mechanizmy funkcjonowania strefy euro

STREFA EURO

europejska integracja gospodarczo-walutowa

Redaktorzy naukowi:

Krzysztof Opolski

Dagmara Mycielska

Jarosław Górski

E-book do studiów podyplomowych
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

Projekt dofinansowany ze środków
Narodowego Banku Polskiego

Strefa EURO –

europejska integracja gospodarczo-walutowa

e-book do studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

redakcja naukowa: Krzysztof Opolski, Dagmara Mycielska, Jarosław Górski

recenzja naukowa: Bogusław Pietrzak

projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego

Wydawca:

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Ul. Długa 44/50

00-241 Warszawa

tel.: 0-22 55 49 111, 0-22 55 49 126

fax: 0-22 831 28 46

e-mail: wne@wne.uw.edu.pl

strona internetowa: www.wne.uw.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i przedrukowywanie całości lub fragmentów niniejszej pracy

bez zgody wydawcy zabronione.

ISBN 978-83-919820-5-1

Spis treści:

ŁOWO WSTĘPNE

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 3

ZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA

ARODOWEGO

ANKU

OLSKIEGO

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 5

ADANIA

NBP

NAD KORZYŚCIAMI I KOSZTAMI WPROWADZENIA EURO W

OLSCE

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 7

OZDZIAŁ

ARYS INTEGRACJI GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ W

UROPIE

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 8

OZDZIAŁ

OLSKA W

NII

UROPEJSKIEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 22

OZDZIAŁ

YLEMATY UNIJNEJ I POLSKIEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 32

OZDZIAŁ

EORETYCZNE PODSTAWY INTEGRACJI MONETARNEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 42

OZDZIAŁ

UROPEJSKI

ANK

ENTRALNY

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 52

OZDZIAŁ

OLITYKA PIENIĘŻNA W UNII WALUTOWEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 65

OZDZIAŁ

UDŻET

UE ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 81

OZDZIAŁ

OLITYKA FISKALNA W UNII WALUTOWEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 92

OZDZIAŁ

NTEGRACJA RYNKÓW FINANSOWYCH W

I STREFIE EURO

–

ROZWÓJ

ALTERNATYWNYCH FORM INWESTOWANIA

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 109

OZDZIAŁ

10.

URO W ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 118

OZDZIAŁ

11.

ORZYŚCI I SZANSE ORAZ KOSZTY I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z UCZESTNICTWA W UNII

WALUTOWEJ NA GRUNCIE TEORII I DOŚWIADCZEŃ STREFY EURO

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ 128

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Słowo wstępne

Strona 3

ŁOWO WSTĘPNE

Po sześciu latach od przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej nie ma już

wątpliwości, że polska gospodarka skorzystała na akcesji. Od początku przebywania
w strukturach UE Polska starała się aktywnie wykorzystywać możliwości, jakie daje
członkostwo. Jest beneficjentem netto: środki pozyskiwane z budżetu unijnego w 2009 roku
były niemal trzykrotnie wyższe niż wpłaty do budżetu. Na rok 2011 Komisja Europejska
przewidziała w projekcie budżetu wydatki Polski na poziomie aż 10 miliardów euro.

Polska cały czas uczy się reguł funkcjonowania w strukturach unijnych, dotyczy

to zarówno samorządów, administracji szczebla centralnego, czy też obywateli. Przed nami
jednak kolejne ważne decyzje dotyczące następnego kroku na drodze do pełnej integracji –
przystąpienia do unii walutowej.

Podpisując Traktat Akcesyjny Polska zobowiązała się do wprowadzenia na swoim

terytorium euro, wspólnego europejskiego pieniądza. W wielu badaniach teoretycznych
i empirycznych wskazywano na korzyści, jakich można spodziewać się po wprowadzeniu
euro. Najważniejszym pozytywnym aspektem będzie zmniejszenie ryzyka walutowego,
co sprzyja zmniejszaniu się kosztów transakcyjnych, zwiększaniu się wymiany handlowej
i inwestycji. Należy jednak zaznaczyć, iż członkowstwo w unii walutowej oznacza nie tylko
korzyści, ale także narzuca pewne ograniczenia możliwości kształtowania polityki
gospodarczej, chociażby utratę autonomii w kształtowaniu polityki pieniężnej i kursowej.

Po wprowadzeniu euro zmienią się warunki prowadzenia polityki gospodarczej.

Konieczne będzie dostosowanie prawa, zasad księgowości, systemów bankowych itd. Aby
zatem aktywnie korzystać z możliwości, jakie stwarza uczestnictwo w unii walutowej,
musimy przygotować się do funkcjonowania w tym zmienionym otoczeniu
makroekonomicznym. Musimy zrozumieć mechanizmy funkcjonowania strefy euro.

Prezentowana publikacja ma na celu przybliżyć czytelnikowi najważniejsze aspekty

funkcjonowania strefy euro. W opracowaniu tym staraliśmy się przedstawić najistotniejsze
problemy związane z prowadzeniem i koordynowaniem polityki gospodarczej w nowym
otoczeniu makroekonomicznym.

Publikacja została przygotowana z myślą o słuchaczach studiów podyplomowych

„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. Zawiera ona zbiór opracowań najbardziej
istotnych zagadnień omawianych w trakcie wykładów.

Głównym celem studiów podyplomowych „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”

jest edukacja ekonomiczna liderów wybranych grup społecznych i zawodowych
(m.in. nauczycieli, samorządowców, dziennikarzy) nt. zasad funkcjonowania strefy euro oraz
historii wspólnej waluty europejskiej. Dla minimalizacji ekonomicznych i społecznych
kosztów przyjęcia wspólnej waluty istotne jest bowiem zbudowanie świadomości na temat

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Słowo wstępne

Strona 4

tego, jakie są mechanizmy działania unii gospodarczo‐walutowej, korzyści płynące
z używania wspólnej waluty oraz jakie zmiany gospodarcze i społeczne wywołuje proces
wejścia i pozostania w strefie euro.

Studia służą podnoszeniu i doskonaleniu kwalifikacji zawodowych w zakresie

ekonomicznych mechanizmów działania strefy euro, projekt ma za zadanie rozszerzyć
świadomość i wiedzę praktyczną, finansową i organizacyjną, a także wyjaśnić wszelkie
niuanse związane z funkcjonowaniem wspólnego obszaru walutowego. Studia wpisują się
zatem w misję realizowaną przez NBP w zakresie edukacji ekonomicznej zorientowanej m.in.
na proces przygotowania społeczeństwa polskiego do wstąpienia Polski do strefy euro oraz
szerzej: kształcenia różnych grup społeczeństwa polskiego w zakresie ekonomii.

Niniejsze opracowanie rozpoczyna omówienie historii procesów integracji w Europie.

Kolejne rozdziały omawiają proces akcesji Polski do struktur Unii Europejskiej oraz dylematy
polityki gospodarczej, jakie w związku z tym powstają. Dyskusję aspektów prowadzenia
polityki monetarnej i fiskalnej w warunkach unii walutowej otwiera omówienie teorii
optymalnych obszarów walutowych, która leży u podstaw integracji monetarnej. Koncepcja
ta wskazuje na ograniczenia, ale także korzyści, jakie płyną z możliwości przyjęcia wspólnej
waluty. Kolejne rozdziały poświęcono najważniejszym zagadnieniom związanym
z prowadzeniem polityki monetarnej i fiskalnej w unii walutowej: strukturze oraz
kompetencjom Europejskiego Banku Centralnego oraz Europejskiego Systemu Banków
Centralnych, zasadom tworzenia budżetu UE oraz celom i ograniczeniom polityki pieniężnej
i fiskalnej w unii walutowej. Podsumowaniem opracowania jest dyskusja pozycji euro jako
waluty międzynarodowej oraz korzyści i kosztów związanych z przyjęciem wspólnej waluty.

Mamy nadzieję, że publikacja ta okaże się wartościowym materiałem edukacyjnym,

ułatwiającym studiowanie zagadnień związanych z integracją walutową.

Krzysztof Opolski
Dagmara Mycielska
Jarosław Górski

Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Działalność edukacyjna Narodowego Banku Polskiego

Strona 5

ZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA

ARODOWEGO

ANKU

OLSKIEGO

„Nakłady na edukację to nie wydatki, lecz inwestycje”

Sławomir Stanisław Skrzypek

Prezes Narodowego Banku Polskiego

(ur. 10.05.1963 r., zm. 10.04.2010 r.)

Rozwój gospodarczy zależy od poziomu wykształcenia społeczeństwa. Misją

Narodowego Banku Polskiego jako instytucji, która wspiera rozwój gospodarczy Polski, jest
upowszechnianie edukacji ekonomicznej, poprawa zrozumienia zasad funkcjonowania
gospodarki rynkowej oraz promocja przedsiębiorczości.

Narodowy Bank Polski, podobnie jak wiele innych banków centralnych na świecie,

wspiera powszechną edukację ekonomiczną. Stan wiedzy i świadomości ekonomicznej
Polaków jest wysoce niesatysfakcjonujący. Z jednej strony brakuje wiedzy o instytucjach oraz
praktycznych umiejętności korzystania z instrumentów finansowych. Z drugiej strony dużym
zagrożeniem są stereotypy, mity oraz błędne przekonania dotyczące zagadnień
ekonomicznych. W tej sytuacji Narodowy Bank Polski uważa za niezbędne prowadzenie
kompleksowych działań edukacyjnych mających na celu zwiększenie świadomości Polaków
jako klientów instytucji finansowych, racjonalnie podejmujących decyzje finansowe.
Ma temu służyć przyjęta w 2009 r. „Strategia edukacji ekonomicznej Narodowego Banku
Polskiego na lata 2010‐2012”.

Działalność edukacyjna Narodowego Banku Polskiego ma na celu wspieranie

i promowanie rozmaitych inicjatyw z zakresu edukacji ekonomicznej, realizowanych przez
szkoły, uniwersytety, biblioteki, organizacje pozarządowe, media i inne instytucje. NBP
pragnie oddziaływać na sferę przekonań dotyczących gospodarki rynkowej przez pogłębienie
i rozwój edukacji ekonomicznej na poziomie szkolnym, a także programy edukacyjne
w mediach oraz specjalne programy adresowane do grup społecznych zagrożonych
wykluczeniem społecznym.

Projekty NBP są skierowane przede wszystkim do środowisk szkolnych na poziomie

gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym a także do środowisk akademickich. Swoje programy
edukacyjne NBP kieruje również do środowisk fachowych, wyznaniowych, wiejskich oraz
za pośrednictwem mediów do ogółu społeczeństwa.

Adresatami działań edukacyjnych NBP są nie tylko ludzie młodzi – uczniowie szkół

ponadpodstawowych oraz studenci – ale także ci, którzy z racji pełnionego zawodu sami
przekazują wiedzę innym: nauczyciele, dziennikarze, pracownicy organizacji pozarządowych.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Działalność edukacyjna Narodowego Banku Polskiego

Strona 6

Warto podkreślić, że przy realizacji projektów edukacyjnych NBP współpracuje z wieloma
instytucjami i organizacjami.

Ważnym elementem edukacji ekonomicznej NBP są studia podyplomowe. Wśród

dofinansowanych przez NBP kierunków studiów, znalazły się studia podyplomowe
„Mechanizmy funkcjonowania strefy euro”. Ich uczestnicy zapoznają się z historią
europejskiej integracji gospodarczej i walutowej oraz funkcjonowaniem wspólnej waluty.
Dzięki temu przedsięwzięciu NBP chciałby zwiększyć świadomość korzyści i kosztów
związanych z uczestnictwem w strefie euro oraz przedstawić zmiany gospodarcze, które
będą niezbędne przed przyjęciem euro. NBP stara się dotrzeć ze swą ofertą edukacyjną
do liderów opinii i najaktywniejszych przedstawicieli różnych środowisk. Celem projektu jest
przygotowanie specjalistów mających obszerną wiedzę na temat euro oraz aspektów
wprowadzenia w Polsce wspólnej waluty.

Józef Ruszar
Dyrektor Departamentu Edukacji i Wydawnictw
Narodowy Bank Polski

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Badania NBP nad korzyściami i kosztami wprowadzenia euro w Polsce

Strona 7

ADANIA

NBP

NAD KORZYŚCIAMI I KOSZTAMI WPROWADZENIA EURO W

OLSCE

15 maja 2007 r. w Narodowym Banku Polskim (NBP) powstało Biuro ds. Integracji

ze Strefą Euro (BISE), którego podstawowym zadaniem było przygotowanie Raportu
dotyczącego pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej (strefie euro). Realizacji celu służył szeroki program badawczy
realizowany przy udziale poszczególnych departamentów NBP, instytutów i uczelni
krajowych, partnerów społecznych, jaki i uznanych autorytetów międzynarodowych.
Realizacja procesu przygotowywania Raportu na otwartej i przejrzystej komunikacji
z otoczeniem zewnętrznym sprzyjała pobudzeniu ogólnonarodowej debaty wokół euro
opartej o dialog i chęć budowania konsensusu.

W ramach wspomnianego projektu przygotowywanych było prawie 60 projektów

badawczych. W procesie konsultacji odbyło się ok. 80 prezentacji, 3 spotkania z partnerami
społecznymi, 4 spotkania ze środowiskiem naukowym, spotkanie z ekonomistami biznesu
oraz 3 spotkania z dziennikarzami. Dzięki działaniom NBP i BISE utworzona została
imponująca sieć badawcza koncentrująca zarówno szerokie spektrum spojrzeń na integrację
walutową, jak i ogromny potencjał intelektualny. W gronie współpracowników BISE znaleźli
się przedstawiciele wiodących polskich instytutów badawczych (CASE, IBS, IBRKK, IRG SGH,
INE PAN), uczelni wyższych (Uniwersytet Gdański, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet
Łódzki, Uniwersytet Warszawski, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Szkoła Główna
Handlowa) oraz ekspertów z innych instytucji administracji publicznej (Ministerstwo
Finansów, Ministerstwo Gospodarki). Do grona współpracowników dołączyli także wybitni
zagraniczni znawcy problemu integracji walutowej jak Willem Buiter, Barry Eichengreen,
Jeffrey Frankel, Paul de Grauwe, Ronald MacDonald, Ronald McKinnon, Andrew Rose, Anne
Sibert, Charles Wyplosz, Christopher Rosenberg, Susan Schadler.

Po publikacji Raportu działania BISE skoncentrowane były na popularyzacja wyników

prac i wniosków wynikających z szerokiego procesu badawczego oraz monitorowanie
bieżących przemian zachodzących w strefie euro. Przy współpracy z Departamentem
Edukacji i Wydawnictw i wsparciu merytorycznym BISE od lutego 2009 r. ukazało się ponad
160 kilkustronicowych dodatków w prasie codziennej, tygodnikach i miesięcznikach, zostało
wyemitowanych 70 audycji radiowych i 10 programów telewizyjnych poświęconych
przyszłemu wstąpieniu Polski do strefy euro.

Grzegorz Tchorek
Biuro ds. Integracji ze Strefą Euro
Narodowy Bank Polski

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 8

Jan Jakub Michałek

OZDZIAŁ

ARYS INTEGRACJI GOSPODARCZEJ I WALUTOWEJ W

UROPIE

1.1

DEA

CELE I SEKWENCJA INTEGRACJI GOSPODARCZEJ W

UROPIE

Pomysłodawcą pierwszej, sektorowej integracji europejskiej był Jean Monnet,

ówczesny przewodniczący Commissariat du Plan we Francji, a jego koncepcja znalazła wyraz
w Deklaracji francuskiego Ministra Spraw Zagranicznych Roberta Schumana z 9 maja 1950
roku. Początkowo, zaproponowano w niej poddanie niemieckiego sektora hutnictwa
i górnictwa ponadnarodowej kontroli, która miała zapobiec przyszłym konfliktom zbrojnym
w Europie. Idea ta została rozszerzona i znalazła wyraz w Planie Schumana, który stworzył
podstawy dla Traktatu Paryskiego o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS),
z kwietnia 1951 roku. Założycielami Wspólnoty, obok Francji i Niemiec, były Włochy, Belgia,
Holandia i Luksemburg. W ramach EWWiS stworzono sektorowy wspólny rynek węgla i stali,
w ramach którego produkty i pracownicy mogli się przemieszczać bez ograniczeń.
Ta unikalna, sektorowa integracja przyniosła pozytywne skutki ekonomicznie i zachęcała
do dalszego pogłębiania integracji gospodarczej między dotychczasowymi członkami.

W marcu 1957 roku te same kraje podpisały Traktaty Rzymskie o utworzeniu

Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) oraz o powstaniu Europejskiej Wspólnoty
Energii Atomowej (EUROATOM). Obie instytucje zaczęły funkcjonować od początku 1958
roku. Powstanie EWG zapoczątkowało długotrwały proces stopniowo pogłębianej integracji
ekonomicznej w Europie Zachodniej. W 1973 W. Brytania, Dania i Irlandia przystąpiły
do EWG. W czasie drugiego, tak zwanego południowego rozszerzenia, do Wspólnot
przystąpiła Grecja (w 1981 roku) oraz Hiszpania i Portugalia w 1986 roku. W 1992
ustanowiono Unię Europejską (UE). Trzecie rozszerzenie nastąpiło w 1995, gdy nowymi
członkami Unii Europejskiej stały się Austria, Finlandia i Szwecja. Po rozpoczęciu
transformacji ekonomicznej kraje byłego bloku komunistycznego podjęły starania
o przystąpienie do UE. W latach 1992‐96 kraje te podpisały Układy Europejskie, liberalizujące
handel z państwami Unii

. Rozszerzenie na Wschód nastąpiło w 2004 roku, gdy do Unii

przystąpiła Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia oraz Cypr

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Układy Europejskie, z instytucjonalnego punktu widzenia, to strefy wolnego handlu, z wyłączeniem liberalizacji

artykułami rolnymi, ale uzupełnione o mechanizmy współpracy w innych obszarach (por. dalej).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 9

i Malta spoza regionu Europy Środkowo Wschodniej. W 2007 roku członkami UE stała się
również Bułgaria i Rumunia.

Integracja gospodarcza oznacza znoszenie barier w przepływie towarów

i ewentualnie czynników produkcji (kapitału i siły roboczej). Unia gospodarcza i monetarna
jest najbardziej zaawansowanym etapem integracji. W myśl teorii efektem integracji winno
być podniesienie efektywności ekonomicznej i dobrobytu krajów członkowskich.

Przed opisaniem kolejnych etapów poprzedzających utworzenie unii monetarnej

w EU warto krótko przedstawić instytucjonalne formy integracji krajów o gospodarce
rynkowej (od najprostszych do najbardziej zaawansowanych):

1. strefa wolnego handlu (SWH) polegająca na zniesieniu ceł i ograniczeń

ilościowych w handlu pomiędzy członkami ugrupowania;

2. unia celna (UC) to SWH, w której członkowie dodatkowo ujednolicają politykę

handlową (główne cła) wobec państw trzecich;

3. wspólny rynek (common market) to unia celna, w której dodatkowo występuje

swoboda przepływu kapitału, siły roboczej oraz ewentualnie usług;

4. jednolity rynek (single market) oznacza unię celną w której wyeliminowano

wszelkie bariery w przepływie towarów (np. formalności celne czy kontrole
graniczne);

5. unia monetarna to sytuacja w której członkowie integrują swą politykę

pieniężną, usztywniają na stałe kursy walutowe lub tworzą wspólną walutę,
zarządzaną przez wspólny bank centralny;

6. unia gospodarcza to unia monetarna wraz z koordynacją polityki fiskalnej.

Z kolei oceniając skutki ekonomiczne funkcjonowania ugrupowań integracyjnych

zazwyczaj wyróżnia się krótkoterminowe efekty handlowe i długoterminowe konsekwencje,
wynikające z inwestycji i zmiany struktury produkcji i konsumpcji.

W krótkim okresie identyfikuje się głównie zmiany statyczne w handlu i produkcji.

Po pierwsze jest to korzystny efekt kreacji handlu, dzięki któremu mniej efektywni
producenci krajowi są zastępowani – dzięki zniesieniu ceł – przez bardziej efektywnych
z innych państw unii celnej. Po drugie, występuje korzystny wzrost konsumpcji i ekspansji
handlu pomiędzy krajami członkowskimi, dzięki obniżeniu cen wewnętrznych. Po trzecie,
może wystąpić efekt przesunięcia handlu, który polega na zastąpieniu, wskutek protekcji
zewnętrznej, bardziej efektywnych dostawców z reszty świata przez mniej efektywnych
dostawców z unii, których towary nie są obciążone cłem.

Natomiast w długim okresie integracja przyczynia się do lepszej alokacji kapitału, czyli

bardziej efektywnych inwestycji, sprzyjających specjalizacji, wydłużeniu serii produkcji
(korzyści skali) i dzięki temu obniżce kosztów. Z drugiej strony integracja, poprzez wzrost
konkurencji na wspólnym rynku prowadzi do obniżenia cen i zwiększenia różnorodności

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 10

towarów dostępnych dla konsumentów. W efekcie powinien nastąpić wzrost produkcji
i dobrobytu

Wspólna polityka rolna (WPR) EWG stanowiła najbardziej rozbudowany i politycznie

kontrowersyjny element integracji ekonomicznej w Europie. W założeniu miała ona służyć
stabilizacji rynków rolnych, zwiększeniu dochodów rolników, podniesieniu produktywności
w tym sektorze oraz „rozsądnym” cenom żywności dla konsumentów. Najważniejsze
elementy WPR zostały wdrożone w latach 1962‐68, pod bardzo silnym naciskiem Francji.

Wdrożenie tych zasad oraz ustalanie wysokich cen interwencyjnych na główne

produkty rolne (mięso, zboża, produkty mleczarskie, cukier) spowodowało, że wydatki
na WPR szybko rosły i osiągnęły w drugiej połowie lat 70. XX wieku około 70% całości
wydatków ze wspólnego budżetu EWG. Dlatego już od połowy lat 1980. rozważano we
Wspólnotach możliwe korekty w mechanizmie funkcjonowania WPR, a zwłaszcza środki
służące likwidacji kosztownych nadwyżek produktów rolnych. Obecnie coraz większa część
wydatków na rolnictwo jest przesuwana na rozwój obszarów wiejskich (w tym np. ochrona
środowiska i agroturystyka), a redukuje się wydatki na ceny interwencyjne i subwencje
eksportowe.

Członkowie EWG już w latach 1960. dokonali znaczącej liberalizacji przepływów

kapitałowych. Całkowita liberalizacja obejmowała między innymi inwestycje bezpośrednie,
zakup nieruchomości, krótko i średnioterminowe kredyty handlowe i transakcje osobiste
(repatriacja dochodów, zakup papierów wartościowych). Natomiast liberalizacja przepływu
siły roboczej, miała relatywnie niewielkie znaczenie ekonomiczne w latach 1960.

Kolejnym krokiem na drodze pogłębiania procesów integracyjnych było stworzenie

jednolitego (wewnętrznego) rynku (single (internal) market). Kraje EWG tworząc unię celną
zniosły cła i ograniczenia ilościowe w handlu wzajemnym oraz utworzyły wspólną politykę
handlową (celną) wobec państw trzecich. W ramach jednolitego rynku dodatkowo zniosły
wszelkie bariery (techniczne, fizyczne i fiskalne) w wymianie towarów, po to by powstał
rzeczywiście jednorodny, wewnętrzny rynek.

Pierwsze sugestie pogłębienia współpracy w dziedzinie walutowej pojawiły się już

w memorandum Komisji Europejskiej z 1962 roku. Pierwsza propozycja utworzenia unii
monetarnej powstała w 1969 roku (propozycja R. Barre’a), a w grudniu 1969 na szczycie
w Hadze pojawiła się propozycja utworzenia unii monetarnej, przekształcona później w tzw.
Plan Wernera.

Na przykład, według znanych szacunków Baldwina, Francoisa i Portesa (1997) przystąpienie do EU nowych

członków z Europy Środkowo‐Wschodniej miało zwiększyć w długim okresie dochód tych ostatnich o około
20%. Jednak późniejsza weryfikacja takich szacunków jest dosyć trudna.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 11

1.2

NTEGRACJA JAKO PROCES WTÓRNY WZGLĘDEM PROCESÓW GLOBALIZACJI

Globalizacja jest zazwyczaj interpretowana jako narastające współzależności ekonomiczne
(handlowe i finansowe) pomiędzy głównymi krajami gospodarki światowej. Wzrost
globalizacji wymaga liberalizacji relacji handlowych i finansowych.

Wielki Kryzys lat trzydziestych dwudziestego wieku unaocznił ekonomistom

i politykom, że niekontrolowany wzrost protekcjonizmu, połączony z konkurencyjnymi
dewaluacjami, może doprowadzić do drastycznego (trzykrotnego) zmniejszenia handlu oraz
do pogłębiania się zjawisk kryzysowych. Dlatego też władze amerykańskie uważały,
że stworzenie powojennego ładu gospodarczego jest konieczne dla rekonstrukcji systemu
handlowego i finansowego na świecie

Kluczowymi elementami tej amerykańskiej wizji systemu stały się instytucje systemu

z Bretton Woods, powstałe w 1944 roku oraz GATT (Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych
i Handlu) utworzony w 1947 roku, który w 1994 roku został przekształcony w Światową
Organizację Handlu (WTO: Word Trade Organization).

