Czytelnia | Postacie | Dynastie |

Ź

ródła | Inne | Aktualno

ś

ci | Kontakt

BITWA NA KULIKOWYM POLU

[

Lach Anonim

]

W drugiej połowie XIII wieku Ruś spustoszona przez hordy Mongołów i nękana
najazdami feudałów niemieckich zaczyna powoli podnosić się ze zniszczeń
wojennych. Rozpoczyna się długotrwały proces dźwigania państwa z rozdrobnienia
feudalnego Rolę kośćca, wokół którego dokonywał się proces scalania ziem
ruskich, przejęło Wielkie Księstwo Moskiewskie, jego siły zbrojne zaczęły odgrywać
decydującą rolę w dziejach wojennych Rusi.

Siły zbrojne W. Ks. Moskiewskiego ulegały w okresie powstania scentralizowanego
państwa znacznym przeobrażeniom. Poważnie zwiększył się ich stan liczebny oraz
podniosła się ich jakość. Mimo że w okresie rozdrobnienia feudalnego zmienił się
skład klasowy wojska, które w miarę rozwoju stosunków feudalnych przekształciło
się w pospolite ruszenie feudałów występujących do walki ze swymi drużynami i
pocztami, na Rusi znaczny procent sił zbrojnych stanowiły oddziały chłopskie.
Okoliczność ta zapewni siłom zbrojnym W. Ks. Moskiewskiego dużą ilość
wojowników i spowoduje, że w szeregach w. księcia Dymitra Dońskiego obok jazdy
znajdować się będzie pokaźna liczba piechoty.

Wzrost liczebności wojska uwarunkował konieczność stworzenia bardziej
doskonałych form organizacyjnych. Nowe formy - a przede wszystkim podział na
pułki przyjęty od Mongołów - odpowiadały teraz bardziej potrzebom sił zbrojnych
jednoczącej się Rusi. Pułki dzieliły się na drużyny (oddziały), dowodzone przez
książąt. Drużyny oraz pospolite ruszenie miast wchodzące do poszczególnych
pułków dzieliły się na setki i dziesiątki. Pułk będący podstawową jednostką
taktyczną był jednocześnie określonym elementem szyku bojowego. Niekiedy, w
konkretnych warunkach pola walki, w zależności od potrzeb, stan pułku mógł ulec
zmianie - książę zwiększał lub zmniejszał jego liczebność. Ilość pułków była stała.
Było ich pięć i każdy z nich otrzymał nazwę odpowiadającą jego miejscu w szyku i
stawianym mu zadaniom. Centrum sił głównych stanowił Wielki Pułk, składający
się z piechoty i jazdy. Obok niego stawały: Pułk Lewej i Pułk Prawej Ręki,
ustawiane pod kątem. Oprócz nich istniały Pułk Przedni, dotychczas na Rusi nie
stosowany i Pułk Zaskoczenia - będący jednocześnie odwodem.

W wieku XIV pewnym zmianom ulegają szyki, co jest związane ze zróżnicowaniem
wojsk (podział jazdy na lekką i ciężką, wyodrębnienie piechoty). Wojsko staje do
bitwy w trzech rzutach, w pierwszym znajduje się Pułk Przedni, w drugim Pułk
Wielki z Pułkiem Lewej i Prawej Ręki po obu skrzydłach, wreszcie w trzecim Pułk
Tylny i Pułk Zaskoczenia. Pułki Lewej i Prawej Ręki przyjmują teraz front Wielkiego
Pułku, a nie pod kątem, jak to miało miejsce dotychczas. Całość szyku osłaniają
łucznicy, którzy rozpoczynają bitwę. Tak więc na przełomie XIII i XIV wieku
następują w siłach zbrojnych Rusi poważne przemiany zarówno w strukturze
wojska jak i w szykach bojowych i taktyce. Spośród działań wojennych
prowadzonych w XIV wieku na Rusi najbardziej interesująca z punktu widzenia
strategii i taktyki jest kampania 1380 roku, w której wojska moskiewskie stoczyły
wielką bitwę z Mongołami na Kulikowym Polu.

