Referat: "Wpływ zaj

ęć

muzyczno-tanecznych na rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym"

opracowany przez mgr Beat

ę

Morys.

"Wpływ zaj

ęć

muzyczno-tanecznych na rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym".

"Muzyka jest j

ę

zykiem uniwersalnym, pełnym, cz

ę

sto intuicyjnym i mo

ż

e stanowi

ć

najbardziej

odpowiedni sposób dla wyra

ż

ania spontaniczno

ś

ci"

Muzyka, jako wa

ż

na dziedzina wychowania przez sztuk

ę

stanowi istotny czynnik rozwoju osobowo

ś

ci

dziecka. Jest

ś

rodkiem kształcenia humanistycznego, uwra

ż

liwiaj

ą

cego na wszelkie warto

ś

ci ludzkie.

Na etapie pocz

ą

tkowym buduje si

ę

podstawy tego kształcenia. Muzyka słu

ż

y równie

ż

ogólnemu

rozwojowi dziecka: fizycznemu (ruchliwo

ść

, umiej

ę

tno

ść

utrzymywania ciała w równowadze), intelektualnemu

(mowa, operacje my

ś

lowe, wra

ż

enia, wyobra

ź

nia, uwaga, pami

ęć

), emocjonalnemu (uczucia, uspołecznienie),

estetycznemu. Dla prawidłowego rozwoju dziecka szczególnie du

ż

o uwagi nale

ż

y po

ś

wi

ę

ci

ć

wyzwalaniu

aktywno

ś

ci i ekspresji ruchowej tj. zabawom i

ć

wiczeniom muzyczno-rytmicznym.

Termin

ć

wiczenia muzyczno-taneczne jest okre

ś

leniem bardzo szerokim, przez który nale

ż

y rozumie

ć

ró

ż

ne formy

ć

wicze

ń

ruchowych realizowanych przy muzyce.

Ć

wiczenia te typowe dla szkolnictwa

ogólnokształc

ą

cego i muzycznego wyra

ź

nie znajduj

ą

praktyczne zastosowanie równie

ż

w terapii i rehabilitacji

(patrz: programy aktywno

ś

ci M. i Ch. Knill oraz metoda W. Sherbone). Dzieci ucz

ą

si

ę

wykorzystywania w ruchu

całego ciała w miejscu i przestrzeni, ucz

ą

si

ę

wypełnia

ć

ruchem bli

ż

sz

ą

i dalsz

ą

przestrze

ń

, porusza

ć

w

okre

ś

lonym kierunku.

Nieumiej

ę

tno

ść

gry na instrumencie melodycznym nie powinna by

ć

przeszkod

ą

do prowadzenia

ć

wicze

ń

i

zabaw muzyczno-tanecznych. Wra

ż

liwo

ść

estetyczna, nie rozwijana w latach dzieci

ę

cych rzadko spontanicznie

pojawia si

ę

w pó

ź

niejszym wieku. Wła

ś

nie okres przebywania dziecka w przedszkolu i w ni

ż

szych klasach

szkoły jest najwła

ś

ciwszy dla rozpocz

ę

cia podstawowej powa

ż

nie traktowanej edukacji muzycznej z

zastosowaniem ruchu. Twórcami programów wychowania muzycznego z zastosowaniem ruchu (rytmiki) s

ą

:

Emil Jaques Dalcroze i Karol Orff.

Jednym z kierunków przyj

ę

tych w pracy z dzie

ć

mi jest wykorzystanie ogromnych mo

ż

liwo

ś

ci jakie niesie

ze sob

ą

muzyka dla realizacji ró

ż

norodnych zada

ń

wychowawczo dydaktycznych stawianych przez program

wychowania w przedszkolu.

"Program pracy wychowawczo - dydaktycznej z dzie

ć

mi sze

ś

cioletnimi uwzgl

ę

dnia, odpowiadaj

ą

ce

ró

ż

nym sferom osobowo

ś

ci, okre

ś

laj

ą

c zadania wychowania moralno - społecznego, umysłowego,

technicznego, estetycznego i zdrowotnego. Tre

ś

ci podane w ka

ż

dym dziale programu s

ą

jednak ze sob

ą

integralnie powi

ą

zane, co daje mo

ż

liwo

ść

jednoczesnego realizowania ró

ż

norodnych zada

ń

wychowawczo -

dydaktycznych."- czytamy w programie wychowania w przedszkolu.