Zasady działania Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), utworzonego

na konferencji w Bretton Woods w 1944 r., odzwierciedlały amerykańską wizję powojennego
ładu ekonomicznego i wyraźnie nawiązywały do systemu waluty złotej (gold standard).
Kluczową walutą światowego systemu stał się dolar amerykański, który jako jedyny był
wymienialny na złoto po stałym kursie parytetowym. Pozostali członkowie MFW mieli
wprowadzić wymienialność swych walut oraz ustalić kurs parytetowy wobec złota lub dolara.
Kurs rynkowy mógł się odchylać jedynie o 1% w górę lub w dół od kursu parytetowego.
Za stabilizację kursów walutowych wobec dolara odpowiedzialne były banki centralne krajów
członkowskich, które musiały dokonywać odpowiednich interwencji – przy użyciu dolarów –
na rynku dewizowym. W przypadku fundamentalnej nierównowagi bilansu płatniczego
możliwa była korekta kursu walutowego (dewaluacja lub rewaluacja), ale samo pojęcie takiej
nierównowagi nie zostało precyzyjnie zdefiniowane.

Rozwiązania przyjęte w ramach MFW nazywane były systemem dolarowo‐złotym.

Dolar pełnił w nim rolę waluty kluczowej, będącej głównym miernikiem wartości, środkiem
tezauryzacji i walutą rozliczeń międzynarodowych. Pozostałe kraje stabilizowały swe kursy
wobec dolara. Tak więc Stany Zjednoczone były odpowiedzialne za stałą wartość dolara
w stosunku do złota i przez to za stabilność całego systemu. Kraje Europy Zachodniej,
stopniowo wprowadzały wymienialność swych walut w zakresie transakcji bieżących, ale
osiągnęły ją dopiero w 1958 roku.

System z Bretton Woods bardzo sprawnie funkcjonował w pierwszej połowie lat

sześćdziesiątych XX wieku. W tym czasie kursy walutowe głównych krajów rozwiniętych były
stabilne w przedziale +/‐ 1% w stosunku do kursu parytetowego, co sprzyjało rozwojowi

Michałek, Mroczkowski, 1983

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 12

handlu światowego i pogłębianiu integracji krajów EWG. Jednak już w drugiej połowie lat 60.
pojawiły się wyraźne napięcia w funkcjonowaniu systemu.

Po pierwsze, pojawiły się ataki spekulacyjne na dewaluację funta a potem (w 1968

roku) na franka. Pokazały one, że duże kraje, posiadające długookresowe deficyty bilansu
płatniczego (obrotów bieżących) broniły się zbyt długo przed dewaluacją. Co ciekawsze,
również władze Bundesbanku długo zwlekały z konieczną rewaluacją marki, co także
wywoływało ataki spekulacyjne. Okazało się więc, że mechanizm koniecznych korekt kursów
walutowych nie działał sprawnie. Nadmiernie usztywnione kursy walutowe rodziły ataki
spekulacyjne, które w przypadku oczekiwanej dewaluacji pozbawiały banki centralne rezerw
dewizowych.

Po drugie, w latach 60. dostrzeżono tak zwany paradoks R. Triffina. W pewnym

uproszczeniu polegał on na tym, że z jednej strony dla rozwoju handlu światowego
potrzebna była odpowiednia płynność pieniądza światowego, jakimi były dolary. Oznaczało
to, że potrzebne były deficyty bilansu płatniczego (obrotów bieżących) Stanów
Zjednoczonych, dzięki którym dolary przepływały z USA do gospodarki światowej. Jednak
z drugiej strony potrzebna była nadwyżka lub równowaga bilansu płatniczego USA dla
utrzymania wiarygodności wymienialności dolara na złoto po stałym kursie parytetowym.
Wzrastająca liczba dolarów w gospodarce światowej – przy prawie niezmiennej ilości rezerw
złota utrzymywanych przez amerykański Bank Rezerwy Federalnej – powodowała bowiem,
że wymienialność dolarów na złoto po stałym kursie stawała się coraz bardziej nierealna.
Próby rozwiązania tego problemu poprzez emisje kreowanych przez MFW SDR‐ów nie
przyniosły oczekiwanych rezultatów

Po trzecie, w związku z problemem wiarygodności wymienialności dolara na złoto,

kluczową determinantą stabilności systemu dolarowo‐złotego była stabilna polityka
pieniężna i fiskalna Stanów Zjednoczonych. Druga połowa lat 60. nie była korzystna pod tym
względem. Stany Zjednoczone w tym czasie prowadziły ekspansywną politykę fiskalną
związaną z budową „Wielkiego Społeczeństwa” i wojną wietnamską, co przyczyniło się
do zwiększenia deficytu budżetowego, niewielkiego wzrostu inflacji oraz przekształcenia
nadwyżki bilansu obrotów bieżących w deficyt. Deficyt dolarów z początku lat 50.
przekształcił się w nadwyżkę dolarów pod koniec lat sześćdziesiątych. Większość
ekonomistów uważa, że właśnie te trzy zjawiska doprowadziły do złamania systemu
z Bretton Woods na początku lat 70.

W 1970 roku pokrycie rezerw dolarów innych krajów w złocie zgromadzonym przez

System Rezerwy Federalnej spadło z 55% do 22%. 15 sierpnia 1971 Stany Zjednoczone
zawiesiły wymienialność dolara na złoto i wprowadziły dziesięcioprocentowy podatek
importowy, by zmniejszyć deficyt bilansu handlowego i zmusić inne kraje do rewaluacji
swych walut wobec dolara. 18 grudnia 1971 roku zawarto Porozumienie Smithsońskie,

Pod koniec lat 1960. emitowano około 10mld SDR‐ów (Special Drawing Rights), co było jednak, jak później

oceniano, zbyt późno i zbyt mało stosunku do istniejącego popytu na płynność w gospodarce światowej.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 13

w ramach którego zdewaluowano dolara do 38 dolarów za uncję złota, ale nie przywrócono
już jego wymienialności. Równocześnie przeprowadzono rewaluację innych kluczowych
walut w stosunku do dolara oraz zniesiono podatek importowy. W 1972 cena rynkowa
dolara przekroczyła 70 dolarów za uncję. W lutym 1973 roku zawieszono działanie giełd
walutowych, a 19 marca tegoż roku ponownie otwarto giełdy, ale przeszły one na system
kursów płynnych. Był to formalny koniec stabilizacji kursów walutowych w ramach systemu
z Bretton Woods. Oznaczało to również destabilizację kursów walutowych krajów należących
do EWG. Wybuch kryzysu naftowego (październik 1973) i późniejszej inflacji z lat 70.
dodatkowo sprzyjał destabilizacji kursów walutowych na świecie.

Drugim filarem amerykańskiego liberalnego ładu gospodarczego był GATT. Układ

Ogólny funkcjonujący od 1947 miał zapewnić liberalizację handlu międzynarodowego.
Podstawową regułą GATT była zasada niedyskryminacji podmiotów krajowych i różnych
dostawców zagranicznych z krajów należących do tej organizacji. Głównym, dozwolonym
instrumentem polityki handlowej członków GATT były cła, a środkiem służącym liberalizacji
wymiany handlowej były wielostronne rundy negocjacji handlowych GATT. Ostatnia,
zakończona w 1993 roku Runda Urugwajska doprowadziła do przekształcenia GATT w WTO.
W trakcie rund członkowie GATT negocjowali obniżki ceł. W ten sposób dokonuje się
stopniowa liberalizacja taryfowa i zwiększa się zakres geograficzny krajów stosujących zasady
liberalnej polityki handlowej GATT/WTO. Liberalizacja ceł, obok wprowadzenia
wymienialności walut była drugim, ważnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi wymiany
handlowej i narastającej globalizacji. Integracja regionalna (np. unia celna) jest wprawdzie
niezgodna z zasadą niedyskryminacji, ale jest dozwolona w ramach GATT/WTO jako
instrument liberalizujący handel międzynarodowy.

Integracja w krajach EWG – o czym już wspomniano – była stopniowo pogłębiana.

Równocześnie następował proces zwiększania liczby członków EWG, a później Unii
Europejskiej. Obecnie UE liczy 27 członków, a negocjacje akcesyjne prowadzi Chorwacja,
Serbia oraz Islandia. Obok tego UE zawarła cały szereg porozumień liberalizujących handel
z różnymi grupami krajów, z którymi łączyły ją bliskie związki historyczne lub gospodarcze.
Pierwsze porozumienia o liberalizacji były zawarte z krajami EFTA, które z czasami traciły
znaczenie, w miarę przystępowania kolejnych krajów do EWG i UE. W 1992 roku podpisano
Układ w Oporto o utworzeniu Jednolitego Obszaru Gospodarczego (EOG), który liberalizował
handel i ustanawiał wiele elementów jednolitego rynku. Dziś do EOG należy Norwegia,
Szwajcaria i Islandia. Z kolei Układy Europejskie, zawieranie z krajami Europy Środkowo‐
Wschodniej, były porozumieniami o strefach wolnego handlu i miały ułatwić przyszłą akcesję
do UE.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 14

Bliskie związki gospodarcze UE utrzymuje z krajami Basenu Morza Śródziemnego

Nieco luźniejsze związki UE utrzymuje z byłymi koloniami państw europejskich. Wspólnoty
Europejskie, po serii konwencji

, zawarły w 2000 roku 20‐letnią Umowę z Cotonou

o partnerstwie między krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) a WE. Tak więc UE zawarła
cały szereg preferencyjnych porozumień liberalizujących handel z większością krajów świata.

Tendencje do powstawiania ugrupowań integracyjnych występują we wszystkich

regionach świata. Wśród różnych porozumień, tworzących strefy wolnego handlu lub unie
celne, można np. wymienić: North American Free Trade Agreement (NAFTA), , Mercado
Comun del Sur (MERCOSUR), Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA),
czy Association of South East Asian Nations (ASEAN). W sumie, w 2009 roku funkcjonowało
266 różnych form ugrupowań integracyjnych

Twórcy GATT uważali, że integracja regionalna powinna sprzyjać ogólnoświatowej

liberalizacji handlu. Trzeba jednak zauważyć, że w momencie powstawania GATT (1947) nie
istniała jeszcze teoria integracji gospodarczej. Dziś poglądy ekonomistów nie są jednolite
w tej sprawie. Część z nich uważa, że integracja regionalna, która jest obecnie zjawiskiem
masowym, rzeczywiście przyczynia się do liberalizacji handlu międzynarodowego między
coraz liczniejszymi krajami i poprzez to wzmacnia proces globalizacji w skali światowej.
Natomiast inni ekonomiści uważają, że licznie powstające ugrupowania integracyjne
prowadzą do regionalizacji wymiany i osłabiania bodźców do multilateralnej liberalizacji
handlu światowego. Pośrednim dowodem na to są trudności z zakończeniem obecnej rundy
negocjacji WTO (Runda Doha), rozpoczętej w 2001 roku. Rozstrzygnięcie dylematu, czy
integracja i globalizacja to procesy komplementarne, czy substytucyjne, nie jest zatem łatwe.

Po II wojnie światowej walutą kluczową w gospodarce światowej był i jest dolar,

co przynosi gospodarce amerykańskiej korzyści z wynikające z renty menniczej (seniorażu)
i możliwości kredytowania deficytów. Powstanie unii monetarnej w UE powoduje, że euro
odgrywa coraz większą rolę w rozliczeniach międzynarodowych. Możliwość uzyskania
korzyści z seniorażu mogło być jednym z powodów dla którego kraje EWG już od końca lat
sześćdziesiątych XX wieku planowały utworzenie unii monetarnej. Wydaje się jednak, że
większą wagę miały inne argumenty (por. dalej).

1.3

NIA WALUTOWA

NAJWYŻSZY STOPIEŃ INTEGRACJI EKONOMICZNEJ

Utworzenie unii celnej przyczyniło się do wyraźnego zwiększenia obrotów handlowych
pomiędzy sześcioma krajami EWG. Udział sześciu krajów Wspólnoty w obrotach pozostałych

UE zawarła porozumienia ramowe na podstawie Deklaracji Barcelońskiej z 1995 roku. W ramach tego

porozumienia powołano strefy wolnego handlu między krajami UE a państwami tego regionu. Porozumienia
takie zawarto z Tunezją, Izraelem, Marokiem, Palestyną, Jordanią, Egiptem, Libanem, Algierią i Syrią.

Unia Europejska i kraje AKP rozpoczęły współpracę od Systemu Zrzeszeń w 1957 roku do konwencji z Yaoundé

w 1963 i 1969 roku oraz czterech konwencji z Lomé (1975, 1980, 1985 i 1990).

Por. strona WTO: http://rtais.wto.org/UI/publicsummarytable.aspx

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 15

krajów członkowskich wzrósł od 30% w roku 1958 do 44% w roku 1970

. Nastąpił również

wzrost skali otwarcia handlowego (mierzony stosunkiem handlu do PKB) krajów tworzących
EWG.

Badania przeprowadzone w tym okresie wykazywały, że wzrostowi wzajemnych

obrotów handlowych towarzyszył pozytywny efekt kreacji i ekspansji handlu prawie
we wszystkich sektorach. Negatywny efekt przesunięcia handlu, związany ze wzrostem
protekcjonizmu zewnętrznego państw EWG, wystąpił jedynie w handlu artykułami rolnymi.

Na początku lat 1960. powstaje tradycyjna teoria optymalnego obszaru walutowego,

której głównymi twórcami są R. Mundell, R. McKinnon oraz P. Kenen. Zgodnie z koncepcją
McKinnona wzrost wzajemnych obrotów krajów z integrującego się regionu jest jednym
z ważnych elementów przemawiających za utworzeniem unii monetarnej. Z kolei R. Mundell
podkreślał znaczenie mobilności czynników produkcji, a zwłaszcza siły roboczej, jako
warunku wstępnego do efektywnego funkcjonowania unii monetarnej. Wreszcie P. Kennen
podkreślał znaczenie zróżnicowania produkcyjnego i eksportowego jako warunku
koniecznego w krajach planujących tworzenie unii monetarnej. Znacznie teorii optymalnych
obszarów walutowych jest szczegółowo analizowane w rozdziale czwartym.

Kolejnym argumentem ekonomiczno‐politycznym przemawiającym za utworzeniem

unii monetarnej było funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). W drugiej połowie lat
sześćdziesiątych zaczęto ustalać wspólne ceny na główne artykuły rolne strefy
umiarkowanej. Utrzymywanie wspólnotowych cen interwencyjnych, stabilnych dla rolników
we wszystkich krajach członkowskich, wymagało z kolei utrzymania stabilności kursów
walutowych. Problem ten wystąpił z dużą siłą po 1973 roku, gdy członkowie MFW przeszli
na system kursów płynnych. Sprawne funkcjonowanie WPR stanowiło jeden z ważnych
motywów skłaniających do stabilizacji kursowej pomiędzy członkami Wspólnot w latach
siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku.

Ostatnim ważnym elementem integracji, skłaniającym do tworzenia unii monetarnej

było powstanie jednolitego rynku wewnętrznego, który był realizowany do 1992 roku.
W ramach budowy jednolitego rynku wprowadzono liczne środki ułatwiające przepływ
towarów (m.in. uproszczono dokumenty celne i transportowe, zniesiono kontrolę celną
na granicy, ujednolicono procedury kontroli sanitarnej i weterynaryjnej i tworzono jednolite
europejskie regulacje techniczne). Należy zauważyć, że funkcjonowanie jednolitego rynku
jest sprawniejsze w sytuacji gdy istnieją stabilne kursy walutowe lub jednolita waluta.
Wówczas porównania cenowe są łatwiejsze, co powinno dodatkowo podnosić poziom
konkurencji i redukować koszty transakcyjne wymiany towarowej. Dlatego też program
tworzenia jednolitego rynku, zakończony w 1992 roku, był czasowo zharmonizowany
z koncepcją tworzenia unii monetarnej.

Ostatnim argumentem potencjalnie przemawiającym za utworzeniem unii

monetarnej jest wysoki stopień integracji finansowej

. W latach sześćdziesiątych zakres

Baldwin, Wyplosz (2009), Roz. 5.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 16

liberalizacji finansowej był dość ograniczony. Jednak w latach osiemdziesiątych nastąpiła
znaczna liberalizacja i deregulacja rynków finansowych. Dzięki zmniejszeniu stóp inflacji
można było również obserwować stopniową konwergencję nominalnych stóp procentowych.
Zjawiska te również zachęcały do podjęcia decyzji o stopniowym tworzeniu unii monetarnej.

1.4

ROCESY TWORZENIA UNII WALUTOWEJ W

UROPIE

W Traktacie Rzymskim nie było mowy o unii monetarnej. Przewidziano jedynie

utworzenie Komitetu Monetarnego (Monetary Committee), mającego funkcje czysto
doradcze. Jednak już w 1962 roku powstało Memorandum Komisji Europejskiej, w którym
sugerowano celowość usztywnienia kursów walutowych krajów członkowskich oraz
stworzenie Komitetu prezesów banków centralnych, który powstał już w 1964 roku.

Ważnym etapem w historii unii monetarnej było Memorandum Komisji Europejskiej

(Plan Barre’a) z lutego 1969 roku w którym – w reakcji na spekulację na dewaluację franka –
sugerowano celowość harmonizacji polityki ekonomicznej krajów członkowskich. Decyzja
polityczna została podjęta w czasie szczytu w Hadze w grudniu 1969 roku, a więc już
po dewaluacji franka i rewaluacji marki, gdy zaproponowano stopniowe utworzenie
europejskiej unii ekonomicznej i monetarnej.

Już w październiku 1970 roku powstał dokument Komisji, zwany Planem Wernera,

w którym zalecano stopniową eliminację wahań kursów walutowych, nieodwołalne
usztywnienie relacji kursowych, całkowitą liberalizacja przepływu kapitału oraz ujednolicenie
polityki pieniężnej i harmonizację polityki ekonomicznej. Plan ten, zaakceptowany w marcu
1971 roku przez Radę Ministrów EWG, zakładał stopniową budowę unii monetarnej w latach
siedemdziesiątych.

Jednakże już w sierpniu 1971 roku Stany Zjednoczone zawiesiły wymienialność dolara

na złoto i wprowadziły podatek importowy, co w końcu doprowadziło do załamania się
systemu z Bretton Woods. W ramach Umowy Smithsońskiej z grudnia 1971 roku nastąpiło
rozszerzenie marży wahań kursów walutowych w stosunku do dolara do +/‐ 2,25%,
a wahania innych walut wobec siebie wzrosły +/‐ 4,5%. W reakcji na to, w marcu 1972 roku,
kraje EWG stworzyły system tak zwanego „węża w tunelu”, w ramach którego ograniczono
marżę wahań pomiędzy walutami krajów członkowskich do +/‐ 1,125%, natomiast marża +/‐
2,25%, wynikająca z Umowy Smithsoniańskiej, odnosiła się do marży wahań walut krajów
EWG w stosunku do dolara i innych walut. Wahania wzajemne kursów krajów członkowskich
były „wężem”, a „tunelem”, dopuszczalna marża wahań wobec dolara. Do węża przystąpiło 6
krajów EWG, a potem dwa kolejne. W listopadzie 1972 roku powstał również Europejski
Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW)

, który miał służyć wspomaganiu operacji

interwencyjnych krajów członkowskich.

Burda i Wyplosz, 1995, s. 587.

European Monetary Cooperation Fund (EMCF).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 17

W marcu 1973 roku, wskutek upłynnienia kursów walutowych w systemie z Breton

Woods, „wąż” stracił „tunel”, ponieważ kursy wzajemne poszczególnych walut wobec dolara
nie były już stabilizowane. W tej sytuacji pozostał tylko „wąż”, czyli system stabilizacji kursów
walutowych krajów członkowskich. Stopniowo jednak kraje EWG zaczęły opuszczać „węża”
wskutek pogarszania się światowej sytuacji makroekonomicznej. W 1973 roku wybuchł
pierwszy kryzys energetyczny, który doprowadził do załamania bilansów handlowych
większości krajów rozwiniętych, wzrostu inflacji i destabilizacji kursów walutowych.

Kolejnym epizodem w historii planowania unii monetarnej był Plan Fourcade’a

z września 1974 roku. Proponowano w nim zwiększenie interwencji na rynku walutowym
w celu podtrzymania węża walutowego poprzez zwiększenie krótko‐ i średnioterminowego
kredytowania. Zaproponowano również stworzenie Europejskiej Jednostki Rozrachunkowej
(European Unit of Account: EUA) na podstawie koszyka walut krajów EWG. Miało
to rozwiązać problem asymetryczności interwencji walutowych

. Sam plan nie zyskał

aprobaty, ale EUA została wprowadzona w kwietniu 1975 roku i stopniowo była coraz szerzej
wykorzystywana do rozliczeń budżetowych pomiędzy krajami członkowskimi

W 1975 roku, w okresie największego załamania gospodarczego, nie było

sprzyjającego klimatu to tworzenia unii. W tzw. Raporcie grupy Marjolina

(marzec 1975)

stwierdzono brak postępu w budowie unii monetarnej, ze względu na pogłębiające się
różnice w polityce makroekonomicznej krajów członkowskich. Druga połowa lat 70.
uświadomiła wielu politykom negatywne skutki załamania systemu kursów stałych z Bretton
Woods dla integracji europejskiej. Zniesienie złotego parytetu dolara, głębokie
nierównowagi bilansów obrotów bieżących, brak dyscypliny w polityce pieniężnej
skutkowały wysokimi i zróżnicowanymi stopami inflacji i powodowały duże wahania kursów
walutowych, niejednokrotnie wzmacniane przez spekulację walutową. To z kolei zmniejszało
handel wzajemny i utrudniało sprawne funkcjonowanie WPR.

Nowa inicjatywa pogłębienia integracji walutowej została przedstawiona przez

R. Jenkinsa, Przewodniczącego Komisji Europejskiej, w październiku 1977 roku. W swym
wystąpieniu zaproponował on utworzenie unii walutowej, która poprzez wykreowanie
wspólnej waluty, mogłaby zwiększyć sprawność światowego systemu walutowego. Idea
ta, choć w okrojonej formie, została zaakceptowana przez Radę Europejską – w kwietniu
1978 – i zaowocowała utworzeniem Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) w marcu
1979 roku.

Europejski System Walutowy był oparty o ECU – Europejską Jednostkę Walutową

(European Currency Unit), będącą koszykiem walut 9 krajów członkowskich

. Była

to przekształcona EUA, w której wagi poszczególnych walut były proporcjonalne do wielkości

W systemie węża walutowego większa presja na prowadzenie interwencji dewizowych była wywierana

na kraje deficytowe, których waluta ulegała deprecjacji. W koszyku walutowym kraje większe (Niemcy, Francja)
miały większy udział w wartości EUA, co częściowo zmniejszało nacisk na ich interwencje.

EUA została zastąpiona przez ECU w momencie tworzenia Europejskiego Systemu Walutowego.

Raport mędrców (wise men) zamówiony przez Komisje Europejską.

Por. szerzej Michałek, Mroczkowski (1982)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 18

PKB danego kraju członkowskiego. Aprecjacja danej waluty powodowała wzrost jej udziału
w koszyku, a deprecjacja spadek. Rewizja udziałów poszczególnych walut miała być
przeprowadzana co pięć lat.

ECU służył jako punkt odniesienia do wyznaczania kursu centralnego każdej waluty.

Podstawą systemu był mechanizm stabilizacji kursów walutowych (Exchange rate
mechanizm, ERM) – który był systemem kursów stałych z dopuszczalną marżą wahań
+/‐2,25% od kursu centralnego (wyjątek +/‐ 6% dla lira). ECU służył również do wyznaczania
tzw. progu odchylenia opartego o kurs centralny, którego wartość zaniżono do 75%
dopuszczalnego marginesu wahań. W momencie przekroczenia progu odchylenia, bank
centralny musiał podjąć interwencje na rynku dewizowym. W przypadku odchylenia w kursie
bilateralnym obowiązek interwencji spadał zarówno na bank centralny, którego waluta
ulegała deprecjacji jak i na ten, którego waluta ulegała aprecjacji.

Poza tym ECU służyła jako jednostka miary, wyrażająca należności i zobowiązania

banków centralnych krajów członkowskich oraz była używana do płatności związanych
z funkcjonowaniem budżetu wspólnotowego. Ponadto, ECU miał spełniać funkcję środka
płatniczego pomiędzy bankami centralnymi. Pomoc kredytowa była przyznawana ze środków
Europejskiego Funduszu Współpracy Walutowej i była wykorzystywana na pomoc krótko
i średnioterminową dla banków prowadzących interwencje dewizowe. W początkowym
okresie do ESW przystąpiła Belgia, Dania, Holandia, Francja, RFN, Luksemburg, Irlandia oraz
Włochy a W. Brytania pozostała poza systemem.

Tak więc w porównaniu z początkowym „wężem walutowym” ESW był bardziej

realistycznym i dopracowanym rozwiązaniem. ECU zdefiniowano w nim jako punkt
odniesienia dla kursów centralnych, precyzyjniej określono zasady interwencji kursowej
(ERM) i stosowania innych środków polityki gospodarczej, dopuszczono możliwość korekt
kursowych oraz zwiększono funkcje jednostki rozliczeniowej (ECU). Z drugiej strony, ESW nie
był oczywiście unią walutową, lecz jedynie strefą stabilności walutowej. Kursy walutowe
ulegały stosunkowo niewielkim wahaniom, mogły być korygowane i nie istniała wspólna
waluta. Zobowiązania dotyczące koordynacji polityk makroekonomicznych były ograniczone.
Dlatego też ESW było zazwyczaj oceniane jako ograniczony sukces funkcjonowania strefy
walutowej.

