodorku dobrze

rozp. w wodzie, może tworzyć z innymi związkami trudno
rozpuszczalne sole (np. penicylina prokainowa)

hamuje bakteriostatyczne działanie sulfonamidów;
działanie miejscowe – nie wchłania się z błon, dlatego jest

stosowana w postaci wstrzyknięć, nie ma znaczenia jako
środek znieczulający powierzchniowo.

Miejscowo nie drażni tkanek, nie wpływa na ukł.
Współczulny. Działa już po 3 min od wstrzyknięcia, jest

stosowana do znieczulenia nasiękowego, przewodowego i
rdzeniowego.

Zatrucia ostre mogą się zdarzyć po zbyt szybkim
wstrzyknięciu dożylnym większych obj. płynu – zawroty

głowy, niepokój, drżenie rąk, drgawki, zaburzenia
rytmu serca; lżejsze zatrucia mogą też być wynikiem

działania epinefryny dodanej do środka, szczególnie
przy wstrzyknięciu tego do żyły (nagła utrata

świadomości, zatrzymanie czynności serca, śmierć).

Alergie objawiają się swędzeniem, zaczerwienieniem

skóry dłoni i palców, pęcherze, wypryski

CHLOROPROKAINA – stosowana do znieczuleń
nasiękowych w r-rach 0,25% i 0,5%, do znieczuleń

przewodowych – 2%.
Działa dłużej i silniej niż prokaina, jest mniej toksyczna.

W niewielkim stopniu kurczy naczynia, nadaje się więc

do znieczuleń gdzie jest p/wskazana epinefryna

ETOFORM- bardzo źle się rozpuszcza w wodzie, trudno
w glicerolu, łatwiej w alkoholach i olejach.

Stosowany jako maść i przysypku, doustnie do
znieczulenia błony śluzowej żołądka

b)pochodne kwasu

p

-aminobenzoesowego i

o

-

aminobenzoesowego

BUTAKAINA przewyższa toksycznością kokainę, łatwo

przenika przez błony śluzowe, wykazując silnie działanie
znieczulające, trudno się rozkłada – działa dłużej;

nie kurczy tęczówki, nie rozszerza źrenicy, nie wpływa na
akomodację.

Tylko do znieczuleń powierzchownych.

TETRAKAINA – działa 10x silniej i dłużej od prokainy
wstrzykniętej dożylnie, bardzo toksyczna!!!

TOLIKAINA – działa bardzo szybko, znieczula głębiej i

na dłużej, w stomatologii

c) pochodne kwasu benzoesowego,

p

-

hydroksybeznoesowego i acetylosalicylowego

PIPEROKAINA – stosowana do wszystkich typów

znieczuleń, podana dożylnie jest toksyczna

OKSYBUPROKAINA – powierzchniowo znieczula,

stosowana głównie jako 0,4% krople do oczu –
krótkotrwałe znieczulenie spojówki

PROKSYMETAKAINA wywołuje początkowo
nieznaczne podrażnienie błony śluzowej w miejscu

stosowania; stosowana w okulistyce i stomatologii

CYKLOMETYKAINA do znieczuleń powierzchniowych,

np. odbytu, w oparzeniach skóry, w świądzie sromu, w
bolesnych guzach krwawniczych;

EDAN do znieczuleń nasiękowych i przewodowych

d)pochodne chinoliny

CINCHOKAINA jest amidem, należy do najsilniej i
najdłużej działających, a przy tym najbardziej

toksycznych środków miejscowo znieczulających;
działa bardzo silnie, jej długotrwałe stosowanie znosi

bóle pooperacyjne.
Rozszerza naczynia krwionośne, znosi działanie kurczące

epinefryny.

Działanie toksyczne przejawia się ogólnym pobudzeniem,
napadami drgawek klonicznych, śmierć w wyniku

porażenia ośrodka oddechowego lub mięśnia sercowego;
po podaniu s.c. wywołuje bolesne stany zapalne;

e) amidy pochodne ksylidyny

LIDOKAINA w org. ulega rozkładowi hydrolitycznemu

pod wpływem enzymów mikrosomalnych wątroby
(większa toksyczność przy uszkodzeniu tego narządu);

środek z wyboru do znieczuleń miejscowych przy
nadwrażliwości na prokainę oraz w przypadku

przeciwwskazań do stosowania leków zwężających
naczynia krwionośne;

MEZOKAINA nie kurczy naczyń, szybko działa

MEPIWAKAINA łatwo rozp. się w wodzie, nie rozkłada

się nawet po kilku godzinach gotowania;

PRILOKAINA wywołuje senność, methemoglobinemię;

BUTANILIKAINA silne, lecz krótkotrwałe działanie;
BUPIWAKAINA silnie i długo działa, stosowana do

znieczuleń przewodowych i blokady nerwowej

f) inne

o

nie nadają się do znieczuleń nasiękowych,

przewodowych i rdzeniowych z powodu dużej
toksyczności

o

oksybuprokaina, nepaina (tylko do znieczulania

rogówki), fenakaina,

o

dyklonina (dobrze się wchłania z śluzówek, w
laryngologii, w ch. uszu dla złagodzenia bólu, w

leczeniu objawowym mniejszych oparzeń lub
uszkodzeń błony śluzowej gardła, w dermatologii

do uśmierzania świądu, bólu),

o

kwinizokaina działa p/świądowo, stosowana w
dermatozach alergicznych, w świądzie na tle

zaburzeń krążenia obwodowego

o

pramokaina używana tylko do znieczuleń

powierzchniowych skóry (oparzenia, stany zapalne,
rany), działa miejscowo drażniąco podana we

wstrzyknięciach (nie stosujemy do znieczuleń gałki
ocznej, bł. śluz. górnych dróg oddechowych i p.

pok.)

 Innym sposobem znieczulenia tkanek są substancje

lotne o niskiej temperaturze wrzenia, np. chlorek etylu

 Środki drażniące zakończenia czuciowe – mentol

(wrażenie zimna, łagodzi świąd), kamfora (rozgrzewa

w nerwobólach, w neuralgii n. V stosowana do
zniszczenia neuronów czuciowych), kapsaicyna (silne

przekrwienie i podrażnienie tkanek)

 Leki o dodatkowym działaniu miejscowo

znieczulającym
– wiele leków stabilizujących błony komórkowe, np. β-

adrenolityki (propranolon, alprenolol, timolol,

acebutolol)
- leki p/arytmiczne (prokainamid), związki zbliżone do

lidokainy oraz chinidyna;
- leki p/histaminowe;

- atropina;

 Toksyczność i interakcje

o

nadwrażliwość, alergie, wstrząs anafilaktyczny

o

methemoglobinemia

o

nasilają działanie środków porażających płytkę

ruchową (dot. to także antybiotyków porażających
przekaźnictwo nerwowo-mięśniowe i niektórych

leków antyarytmicznych)

o

inhibitory AChE nasilają toksyczność prokainy

o

prokaina hamuje działanie bakteriostatyczne
sulfonamidów;