Je

ż

eli przyjmiemy to zało

ż

enie tak

ż

e w odniesieniu do umuzykalnienia, wzbogac

ą

si

ę

jego tre

ś

ci i ujrzymy

zaj

ę

cia muzyczne w bogatszym

ś

wietle. Si

ę

gaj

ą

c do innych działów programu mo

ż

na znale

źć

cały szereg

zagadnie

ń

odnosz

ą

cych si

ę

tak

ż

e do zaj

ęć

muzycznych oraz odwrotnie, zagadnienia innych działów programu

realizowane podczas umuzykalnienia.

Wzorzec do

ć

wicze

ń

muzycznych we współczesnym wychowaniu stanowi

ą

wybrane elementy metod

Dalcroze`a, Orffa, Labana, Kniessów. Metody tych wielkich twórców pedagogiki muzycznej mimo ró

ż

nic nie

wykluczaj

ą

si

ę

mog

ą

by

ć

stosowane na przemian. Podkre

ś

li

ć

nale

ż

y wpływ tych zaj

ęć

na rozwój mowy,

my

ś

lenia, zapami

ę

tywania, porównywania, analizowania i uogólniania. Zaj

ę

cia te przyczyniaj

ą

si

ę

do ogólnego

rozwoju fizycznego, zapobiegaj

ą

wadom postawy oraz je koryguj

ą

. Kształtuj

ą

ś

wiadomy ruch, oddech,

ć

wicz

ą

koncentracj

ę

uwagi i orientacj

ę

w przestrzeni oraz szybk

ą

reakcj

ę

na okre

ś

lone polecenia.

Zaj

ę

cia o charakterze ekspresyjnym, twórczym ujawniaj

ą

i rozładowuj

ą

wewn

ę

trzne napi

ę

cia oraz

uzewn

ę

trzniaj

ą

prze

ż

ycia dzieci , do tego s

ą

cennym czynnikiem terapeutycznym w łagodzeniu dzieci

ę

cych

l

ę

ków i zahamowa

ń

.

Cz

ę

sty kontakt dzieci z muzyk

ą

wywiera wpływ na osobowo

ść

dziecka, przyczynia si

ę

do kształtowania

jego emocjonalnego i poznawczego stosunku do otaczaj

ą

cego

ś

wiata i urozmaica zaj

ę

cia. Zbiorowe

uczestniczenie w zabawach muzycznych uspołecznia, przeciwdziała uczuciu samotno

ś

ci, sprzyja w

przyswajaniu form współ

ż

ycia. W zakresie wychowania umysłowego obcowanie z muzyk

ą

rozwija wra

ż

liwo

ść

zmysłow

ą

, pobudza proces spostrzegania, wyobra

ź

ni, koncentracj

ę

uwagi, daje okazj

ę

do dokonywania analizy

i syntezy. Słu

ż

y bogaceniu mowy, rozwija inwencj

ę

twórcz

ą

, wpływa na rozwój zainteresowa

ń

i umiej

ę

tno

ś

ci. Z

punku widzenia wychowania zdrowotnego muzyka i ruch s

ą

ź

ródłem rado

ś

ci, odpr

ęż

enia, wyładowania energii i

rozwoju fizycznego. Muzyka ma du

ż

e znaczenie w rozwijaniu wra

ż

liwo

ś

ci na ró

ż

nego rodzaju pi

ę

kno oraz

doskonali estetyk

ę

poruszania si

ę

.

Ć

wiczenia w ramach zaj

ęć

muzyczno-tanecznych w znacz

ą

cy sposób wpływaj

ą

na rozwój zdolno

ś

ci

intelektualnych i reakcji psychomotorycznych, poniewa

ż

: kształc

ą

umiej

ę

tno

ść

koncentracji i równoczesnej

obserwacji kilku zjawisk; kształc

ą

szybk

ą

reakcj

ę

intelektualn

ą

, spostrzegawczo

ść

, umiej

ę

tno

ść

porównywania,

analizy i syntezy, fantazj

ę

, pomysłowo

ść

, aktywno

ść

, umiej

ę

tno

ść

dokonywania wyboru, twórcz

ą

postaw

ę

;

pomagaj

ą

w osi

ą

ganiu umiej

ę

tno

ś

ci odpr

ęż

ania i skupiania; doprowadzaj

ą

do zupełnego podporz

ą

dkowania

aparatu ruchowego woli.

