Prof. Janusz Bilski
Tworzenie i funkcjonowanie strefy euro
Wykład I – Teoria optymalnego obszaru walutowego
Teoria optymalnego obszaru walutowego – sformułowana na początku lat 60 przez Roberta Mundella, jest on uważany za
twórcę idei tworzenia stref walutowych po II wojnie światowej. Przesłanką podjęcia badań przez Mundella nad optymalnym
obszarem walutowym był tzw. eksperyment Kanadyjski. Na początku lat 60 – tych Kanada jako jeden z niewielu państw świata
wprowadza kurs płynny, mając nadzieję że ten reżim kursowy ochroni gospodarkę Kanadyjską to przed destabilizującym
oddziałaniem USA (impulsy koniunkturalne). Mundell ocenia, że eksperyment ten był nieudany, Kanada nie uniezależniła się
od oddziaływania gospodarki Amerykańskiej, poza tym sytuacja ekonomiczna Kanady pogorszyła się: powiększył się deficyt
na rachunku obrotów bieżących, zwiększyło się bezrobocie. Mundell podjął działania w celu wyjaśnienia jakie kraje powinny
stosować kursy płynne, a jakie kursy stałe, jakie przesłanki ekonomiczne decydują o wyborze jednego albo drugiego reżimu
kursowego. Następnie Mundell zaczął formułować warunki jakie powinien spełniać optymalny obszar walutowy, czyli strefa
w której obowiązują stałe kursy walutowe.
Budując model optymalnego obszaru walutowego Mundell próbował rozwiązać 2 problemy teoretyczne:
1. Wybór odpowiednich instrumentów polityki ekonomicznej, które zapewniają polityce ekonomicznej większą
efektywność. Optymalny obszar walutowy powinien zapewnić, przez odpowiedni wybór instrumentaliów, większą
efektywność polityce gospodarczej niż w obszarze zdezintegrowanym.
2. Stworzenie takich warunków ekonomicznych, które pozwalają gospodarce osiągnąć stan równowagi zewnętrznej
rozumianej jako równowagi bilansu handlowego, przy najniższych kosztach ekonomicznych, a więc żeby można było
osiągnąć równowagę zewnętrzną przy stabilnym wzroście gospodarczym, niskim poziomie bezrobocia i niskiej inflacji.
Obecnie w UGiW warunek ten nie jest osiągany. Osiągnięcie równowagi zewnętrznej Grecji łączy się z wysokimi kosztami.
Optymalny obszar walutowy wg Mundella:
1. Jest to terytorium, na którym cyrkulują różne waluty połączone sztywnymi i nieodwołalnymi kursami lub wspólna waluta.
Mundell (1) mówił o wprowadzeniu stałych i nieodwołalnych kursów walutowych.
2. Jest to strefa, w której prowadzona jest wspólna polityka monetarna, funkcjonuje wspólny BC.
3. Jest to obszar, na którym istnieje wysoki stopień mobilności czynników produkcji i relatywnie niski poziom tej mobilności
w stosunku do reszty świata. Kraje strefy euro są relatywnie krajami o bardzo wysokim stopniu otwarcia gospodarki,
natomiast strefa euro jako całość jest względnie mało otwartym obszarem gospodarczym.
4. Optymalny obszar walutowy zwiększa efektywność polityki ekonomicznej w stosunku do stanu przed integracją.
Utworzenie unii walutowej nie jest celem samy w sobie. Unia walutowa ma zapewnić krajom członkowskim lepszą
efektywność gospodarowania. Można tworzyć wspólne obszary walutowe, które nie będą obszarami optymalnymi.
Może być też tak że wspólny obszar walutowy obniży efektywność polityki gospodarczej i efektywność oddziaływania
koniunktury gospodarczej. Utworzenie UE obniżyło efektywność procesów gospodarczych w porównaniu do sytuacji
sprzed założenia strefy euro.
Przykłady, które obrazują jak kraje dochodziły do integracji walutowej:
Przykład 1:
Analizujemy sytuacje 2 państw, które charakteryzują się następującymi cechami: w punkcie wyjścia kraje te osiągają
równowagę zewnętrzną, występuje równowaga wewnętrzna definiowana jako stabilny poziom cen i niski poziom bezrobocia.
Kraje te jako priorytet polityki gospodarczej prowadzą politykę walki z inflacją. Stosowane są między tymi krajami stałe kursy
walutowe.
Wariant I: Występuje słaba mobilność czynników produkcji między krajami, następuje zakłócenie równowagi
zewnętrznej i wewnętrznej oraz wzrost popytu na towary z kraju A w kraju B. Mundell nie analizuje jakie przyczyny mają
na to wpływ. W konsekwencji w kraju A mamy nadwyżkę bilansu płatniczego, w kraju B mamy deficyt bilansu płatniczego.
