07 Dokonywanie napraw i renowacji tkanin dekoracyjnych

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Helena Zieńko

Dokonywanie napraw i renowacji tkanin dekoracyjnych
311[42].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Wiesława Paciorek
mgr Joanna Rudź

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Helena Zieńko

Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[42].Z2.03
Dokonywanie napraw i renowacji tkanin dekoracyjnych zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Rozpoznawanie surowców i splotów w tkaninach

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Zabiegi konserwatorskie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Przechowywanie tkanin

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Dokumentacja konserwacji tkanin

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o dokonywaniu napraw i renowacji

tkanin dekoracyjnych, a także ułatwi Ci wybranie odpowiednich technik naprawy i renowacji
tkanin dekoracyjnych.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i testów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła
informacji. Obejmuje on również:

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

ćwiczenia, które zawierają wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych
do realizacji,

−

sprawdzian postępów.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela/instruktora

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań testowych, którego pozytywny wynik

potwierdzi nabycie przez Ciebie umiejętności i wiadomości z zakresu tej jednostki
modułowej.

5. Literaturę.

Jednostka modułowa

Dokonywanie napraw i renowacji tkanin dekoracyjnych, której treści

teraz poznasz, jest jednym z modułów koniecznych do pełnej realizacji modułu Technologia
wykonywania rękodzielniczych wyrobów tkackich (rys.1).

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Schemat układu jednostek modułowych

311[42].Z2.01

Dobieranie metod i technik

wytwarzania tkanin dekoracyjnych

Moduł 311[42].Z2

Technologia wykonywania

rękodzielniczych wyrobów tkackich

311[42].Z2.03

Dokonywanie napraw i renowacji

tkanin dekoracyjnych

311[42].Z2.02

Wykonywanie tkanin dekoracyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej ,,Dokonywanie napraw

i renowacji tkanin dekoracyjnych” powinieneś umieć:

−

stosować badania mikroskopowe, chemiczne do identyfikacji włókien,

−

rozpoznawać włókno pod mikroskopem,

−

przeprowadzić badania chemiczne,

−

rozpoznawać sploty tkackie,

−

rozróżniać prawą i lewą stronę tkaniny,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,

−

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz wymaganiami ergonomii,

−

rozpoznać surowce w tkaninie przeznaczonej do renowacji i konserwacji,

−

rozpoznać sploty w tkaninie przeznaczonej do renowacji i konserwacji,

−

zastosować odpowiednie techniki oczyszczania tkanin,

−

zastosować techniki konserwatorskie zabezpieczające tkaniny,

−

zastosować techniki konserwatorskie rekonstrukcyjne,

−

opracować dokumentację przeprowadzonej konserwacji tkanin,

−

określić warunki przechowywania tkanin,

−

przechować i zabezpieczyć tkaniny przed szkodnikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Rozpoznawanie surowców i splotów w tkaninach

4.1.1. Materiał nauczania

Sposoby rozpoznawania surowców

Rozpoznawania rodzaju włókien można dokonać organoleptycznie, przeprowadzając

obserwację za pomocą przyrządów optycznych, oraz na drodze badania chemicznego.
Ocena organoleptyczna, opierająca się na wrażeniu zmysłowym, jest mało dokładna. Określając
wiele właściwości charakteryzujących włókna, przędzę i wyroby włókiennicze konieczne
jest posługiwanie się przyrządami optycznymi. Zasadnicze rozpoznawanie włókien polega
na obserwacji mikroskopowej w dużym powiększeniu, umożliwiającym rozróżnienie cech
niewidocznych gołym okiem. W celu przeprowadzenia obserwacji włókien należy z badanej
próbki sporządzić preparat.

Preparaty dzieli się na trwałe i nietrwałe. Preparaty trwałe, które można przechowywać

latami, służą do demonstrowania niektórych cech badanych przedmiotów lub jako wzorce.

Do bezpośrednich prac badawczych sporządza się najczęściej przed obserwacją, preparaty

nietrwałe. W zależności od środowiska, w jakim znajduje się badana próbka, odróżnia
się preparaty nietrwałe suche i mokre. Próbka w preparatach suchych znajduje się w otoczce
powietrza, natomiast w preparatach mokrych znajduje się w otoczce żądanego płynu
wprowadzonego między szkiełko przedmiotowe a nakrywkowe. Do badań mikroskopowych
stosujemy włókna lub wyroby włókiennicze (przędza, próbki tkanin itp.), oczyszczone
z substancji obcych. Włókna luźne należy rozdzielić na pojedyncze włókienka. Przygotowane
włókna należy układać równolegle za pomocą igły preparacyjnej na przemytym spirytusem
szkiełku przedmiotowym o wymiarach 25 x 75mm i grubości 1mm. Następnie pipetą wpuszcza
się dwie krople wody destylowanej lub innego płynu rozjaśniającego, np. gliceryny. Całość
przykrywa się szkiełkiem nakrywkowym o grubości 0,10 – 0,20mm tak, aby pomiędzy
szkiełkiem przedmiotowym i nakrywającym nie utworzyły się w płynie pęcherzyki powietrza.
Jako płyny rozjaśniające służą: woda destylowana, gliceryna, olejek terpentynowy, benzyna, olej
cedrowy i inne. Rodzaj użytego płynu rozjaśniającego zależy od rodzaju badanego włókna.

Chemiczne rozpoznanie rodzajów włókien przeprowadza się najczęściej przez:

a) spalanie,
b) suchą destylację,
c) próbę topnienia,
d) rozpuszczanie,
e) barwienie.

W każdym przypadku badanie należy przeprowadzać na jednorodnej grupie włókien

i na podstawie zachodzących zmian wysnuć odpowiednie wnioski dotyczące pochodzenia
i struktury włókien. Przed badaniem należy odpowiednio przygotować włókna według
wytycznych podanych w celu przygotowania próbek do rozpoznawania mikroskopowego.

W próbie spalania włókien bada się sposób spalania, wydzielany zapach oraz pozostałość

po spaleniu. Następnie, na podstawie danych zawartych w tabeli 1, ustala się rodzaj włókna.
Sucha destylacja włókien pozwala na ustalenie ogólne przynależności włókna. Na podstawie
zmiany zabarwienia papierka lakmusowego, zawieszonego nad probówką w czasie suchej
destylacji, ocenia się odczyn reakcji i rodzaj włókna. Odczyn kwaśny z papierkiem lakmusowym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(zabarwienie czerwone) dają włókna celulozowe naturalne i sztuczne oraz poliwinylowe.
Odczyn zasadowy dają włókna białkowe naturalne i sztuczne oraz poliamidowe, natomiast
odczyn obojętny – włókna szklane i azbestowe. Taką samą próbę przeprowadza się również
z papierkiem octanowo – ołowiowym. W tym przypadku włókna wełniane zabarwiają papierek
octanowo – ołowiowy na kolor brunatnoczerwony, a włókno kazeinowe – na kolor
jasnobrunatny.

Próba topnienia stosuje się szczególnie w celu rozpoznania włókien syntetycznych

ze względu na ich dość ściśle określoną temperaturę topnienia. Temperaturę topnienia można
ustalić np. metodą stapiania w kapilarze, polegającą na wprowadzeniu kilkunastu włókien
do zamkniętej z jednej strony kapilarnej rurki szklanej o średnicy prześwitu ok. 1mm. Rurkę
przymocowuje się do termometru tak, aby ubite w niej włókno znajdowało się obok zbiornika
rtęci. Termometr wraz z rurką kapilarną zanurza się do zlewki z gliceryną i podgrzewa
obserwując moment, kiedy nastąpi topnienie włókna. Odczytuje się wskazanie termometru,
jako temperaturę topnienia badanego włókna.

Rozpoznawanie włókien przez rozpuszczanie w odczynnikach chemicznych można

przeprowadzać działając odpowiednim odczynnikiem chemicznym na próbkę umieszczoną
w probówce, a następnie oglądając gołym okiem lub traktując włókno na szkiełku
przedmiotowym i obserwując pod mikroskopem. Czas działania rozpuszczalnika w obu
przypadkach wynosi ok. 5 minut. Porównując uzyskane wyniki z tabelą ustala się rodzaj włókna.

Metoda identyfikacji włókien za pomocą barwienia ma zastosowanie jedynie dla włókien

bezbarwnych. Metoda ta zawodzi również w przypadku włókien chemicznych, ze względu
na zbyt małe różnice w zmianie barwy.

Rozpoznawanie włókien przez spalanie

Przebieg ćwiczenia. Kilkadziesiąt włókien skręcić w pęczek, ująć pęczek szczypcami

i wprowadzić do małego płomienia palnika. Obserwować zachowanie się włókien w płomieniu.
Ustalić wydzielający się zapach, sposób palenia się oraz określić pozostałość po spaleniu.

Rozpoznawanie włókien przez suchą destylację

Przebieg ćwiczenia. Pęczek włókien umieścić w probówce, chwycić szczypcami probówkę

i ogrzewać w małym płomieniu, umieszczając jednocześnie u wylotu probówki papierek
lakmusowy. Tak samo postąpić z drugą probówką z umieszczonym papierkiem octanowo –
ołowiowym. Obserwować zmianę barwy papierka lakmusowego, a lakmusowego drugim
przypadku papierka octanowo – ołowiowego.

Rozpoznawanie włókien przez próbę topnienia

Przebieg ćwiczenia. Pęczek włókien umieścić w probówce i przykryć warstwą parafiny

o masie 20/50g. W parafinie umieścić termometr, a probówkę umocować w uchwycie
na statywie i ogrzewać płomieniem palnika tak, aby następował wzrost temperatury o 3/5ºC
i w ciągu 1 minuty. Obserwować włókna aż do ich stopnienia; w tym czasie zanotować
temperaturę parafiny, jaką wskazuje termometr.

Ocena wyników. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji podczas spalania, suchej

destylacji i próby topnienia przeprowadzić identyfikację włókien w oparciu o tabelę 2
oraz podane uprzednio reakcje papierka lakmusowego i octanowo – ołowiowego z oparami
uzyskanymi przy suchej destylacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1 Próba spalania

Rodzaj włókna

Zachowanie się włókna
w płomieniu

Pozostałość po spaleniu

zapach

Bawełna

Palą się szybko jasnym
płomieniem

Niewielka ilość popiołu
o zabarwieniu szarym

Palonego
papieru

Włókna łykowe

Palą się szybko jasnym
płomieniem

Niewielka ilość popiołu
o

zabarwieniu

szaroczarnym

Palonego
papieru

Włókna

wiskozowe

i miedziowe

Palą się szybko jasnym
płomieniem

Niewielka ilość lotnego
popiołu z zabarwieniem
białoszarym

Palonego
papieru

Wełna,

jedwab

naturalny,

włókna

sztuczne białkowe

Smaży

się

stapia,

a po wyjęciu z płomienia
gaśnie

Czarna,

krucha,

bezkształtna masa

Palonego
rogu

Jedwab

naturalny

obciążony

Smaży

się

żarzy

po wyjęciu z płomienia

Zachowuje

szkielet

kształtu poprzedniego

Palonego
rogu

Włókna octanowe

Smażą

się

spiekają

wolno, tworząc kulkę

Czarna,

krucha,

zwęglona kulka

Kwasu
octowego

Poliamidowe,
Poliestrowe,
Polipropylenowe,
Polialkoholowinylowe

Palą

się

topnieją,

a po wyjęciu z płomienia
gasną

Ciemnobrązowa
lub

czarna

kulka

plastyczna

czasie

stygnięcia

twarda

na zimno

brak

Poliakrylonitrylowe,
Poliuretanowe,
Policyjnowinylidenowe

Palą się i jednocześnie
topnieją, po wyjęciu
z płomienia palą się nadal

Zwęglona,

twarda,

ciemna i krucha kulka

brak

Polichlorowinylowe,
Polichlorowinylidenowe

Palą się trudno, po wyjęciu
z

płomienia

kurczą

się i natychmiast gasną

Czarna twarda kulka

brak

Tabela 2 Próba topnienia

Rodzaj włókna

Temperatura topnienia

Bawełna

nie topnieją, lecz rozkładają się powyżej 140ºC

Włókna łykowe

nie topnieją, lecz rozkładają się powyżej 140ºC

Włókna wiskozowe i miedziowe

nie topnieją, lecz rozkładają się powyżej 170ºC

Wełna, jedwab naturalny,
włókna sztuczne białkowe

nie topnieją, lecz rozkładają się powyżej 130ºC
(włókna sztuczne białkowe powyżej 160ºC)

Jedwab naturalny obciążony

nie topnieją, lecz rozkładają się powyżej 130ºC

Włókna octanowe

2,5 octanowe 205 – 260ºC, trójoctanowe 240 – 300ºC

Poliamidowe,
Poliestrowe,
Polipropylenowe,
Polialkoholowinylowe

poliamidowe Typ 66 – 254 ºC, Typ 11 – 180ºC
poliestrowe 256ºC
polipropylenowe 170 – 176ºC
polialkoholowinylowe 215 – 224ºC

Poliakrylonitrylowe, Poliuretanowe,
Policyjnowinylidenowe,

150 – 250ºC

Polichlorowinylowe
i polichlorowinylidenowe

od 96ºC

,,Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoznawanie splotów

Sploty podstawowe i pochodne zostały szczegółowo omówione w jednostce modułowej

Dobieranie metod i technik wytwarzania tkanin dekoracyjnych 311[42].Z2.O1 powinieneś sobie
przypomnieć te wiadomości.

