Muzyka kameralna polskiego klasycyzmu

• W okresie wczesnego klasycyzmu powstawały duety i

tria smyczkowe, później pojawiły się takie gatunki, jak
kwartet, kwintet i sekstet smyczkowy.

• Najczęściej stosowaną formą w polskiej muzyce

kameralnej epoki Oświecenia jest cykl sonatowy (cztero-

lub trzyczęściowy).

• Elementy stylu wczesnoklasycznego zawiera Parthia in

C-dur (1770)

na kwintet instrumentów dętych Jakuba

Gołąbka.

• Do wczesnoklasycznych kompozytorów muzyki

kameralnej należeli: Jan Kleczyński, Bazyli

Bohdanowicz, Feliks Janiewicz, Jan Stefani, F. Kamiński

oraz Maciej Radziwiłł.

Maciej Radziwiłł (ok. 1750-1800)

• Pochodził z linii Radziwiłłów

nieświeskich. Od 1790 był

kasztelanem wileńskim, od 1788 -
kasztelanem litewskim.

• Autor libretta opery Agatka (z

muzyką Jana Dawida Hollanda lub
Alessandra Danesiego) oraz

libretta (być może także muzyki)
opery

Wójt osady albiańskiej.

• Skomponował utwory orkiestrowe

oraz kameralne i solowe:

Serenadę B-dur na kwartet
smyczkowy i

Sonatę G-dur na

skrzypce lub flet i klawesyn,
Poloneza C-dur na klawesyn,
utrzymane w stylu galant.

Serenada B-dur

Macieja Radziwiłła

• Utwór utrzymany w stylu wczesnoklasycznym,

skomponowany po r. 1790.

• Zawiera wyrazisty temat główny o 3-częściowej

budowie, który opracowywany jest wariacyjnie
(wariacje reprezentują typ figuracyjno-ornamentalny).

• Temat wariacji powraca w oryginalnej postaci; w

zakończeniu wprowadzona jest krótka koda.

Sonata G-dur

M. Radziwiłła (1797)

• Rękopis Sonaty przechowywany jest w

S

ächsische Landesbibliothek w

Dreźnie.

• Współczesne wydanie utworu (Kraków

1972 PWM) zostało opracowane przez

Janinę i Tadeusza Ochlewskich pt.
Sonatina.

Partia prawej ręki w

fortepianie (w oryginale wirtuozowska)

została potraktowana zamiennie z

partią skrzypiec, opuszczono ponadto

ze względów wykonawczych fragment
Sonaty (cz. 2).

• Sonata ma formę 3-częściową: 1.

Allegro moderato, 2. In poco Adagio, 3.
Rondo Allegretto

; wszystkie części

utrzymane są w tonacji G-dur.

Herb Radziwiłłów

Sonata G-

dur Macieja Radziwiłła

• Ekspozycja części I pozostaje w tonacji G-dur. Główny

temat cechuje ozdobna partia melodyczna (z

zastosowaniem przednutek i obiegników).

• W przetworzeniu kompozytor nawiązuje do motywów

głównego tematu; jest ono skontrastowane dynamicznie

z ekspozycją (dominuje dynamika mf i f, zaś w

ekspozycji często pojawia się mp i p); przetworzenie

kończy kadencja fortepianu, po której następuje repryza i

finałowa koda.

• W części III – Rondzie kompozytor wprowadza zmiany

tempa: Allegretto (refren i I epizod), Andante sostenuto
(II epizod), Allegro (III epizod), Allegretto (refren i I
epizod).

Polskie utwory kameralne

dojrzałego klasycyzmu

• Stabilizacja cech stylu klasycznego dokonuje się w

utworach Franciszka Lessla, Józefa Elsnera i Ignacego

Feliksa Dobrzyńskiego.

• F. Lessel jest autorem 11 kwartetów smyczkowych,

Kwintetu fortepianowego f-moll, 3 Partit na instrumenty

dęte oraz Fantaisie characteristique na kwartet
fortepianowy.

• Cechy stylu klasycznego widoczne są np. w 3

kwartetach smyczkowych op. 8, Kwintecie c-moll na 2

skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę, czy Septecie D-dur na

flet, klarnet, skrzypce, altówkę, wiolonczelę,kontrabas i
fortepian

Elsnera. Styl Elsnera wyróżnia pokrewieństwo

motywiczne obu tematów oraz stosowanie progresji.