Utrzymująca się nadwyżka w kraju A oraz coraz pełniejsze wykorzystanie mocy produkcyjnych powoduje nasilenie się w
kraju A presji inflacyjnej. W kraju B deficyt bilansu płatniczego powoduje recesje i wzrost bezrobocia. W kraju A jest
prowadzona polityka walki z inflacją, gdy by nie to w kraju A wystąpiła by silna presja inflacyjna, pogorszenie
konkurencyjności produktów z kraju A i kraje osiągnęłyby równowagę. Jednak polityka antyinflacyjna jest stosowana i
BC kraju A sterylizuje nadwyżkę płatniczą, ogranicza płynność rynku wewnętrznego i nie dopuszcza do powstania
procesów inflacyjnych. W konsekwencji kraj A hamuje inflację u siebie i przerzuca koszty osiągania równowagi
zewnętrznej na kraj B. gospodarka kraju B zostaje wprowadzona w recesję, zmniejsza się absorbcja wewnętrzna, spadają
ceny, powstają procesy deflacyjne i poprawia się konkurencyjność eksportu. To co dzieje się w kraju B nazywa się
dewaluacją wewnętrzną, która dotyczy krajów wchodzących w skład unii walutowej i wobec niemożliwości
przeprowadzenia dewaluacji następujące procesy substytuują efekt dewaluacji: recesja, zmniejszenie popytu
wewnętrznego, zmniejszenie deficytu budżetowego, zwiększenie bezrobocia, obniżenie płac i deflacja. Kraje bogate
przerzucają koszty osiągnięcia równowagi na kraje biedne. Są to konsekwencje niesprawnego działania mechanizmów
wyrównawczych i ograniczania procesów wyrównawczych przez kraje nadwyżkowe.
Wariant II: mamy wysoką mobilność czynników produkcji i usług. Zdaniem Mundella może to kompensować procesy
wyrównawcze osiągane do tej pory przez prostą zależność kurs cena. Zdaniem Mundella przesunięcie popytu między
krajem A i B może być kompensowane przez eksport czynników produkcji z kraju nadwyżkowego do kraju B, co pozwoli
Prof. Janusz Bilski
Tworzenie i funkcjonowanie strefy euro
Wykład I – Teoria optymalnego obszaru walutowego
osiągnąć stan równowagi na tym nowym już poziomie więzi ekonomicznych. Ten wniosek był eksploatowany w toku
dyskusji nad mechanizmami funkcjonowania strefy euro kiedy mówiono że różnice, brak synchronizacji cyklu
koniunkturalnego, brak mechanizmów wyrównawczych zostaną zastąpione przepływami czynników produkcji.
Wnioski:
Polityka monetarna jednego z państw może zakłócać równowagę zewnętrzną w krajach partnerskich.
Działanie mechanizmu wyrównawczego kurs cena może być zastąpione przez przepływy czynników produkcji.
Przykład 2:
Mundell podzielił świat na 2 państwa: USA i Kanadę. W tych państwach mamy 2 regiony: region zachodni i region wschodni.
Region wschodni produkuje materiały budowlane, a zachodni samochody. Następuje przesunięcie popytu na materiały
budowlane, spada popyt na samochody. W regionach zachodnich USA i Kanady pojawia się recesja i bezrobocie, a w regionie
wschodnim następuje przyśpieszony wzrost gospodarczy, a nawet przegrzanie koniunktury, pojawia się silna presja inflacyjna.
BC USA i Kanady stają przed trudnym zadaniem. Nie można przy pomocy tej samej polityki pieniężnej równocześnie hamować
wzrost inflacji w regionie wschodnim i wzrost gospodarczy w regionie zachodnim. Czy jest możliwe sprowadzenie takiej
polityki pieniężnej w strefie euro, która byłaby dobra zarówno dla krajów dotkniętych kryzysem zadłużeniowym i recesją na
południu Europy i równocześnie byłaby dobra dla krajów północy Europy? Nie, obecnie nie można prowadzić racjonalnej
polityki pieniężnej, bo jeśli założymy, że należy ograniczać popyt wewnętrznych w krajach południa, należy zwiększać
absorbcję wewnętrzną, to należy podnieść stopy procentowe. Jednak nie zgodzą się na to kraje bogatej północy, bo
wpłynęłoby to niekorzystnie na ich sytuację ekonomiczną – podwyższone stopy procentowe hamowałyby i tak niski wzrost
gospodarczy.
Mundell zadaje pytanie czy obszar walutowy musi pokrywać się z granicami państw? Uważa że idealnym rozwiązaniem jest
utworzenie 2 dolarów i 2 BC: dolar zachodni( dla Kanady i USA) i wschodni. W efekcie BC może prowadzić efektywną politykę
pieniężną – podwyższa stopy procentowe w regionie wschodnim i obniża stopy procentowe w regionie zachodnim.