Przed przystąpieniem do wyznaczania parametrów struktury tkanin należy w pobranych

próbkach ustalić prawą stronę tkaniny oraz kierunek osnowy i wątku. Podstawą do wyznaczania
prawej strony tkaniny jest jej wykończenie, splot oraz rodzaj przędzy, z jakiej tkanina
jest wykonana.

Przy

rozpoznawaniu

prawej

lewej

strony

tkaniny

zwraca

się

uwagę

na następujące dane:
a) powierzchnia

prawej

strony

jest

staranniej

wykończona,

gładka,

połyskująca

pozbawiona

wystających

włókien;

przypadku

barwnego

druku

wzory

są na niej wyraźnie widoczne,

b) w tkaninach o splotach skośnych na prawej stronie występują wyraźne rządki, zazwyczaj

o kierunku odwrotnym do kierunku skrętu przędzy osnowowej,

c) w tkaninach tkanych z przędzy z różnych surowców po stronie prawej występuje przędza

cenniejsza,

d) w tkaninach wypełnionych masą apreterską prawa strona jest gładka i efektowniejsza,
e) powierzchnia tkanin drapanych ma równomierniejszą długość włókien po prawej stronie,
f) błędy takie, jak węzły, końce nitek, w tkaninach wełnianych są przewlekane na lewą stronę.
Wyjątek stanowią przypadki, w których obie strony są identyczne; przyjmuje się wówczas
jedynie umownie jedną z nich za prawą.

Wyznaczenie kierunku osnowy i wątku nie przedstawia trudności, gdy w próbce tkaniny

występuje krajka. W innych przypadkach zwraca się uwagę na następujące dane:
a) przędza osnowowa wykazuje większą wytrzymałość na rozerwanie i równomierność

grubości niż przędza wątkowa,

b) przędza

osnowowa

jest

bardziej

równolegle

ułożona

niż

przędza

wątkowa

i jest zazwyczaj cieńsza,

c) przędza osnowowa ma wyższą liczbę skrętów, często jest nitkowana; najczęstszy kierunek

skrętu w tkaninach bawełnianych Z, a wełnianych S,

d) przędza różnogatunkowa występuje zazwyczaj w osnowie,
e) w tkaninach z jednorodnego surowca przędza osnowowa jest wykonana z włókien dłuższych,

gatunkowo lepszych,

f) barwnie tkane pasy występują najczęściej w osnowie,
g) barwnie tkane kraty mają bardziej równomierną podziałkę osnowy,
h) w tkaninach o splotach gazejskich okręcają się nitki osnowy,
i) przy jednakowych numerach przędzy w obu układach większą liczbę nitek na jednostkę

długości ma osnowa,

j) rozrzedzone lub zagęszczone pasy, podwójne układy nitek, wtkane pętle o długości

ok. 1cm wskazują błędy wątku,

k) ślady drapania, strzyżenia lub szczotkowania występują wzdłuż osnowy.

Po określeniu i oznakowaniu w próbce prawej strony oraz kierunku osnowy i wątku,

przystępuje się do właściwych pomiarów parametrów struktury tkaniny.
W celu wyznaczenia jakości należy, podobnie jak w przypadku tkanin, posłużyć
się obowiązującymi normami z tego zakresu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ustalanie prawej strony tkaniny

Przygotowanie próbek: z kilku różnych tkanin przeznaczonych do badań pobiera się próbki

pomiarowe do ustalenia prawej strony.
Przebieg ćwiczenia. Próbki pomiarowe ułożyć na stole w miejscu dobrze oświetlonym.
Posługując się lupą tkacką lub igłą preparacyjną ustalić cechy charakterystyczne dla prawej
i lewej strony tkaniny, kolejno dla każdej próbki. Po ustaleniu stron próbki ołówkiem, o barwie
kontrastowej w stosunku do barwy próbki, zaznaczyć odcinkiem prostej prawą stronę.

Odtwarzanie splotów na próbkach

Przygotowanie próbek: zdecydować, wzdłuż których nitek oraz którą stronę tkaniny

będziemy odtwarzali. Z lewego boku próbki wypruć nitki osnowy na szerokości 10mm
i na takiej samej szerokości wypruć nitki wątku z dolnego boku próbki. Następnie położyć
próbkę na poziomej płytce kontrastowej tak, aby nitki wątku przy patrzeniu na próbkę miały
kierunek poprzeczny. Za pomocą igły preparacyjnej odsunąć pierwszą lewą nitkę osnowy
lub pierwszą dolną nitkę wątku na odległość przynajmniej 5mm od pozostałych nitek.
Obserwować skrzyżowania odsuniętej nitki z drugim układem przędzy, rysując splot na papierze
kratkowanym, do chwili, aż stwierdzimy, że został odczytany raport. Obserwację przeprowadzać
tak długo, aż upewnimy się, że został odczytany raport splotu w drugim kierunku. Przerysować
splot tak, aby rysunek przedstawiał splot prawej strony tkaniny, oznaczając splot według
przyjętych zasad dla splotów zasadniczych i pochodnych na podstawie obowiązującej normy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są przyrządy niezbędne są do przeprowadzenia badań mikroskopowych?
2. W jaki sposób przygotujesz preparat do badań?
3. Jakie są przyrządy niezbędne do przeprowadzenia badań chemicznych?

4. Jakie znasz metody chemicznego rozpoznawania włókien?

5. Jak rozpoznasz badany rodzaj włókna?
6. Jak rozpoznasz rodzaj splotu?
7. Jakie są zasady rozróżniania prawej i lewej strony tkaniny?
8. Jakie są istotne parametry splotu ważne przy odtwarzaniu splotu?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj rodzaj włókien na podstawie widoku podłużnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 preparaty,
4) przygotować mikroskop,
5) przeprowadzić 3 obserwacje,
6) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
7) porównać widok obserwacji z mikrofotografiami widoków,
8) narysować 3 obrazy oglądanych widoków podłużnych włókien,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przygotowane próbki,
– mikroskop,
– szkiełka przedmiotowe i nakrywające,
– igła preparacyjna,
– pinceta,
– płyny rozjaśniające,
– mikrofotografie widoków podłużnych włókien,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rodzaj włókien na podstawie przekroju porzecznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 preparaty,
4) przygotować mikroskop,
5) przeprowadzić 3 obserwacje,
6) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
7) porównać widok obserwacji z mikrofotografiami przekrojów poprzecznych,
8) narysować 3 obrazy oglądanych przekrojów poprzecznych włókien,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przygotowane próbki,
– mikroskop,
– płytki Schwarza i szkiełko nakrywkowe,
– igła preparacyjna,
– brzytwa botaniczna lub żyletka,
– pinceta,
– płyny rozjaśniające,
– mikrofotografie przekrojów poprzecznych włókien,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Rozpoznaj rodzaj włókien na podstawie próby spalania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 pęczki włókien,
4) przeprowadzić obserwacje,
5) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) porównać parametry spalania z opisem w tabeli,
7) opisać sposób spalania, wydzielany zapach, pozostałość po spalaniu,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przygotowane próbki,
– palnik gazowy,
– szczypce,
– próbówki,
– pinceta,
– tabela z opisem prób spalania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Ustal prawą stronę tkaniny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 próbki tkanin,
4) przeprowadzić obserwacje,
5) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) porównać ustalone cechy charakterystyczne dla prawej i lewej strony tkaniny,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– próbki tkanin,
– lupka tkacka,
– igła preparacyjna,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Odtwórz splot tkacki płócienny i wzór tkaniny dekoracyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 próbki tkaniny,
4) przeprowadzić obserwacje,
5) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) porównać parametry sploty ze wzorcem,
7) narysować splot, wzór i opisać jego parametry,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przygotowane próbki tkanin,
– lupka tkacka,
– płytka o barwie kontrastującej z próbką,
– igła preparacyjna,
– pinceta,
– wzorce splotów z opisem,
– arkusz do wykonania ćwiczenia,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Odtwórz splot tkacki skośny tkaniny dekoracyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt.4.1.1,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) przygotować 3 próbki tkaniny,
4) przeprowadzić obserwacje,
5) sprawdzić poprawność wykonania (w razie trudności skorzystać z pomocy nauczyciela),
6) porównać parametry sploty ze wzorcem,
7) narysuj splot i opisz jego parametry,
8) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
9) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) przygotować preparat suchy i mokry?

¨ ¨

2) rozpoznać włókna na podstawie widoku podłużnego ?

¨ ¨

3) rozpoznać włókna na podstawie przekroju porzecznego?

¨ ¨

4) rozpoznać włókna na podstawie próby spalania?

¨ ¨

5) narysować splot tkaniny?

¨ ¨

6) rozpoznać prawą stronę tkaniny?

¨ ¨

7) określić parametry splotu?

¨ ¨

8) określić cechy prawej strony tkaniny?

¨ ¨

9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Zabiegi konserwatorskie

4.2.1

Materiał nauczania

Czyszczenie tkanin

Jednym z najważniejszych zabiegów w konserwacji tkanin jest ich czyszczenie. Brud, tłuste

plamy i ślady potu stwarzają dobre warunki rozwoju mikroorganizmów, ułatwiając działanie
niszczącym czynnikom. Stare tkaniny dekoracyjne, osłabione i dodatkowo obciążone przez brud
i kurz, w czasie działającej trąco ,,pracy” włókien, narażone są na rozpad. Oczyszczone tkaniny
dekoracyjne

pozwalają

właściwe

,,odczytanie”

ich

wykonania,

kolorystyki

oraz na przeprowadzenie dalszych prac konserwatorskich.

Przy czyszczeniu powinno się uwzględnić rodzaje surowców, z których jest wykonania

tkanina dekoracyjna. Zabieg taki musi być wykonywany bardzo ostrożnie i starannie.
Niewłaściwe przeprowadzone czyszczenie tkanin nie tylko nie poprawia stanu tkaniny
dekoracyjnej, lecz może spowodować szkody, np. przez wprowadzenie niewłaściwych substancji
chemicznych oraz uszkodzenie nici. Przed podjęciem decyzji o metodzie i środkach do usuwania
brudów, należy określić rodzaj włókien, elementy zdobnicze i techniki wykonania oraz stopień
trwałości barw. Ważne jest rozeznanie charakteru i rodzaju zabrudzeń oraz zaplamień.
Generalnie oczyszczanie tkanin dekoracyjnych odbywa się przez odkurzanie ,,na sucho”
przy użyciu organicznych rozpuszczalników lub ,,na mokro” w wodnym środowisku.