Państwo Złotej Ordy, obejmujące tereny nadwołżańskie i Krym, było w XIV wieku
potencjalną groźbą dla Rusi jednoczącej się wokół W. Ks. Moskiewskiego. Chan
Tatarów Mamaj nie chciał dopuścić do skonsolidowania się potężniejszego
organizmu państwowego na północy i rozpoczął w drugiej połowie XIV wieku
przygotowania do wielkiej wyprawy przeciwko Moskwie. Zebrał on armię, którą

Page 1 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kulikowe.html

kronikarze przesadnie zresztą oceniali na 200.000 ludzi. Siły walczących na
Kulikowym Polu stron, według najbardziej prawdopodobnych obliczeń historyka -
Paula Harrisona Silpena, wynosiły po 30 tysięcy żołnierzy w każdej walczącej armii
( płk dr Dominik STRASBURGER - „Zasady Szt. Woj. od XI w do 1871r. ). Siły
swoje po przejściu Wołgi skierował Mamaj w stronę koczowisk tatarskich nad rzeką
Woroneż, by stąd po połączeniu się z wojskami W. Ks. Litewskiego Jagiełły i
drużyną księcia riazańskiego Olega, ruszyć na Moskwę. Warto wspomnieć, że
Mamaj idąc na Moskwę, zawarł sojusz z Litwą i księciem riazańskim Olegiem, który
pretendując do korony wielkoksiążęcej stanął po jego stronie. Tak więc przed
Dymitrem Dońskim spiętrzyły się teraz duże trudności natury strategicznej.
Nieprzyjaciel mający przewagę liczebną zagrażał W. Ks. Moskiewskiemu od
południa, zachodu i południowego wschodu.

Koncentracja głównych sił rati moskiewskiej rozpoczęła się 15 sierpnia 1380 roku
pod Kołomną. Przybywszy do Kołomny Dymitr dokonał przeglądu wojsk i podjął
decyzję prowadzenia działań zaczepnych. Na podstawie wiadomości o ruchach
nieprzyjaciela doszedł do przekonania, że Mamaj oczekuje na połączenie się z
wojskami Jagiełły i Olega riazańskiego. Sytuacja była trudna, lecz nie beznadziejna
ze względu na fakt , że wojska przeciwników jeszcze się nie połączyły. Ponieważ
najgroźniejszym przeciwnikiem była armia Mamaja, koczująca w tym czasie w
rejonie rzeki Woroneż, Dymitr postanowił nie dopuścić do połączenia się Mamaja z
Litwinami i drużyną riazańską, wyjść szybkim marszem nad Don i tam stoczyć
bitwę z Tatarami. Mimo, że drużyna Olega riazańskiego zagrażała od wschodu, 28
sierpnia przeprawił on wojska przez Okę i szybkim marszem ruszył na południe.
Dla przyspieszenia marszu i łatwiejszego zgrupowania całości głównych sił nad
Donem, armia posuwała się trzema równoległymi drogami. W czasie marszu spod
Kołomny nad Don Dymitr musiał się liczyć z możliwością zaatakowania
maszerującej

armii

przez

wojska

Olega

riazańskiego

lub

Jagiełły.

Niebezpieczeństwo to usunął przez rozwinięcie szyku marszowego, zorganizowanie
ubezpieczenia maszerujących kolumn i rozpoznanie.