Taniec jako zabawa wywiera ogromny wpływ na rozwój psychofizyczny człowieka dzi

ę

ki temu,

ż

e:

1. wprowadza radosny nastrój i samopoczucie.
2. podnosi stan zdrowia.
3. stwarza najlepsze warunki do czynnego wypoczynku.
4. wspomaga ogólny rozwój ( głównie układ ruchowy, kr

ąż

enia, oddychania, przemiany materii, itp.).

5. rozwija sprawno

ść

fizyczn

ą

(motoryka: siła, szybko

ść

, zr

ę

czno

ść

, wytrzymało

ść

).

6. wyrabia dodatnie cechy charakteru, a w szczególno

ś

ci

ś

wiadom

ą

dyscyplin

ę

i karno

ść

oraz umiej

ę

tno

ść

zespołowego współdziałania i współzawodnictwa.

Zabawa taneczna stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania dzieci w wieku przedszkolnym i

wczesnoszkolnym. Zabawy te wpływaj

ą

korzystnie na umuzykalnienie oraz kształtowanie ich poczucia rytmu i

koordynacji ruchowej. Wi

ążą

si

ę

one z kształtowaniem estetyki ruchów ich pi

ę

kna i harmonii. Wpływaj

ą

korzystnie na poprawne utrzymanie si

ę

, co ma zwi

ą

zek z kształtowaniem poprawnej postawy ciała. Sprzyja

tak

ż

e intensyfikacji procesu oddychania.

Dostosowywanie formy ruchu do tre

ś

ci muzyki (piosenki) sprzyja wyra

ż

aniu indywidualno

ś

ci i inwencji

twórczej, jak te

ż

ujawnianiu zdolno

ś

ci obserwacyjnych i na

ś

ladowczych. Du

ż

ym walorem zabaw tanecznych

jest to,

ż

e sprzyjaj

ą

dobremu nastrojowi, wyzwalaj

ą

rado

ść

i u

ś

miech, odpr

ęż

aj

ą

psychicznie, ka

żą

zapomnie

ć

o

zmartwieniach i kłopotach. W ten sposób stanowi

ą

doskonał

ą

form

ę

czynnego wypoczynku po intensywnej

pracy umysłowej. Zabawa taneczna przyczynia si

ę

do wykształcenia u dzieci karno

ś

ci, koncentracji,

przystosowania do pracy w zespole, a wreszcie do wyrobienia takich cech jak: orientacja w ustawieniu
przestrzennym, szybka reakcja ruchowa na wra

ż

enia słuchowe, panowanie nad swymi ruchami; wywiera ona

równie

ż

bardzo korzystny wpływ na rozwój psychiczny dziecka.

Zatem zabawa muzyczno - taneczna mo

ż

e pomóc dzieciom w dwóch głównych sferach rozwojowych:

1. rozwój fizyczny:

o

dzieci do

ś

wiadczaj

ą

co to znaczy czu

ć

si

ę

we własnym ciele jak w domu.

o

ucz

ą

si

ę

u

ż

ywa

ć

ciała i kontrolowa

ć

je na wiele ró

ż

nych sposobów oraz przyswajaj

ą

sobie

dobrze wyposa

ż

ony repertuar ruchu.

o

nacisk poło

ż

ony jest nie na przyswajaniu konkretnych umiej

ę

tno

ś

ci, ale na rozwój ogólny,

zwi

ą

zany z opanowaniem ró

ż

nych elementów ruchu, które mog

ą

by

ć

zastosowane w wielu

zadaniach fizycznych, z którymi dzieci mog

ą

si

ę

spotka

ć

.

2. rozwój osobowo

ś

ci:

o

dzi

ę

ki zabawom tanecznym dzieci nabieraj

ą

silniejszego poczucia samego siebie.

o

staj

ą

si

ę

bardziej pewne swoich mo

ż

liwo

ś

ci.

o

ucz

ą

si

ę

podejmowa

ć

inicjatyw

ę

.

o

ucz

ą

si

ę

wra

ż

liwo

ś

ci na potrzeby i uczucie innych staj

ą

si

ę

bardziej wprawne w komunikowaniu

i dzieleniu si

ę

do

ś

wiadczeniami z innymi lud

ź

mi (praca w grupie).

o

ucz

ą

si

ę

skupia

ć

uwag

ę

na tym co robi

ą

.

o

je

ż

eli zabawy muzyczno- taneczne s

ą

prawidłowo prowadzone dzieci do

ś

wiadczaj

ą

w nich

satysfakcji z własnych dokona

ń

.