W pierwszym okresie działania ESW (1979‐1983), gdy różnice w politykach

gospodarczych (i stopach inflacji) były nadal duże, występowały częste zmiany kursów.
Potem (1983‐87) występował większy stopień koordynacji polityki pieniężnej, zmiany kursów
były rzadsze, a marka odgrywała dominującą rolę. ESW najsprawniej działał w latach 1988‐
1992, kiedy zmiany kursowe były niewielkie. W tym czasie zaczęto szerzej wykorzystywać
ECU do spłaty długów i rozszerzono skalę finansowania inwestycji walutowych przez EFWW.
Niestety w latach 1992‐93 wystąpił wyraźny kryzys walutowy w ramach ESW. Podniesienie
stóp procentowych Bundesbanku, wskutek zwiększonych wydatków fiskalnych przez RFN
po zjednoczeniu Niemiec, wywołało ataki spekulacyjne i spowodowało, że funt i lir opuściły
mechanizm kursowy (ERM), a dopuszczalna marża wahań kursów rynkowych, w stosunku

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 19

do kursów centralnych, została rozszerzona do +/‐15%. W ostatnim okresie funkcjonowania
ESW (1994‐99) występowała już większa dyscyplina w polityce pieniężnej i budżetowej
członków UE, przygotowujących się do akcesji do unii monetarnej i dążących do spełnienia
kryteriów konwergencji (por. dalej).

Podsumowując, ESW sprawdził się tylko w ograniczonym stopniu jako strefa

stabilności walutowej, z dominującą rolą marki niemieckiej, stanowiącą podstawę ECU

wokół której stabilizowały się kursy innych walut. Nie zapewnił on stałości kursów
walutowych i nie sprawdził się w warunkach kryzysowych, gdy nastąpiła destabilizacja
kursowa. Wówczas rozszerzono margines dopuszczalnych wahań, a niektóre kraje opuściły
system. ESW nie mógł jednak zapewnić pełnej stabilizacji kursowej jako strefa walutowa,
z niedoskonałą wiarygodnością niektórych banków centralnych

. Wśród banków członków

ESW tylko Bundesbank posiadał ogromną wiarygodność. Dlatego też ESW był niekiedy
nazywany strefą walutową marki niemieckiej, ze względu na centralną rolę marki w koszyku
ECU jak i wysoką wiarygodność Bundesbanku.

Z drugiej jednak strony, ESW dzięki kontroli przepływu kapitału i operacjom

interwencyjnym zabezpieczał – w normalnych czasach – przed atakami spekulacyjnymi
na rynku walutowym i łagodził szoki zewnętrzne. Doświadczenia związane
z funkcjonowaniem mechanizmu kursowego (ERM) były użyteczne przy tworzeniu ścieżki
dochodzenia do unii walutowej. Z kolei wnioski płynące z funkcjonowania Bundesbanku stały
się punktem odniesienia dla tworzenia zasad funkcjonowania Europejskiego Banku
Centralnego (EBC). Natomiast ECU zaczął stopniowo spełniać funkcje środka płatniczego. Stał
się walutą depozytów, kredytów i publicznej emisji obligacji. ECU był również
wykorzystywany jako waluta operacji przeprowadzanych na rynku międzybankowym, jako
waluta transakcji handlowych i jako waluta rachunków oszczędnościowych ludności.

W sumie więc ESW odegrał dość pozytywną rolę. Została utworzona strefa stabilności

walutowej, dzięki której nastąpiło obniżenie poziomu inflacji, osiągnięto większą stabilność
zewnętrzną (kursową i bilansów obrotów bieżących) i wewnętrzną, związaną z polityką
pieniężną i fiskalną. Doświadczenia z funkcjonowania ESW służyły jako podstawa
do tworzenia zasad unii walutowej.

Ostatnim, najważniejszym etapem historii tworzenia unii walutowej był tzw. Raport

Delorsa, z kwietnia 1989 roku. Wskazywano w nim korzyści z utworzenia pełnej unii
monetarnej. Wiążą się one z wyeliminowaniem ryzyka związanego z brakiem stabilności
walutowej, redukcją kosztów transakcyjnych, eliminacją zróżnicowania kursów walutowych
i ograniczeniem podatności UE na symetryczne szoki zewnętrzne (por. dalej argumenty
teoretyczne przemawiające za utworzeniem unii monetarnej).

Udział marki niemieckiej w koszyku ECU sięgał 33,2%, następnego franka francuskiego 20,7% a najsłabszej

drachmy greckiej 0.5% (Traktat z Maastricht). Ograniczony sukces ESW wynikał ze słabości stref walutowych,
związanych z niedoskonałą wiarygodnością banków centralnych.

Zdaniem Krugmana (1988) stabilność kursowa w strefie walutowej (target zone) jest możliwa do osiągnięcia,

tylko wtedy banki centralne cieszą się nieorganiczną wiarygodnością na rynkach międzynarodowych.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 20

W raporcie Delorsa stwierdzono, że jednolity rynek wewnętrzny ze swobodą

przepływu towarów, usług, kapitału i osób powinien być, dla zwiększenia efektywności,
uzupełniony o unię monetarną. Do tego celu powinna zostać powołana odpowiednia,
niezależna instytucja, odpowiedzialna za politykę pieniężną. Europejski System Banków
Centralnych (ESBC) powinien zapewnić stabilność cen, wspierać wspólną politykę
ekonomiczną, realizować polityki pieniężną, kursową i zarządzać rezerwami walutowymi
i zapewniać sprawnie funkcjonowanie systemu płatności.

W raporcie Delorsa przewidziano trzy etapy realizacji unii walutowej w Europie.

W pierwszym etapie przygotowawczym, obejmującym lata 1990‐1993, kraje miały osiągnąć
wstępną konwergencję polityki ekonomicznej i pieniężnej. Służyć temu miało, między
innymi, zakończenie budowy jednolitego rynku, zniesienie wszelkich barier w przepływie
kapitałów oraz wprowadzenie procedury tworzącej nowe ramy koordynacji polityki
fiskalnej

Celem drugiego etapu (1994‐1998) było osiągnięcie przez kraje członkowskie

konwergencji gospodarczej zgodnie z kryteriami z Maastricht. Kraje które spełniły te kryteria
mogły przystąpić do unii monetarnej. W tym czasie miały być zakończone przygotowania
organizacyjno‐techniczne do funkcjonowania unii monetarnej. Chodziło tu głównie
o określenie zasad wspólnej polityki pieniężnej, wprowadzenie reguł deficytu budżetowego
i źródeł jego finansowania, określenie zasad i wprowadzenia wspólnej polityki pieniężnej
oraz stopniowego transferu uprawnień ze szczebla narodowego do instytucji unijnych.
W ramach przygotowań do utworzenia ESBC powstał Europejski Instytut Walutowy, który
miał wzmocnić współpracę między bankami centralnymi w koordynacji polityki pieniężnej
i przyczynić się do zwiększenia konwergencji i stabilności cen. Instytut był również
odpowiedzialny za przygotowanie zasad działania ESBC i wprowadzanie jednolitej polityki
pieniężnej i walutowej w III etapie relacji unii. W ostatnim etapie (1999‐2001) usztywniono
kursy i przygotowywano się do wprowadzania wspólnej waluty w obrocie gotówkowym.
W tym czasie zaczął funkcjonować ESBC. Euro było stopniowo wprowadzane do obiegu
bezgotówkowego od początku 1999 roku. Do normalnego obiegu gotówkowego jako jedyna
waluta Euro było wprowadzone od stycznia do 1 lipca 2002 roku.

Uczestnikami unii walutowej (strefy euro) było początkowo 11 krajów, które spełniły

kryteria konwergencji (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia,
Luxemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy). W. Brytania i Dania nie zdecydowały się
na przystąpienie, a Szwecja i Grecja nie spełniły kryteriów konwergencji. Grecja stała się
członkiem UGiW w 2001 roku, po spełnieniu kryteriów konwergencji. W 2007 roku do strefy
euro przystąpiła Słowenia, rok później Cypr i Malta, a w 2009 roku Słowacja.

Różnorodne aspekty funkcjonowania unii monetarnej, czyli strefy euro są

szczegółowo analizowane w kolejnych rozdziałach tej pracy.

Ważna rola Ecofin‐u, czyli Rady Ministrów, na której spotykają się ministrowie finansów krajów

członkowskich.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 1.
Zarys integracji gospodarczej i walutowej w Europie

Strona 21

IBLIOGRAFIA

Baldwin R., Wyplosz Ch., Economics of the European Integration, Mc Graw Hill, 2009 Roz. 14.

Baldwin, R., Francois J., Portes R., The Costs and Benefits of Eastern Enlargement: the Impact
on the EU and Central Europe, CEPR, 1997.

Burda M., Wypłosz C., Makroekonomia‐podręcznik europejski, PWE, Warszawa 1995

Cecchini P., Catinat M., Jacquemin A. The European Challenge, 1992: The Benefits of a Single
Market, 1988. Tzw. Raport Cecchiniego.

De Grauwe P., International Money: Postwar Trends and Theories, Oxford 1996,

De Grauwe P., Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003.

Delors, J. et al., Report on Economic and Monetary Union (The Delors Report), EC Publishing
Office, Luxemburg, 1989.

Domagała A., Integracja Polski z UE, Warszawa 2007.

Haliżak E., Polityka zagraniczna i wewnętrzna państwa w procesie integracji europejskiej, Oficyna
Wydawnicza BRANTA, Bydgoszcz 2004

Harasimowicz A., Integracja Polski z Unią Europejską 1989 ‐ 2004, Wyższa Szkoła Gospodarki
Krajowej w Kutnie, Kutno 2005,

Historia integracji europejskiej (http://www.ena.lu/)

Krugman P., Target Zones and Exchange Rate Dynamics, NBER Working Papers 2481, 1988,
National Bureau of Economic Research.

Lutkowski K., O charakterze korzyści i kosztów wejścia polski do strefy euro, w: Raport na temat
uczestnictwa Polski w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, w: Eseje zagranicznych
i polskich ekonomistów, NBP, 2009. s. 134‐156.

Michałek J. J., Mroczkowski P., Geneza powojennego międzynarodowego systemu finansowego,
Sprawy Międzynarodowe, 1983, nr 7‐8, str. 79‐90.

Michałek J.J., Mroczkowski P., Funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego, Sprawy
Międzynarodowe, 1982, nr 1‐2, str. 79‐90.

Report of the Study Group on Economic and Monetary Union 1980. R Marjolin ‐ EU Commission–
Working Document, 1975

Synowiec, E. Kawecka‐Wyrzykowska E. (red): Polska w Unii Europejskiej, IKCHZ 2004, Tom II, roz.
10.

Ungerer H., A concise history of monetary integration. From EPU to EMU. Greenwood Publishing
Group, 1997.

Zrozumieć rozszerzenie ‐ polityka rozszerzenia Unii Europejskiej, Urząd Oficjalnych Publikacji
Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2007

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 22

Piotr Modzelewski

OZDZIAŁ

OLSKA W

NII

UROPEJSKIEJ

2.1

EGOCJACJE AKCESYJNE

OLSKI DO

NII

UROPEJSKIEJ

Określenie miejsca Polski w Unii Europejskiej wymaga równoległego przedstawienia

historii integracji Polski ze strukturami europejskimi oraz przedstawienia sposobu
prowadzenia negocjacji akcesyjnych Polski do Unii Europejskiej. Koniecznym staje się
również omówienie podstawowych instytucji Unii Europejskiej oraz systemu programowania
funduszy strukturalnych dla Polski.

Integracja Polski i pozostałych państw, która znalazła swój finał w rozszerzeniu

w 2004 r. prowadzona była w ramach wielostronnego forum konsultacji międzynarodowych,
kierowanego przez Prezydencję Rady UE pod nazwą Konferencji Europejskiej.

Negocjacje

prowadzone w celu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej rozpoczęto zgodnie z decyzją
podjętą przez Radę Europejską na posiedzeniu w Luksemburgu 13 grudnia 1997 r. Podstawę
prawną do rozpoczęcia negocjacji, zwanych też negocjacjami akcesyjnymi, stanowi art. 49 ex
O Traktatu o Unii Europejskiej, określający procedurę, jaką należy zastosować w Unii, aby
przyjąć wniosek o członkostwo oraz warunki uzyskania członkostwa przez państwo
aplikujące. Rada zadecydowała o rozpoczęciu rokowań z Polską, na podstawie rekomendacji
zawartej w Opinii Komisji Europejskiej w sprawie wniosku Polski o członkostwo w Unii
Europejskiej. Oficjalne negocjacje akcesyjne z Polską oraz z pozostałymi państwami grupy
luksemburskiej rozpoczęły się 31 marca 1998 r. Zapoczątkowały je oświadczenie rządu RP pt.
Wystąpienie na otwarcie negocjacji o członkostwo w Unii Europejskiej oraz oświadczenie
Prezydencji UE w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej w sprawie przystąpienia
Polski do Unii Europejskiej.

Negocjacje odbywały się pomiędzy Polską a piętnastoma państwami członkowskimi

UE. Komisja Europejska pełniła wyłącznie funkcję koordynatora i pośrednika pomiędzy
państwem kandydującym i państwami członkowskimi. Obrady przebiegały na dwóch
szczeblach — na poziomie szefów delegacji (ministrów spraw zagranicznych państwa
kandydującego oraz państw członkowskich) lub na szczeblu zastępców szefów delegacji
(tj. głównych negocjatorów państw kandydujących oraz członków COREPER‐u (Komitetu

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

B. Bidzińska‐Jakubowska, Unia Europejska. Akcesja Polski do UE, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,

Opole 2004, s. 273

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 23

Stałych Przedstawicieli). W trakcie rokowań negocjowano zasady przyszłego uczestnictwa
Polski w realizacji polityk wspólnotowych. Obejmowały one kwestie związane z określeniem
liczby, czasu trwania i charakteru okresów przejściowych, o które może występować
zarówno strona polska, jak i strona unijna, jak również wysokość naszego przyszłego wkładu
finansowego do unijnego budżetu czy korzystanie z funduszy (fundusze strukturalne,
Fundusz Spójności). Ze strony polskiej negocjacje koordynował pełnomocnik rządu ds.
negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, który przewodniczył
Zespołowi Negocjacyjnemu ds. Negocjacji o Członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii
Europejskiej. Pierwszy etap negocjacji stanowił screening, czyli przegląd prawa krajowego
pod kątem jego zgodności z acquis communautaire. Rozpoczął się on 27 kwietnia 1998 r.
i zakończył w listopadzie 1999 r.

Przedmiotem negocjacji było przyjęcie tzw. pakietu nienegocjowalnego, na który

składają się: m.in. traktaty założycielskie i wszystkie późniejsze modyfikacje, legislacja wtórna
w oparciu na prawie traktatowym, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości, rezolucje,
porozumienia międzynarodowe między WE a krajami trzecimi i organizacjami
międzynarodowymi oraz umowy zawarte pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnot.

Po zakończeniu przeglądu prawa w określonym obszarze negocjacyjnym kolejny etap

negocjacji stanowiło przygotowanie stanowiska negocjacyjnego (procedura przygotowania
stanowisk negocjacyjnych). Po przedstawieniu stanowisk negocjacyjnych przez obie strony
w danym obszarze następowało tymczasowe otwarcie negocjacji. Kolejną fazę rokowań
stanowiło przedkładanie przez stronę polską stronie unijnej odpowiedzi na wspólne
stanowisko UE. Obejmowało ono wyjaśnienia w sprawie zawartych w nim zagadnień oraz
realizacji zobowiązań negocjacyjnych. Projekt odpowiedzi na wspólne stanowisko UE był
opracowywany przez członka Zespołu Negocjacyjnego odpowiedzialnego za dany obszar
negocjacyjny we współpracy z właściwym podzespołem zadaniowym (dla potrzeb negocjacji
powołano 37 podzespołów odpowiadających za przegląd prawa i opracowanie propozycji
stanowisk negocjacyjnych w poszczególnych obszarach) oraz zainteresowanymi resortami.
Jeżeli zaistniała konieczność zastosowania rozwiązań nie zawartych w polskim stanowisku
negocjacyjnym, opracowywano nowy projekt stanowiska przedkładany do zatwierdzenia
Komitetowi Integracji Europejskiej i Radzie Ministrów RP.

Odpowiedź na wspólne stanowisko UE, po zaakceptowaniu przez Zespół

Negocjacyjny, była przekazywana Unii przez przewodniczącego Zespołu Negocjacyjnego.
Na jej podstawie Komisja Europejska przygotowywała projekt zweryfikowanego stanowiska
wspólnego UE, który po przyjęciu przez Radę Unii Europejskiej stanowi aktualne wspólne
stanowisko UE. Po osiągnięciu przez obie strony porozumienia co do zgodności stanowisk
następowało tymczasowe zamknięcie negocjacji w danym obszarze, co oznaczało możliwość
zmiany ustaleń zawartych w stanowiskach do chwili ostatecznego zamknięcia negocjacji

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2004, s. 220, 222

B. Bidzińska‐Jakubowska, s. 273‐274

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 24

we wszystkich obszarach negocjacyjnych. Celem negocjacji jest przygotowanie traktatu
akcesyjnego, który będzie przyjęty na ostatnim spotkaniu Międzyrządowej Konferencji
Akcesyjnej. Traktat podlega zatwierdzeniu i przyjęciu przez Radę Unii Europejskiej
(jednogłośnie) i Parlament Europejski (absolutną większością głosów). W dalszej kolejności
Traktat zostaje poddany procedurze ratyfikacyjnej we wszystkich państwach członkowskich
zgodnie z obowiązującymi w każdym z nich wymogami konstytucyjnymi. Traktat wejdzie
w życie po zakończeniu unijnej procedury ratyfikacyjnej oraz po ratyfikacji w Polsce, zgodnie
z procedurą przewidzianą w Konstytucji RP. Wejście Traktatu w życie jest równoznaczne
z akcesją Polski do UE.

Poniżej przedstawiono przykładowe stanowiska negocjacyjne Polski.

W obszarze finanse i budżet stanowisko Polski przedstawiało się następująco:

„Dla określenia ram czasowych procesu harmonizacji i implementacji prawa

wspólnotowego Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął 31 grudnia 2002 roku jako datę
gotowości Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Prawo wspólnotowe z obszaru
«Budżet i Finanse» nie wymaga transpozycji do krajowego porządku prawnego. Polska
w pełni akceptuje acquis communautaire z obszaru »Budżet i Finanse«
i przedsięweźmie stosowne kroki oraz zapewni warunki w celu jego zastosowania
od dnia akcesji. Niemniej jednak Polska stwierdza, że w relacjach finansowych
z budżetem ogólnym UE powinna osiągnąć pozycję beneficjenta netto począwszy
od pierwszego roku członkostwa. Oznacza to, że w przypadku Polski proporcje
pomiędzy transferami z UE a wydatkami ponoszonymi z tytułu wpłat do budżetu
ogólnego UE, muszą być podobne jak dla najsłabiej rozwiniętych państw
członkowskich UE ze względu na sytuację społeczno‐ekonomiczną, w tym określone
parametry makroekonomiczne, np. niski wskaźnik PKB per capita oraz wysokie koszty
dostosowawcze ponoszone w okresie przed‐ i poakcesyjnym. Polska ubiega się
o pięcioletni okres przejściowy w dochodzeniu do wpłacania pełnej składki
do budżetu ogólnego UE. Polska oczekuje zastosowania ograniczonego w czasie,
stosownego mechanizmu korygującego wielkość wpłat do budżetu ogólnego UE, nie
gorszego niż te stosowane w trakcie ostatniego rozszerzenia”

W obszarze „Unia Gospodarcza i Walutowa” stanowisko negocjacyjne przedstawiało

się następująco:

„Dla określenia ram czasowych procesu harmonizacji i implementacji prawa

wspólnotowego Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął 31 grudnia 2002 roku jako datę
gotowości Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Polska zmierza do wypełnienia
ekonomicznych kryteriów kopenhaskich, co jest warunkiem akcesji do UE, mając
za długofalowy cel wypełnienie kryteriów konwergencji z Maastricht. Oznacza
to osiągnięcie gotowości do przyszłego członkostwa w Europejskim Mechanizmie

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, s. 222‐223

Stanowiska Polski w ramach negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

Pełnomocnik Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,
Warszawa, czerwiec 2000.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 25

Kursowym (ERM II). Następnie zostanie podjęta decyzja o przyjęciu we właściwym
momencie jednolitej waluty euro. Szeroko rozumiany cel obu tych procesów jest taki
sam — stworzenie konkurencyjnej, sprawnie funkcjonującej gospodarki rynkowej,
uwzględniającej dostosowania do standardów i rozwiązań obowiązujących w Unii.
Polska nie występuje o okresy i rozwiązania przejściowe ani derogacje w obszarze
«Unia Gospodarcza i Walutowa». Polskie prawo w tym obszarze jest już obecnie
w znacznej mierze zbieżne z odpowiednim (relevant) acquis, związanym z akcesją
do UE. Pozostałe do zharmonizowania kwestie techniczne dotyczące statystyki
gospodarczej oraz wprowadzenia zasady ciągłości kontraktów w ECU/euro zostaną
dostosowane najpóźniej do końca 2002 roku”.

W obszarze „Małe i średnie przedsiębiorstwa” stanowisko negocjacyjne

przedstawiało się następująco:

„Dla określenia ram czasowych procesu harmonizacji i implementacji prawa

wspólnotowego Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyjął 31 grudnia 2002 roku jako datę
gotowości Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Strona polska wychodzi
z założenia, że w Unii Europejskiej polityka wobec małych i średnich przedsiębiorstw
(MSP), to jest podmiotów z zatrudnieniem nie przekraczającym 250 osób, jest
domeną państw członkowskich. Dlatego na poziomie UE nie istnieją dyrektywy
specyficzne, dotyczące wyłącznie podmiotów tego sektora. Odpowiednie przepisy
mają natomiast postać zaleceń i rekomendacji. W toku dwustronnego przeglądu
acquis odbytego w dniach 20‐21 maja 1998 roku, obie strony doszły zgodnie
do wniosku, że obecne przepisy prawne i programy wspierające MSP w Polsce
są zgodne z odpowiednimi uregulowaniami w Unii Europejskiej. Obecne
ustawodawstwo polskie nie zawiera formalnej definicji MSP. Taka definicja, zbieżna
ze stosowaną w UE, zostanie przyjęta i wdrożona przed wskazaną wyżej datą
gotowości do akcesji. Strona polska jest zatem gotowa zaakceptować acquis i przyjąć
do stosowania bez derogacji lub okresów przejściowych”.

2.2

NSTYTUCJE

NII

UROPEJSKIEJ

Najważniejsze instytucje Unii Europejskiej to Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej,

Komisja Europejska oraz Parlament Europejski.

Rada Europejska jest najwyższą instytucją polityczną Unii Europejskiej, decydującą

o kierunkach jej rozwoju i aktualnej strategii działania. W jej skład wchodzą szefowie państw

Stanowiska Polski w ramach negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

Pełnomocnik Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,
Warszawa, czerwiec 2000.

Stanowiska Polski w ramach negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,

Pełnomocnik Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,
Warszawa, czerwiec 2000

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 26

członkowskich. Obecnie Rada spotyka się dwa razy w roku na tzw. szczytach europejskich.
Podczas szczytów Rada podejmuje uchwały zwane deklaracjami, wydaje oświadczenia
i zalecenia.

Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich

(Wspólnoty Europejskiej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali i Europejskiej Wspólnoty
Energii Atomowej). Do końca czerwca 1967 r. każda ze wspólnot miała odrębną Radę. Rada
składa się z przedstawicieli państw członkowskich szczebla ministerialnego. Rada jest
nadrzędnym organem ustawodawczym Wspólnot Europejskich, spełniającym równocześnie
szereg funkcji typowych dla rządu. Rada UE decyduje o wydatkach obligatoryjnych.
W przypadku zawierania umowy pomiędzy Wspólnotami a jednym lub kilkoma państwami,
Rada wyraża zgodę na rozpoczęcie negocjacji oraz udziela Komisji mandatu do negocjacji.
Zawiera umowy międzynarodowe wiążące państwa członkowskie, ale przy układach
o stowarzyszeniu wymagana jest zgoda Parlamentu Europejskiego. Podejmuje decyzje
odnośnie polityki zagranicznej na podstawie wytycznych przyjętych przez Radę Europejską.

Komisja Europejska jest głównym organem zarządzająco‐wykonawczym Wspólnot

Europejskich. Traktaty stanowią, że w skład Komisji musi wchodzić przynajmniej jeden
obywatel państwa członkowskiego, ale nie więcej niż dwóch obywateli tego samego
państwa. W praktyce oznacza to przyznanie dużym państwom (Francji, RFN, Wielkiej Brytanii
i Włochom) oraz Hiszpanii (w zamian za zgodę na otrzymanie 8 zamiast 10 głosów w Radzie
Unii Europejskiej) prawa wyznaczania dwóch komisarzy, a pozostałym państwom — jednego.
Członkowie Komisji sprawują swoje funkcje w ogólnym interesie Wspólnot, a więc w trakcie
ich wykonywania muszą być niezależni (nie związani instrukcjami swoich rządów).