Oczyszczanie mechaniczne (odkurzanie)

Każde czyszczenie tkaniny dekoracyjnej, czy to na mokro czy na sucho, powinno

być poprzedzone usunięciem kurzu. Jeśli umiejscowił się luźno na tkaninie dekoracyjnej,
możliwe jest jego usunięcie miękkim pędzlem, natomiast w miejscach bardzo zaskorupiałych
skalpelem. Gdy tkanina dekoracyjna nie jest osłabiona i łamliwa, można posłużyć
się do usunięcia kurzu odkurzaczem. Należy jednak wykonywać tę czynność przy zmniejszeniu
ssania odkurzacza, rozciągając na tkaninie dekoracyjnej gazę lub gęstą siatkę z nylonu, perlonu
a także zachowując odpowiedni odstęp dyszy od tkaniny dekoracyjnej. W przypadkach tkanin
dekoracyjnych bardzo wrażliwych można podejmować próby zdmuchiwania kurzu, używając
gruszki gumowej.

Pranie tkanin na sucho

Odbywa się za pomocą rozpuszczalników organicznych. Czyszczenie tkanin dekoracyjnych

na sucho często stanowi jedyną możliwość usunięcia zabrudzeń, a stosowane jest wówczas,
kiedy nie można przeprowadzić prania sposobem na mokro. Nie wolno prać tkanin
dekoracyjnych, gdy są one wrażliwe, łamliwe albo nietrwałe barwione czy malowane w sposób
niepozwalający na zanurzenie w wodzie.

Czyszczenie na sucho, dokonuje się przy użyciu rozpuszczalników organicznych, włókna

tkaniny nie pęcznieją, a także nie zachodzi obawa o ich skurcz oraz deformację kształtów. Brud
nierozpuszczalny w wodzie jest usuwany rozpuszczalnikami organicznymi – przede wszystkim
dotyczy

zanieczyszczeń

zawierających

tłuszcze.

Często

jednak

nie

stanowią

one głównego zanieczyszczenia tkanin dekoracyjnych. Czasami po myciu na mokro powstaje
konieczność przeprowadzenia czyszczenia chemicznego, np. plam, które dopiero teraz
się ujawniły. W przypadku zwykłych zabrudzeń lepsze rezultaty daje czyszczenie na mokro.
Rozpuszczalniki organiczne nie wykazują większego działania na zanieczyszczenia pochodzenia
nieorganicznego i tylko woda je rozpuszcza i wypłukuje. Nie można także używać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozpuszczalników organicznych do czyszczenia tkanin barwionych lub malowanych farbami
ze spoiwem olejnym lub żywicznym.

Czyszczenie na sucho

Jeżeli zachodzi potrzeba wybawiania plam środkami chemicznymi, trzeba się do tego

odpowiednio przygotować. Potrzebne będą czyste gałganki lniane, frotte lub lignina.
Przy używaniu jednak ligniny pozostaje biały nalot, który następnie usuwa się przez
wyszczotkowanie. Trzeba również pamiętać, że niewskazane jest mocne tarcie, zwłaszcza tkanin
dekoracyjnych o luźnym splocie gdyż mogą one wówczas ulec uszkodzeniu.

Tkaninę dekoracyjną rozkłada się na stole, a pod zaplamione miejsce podsuwa

się ściereczkę. Następnie wciera się środek odplamiający za pomocą tamponu z gałganka
lub ligniny. Tampon przesuwamy kolistymi ruchami, uważając, aby nie rozprowadzić plamy
na czyste miejsca. Czynność tę powtarza się tak długo, aż plama zniknie, po czym przeciera
otoczkę czystym suchym tamponem, co powoduje usunięcie nadmiaru rozpuszczalnika.
Jeżeli po tym zabiegu pozostają ślady plamy – należy miejsce zaplamione przetrzeć czystym
gałgankiem. W przypadku plam tłustych należy okolice plamy zwilżyć wodą,
co zapobiegnie powstaniu otoczki, gdyż po nasyceniu tkaniny rozpuszczalnikiem tłuszcz szybko
się rozprzestrzenia.

Benzyna jest najczęściej stosowanym środkiem do usuwania plam systemem tzw. na sucho

zarówno z włókien naturalnych, jak i syntetycznych. Jest jednak niebezpieczna ze względu
na łatwopalność i szybkość parowania, co powoduje, że pary benzyny zmieszane z powietrzem
grożą wybuchem. Przy czyszczeniu benzyną zaleca się, więc jak najdalej idącą ostrożność.

Inne rozpuszczalniki powinno się stosować bardzo ostrożnie. I tak na przykład należy

pamiętać, że jedwab sztuczny z włókna octanowego rozpuszcza się pod działaniem acetonu,
a amoniak wywołuje uszkodzenie wełny barwionej w środowisku kwaśnym. Benzyna
rozpuszcza gumę, dlatego nie należy nią czyścić artykułów elastyczno – gumowych.

Czyszczenie przy użyciu past czyszczących polega na usuwaniu plamy metodą wchłaniania

bez działania mechanicznego. Pastę nakłada się na plamę, wówczas brud rozpuszcza
się i zarazem następuje jego wchłanianie. Po wyparowaniu płynu resztki sczyszcza się szczotką.
Wszystkie pasty zawierają rozpuszczalnik, który może uszkodzić włókno. Trzeba, więc zawsze
zapoznać się dokładnie z instrukcją dotyczącą sposobu stosowania środka.

Czyszczenie na mokro

Kąpiele tkanin dekoracyjnych mogą być przeprowadzone w zimnej lub ciepłej wodzie

z dodatkami czyszczącymi lub bez nich. Mycie w roztworze wodnym środków piorących stosuje
się w zależności od rodzaju tkaniny oraz jej stanu zachowania. Kąpiel w środowisku alkaicznym
(kationowa), kwaśnym (anionowa) względnie niejonowym lub mieszanym (np. najpierw
niejonowe, a następnie kationowe) musi być odpowiednio dobrana do rodzaju włókien, różnie
reagujących na te wodne roztwory.

W praniu tkanin dekoracyjnych w roztworach wodnych poza środkiem piorącym odgrywa

pewną rolę ruch, temperatura oraz wartość pH kąpieli. Poruszanie tkaniną dekoracyjną
znajdującą się w kąpieli myjącej ułatwią uwolnienie jej z brudu. Często kąpiel należy ograniczyć
do zanurzenia w cieczy myjącej i powtarzaniu ruchów mieszania. Temperatura kąpieli musi być
dostosowana do rodzaju włókien, stanu zachowania, ich odporności na pranie i rodzaju
barwników. Najbezpieczniej użyć wody o temperaturze pokojowej. Barwniki kwasowe włókien
pochodzenia zwierzęcego (wełny i jedwabiu) mogą puszczać barwę w neutralnej i słabo
alkalicznej cieczy piorącej. Zaś w wodzie słabo kwaśnej lub użytej do płukania następuje
ich utrwalenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki używane do mycia tkanin

Podstawową cieczą piorącą jest woda, ale istotny jest wybór odpowiedniej wody. Woda

amoniakowa i inne słabo alkaiczne ciecze usuwają brud zwłaszcza o dużej kwasowości
(m.in. pot, tłuszcz skóry, kondensaty dymów). Zaletą wody amoniakalnej jest też stosunkowo
szybkie, całkowite jej ulatnianie się. Wody z dodatkiem 1 – 2% amoniaku nie można stosować
do kąpieli wszystkich tkanin. Rozpuszczają się w niej barwniki mineralne, natomiast barwniki
roślinne są dość odporne.

Środki piorące. Powszechnie uważa się, że środki piorące obniżają napięcie powierzchniowe

wody oraz zwalniają cząstki brudu z tkaniny. Są to środki powierzchniowo czynne, których
wodne roztwory ułatwiają usuwanie brudu mechanicznie osadzonego na włóknach tkanin. Każdy
środek piorący rozbija skupiska brudu (przesieciowuje, dysperguje), następnie emulguje
w trwałą emulsję.

Rozróżnić należy trzy główne rodzaje środków piorących, a mianowicie anionowoczynny,

kationowoczynny i niejonowy.

Środki anionowoczynne są związkami, których część czynna zostaje związana

z elektroujemnym anionem w wyniku dysocjacji w roztworach wodnych.

Środki kationowoczynne charakteryzują się czynną częścią cząsteczek związanych

z elektrododatnim kationem w wyniku dysocjacji w roztworach wodnych.

Trzeci rodzaj to środki niejonotwórcze, które w roztworze wodnym nie rozpadają

się na jony.

Detergenty, są to substancje organiczne, mające właściwości obniżania napięcia

powierzchniowego wody, dlatego stosowane są środki piorące i emulgatory. W pracowniach
konserwacji tkanin dekoracyjnych stosuje się coraz większe ilości syntetycznych środków
piorących, przeważnie niejonowych, niejonowych ilości na ogół 1g na litr wody. Zaletą
tych środków w porównaniu do mydła jest to, że już w podwyższonej temperaturze wykazują
wysokie działanie czyszczące i są niewrażliwe na dodatki soli, kwasów i ługów oraz twardość
wody. Pranie tkaniny w wodzie z dodatkiem syntetycznego środka piorącego powinno odbywać
się na ogół w temperaturze 35ºC przy pH 6,5 – 7,5. Przy tkaninach dekoracyjnych silnie
zabrudzonych konieczne jest stosowanie środków powierzchniowo czynnych, tzn. środków
piorących, zwilżających i zmiękczających, które nie tylko ułatwiają usuwanie brudu, ale często
też przyczyniają się do usunięcia zaplamień.

Usuwanie plam

Zabieg usuwania plam z tkanin dekoracyjnych wymaga w pierwszym rzędzie znajomości

włókien i rodzaju substancji, które spowodowały zabrudzenia. Plamy usuwa się przez tepowanie
tamponem ze środkiem czyszczącym, względnie mycie, natomiast nigdy tarcie. Po usunięciu
plam konieczne jest dokładne wymycie tych miejsc wodą.

Plamy spowodowane substancjami białkowymi, krwią itp. Usuwa się z reguły za pomocą

środków enzymatycznych. Wymaga to neutralnej kąpieli w temperaturze 30 – 40ºC.

Plamy spowodowane błotem usuwane są przy użyciu gorącej wody, nadtlenku wodoru

czy roztworu amoniaku.

Likwidowaniu plam olejnych, z tłuszczu, wosku czy żywicy służą różne rozpuszczalniki

organiczne (czterochlorek węgla, dwuchloroetan, benzen, alkohol etylowy i inne), które jednak
niewłaściwie użyte mogą spowodować przesuszenie włókien. Niektórzy najpierw próbują
zeskrobać z tkaniny dekoracyjnej tłuszcz czy wosk, a następnie plamy po obłożeniu
ich arkuszami bibuły (na i pod tkaniną) przeprasowują ciepłym żelazkiem, powodując
ich wytopienie.

Plamy powstałe z lakieru usuwa się m.in. acetonem, z farb pokostowych terpentyną

i alkoholem, zaś z atramentu alkoholem metylowym lub amoniakiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plamy powstałe z korozji przedmiotów żelaznych czy brązowych, występujące na tkaninach

np.: wydobytych w czasie wykopalisk archeologicznych, usuwa się m.in. 2,5% roztworem
kwasu szczawiowego. Nanosi się go tamponem na plamy, skąd zostaje wchłaniany
wraz z brudem przez często zmienianą podłożoną bibułę. Wilgotne miejsca szybko wysychają
dzięki strumieniowi powietrza z odkurzacza lub suszarki.

Plamy spowodowane związkami miedzi usuwa się ostrożnie kwasem cytrynowym,

szczawiowym czy solnym lub rozcieńczonym amoniakiem używanym na przemian z metanolem
i dodatkiem 1% kwasu azotowego.