Zaj

ę

cia muzyczno-taneczne uwa

ż

ane s

ą

cz

ę

sto przez niektórych nauczycieli, jak i rodziców za rodzaj

kaprysu, czy nic nie daj

ą

cej oprócz ruchu zachcianki. Jednak tak nie jest. Chciałabym pokaza

ć

jak wielkie

znaczenie maj

ą

one w

ż

yciu dziecka. To na tych zaj

ę

ciach, gdy dzieci s

ą

radosne i rozbawione, w znacznym

stopniu przy

ś

piesza si

ę

rozwój takich procesów jak: wra

ż

liwo

ść

, spostrzeganie, obserwacja, pami

ęć

.

Aktywny udział w tych zaj

ę

ciach wpływa równie

ż

na rozwój pami

ę

ci, która potrzebna jest w ci

ą

gu całego

ż

ycia. Dziecko łatwiej pami

ę

ta to, co jest zabarwione uczuciowo i to co zrozumiane i do

ś

wiadczone. A w czasie

zaj

ęć

tanecznych pami

ęć

rozwija si

ę

przez zapami

ę

tywanie kolejno

ś

ci

ć

wicze

ń

i konieczno

ś

ci ich

samodzielnego wykonywania. Wyrabia si

ę

przy tym nawyk pracowito

ś

ci i dokładno

ś

ci.

Taniec w

ż

yciu dziecka odgrywa niepowszedni

ą

rol

ę

. Jest jedn

ą

z form zaspokajania potrzeby radosnego

współ

ż

ycia w gromadzie.

Ale to wła

ś

nie te zaj

ę

cia pozwalaj

ą

dzieciom uwierzy

ć

we własne siły, pomagaj

ą

w pozbyciu si

ę

nie

ś

miało

ś

ci oraz sprzyjaj

ą

rozwojowi uczu

ć

kole

ż

e

ń

skich.

Wpływaj

ą

równie

ż

w bardzo du

ż

ym stopniu na rozwój fizyczny dzieci.

Ć

wiczenia usprawniaj

ą

ruchy

niezb

ę

dne w

ż

yciu codziennym. Wyrabiaj

ą

harmonijny rozwój aparatu ruchowego, prawidłow

ą

postaw

ę

,

ekonomiczn

ą

prac

ę

mi

ęś

ni , równowag

ę

zarówno psychiczn

ą

jak i fizyczn

ą

oraz koordynacj

ę

ruchów przy

współdziałaniu r

ą

k, nóg, tułowia, głowy.

M. Przychodzi

ń

ska - Kaciczak twierdzi,

ż

e: "(...) dyscyplina, aktywno

ść

, uwaga i gotowo

ść

reakcji

kształcone przez muzyk

ę

przenosz

ą

si

ę

na inne dziedziny działalno

ś

ci dziecka, st

ą

d

ć

wiczenia ruchowo -

taneczne s

ą

wa

ż

ne nie tylko dla umuzykalniania dziecka, ale i dla ogólnego jego rozwoju".

Według M. D

ą

browskiej i J. Grafczy

ń

skiej: "Zaj

ę

cia umuzykalniaj

ą

ce powinny obejmowa

ć

jak najszerszy

kr

ą

g dzieci bez wzgl

ę

du na ich uzdolnienia muzyczne, gdy

ż

zaj

ę

cia tego typu wskazane s

ą

dla ka

ż

dego

dziecka, bowiem wpływaj

ą

na wła

ś

ciwy rozwój tak fizyczny, jak i psychiczny dzieci".

Ć

wiczenia muzyczno - taneczne wyzwalaj

ą

w uczniach umiej

ę

tno

ść

swobodnego wypowiadania si

ę

gestem i "otwierania" własnej osobowo

ś

ci dla najbli

ż

szego otoczenia. Ucz

ą

dzieci współdziałania w grupie,

dyscypliny, solidarno

ś

ci, współodpowiedzialno

ś

ci.

Osobiste doznania i uczucie przynale

ż

no

ś

ci do grupy podczas tego rodzaju zaj

ęć

, daj

ą

dziecku mo

ż

no

ść

do

ś

wiadczenia muzyki i ruchu jako warto

ś

ci, pomocnej w rozwijaniu twórczej i harmonijnej osobowo

ś

ci.

Wykonywanie

ć

wicze

ń

daje satysfakcj

ę

, poprawia samopoczucie, dodaje wiary w siebie dzieciom nie

ś

miałym i

zahamowanym.