Do najistotniejszych uprawnień Komisji należy zaliczyć: prawo do zgłaszania

projektów aktów prawnych Wspólnot Europejskich (prawo do inicjatywy), nadzór nad
stosowaniem pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie
oraz przedsiębiorstwa (funkcja tzw. strażniczki traktatów), uprawnienia wykonawcze,
kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych.

Parlament Europejski ma znaczne kompetencje w zakresie uchwalania budżetu Unii

Europejskiej. Do niego należy decydujący głos przy uchwalaniu tzw. wydatków
nieobligatoryjnych (tj. nie wynikających z dyspozycji traktatowych ani z uchwalonych na ich
podstawie aktów prawnych) — ma możliwość wprowadzenia zmiany kwoty wydatków
określonych przez Radę, nawet przy jej sprzeciwie. Jeżeli chodzi o wydatki obligatoryjne,
Parlament może w ramach procedury budżetowej zaproponować zmianę projektu budżetu
absolutną większością oddanych głosów. Przysługuje mu również prawo odrzucenia całego
projektu budżetu z ważnych względów większością dwóch trzecich oddanych głosów.

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, s. 336‐339

ibidem, s. 343‐345

ibidem, s.162‐166

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 27

Do najważniejszych uprawnień PE w zakresie kontroli parlamentarnej należy prawo

zgłaszania wotum nieufności wobec Komisji.

2.3

UNDUSZE STRUKTURALNE

NII

UROPEJSKIEJ W

OLSCE

System wdrażania funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w Polsce składa się

z 5 Programów Operacyjnych: Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program
Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Program
Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej oraz Program Operacyjny Pomoc Techniczna oraz
z 16 Regionalnych Programów Operacyjnych, po jednym dla każdego z województw.

Wdrażanie funduszy strukturalnych w Unii Europejskiej reguluje Rozporządzenie Rady

(WE) nr 1083 / 2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz
Funduszu Spójności uchylające Rozporządzenie Rady (WE) nr 1260/1999. Rozporządzenie
to określa: cele, do realizacji których mają przyczyniać się fundusze strukturalne i Fundusz
Spójności, dostępne zasoby finansowe oraz kryteria ich alokacji, ramy polityki spójności,
metodę ustalania strategicznych wytycznych Wspólnoty dla spójności, narodowych
strategicznych ram odniesienia oraz procesu analizy na poziomie Wspólnoty, ustanawia
zasady partnerstwa, programowania, oceny, zarządzania, w tym zarządzania finansowego,
monitorowania i kontroli, oparte na podziale obowiązków między państwa członkowskie
a Komisję Europejską, określa kryteria kwalifikowalności wydatków. Na rys. 2.1
przedstawiony został schemat instytucjonalny wdrażania funduszy strukturalnych w Polsce.

Ministerstwo

Rozwoju

Regionalnego

pełni

rolę

instytucji

koordynującej

i zarządzającej, dzieląc tę drugą funkcję z 16 Zarządami Województw Samorządowych.
Instytucjami pośredniczącymi są zaś instytucje publiczne, które merytorycznie są związane
z danym rodzajem funduszy strukturalnych.

Programowanie funduszy strukturalnych oznacza rozpoznanie problemów

na poziomie narodowym, sektorowym, regionalnym, samorządowym, a następnie zgłoszenie
propozycji rozwiązania problemów uznanych za istotne. Podstawą programowania były
analizy i opracowania, które były podstawą do opracowania Narodowych Strategicznych
Ram Odniesienia oraz poszczególnych programów operacyjnych. Programowanie było
koordynowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego oraz przez Zarządy
poszczególnych Województw Samorządowych.

ibidem, s. 260

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 28

Rysunek 2.1 Schemat systemu instytucjonalnego wdrażania funduszy strukturalnych w Polsce

Źródło: www.funduszeeuropejskie.gov.pl, dostęp: 15 grudnia 2009 r.

Poza funduszami strukturalnymi drugim ważnym strumieniem środków z budżetu

Unii Europejskiej są wydatki na Wspólną Politykę Rolną. Wspólna Polityka Rolna jest jedną
z najbardziej znanych i ważniejszych polityk Wspólnot Europejskich. Celami WPR są:
zwiększenie produkcji rolnej, zapewnienie jej racjonalnego rozwoju, podniesienie dochodów
osób zatrudnionych w rolnictwie, a tym samym ich poziomu życia, stabilizacja rynków,
zagwarantowanie zaopatrzenia i utrzymywanie cen odpowiednich dla konsumentów. Rynek
rolny obejmuje gospodarkę i handel płodami rolnymi, hodowlę i rybołówstwo. Wspólna
Polityka Rolna opiera się na kilku zasadach: 1) jednolitości rynku, czyli swobodnym
przepływie produktów rolnych pomiędzy państwami członkowskimi (likwidacja ceł i innych
ograniczeń); 2) preferencji Wspólnot, czyli pierwszeństwie zbytu na ich rynku własnych
produktów; 3) finansowej solidarności, czyli ponoszeniu kosztów polityki rolnej przez
wszystkie państwa członkowskie.

Polska bierze aktywny udział w strukturach Unii Europejskiej, jak również jest

ważnym beneficjentem środków z budżetu Unii Europejskiej, zarówno w ramach funduszy
strukturalnych, jak i Wspólnej Polityki Rolnej. Negocjacje członkowskie przyniosły udział
w jednej z największych struktur gospodarczo‐politycznych na świecie, otwierając wiele
możliwości rozwoju gospodarczego i społecznego.

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2004, s. 467‐469

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 29

2.4

ALENDARIUM INTEGRACJI

OLSKI Z

• 19 września 1989 r. – podpisanie przez Polskę umowy o handlu oraz współpracy

gospodarczej z EWG

• 25 maja 1990 r. – Polska złożyła w Brukseli oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji

umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi.

• 16 grudnia 1991 r. – zostają podpisane "Układy Europejskie" z Polską, Węgrami i

Czechosłowacją

• 5 kwietnia 1994 r. – złożenie przez Ministra Spraw Zagranicznych RP w Atenach

oficjalnego wniosku w sprawie przystąpienia Polski do UE

• 28 stycznia 1997 r. – przyjęcie przez Rząd RP Narodowej Strategii Integracji

• Marzec 1998 r. – przyjęcie przez Rząd RP Narodowego Programu Przygotowania do

Członkostwa w UE (NPPC)

• 31 marca 1998 r. – rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych

• 12‐13 grudnia 2002 r. – Rada Europejska spotyka się w Kopenhadze (Dania);

zakończenie negocjacji akcesyjnych z 10 państwami kandydującymi: Cyprem,
Czechami, Estonią, Węgrami, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowacją i Słowenią

• 19 stycznia 2003 r. – głosowanie w Parlamencie Europejskim. Raport dający zielone

światło dla przyjęcia do UE w 2004 r. Cypru, Estonii, Węgier, Litwy, Łotwy, Malty,
Polski, Słowacji, Czech i Słowenii zostaje przyjęty większością głosów

• 9 kwietnia 2003 r. – Parlament Europejski opowiada się za przyjęciem do UE Czech,

Estonii, Cypru, Litwy, Łotwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji

• 16 kwietnia 2003 r. – w Atenach (Grecja) zostaje podpisany Traktat Akcesyjny między

UE a Republiką Czeską, Estonią, Cyprem, Łotwą, Litwą, Węgrami, Maltą, Polską,
Słowenią i Słowacją

• 7‐8 czerwca 2003 r. – w Polsce odbywa się referendum w sprawie przystąpienia

do Unii Europejskiej; większość społeczeństwa opowiada się za akcesją

• 13‐15 kwietnia 2004 r. – przesłuchanie Komisarzy z 10 krajów przystępujących do UE.

Na trzy tygodnie przed rozszerzeniem Unii Europejskiej o 10 nowych państw
członkowskich Parlament Europejski organizuje przesłuchania publiczne komisarzy
wskazanych przez te państwa; głosowanie w Parlamencie odbędzie się 5 maja w
Strasbourgu.

• 1 maja 2004 r. – wchodzi w życie Traktat o Przystąpieniu i dochodzi do skutku

największe rozszerzenie Unii Europejskiej; 10 nowych państw: Cypr, Czechy, Estonia,
Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry – to ponad 100 milionów
nowych obywateli UE

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 30

• 5 maja 2004 r. – Parlament oraz Rada Ministrów formalnie przyjęli 10 komisarzy

z nowo przyjętych państw członkowskich

BSZARY NEGOCJACJI POLSKI DO UE

1. SWOBODNY PRZEPŁYW TOWARÓW

2. SWOBODNY PRZEPŁYW OSÓB

3. SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG

4. SWOBODNY PRZEPŁYW KAPITAŁU

5. PRAWO SPÓŁEK

6. POLITYKA KONKURENCJI

7. ROLNICTWO

8. RYBOŁÓWSTWO

9. POLITYKA TRANSPORTOWA

10. PODATKI

11. UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA

12. STATYSTYKA

13. POLITYKA SPOŁECZNA I ZATRUDNIENIE

14. ENERGIA

15. POLITYKA PRZEMYSŁOWA

16. MAŁE I ŚREDNIE PRZEDSIĘBIORSTWA

17. NAUKA I BADANIA

18. EDUKACJA, KSZTAŁCENIE I MŁODZIEŻY

19. TELEKOMUNIKACJA I TECHNOLOGIE INFORMACYJNE

20. KULTURA I POLITYKA AUDIOWIZUALNA

21. POLITYKA REGIONALNA I KOORDYNACJA INSTRUMENTÓW STRUKTURALNYCH

22. ŚRODOWISKO

23. OCHRONA KONSUMENTÓW I ZDROWIA

24. SPRAWIEDLIWOŚĆ I SPRAWY WEWNĘTRZNE

25. UNIA CELNA

26. STOSUNKI ZEWNĘTRZNE

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 2.
Polska w Unii Europejskiej

Strona 31

27. WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA

28. KONTROLA FINANSOWA

29. FINANSE I BUDŻET

IBLIOGRAFIA

Bidzińska‐Jakubowska B., Unia Europejska. Akcesja Polski do UE, Wydawnictwo Uniwersytetu
Opolskiego, Opole 2004

Ruszkowski J., Górnicz E., Żurek M., Leksykon Integracji Europejskiej, PWN, 2004

Aid Delivery Methods Vo.1 Project Cycle Management Guidelines, EC, March 2004

Narodowy Plan Rozwoju 2007‐2013

Analiza zmian w prawie polskim w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej –
konsekwencje dla konsumentów i przedsiębiorców, UKIE, Warszawa, marzec – czerwiec
2003

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej ‐ na jakich zasadach?, UKIE, Warszawa, marzec
2003

Stanowiska Polski w ramach negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii
Europejskiej, Pełnomocnik Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo RP w Unii Europejskiej,
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa, czerwiec 2000

Poczta W., Ekonomiczne skutki warunków integracji Polski z UE dla sektora rolnego, UKIE,
Warszawa 2003

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083 / 2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy
ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego
Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności uchylające Rozporządzenie Rady (WE) nr
1260/1999

www.ukie.gov.pl

www.funduszeeuropejskie.gov.pl

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 32

Łukasz Hardt

OZDZIAŁ

YLEMATY UNIJNEJ I POLSKIEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ

STĘP

Polska stając się krajem członkowskim Unii Europejskiej została objęta wspólnotową

polityką gospodarczą. Od 1 maja 2004 r. krajowa polityka gospodarcza musi uwzględniać
szereg nadrzędnych regulacji unijnych, w tym szczególnie tych, od których zależy sprawne
funkcjonowanie wspólnego rynku. Innymi słowy, kształt środowiska prawnego, w jakim
funkcjonują podmioty gospodarcze działające w Polsce nie zależy wyłącznie od prawa
krajowego, ale w coraz większym stopniu jest pochodną regulacji wynikających z prawa
europejskiego. Powstaje więc pytanie o to, na ile unijna polityka gospodarcza jest zgodna
z interesami polskich przedsiębiorstw i na ile służy dynamizowaniu rozwoju całej polskiej
gospodarki. Próba udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie stanowi motywację dla
rozważań zawartych w niniejszym tekście. W pierwszej części opracowania skrótowo
definiujemy politykę gospodarczą oraz jej najważniejsze mechanizmy (3.1), następnie krótko
prezentujemy kluczowe narzędzia unijnej polityki gospodarczej i pokazujemy, jak one
wpływają na krajową, polską politykę gospodarczą (3.2), w dalszej części pokazujemy
najważniejsze dylematy unijnej i krajowej polityki gospodarczej (3.3), całość zamyka
podsumowanie (3.4).

3.1

OLITYKA GOSPODARCZA

CZYLI O EKONOMICZNEJ ROLI PAŃSTWA

Czy państwo w systemie wolnorynkowym jest potrzebne? Czy organizacja życia

społeczno‐gospodarczego musi być „kierowana” przez państwo? Na ile to prawa rynku,
a na ile bezpośrednia interwencja państwa ma przesądzać o alokacji zasobów w gospodarce?
Powyższe pytania znajdują się w explanandum teorii ekonomii właściwie od jej początków;
już u autorów starożytnych, m.in. w Polityce Arystotelesa, można znaleźć interesujące
refleksje dotyczące ekonomicznej roli państwa. Następnie odmienne odpowiedzi na pytanie
o to czy spontaniczne działanie rynku doprowadzi do harmonijnego porządku stało się
przyczyną sporu pomiędzy fizjokratami a merkantylistami. Również Adam Smith
w „Bogactwie narodów” zastanawia się nad tym czy i w jakim zakresie państwo powinno

Wydział Nauk Ekonomicznych UW oraz Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 33

oddziaływać na rynek. Smith stwierdza, że to rynek najlepiej alokuje zasoby, a jego
„niewidzialna ręka” skutecznie harmonizuje sprzeczne, indywidualne interesy. Z drugiej
jednak strony Smith dodaje, że „niewidzialna ręka rynku” działa tylko wtedy, gdy rynek jest
konkurencyjny i istnieją odpowiednie instytucje (reguły gry) umożliwiające wymianę
rynkową (np. prawa własności). Podobne stanowisko prezentują ekonomiści związani z nową
ekonomią instytucjonalną

, którzy twierdzą, że regulacje ustanawiane przez państwo s

ą niezbędne dla działania rynku i, jak stwierdza Ronald Coase w swoim wykładzie z okazji
otrzymania nagrody Nobla w ekonomii, „[...] bez odpowiednich instytucji jakiejkolwiek
postaci gospodarka wolnorynkowa nie jest możliwa.”

Powyższe stwierdzenie R. Coase’a nie budzi wśród ekonomistów większych

kontrowersji i zgadzają się oni co do tego, że rynek potrzebuje instytucji, które określają
warunki prowadzenia wymiany pomiędzy jego uczestnikami. Ponadto, panuje zgodność
co do tego, że „dobre” instytucje powinny obniżać koszty transakcyjne, a egzekucja zapisów
prawnych powinna być skuteczna i tania

. W takim ujęciu państwo poprzez budowę

odpowiednich instytucji redukuje niedoskonałości rynku wynikające chociażby z problemów
związanych z asymetryczną informacją i kwestią efektów zewnętrznych oraz dóbr
publicznych. Państwo nie tylko dostarcza instytucji, ale jeszcze zapewnie ich implementację
(system sądowniczy). Współcześnie coraz istotniejsze stają się jednak te działania państwa,
które, np. poprzez system podatkowy, prowadzą do redystrybucji dochodu narodowego

W tym obszarze ekonomiści spierają się o zakres interwencji państwa. Podstawowe funkcje
rządu/państwa przedstawia rysunek 3.1.

Nowa ekonomia instytucjonalna (NEI) to nurt we współczesnej teorii ekonomii podkreślający znaczenie

instytucji (reguł gry) dla działania rynku; jej czołowi przedstawiciele to D. North oraz laureat nagrody Nobla
w ekonomii w 2009 r. O. Williamson.

Dobrym przykładem modelu konceptualizującego zależności pomiędzy instytucjami a kosztami transakcyjnymi

jest model zawarty w: Martens B. (2004), The Cognitive Mechanisms of Economic Development and
Institutional Change, Routledge, London.
4 Np. wielkość rządu (government size) mierzona udziałem wydatków państwa w PKB wynosi w wielu krajach
powyżej 50% PKB (np. 55,9% w Szwecji), a nawet w tych o bardziej liberalnej gospodarce przekracza często 30%
(np. 32% w USA).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 34

Rysunek 3.1 Ekonomiczne funkcje państwa/rządu

Źródło: Fabrowska P., Hardt Ł., Kaczor T., Mackiewicz M., Michorowska B., Węcławska D., Wilkin J. (2008),
Raport z Badania dot. systemu wskaźników dla oceny realizacji zasady good governance w Polsce, MRR,
Warszawa, s. 7.

Wcześniej wspomnieliśmy o dwóch istotnych niedoskonałościach rynku, które mogą

być redukowane poprzez działania rządu. Z drugiej jednak strony, również funkcjonowanie
państwa wiąże się z istotnymi problemami, które mogę zakłócić działanie rynku, a są to m.in.
kreowanie instytucji służących interesom poszczególnych lobbies a nie dobru wspólnemu,
nadmierna regulacja (red tape), pogoń za rentą przez odpowiedzialnych za kreowanie
polityki gospodarczej, a także osłabianie pozytywnej struktury bodźców poprzez nadmierny
fiskalizm (wysokie podatki)

. Współcześnie twierdzi się, że państwo powinno prowadzić taką

politykę gospodarczą, które będzie ograniczała zarówno niedoskonałości rynku, jak też
samego państwa. Narzędziem służącym jej realizacji są tzw. zasady dobrego rządzenia (good
governance), a więc m.in. postulat tworzenia instytucji przy udziale interesariuszy,
upublicznienie procesu legislacyjnego (przejrzystość), włączenie jak największej części
społeczeństwa do procesu demokratycznego (partycypacja), określanie kwantyfikowalnych
celów działań państwa i monitoring ich realizacji (skuteczność), a także zagwarantowanie
funkcjonowania mechanizmów umożliwiających odwołanie osób odpowiedzialnych
za nieskuteczne działania (rozliczalności)

. Szczegółowy opis zasad dobrego rządzenia

wychodzi poza ramy niniejszego opracowanie, ale istotne jest to, że stanowią one coraz

Zob. szczegółowy opis możliwych niedoskonałości państwa w: Wincton C., (2006), Government Failure versus

Market Failure. Microeconomics Policy Research and Government Performance, AEI, Washington DC.

Zob. opis wymiarów zasady dobrego rządzenia w: Kaufmann D., Kraay A. (2008), Governance Indicators:

Where Are We, Where Should We Be Going?, Oxford University Press, Oxford.

Władza
ustawodawcza

Władza
wykonawcza

Władza
sądownicza

Kształtowanie ładu
instytucjonalnego państwa,
gospodarki
i społeczeństwa

Dostarczanie dóbr
publicznych

Redystrybucja Produktu
Krajowego Brutto

Administrowanie sektorem
publicznym

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 35

ważniejsze ramy dla formułowania polityki gospodarczej w UE i na poziomie narodowym.
Imperatyw realizowania tychże zasad wpisany jest bezpośrednio do wielu dokumentów
strategicznych, chociażby tych określających sposób wydatkowania funduszy unijnych
w Polsce (zob. m.in. Priorytet V Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki). Na poziomie
unijnym natomiast logika budowy polityki gospodarczej opartej na good governance znalazła
odzwierciedlenie w kształcie Strategii Lizbońskiej i narzędziach jej realizacji

Podsumowując należy stwierdzić, iż państwo może wpływać na gospodarkę poprzez

dwa kanały transmisji, tj. po pierwsze, poprzez ustanawianie instytucji (prawa)
i ich egzekucję, a po drugie, poprzez realokację zasobów. Innymi słowy, polityka gospodarcza
państwa oparta jest na dwóch filarach – regulacyjnym i interwencyjnym. W takim ujęciu
efektywna polityka gospodarcza to takie działania regulacyjne i interwencyjne podejmowane
przez państwo, które cechuje synergia i komplementarność. Dobrym przykładem może być
tutaj polityka wspierania przedsiębiorczości, a zwłaszcza powstawania nowych firm (start‐
ups). Aby skutecznie je wspierać nie wystarczy jedynie oferowanie im specjalnych subsydiów,
ulg podatkowych, itp. (działania interwencyjne), ale również budowa takich regulacji dla
biznesu (działania regulacyjne), które będą upraszczały przepisy i obniżały koszty
administracyjne działania firm. W kolejnej sekcji prezentujemy najważniejsze działania
regulacyjne i interwencyjne unijnej i krajowej polityki gospodarczej.

3.2

NTERWENCJE I REGULACJE W

NII

UROPEJSKIEJ I W

OLSCE

Polityka gospodarcza Unii Europejskiej ewoluowała przez cały okres istnienia

Wspólnoty, a jej kształt jest zawsze pochodną modelu integracji przyjętego przez członków
Unii. Jeśli dominuje koncepcja federalistyczna (ścisła integracja gospodarcza i polityczna),
to należy się spodziewać wzrostu roli budżetu UE i działań interwencyjnych (realokacja
zasobów pomiędzy krajami UE); natomiast jeśli przeważają zwolennicy UE jako wyłącznie
wspólnego rynku, bez ambicji do głębszej integracji politycznej, to trudno spodziewać się,
aby rozmiar budżetu UE był znaczący i wtedy integracja oparta jest przede wszystkim
na działaniach regulacyjnych (m.in. reguły określające działanie wspólnego rynku, takie jak
np. polityka konkurencji w UE). Wielkość budżetu UE w relacji do DNB Wspólnoty jest
dobrym miernikiem dominującego w danym okresie modelu integracji. Tego rodzaju dane
zawarte są na rysunku 3.2.

Rodrigues M. (2003), European Policies for a Knowledge Economy, Edward Elgar, Northampton MA.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 36

Rysunek 3.2 Względna wielkość budżetu UE

Źródło: Pietras J. (2008), Przyszłość budżetu Unii Europejskiej. Spójność celów, polityk i finansów unijnych,
demosEUROPA, Warszawa, s. 13.

Dane z powyższego wykresu jednoznacznie pokazują, że budżet UE traci na znaczeniu

– jego udział w dochodzie narodowym brutto UE jest malejący. Oznacza to, że nie ma wśród
większości państw UE zgody na bardziej federalistyczny model integracji, a więc
przejmowanie (i finansowanie) przez UE działań realizowanych na poziomie narodowym.
To wynika natomiast z głębszego problemu związanego z kwestią legitymizacji
UE w społeczeństwach UE‐15. Ludność tych państw coraz częściej postrzega UE jako problem
(m.in. „UE demontuje państwo dobrobytu”, „UE opowiada się za liberalizacją światowego
handlu”, „UE spowodowała zalew UE‐15 przez tanią siłę roboczą z nowych krajów
członkowskich”, itp.), przed którym należy się uchronić, czego doskonale dowodzi odrzucenie
traktatu konstytucyjnego we Francji i w Holandii. Co więcej, spadek wielkości budżetu
ma miejsce w okresie, w którym UE przyjęła uboższe kraje ze środkowej i wschodniej Europy.
Powstaje więc pytanie o to, czy z małym (i malejącym) budżetem UE może realizować
postawione przed sobą cele, jak chociażby te ze Strategii Lizbońskiej.

W sytuacji, gdy prowadzenie polityki gospodarczej poprzez budżet staje się coraz

trudniejsze (maleje jego wielkość) pozostają dwie możliwości:

1. zmiana struktury wydatków budżetu ma bardziej efektywną (bardziej

stymulującą gospodarkę);

2. wzrost znaczenia działań regulacyjnych, co równocześnie będzie podnosiło

efektywność wydatkowanych poprzez budżet środków.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 37

Oba wskazane procesy mają miejsce w UE i opiera się na nich Strategia Lizbońska

(SL). Chociaż nadrzędnym celem Strategii było przekształcenie gospodarki UE w czołową
gospodarkę świata, opartą na wiedzy, to istotną motywacją jej twórców była taka zmiana
polityki gospodarczej UE, aby mogła być nadal skuteczna w warunkach malejącego budżetu
UE. W SL z jednej strony powiedziano, że instytucje są ważne i konieczne są programy
ich zmian na takie, które będą bardzie stymulować aktywność gospodarczą, a z drugiej
postawiono jednak postulat realokacji wydatków w ramach budżetu UE poprzez m.in.
przesunięcie większych środków na finansowanie innowacji. W kolejnych latach tak też się
stało – powstała inicjatywa Better Regulation

, a w nowej perspektywie finansowej 2007‐

2013 w dziale I pojawiły się wydzielone środki finansowe na wsparcie konkurencyjności
i innowacji. Autorzy SL liczyli na to, że miękkimi metodami (m.in. poprzez tzw. otwartą
metodę koordynacji

) skłonią państwa członkowskie do odważnych posunięć

deregulacyjnych. Tak się jednak nie stało, co w momencie przeglądu śródokresowego SL
zaowocowało zobowiązaniem krajów członkowskich do przygotowania narodowych
programów reform, a więc programów głębokich zmian regulacyjnych. Intencją autorów
odnowionej SL było przekonanie państw członkowskich do bardziej ambitnych zmian
regulacyjnych, które pozytywnie stymulowałby efektywność projektów finansowanych
ze środków UE. Dotychczasowe doświadczenia z implementacją krajowych programów
reform nie są jednoznaczne – niektóre kraje (m.in. Słowacja) oparły na KPR rzeczywisty
program zmian regulacyjnych, a inne (jak m.in. Polska) nadały temu dokumentowi
marginalne znaczenie

Powyżej wspomnieliśmy o polskim krajowym programie reform, który ma

koordynować proces zmian regulacyjnych w sposób systemowy, a nie dokonywany ad hoc,
jak w przypadku wielu tzw. komisji do spraw odbiurokratyzowania gospodarki. Poza KPR
w Polsce przyjęto program reformy regulacji. Niestety większość z tych działań ma charakter
często pozorny i nie prowadzi do poprawy warunków prowadzenia działalności
gospodarczej. Co więcej, działania te nie są skoordynowane z mechanizmami
interwencyjnymi, tj. m.in. programami finansowanymi z funduszy strukturalnych, a także
z celami polityki państwa określonymi w budżecie zadaniowym. Ponadto, autorzy
programów reformy regulacji skupiają się na oddziaływaniu na funkcjonujące już instytucje,
a nie na sam proces ich tworzenia

. To tutaj tkwi przyczyna złej jakości prawa (w tym

gospodarczego) w Polsce – jest ono tworzone często w sposób przypadkowy, bezrefleksyjny,
a także nie są prowadzone rzetelne oceny skutków regulacji. W tym miejscu warto chociażby

Zob. m.in.: Grabowski M., Hardt Ł. (2003), Lepsze regulacje dla biznesu, PFSL, Warszawa‐Gdańsk. Komunikat

Komisji Europejskiej: Simplifying and improving the regulatory environment (COM(2002) 278 final), a także
późniejsze m.in.: Better regulation for Growth and Jobs in the European Union (COM(2005)97).