Wybielanie tkanin przez utlenianie

Zabarwienia i zażółcenia, które powstają na białych tkaninach dekoracyjnych, przeważnie

daje się usunąć tylko za pomocą środków utleniających. Efekty bielenia są trwałe,
gdyż substancje barwiące włókna zostają przez proces chemiczny nieodwracalnie
przekształcone.

Do najbardziej znanych środków bielących zalicza się chlor, używany w postaci podchlorynu

wapniowego lub sodowego. Po wybieleniu jego działanie jest unieszkodliwiane środkiem
redukującym. W przeciwieństwie do włókien celulozowych (len, bawełna), włókien
proteinowych (wełna i jedwab) w żadnym wypadku nie należy bielić chlorem. Łagodniejsze,
ale też mniej skuteczne jest bielenie tlenowe przy użyciu głównie nadtlenku wodoru
lub

nadboranu

sodowego.

zabiegu

utleniania

(bielenia),

bardzo

ważne

jest jak najdokładniejsze wypłukanie pozostałości chemikaliów.

Technika prania

Pracę rozpoczyna się od badania tkaniny dekoracyjnej na trwałość barwników, a następnie

przygotowuje się odpowiedni roztwór środka piorącego. Tkaniny dekoracyjne powinny leżeć
płasko w środku piorącym i być równomiernie przesączane. Do mycia małych tkanin
dekoracyjnych wystarczają kuwety fotograficzne, do większych najlepiej sporządzić wannę
z folii. Można też wykorzystać płaskie naczynie emaliowane, ale bez najmniejszych uszkodzeń.
Nie należy stosować metalowych naczyń ze względu na szkodliwe działanie jonów metali.

Tkaninę dekoracyjną rozkłada się płasko w pojemniku i tak podpiera, aby pod swym

ciężarem w stanie mokrym nie doznała uszkodzeń. Tkaniny dekoracyjne łamliwe i wrażliwe
powinny spoczywać na innej tkaninie (np. poliestrowej) lub na siatce (z nylonu czy perlonu)
chroniącej ją z jednej lub obu stron. Tkanina dekoracyjna może być umieszczana w cieczy
piorącej lub ciecz nanosi się pędzlem czy gąbką, starając się o równomierne nasączenie.
Po godzinie przebywania w środku piorącym zmienianym przynajmniej trzykrotnie, większość
brudu powinna być wypłukana. Nierozpuszczone części brudu usuwa się pędzlem
lub przez ostrożne tepowanie gąbką.

Płukanie. Po umyciu tkaniny dekoracyjnej konieczne jest gruntowne płukanie

w wielokrotnie zmienianej wodzie (najlepiej destylowanej lub przynajmniej miękkiej). Jeżeli
ciecz piorąca zawierała mydło lub słabo alkaiczne chemikalia, to końcowy zabieg wymaga
dłuższego płukania (około 1 godziny). Do płukania używa się wody o niższej temperaturze
niż do mycia. Po dokładnym płukaniu, kilkakrotnie zmienia się wodę destylowaną i czasami
na końcu stosuje się środek dezynfekujący lub konserwujący. Do szybkiego odsączenia
z nadmiaru cieczy stosuje się tampony z ligniny. Nie należy natomiast tkanin dekoracyjnych
odwirowywać ani wyżymać. Ponieważ mokre włókna są szczególnie wrażliwe, tkaniny
dekoracyjne

muszą

leżeć

gładko

równym

podkładzie,

dobrze

rozprostowane

i tak pozostawione do wyschnięcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Suszenie. Po dokładnym płukaniu tkaniny dekoracyjnej należy możliwie szybko ułożyć

do schnięcia, gdyż włókna mokre utleniają się na powietrzu i uzyskują w przypadku włókien
pochodzenia roślinnego brązowawe zabarwienie. Do schnięcia tkanina dekoracyjna powinna
być ułożona horyzontalnie na równym podkładzie, np. na szybie szklanej z rozścieloną bibułą.
Należy również nadać jej właściwy kształt (szczególnie wymagają tego koronki). Natomiast
nie wolno wieszać starych tkanin dekoracyjnych. Najwłaściwsza temperatura suszenia
na wolnym powietrzu wynosi 18 – 21ºC, czasami proces ten można przyspieszyć za pomocą
suszarki do włosów, używanej jednak z odległości nie mniejszej niż 30cm. Prasowanie tkanin
dekoracyjnych stosuje się tylko w wyjątkowych wypadkach, żelazkiem o temperaturze około
60ºC i przez zabezpieczające płótno.

Uelastycznianie włókien, do zmiękczania włókien używa się m.in. 3% roztworu gliceryny

nanoszonej rozpylaczem. Zaletą gliceryny jest nie tylko zmiękczanie, ale i ułatwienie
równoczesnego usuwania zanieczyszczeń. Dla zwiększenia higroskopijności można nasycać
tkaninę wodno – alkoholowym roztworem gliceryny. Do zmiękczenia tkanin dekoracyjnych
używa się także roztworu glikolu polietylenowego.

Impregnacja (wzmacnianie) tkanin. Polega ona na naniesieniu środka zwiększającego

wytrzymałość i odporność na czynniki zewnętrzne i starzenie, ale niezmieniającego barwy
i wyglądu zewnętrznego tkaniny.

Utrwalanie barwników. Utrwalenia wymagają czasami również barwniki znajdujące

się na włóknach tkanin dekoracyjnych. Przeprowadzić je można m.in. przez zanurzenie wyrobu
w 5% roztworze soli kuchennej lub kwasu octowego.

Wzmacnianie (dublowanie)

W przypadku dobrze zachowanych tkanin zabiegi konserwatorskie mogą być ograniczone

do czyszczenia, tj. usunięcia szkodliwych zanieczyszczeń. Jeśli tkanina dekoracyjna
ma złamania, spękania oraz miejsca kruche, wyniku procesów degradacji zmieniła swe fizyczne
właściwości, to wymaga wzmocnienia. Osłabioną tkaninę można wzmocnić dublowaniem przez
inny materiał. Materiał dublujący odpowiednio połączony za starą osłabioną tkaniną dekoracyjną
uzupełnia i łączy poszczególne jej fragmenty w jedną całość, ale przede wszystkim obciąża
ją, przejmując na siebie funkcję nośną.

Dublowanie musi spełniać kilka warunków, z których do podstawowych należą; zachowanie

barwy, elastyczności i wyglądu oryginału, aby nie ucierpiał on np. przez sprasowanie struktury.
Środki stosowane w zabiegu wzmacniania muszą być możliwie nieniszczące i odwracalne.
Każde, bowiem dublowanie wymaga indywidualnego dostosowania do cech wzmacnianego
wyrobu, w zależności od tkaniny, uszkodzeń, funkcji, jaką pełni, oraz od sposobu wykonania
jego dekoracji (malowanie, haftowanie itp.).

Współcześnie stosuje się wiele sposobów dublowania osłabionych tkanin dekoracyjnych.

Wśród nich wyróżnić można sposoby mechaniczne: np. szycie, czy ujęcie między dwie
przezroczyste płyty, lub sposoby chemiczne: podklejanie, laminowanie.

Materiały dublujące

Bardzo ważny jest właściwy wybór tkaniny wzmacniającej. Dobiera się materiał

wzmacniający o strukturze i cechach fizycznych, chemicznych oraz optycznych zbliżonych
do tkaniny. Pod wielu względami tkanina dublująca musi też odpowiadać oryginałowi
konserwowanemu. Najlepiej, gdy jedwab wzmacniany jest jedwabiem, a len lnem. Słuszne
natomiast jest posłużenie się muślinem wełnianym czy lnianym do grubych tkanin koptyjskich.
Materiał dublujący nie powinien być grubszy ani też cięższy lub różnić się strukturą od tkaniny
dekoracyjnej, gdyż w takich wypadkach z czasem można się odciskać na delikatniejszym licu
oryginału. Do omawianego celu są używane tkaniny z włókien naturalnych, takie jak bawełna,
len, wełna oraz jedwab. Ze sztucznych włókien perlon, kanwa nylonowa lub terylenowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dublowanie metodą szycia

To metoda o długiej tradycji, polegająca na łączeniu tkaniny dekoracyjnej z materiałem

wzmacniającym za pomocą nici i igły (tj. szycia). Nie może być również stosowane, gdy tkanina
dekoracyjna wykazuje dużą kruchość włókien. Przy wielu nakłuciach igłą uszkadza się tkaninę
dekoracyjną do tego stopnia, że może się ona rozpaść. Nawet bardzo cienka igła i nitka
powodują uszkodzenia, gdy ścieg przebija włókna, zamiast je otaczać.

Do dublowania metodą szycia używa się nici zbliżonych wyglądem do występujących

w tkaninie dekoracyjnej, ale koniecznie bardziej miękkich. Nici muszą być wprawdzie trwałe,
jednak w żadnym wypadku nie sztywne. Najczęściej stosowane są nici jedwabne oraz bardzo
cienkie i delikatne nici bawełniane lub lniane. Nici jedwabne, cienkie, o odpowiednio dobranej
wytrzymałości i elastyczności, dają dobre wsparcie i ochronę tkaninie dublowanej.

Do szycia muszą być używane cienkie igły, aby nie uszkodzić włókien starej tkaniny

dekoracyjnej, gdy się ją nakłuje. Szycie należy zaczynać zawsze od środka tkaniny. Osłabione
stare tkaniny dekoracyjne powinny być przyszyte do materiału dublującego dość dużymi
ściegami. Ścieg powinien być możliwie niewidoczny, równomierny i dostosowany do rodzaju
tkaniny względnie haftu na tkaninie. Czytelność, bowiem oryginału nie może być ograniczona.
Umocowywanie luźnych włókien powinno być przychwytywane możliwie dobrym ściegiem.
Wybór ściegu powinien być podyktowany rodzajem tkaniny oraz haftu. W celu unieruchomienia
włókien metalowych stosuje się z reguły dwie metody, tzw. technikę nakładania lub ścieg
uciskowy.

W dublowaniu tkaniny dekoracyjnej metodą szycia stosować można dwie techniki,

tzw. siatkowa oraz tzw. krepelinową, określaną też jako technika dwóch warstw.

Pierwsza z nich polega na wykorzystaniu maszynowo sporządzanej siatki z przędzy

lub jedwabiu – naszytej z jednej lub z obu stron dekoracyjnej tkaniny – jako materiału
dublującego.

Druga technika polega na umieszczeniu dublowanej tkaniny między dwoma warstwami

bardzo cienkiej tkaniny, np. krepeliny (ewentualnie na jednej warstwie), przyszytymi cienką igłą.

Dublowanie metodą podklejania

Często dublowanie osłabionych tkanin dekoracyjnych odbywa się przez podklejanie

materiału wzmacniającego. Zabieg naklejania, wzmacnia tkaninę, wytwarzając cienką warstwę
ochronną, odporną na szkodliwe działanie promieni słonecznych. Natomiast nie nadają
się do dublowania metodą klejenia tkaniny grube, np. gobeliny. Spoiwo nie może zmieniać
kolorystyki tkanin i szkodliwie działać na jej włókna, musi być przejrzyste i elastyczne
oraz odwracalne. Podłoża dublujące są analogiczne do używanych w metodzie szycia,
tzn. miększe niż włókna zredukowane i tak giętkie przy poruszaniu się, żeby mogły tworzyć
reakcjom oryginału, a nie blokować ich. Bardzo wiele zależy od rodzaju i sposobu zastosowania
spoiwa. Tkanina może być cała przesycona spoiwem, które jednocześnie wzmacnia nici i wiąże
ją z podłożem.

Inna metoda klejenia polega na posmarowaniu klejem całego odwrocia tkaniny

tak, by nie dopuścić do przeniknięcia spoiwa na tzw. nasyceniu klejem termoplastycznym
materiału dublującego, wysuszeniu, a następnie przyklejeniu do tkaniny przy użyciu lekko
podwyższonej temperatury.