Teresa Krzy

ż

owska pisze: "Ruch zgodny z muzyk

ą

przyczynia si

ę

do wyrobienia estetycznej postawy i

kształcenia kultury ruchowej przenoszonej do

ż

ycia codziennego. A wła

ś

ciwe "wy

ż

ycie" si

ę

ruchowe dziecka,

daje mu odpr

ęż

enie i naturalne nie obci

ąż

aj

ą

ce nadmiernie zm

ę

czenie fizyczne, co stanowi jeden z bardzo

wa

ż

nych elementów terapeutycznych".

Zaj

ę

cia muzyczno - taneczne s

ą

równie

ż

czynnikiem wspomagaj

ą

cym korekcj

ę

logopedyczn

ą

, a tak

ż

e z

powodzeniem wpływaj

ą

na likwidowanie wad pozornych.

Ć

wiczenia mowy umiej

ę

tnie i we wła

ś

ciwych

proporcjach wplecione w zaj

ę

cia rytmiczno - ruchowe powoduj

ą

odpr

ęż

enie umysłowe, budz

ą

wiar

ę

we własne

siły, daj

ą

lepsze samopoczucie. Nale

ż

y prowadzi

ć

je ze wszystkimi dzie

ć

mi, aby: utrwala

ć

prawidłowa mow

ę

,

zapobiega

ć

wadom wymowy, a w przypadku zaburze

ń

mowy by pomóc logopedzie.

Zaj

ę

cia muzyczno - ruchowe mo

ż

na urozmaici

ć

uzupełniaj

ą

c je

ś

piewem, gr

ą

na instrumentach

perkusyjnych, flecie czy d

ź

wi

ę

ko - szmerami wydobywanymi z niekonwencjonalnych

ź

ródeł d

ź

wi

ę

ku (na

przykład przedmioty codziennego u

ż

ytku - klucze, garnki, papier, a tak

ż

e r

ę

ce i nogi odpowiednio poruszane -

pstrykanie, tupanie, szuranie itp.). Zaj

ę

cia muzyczno - ruchowe nabieraj

ą

szczególnego znaczenia, je

ś

li s

ą

prowadzone metod

ą

inspiruj

ą

c

ą

uczniów do wykazywania si

ę

własn

ą

aktywno

ś

ci

ą

twórcz

ą

. Organizacja i

przygotowanie zaj

ęć

muzyczno - ruchowych nie nale

ż

y do łatwych zada

ń

dydaktycznych. Wymaga przede

wszystkim od nauczyciela odpowiedniego przygotowania metodycznego i merytorycznego, wielu
wcze

ś

niejszych przemy

ś

le

ń

, du

ż

ego zaanga

ż

owania, taktu oraz inwencji twórczej.

Zaj

ę

cia muzyczno - ruchowe s

ą

jednym z wa

ż

nych elementów maj

ą

cych wpływ na prawidłowy rozwój

psychoruchowy dziecka. Pełni

ą

funkcje profilaktyczne, jak te

ż

kompensacyjne w zakresie kształtowania ładnej

sylwetki i wymowy.

Ć

wiczenia w ramach zaj

ęć

muzycznych w znacz

ą

cy sposób wpływaj

ą

na rozwój zdolno

ś

ci

intelektualnych i reakcji psychomotorycznych, poniewa

ż

:

•

kształc

ą

umiej

ę

tno

ść

koncentracji i równoczesnej obserwacji kilku zjawisk;

•

kształc

ą

szybk

ą

reakcj

ę

intelektualn

ą

, spostrzegawczo

ść

, umiej

ę

tno

ść

porównywania, analizy i syntezy,

fantazj

ę

, pomysłowo

ść

, aktywno

ść

, umiej

ę

tno

ść

dokonywania wyboru, twórcz

ą

postaw

ę

; pomagaj

ą

w

osi

ą

ganiu umiej

ę

tno

ś

ci odpr

ęż

ania i skupiania;

•

doprowadzaj

ą

do zupełnego podporz

ą

dkowania aparatu ruchowego woli.

Na zako

ń

czenie pragn

ę

doda

ć

,

ż

e zaj

ę

cia muzyczno- taneczne w znacznym stopniu kształc

ą

tak

ż

e

wra

ż

liwo

ść

estetyczn

ą

. Wyrabiaj

ą

w dziecku dbało

ść

o wygl

ą

d zewn

ę

trzny i wdra

ż

aj

ą

je do kulturalnych form

bycia. Wpływa na to nie tylko warto

ś

ciowy repertuar, ale równie

ż

estetyczne warunki, w jakich zaj

ę

cia si

ę

odbywaj

ą

, starannie przygotowane pomoce i jednolite kostiumy.