Otwarta metoda koordynacji (Open Method of Co‐ordination) to międzyrządowa metoda zarządzania w Unii

Europejskiej, opierająca się na dobrowolnej współpracy państw członkowskich; na niej opierał się mechanizm
wdrażania Strategii Lizbońskiej.

Szczegółowe omówienie KPR na lata 2005‐2008 zawarte jest w: Radło J. M., Bates C. A. (red.) (2006), National

Reform Programs: Key to Successful Future of the European Project?, PFSL, Warszawa.

Hardt Ł. (2008), ‘Zreformujmy system tworzenia regulacji prawa gospodarczego’, Rzeczpospolita, wyd. z dn.

4/6/2008.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 38

wspomnieć o tym, iż za ocenę skutków regulacji odpowiadają ci, którzy te regulacje tworzą.
W takiej sytuacji trudno więc o obiektywne analizy skutków regulacji. Wydaje się,
że powyższe wynika z pewnego lekceważenia kwestii regulacyjnych, a koncentracja aktorów
politycznych skupiona jest na polityce fiskalnej (działania interwencyjne) i monetarnej

Do poruszonych powyżej kwestii wrócimy w dalszej części tekstu, gdzie będziemy omawiali
najważniejsze dylematy unijnej i krajowej polityki gospodarczej.

Na koniec prezentowanej tutaj generalnej charakterystyki polityki gospodarczej

w UE i w Polsce warto zwrócić uwagę na dwa procesy, które mogą istotnie zmodyfikować
politykę gospodarczą we Wspólnocie, a więc po pierwsze przegląd budżetu UE, a po drugie
debatę związaną z końcem horyzontu czasowego Strategii Lizbońskiej. Uważamy,
że nałożenie się na siebie tych dwóch procesów będzie wzmacniało każdy z nich i zwiększało
prawdopodobieństwo zmian zarówno w budżecie UE (jego stronie dochodowej
i wydatkowej), a także w generalnych wytycznych dla polityki gospodarczej w UE (tzw.
strategia postlizbońska). W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera sprawowanie
przez Polskę prezydencji w Radzie UE w drugiej połowie 2011 r. i dobre przygotowanie się
do niej pod względem merytorycznym, a więc precyzyjne określenie naszych priorytetów
zarówno w obszarze budżetu UE, jak też strategii postlizbońskiej

3.3.

YLEMATY UNIJNEJ I KRAJOWEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ

W tej części opracowania pokazujemy najważniejsze dylematy związane z polityką

gospodarczą w UE i w Polsce. Rozpoczynamy od UE, ale należy tutaj pamiętać, że dotyczą
one w dużej mierze również Polski, a rozróżnienie na politykę unijną i krajową w wielu
obszarach staje się po prostu nieaktualne. Ponadto, naszym celem nie jest udzielenie
odpowiedzi na to, jakie w poszczególnych obszarach powinno być stanowisko Polski, i które
z rozwiązań będą bardziej korzystne dla UE jako całości. Tego rodzaju refleksja wychodziłaby
poza ramy niniejszego opracowania i koncentrujemy się tutaj na przedstawieniu samych
dylematów. Co więcej, dylematy te nie mają charakteru akademickiego, ale związane
są z konkretną dyskusją w UE, która odbywa się w szerszych ramach procesu integracyjnego.
Prezentowane dylematy nie wyczerpują również całej listy wyzwań (i… dylematów), przed
którymi stają autorzy polityki gospodarczej.

O tym jak bardzo dyskusja o polityce gospodarczej w Polsce zdominowana jest przez debatę nad funduszami

UE (część filaru interwencyjnego polityki gospodarczej), a nie kwestiami regulacyjnymi, pokazuje prosta analiza
tekstów poświęconych tematyce gospodarczej, które ukazują się w dzienniku „Rzeczpospolita”. Przeszukując
archiwum internetowe tego dziennik otrzymujemy 124 wyniki dla zapytania o teksty zawierające wyrażenie
„program operacyjny innowacyjna gospodarka” i tylko 14 wyników dla „krajowego programu reform”
(archiwum dostępne jest na stronie: new‐arch.rp.pl; data dostępu: 20/7/09).

Interesującym opracowaniem na temat ew. strategii postlizbońskiej jest: Rybiński K., Świeboda P. (red.)

(2009), The Cogs that Move the Wheel. Seven Key Messages from Central Europe on the Successor to the Lisbon
Strategy, demosEuropa, Warszawa.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 39

3.3.1. Dylematy unijnej polityki gospodarczej

Regulacje czy interwencje

Każda polityka gospodarcza musi zawierać zarówno filar regulacyjny, jak też

interwencyjny. Dyskusja dotyczy zwykle tego, w jaki sposób zapewnić komplementarność
tych działań, i jakie znaczenie nadać działaniom interwencyjnym. Obecnie często zamiast
rozwiązywać problemy strukturalne w gospodarkach państw UE, zasypuje się je środkami
z budżetu UE. Dobrym przykładem jest tutaj chociażby polityka rolna, gdzie duże transfery
z UE często wręcz hamują przemiany strukturalne na wsi. Do kwestii tej wrócimy w dalszej
części opracowania. Dylemat ten obecny jest w debacie nad przyszłością budżetu (jakie
i w jakiej skali interwencje), a także w generalnej dyskusji nad polityka gospodarczą
w UE po 2010 r.

UE czy państwa członkowskie; państwa członkowskie czy regiony

Zgodnie z zasadą subsydiarności proces integracji polega na przekazywaniu części

suwerenności przez kraje członkowskie organom UE. Dotyczy to również polityki
gospodarczej, której niektóre z obszarów poddane są wyłącznej odpowiedzialności UE.
Pojawia się więc pytanie na ile poszczególne polityki w UE powinny być realizowane przez
Unię, a na ile przez kraje członkowskie. Obecnie przykładem polityki realizowanej przez
UE i w dużej mierze wyłączonej z kompetencji krajów członkowskich jest Wspólna Polityka
Rolna, której reguły gry i finansowanie ustalane są na poziomie UE. Czy inne polityki
realizowane dotychczas w ramach kompetencji narodowych powinny stać się politykami
wspólnotowymi? Pytanie to stawiane jest chociażby w dyskusji nad kwestią bezpieczeństwa
energetycznego i budowy ewentualnej wspólnej polityki energetycznej. Ponadto, od wielu
lat dyskutowane jest w UE to, czy partnerem np. dla Komisji Europejskiej powinny być kraje
członkowskie czy też regiony. Innymi słowy, czy na przykład kwestie związane z polityką
spójności powinny być dyskutowane na linii Komisja Europejska – kraje członkowskie, czy też
KE – regiony. Dyskusja ta ma miejsce w ramach generalnej debaty nad przyszłością polityki
spójności po 2013 r.

Rozwój endo‐ czy egzogeniczny (polityka spójności)

Powyżej wspomnieliśmy o debacie dotyczącej przyszłości polityki spójności, której

obecnym celem jest przede wszystkim wyrównywanie różnic rozwojowych pomiędzy krajami
członkowskimi, co odbywa się m.in. poprzez kierowanie funduszy do biedniejszych regionów.
W kontekście debaty nad realizacją Strategii Lizbońskiej podkreśla się często, że polityka
spójności powinna służyć w większym stopniu celom SL. Innymi słowy, więcej środków
powinno być przeznaczane na innowacyjność i badania naukowe, które to środki trafią
w takiej sytuacji do tzw. biegunów wzrostu, które poprzez pozytywne spillovers będą
pobudzały rozwój gospodarczy okolicznych regionów (rozwój egzogeniczny). Koncepcja
ta jest sprzeczna z paradygmatem rozwoju endogenicznego, gdzie środki z polityki spójności

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 40

trafiają do regionów biedniejszych, aby tam na miejscu stymulować wzrost poprzez
mobilizację lokalnych zasobów.

Podatek europejski czy status quo po stronie dochodowej budżetu UE

Dyskusja budżetowa w UE dotyczy również strony dochodowej budżetu. Obecnie

budżet finansowany jest przez kraje członkowskie w taki sposób, iż łatwo określić
kontrybucję każdego z nich. W rezultacie w negocjacjach dotyczących kształtu budżetu
dominuje logika tzw. słusznego zwrotu (juste retour), zgodnie z którą strony negocjacji
starają się optymalizować transfery netto. W takiej sytuacji kraje koncentrują się na samych
przepływach finansowych, a nie na takim kształtowaniu budżet, aby on (i finansowane
z niego polityki) w możliwie największym stopniu stymulowały wzrost europejskiej
gospodarki. To właśnie z tego powodu od dłuższego czasu trwa w UE debata nad
możliwościami wyeliminowania z dyskusji budżetowej logiki słusznego zwrotu. Jednym
ze sposobów byłoby wprowadzenie takiego podatku europejskiego, który byłby tak
skonstruowany, aby nie było możliwe określenie tego, jaka jest kontrybucja poszczególnych
krajów do budżetu UE. Jednym z proponowanych rozwiązań jest np. opodatkowanie zysków
korporacji prowadzących działalność na terenie całej UE. Wprowadzenie podatku
europejskiego napotyka jednak na istotny opór ze strony tych, którzy uważają, iż może
on stanowić preludium do rozpoczęcie budowy UE opartej na koncepcji federalistycznej.
Z tego powodu trudno się spodziewać wprowadzenia tego rodzaju podatku w najbliższym
okresie

Wśród innych dylematów związanych z formułowaniem polityki gospodarczej należy

wymienić również kwestie związane z negocjacjami na forum WTO (więcej czy mniej
liberalizacji w światowym handlu, gdzie ceną za większą liberalizację dla UE byłoby
prawdopodobnie ograniczenie subwencji dla rolnictwa i wystawienie tego sektora
na większą konkurencję międzynarodową), kwestie związane ze zmianami klimatycznymi
i możliwymi implikacjami rygorystycznych norm emisyjnych dla krajów UE, a także wyzwania
związane z kwestiami demograficznymi

3.3.2. Dylematy polskiej polityki gospodarczej

Pokazane powyżej dylematy unijnej polityki gospodarczej są de facto również

dylematami stającymi przed polityką krajową, gdyż od tego jak zostaną rozwiązane zależeć
będzie kształt polityki gospodarczej realizowanej w Polsce. Jeśli na przykład polityka
spójności zostanie tak zmodyfikowana, że gros jej środków będzie kierowane na badania
i rozwój, to automatycznie mniej funduszy będzie dostępnych dla polskich regionów.
Podobnie jeśli ograniczona zostanie wielkość budżetu, co będzie ograniczało transfery
finansowe dla Polski. Warto tutaj mieć na uwadze to, że Polska jako jedno z biedniejszych

Osobom zainteresowanym szerszą dyskusją nad przeglądem budżetu UE polecam Biuletyn Analiz UKIE z

grudnia 2008 r. (dostępny na

www.ukie.gov.pl

Interesującą pozycją dotyczącą dylematów związanych z kształtowaniem poszczególnych polityk UE jest:

Wallace H., Wallace W., Pollack M. (2005), Policy Making in the EU, OUP, Oxford.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 3.
Dylematy unijnej i polskiej polityki gospodarczej

Strona 41

państw UE ma inne potrzeby i chociażby w większym zakresie potrzebuje wsparcie
w budowie podstawowej infrastruktury technicznej niż bogate kraje „starej” UE. Nie musi
to jednak oznaczać, że w hipotetyczny scenariusz zmiany polityki spójności musi być dla
Polski dramatyczny w skutkach, ale niewątpliwie będzie musiał oznaczać odejście
od koncepcji rozwoju endogenicznego i koncentracji na stymulowaniu biegunów wzrostu.

W sytuacji mniejszych transferów finansowych z UE rosło też będzie znaczenie

działań regulacyjnych, szczególnie tych ukierunkowanych na rozwiązywanie problemów
strukturalnych gospodarki, których już nie będzie można zasypywać funduszami płynącymi
z UE. W tym sensie (paradoksalnie) mniejsze transfery z UE mogą stanowić zachętę
do przeprowadzenia niezbędnych reform społeczno‐gospodarczych. Dobrym przykładem jest
tutaj chociażby polskiej rolnictwo, które nadal cechuje się niska wydajnością i niekorzystną
strukturą agrarną. Taki stan rzeczy utrzymuje się m.in. w wyniku szerokiego strumienia
płatności w ramach WPR, które zniechęcają szczególnie ludność z mniejszych gospodarstw
do szukania innych źródeł dochodów i zmiany zawodu.

W okresie 2007‐2013 polityka gospodarcza w Polsce budowana jest głównie

w oparciu o transfery finansowe z UE i zdecydowanie oparta jest na filarze interwencyjnym.
Po 2013 r. trudno się spodziewać, aby strumień funduszy z UE nadal płynął tak szeroko, gdyż
1/ zmianie będzie ulegał kształt polityki spójności; 2/ rosła będzie presja płatników netto
budżetu UE (szczególnie w sytuacji kryzysu) do zmniejszania ich kontrybucji; 3/ w sytuacji
kolejnych rozszerzeń gros środków z polityki spójności może zostać skierowane do krajów
biedniejszych od Polski. W powyższych powodów konieczna jest refleksja nad kształtem
polityki gospodarczej w Polsce realizowanej w warunkach mniejszych transferów z UE,
co będzie musiało oznaczać wzrost znaczenia jej filaru regulacyjnego.

3.4.

ODSUMOWANIE

Rozważania przedstawione w niniejszym tekście stanowią jedynie wprowadzenie

do szerszej dyskusji nad dylematami unijnej i polskiej polityki gospodarczej. Warto tutaj
podkreślić, iż w sytuacji globalnego kryzysu i recesji w większości krajów UE formułowanie
jakichkolwiek prognoz co do przyszłego kształtu polityki gospodarczej jest trudne, dlatego
m.in. przedstawiliśmy powyżej jedynie najważniejsze jej dylematy, ale nie udzieliliśmy na nie
jednoznacznej odpowiedzi. Mamy jednak nadzieję, ze samo ich postawienie będzie
prowokowało Czytelników do podjęcia twórczej refleksji nad pożądanym kształtem polityki
gospodarczej dla Unii Europejskiej i dla Polski.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 42

Paweł Gierałtowski

OZDZIAŁ

EORETYCZNE PODSTAWY INTEGRACJI MONETARNEJ

4.1.

RADYCYJNA TEORIA OPTYMALNYCH OBSZARÓW WALUTOWYCH

4.1.1 Pojęcie kursu walutowego i systemy kursów walutowych

Nominalny kurs walutowy jest ceną jednej waluty wyrażoną w innej walucie. Zgodnie

z stosowaną w Polsce tzw. metodą europejską, wyrażamy go jako cenę jednostki waluty
obcej wyrażoną w walucie krajowej, np. 4 zł za euro. Kurs walutowy jest jednym
z najważniejszych parametrów makroekonomicznych, ponieważ determinuje o
n konkurencyjność towarów krajowych w stosunku do zagranicznych, przez co może
wpływać na saldo bilansu handlowego, popyt na towary krajowe, produkcję i zatrudnienie.
W szczególności: deprecjacja (osłabienie) waluty krajowej powoduje poprawę
konkurencyjności produktów krajowych, co prowadzi do wzrostu eksportu i spadku importu,
natomiast aprecjacja (wzmocnienie) waluty krajowej wywołuje skutki odwrotne.

Stosowane przez poszczególne kraje systemy kursu walutowego możemy podzielić n

a systemy:

• kursu sztywnego (stałego), polegające na utrzymywaniu przez władze monetarne

kursu wymiany waluty własnego kraju na stałym, z góry określonym, poziomie
względem innej, wybranej waluty, za pomocą interwencji walutowych
i odpowiedniego dostosowania polityki pieniężnej do celu kursowego;

• kursu płynnego, w ramach którego notowania poszczególnych walut podlegają

ciągłym zmianom pod wpływem zmian popytu i podaży na rynku walutowym.

Warto też dodać, że istnieje szereg odmian obu systemów kursu walutowego.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy wyróżnia aż 8 wariantów systemu kursu walutowego.
Przystąpienie do unii walutowej (lub jednostronne przyjęcie waluty innego kraju) traktowane
jest jako najbardziej skrajna forma systemu sztywnego kursu walutowego.

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 43

4.1.2. Wybór systemu kursu walutowego i teoria optymalnych obszarów walutowych
(TOOW)

Przyjęcie wspólnej waluty pociąga za sobą szereg korzyści dla gospodarki, do których

należą:

eliminacja kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego, co sprzyja rozwojowi
handlu zagranicznego i inwestycji, a w konsekwencji stymuluje wzrost
gospodarczy;

ochrona gospodarki przed kryzysami walutowymi,

spadek zapotrzebowania na rezerwy walutowe,

zapewnienie stabilności i dyscypliny monetarnej.

Jednocześnie z przyjęciem wspólnej waluty wiążą się poważne koszty i ograniczenia

dla polityki gospodarczej. Najważniejszym z nich jest rezygnacja z możliwości wykorzystania
kursu walutowego jako instrumentu polityki gospodarczej i prowadzenia autonomicznej,
dostosowanej do realizacji celów wewnętrznych, polityki pieniężnej.

Ocena bilansu kosztów i korzyści z zastosowania wspólnej waluty, lub systemu trwale

sztywnych kursów walutowych, stanowi od ponad 50 lat przedmiot wielu kontrowersji wśród
ekonomistów i nie doczekała się jednoznacznego rozstrzygnięcia. Sformułowano natomiast
szereg kryteriów od których zależy wybór optymalnego dla danej gospodarki systemu kursu
walutowego. Zagadnieniem tym, zajmuje się zapoczątkowana przez pionierską pracę
Mundella (1961), teoria optymalnych obszarów walutowych (TOOW). Zgodnie z tą teorią
wyróżnia się tzw. optymalne obszary walutowe (OOW), czyli regiony, w których korzyści z
posiadania wspólnej waluty lub stosowania sztywnych kursów walutowych przewyższają
koszty takiego rozwiązania. Zatem dla krajów stanowiących OOW optymalne jest przyjęcie
wspólnej waluty, natomiast w relacjach z krajami spoza OOW wskazane jest stosowanie
kursów zmiennych.

Zgodnie z pierwotnymi koncepcjami TOOW podstawowym kosztem systemu unii

walutowej (lub trwale sztywnego kursu walutowego) jest brak możliwości wykorzystania
kursu walutowego i polityki pieniężnej w przypadku wystąpienia tzw. szoku (wstrząsu)
asymetrycznego. Zatem przyjęcie wspólnej waluty może być optymalne jedynie dla krajów
posiadających inne, niż wymienione, mechanizmy dostosowawcze.

4.1.3. Rodzaje szoków i rola kursu walutowego

Poprzez szok rozumiemy zaburzenie funkcjonowania gospodarki (gwałtowną zmianę

PKB, bezrobocia, inflacji, etc.) wywołaną np. przez zmianę popytu na produkty wytwarzane
przez daną gospodarkę

Przedmiotem TOOW są skutki wstrząsów popytowych, ponieważ możliwości neutralizacji szoków podażowych

za pomocą instrumentów polityki pieniężnej i kursu walutowego są mocno ograniczone. W krótkim okresie
polityka pieniężna nie wpływa na podaż dóbr i usług wytwarzanych w gospodarce (w długim okresie wpływ ten

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 44

Z punktu widzenia funkcjonowania unii monetarnej szczególne znaczenie ma to, czy

szoki mają charakter symetryczny czy asymetryczny. Szok symetryczny wpływa
na gospodarki wchodzące w skład unii monetarnej w tym samym kierunku i ze zbliżoną siłą,
a zatem można złagodzić jego skutki za pomocą wspólnej polityki pieniężnej. Jeśli na przykład
spadnie popyt na produkty wytwarzane we wszystkich krajach tworzących unię walutową,
co doprowadzi do podobnego spadku produkcji i wzrostu bezrobocia w tych krajach,
skuteczną polityką będzie obniżenie stóp procentowych. Powinno to zaowocować wzrostem
wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych i pobudzeniem gospodarek dotkniętych
szokiem. W tych okolicznościach nie miałaby natomiast zastosowania polityka zmian kursu
walutowego, ponieważ doprowadziłaby do poprawy sytuacji tych krajów, których waluty
zostały osłabione, ale kosztem dalszego pogorszenia sytuacji krajów, których waluty uległy
wzmocnieniu.

Szok asymetryczny oddziałuje natomiast na gospodarki poszczególnych krajów

w różnym kierunku bądź z różną siłą. Przykładem takiego szoku jest zmiana preferencji
konsumentów polegająca na tym, że ograniczają oni zakupy produktów wytwarzanych
w kraju A i przenoszą swój popyt na produkty kraju B. Przyjmując, że oba te kraje znajdowały
się początkowo w stanie równowagi, zmiana ta ma dla obu negatywne konsekwencje:
w kraju A spadek popytu powoduje spadek produkcji i wzrost bezrobocia, natomiast
nadmierny, w stosunku do zdolności produkcyjnych popyt w kraju B, powoduje presję
inflacyjną. W tych okolicznościach nie da się poprawić sytuacji obu krajów za pomocą
wspólnej polityki pieniężnej, ponieważ dla kraju A optymalna byłaby polityka ekspansywna
(czyli obniżenie stóp procentowych), powodująca wzrost popytu i powrót do równowagi,
natomiast dla kraju B korzystne byłoby podniesienie stóp procentowych w celu ograniczenia
nadmiernego popytu i przeciwdziałania inflacji. Optymalnym rozwiązaniem dla obu krajów
byłoby zastosowanie polityki kursu walutowego, tzn. doprowadzenie do deprecjacji waluty
kraju A względem waluty kraju B. Wówczas zwiększenie konkurencyjności cenowej
produktów w kraju A względem produktów kraju B doprowadziłoby do zneutralizowania
zmian preferencji konsumentów

1.4. Kryteria TOOW

Wcześniejsze rozważania wskazują, że kurs walutowy stanowi skuteczne narzędzie

przywracania równowagi w przypadku wystąpienia szoku asymetrycznego, z którego
rezygnują kraje decydując o przyjęciu wspólnej waluty. Zatem, zgodnie z TOOW, grupa
krajów może stanowić optymalny obszar walutowy, jeżeli będą występować w nich inne, niż

może dokonywać się poprzez utrzymywanie stabilności cen). Próba zneutralizowania negatywnego wstrząsu
podażowego za pomocą ekspansywnej polityki pieniężnej prowadzi do trwałego wzrostu inflacji.
3 Należy pamiętać, że jeśli waluta kraju A ulega deprecjacji względem waluty kraju B, to równocześnie waluta
kraju B ulega aprecjacji względem waluty kraju A
4 Należy zauważyć, że opisana zmiana preferencji konsumentów wytrąca też obie gospodarki z tzw. równowagi
zewnętrznej, powodując pojawienie się nadwyżki bilansu handlowego kraju B kosztem deficytu w kraju A.
Natomiast deprecjacja waluty kraju A względem waluty kraju B doprowadziłaby także do przywrócenia
równowagi zewnętrznej.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 45

kurs walutowy, mechanizmy przywracające równowagę po wystąpieniu szoku
asymetrycznego, lub prawdopodobieństwo wystąpienia szoku asymetrycznego zostanie
zminimalizowane. Poniżej zostaną omówione najważniejsze kryteria (warunki), które dany
kraj powinien spełnić, aby zminimalizować koszty uczestnictwa w unii walutowej.

Wg R. Mundella (1961) musi być spełnione co najmniej jedno z dwu poniższych

kryteriów:

• elastyczność cen i płac,

• międzynarodowa mobilność siły roboczej.

Elastyczność cen i płac. Elastyczne dostosowania cen i płac mogą stanowić

alternatywny – w stosunku do zmian nominalnego kursu walutowego – mechanizm
przywracania równowagi. Przyjmijmy, ze dany kraj zostaje dotknięty przez tzw. negatywny
szok popytowy. Spadek popytu powoduje spadek produkcji i wzrost bezrobocia. Jeśli ceny
i płace będą elastyczne, nastąpi wówczas spadek płac, który poprzez obniżenie kosztów
produkcji, doprowadzi do spadku cen. Spadek cen, z kolei, spowoduje poprawę
konkurencyjności towarów krajowych

, przy niezmienionym nominalnym kursie walutowym.