Dublowanie tkaniny na twarde podłoże

Za wariant dublowania tkanin dekoracyjnych uznać można naklejanie ich na twarde podłoże

(np. szkło czy płytę z polimetakrylanów) lub umieszczanie ich między dwiema przezroczystymi
płytami. Może być stosowane przyklejenie do jednej z płyt lub tylko przyczepienie, ewentualnie
ściśnięcie płytami. Osłabione tkaniny rozkładano na pokrytej spoiwem płycie szkła organicznego
(plexiglasu) o nieco większym formacie niż tkanina. Do naklejania tkaniny używano alkoholu
poliwinylowego. Roztwór sporządzono w niewielkich ilościach. Przed rozpuszczeniem alkoholu
poliwinylowego spęczniano go etanolem z dodatkiem tymolu. Do przyklejania zastosowano

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10% roztwór polialkoholu, nasączając nim tkaniny wcześniej dezynfekowane. Tkaninę
nakładano na odtłuszczoną płytę plexiglasu i w celu usunięcia z niej pęcherzyków powietrza
lekko dociskano. Na przyklejoną tkaninę rozpylano tymol w roztworze alkoholowym,
a po odparowaniu etanolu przykrywano drugą płytą i sklejano obie płyty na krawędziach
częściowo rozpuszczonym polimetakrylanem w chloroformie. Zamiast przyklejania tkaniny
do powierzchni plexiglasu można także rozpiąć ją i przymocować nićmi przyklejonymi
punktowo do płyty. Metoda podklejania tkanin na twarde podłoże jest zupełnie nieprzydatna
w wypadku dużych tkanin dekoracyjnych, np. gobelinów. Tego rodzaju tkaniny naklejane
są na podłoże miękkie, zbliżone swą elastycznością do obiektu zabytkowego.

Dublowanie między dwoma foliami

Kolejny wariant wyżej opisanych metod dublowania osłabionej tkaniny polega

na umieszczeniu jej między dwiema warstwami przezroczystej folii, przy czy do najczęściej
używanych należy folia sporządzana z octanu celulozy. Zaletą umieszczenia tkaniny między
foliami jest dobra ochrona przed kurzem i tlenem, możliwość oglądania obiektu ze wszystkich
stron oraz względnie niski koszt zabiegu. Do wad należy słaba ochrona przed szkodliwym
działaniem, światła, niebieskawy połysk, jaki daje folia oraz względnie łatwe odklejanie
się od niej np. jedwabiem.

Laminowanie tkanin

Pokrewną metodą do opisanego dublowania przy użyciu folii jest laminowanie

(jedno – lub dwustronnie) osłabionej tkaniny termoplastyczną folią syntetyczną, stapiającą
się z konserwowaną tkaniną. Możliwości sklejania są bardzo różne w zależności od rodzaju folii
( np. polioctanu, winylu, octanu celulozy czy innych). Laminowanie może się odbywać
w próżni, kiedy to tkaninę dekoracyjną umieszcza się w torbie polietylenowej i spaja brzegi.
Po usunięciu powietrza sprasowuje się folię w wyniku, czego między innymi powierzchnia
laminowanej tkaniny dekoracyjnej staje się gładka.

Uzupełnianie ubytków

Wbrew pozorom bardzo trudne są uzupełnianie wymagające użycia odpowiednio

zabarwionych materiałów, jak najbardziej zbliżonych do poddawanej naprawie tkaniny
dekoracyjnej, ponieważ stare barwienia ulegają z biegiem czasu silnym przemianom,
które głównie zależą od odporności na światło poszczególnych barwników.

Ubytki mogą być uzupełnione przez podklejanie odpowiednio dobranym materiałem

lub metodą cerowania.

Metoda cerowania

Cerowanie polega na uzupełnieniu uszkodzeń (niewielkich dziur) powstałych z przetarcia,

rozdarcia, przecięcia tkanin, dzianin, koronek itp.

Cerowanie jest to przeplatanie nitek przędzy przez tkaninę, w jednym lub obu kierunkach,

w celu naprawienia rozdarcia lub wzmocnienia przetartej tkaniny. Cerowanie może być również
wzajemnym przeplataniem nitek przędzy, które ma na celu uzupełnienie dziury w tkaninie.
Cerowanie tkanin wykonuje się w kierunku nitek tkackich.

Przed przystąpieniem do metody cerowania artystycznego dziury należy:

a) przygotować odpowiednią przędzę do cerowania, którą wyciąga się ze szwów

lub podłożeń cerowanej części garderoby albo z zapasowej tkaniny. Nitki osnowy wyciąga
się z długości tkaniny, nitki wątku – z jej szerokości. Zapasowa tkanina, z której czasem
wyciąga się nitki, powinna być dekatyzowana (prasowana po dokładnym zwilżeniu),
w przeciwnym razie cera na dziurze podczas prania skurczy się i będzie się wyraźnie
odznaczała,

b) stosować igłę odpowiednią do grubości przędzy danej tkaniny dekoracyjnej,
c) używać nożyczek o ostrych końcach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przy cerowaniu natomiast należy przestrzegać takich czynności, jak:

a) nitki nie obcinać zbyt krótko, gdyż mogłoby to spowodować nowe uszkodzenie (dziury),
b) aby zapobiec powiększeniu się dziury nie należy wprowadzać nowych nitek na równej linii,

lecz kolejno raz bliżej, raz dalej dziury,

c) bezwzględnie unikać ściągania dziury,
d) przy

cerowaniu

tkaniny

dekoracyjnej,

której

występuje

kilka

kolorów,

należy ze względu na odtworzenie wzoru uważnie przestrzegać kolejności barwnych nitek,

e) przy cerowaniu dziur w tkaninach dekoracyjnych stosuje się dwa sposoby wprowadzenia

nitek: najpierw osnowy, następnie wątku (przy tkaninach o splocie płóciennym),
lub najpierw wątku, a potem osnowy.

Ostatni z wymienionych sposobów zaleca się przy cerowaniu o splocie skośnym zwłaszcza
tkanin dekoracyjnych o wzorze w jodełkę, gdyż ułatwia on liczenie nitek oraz cerowanie.

Cerowanie lewostronne
Splot płócienny

Ćwiczenie 1 – dla przejrzystości ściegu i łatwiejszego opanowania splotu wykonuje

się kolorową nitką. Na próbie materiału zastępczego w postaci płótna należy oznaczyć ołówkiem
kwadrat o boku 2cm, który ma przedstawiać dziurę. Początkowo należy wprowadzić w kierunku
pionowym nitki osnowy. W tym celu wkłuwa się igłę z kolorową nitką do tkaniny w odległości
2cm poniżej dolnego boku oznaczonego kwadratu, przeciąga nitkę w tkaninie; na przestrzeni
oznaczonego kwadratu nitka osnowy powinna przechodzić nad tkaniną, a następnie przeciąga
się ją w tkaninie na 2cm poza oznaczony kwadrat Na tej przestrzeni, w której nitka
jest przeciągana w tkaninie należy ją przeprowadzać kolejno spodem i wierzchem tkaniny. Nitki
osnowy wprowadza się jedną przy drugiej, zapełniając nimi całkowicie oznaczony kwadrat.
Następnie należy rozpocząć wprowadzanie wątku w kierunku poziomym W tym celu wkłuwa
się igłę z kolorową nitką na 2cm przed oznaczonym kwadratem i przeciąga ją w tkaninie.
Nad oznaczonym kwadratem nitkę wątku należy przepleść z wprowadzonymi nitkami osnowy
wg splotu płóciennego, a następnie przeciągnąć w tkaninie na 2cm poza oznaczony kwadrat.
Wątek wprowadza się od prawej ku lewej stronie tkaniny.

Ćwiczenie 2 – przed przystąpieniem do ćwiczenia należy dokładnie określić kierunek wątku

i osnowy. Po oznaczeniu na płótnie lnianym kwadratu, którego boki mają po 2cm należy
go wyciąć ostrymi nożyczkami. Poziome boki kwadratu powinny być oznaczone wzdłuż wątku,
a pionowe – wzdłuż osnowy.

Następnie należy przygotować nitki do cerowania. W tym celu należy wyciągnąć

je z długości tkaniny na prowadzenie osnowy, zaś z szerokości – na wątek. W zależności
od grubości nitek dobiera się odpowiednią igłę. Przed wprowadzeniem każdej nowej nitki
osnowy należy za pomocą igły wywlec poprzednią osnowę na 2cm poniżej dolnego boku
i na 2cm powyżej górnego boku z wyciętego kwadratu. Nitki wyciągniętej nie należy obcinać.
Następnie wprowadza się igłą osnowę początkowo ściegiem krytym (tzn. niewidocznym
po prawej stronie), a potem wprowadza się na miejsce usuniętej osnowy. Następną starą nitkę
osnowy wyciąga się na odległości 1,5cm od dolnego i górnego boku kwadratu i znów
wprowadza następną nową nitkę osnowy. Nitki poprzedniej osnowy usuwa się kolejno
w odległości 2cm i 1,5cm od boków wyciętego kwadratu. Po wprowadzeniu wszystkich nitek
nowej osnowy, wprowadza się w ten sam sposób nowy wątek na miejsce wyciągniętego
poprzedniego wątku. Na przestrzeni wyciętego kwadratu nitki wątku należy przeplatać z nitkami
wprowadzonej osnowy wg splotu płóciennego. Wprowadzenie nitki nowego wątku i osnowy
nie powinno być naciągnięte i należy przyciąć je z obu końców mniej więcej na 3mm
poza pierwszym i ostatnim ściegiem. Na zakończenie należy cerowaną tkaninę przeprasować
przez wilgotną zaparzaczkę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Splot skośny

Ćwiczenie 3 – ćwiczenie to dla przejrzystości ściegu i splotu wykonuje się kolorową nitką.

Na kawałku lnianego płótna oznacza się kwadrat o boku 2cm, który ma przedstawiać dziurę.
Przy splocie skośnym w celu ułatwienia liczenia nitek wprowadza się początkowo wątek,
a potem osnowę. Przy splocie płóciennym wciąga się początkowo osnowę. Sposób
wprowadzenia nitek jest taki sam jak w opisie ćwiczenia 1. Po wciągnięciu wątku należy
wprowadzić nitki osnowy, przeplatając nimi nad przestrzenią oznaczonego kwadratu wątek
wg danego splotu skośnego. Cerując splotem skośnym należy każdą nitkę osnowy
przeprowadzić kolejno nad i pod dwoma nitkami; przy wprowadzeniu następnej nitki należy
w każdym nowym rzędzie przesunąć przeprowadzanie osnowy o jedną nitkę wątku w skos
do góry. W ten sposób powstaje cerowany splot skośny.

Ćwiczenie 4. – postępujemy analogicznie jak w ćwiczenia 2. Z lnianego płótna należy

wyciągnąć z długości nitki osnowy, a z szerokości – wątku. W płótnie wycina się kwadrat,
którego bok ma 2cm. Cerowanie splotem skośnym rozpoczyna się od wciągnięcia nitek wątku.
W tym celu należy z obu boków wyciętego kwadratu wywlec kolejno poszczególną nitkę wątku
na długości 2cm, a następnie kolejno na miejscu usuniętego wątku wprowadzać nowe nitki
wątku. Po wciągnięciu wszystkich nitek wątku należy rozpocząć przy splocie skośnym
wprowadzanie nitek osnowy. Nitkę osnowy przeplata się przez wątek wg splotu skośnego,
tj. przykładowo w tym przypadku nitkę osnowy przeciąga się nad dwoma nitkami wątku,
a następnie pod dwoma nitkami wątku. Przy wprowadzaniu każdej następnej nitki osnowy
należy w każdym rzędzie posunąć o jedną nitkę wątku do góry.

Cerowanie prawostronne
Splot płócienny

Przy cerowaniu prawostronnym zostaje utworzona jakby dodatkowa warstwa tkaniny

w kształcie czworoboku pokrywająca całkowicie od prawej strony uszkodzenie. Ta dodatkowa
warstwa tkaniny powstaje z przeplecenia wzajemnego osnowy i wątku wprowadzanego podczas
cerowania.