Nuta ludowo-narodowa w polskich

dziełach kameralnych XVIII w.

• Nuta poloneza: Rondo alla polacca z Kwartetu op. 8 nr 3 oraz część III

(alla polacca) Kwintetu c-moll J. Elsnera.

• Rytmy i motywy mazurka: Menuet w Septecie J. Elsnera, Menuet w I

Kwintecie smyczkowym F-dur op. 20 oraz Variations de concert sur une
mazure favorite

I.F. Dobrzyńskiego, temat Scherza oraz finał Kwartetu

fortepianowego D-dur

Józefa Krogulskiego, gdzie mazurek występuje na

przemian z krakowiakiem.

• Stylizacja krakowiaka: finał (Allegro rondo) Tria fortepianowego a-moll

I.F. Dobrzyńskiego.

• Stylizacja kujawiaka: temat Elegii (trzeciej części Sekstetu Es-dur) I.F.

Dobrzyńskiego.

• Cytat Mazurka Dąbrowskiego w Kwintecie F-dur op. 20 Dobrzyńskiego.

Dzieła kameralne Ignacego Feliksa

Dobrzyńskiego

• I.F. Dobrzyński jest uznawany

za najwybitniejszego polskiego
kompozytora muzyki kameralnej

w I poł. XIX w.

• Wśród wielu jego utworów

kameralnych wyróżniają się:
Trio fortepianowe a-moll, 3
kwartety, 3 kwintety oraz 2

sekstety smyczkowe, a także
Sekstet Es-dur

będący

opracowaniem jego Kwintetu
Es-dur op. 39.

I Kwartet smyczkowy e-moll

I.F. Dobrzyńskiego (1827-28)

• Powstał w czasie studiów Dobrzyńskiego u J.

Elsnera w Szkole Głównej Muzyki w Warszawie

• Zbudowany jest ściśle wg zasad 4-częściowego

cyklu sonatowego.

• Część I: Allegro espressivo e moderato to forma

sonatowa. Pierwszy temat napisany jest w
tonacji e-moll, temat drugi

– w równoległej tonacji

G-dur.

• Charakterystyczny jest słaby kontrast między

tematami (oba są śpiewne), co świadczy o

wpływach Elsnera. Pierwsze skrzypce dominują

wyraźnie nad pozostałymi instrumentami.

I Kwartet smyczkowy e-moll

I.F. Dobrzyńskiego

• Część II Scherzo ma formę ABA. Środkowe trio w G-dur

kontrastuje z częściami skrajnymi tonacją i trybem oraz
tempem (nieco wolniejszym

– un poco più moderato).

Zastosowanie krótkich, powtarzanych fraz świadczy o
charakterze tanecznym Scherza.

• Część III Adagio molto espressivo (C-dur) ma formę

dwuczęściową AA

1

. Jej temat jest silnie sfigurowany, co

wiązane jest z wpływem Hummla, który koncertował w 1828 r.
w Warszawie.

• Część IV Presto utrzymana jest w formie sonatowej, z

większym niż w I części kontrastem między tematami. Temat
pierwszy jest ruchliwy, ale jego przebieg przerywany jest

pauzami oraz fermatami (co świadczy o wpływach tradycji

Haydna). Temat drugi ma charakter chorału.

I Kwintet smyczkowy F-dur op. 20

I.F. Dobrzyńskiego (1831)

• Uznawany jest za jedno z

najwybitniejszych polskich dzieł

kameralnych 1. połowy XIX w.

• Prawykonanie miało miejsce w

Resursie Kupieckiej w

Warszawie w 1834 r., zaś w rok

później dzieło zostało
opublikowane u Hoffmeistra w
Lipsku. Autograf tej kompozycji

zaginął.

• Jest to utwór czteroczęściowy, z

częścią wolną , podobnie jak w I
Kwartecie smyczkowym,

przesuniętą na trzecie miejsce w
cyklu sonatowym.

I Kwintet smyczkowy F-dur op. 20

I.F. Dobrzyńskiego

• Część I Allegro otwiera marszowy temat w wiolonczelach,

podjęty następnie przez skrzypce. Tak dla melodii tematu,

jak i akompaniamentu charakterystyczne jest użycie rytmu

punktowanego. Drugi temat pojawia się w skrzypcach, na

tle smyczków grających staccato i pizzicato, szybko jednak
podejmuje go wiolonczela.