Następnie zaczęła się dyskusja jakie powinny być kryteria przystąpienia do strefy walutowej:
Nurt 1 tradycyjny /egzogeniczny – ekonomiści koncentrowali uwagę na sformułowaniu warunków brzegowych jakie
muszą spełniać kraje jeżeli chcą przystąpić do optymalnego obszaru walutowego. Podejście to przyjmuje założenie, że
kraje nie muszą na dzień dobry spełniać wszystkich tych warunków, że funkcjonowanie w ugrupowaniu integracyjnym
powinno zwiększać konwergencję realną między krajami, powinno synchronizować przebieg faz cyklu koniunkturalnego,
tak aby nie występowały między nimi istotne różnice.
Nurt 2 endogeniczny. Podejście to wynika z badań Rosa, wykazał on w swoich badaniach, że wprowadzenie stabilnych
kursów walutowych sprzyja osiąganiu większej intensywności handlu między krajami, które usztywniają te relacje
kursowe, a za tym idzie tworzenie się silnych współzależności między tymi gospodarkami, co w konsekwencji może
doprowadzić do synchronizacji faz cyklu czyli konwergencji realnej. Badania te są poparte wynikami wprowadzenia
stabilnych kursów walutowych w Ameryce Łacińskiej. Wystąpienie tego typu zależności pokazuje też integracja
europejska. Stabilizowanie kursów walutowych w ramach europejskiego systemu walutowego przyczyniło się do
wzrostu handlu między krajami należącymi do ESW. Czy intensyfikacja wymiany handlowej powoduje że łatwiej jest
osiągać równowagę zewnętrzną? Istnieje poważne ryzyko, że zwiększenie intensywności handlu może dać w
konsekwencji trwały podział na grupę państw nadwyżkowych i deficytowych, co jest zjawiskiem niebezpiecznym.
Dyskusja na temat warunków jakie powinny spełniać kraje wchodzące do unii walutowej:
McKinnon sformułował kryterium mówiące o tym, że bardzo istotnym warunkiem uczestnictwa kraju w optymalnym
obszarze walutowym jest otwartość gospodarki, mierzona jako stosunek towarów które mogą być przedmiotem handlu
zagranicznego do towarów not tradeable, które nie są przedmiotem wymiany międzynarodowej. Zdaniem McKinnona
większa otwartość kraju zwiększa zależność cen krajowych od cen rynku światowego, co oznacza że kurs walutowy silnie
oddziałuje na poziom cen i pośrednio na poziom płac realnych. Oznacza to, że kurs walutowy może nie być efektywnym
instrumentem stabilizowania cen, skuteczniejsze tutaj mogą być działania z zakresu polityki fiskalnej. Wnioskiem generalnym
McKinnona jest że kraje o dużej otwartości gospodarki są dobrymi kandydatami do unii walutowych ze względu na
ograniczoną efektywność kursu walutowego. McKinnon zwraca uwagę na to że kraje o niskim stopniu otwarcia mogą
posługiwać się kursem walutowym i jest on wtedy efektywnym instrumentem polityki gospodarczej. Kraje o dużym stopniu
otwarcia mogą wchodzić do unii walutowych, rezygnować z polityki kursu walutowego, a kraje o niskim poziomie otwarcia
nie powinny. Badania McKinnona były prowadzone w latach 70 – tych i do tej pory są pozytywnie weryfikowane empirycznie.
W krajach takich jak Polska (w krajach emerging markets) rola kursu walutowego w sterowaniu procesami ekonomicznymi
jest duża. Ten kanał transmisji polityki monetarnej kursem walutowym jest efektywny.
Prof. Janusz Bilski
Tworzenie i funkcjonowanie strefy euro
Wykład I – Teoria optymalnego obszaru walutowego
Należy zwrócić uwagę że badania McKinnonna zbliżają rozważania Munella do rzeczywistości gospodarczej. Mudnell analizuje
sytuację państw, a nie regionów. Jest to urealnienie wniosków formułowanych przez Mundella. McKinnon opisuje w swoich
badaniach relacje między krajami unii walutowej a resztą świata. Zgodnie z założeniami Mundella McKinnon proponuje
stosowanie kursów płynnych między unią walutową a resztą świata jeżeli jest wspólny pieniądz. Jeśli są to sztywne kursy
walutowe między krajami tworzącymi unię idzie tu o kursy między krajami członkowskimi a resztą świata. Wniosek ten wynika
z założenia przyjętego przez Mundella, że podczas gdy poszczególne kraje tworzące unię charakteryzują się dużą otwartością
gospodarek unia jako całość jest tworem gospodarczym o niskim poziomie otwartości. Potwierdzają to badania statystyczne:
Francja, Niemcy są relatywnie otwarte, ale cała unia jest relatywnie mało otwartym tworem gospodarczym. McKinnon
proponuje stosowanie kursów płynnych między obszarami.