WNIOSKI:

Stwarza

ć

okazj

ę

i organizowa

ć

dzieciom zabawy muzyczno-taneczne.

Wplata

ć

te zabawy pomi

ę

dzy tre

ś

ci edukacyjne.

Zach

ę

ca

ć

dzieci do uczestnictwa w zabawach muzyczno-tanecznych i

ć

wiczeniach rytmicznych.

LITERATURA

M. Kisiel: Profilaktyka muzyczna w szkole. Nauczyciel i Szkoła". Impuls, Kraków 1998 Nr 2/5.
B. Miakisz: Materiały pomocnicze do zaj

ęć

muzyczno - ruchowych. WU WSP, Zielona Góra 1975.

J. Siemkowicz:

Ć

wiczenia muzyczno - ruchowe. PZWS, Warszawa 1972.

M. Przychodzi

ń

ska - Kaciczak: Dziecko muzyka. Nasza Ksi

ę

garnia, Warszawa 1981.

M. D

ą

browska, J. Grafczy

ń

ska: Zabawy rytmiczne i umuzykalniaj

ą

c dla dzieci. IW CRZZ, Warszawa 1974.

M. Brzana: Wykorzystanie gier i zabaw muzycznych do rozwijania umiej

ę

tno

ś

ci utrzymywania kontaktów

społecznych. "

Ż

ycie Szkoły" 1996 nr 11.

T. Krzy

ż

owska: Zabawy z piosenk

ą

.Wyd. Amtel, Katowice 1995

W. Sacher: Wczesnoszkolna edukacja muzyczna .Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1997.
Lipska E., Przychodzi

ń

ska M.: "Muzyka w nauczaniu pocz

ą

tkowym"

Cyra

ń

ski Cz.: "Muzyka w szkole dla klasy I i II".

Misiewicz E., Gieruszczak D.: "Taka sobie muzyczka"
Smoczy

ń

ska - Nachtmann U.: " Kalendarz muzyczny w przedszkolu".

Januszewska - Warych M.: "Wpływ

ć

wicze

ń

muzyczno-ruchowych na poziom koordynacji słuchowo-ruchowej w

przedszkolnej grupie dzieci 6-letnich".
Kili

ń

ska - Ewertowska E.: "Badania nad zastosowaniem

ć

wicze

ń

muzyczno-ruchowych w rehabilitacji dzieci z

zaburzeniami mowy."
Stasi

ń

ska K.: "120 lekcji muzyki w klasach I - III".

M. Kisiel: Profilaktyka muzyczna w szkole. Nauczyciel i Szkoła". Impuls, Kraków 1998 Nr 2/5.
B. Miakisz: Materiały pomocnicze do zaj

ęć

muzyczno - ruchowych. WU WSP, Zielona Góra 1975.

J. Siemkowicz:

Ć

wiczenia muzyczno - ruchowe. PZWS, Warszawa 1972.

M. Przychodzi

ń

ska - Kaciczak: Dziecko muzyka. Nasza Ksi

ę

garnia, Warszawa 1981.

M. D

ą

browska, J. Grafczy

ń

ska: Zabawy rytmiczne i umuzykalniaj

ą

c dla dzieci. IW CRZZ, Warszawa 1974.

M. Brzana: Wykorzystanie gier i zabaw muzycznych do rozwijania umiej

ę

tno

ś

ci utrzymywania kontaktów

społecznych. "

Ż

ycie Szkoły" 1996 nr 11.

T. Krzy

ż

owska: Zabawy z piosenk

ą

.Wyd. Amtel, Katowice 1995.

W. Sacher: Wczesnoszkolna edukacja muzyczna .Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 1997.
O. Ku

ź

mi

ń

ska- "Aerobik, taniec i gimnastyka",

M. St

ę

pie

ń

- "Program nauczania muzyki w klasach I-III szkoły podstawowej",

M. Wieczysty- "Ta

ń

czy

ć

mo

ż

e ka

ż

dy",

Z. No

ż

y

ń

ska- "

Ć

wiczenia muzyczno- ruchowe",

Wydawnictwo Klanza- "Ta

ń

ce i zabawy dla grupy",

Wydawnictwo ZNP Kielce- "Rytm, muzyka, taniec w wychowaniu fizycznym".

Opracowała i zebrała

mgr Beata Morys