Zasada cerowania prawostronnego – osnowę wprowadza się od prawej strony 1,5cm poniżej

dziury i na 0,5cm przed dziurą i przeciąga się na lewą stronę; w odległości 0,5cm poniżej dziury
osnowę wprowadza się ponownie na prawą stronę. Na lewą stronę przeciąga się nitkę osnowy
0,5cm powyżej dziury i zakańcza nitkę po prawej stronie w odległości 1,5cm powyżej dziury.
Po wciągnięciu wszystkich nitek osnowy należy wprowadzać wątek przeplatający
nim osnowę wg splotu płóciennego. Na zakończenie końce nitek z prawej strony tkaniny
przeciąga się na lewą stronę i przycina w odległości 1cm poza ostatnim ściegiem. Przy splocie
skośnym w celu ułatwienia odtworzenia wzoru tkaniny należy początkowo wprowadzać wątek.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polegają zabiegi konserwatorskie?
2. Jakie znasz zabiegi oczyszczania tkanin?
3. Na czym polega czyszczenie na sucho?
4. W jaki sposób usuwamy plamy?
5. Jakich środków używamy do mycia tkanin?
6. Wymień kolejność czynności przy praniu tkanin?
7. Jakie znasz sposoby wzmacniania tkanin?
8. Na czym polega dublowanie metoda szycia?
9. Na czym polega dublowanie metodą podklejania?
10. Na czym polega uzupełnianie ubytków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Na czym polega metoda cerowania artystycznego?
12. Jakich zasad należy przestrzegać przy cerowaniu?
13. Jakie znasz sposoby cerowania i czym one się różnią?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj oczyszczanie na sucho wybranej tkaniny dekoracyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj zanieczyszczenia,
3) zapoznać się z zasadami oczyszczania,
4) zapoznać się z instrukcją środka do czyszczenia,
5) wykonać oczyszczanie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego oczyszczania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw tkanin dekoracyjnych,
– środki ochrony osobistej,
– materiały i środki chemiczne,
– instrukcje stosowania środków chemicznych,
– zestaw materiałów towarzyszących, np. gałaganki,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wykonaj oczyszczenie tkaniny z plam spowodowanych błotem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami oczyszczania tkaniny z błota,
3) przygotować kąpiel,
4) wykonać próbę,
5) wykonać usunięcie plam,
6) ocenić czystość tkaniny po usunięcia plam,
7) wykonać ponownie usunięcie plam w przypadku słabych efektów pierwszej próby innym

sposobem,

8) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego oczyszczania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw tkanin,
– środki ochrony osobistej,
– materiały i środki chemiczne,
– instrukcje stosowania środków chemicznych,
– miska lub kuweta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– gorąca woda,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj oczyszczanie na mokro tkaniny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj zanieczyszczenia,
3) zapoznać się z zasadami oczyszczania na mokro,
4) zapoznać się z instrukcją środków używanych do prania,
5) przygotować kąpiel piorącą,
6) wykonać pranie,
7) wykonać płukanie,
8) wykonać suszenie,
9) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
10) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego oczyszczania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw tkanin,
– środki ochrony osobistej,
– materiały i środki piorące,
– instrukcje stosowania środków piorących,
– kuweta, miska, gorąca woda,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 4

Przeprowadź proces naprawy tkaniny dekoracyjnej zgodnie z techniką wykonania –

sposobem cerowania lewostronnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj tkaniny,
3) zapoznać się z zasadami cerowania artystycznego,
4) odtworzyć splot tkacki,
5) dobrać odpowiednie materiały na wątek i osnowę,
6) wykonać cerowanie,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego cerowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tkanina dekoracyjna z uszkodzeniem,
– zestaw nici, przędz,
– zestaw igieł,
– nożyce,
– naparstek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– próbki splotów,
– instrukcja cerowania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Dokonaj usunięcia ubytków w tkaninie dekoracyjnej zgodnie z techniką wykonania

– sposobem cerowania prawostronnego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj tkaniny dekoracyjnej,
3) zapoznać się z zasadami cerowania artystycznego,
4) odtworzyć splot tkacki,
5) dobrać odpowiednie materiały na wątek i osnowę,
6) wykonać cerowanie,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego cerowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tkanina dekoracyjna z uszkodzeniem,
– zestaw nici, przędz,
– zestaw igieł,
– nożyce,
– naparstek,
– próbki splotów,
– instrukcja cerowania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 6

Napraw tkaninę dekoracyjną wykonaną splotem skośnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj tkaniny,
3) zapoznać się z zasadami cerowania artystycznego,
4) odtworzyć splot tkacki,
5) dobrać odpowiednie materiały na wątek i osnowę,
6) wybrać odpowiedni sposób cerowania,
7) wykonać cerowanie,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić

poprawność i estetykę wykonanej naprawy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tkanina dekoracyjna z uszkodzeniem,
– zestaw nici, przędz,
– zestaw igieł,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– nożyce,
– naparstek,
– próbki splotów,
– instrukcja cerowania,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 7

Dokonaj oznakowania (daty) tkaniny dekoracyjnej poddawanej renowacji i konserwacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować rodzaj tkaniny dekoracyjnej,
3) zapoznać się z historią wytwarzania tkanin,
4) wylosować tkaninę dekoracyjną do oznakowania,
5) przeanalizować cechy charakterystyczne tkaniny,
6) porównać z materiałem historycznym,
7) oznakować tkaninę dekoracyjną,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić

poprawność wykonanego oznaczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

wzorniki tkanin dekoracyjnych z opisem,

–

albumy tkanin dekoracyjnych,

–

książki o historii tkactwa rękodzielniczego,

–

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania napraw i renowacji?

¨ ¨

2) zastosować środki ochrony osobistej przy wykonywaniu ćwiczenia?

¨ ¨

3) przygotować nici do cerowania?

¨ ¨

4) wykonać cerowanie prawostronne?

¨ ¨

5) wykonać cerowanie lewostronne?

¨ ¨

6) usunąć określony rodzaj plamy z tkaniny dekoracyjnej ?

¨ ¨

7) ustalić środek czyszczący do usunięcia zanieczyszczeń z tkaniny?

¨ ¨

8) wykonać oczyszczanie tkaniny dekoracyjnej na mokro?

¨ ¨

9) zastosować środki piorące?

¨ ¨

10) wykonać oznaczenie daty wykonania tkaniny dekoracyjnej?

¨ ¨

11) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przechowywanie tkanin dekoracyjnych

4.4.1.Materiał nauczania

Przechowywanie tkanin

Ważną rolę w zabiegach profilaktycznych odgrywa właściwe przechowywanie tkanin

dekoracyjnych. Dobrze zdaje egzamin umieszczanie tkanin dekoracyjnych w położeniu leżącym,
w dość płaskich szufladach, ale tak, aby nie było fałd. Tkaniny powinny być poprzekładane
bibułką wolną od kwasów. Czasami, zwłaszcza większe tkaniny dekoracyjne, należy
przechowywać w rulonach na wałkach ze zrolowanego filcu, kartonu, tektury czy polichlorku
winylu o możliwie dużym przekroju, (co najmniej 20cm). W takim wypadku też należy stosować
bibułkę. Niekiedy tkaniny dekoracyjne przechowywane są w workach lub tzw. torbach
antymolowych. Worki te nie powinny być zamykane hermetycznie i wykonane
z nieprzepuszczalnego tworzywa, gdyż przy takiej izolacji wilgotność względna wewnątrz nich
podnosi się i tkaniny mogą być zawilgocone. Niewskazane są również worki z polietylenu (dość
często używane), gdyż ich ładunek elektrostatyczny przyciąga brud.

Przechowywanie tkanin dekoracyjnych pod szkłem jest szczególnie wskazane dla małych

i bardzo kruchych tkanin dekoracyjnych oraz dla wszystkich, które po oczyszczeniu
nie są poddawane, z różnych powodów, dalszym zabiegom konserwatorskim. Taki sposób
umożliwia zarówno eksponowanie, jak i magazynowanie tkanin dekoracyjnych, właściwie
bez żadnych zabiegów konserwatorskich, z możliwością ich szybkiego przemieszczania.
Podłoże, na którym umieszcza się tkaninę dekoracyjna, może być sklejką (najlepiej pozbawioną
formaldehydu) lub płytą drewnianą pokrytą moltonem (tkaniną bawełnianą, podobną do flaneli,
o splocie płóciennym lub skośnym), na który napina się jedwab lub płótno. Na taki miękki
podkład kładzie się tkaninę i nakrywa płytą szklaną, którą przyczepia się do sklejki tylko
klamrami. W taki sposób zostaje zachowana konieczna cyrkulacja powietrza, z bardzo
ograniczonym dostępem kurzu do tkaniny.

Duży wpływ na niszczenie tkanin dekoracyjnych mają: temperatura, wilgotność względna

powietrza i światło.

Temperatura pomieszczeń, pomieszczeń, których znajdują się z tkaniny dekoracyjne

powinna wynosić między 10ºC – 20 ºC. Wraz z rosnącą temperaturą następuje przyśpieszenie
procesów starzenia i osłabianie włókien. Pamiętać należy też o tym, że zmiany temperatury
prowadzą do zmian względnej wilgotności powietrza.

Wilgotność względna powietrza, w której mogą znajdować się tkaniny mieści

się w granicach 45 – 65%, z tym, że najdogodniejsza według doświadczeń Fluryego – Lemberga
(badania z 1988 r.) wynosi 55%.

Światło. Włókna i barwniki tkanin dekoracyjnych należą do materiałów bardzo wrażliwych

na działanie światła. Duże znaczenie ma tu rodzaj światła, jego intensywność i czas działania.
Dotyczy to nie tylko wyjątkowo szkodliwego światła słonecznego, ale również lamp
jarzeniowych i wolframowych. Jako maksymalne natężenie oświetlenia uznaje się 300 luksów.

Rodzaje szkodników i sposoby ich zwalczania.

Poważną grupę szkodników tkanin dekoracyjnych stanowią owady, które odżywiają

się materiałem, wygryzając podłużne dziury lub nadgryzając jego brzegi. Do ich rozwoju
najdogodniejsza jest wysoka wilgotność powietrza 60 – 70% i temperatura 20 – 30

Spośród owadów wywołujących duże szkody w tkaninach dekoracyjnych wymienić należy

rodzinę molowców (Tineidae) należącą do motyli (Lapidoptera), liczącą w Polsce około
40 gatunków, wśród których szczególną szkodliwością i częsty występowaniem wyróżnia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się mol odzieżowy (Tieola biselliella Humn), futrzany (Tinea pellionella L) i tapetowy
(Trichophage tapetzella). W dalszej kolejności wymienić należy rodzinę skórnikowców
(Dermestidae), należącą do chrząszczy (Coleoptera), skupiającą wiele gatunków chrząszczy
szkodników tkanin, futer i skóry, wśród których najpospolitszy to skórnik słoniniec (Dermestes
lardarius L.), oraz rodzinę pustoszowatych (Ptindae), m.in. z pustoszem wypuklakiem
i pustoszem garbnikiem. Wspomnieć też należy o rodzinie rybikowatych (Lepismatidae)
należących do sześcionogów (Thysanura), m.in. rybika cukrowego.

Tkaniny dekoracyjne są niszczone także przez grzyby i bakterie. Owady atakują prawie

wyłącznie wielkocząsteczkowe proteiny (białka), występujące we włóknach pochodzenia
zwierzęcego, takich jak wełna i jedwab naturalny. Natomiast grzyby i bakterie rozkładają
przede wszystkim włókna pochodzenia roślinnego, zawierające celulozę – bawełnę, len, konopie
i jutę.

Tkaniny pochodzenia roślinnego (celulozowe) ulegają zniszczeniu przez działanie

mikroorganizmów wyniku rozkładu błonnika. Obecność grzybów ujawnia się pojawieniem
barwnych plam. Grzyby rozkładające ligninę należą np. do klasy Basidiomycetes. Obok nich
rozwija się mikroflora wykorzystująca jako źródło pożywienia apreturę, barwniki oraz różnego
rodzaju zanieczyszczenia występujące w tkaninach.