Zatem dostosowania płac i cen mogą stanowić alternatywny – w stosunku do kursu
walutowego – mechanizm przywracania równowagi w gospodarce.

Międzynarodowa mobilność siły roboczej. Przepływy pracowników z kraju

dotkniętego negatywnym szokiem popytowym, w którym wzrosło bezrobocie, do kraju,
w którym wystąpił pozytywny szok popytowy, a nadmierny – w stosunku do zdolności
produkcyjnych – popyt wywiera presję inflacyjną, mogą stanowić kolejny potencjalny
mechanizm przywracania równowagi w obu krajach. W ich wyniku następuje dostosowanie
zdolności produkcyjnych obu gospodarek do zmienionego popytu na ich produkty.

Kolejny potencjalny mechanizm dostosowawczy stanowi integracja fiskalna obu

krajów i wiążąca się z nim redystrybucja fiskalna (Kenen 1969). Zgodnie z tą koncepcją,
powstała w wyniku szoku asymetrycznego nierównowaga w obu krajach może zostać
wyeliminowana poprzez zwiększenie podatków w kraju dotkniętym pozytywnym szokiem
popytowym (B) i przetransferowanie powstałych w ten sposób dodatkowych wpływów
podatkowych do kraju dotkniętego negatywnym szokiem popytowym (A). Wówczas wzrost
podatków w kraju B doprowadziłby do spadku wydatków (popytu) w tym kraju, a transfer
pieniędzy do kraju A pobudziłby tamtejszy popyt, dzięki czemu oba kraje wróciłyby
do pierwotnego poziomu równowagi wewnętrznej.

Dalsze kryteria, dotyczące strukturalnych cech gospodarek zaproponował Kenen

(1969). Są to: dywersyfikacja produkcji i międzysektorowa mobilność siły roboczej.

analogiczną do skutków deprecjacji waluty krajowej przy niezmienionym poziomie cen

Dzięki wzrostowi konkurencyjności przywrócona zostanie także równowaga bilansu handlowego.

Transfer fiskalny nie przywróci równowagi bilansu handlowego w obu krajach, ale pomoże sfinansować deficyt

handlowy, który pojawił się w kraju B.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 46

Dywersyfikacja produkcji. Większe zróżnicowanie produkcji eksportowej oznacza

wyższe prawdopodobieństwo wzajemnego znoszenia się szoków w popycie na poszczególne
grupy produktów, a tym samym większą odporność gospodarki na wahania popytu
eksportowego. Większa dywersyfikacja zmniejsza zatem podatność zarówno na wewnętrzne,
jak i zewnętrzne szoki popytowe.

Międzysektorowa mobilność siły roboczej ułatwia – poprzez przepływy pracowników

z sektorów charakteryzujących się ich nadwyżką do sektorów deficytowych – powrót
do równowagi w kraju dotkniętym szokiem. Ponadto Kenen zwrócił uwagę na znaczenie
kwalifikacji pracowników. Im są one wyższe i bardziej zróżnicowane, tym większe jest
prawdopodobieństwo wysokiej mobilności międzysektorowej pracowników.

Istotne znaczenie ma także zbieżność preferencji dotyczących inflacji

w poszczególnych krajach. W sytuacji, kiedy poszczególne kraje preferują różne kombinacje
inflacji i bezrobocia (różne położenie na krótkookresowej krzywej Philipsa) utrzymanie trwale
sztywnego kursu walutowego staje się niemożliwe, ponieważ dobra kraju z wyższą stopą
inflacji będą ulegały stałemu pogarszaniu konkurencyjności względem dóbr kraju z niższą
stopą inflacji, co musi ostatecznie doprowadzić do korekty nominalnego kursu walutowego,
w celu przywrócenia konkurencyjności.

Otwartość gospodarki a koszty unii walutowej. Dotychczas rozważaliśmy

alternatywne – w stosunku do zmian kursy walutowego – mechanizmy dostosowawcze
gospodarki w sytuacji wystąpienia szoku asymetrycznego. McKinnon (1963) zwrócił jednak
uwagę, że zmiany nominalnego kursu walutowego nie zawsze będą stanowiły skuteczny
instrument przywracania równowagi. Wraz z wzrostem otwartości gospodarki i, co za tym
idzie, wzrostem udziału dóbr importowanych na rynku wewnętrznym, deprecjacja kursu
walutowego, powodująca wzrost ich cen może stanowić silny impuls inflacyjny. W rezultacie
rosną żądania płacowe pracowników, ceny dóbr produkowanych w kraju i następuje
ograniczenie pierwotnego wzrostu konkurencyjności spowodowanego zmianą kursu
walutowego. Im kraj jest bardziej otwarty na wymianę międzynarodową, tym
te niekorzystne efekty mogą być silniejsze. Zatem koszty unii walutowej spadają wraz
ze wzrostem otwartości gospodarki.

Warto zwrócić uwagę, że równocześnie, wraz ze wzrostem otwartości gospodarki,

rosną korzyści z przyjęcia wspólnej waluty i – co za tym idzie – eliminacji kosztów
transakcyjnych i ryzyka kursowego w transakcjach handlowych

Kształtowanie się kosztów i korzyści w zależności od stopnia integracji handlowej

prezentuje rysunek 4.1. (stopień otwartości gospodarki mierzony jest udziałem handlu w
PKB).

Dotyczy to oczywiście integracji handlowej z krajami z unii walutowej, a nie państwami spoza unii, w wymianie

z którymi stosowane są kursy płynne.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 47

Rysunek 4.1. Koszty i korzyści z unii walutowej

Źródło: De Grauwe (2003)

Wzrost otwartości gospodarki powoduje spadek kosztów i wzrost korzyści z unii

walutowej. Można zatem wskazać minimalny stopień integracji gospodarki, powyżej którego
korzyści zaczynają przewyższać koszty (T* na rysunku 4.1).

4.2.

ORELACJA CYKLI KONIUNKTURALNYCH I ENDOGENICZNOŚĆ KRYTERIÓW

TOOW

4.2.1. Znaczenie korelacji cykli koniunkturalnych

Omówione powyżej kryteria OOW dotyczą przede wszystkim procesów

dostosowawczych, uruchamianych w przypadku wystąpienia szoku asymetrycznego, a w
mniejszym stopniu czynników wpływających na podatność gospodarek na wystąpienie
takiego szoku (np. dywersyfikacja produkcji). W późniejszych pracach coraz większą uwagę
zaczęto przykładać do prawdopodobieństwa wystąpienia takiego szoku. W tym celu zaczęto
badać stopień zbieżności cykli koniunkturalnych w krajach rozważających przyjęcie wspólnej
waluty. Duży stopień korelacji cykli koniunkturalnych oznacza dominację szoków
symetrycznych (które mogą być zneutralizowane za pomocą wspólnej polityki pieniężnej) i
spadek prawdopodobieństwa wystąpienia szoku asymetrycznego, a więc także oczekiwanych
kosztów z przyjęcia wspólnej waluty. W związku z tym, wraz ze wzrostem korelacji cykli
koniunkturalnych, przesuwa się w lewo linia kosztów na rysunku 1 i maleje minimalny
poziom stopnia integracji handlowej, powyżej którego korzyści zaczynają przewyższać koszty
(T*). Można zatem wyznaczyć ujemną zależność, pokazującą kombinacje stopnia korelacji
cyklu koniunkturalnego i stopnia integracji handlowej, przy których koszty i korzyści z unii
walutowej są sobie równe. Zależność tę, określaną jako linia OOW, prezentuje rysunek 2. Na
lewo od tej linii koszty są wyższe niż korzyści, natomiast na prawo korzyści przewyższają
koszty.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 48

Koszty
przewyższają
korzyści

Korzyści
przewyższają
koszty

Integracja handlowa

Korelacja

cykli

Linia OOW

Rysunek 4.2. Linia OOW

Źródło: Oprac. Własne na podstawie Wójcik (2005) za Frankel, Rose (1998)

4.2.2. Endogeniczność kryteriów TOOW

Analizując bilans kosztów i korzyści z uczestnictwa w unii walutowej, na podstawie

rysunku 4.2, należy zwrócić uwagę, że zarówno stopień integracji handlowej, jak i korelacji
cykli koniunkturalnych kandydata do unii walutowej mogą zmienić się pod wpływem
przyjęcia wspólnego pieniądza, czyli są endogeniczne względem członkostwa w unii
walutowej. Oznacza to, że przystąpienie do unii walutowej może wpłynąć na stopień,
w jakim dany kraj spełnia te kryteria. W związku z tym, nawet jeśli kraj nie spełnia kryteriów
ex‐ante, może je spełnić po wstąpieniu do unii. Ocena, czy dany kraj jest dobrym
kandydatem do unii walutowej, wyłącznie na podstawie danych historycznych, może być
zatem myląca.

Dzięki eliminacji kosztów transakcyjnych, ryzyka kursowego, zwiększeniu

porównywalności cen między krajami tworzącymi unię walutową można oczekiwać wzrostu
wymiany handlowej

po przyjęciu wspólnej waluty.

Znacznie więcej kontrowersji wzbudza wpływ przyjęcia wspólnej waluty

i wynikającego z niej wzrostu integracji handlowej na stopień korelacji cykli
koniunkturalnych.

Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez Komisję Europejską

podczas

przygotowań do powołania unii walutowej, wzrost integracji handlowej prowadzi do wzrostu
korelacji cykli koniunkturalnych, ponieważ:

Por. np. Rose (2000)

EC Commission, (1990)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 49

• Handel międzynarodowy jest jednym z kanałów propagacji szoków – zmiany

dochodów w jednym kraju wpływają na wielkość popytu zewnętrznego
na produkty jego partnerów handlowych.

• Wraz z rozwojem integracji rośnie udział handlu wewnątrzgałęziowego,

co prowadzi do upodabniania się struktur gospodarczych poszczególnych krajów.

Pogląd ten zakwestionował Krugman (1993), wskazując, że intensywność handlu

zwiększa dywergencję cykli, gdyż na skutek efektu skali prowadzi do specjalizacji krajów
zgodnie z ich przewagami komparatywnymi (powodując wzrost udziału handlu
międzygałęziowego w wymianie między krajami członkowskimi). W związku z tym struktury
gospodarek stają się mniej podobne, a wśród szoków dotykających kraje coraz większą rolę
zaczynają odgrywać szoki specyficzne dla danego sektora (industry‐specific shock), które
staną się szokami asymetrycznymi (country‐specific shock) z punktu widzenia
funkcjonowania unii walutowej.

Późniejsze badania empiryczne

, wskazują jednak na pozytywną zależność między

intensyfikacją wymiany handlowej a korelacją cykli koniunkturalnych. Istnieją zatem
przesłanki, aby oczekiwać, że kraj, który początkowo nie spełnia kryteriów OOW, dzięki
członkostwu w unii walutowej „przesunie się” na prawo od linii OOW.

4.3.

OWE TEORIE OPTYMALNYCH OBSZARÓW WALUTOWYCH

Wraz z rozwojem teorii ekonomii i doświadczeń związanych z funkcjonowaniem

płynnych kursów walutowych po upadku systemu z Breton Woods, nastąpiła pewna rewizja
oceny kosztów i korzyści płynących z stosowania wspólnej waluty w stosunku
do tradycyjnego ujęcia teorii OOW. Nie kwestionując potrzeby występowania
alternatywnych, w stosunku do polityki pieniężnej i kursowej, mechanizmów przywracania
równowagi w gospodarce dotkniętej szokiem, przewartościowano znaczenie kosztów, które
pociąga za sobą rezygnacja z niezależnej polityki pieniężnej i kursowej. W szczególności,
ewolucja poglądów dotyczących skuteczności polityki pieniężnej i stwierdzenie braku
możliwości stymulowania produktu i zatrudnienia za pomocą polityki monetarnej
w długim okresie

, doprowadziły do obniżenia oceny kosztów integracji walutowej

związanych z rezygnacją z autonomicznej polityki pieniężnej. Co więcej, w unii walutowej
zaczęto upatrywać rozwiązania problemów niespójności polityki pieniężnej w czasie
i skrzywienia inflacyjnego, prowadzących do nieoptymalnie wysokiego poziomu inflacji, przy
braku jakichkolwiek korzyści w realnej sferze gospodarki

Najbardziej znana jest praca Frankel, Rose (1998)

Szersze omówienie tego zagadnienia znajduje się w rozdziale poświęcony polityce pieniężnej.

Dotyczy to oczywiście krajów, które pozostając poza unią walutową nie były w stanie samodzielnie prowadzić

zdyscyplinowanej polityki pieniężnej.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 50

Wątpliwości pojawiły się także odnośnie płynnego kursu walutowego jako czynnika

automatycznie stabilizującego gospodarkę w obliczu szoków zewnętrznych. Współczesne
rynki walutowe charakteryzuje gwałtownie rosnąca mobilność międzynarodowych
przepływów kapitałowych. W efekcie rośnie wpływ obrotów finansowych na kształtowanie
się kursów walut, a zatem kursy walutowe w coraz większym stopniu odzwierciedlają zmiany
sytuacji na rynkach finansowych, a w mniejszym reagują na wstrząsy występujące w realnej
sferze gospodarki

. Z kolei zmiany kursu walutowego wywołane przez bodźce

niefundamentalne mogą być czynnikiem raczej destabilizującym niż stabilizującym
gospodarkę.

PODSUMOWANIE

Istnieje szereg warunków, które powinien spełniać kraj, aby zminimalizować koszty

uczestnictwa w unii walutowej związane z pozbawieniem się niezależnej polityki pieniężnej
i kursowej. W tradycyjnej literaturze OOW najczęściej wymienia się:

• Elastyczność cen i płac;

• Międzynarodową i międzysektorową mobilność siły roboczej;

• Integrację fiskalną;

• Dywersyfikację gospodarki;

• Otwartość handlową;

• Integrację rynków finansowych;

• Zbieżność preferencji dotyczących inflacji i bezrobocia.

Powyższe kryteria pozostają wciąż aktualne, jednak w nowszej literaturze coraz silniej

akcentuje się korzyści związane ze stabilnością i wiarygodnością unii walutowej, natomiast
kosztom niezbędnych dostosowań przypisuje charakter raczej krótkookresowy. Także rola
kursu walutowego jako czynnika stabilizującego gospodarkę, w warunkach rosnących, często
spekulacyjnych przepływów kapitału, wzbudza coraz więcej kontrowersji.

Należy też pamiętać, że stopień, w jakim dany kraj spełnia kryteria OOW, jest w dużej

mierze endogeniczny względem członkostwa w unii walutowej. Zatem, nawet jeśli kraj nie
spełnia kryteriów ex‐ante, może spełnić je po wstąpieniu do unii. Ocena, czy dany kraj jest
dobrym kandydatem do unii wyłącznie na podstawie danych historycznych może być więc
myląca.

Canzoneri, Vallés, Viñals, (1997), De Grauwe, (2000)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 4.
Teoretyczne podstawy integracji monetarnej

Strona 51

IBLIOGRAFIA

De Grauwe P. (2000), Unia Walutowa, PWE, Warszawa

De Grauwe P. (2000): Exchange Rates in Search of Fundamentals: The Case of Euro‐Dollar
Rate, CEPR Discussion Paper No. 2575.

EC Commission, (1990) One Market, One Money, European Economy 44.

Frankel J, Rose A (1998), The Endogeneity Of The Optmum Currency Area Criteria,
Economic Journal 108.

Kenen P.B. (1970) The Theory of Optimum Currency Area: An Selectic View, Monetary
Problems of the Interational Economy, University of Chicago Press Chicago.

Krugman P. (1993): Lessons of Massachusetts for EMU, w: Torres F., Giavazzi F. (red.):
Adjustment and Growth in the European Monetary Union, Cambridge University Press
i CEPR, s. 241‐261.

McKinnon R. (1963): Optimum currency areas, American Economic Review, Vol. 53,
No. 3.

Mundell R.: A Theory of Optimum Currency Areas, American Economic Review,
November 1961

Rose A. , One money, one market: Estimating the effect of common currencies on trade,
Economic Policy No 30/2000:

Wójcik C., Przesłanki wyboru systemów kursowych, SGH, Warszawa 2005

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 52

Ryszard Kokoszczyński

OZDZIAŁ

UROPEJSKI

ANK

ENTRALNY

5.1.

UROPEJSKI

ANK

ENTRALNY

UROPEJSKI

YSTEM

ANKÓW

ENTRALNYCH I

UROSYSTEM

Przedstawione w rozdziale pierwszym procesy europejskiej integracji gospodarczej

doprowadziły w latach dziewięćdziesiątych minionego wieku do powstania Europejskiej Unii
Gospodarczej i Walutowej (EMU, strefa euro). Powstały formalnie 1 czerwca 1998 roku
Europejski Bank Centralny (EBC), tworzący wraz z krajowymi bankami centralnymi wszystkich
państw członkowskich Unii Europejskiej Europejski System Banków Centralnych (ESBC),
został zaprojektowany jako bank centralny tej unii walutowej. Skomplikowany kształt
organizacyjny i prawny ESBC wynika z tego, że kraje członkowskie unii walutowej
zachowywały swoją odrębność państwową oraz z tego, że przygotowywane ramy prawne
unii walutowej musiały z jednej strony umożliwić funkcjonowanie unii walutowej
obejmującej wszystkie kraje członkowskie UE, z drugiej zaś dopuścić możliwość wejścia
do unii walutowej – przynajmniej w początkowej fazie – tylko niektórych krajów
członkowskich

Przygotowania do utworzenia nowej instytucji rozpoczęły się znacznie wcześniej niż

została ona ostatecznie powołana do życia. Historia integracji walutowej przedstawiona jest
szerzej w pierwszym rozdziale; tu wystarczy tylko wspomnieć o udziale istniejącego od 1964
roku Komitetu Prezesów Banków Centralnych w pracach nad raportem Delorsa i projektami
statutu nowego banku centralnego oraz o działaniach przygotowawczych Europejskiego
Instytutu Walutowego. Dokładne ramy organizacyjne i prawne kilkuetapowego procesu
przygotowania unii walutowej i jej instytucji zapisane zostały w traktacie z Maastricht.
Powoływał on do życia i Europejski Bank Centralny, i Europejski System Banków Centralnych.
ESBC składa się z EBC i banków centralnych krajów członkowskich Unii i nie ma samoistnej
osobowości prawnej. Mają ją natomiast krajowe banki centralne (które zwykle uzyskiwały

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego i Narodowy Bank Polski. Opinie tu przedstawione

są wyrazem osobistych poglądów autora.

Dla zwartości wywodu w całym tekście – z wyjątkiem rozważań formalno‐prawnych – używane jest pojęcie

„Unia Europejska”, choć niekiedy dotyczyć ono będzie wcześniej istniejących podmiotów (np. EWG).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 53

ją już w momencie swego powstania) oraz EBC, który uzyskał ją na podstawie jasnego
sformułowania odpowiedniego przepisu traktatowego

Formalny status EBC jest stosunkowo nietypowy w porównaniu do innych instytucji

unijnych. Już sam fakt posiadania osobowości prawnej wyróżnia Bank, gdyż osobowość taką
miała w tym momencie sama Wspólnota

oraz Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski

Instytut Walutowy (poprzednik EBC, instytucja, która miała prowadzić prace
przygotowawcze we wstępnych etapach tworzenia unii walutowej). Nie miały jej natomiast
takie instytucje jak Komisja Europejska, Rada Unii, Parlament czy też Trybunał
Obrachunkowy. W traktacie z Maastricht EBC nie był również wymieniony wraz z innymi
instytucjami w art. 7, a jego ‐ i ESBC ‐ powołanie do życia dokonane jest odrębnym (8)
artykułem tego traktatu. Sam ten fakt był powodem dość szerokiej debaty na temat
charakteru EBC, w której formułowano nawet pogląd, że EBC nie jest instytucją, ale
organizacją

. Status EBC zyskał na klarowności po wyroku Europejskiego Trybunału

Sprawiedliwości z 2003 roku

, a ostatecznie skonkretyzowany został przez Traktat lizboński,

który explicite wymienia już EBC wśród instytucji Unii Europejskiej.

Status ESBC jest w pewnym sensie mniej formalny. Powołujący go do życia traktat

z Maastricht stwierdzał, że ESBC złożony jest z EBC i krajowych banków centralnych oraz
określał podstawowe cele i zadania ESBC (które omówione zostaną w następnym
paragrafie). Jednak rozwiązania zawarte w głównym tekście traktatu oraz w statucie ESBC
i EBC wyraźnie pokazują wiodącą rolę EBC w funkcjonowaniu całego systemu. To organy
decyzyjne EBC kierują całym ESBC (choć w skład najważniejszego z nich wchodzą i prezesi
krajowych banków centralnych), EBC zapewnia również realizację zadań całego systemu
i może delegować niektóre zadania do krajowych banków centralnych.

EBC i ESBC nie tworzą jeszcze całości systemu bankowości centralnej Unii Europejskiej

oraz strefy euro. Traktat z Maastricht kreując podstawy prawne i organizacyjne dla unii
walutowej musiał przewidzieć możliwość, że w momencie rozpoczęcia finalnego etapu jej
tworzenia nie wszystkie kraje członkowskie UE będą spełniały warunki niezbędne dla
przyjęcia wspólnej waluty i staną się one „państwami z derogacją”

. Krajowe banki centralne

tych krajów wchodzą oczywiście w skład ESBC, jednak z oczywistych powodów nie mogą one

Jeszcze bardziej dokładnie określa sprawę Statut ESBC i EBC, który jest załącznikiem do traktatu, gdzie

stwierdza się, że „EBC, który na mocy artykułu 106 ustęp 2 niniejszego Traktatu, ma osobowość prawną,
posiada w każdym z Państw Członkowskich zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym
zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym; może on zwłaszcza nabywać i zbywać
mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem” (Traktat 1992, s. 70).

Osobowość prawną przyznano po raz pierwszy Wspólnocie w traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę

Węgla i Stali.

Patrz Zilioli i Selmayr, 2007, s. 359.

ETS w sprawie o zakres stosowania przez EBC proceduralnych regulacji dotyczących działań Europejskiego

Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych zdecydował, że EBC jest jednak instytucją wspólnotową (wyrok
z 10 lipca 2003, sprawa C‐11/00).

Już w traktacie negocjacji traktatu okazało się, że Dania i Wielka Brytania nie chcą w ogóle zobowiązywać się

do dążenia do wejścia w skład unii walutowej i stąd kraje te zapewniły sobie jeszcze inny status (por. Traktat
1992 i Gronkiewicz‐Waltz 2009).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 54

odgrywać takiej samej roli w polityce pieniężnej strefy euro i w innych działaniach
związanych z funkcjonowaniem EMU co banki krajów, które wspólną walutę przyjęły. Rolę
banku centralnego strefy euro spełnia więc nie cały ESBC, ale EBC wraz z bankami
centralnymi krajów należących do EMU. Dla większej przejrzystości tego złożonego systemu
Rada Prezesów (najważniejszy organ decyzyjny EBC i ESBC) już w listopadzie 1998 roku
wprowadziła pojęcie „Eurosystem” dla określenia tej części ESBC, która wykonuje zadania
z zakresu bankowości centralnej dla strefy euro. Do prawa pierwotnego Unii pojęcie
to zostało wprowadzone dopiero przez Traktat lizboński

, który wszedł w życie w grudniu

2009 roku. Warto jednak zauważyć, że w innych miejscach dokumentów tworzących prawo
pierwotne Unii termin ESBC pozostawiony został w wielu miejscach, w których – jak wynika
z przepisów przejściowych – chodzi faktycznie o Eurosystem

Aktualny skład ESBC i Eurosystemu pokazany jest na rys. 1.

Rysunek 5.1. ESBC i Eurosystem (w styczniu 2010)

Europejski System Banków Centralnych

Eurosystem

Europejski Bank Centralny

Banki centralne Austrii, Belgii, Cypru, Finlandii,
Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii,
Luksemburga, Malty, Niemiec, Portugalii, Słowacji,
Słowenii i Włoch

Banki centralne:
Bułgarii, Czech, Danii, Estonii, Litwy, Łotwy, Polski,
Rumunii, Szwecji, Węgier, Wielkiej Brytanii

źródło: opracowanie własne

Nowy artykuł 282 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), zwanego wcześniej traktatem

ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE), mówi, że „Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne
państw członkowskich, których walutą jest euro, tworzące Eurosystem, prowadzą politykę pieniężną Unii”.
Traktat Lizboński wprowadza również pojęcie Eurosystemu do artykułu 1 Protokołu w sprawie statutu ESBC i
EBC.

Por. Wersje …, 2008.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 55

5.2.

ELE I ZADANIA

UROPEJSKIEGO

YSTEMU

ANKÓW

ENTRALNYCH

5.2.1. Cel podstawowy ESBC

Od samego początku jego istnienia głównym celem ESBC

było – zgodnie z traktatem

z Maastricht – utrzymanie stabilności cen. Jeśli ten cel nie jest zagrożony, to ESBC
ma wspierać ogólne polityki gospodarcze Unii zmierzające do osiągnięcia takich jej celów, jak
popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia,
doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, umocnienie spójności
gospodarczej. Stabilność cen jako najważniejszy, a niekiedy jedyny cel banku centralnego
(rozumianego jako podmiot polityki pieniężnej) zgodna jest z wypracowanym w teorii
ekonomii konsensem co do możliwych zadań polityki pieniężnej

. Dlatego też późniejsze

zmiany traktatów unijnych nie zmieniły brzmienia głównego celu ESBC, choć nieco zmieniła
się w Traktacie lizbońskim lista celów całej UE (na liście celów gospodarczych pojawiły się
m.in. wysoka konkurencyjność gospodarki, postęp techniczny i ochrona środowiska).