5 września jazda Dymitra stanęła nad Donem, w miejscu gdzie wpada doń rzeczka
Niepriadwa, 7 września nad Don nadciągnęła piechota. Tegoż dnia Dymitr Doński
zwołał radę wojenną, na której powzięto decyzję co do dalszych działań.
Postanowiono przeprawić się przez Don i zająć dogodną pozycję na jego
południowym brzegu. Decyzja przeprawy miała duże znaczenie moralne i
strategiczne. Wojownicy mając za sobą Don zrozumieli, że w bitwie mogą iść tylko
naprzód, a poza tym decyzja ta oznaczała kontynuowanie działań zaczepnych.
Dymitr znał taktykę Tatarów, którzy wiążąc przeciwnika działaniami w centrum,
główną uwagę poświęcali działaniom silnych i szybkich ugrupowań skrzydłowych,
zmierzających do okrążenia sił przeciwnika. Dlatego też w czasie przygotowań do
bitwy wojska ruskie zajęły pozycję, która uniemożliwiała jeździe tatarskiej obejście
ich skrzydeł. W pierwszym rzucie stanął Pułk Przedni, za nim główne siły : Pułk
Wielki z Pułkiem Lewej i Prawej Ręki na obu swych skrzydłach. Za Wielkim Pułkiem
silny oddział jazdy stanowiący odwód bliższy, a wreszcie w lesie na zachód
Kulikowski Pułk Zaskoczenia. Ten ostatni otrzymał bardzo poważne zadanie osłony
znajdujących się tu przepraw na Donie. Wojska Mamaja, które zaczęły nadciągać
na Kulikowe Pole w nocy z 7 na 8 września 1380 roku, stanęły naprzeciwko armii
ruskiej. W centrum swego szyku Mamaj ugrupował najemną piechotę genueńską,
na skrzydłach zaś konnicę.

Bitwa zaczęła się 8 września 1380 roku uderzeniem jazdy tatarskiej i piechoty
genueńskiej, które po zaciekłej walce przełamały lewe skrzyło wojsk ruskich,
zmuszając do cofnięcia się Pułk Lewej Ręki. Wprowadzenie przez Dymitra odwodu
niewiele pomogło i Tatarzy coraz bardziej zaginali lewe skrzydło rati, co groziło
odcięciem wojsk ruskich od przepraw na Donie. W tym krytycznym momencie
został wprowadzony do walki Pułk Zaskoczenia, który niespodziewanie uderzył na
prawe skrzydło Tatarów, od tyłu, zmuszając je do odwrotu. To zadecydowało o
wyniku bitwy. Z kolei armia ruska przeszła do kontrataku na całej linii, który
niebawem przerodził się w pościg za rozbitym doszczętnie wrogiem. Bitwa na

Page 2 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kulikowe.html

Kulikowym Polu zakończyła się zwycięstwem wojsk ruskich. Stanowiła ona
jednocześnie kulminacyjny punkt kampanii 1380 roku. Jagiełło dowiedziawszy się
o klęsce Mamaja zrezygnował z dalszych działań i wycofał się z terytorium księstw
ruskich, natomiast Oleg riazański opuścił Księstwo Riazańskie i uciekł na Litwę.

Analizując tę bitwę z taktycznego punktu widzenia, obserwujemy w niej
rozwinięcie szyków i taktyki wojska ruskiego. Ugrupowanie wojska posiadało
znaczną głębokość, której potrzebę określały konkretne warunki pola walki i
taktyka przeciwnika. Umiejętne wydzielanie i zastosowanie odwodu bliższego i
dalszego stanowiło dalszy krok w rozwoju taktyki. W bitwie na Kulikowym Polu
Dymitr Doński szczególnie mocno eksponował realizację trzech zasad: swobody
działań ( dotyczy ubezpieczenia maszerujących kolumn i rozpoznania ),
zaczepnego i zdecydowanego charakteru walki ( wojownicy mając za sobą rzekę
Don, rozumieli, że muszą stosować natarcie, co miało specyficzne znaczenie
moralne ), zaskoczenia ( w czym dużą rolę odegrał odwód bliższy, a przede
wszystkim Pułk Zaskoczenia ). Również odpowiednie uszykowanie wojsk ruskich do
bitwy, przy umiejętnym wykorzystaniu terenu, znacznie powstrzymało pełną
realizację dwustronnego manewru oskrzydlającego zastosowanego przez wojska
Mamaja. W rezultacie armia Dymitra Dońskiego uniknęła okrążenia, a dzięki
umiejętnemu wykorzystaniu odwodu, odniosła zwycięstwo. Tatarzy utracili aż 2/3
stanu walczących wojsk, Rusowie 10 000 zabitych i zmarłych. Bitwa trwała tylko 4
godziny. Straty, jak na średniowieczny bój, po obu stronach były ogromne.

Materiał został pobrany z

Wojskowego Serwisu Szkoleniowego

Skomentuj na Forum

Serwis Historyczny - Historia Rosji

Page 3 of 3

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/kulikowe.html