Na tkaninach pochodzenia zwierzęcego, których głównym składnikiem jest keratyna (białko

z grupy skleroprotein), żerują głównie bakterie, rzadziej grzyby. Jedwab naturalny,
którego podstawowym składnikiem jest fibroina (substancja białkowa niezawierająca siarki),
przeważnie nie jest atakowany przez grzyby. Natomiast, wbrew wcześniejszym przekonaniom,
włókna sztuczne (nylon, terylen itd.) są atakowane przez grzyby.

Ochrona tkanin dekoracyjnych przed szkodnikami

Powszechnie uważane za szkodniki wełny są motyle moli. Tymczasem są to samczyki, które

nie wyrządzają żadnych szkód, żyją krótko i fruwają szukając miejsca, aby zakończyć
swój żywot. Samiczki nie mogą latać, gdyż są obciążone jajeczkami, z których następnie
wykluwają się gąsienice, przetwarzające się później w poczwarki, a te z kolei – w motyle.
Chrząszcz dywanowy jest owadem podobnym do biedronki tylko nieco mniejszym i o mniej
wyraźnych kropkach. I on również nie wyrządza szkody w tej fazie rozwoju. Niebezpieczne
są dla tkanin wełnianych gąsienice mola, a dla dywanów – gąsienice chrząszcza dywanowego.
Jako ochronne przed tymi szkodnikami zaczęto stosować rozmaite środki, przed wszystkim
różnych typów impregnacje antymolowe. Środki te są wytwarzane przez różne firmy chemiczne
pod nazwami handlowymi: Elan, Mitin, FU itd. Ich skład chemiczny jest bardzo
skomplikowany, czasami nawet utrzymywany przez wytwórców tajemnicy. Często stosowanym
sposobem zapewniającym wełnie moloodporność jest przekształcenie jej na formę wełny
modyfikowanej. W warunkach domowych stosuje się często naftalinę lub inne preparaty
wydzielające gazy trujące dla przewodów oddechowych gąsienic. Działają one tylko wówczas,
gdy są użyte w dużej ilości i w zamkniętym pomieszczeniu. Wkładanie kilku kulek naftaliny
do szafy, czy w walizkach·– co jest często praktykowane – nie daje pożądanych efektów,
gdyż podrażnia tylko mole, które przenoszą się w inne miejsce i dokonują tam szkód. Skutecznie
działają trucizny kontaktowe. Środki te zabijają owady i ich gąsienice, natomiast nie działają
na jajeczka, dlatego tez należy zabieg spryskiwania często powtarzać. Należy przy tym pamiętać,
że trucizny kontaktowe działają szkodliwie na organizm ludzki, a również zwierzęcy. Mole
nie lubią światła słonecznego, toteż dobrze przeciwko szkodnikom wełny działa
jej przewietrzanie. Również zabójcza dla owadów, gąsienic i poczwarek jest temperatura 60ºC.
Prasowanie i dekatyzowanie wełny oraz zanurzanie tkaniny w wodzie o tej temperaturze niszczy
mole. Chrząszcze dywanowe giną już w temperaturze 50ºC.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody zabezpieczania tkanin dekoracyjnych przed szkodnikami.

Z metod fizykomechanicznych zwalczania moli należy wymienić następujące:

a) naświetlanie wyrobów promieniami słonecznymi i wietrzenie;
b) mechaniczne czynności, jak szczotkowanie, trzepanie itp., które niszczą i usuwają jajeczka

i larwy obecne w wyrobach; okresowe czyszczenie wyrobów i innych wyrobów może
w znacznym stopniu zredukować niebezpieczeństwo uszkodzenia ich przez mole;

c) z uwagi na to, że larwy nie naruszają papieru, korzystne jest przechowywanie wyrobów

w szczelnie zamkniętych torbach papierowych, zawierających papier gazetowy, gdyż mole
nie znoszą zapachu farby drukarskiej; wskazane jest również umieszczenie w torbie
czy worku ochronnym, a nawet i w odnośnym przedziale szafy, kuleczek
1,4 – dwuchlorobenzenu, łatwo sublimującego i skażającego środowisko.

Chemiczne metody zwalczania moli oparte są na działaniu toksycznym środków

dezynfekcyjnych i środków impregnacyjnych na organizm moli i larw.

Środki dezynfekcyjne należą do trucizn działających na organy oddechowe. Są to różne

związki chemiczne w postaci gazów lub par. Środki te przeciwdziałają składaniu jajeczek,
natomiast nie przeszkadzają rozwijaniu się larw z jajeczek uprzednio złożonych. Uśmiercają
dorosłe owady i larwy.

Jako środki dezynfekcyjne zalecane są następujące związki chemiczne:

−

cyjanowodór,

−

dwutlenek siarki,

−

dwusiarczek węgla,

−

czterochlorek węgla,

−

dwuchloroetan,

−

trójchloroetylen,

−

i inne.

Najsilniejsze jest działanie cyjanowodoru, z uwagi na silnie toksyczne działanie

na organizm ludzki, cyjanowodór nie znajduje tu praktycznego zastosowania. Wymienione
środki (poza cyjanowodorem) nie dają trwałego zabezpieczenia i mogą być stosowane jedynie
w szczelnie zamkniętych pomieszczeniach. Do grupy tych środków należą również naftalen,
1,4 – dwuchlorobenzen i kamfora.

Środki impregnacyjne są to toksyczne związki chemiczne, których zabójcze działanie

na larwy przejawia się bądź w bezpośrednim zetknięciu z nimi (trucizny kontaktowe),
bądź po spożyciu zaimpregnowanej nimi wełny (trucizny przewodu pokarmowego).
Należą do nich sole nieorganiczne i syntetyczne związki organiczne.

Z soli nieorganicznych wymienić należy związki fluoru (fluorki: sodowy, potasowy,

cynkowy, glinowy); pierwszym z tej grupy był krzemofluorek sodowy. Zastosowanie
syntetycznych środków organicznych do moloodpornego wykończenia wyrobów wełnianych
stanowiło duży postęp; stosuje się je zresztą po dziś dzień. Ciekawa jest historia tych związków
i ich zastosowania jako środków przeciwmolowych.

W 1917 r. Meckbach stwierdził, że próbki wełny wybarwione Żółcienią Martusia

(1 – hydroksyl – 2,4 – dwunitronaftalen nie są uszkadzane przez mole. Od tego momentu datują
się systematyczne badania właściwości toksycznych barwników i półproduktów organicznych,
w celu ich wykorzystania przeciwko molom. W ramach tych badań stwierdzono, że Żółcień
naftolowa (kwas 1 – hydroksyl – 2,4 – dwunitronaftaleno – 6 – sulfonowy) wykazuje podobne
właściwości.

Próby otrzymania bezbarwnych związków chemicznych o określonych właściwościach

moloodporności i substantywności do wełny uwieńczone zostały w 1928 r. Otrzymano wtedy
pierwszy

związek

odpowiadający

powyższym

warunkom:

sól

sodową

kwasu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

czterochlorodwuhydroksytrójfenylometanosulfonowego (Elan N). Stanowi on w dużym stopniu
prototyp związków chloroorganicznych przydatnych do wykończenia moloodpornego.

Na szczególną uwagę zasługuje również Mittin FU (GG – y), wyróżniający się silnymi

właściwościami molobójczymi, a ponadto wysoką odpornością na pranie i na działanie światła
w impregnowanych tkaninach. Różni się od Eulanu charakterystyczną budową chemiczną.
Powyższe środki można stosować w trakcie procesu barwienia. W przypadku tkanin lub innych
wyrobów niebarwionych, względnie barwnie tkanych, impregnację należy wykonać
w oddzielnym procesie. Uodpornienie przeciw molom za pomocą wymienionych środków
jest trwałe na pranie, światło, tarcie, prasowanie, pot, dekatyzację i wodę morską.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Gdzie przechowuje się tkaniny dekoracyjne?
2. W jaki sposób możemy przechowywać tkaniny dekoracyjne?
3. W jakie parametry mają wpływ na niszczenie tkanin dekoracyjnych?
4. Jakie rodzaje szkodników atakują tkaniny dekoracyjne?
5. Co niszczy tkaniny dekoracyjne poza owadami?
6. W jaki sposób zabezpieczamy tkaniny dekoracyjne przed szkodnikami?
7. Jakimi metodami zabezpieczamy tkaniny przed szkodnikami?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź proces zabezpieczenia tkaniny dekoracyjnej przed szkodnikami metodą

fizykomechaniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) wylosować tkaninę dekoracyjną przygotowana przez nauczyciela,
3) przejrzeć tkaninę dekoracyjną na obecność szkodników,
4) wykonać szczotkowanie odpowiednim narzędziem ,
5) wykonać trzepanie tkaniny odpowiednim narzędziem,
6) dokonać analizy wykonanego ćwiczenia,
7) wskazać wady i zalety metody, którą wykonałeś ćwiczenie,
8) zaprezentować efekty swojej pracy,
9) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tkaniny dekoracyjne ,
– papier gazetowy,
– sprzęt do trzepania, szczotkowania,
– literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeprowadź proces zabezpieczenia tkaniny dekoracyjnej przed szkodnikami metodą

chemiczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi chemicznych środków zabezpieczania przed

szkodnikami,

3) dokonać odpowiedniego dozowania do ilości tkaniny,
4) zastosować kolejno zasady zgodnie z instrukcja na opakowaniu,
5) przygotować zapis w postaci opisu zastosowanych gramatur i określenie czasu działania celu

usunięcia szkodników,

6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– środki do zabezpieczania tkanin przed szkodnikami dostępne na rynku,
– tkaniny dekoracyjne,
– sprzęt ochrony osobistej,
– instrukcja użytkowania środków,
– aparatura laboratoryjna,
– literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń?

¨ ¨

2) wskazać różnice między chemiczną a fizyko-mechaniczną metodą

zabezpieczania tkanin przed szkodnikami?

¨ ¨

3) zastosować metodę fizykomechaniczną zabezpieczania tkanin

przed szkodnikami?

¨ ¨

4) zastosować metodę chemiczną zabezpieczania tkanin przed szkodnikami?

¨ ¨

5) określić warunki przechowywania tkanin dekoracyjnych?

¨ ¨

6) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?

¨ ¨

7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Dokumentacja konserwacji tkanin

4.4.1. Materiał nauczania

Dokumentacja przeprowadzonej konserwacji tkaniny – jest to zbiorem informacji

dotyczących samej tkaniny dekoracyjnej, w zakresie koniecznym do przeprowadzenia
przy niej napraw i renowacji oraz informacji o przeprowadzeniu tych prac. Zakres tych prac
uzależniony jest od rodzaju i wielkości ubytków lub zniszczeń.

Dokumentacja przeprowadzonej konserwacji tkaniny dekoracyjnej składa się z dwóch

części: opisowej i fotograficznej.

Część opisową rozpoczyna karta tytułowa, służąca identyfikacji tkaniny dekoracyjnej

i wskazania zakresu zabiegów konserwatorskich do przeprowadzenia. Karta ta zawiera wszelkie
potrzebne informacje o tkaninie dekoracyjnej. Informacje o czasie i miejscu wykonania tkaniny,
o autorze lub warsztacie, z którego pochodzi, o rodzaju użytych materiałów i technice
wykonania.

Jednym z najważniejszych punktów dokumentacji przeprowadzonej konserwacji jest opis

identyfikacyjny tkaniny przed i po konserwacji. Znajdujemy w nich charakterystykę kolorystyki,
zarówno prawej jak i lewej strony tkaniny, dane dotyczące wymiarów, kształtu i kompozycji,
wzoru, oraz elementy, stanowiące o jego strukturze formalnej i ikonograficznej.

W części opisowej, szczególny nacisk kładziony jest na dokładne omówienie partii

kolorystycznych obu stron tkaniny dekoracyjnej.