Określenie stabilności cen jako celu działania ESBC jest więc zgodne i z dominującą już

wcześniej tradycją europejskiej bankowości centralnej, i z rekomendacjami ekonomii
akademickiej. Ogólność tego sformułowania wymaga jednak operacjonalizacji celu,
co zostało dokonane formalnie decyzją Rady Prezesów w październiku 1998 roku, ustalającą
najważniejsze elementy strategii polityki pieniężnej ESBC. Stabilność cen została określona
jako roczny wzrost Zharmonizowanego Wskaźnika Cen Konsumpcyjnych (HICP) dla strefy
euro o mniej niż 2% i ma ona charakter celu średniookresowego.

Ten sposób kwantyfikacji podstawowego celu działania ESBC był przedmiotem krytyki

akademickiej, szczególnie za niezbyt precyzyjne zdefiniowanie dolnej granicy wskaźnika HICP
odpowiadającego stabilności cen. Komentarze EBC wskazywały wprawdzie, że definicja mówi
o wzroście wskaźnika, a więc jest rzeczą oczywistą, że deflacja nie jest zgodna z tak określoną
stabilnością cen. Jednak ekonomiści zwracali uwagę również i na to, że pewne cechy
stosowanych w praktyce wskaźników cen mogą prowadzić do przeszacowywania przez nie
inflacji, co sugerowałoby, że zerowa lub bliska zeru wartość wskaźnika cen nie byłaby
właściwa

W grudniu 2002 roku Rada Prezesów oznajmiła, iż zamierza dokonać oceny

dotychczas realizowanej strategii polityki pieniężnej. Opublikowane w maju 2003 roku wyniki
tej oceny skłoniły radę m. in. do niewielkiej zmiany sformułowania ilościowej charakterystyki
stabilności cen – oznacza ona od tej pory inflację mniejszą od, ale bliską 2%.

Ze względu na kształt regulacji prawnych w tekście mowa będzie zwykle o ESBC, ale z przepisów

przejściowych wynika, że w przeważającej części cele i zadania dotyczą faktycznie Eurosystemu w aktualnym
składzie.

Por. Kokoszczyński 2004, s. 57 i n.

Por. Przedmowa w Issing (red.) 2003.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 56

5.2.2. Podstawowe zadania ESBC

Traktat z Maastricht oraz dołączony do niego statut ESBC wprowadzają także pojęcie

podstawowych zadań ESBC. Polegają one na:

• definiowaniu i urzeczywistnianiu polityki pieniężnej Unii,

• przeprowadzaniu operacji walutowych (zgodnych z wymogami traktatu),

• utrzymywaniu i zarządzaniu oficjalnymi rezerwami walutowymi,

• popieraniu należytego funkcjonowania systemów płatniczych

Polityka pieniężna jest omawiana odrębnie w następnym rozdziale. Warto tu jednak

wspomnieć o ważnym wkładzie i Komitetu Prezesów, i Europejskiego Instytutu Walutowego
w przygotowanie strategii i operacyjnych ram polityki pieniężnej dla unii walutowej. Wiązało
się to z rozmaitymi trudnościami, gdyż prawidłowości funkcjonowania gospodarek
poszczególnych krajów wchodzących do unii walutowej mogły mieć tylko ograniczoną
przydatność dla nowopowstającego organizmu gospodarczego. Tym, jak się wydaje, można
wyjaśnić pewną ostrożność w przyjętych rozwiązaniach, a w szczególności oparcie strategii
polityki pieniężnej na tzw. dwóch filarach – analizie ekonomicznej i monetarnej,
co pozwalało wykorzystać dorobek obu najpopularniejszych w owym czasie podejść
do prowadzenia polityki pieniężnej. Operacyjne ramy polityki pieniężnej ESBC mają
natomiast kształt pozwalający mówić o standardowym zestawie narzędzi banku centralnego.
Są to bowiem rozmaite typy operacji otwartego rynku i operacji kredytowo‐depozytowych
oraz rezerwy obowiązkowe.

Kolejne zadanie ESBC to przeprowadzenie operacji walutowych zgodnych z artykułem

219 traktatu (w numeracji nadanej przez Traktat lizboński), w którym mowa jest
o instytucjonalnych ramach polityki kursowej strefy euro. Chodzi tu przede wszystkim
o interwencje walutowe wynikające z formalnych umów dotyczących systemów kursu euro
lub w ustalonych przez Radę ogólnych kierunków polityki kursowej. Zawsze jednak działania
te muszą być podporządkowane utrzymaniu stabilności cen. Rada – jeśli pominąć mechanizm
ERM II – nie skorzystała z możliwości podejmowania takich decyzji. Jedyny zaś znany
przypadek interwencji walutowych EBC miał miejsce jesienią 2000 roku, choć oficjalne
informacje na ten temat są dość skąpe. Literatura analizująca ten przypadek więcej jednak
miejsca poświęca aspektom proceduralnym lub przejrzystości działań EBC niż ekonomicznej
stronie interwencji

. Jednorazowość interwencji uniemożliwia praktycznie formułowanie

wniosków ogólniejszej natury, a w literaturze można spotkać sugestie, że niewielka
skuteczność interwencji z 2000 roku tłumaczy dalszy brak aktywności EBC w tej sferze.

Następne przewidziane w traktacie zadanie ESBC to zarządzanie rezerwami

walutowymi, co jest tradycyjną funkcją banku centralnego. Podstawowym celem
utrzymywania rezerw jest posiadanie płynności wystarczającej dla prowadzenia operacji

Por. Wersje …, 2008, s. 127.

Por. np. Henning 2006, Fatum i Hutchinson 2002

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 57

dewizowych, szczególnie jeśli potrzeba ich prowadzenia wynika z ogólniejszych wymogów
całościowo rozpatrywanej polityki pieniężnej. Typowym przykładem może być tutaj
konieczność przeprowadzenia interwencji walutowych.

Rezerwy walutowe Eurosystemu składają się z dwóch odrębnych części. Pierwszą

z nich stanowią rezerwy przekazane EBC przez krajowe banki centralne w początkach
trzeciego etapu powstawania EMU (których kwota została przez Radę Prezesów ograniczona
do 50 mld €), a drugą – własne rezerwy walutowe krajowych banków centralnych.
Ta pierwsza część wyliczona została według proporcji, jakie wyznaczał udział w kapitale EBC
banków centralnych krajów wchodzących początkowo w skład EMU, tj. 78,92% od 50 mld €,
a więc ok. 39,46 mld €, przy czym 15% zostało przekazane w złocie, a reszta w dolarze i jenie.
Druga część, tj. rezerwy krajowych banków centralnych, wynosiła w początku 1999 roku
ok. 289,1 mld € (poza dolarem i jenem w rezerwach są również aktywa w SDR). Ewolucję
wielkości rezerw walutowych Eurosystemu pokazuje rysunek 5.2.

Rysunek 5.2. Rezerwy walutowe Eurosystemu (w mln €) w latach 1999‐ 2009

źródło: EBC, Statistical Data Warehouse.

Zarządzaniem rezerwami walutowymi zajmuje się zarówno sam EBC, jak i krajowe

banki centralne. Te ostatnie zarządzają przy tym nie tylko tą częścią rezerw, która pozostała
w ich władaniu, ale również mogą odgrywać aktywną rolę w zarządzaniu rezerwami
przekazanymi do EBC, choć robią to wtedy w imieniu EBC Ze względu na wspomniane
wcześniej cele utrzymywania rezerw najważniejszymi kryteriami ich inwestowania
są płynność i bezpieczeństwo. Stąd dominacja dolara i jena w strukturze walutowej rezerw.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 58

Ostatnie z podstawowych zadań ESBC związane jest z działaniem systemów

płatniczych, gdyż ich sprawne i bezpieczne funkcjonowanie jest ważne i dla skuteczności
polityki pieniężnej, i dla stabilności finansowej oraz zachowania zaufania do euro.
W początkowym okresie najważniejszym zadaniem było stworzenie infrastruktury
umożliwiającej sprawne prowadzenie rozliczeń w euro, uwzględniającej jednocześnie to,
że w każdym z krajów członkowskich istniały już systemy płatności i rozliczeń. Były one
zwykle na tyle różne, iż w okresie zaplanowanym na sfinalizowanie ostatniego etapu
integracji walutowej nie wystarczyłoby czasu na ich ujednolicenie i unifikację, stąd
pierwszym dużym i ważnym projektem w obszarze systemów płatniczych było stworzenie
systemu TARGET

15,

który po prostu pozwalał na współpracę narodowych systemów

rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym. Zaczął on działać w styczniu 1999 roku
i obsługiwał płatności międzybankowe na wysokie kwoty, dla których rozrachunek w czasie
rzeczywistym pozwala na uniknięcie ryzyka kredytowego. Należały do niego systemy państw
członkowskich strefy euro, Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a od 2005 roku także i Polski.
Dość szybko podjęte zostały prace nad systemem TARGET2, który jest wspólnie
wykorzystywaną platformą. TARGET2 zaczął działać w listopadzie 2007 roku, a w maju 2008
roku osiągnął taki poziom sprawności, że można było zakończyć funkcjonowanie systemu
TARGET. Uruchomienie systemu TARGET2 pozwoliło również Eurosystemowi zaoferować
usługi rozrachunku w obrocie papierami wartościowymi nazywane inicjatywą TARGET2 –
Securities (T2S). Jej ideą jest powstanie jednolitej platformy rozrachunku papierów
wartościowych, którą obsługiwałby właśnie Eurosystem. Według stanu na październik 2009
roku depozyty papierów wartościowych z 26 krajów (16 należących do EMU oraz z Danii,
Estonii, Litwy, Łotwy, Rumunii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, a także z Islandii, Norwegii
i Szwajcarii) podpisały porozumienia z Eurosystemem w sprawie korzystania z T2S.
Eurosystem jest również agentem rozrachunkowym dla prywatnych systemów płatności
w euro (EURO1 prowadzonego przez EBA, CLS zajmującego się rozrachunkiem transakcji
walutowych). Eurosystem zaangażował się również w bardzo poważnym stopniu w projekt
zmierzający do stworzenia jednolitego obszaru płatności detalicznych w euro (SEPA).

5.2.3. Pozostałe zadania ESBC

Przeważająca większość innych wymienionych w traktacie i w statucie zadań ESBC

związana jest z typowymi funkcjami banku centralnego. Ich omawianie zaczniemy od emisji
banknotów

. EBC ma wyłączne prawo do upoważniania do emisji banknotów euro,

a emitować mogą je tylko EBC i krajowe banki centralne Eurosystemu. Większość prac
przygotowawczych związanych z produkcją banknotów prowadzona była przed powstaniem
EBC. Największą rolę odegrał w nich Europejski Instytut Walutowy, który przeprowadził
proces przygotowania projektów banknotów – Rada Prezesów zatwierdziła tylko ostateczne

TARGET oznacza Trans‐European Automated Real‐time Gross Settlement Express Transfer, tj. transeuropejski

zautomatyzowany błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym.

EBC w ramach emisji pieniądza gotówkowego jest odpowiedzialny za emisję banknotów, a emisja monet

należy do państw członkowskich. Wielkość emisji monet musi być tylko uzgodniona z EBC

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 59

projekty techniczne banknotów i nadzorowała proces ich wprowadzania do obiegu, który
rozpoczął się 1 stycznia 2002 roku (przez pierwszy okres funkcjonowania strefy euro,
tj. od 1 stycznia 1999 roku rolę pieniądza obiegowego spełniały banknoty i monety walut
krajów należących do strefy przeliczanych na euro wg przyjętych w początku jej istnienia
„nieodwołalnych” kursów walutowych). Emisja banknotów jest zadaniem realizowanym
wspólnie przez EBC (ok. 8% emisji) i krajowe banki centralne Eurosystemu (ok. 92% emisji,
dzielone w proporcjach odpowiadających ich udziałom w kapitale EBC).

Kolejne ważne zadanie ESBC związane jest z gromadzeniem, przetwarzaniem

i publikowaniem danych statystycznych. Główną instytucją statystyczną UE jest wprawdzie
Eurostat (traktowany jako autonomiczna część Komisji Europejskiej), ale EBC odpowiada
za statystykę monetarną i finansową, a statystyka bilansu płatniczego, finansowe rachunki
narodowe i rachunki narodowe wg sektorów instytucjonalnych są obszarem wspólnej
odpowiedzialności Eurostatu i EBC. Warto zauważyć, że EBC przy pomocy krajowych banków
centralnych gromadzi informacje statystyczne dotyczące wszystkich krajów UE

Podstawowe dane statystyczne publikowane są przez EBC w biuletynie miesięcznym i wielu
innych publikacjach, a prawie wszystkie dostępne są w Internecie (pod adresem
http://sdw.ecb.europa.eu/).

ESBC ma również pewne zadania związane z utrzymywaniem stabilności finansowej,

choć nadzór nad instytucjami finansowymi sprawowany jest obecnie przez instytucje
narodowe. Stąd działalność ta realizowana jest przez ESBC na trzy podstawowe sposoby.
Pierwszy z nich to monitorowanie, analizy i oceny stabilności finansowej tak w strefie euro,
jak i w całej Unii. Drugi to aktywny udział EBC i krajowych banków centralnych w różnych
międzynarodowych i unijnych ciałach regulacyjnych i nadzorczych (wśród których warto
wymienić przede wszystkim Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, Europejski Komitet
Bankowy i Komitet Europejskich Nadzorców Bankowych). Trzeci zaś sposób to działalność
wspierająca współpracę krajowych banków centralnych i narodowych instytucji nadzorczych.
Działalność ESBC w obszarze stabilności finansowej zostanie jednak w najbliższej przyszłości
zintensyfikowana wskutek zmian w kształcie europejskiego systemu nadzoru finansowego.
W 2009 roku rozpoczął się bowiem proces legislacyjny zmierzający m. in. do utworzenia
Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego mającej zajmować się stabilnością całego
europejskiego systemu finansowego, a której członkami będą prezesi wszystkich krajowych
banków centralnych wchodzących w skład ESBC. Sekretariat Rady będzie prowadzony
ponadto przez EBC. W chwili pisania tego tekstu (styczeń 2010) szczegółowe rozwiązania
legislacyjne nie zostały jeszcze ostatecznie przyjęte, stąd trudno dokładnie przewidzieć, jakie
formy działań przyjmie ESRB i jak uczestnictwo w niej wpłynie na inne dotychczasowe formy
działalności ESBC w obszarze stabilności finansowej.

Takie obowiązki nałożyło na nie rozporządzenie Rady; tak też interpretuje się zawarty w statucie przepis

nakładający na Radę Ogólną ESBC obowiązek wspierania gromadzenia informacji statystycznych.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 60

5.3.

RGANY DECYZYJNE

UROPEJSKIEGO

ANKU

ENTRALNEGO

Zgodnie z traktatem EBC jest ośrodkiem decyzyjnym ESBC i Eurosystemu, dlatego też

organy decyzyjne EBC – Rada Prezesów, Zarząd i Rada Ogólna – są również organami
decyzyjnymi ESBC i Eurosystemu. Najważniejszy z nich to Rada Prezesów, w której
kompetencjach znajdują się wszystkie decyzje strategiczne Eurosystemu, a w szczególności
decyzje dotyczące polityki pieniężnej. W skład Rady Prezesów wchodzą członkowie zarządu
EBC (w liczbie sześciu) oraz prezesi tych krajowych banków centralnych, które należą
do Eurosystemu. Obecnie więc Rada Prezesów liczy 22 członków. W posiedzeniach Rady
Prezesów mogą również brać udział, choć bez prawa głosu, przewodniczący Rady Ecofin

oraz członek Komisji Europejskiej (zwykle odpowiedzialny za sprawy gospodarcze
i walutowe). Przewodniczący Rady Ecofin może również przedkładać Radzie Prezesów
wnioski do rozważenia. Kompetencje Rady Prezesów dotyczą przede wszystkim ustalania
i realizacji polityki pieniężnej, a więc wyznaczania ewentualnych pośrednich celów tej
polityki, podstawowych stóp procentowych i stopy rezerwy obowiązkowej. Rada Prezesów
decyduje również o wielkości emisji banknotów euro i zatwierdza wielkość emisji monet
euro, jak również decyduje o zastosowaniu innych operacyjnych metod kontroli pieniężnej.
Z polityką pieniężną mają również związek uprawnienia Rady Prezesów do uchwalania
wytycznych dotyczących wszelkich pozostałych operacji krajowych banków centralnych oraz
pewnych typów operacji walutowych państw członkowskich unii walutowej.

Rada Prezesów ma również pewne kompetencje wynikające ze struktury i kształtu

ESBC oraz całej Unii Europejskiej. To ona uchwala przepisy potrzebne dla realizowania przez
EBC uprawnień regulacyjnych przyznanych przez traktaty (lub wynikających z upoważnień
Rady Unii), ustala zasady ujednolicania rachunkowości i sprawozdawczości dla krajowych
banków centralnych, podejmuje decyzje, czy funkcje wykonywane przez poszczególne banki
centralne wchodzących w skład ESBC nie są sprzeczne z celami i zadaniami ESBC. Rada
Prezesów również realizuje funkcje wynikające z uprawnień legislacyjnych i opiniodawczych
EBC. Pewne kompetencje Rady Prezesów związane są z funkcjonowaniem samego
Europejskiego Banku Centralnego. W części z nich również ważna jest natura tej instytucji,
jak w przypadku składania wniosku do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o odwołanie
członka zarządu EBC lub w przypadku określania podziału wyniku finansowego i określaniu
reguł alokacji dochodu pieniężnego EBC między krajowe banki centralne państw, które
przyjęły euro. Inne funkcje Rady Prezesów mają zaś związek z „korporacyjną” stroną
działania EBC – przykładem może tu być ustalanie przez Radę budżetu EBC oraz
zatwierdzanie raportu rocznego i sprawozdania finansowego czy też określanie warunków
zatrudnienia członków zarządu i pozostałych pracowników.

Generalnie, Rada Prezesów funkcjonuje jako ciało kolegialne i zwykle każdy z jej

członków ma jeden głos i pełnią swoją rolę jako konkretne osoby działające w interesie całej

Nieformalna umowa między EBC a Radą Ecofin mówi, że gdy przewodniczącym Rady jest przedstawiciel

państwa spoza unii walutowej, to te jego uprawnienia przejmuje przewodniczący Eurogrupy (czyli tej części
Rady, którą tworzą państwa członkowskie EMU).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 61

strefy euro, a nie jako przedstawiciele swoich instytucji czy krajów. Proste są również
zasady pracy Rady Prezesów. Musi się ona zbierać co najmniej 10 razy w roku

, kworum

wynosi dwie trzecie, a prawie wszystkie decyzje podejmuje się zwykłą większością głosów
(w przypadku równej liczby głosów rozstrzyga głos prezesa EBC, który jest przewodniczącym
Rady). Inne zasady obowiązują w przypadku procedury zmiany statutu ESBC i EBC (konieczna
jednomyślność), zastosowania innych operacyjnych metod kontroli monetarnej i uznania
pewnych funkcji krajowego banku centralnego za sprzeczne z celami i zadaniami
Eurosystemu (wymagana większość 2/3 głosów). Jeszcze inne zasady obowiązują przy
głosowaniach w sprawach finansowych EBC. Objęcie udziałów w kapitale EBC, podwyższenie
kapitału, zmiana klucza jego subskrypcji, podział wyniku finansowego EBC i dochodu
pieniężnego krajowych banków centralnych strefy euro dokonywane są w głosowaniu,
w którym głosy członków zarządu mają wagę zero, a prezesów krajowych banków
centralnych ważone są zgodnie z udziałami tych banków w subskrybowanym kapitale EBC.

W 2003 roku, w ramach przygotowań do planowanego rozszerzenia Unii Europejskiej

Rada Unii podjęła decyzję o zmianie sposobu głosowania w Radzie Prezesów, który miał
pozwolić na zachowanie sprawności obrad nawet w przypadku znacznie większej liczby
członków

. Główna idea tej zmiany to zachowanie liczby głosujących członków Rady

Prezesów na stałym poziomie 21 dzięki rotacji prezesów krajowych banków centralnych.
Kształt rotacji zależy od tego, czy aktualna liczba krajów strefy euro przekracza 15, ale jest
mniejsza od 22, czy też jest większa bądź równa 22. Prezesi w tym systemie zostają
podzieleni na dwie (15‐21) lub trzy grupy (≥22), zgodnie z uszeregowaniem wynikającym
w 5/6 z udziału PKB danego państwa w całkowitym PKB unii walutowej, a w 1/6 – z udziału
w zagregowanym bilansie systemu bankowego. Pierwsza grupa ma 4 lub 5 głosów (zależnie
od liczebności całej Rady), druga 8, 10 lub 11, trzecia zaś trzy. Wraz z przyjęciem Słowacji
do strefy euro przepisy te powinny były wejść w życie, jednak Rada Prezesów skorzystała
(w grudniu 2008 roku) z prawnej możliwości odłożenia ich stosowania, stąd w chwili obecnej
(styczeń 2010) liczba głosujących członków Rady wynosi 22.

Drugim ważnym organem decyzyjnym EBC jest jego Zarząd, który podejmuje wszelkie

decyzje operacyjne i odpowiada za wszelkie sprawy bieżące EBC, w tym za realizację
ustalonej przez Radę Prezesów polityki pieniężnej. W jego skład wchodzi prezes, wiceprezes
i czterech członków. Muszą być to obywatele państw członkowskich strefy euro o uznanym
autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości. Są oni
mianowani przez Radę Europejską (kwalifikowaną większością głosów) na zalecenie Rady
Ecofin i po konsultacjach z Parlamentem Europejskim i Radą Prezesów. Kadencja członka
zarządu trwa 8 lat i nie może być powtórzona. Dymisja członka zarządu możliwa jest tylko
w przypadku niespełnienia przezeń warunków koniecznych dla wykonywania funkcji lub

Rada Prezesów faktycznie zbiera się z zasady dwa razy w miesiącu, przy czym tylko jedno z tych posiedzeń

służy podejmowaniu decyzji z zakresu polityki pieniężnej.

Weszła ona w życie w 2004 roku.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 62

dopuszczenia się poważnego uchybienia – decyzję taką podejmuje Trybunał Sprawiedliwości
na wniosek Rady Prezesów lub zarządu.

Ostatnim organem decyzyjnym jest Rada Ogólna, w skład której wchodzą prezes

i wiceprezes EBC oraz prezesi wszystkich krajowych banków centralnych należących do ESBC
(a więc banków wszystkich państw należących do Unii Europejskiej). Jej istnienie
i funkcjonowanie ma charakter przejściowy i uwarunkowane jest występowaniem państw
członkowskich z derogacją. Jej podstawowe obowiązki są więc związane z przygotowaniami
do wejścia tych państw do strefy euro. Dlatego też Rada Ogólna opiniuje stan tych
przygotowań przedstawiony w raportach o konwergencji i funkcjonowanie systemu ERM II.
Rada ta uczestniczy w działaniach związanych z funkcjami doradczymi i konsultacyjnymi EBC
oraz z gromadzeniem przez EBC danych statystycznych. Rada Ogólna opiniuje również
zmiany zasad rachunkowości i sprawozdawczości finansowej oraz kształt klucza subskrypcji
kapitału EBC. Rada Ogólna może również zdecydować (kwalifikowaną większością)
o konieczności wpłacenia przez państwa z derogacją minimalnego procentu przypadającego
na nie kapitału EBC, co stanowi wtedy wkład tych krajów w finansowanie kosztów
operacyjnych EBC.

5.4.

IEZALEŻNOŚĆ I PRZEJRZYSTOŚĆ DZIAŁAŃ BANKU CENTRALNEGO

Powszechnie dzisiaj akceptowany teoretyczny model banku centralnego mającego za

najważniejszy cel stabilność cen zakłada, że jest on niezależny i odpowiedzialny przed
demokratycznymi instytucjami i opinią publiczną

. Bardzo często uważa się, że cechy

te stanowią pewną całość – odpowiedzialność chroni bowiem niezależny bank centralny
przed oskarżeniem o tzw. „deficyt demokracji”

, a jednym z najważniejszych jej elementów

jest przejrzystość jego działań. Sama niezależność banku centralnego jest pojęciem
konkretyzowanym w literaturze na różne sposoby

, zwykle mówi się przynajmniej o kilku jej

elementach składowych, do których najczęściej zaliczana bywa niezależność w odniesieniu
do polityki pieniężnej, osobista i finansowa. Ta pierwsza w przypadku EBC zapewniona jest
rozwiązaniami przyjętymi w traktatowych regulacjach celu polityki pieniężnej prowadzonej
w strefie euro oraz pełnymi kompetencjami organów decyzyjnych EBC w sprawach ustalania
i realizacji polityki pieniężnej. Niezależność tę wzmacniają dodatkowo przepisy art. 130
traktatu, które zabraniają EBC, krajowym bankom centralnym i członkom ich władz
przyjmować lub zwracać się o instrukcje do jakichkolwiek instytucji czy organów Unii
Europejskiej, rządów jej państw członkowskich lub jakichkolwiek innych organów. Również
autonomia instytucjonalna i prawna zapewniona traktatem składa się na niezależność
instytucjonalną EBC. Niezależność personalną EBC zapewniają specjalne procedury doboru
i dymisji członków jego organów decyzyjnych, traktatowe określenie ich kompetencji, okres

Ta ostatnia cecha, nazywana po angielsku „accountability”, tłumaczona jest na polski na różne sposoby.