• Cechą części I, utrzymanej w formie sonatowej, jest gęsta

faktura oraz popisowy charakter niektórych odcinków.

• Część II Menuet jest stylizacją mazura (Minuetto alla

Mazovienne

pojawia się także w II Kwartecie smyczkowym

d-moll oraz Symfonii charakterystycznej). W triu menueta,

napisanym w wolniejszym tempie, występują karkołomne

figuracje, zwłaszcza w partii wiolonczeli.

• W części III Andante doloroso ma non troppo lento (d-moll) cytat

Mazurka Dąbrowskiego poddawany jest wariacyjnym zmianom.

Kompozytor wprowadza tu rozwiniętą chromatykę.

Mazurek Dąbrowskiego (1797)

•

Autorem słów Pieśni legionów

polskich we Włoszech, zwanej z
czasem

Mazurkiem Dąbrowskiego,

jest J. Wybicki. Kompozytor melodii

(wykorzystującej nutę ludowego
mazurka podlaskiego) jest nieznany.

•

Pieśń ta, śpiewana przez Legiony

Dąbrowskiego we Włoszech, stała się

jedną z najbardziej znanych pieśni

patriotycznych w XIX w., rywalizującą
o miano hymnu narodowego z:

– Chorałem („Z dymem pożarów…”) z

tekstem K. Ujejskiego i muz. Józefa
Nikorowicza (1846),

– w latach 1860-62 z pieśnią Boże coś

Polskę z tekstem Antoniego

Felińskiego (początkowo śpiewaną z

muzyką Jana N. Kraszewskiego,

później na melodię Serdeczna Matko)

– i napisaną w 1910 Rotą (muz. F.

Nowowiejski, sł. M. Konopnicka).

Generał Jan Henryk Dąbrowski

na czele Legionów,

akwarela Juliusza Kossaka

I Kwintet smyczkowy F-dur op. 20

I.F. Dobrzyńskiego

• Włączenie cytatu Mazurka Dąbrowskiego do III

części Kwintetu, skomponowanego po upadku
powstania listopadowego,

było wyrazem

patriotyzmu kompozytora

– Mazurek był

wówczas pieśnią zakazaną w zaborze rosyjskim
i pruskim.

• Część IV Rondo – Vivace assai utrzymana jest

w żywym tempie, widoczne są w niej wpływy
rytmów mazura, zaś refren ronda jest
stylizowaną polką.

Muzyka kameralna Feliksa Janiewicza

• Feliks Janiewicz napisał m.in. 6 triów

smyczkowych oraz 6 divertimenti na 2 skrzypiec.

• Są to utwory wirtuozowskie, z koncertującą rolą I

skrzypiec.

• Wszystkie tria mają budowę 3-częściową. W I, II

i IV

Triu kompozytor wprowadza jako jedną z

części poloneza, w III Triu – mazurka.

• Kompozytor wprowadza w nich efekty

wirtuozowskie: m.in. łamane oktawy, oktawy
współbrzmiące.

Inni polscy kompozytorzy muzyki

kameralnej późnego klasycyzmu

•

Józef Deszczyński był autorem Kwartetu fortepianowego a-moll op. 39
(wydanego w Warszawie u Brzeziny) oraz Sekstetu smyczkowego na 2

skrzypiec, altówkę, 2 wiolonczele i kontrabas.

•

Józef Iliński skomponował 8 kwartetów, opublikowanych w Petersburgu.

•

Nowe środki ekspresji oraz rozwiązania formalne wprowadził w swych utworach
kameralnych

Karol Kurpiński (np. w Fantazji na kwartet smyczkowy nie stosuje

założeń cyklu sonatowego, wprowadzając kilka odcinków o różnych tempach,

m.in. fugę i odcinek Presto w fakturze polifonicznej). 7-częściowy utwór
Paysage musical

zawiera m.in. części o tytułach programowych: La chasse i

Danse de Nimphes.

•

Nurt muzyki późnoklasycznej reprezentują też utwory uczniów Elsnera: Kwartet
smyczkowy i 2 kwintety fortepianowe (op. 10 i op. 17)

Józefa

Nowakowskiego, Trio fortepianowe op. 1, 2 kwartety i 2 kwintety smyczkowe

Antoniego Orłowskiego oraz utwory Józefa Krogulskiego (Kwartet

D-dur-G-dur, Kwartet fortepianowy B-dur i Oktet d-moll).