James Ingram zwraca uwagę że ważną rolę w formułowaniu warunków przystąpienia do unii walutowej powinien odgrywać
sektor finansowy. W dotychczasowych analizach koncentrowano uwagę na sferze realnej. Ingram mówi, że sektor finansowy
musi być dostosowany do wymogów integracji walutowej. Ingram uważa, że gospodarki o dobrze rozwiniętym ryku
finansowym o wysokim poziomie liberalizacji i wysokim poziomie deregulacji są lepiej dostoswane do wymogów unii
ponieważ mogą łatwiej absorbować okresowe nierównowagi zewnętrzne poprzez przepływy kapitału. Dojrzałe rynki
finansowe łatwiej absorbują szoki zewnętrzne które napływają do gospodarki, są w stanie je zneutralizować. W ostatnich 5
latach utrwalił się w wielu krajach europejskich pogląd że wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut, zliberalizowanie
przepływów kapitałowych oznacza że są to rynki dojrzałe. To jest nie prawda. Polski, Grecji czy Hiszpański rynek finansowy to
rynki o niedojrzałej strukturze instytucjonalnej, są to rynki płytkie o niskim wolumenie obrotów, rynki które same mogą być
źródłem zaburzeń finansowych a nie absorbują tych zagrożeń. Dystans dzielący rynki fin krajów Europy Środkowo –
Wschodniej i innych państw to jest ok 20 – 30 lat. Na tworzenie głębokiego sprawnego rynku finansowego jest potrzebne
wiele lat. Trzeba o tym pamiętać przy aplikowaniu Polski do strefy euro. Na naszym słabo rozwiniętym rynku finansowym, o
wadliwej strukturze instytucjonalnej kurs walutowy odgrywa bardzo istotą rolę jako instrument osiągania równowagi rynku
finansowego. Potwierdzają to liczne badania. Poza tym dobrze rozwinięte, zliberalizowane, zintegrowane rynki finansowe
poprzez przepływy kapitałów pozwalają w sposób rynkowy zbliżyć poziom stóp procentowych w krajach tworzących unię. To
wyrównywanie się ceny pieniądza dokona się automatycznie na warunkach rynkowych. Oznacza to, że wspólna cena
pieniądza, stopa procentowa na tym samym poziomie będą adekwatne do sytuacji poszczególnych państw członkowskich.
Administracyjne zbliżanie stóp procentowych jest zwykle nieefektywne dlatego że stopy te odbiegają w większości
przypadków od sytuacji w poszczególnych krajach członkowskich.
Kenen – wprowadził jako kryterium przystąpienia krajów do optymalnego obszaru walutowego stopień zróżnicowania
produkcji w kraju. Im bardziej jest zdywersyfikowana gospodarka tym łatwiej jest zrezygnować z kursu walutowego jako
instrumentu polityki gospodarczej. Kraje monoproduktowe o niezdywersyfikowanej strukturze powinny posługiwać się
kursem walutowym i jest to efektywne. Ten argument Kenena jest wytłumaczalny intuicyjnie, jeżeli gospodarka ma wiele
sektorów które mogą eksportować na przyzwoitym poziomie za granice, to wtedy kiedy kryzys dotknie jeden sektor to reszta
z nich może zrekompensować. Szoki międzysktorowe mogą być łatwo absorbowane.
Gruber i Sneijder akcentowali konieczność równoległych postępów w koordynacji i ujednolicaniu polityk pieniężnych i
fiskalnych. Nie było tu mowy jeszcze o tworzeniu unii fiskalnej ale wyraźnie podkreślano że unia walutowa bez koordynacji
polityki budżetowej jest tworem ułomnym.
Integracja polityczna
Integracja ekonomiczna
Integracja monetarna
Integracja monetarna jest konsekwencją zaawansowania procesów ekonomicznych. Osiągnięcie pewnego poziomu
zaawansowania integracji ekonomicznej powoduje przejście do etapu integracji monetarnej. Integracja ekonomiczna i
monetarna stwarzają dogodne warunki do intensyfikacji integracji politycznej. Nie ma tutaj zależności odwrotnej: integracja
polityczna nie wymusza integracji ekonomicznej i monetarnej. Jeżeli mamy do czynienia z takim zjawiskiem to wtedy tworzy
się hierarchiczna strefa walutowa, w które j dominuje jeden kraj (waluta jednego kraju).
http://notatek.pl/teoria-optymalnego-obszaru-walutowego-wyklad?notatka