W opisie identyfikacyjnym zamieszczone są również dane techniczne, informujące

o gęstości osnowy i wątków na 1cm, ilość wątków na 1dcm² (w przypadku kobierców
lub dywanów),o wymiarach raportów, bordiur, szerokości części i rodzajach splotów.
Do tej części dokumentacji opisowej niekiedy dodawane są rysunki techniczne. Wyjaśniają
one często pewne problemy związane z techniką konserwacji, trudną niekiedy do opisania
słowami jak np. opisanie rodzaju splotu, sposobu wiązania sznurków lub rodzaju szwów
czy kroju szat. Do budowy technologicznej tkaniny należy także identyfikacja użytych
do jej wykonania materiałów. Przy ustalaniu materiału, (jego rodzaju i cech
charakterystycznych), z którego wykonany jest wyrób zazwyczaj wystarczy przeprowadzenie
próby na spalanie nitek, by jednoznacznie określić ich pochodzenie. W dużej mierze sama
tkanina dekoracyjna, jej stan zachowania, udziela wiele informacji. Przyczyny zniszczeń
nie leżą, bowiem tylko w sposobie i warunkach przechowywania wyrobu, ale również w tym,
że spełniały one w swoim czasie funkcje użytkowe.

Rzetelne ustalenie tych danych decyduje

w dużej mierze o odpowiednim doborze zabiegów konserwatorskich i powinno być zapisane
w dokumentacji.

Doboru metody konserwacji tkaniny dekoracyjnej dokonuje się w oparciu o stan jego

zachowania i przeznaczenia. Jeśli ma on spełniać funkcję, zbliżoną do pierwotnie pełnionej
np. zdobienie wnętrz, dobiera się metodę zgodną z wymogami estetycznymi – czyli konserwację
pełną połączoną z rekonstrukcją.

W oparciu o ustalone wnioski i przyjęte założenia konserwacji ustalany jest plan prac

dotyczących naprawy i renowacji. Sporządzamy wykaz potrzebnych materiałów, narzędzi,
przyborów, maszyn, środków czyszczących, piorących, zabezpieczających,

Należy przygotować szczegółowy opis kolejnych czynności zgodnie z założonym wstępnym

zakresem prac.

Przebieg tych prac opisany jest na podstawie systematycznie zapisywanych notatek

w dzienniczku napraw i renowacji, związanych z pracą przy danej tkaninie dekoracyjnej.
W opisie prac wymieniane są kolejno wszystkie czynności, jakie wykonywane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

były przy tkaninie dekoracyjnej w trakcie jej konserwacji oraz przez kogo i w jakim czasie
były wykonywane. Zamieszczone są również informacje dotyczące wszelkich zmian,
jakie w trakcie naprawy i renowacji mogły wystąpić. Zawsze podawane są rodzaje środków
i materiałów stosowanych w trakcie konserwacji. Obok nazw powszechnie stosowanych podaje
się nazwy handlowe tych materiałów, ich wzory chemiczne, stężenia procentowe roztworów
oraz temperaturę, w której przeprowadzone były określone czynności.

W ostatnim punkcie dokumentacji opisowej znajdują się zalecenia dla użytkownika wyrobu

dotyczące sposobu jego przechowywania. Uczula się przede wszystkim użytkownika
na to, czego nie należy czynić z danym wyrobem. Następnie podawane są instrukcje
charakteryzujące prawidłowe warunki, w jakich wyrób powinien być przechowywany
tzn. wilgotność i temperatura powietrza w pomieszczeniu, sposób eksponowania i okresowego
czyszczenia wyrobu oraz użytkowania.

Dokumentację konserwacji tkanin dekoracyjnych może zamykać część fotograficzna,

zawierająca pełen zestaw zdjęć. Zestaw obejmuje zdjęcia prawej i lewej strony tkaniny
wraz z wybranymi fragmentami. Każdy fragment tkaniny dekoracyjnej fotografowany jest przed,
w trakcie i po zakończeniu zabiegów konserwacji (w tym samym ujęciu).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy dokumentacją konserwacji?
2. Z jakich części składa się dokumentacja konserwacji?
3. Jakie informacje są ważne przed rozpoczęciem naprawy i renowacji tkaniny?
4. Jaki rodzaj rysunku dołącza się do dokumentacji?
5. W jaki sposób opracowuje się opis identyfikacyjny tkaniny?
6. W jaki sposób opracowuje się dokumentację naprawy i renowacji?
7. Jakie informacje przekazuje się użytkownikowi po naprawie i renowacji?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź opis identyfikacyjny tkaniny dekoracyjnej poddawanej naprawie i renowacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.4.1,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) przeprowadzić obserwację tkaniny dekoracyjnej złożonej do naprawy,
4) wykonać opis identyfikacyjny naprawianej tkaniny dekoracyjnej,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
6) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

naprawiany rodzaj tkaniny dekoracyjnej,

−

arkusz do sporządzenia opisu identyfikacyjnego,

−

przybory rysunkowe i piśmiennicze,

−

lupka tkacka,

−

igła preparacyjna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

opis identyfikacyjny,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Sporządź wykaz środków i materiałów niezbędnych do wykonania naprawy i renowacji

tkaniny dekoracyjnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania pkt. 4.4.1,
2) zorganizować stanowisko pracy,
3) przeanalizować zakres naprawy i renowacji,
4) sporządź wykaz środków i materiałów potrzebnych do naprawy,
5) ustalić ilość środków i materiałów w zależności od wielkości ubytków lub zniszczeń,
6) sporządzić wykaz w arkuszu,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) ocenić

poprawność i estetykę wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tkanina dekoracyjna poddawana naprawie,

−

arkusz do sporządzenia wykazu,

−

przykładowa dokumentacja naprawy,

−

wykazy środków i materiałów do zabiegów konserwatorskich,

−

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) wymienić części dokumentacji konserwatorskiej?

¨ ¨

2) wyjaśnić pojęcie dokumentacji konserwatorska?

¨ ¨

3) podać elementy dokumentacji opisowej?

¨ ¨

4) wykonać część opisową dokumentacji?

¨ ¨

5) sporządź wykaz środków i materiałów do zabiegów konserwatorskich?

¨ ¨

6) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?

¨ ¨

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania: otwarte, z luką

i wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy,

II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część

1. Surowce w tkaninie rozpoznajemy następującymi sposobami:

a) organoleptycznie i mikroskopowo,

b) organoleptycznie i chemicznie,

c) chemicznie i fizycznie,

d) suchej destylacji i topienia.

2. Preparat trwały, który można przechowywać latami służy do:

a) demonstrowania niektórych cech badanych przedmiotów,

b) demonstrowania niektórych cech badanych przedmiotów lub jako wzorzec,

c) wzorce do identyfikacji,

d) określania zapachu.

3. Najczęściej stosuje się do rozjaśniania preparatu:

a) glicerynę, olejek terpentynowy, alkohol,

b) powietrze, alkohol, barwnik,

c) wodę destylowaną, glicerynę, olejek terpentynowy,

d) benzynę, wodę, glicerynę.

4. Płyny rozjaśniające stosuje się w celu otrzymania wyraźnej ……………………….. włókien.

5. Przekrój podłużny włókna wełny widziany pod mikroskopem przypomina:

a) prostokątny,

b) dachówki zachodzące na siebie,

c) przekrój fasoli,

d) luźne dachówki.

6. Spalanie, sucha destylacja, próba topienia zaliczmy do:

a) metody chemicznej rozpoznawania surowców,

b) metody mechanicznej rozpoznawania surowców,

c) metody organoleptycznej rozpoznawania surowców,

d) metody mikroskopowej rozpoznawania surowców.

7. Wybierz z poniżej podanych parametrów te, które podlegają ocenie przy próbie spalania:

zapach, temperatura, zachowanie się w płomieniu, pozostałość po spaleniu, kolor.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Włókno wełny w próbie spalania wydziela zapach:

a) palonego papieru,

b) palonego rogu,

c) kwasu octowego,

d) kwasu siarkowego.

9. Pozostałość po spalaniu w postać lotnego popiołu daje włókno:

a) wełny,

b) jedwabiu naturalnego,

c) bawełny,

d) syntetyczne.

10. Podstawą do wyznaczenia prawej strony tkaniny jest jej …………………….,

………………..……. oraz rodzaj przędzy, z jakiej tkanina jest wykonana.

11. Sposób czyszczenia tkanin zależy od:

a) rodzaju włókna, techniki wykonania, stopnia trwałości barw,

b) rodzaju splotu, techniki wykonania, stopnia trwałości barw,

c) rodzaju surowca, sposoby wykończenia,

d) rodzaju przędzy, sposoby wykończenia, rodzaju wzoru.

12. Dobiera się materiał wzmacniający o strukturze i cechach …………………….,

……………………., oraz …………………… zbliżonych do tkaniny dekoracyjnej.

13. Rozróżniamy dwie metody cerowania:

a) lewostronne i prawostronne,

b) naszywanie łat i nicowanie,

c) lewostronne i odwrotne,

d) artystyczne i reperacja.

14. Następujące informacje: dane techniczne, informacje o gęstości osnowy i wątków

na 1cm, wymiary raportów, szerokości części, rodzaje splotów, kolorystyka, zawierają
się w jednej z części dokumentacji konserwacji tkanin, jaką jest:

a) opis wykonania,

b) opis identyfikacyjny,

c) wykaz środków i materiałów,

d) instrukcja użytkowania.

15. Opisz zalecaną technikę prania dla tkanin dekoracyjnych.

16. Scharakteryzuj warunki przechowywania tkanin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. Opisz proces cerowania.

18. Zaproponuj sposób usunięcia plam oleistych z tkaniny dekoracyjnej.

19. Scharakteryzuj warunki, jakie musi spełniać zabieg wzmacniania (dublowania).

20. Opisz fizykomechaniczną metodę zabezpieczenia tkaniny dekoracyjnej przed szkodnikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Dokonywanie napraw i renowacji tkanin dekoracyjnych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Cooper J.: Czyszczenie i usuwanie plam, Klub dla Ciebie, Warszawa 2002
2. Krzeptowski I. Wnuk J.: Tkactwo rękodzielnicze, Zakład wydawniczy CZSR, Warszawa

1978

3. Marcowi B.:O sztuce konserwacji, Arkady, Warszawa 1982
4. Ślesiński W.: Konserwacja zabytków sztuki, tom 3 Rzemiosło artystyczne, Wydawnictwo

Arkady, Warszawa 1995

5. Grupa robocza Krajów socjalistycznych ds. Konserwacji Zabytków Historii, Kultury

i Muzealiów: Konserwacja Tkanin Zabytkowych, Warszawa 1988

6. Materiały III Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków,

Toruń 22-24 luty 2001r.

Spis adresów internetowych zamieszczonych w materiale nauczania.
Podane adresy aktualne na dzień 25.04.2006r.

7. www.ewasoszko.com.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
03 Naprawa, renowacja i konserwacja wyrobów tkanych
08 Naprawa, renowacja i konserw Nieznany (2)
16 Wykonywanie napraw i renowacji wyrobów stolarskich
Naprawa i renowacja kluczyka
711[04] Z2 04 Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia
07 Badanie i naprawa aparatury medycznej(1)
06 Wykonywanie tkanin dekoracyjnych
17 Wykonywanie napraw, renowacji i konserwacji
23 Naprawianie i renowacja sztukaterii
14 Dokonywanie napraw i konserwacji wyrobów rękodzieła ludowego
07 Badanie i naprawa aparatury medycznej
2012 07 06 Naprawa w ramach rękojmi nie jest objęta VAT
2012 07 06 Naprawa w ramach rękojmi
09 Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia
Wykonywanie napraw, renowacji i konserwacji wyrobów kaletniczych
Naprawianie i renowacja sztukaterii
08 Naprawa, renowacja i konserwacja dzianin
07 naprawa układu hamulców hydraulicznych
Blazek wyklady z ub roku (2006-07), k. dąbrowski, Możliwości i ograniczenia dokonywania intencjonaln

więcej podobnych podstron