Por. Wojtyna 2004, s. 220 i n.

Patrz Kokoszczyński 2004, r. 6

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 63

kadencji dłuższy od okresu kadencji władz politycznych Unii Europejskiej i jej państw
członkowskich. Niezależność personalną EBC wzmacnia również autonomiczny status całego
personelu banku. Niezależność finansową zapewnia Europejskiemu Bankowi Centralnemu
sposób jego finansowania. Kapitał EBC pochodzi z krajowych banków centralnych, a dochody
z operacji związanych z prowadzeniem polityki pieniężnej. Co więcej, sprawozdania
finansowe banku nie są badane przez Trybunał Obrachunkowy, a przez niezależnych
zewnętrznych biegłych rewidentów, którzy wyznaczani są przez Radę Prezesów
i zatwierdzani przez Radę Unii. Traktat zakazuje również finansowania przez EBC instytucji
i organów UE oraz rządów jej państw członkowskich. Warte podkreślenia jest również to,
że praktycznie wszystkie regulacje prawne zapewniające niezależność Europejskiego Banku
Centralnego mają charakter wspólnotowego prawa pierwotnego. Oznacza to, że wszelkie
zmiany tych przepisów wymagają skomplikowanej procedury i ratyfikacji przez wszystkie
państwa członkowskie. Można więc mówić o konstytucyjnym charakterze prawnych
gwarancji niezależności EBC

Jak już wcześniej wspomniałem, odpowiedzialność, a w jej ramach przejrzystość

działań banku centralnego uważana jest w literaturze za konieczną wprost cechę
niezależnego banku centralnego. W przypadku EBC można mówić o wysokim stopniu
przejrzystości – w porównaniu przejrzystości działań 100 banków centralnych dokonanym
przez Dincera i Eichengreena (2007) EBC znalazł się w pierwszej dziesiątce. Podstawowe
elementy, które uzasadniają tak wysoką ocenę, to znajomość celów banku i jasność ich
określenia oraz publikacja prognoz makroekonomicznych i modeli służących do ich
przygotowania. W tej pierwszej kwestii EBC bywa wprawdzie krytykowany

za dość późne

dookreślenie ilościowej wartości celu inflacyjnego (o czym pisałem wcześniej) i za brak
precyzji w określeniu horyzontu realizacji tego celu (średni okres). Podobnie jest i w kwestii
drugiej: od 2000 roku EBC publikuje wprawdzie prognozy podstawowych zmiennych
makroekonomicznych, ale ich niepewność wyrażana jest tylko przedziałową formą prognozy,
a nie bardziej wyrafinowanymi narzędziami, jak np. wykres wachlarzowy. Co więcej,
założenia prognoz i same prognozy są formułowane przez personel EBC, a Rada Prezesów
wypowiada się tylko na temat bilansu ryzyk dla tych prognoz. EBC bywa również często
krytykowane za małą przejrzystość samego procesu decyzyjnego w odniesieniu do polityki
pieniężnej – w krytyce tej chodzi przede wszystkim o brak informacji o wynikach głosowania
Rady Prezesów. Oficjalne stanowisko EBC w tej sprawie zbudowane jest z kilku elementów.
Po pierwsze, Rada stara się jak najczęściej podejmować decyzje na zasadzie konsensu.
Po drugie, bank przedstawia publicznie szczegółowe omówienie wątków dyskusji
prowadzonej przez Radę Prezesów, choć bez przypisywania poszczególnych poglądów
poszczególnym członkom rady. Po trzecie (choć ten pogląd przedstawiany jest w mniej
oficjalny sposób), taki sposób komunikacji ułatwia sprawne funkcjonowanie członkom Rady
Prezesów z krajowych banków centralnych. Muszą oni bowiem podejmując decyzje mieć
zawsze na uwadze dobro całej unii walutowej, a nie interesy swojego kraju. Poufność

Por. Gronkiewicz‐Waltz 20o9, s. 126)

Por. Geraats 2008

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 5.
Europejski Bank Centralny

Strona 64

zajętego przez nich stanowiska zapobiega możliwym konfliktom tych dwóch ról. Wydaje się,
że do elementów przejrzystości można również zaliczyć szeroki zakres informacji i danych
przekazywanych przez EBC do wiadomości publicznej w regularnych (raporty roczne,
tygodniowe sprawozdania finansowe, biuletyny miesięczne) i nieregularnych (publikacje
statystyczne, analityczne i naukowe) publikacjach, wystąpieniach na konferencjach
prasowych po posiedzeniach Rady Prezesów, regularnych kontaktach z parlamentem itp.
działaniach, znacznie wykraczających poza przepisane prawem obowiązki sprawozdawcze
Europejskiego Banku Centralnego.

IBLIOGRAFIA

Dincer, N.N., B. Eichengreen, 2007, Central bank transparency: Where, why, and with
what effects?, NBER Working Paper 13003.

Fatum, R., M.M. Hutchison, 2002, ECB Foreign Exchange Intervention and the EURO:
Institutional Framework, News, and Intervention, Open economies review, 13, 413‐425.

Geraats, P., 2008, ECB Credibility and Transparency, Economic Papers 330, European
Commission.

Gronkiewicz‐Waltz, H., 2009, Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, LexisNexis,
Warszawa.

Henning, C. R., 2006, The External Policy of the Euro Area: Organizing for Foreign
Exchange Intervention, Working Paper 06‐04, Institute for International Economics.

Issing, O. (red.), 2003, Background Studies for the ECB’s Evaluation of its Monetary Policy
Strategy, ECB, Frankfurt.

Kokoszczyński, R., 2004, Współczesna polityka pieniężna w Polsce, PWE, Warszawa.

Traktat o Unii Europejskiej (Treaty on European Union), 1992, Official Journal of the
European Communities, C 191.

Wersje skonsolidowane Traktatu o Unii Europejskiej i traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej, 2008, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C 115.

Wojtyna, A., 2004, Szkice o polityce pieniężnej, PWE, Warszawa.

Zilioli, C., M. Selmayr, 2007, The Constitutional Status of the European Central Bank,
Common Market Law Review, 44 (2), 355‐399.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 65

Paweł Gierałtowski

OZDZIAŁ

OLITYKA PIENIĘŻNA W UNII WALUTOWEJ

6.1.

OJĘCIE

CELE I INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Polityką pieniężną (monetarną) nazywamy działalność banku centralnego

prowadzoną w imieniu państwa, a polegającą na wyborze pieniężnych celów
makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu
na pieniądz, za pomocą wybranych instrumentów.

Współcześnie przyjmuje się, że podstawowym celem polityki pieniężnej jest

utrzymanie stabilnego poziomu cen (czyli niskiej inflacji) w długim okresie. Jednakże często
cele polityki pieniężnej definiowane są znacznie szerzej. W szczególności banki centralne
powinny – obok stabilizacji cen – wspierać także wzrost gospodarczy, stymulować produkcję,
zatrudnienie, etc. Coraz częściej do listy celów polityki pieniężnej dodaje się także działania
związane ze stabilnością systemu finansowego.

Bank centralny, działając w gospodarce rynkowej, dąży do realizacji swoich celów –

głównie poprzez wpływ na popyt wewnętrzny ‐ stosując odpowiednie instrumenty polityki
pieniężnej. Instrumenty te można podzielić na podstawowe dwa rodzaje:

1. Instrumenty kontroli administracyjnej (bezpośrednie); tj. bezpośrednie regulacje

cen instrumentów finansowych lub wolumenu (depozytów, kredytów) przez
administracyjne nakładanie ograniczeń na instytucje finansowe.

2. Instrumenty rynkowe (pośrednie, parametryczne) oddziałujące na zachowanie

instytucji finansowych poprzez zmiany w bilansie banku centralnego lub wpływ
na cenę pieniądza i innych aktywów finansowych metodami rynkowymi

Instrumenty z pierwszej grupy zwykle przyjmują formę dyrektyw lub zarządzeń
kierowanych do instytucji finansowych przez bank centralny. Mogą dotyczyć
maksymalnych lub minimalnych stóp oprocentowania kredytów lub depozytów, albo
wolumenów tych zmiennych. Najpopularniejszym ograniczeniem z tej grupy są tzw.
pułapy kredytowe, czyli maksymalne kwoty, do jakich poszczególne banki komercyjne
mają prawo zwiększać wartość kredytu dla sektora niefinansowego w swoich portfelach.

Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Definicja przytoczona za Przybylska‐Kapuścińska (2008)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 66

Instrumenty bezpośrednie, mimo, że charakteryzują się znaczną skutecznością, mają
jednak wiele wad. Ich administracyjny charakter powoduje ograniczenia konkurencji
na rynku, co prowadzi do spadku efektywności i zwiększa koszty usług finansowych oraz
stwarza niebezpieczeństwo preferowania określonych grup podmiotów, zaburzając
prawidłowe funkcjonowanie rynku. Narzędzia te sprzyjają też rozwojowi tzw. szarej
strefy i przenoszeniu części działalności za granicę. Z powyższych powodów obecnie
banki centralne starają się odchodzić od stosowania instrumentów bezpośrednich
na rzecz wykorzystania instrumentów pośrednich, znacznie bardziej zgodnych z logiką
wolnego rynku.

Wyróżnia się trzy podstawowe kategorie pośrednich instrumentów polityki

pieniężnej:

1. Rezerwy obowiązkowe. Jest to odsetek bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących

i terminowych) sektora niefinansowego, ustalany przez bank centralny (tzw. stopa
rezerwy obowiązkowej), który musi zostać odprowadzony i utrzymywany w postaci
depozytu w banku centralnym lub innych, ściśle określonych aktywów, np. gotówki
w kasie banku

2. Operacje otwartego rynku. Są to transakcje kupna bądź sprzedaży papierów

wartościowych przez bank centralny w celu zmiany płynności systemu bankowego
i poprzez to stóp procentowych rynku pieniężnego. Operacje te możemy podzielić
na zwiększające płynność rynku pieniężnego: wówczas bank centralny kupuje od banków
komercyjnych papiery wartościowe, lub mające na celu ograniczenie płynności –
wówczas bank centralny sprzedaje papiery wartościowe, ściągając w ten sposób nadmiar
środków z rynku.

Transakcje kredytowo – depozytowe. Polegają one na umożliwieniu bankom

komercyjnym zaciągnięcie kredytu lub złożenie depozytu w banku centralnym.
Oprocentowanie tych transakcji wyznacza granice zmienności krótkoterminowych stóp
procentowych rynku pieniężnego.

6.2.

OLA I SKUTECZNOŚĆ WSPÓŁCZESNEJ POLITYKI PIENIĘŻNEJ

Poglądy dotyczące skuteczności polityki pieniężnej, a więc i roli jaką powinna pełnić,

uległy bardzo silnej ewolucji w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Lata 60. i 70. ubiegłego
stulecia były okresem silnej wiary w skuteczność stosowania polityki pieniężnej w celu
stymulowania produkcji i co za tym idzie, ograniczaniu bezrobocia. W 1958 roku A.W. Phillips
opublikował empiryczną pracę, w której wykazał wyraźną, ujemną zależność między stopą

Cendal (2008). Mimo częściowo administracyjnego charakteru tego instrumentu (bank centralny narzuca

minimalne stopy rezerw obowiązkowych bankom komercyjnym) instrument ten uznawany jest zwykle jako
parametryczny (pośredni) ponieważ stopy rezerw są zwykle jednolite dla wszystkich banków, a nakładane
zobowiązania nie ograniczają bezpośrednio transakcji między bankami a ich klientami – por. Szpunar P. (2000).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 67

bezrobocia i tempem wzrostu płac w Wielkiej Brytanii. Na podstawie tej obserwacji
Samuelson i Solow (1960) sformułowali ogólną teorię, mówiącą, że istnieje stabilna ujemna
relacja między stopami inflacji i bezrobocia, określana w teorii ekonomii jako krzywa
Phillipsa. Zgodnie z tą koncepcją władze mogły, za pomocą narzędzi polityki pieniężnej,
dokonywać optymalnego ze społecznego i politycznego punktu widzenia wyboru kombinacji
stopy inflacji i bezrobocia. Zgodnie z tą teorią, banki centralne prowadziły aktywną,
kontracykliczną politykę pieniężną, której celem było stymulowanie zatrudnienia i produkcji,
szczególnie w okresach, kiedy bezrobocie wzrastało ponad poziom uznawany za naturalny

Po początkowo pozytywnych rezultatach takiej polityki, jednoczesny wzrost bezrobocia
i inflacji w USA i Wielkiej Brytanii na przełomie lat 1960. i 1970. podważył wiarę w stabilność
krzywej Philipsa, a co za tym idzie, w możliwość trwałego ograniczania bezrobocia za pomocą
polityki pieniężnej.

Formalną krytykę dotychczasowej koncepcji krzywej Phillipsa przeprowadzili

Friedman (1968) i Phelps (1967). Wskazali oni na rolę oczekiwań inflacyjnych, pomijaną
we wcześniejszych pracach: pracobiorcy i pracodawcy uwzględniają oczekiwany poziom
inflacji przy ustalaniu płac i cen, w związku z czym inflacja wynika nie tylko z dopasowania
popytu i podaży na rynkach czynników produkcji oraz dóbr i usług, ale także z oczekiwań
inflacyjnych na przyszłość

. Zatem równanie krzywej Plillipsa, uwzględniające oczekiwania

można zapisać następująco:

π = π

– a(u‐u

gdzie: π – rzeczywista stopa inflacji, π

– oczekiwana stopa inflacji, u i u

– rzeczywista

i naturalna stopa bezrobocia.

Zgodnie z teorią Friedmana i Phelpsa wzrost oczekiwań inflacyjnych powoduje

przesunięcie krzywej Philipsa w górę. Z kolei aktywistyczna polityka pieniężna kreuje takie
oczekiwania. Mechanizm ten spowodował, że krzywa Philipsa zaczęła przesuwać się w górę
już pod koniec lat sześćdziesiątych. Zatem wysoka inflacja nie musi iść w parze z niskim
bezrobociem – może wynikać z wysokich oczekiwań inflacyjnych

. Krótko i długookresowe

skutki próby ograniczania bezrobocia poniżej poziomu naturalnego za pomocą ekspansywnej
polityki monetarnej pokazuje rysunek 6.1.

W długim okresie (w sytuacji kiedy oczekiwania inflacyjne dostosują się

do rzeczywistej inflacji) krzywa Phillipsa jest więc pionowa: u=u

, czyli niezależnie od stopy

inflacji bezrobocie kształtuje się na poziomie naturalnym.

Brak długookresowej wymienności między inflacją i bezrobociem, pociąga za sobą

poważne wnioski dotyczące skuteczności polityki pieniężnej:

4 Por. Szpunar s. 35

ibidem

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 68

1. Przyjmując, że oczekiwania kształtowane są w sposób adaptacyjny

ekspansywna polityka pieniężna może wpływać na produkcję i zatrudnienie
wyłącznie w krótkim okresie, kiedy spowodowana przez nią inflacja nie jest
oczekiwana;

2. Stałe stymulowanie zatrudnienia wymaga ciągłego wzrostu podaży pieniądza, co

prowadziłoby do stałego wzrostu stopy inflacji.

Rysunek 6.1. Krótko i długookresowa krzywa Phillipsa w warunkach ekspansywnej polityki
monetarnej

Początkowo gospodarka znajdowała się w punkcie A. Ekspansywna polityka monetarna pozwoliła przejściowo
ograniczyć bezrobocie kosztem wyższej inflacji (pkt B), ale korekta oczekiwań inflacyjnych spowodowała
przesunięcie krótkookresowej krzywej Phillipsa i powrót bezrobocia do poprzedniego poziomu, przy trwale
wyższej stopie inflacji (pkt C)

Źródło: opracowanie własne

Należy podkreślić, że zgodnie z powyższym rozumowaniem, przejściowe obniżenie

bezrobocia poniżej naturalnej stopy bezrobocia pociągnie za sobą trwały wzrost stopy
inflacji. Z kolei obniżenie inflacji, będzie wymagało zastosowania restrykcyjnej polityki
pieniężnej, co spowoduje krótkookresowy wzrost bezrobocia powyżej naturalnej stopy
i spadek produkcji.

Założenie to przyjmowali wówczas monetaryści, którego to nurtu Friedman był najbardziej znanym

przedstawicielem.

Por. Kokoszczyński (2004)

Krótkookresowa krzywa Phillipsa
przy oczekiwanej inflacji Π

Krótkookresowa krzywa
Phillipsa przy oczekiwanej
inflacji Π

Długookresowa
krzywa Phillipsa.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 69

Jeszcze dalej w pesymizmie dotyczącym efektywności polityki pieniężnej idą

przedstawiciele nowej szkoły klasycznej. Przyjmując założenia dotyczące doskonałej
elastyczności cen i płac (co prowadzi do stałego równoważenia się rynków) oraz racjonalność
oczekiwań wskazują oni, że tylko nieoczekiwane zmiany polityki pieniężnej mogą mieć
krótkookresowe skutki realne w postaci zmian zatrudnienia i produkcji. Jeśli zmiana jest
oczekiwana (np. zgodna z jakąkolwiek znaną rynkowi regułą) wówczas podmioty
gospodarcze uwzględniają jej skutki w swoich oczekiwaniach inflacyjnych, w wyniku czego
gospodarka pozostaje na długookresowej krzywej Phillipsa (czyli u=u

; Y=Y*)

. W takiej

sytuacji mówimy, że pieniądz jest neutralny zarówno w krótkim, jak i długim okresie

10.

Współcześnie panuje szeroki konsensus dotyczący braku możliwości stymulowania

produktu i zatrudnienia za pomocą polityki monetarnej w długim okresie, a próby takich
działań prowadzą do wysokiej inflacji. W wyniku tego nastąpiły przewartościowania celów
stawianych przed polityką pieniężną: podstawowym celem tej polityki, realizowanym
obecnie przez większość banków centralnych, jest stabilizacja poziomu cen.

Należy też dodać, że o ile nie ma bezpośredniego związku między polityką pieniężną

a produktem w długim okresie, o tyle istnieje szereg badań wskazujących na negatywny
wpływ inflacji na długookresowy wzrost gospodarczy. Zatem to właśnie stabilizacja cen
i niedopuszczanie do wysokiej inflacji może stanowić główny mechanizm, poprzez który bank
centralny jest w stanie przyczynić się do długookresowego wzrostu gospodarczego.

Nie negując długookresowej neutralności pieniądza, we współczesnej literaturze

istnieje szereg przesłanek, pozwalających oczekiwać, że polityka pieniężna może jednak
wywierać wpływ na zmienne realne w krótkim okresie. Należą do nich problemy związane
z niedoskonałą informacją oraz niedoskonałą konkurencją na rynku. Skutki niedoskonałej
informacji ujęte są w znanym modelu Lucasa (1972). Zgodnie z tym modelem, w warunkach
doskonałej informacji, zmiana podaży pieniądza prowadzi do proporcjonalnej zmiany cen
i firmy nie mają bodźców do zmian wartości produkcji. Z kolei w warunkach niedoskonałej
informacji, przedsiębiorstwa mogą błędnie poczytać zmiany ogólnego poziomu cen jako
zmiany cen relatywnych swoich produktów i odpowiednio dostosować wartości produkcji.

Nowa ekonomia keynesistowska wskazuje natomiast na znaczenie niedoskonałej

konkurencji na rynku dla procesu kształtowania się cen. Wówczas występowanie nawet
małych kosztów zmian cen (np. drukowania nowych cenników itp.) może prowadzić
do znacznych sztywności cen (tzw. lepkości cen). W tej sytuacji zmiany monetarne mogą,
w krótkim okresie, powodować istotne zmiany realne (por. Mankiw 1985). Brak
krótkookresowej neutralności pieniądza powoduje, że obok stabilizacji cen, władze
monetarne powinny jednak zwracać uwagę na stabilizację produkcji, choć często przypisuje

Y oznacza wartość produktu krajowego brutto (PKB), Y* ‐ wartość potencjalnego PKB (czyli wytworzonego

przy zatrudnieniu odpowiadającym naturalnej stopie bezrobocia)

Poprzez neutralność pieniądza rozumiemy brak wpływu zmian nominalnej podaży pieniądza na zmienne

realne w gospodarce, a jedynie powodowanie zmian nominalnych, tzn. proporcjonalne dostosowania cen.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 70

się nadrzędność temu pierwszemu celowi

. Jak zauważa P. Szpunar (2000): „polityka

pieniężna nie nadaje się do stabilizowania koniunktury, jeśli jej zbyt ekspansywny charakter
rodzi oczekiwania inflacyjne, które niweczą wysiłki władz gospodarczych, powodując jedynie
zbędne koszty. Stabilizowanie koniunktury może jednak mieć miejsce o ile nie wywołuje
oczekiwań inflacyjnych. Gdyby bowiem władze monetarne koncentrowały wysiłki wyłącznie
na celu inflacyjnym, prawdopodobnym rezultatem byłyby bardzo silne wahania dochodu
realnego. Biorąc pod uwagę doświadczenia wielu krajów, można stwierdzić, że władze
monetarne przy ustalaniu swojej polityki biorą od uwagę także krótko i średnioterminowe
wahania koniunktury. Istnieje zatem margines swobody oddziaływania narzędziami polityki
pieniężnej w celu stabilizowania koniunktury gospodarczej – tym większy, im większa jest
wiarygodność władz monetarnych”. Z kolei Przybylska‐Kapuścińska (2008) wskazuje, że
zgodnie ze współczesnym podejściem

zaburzenia realne stanowią główną przyczynę zmian

aktywności gospodarczej, a wpływ polityki pieniężnej na nie jest niewielki. Mimo tego,
uznaje się istotną rolę tej polityki w łagodzeniu zaburzeń w gospodarce spowodowanych
sztywnościami cen i płac oraz przywracania jej do równowagi po szoku realnym. Z powyższej
analizy wypływają następujące wnioski dotyczące prowadzenia polityki pieniężnej:

• w krótkim okresie bank centralny, obniżając swoje stopy procentowe, powoduje

spadek realnych krótkookresowych stóp procentowych i deprecjację waluty, a tym
samym zwiększa w gospodarce popyt i produkcję;

• w długim okresie bank centralny musi ustalać stopy, tak by krótkookresowa realna

stopa procentowa była równa przeciętnej neutralnej stopie procentowej (przy której
produkcja równa się produkcji potencjalnej; jeśli ceny są elastyczne);

• jeśli bank próbuje utrzymać krótkookresową realną stopę procentową zbyt długo

poniżej naturalnej, to łączny popyt przekracza potencjalną produkcję, gospodarka
ulega przegrzaniu, a inflacja przyspiesza;

• w długim okresie polityka pieniężna nie może zmienić wielkości realnych.

6.3.

OLITYKA PIENIĘŻNA

EBC

W PERSPEKTYWIE

LAT FUNKCJONOWANIA EURO

6.3.1. Cele polityki pieniężnej EBC

Zgodnie z zapisami Traktatu o UE podstawowym i jedynym, za który odpowiada EBC,

celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilności cen.

Ponadto EBC powinien wspierać ogólną politykę gospodarczą we Wspólnocie, mając

na względzie przyczynianie się do osiągnięcia celów Wspólnoty (do których należy wysoki

Por. Kokoszczyński (2004) s. 57

Tzw. syntezą neoklasyczną

Przybylska‐Kapuścińska (2008) s. 32

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 71

poziom zatrudnienia oraz trwały i bezinflacyjny wzrost gospodarczy) w takim zakresie,
w jakim to jest możliwe bez uszczerbku dla celu podstawowego.

Postanowienia Traktatu wskazują, że prowadząc bieżącą politykę pieniężną

podporządkowaną stabilności cen, Eurosystem powinien brać pod uwagę szerszy wachlarz
celów Wspólnoty. W szczególności, zważywszy na to, że polityka pieniężna powoduje skutki
realne w krótkim okresie, EBC powinien unikać generowania nadmiernych fluktuacji
produktu i zatrudnienia, o ile jest to zgodne z realizacją celu podstawowego.

6.3.2 Strategia polityki pieniężnej EBC

Wyznaczone przez Traktat o UE cele EBC realizuje w oparciu o opracowaną na etapie

prac przygotowawczych EMU strategię polityki pieniężnej EBC. Składa się ona z dwóch
podstawowych elementów, w których określa:

• ilościową definicję celu podstawowego, czyli stabilności cen;

• ramowy zakres informacji i analiz, które Rada Prezesów EBC powinna uwzględniać

przy podejmowaniu perspektywicznych decyzji w zakresie polityki pieniężnej.

Ilościowa definicja celu podstawowego, czyli stabilności cen:

Według przyjętej w 1998 roku definicji, stabilność cen oznacza: „roczny wzrost

Zharmonizowanego Wskaźnika Cen Konsumpcyjnych (HICP – Harmonised Index of
Consumer Prices) dla strefy euro o mniej niż 2%” przy czym, stabilność cen „należy
utrzymać w średnim okresie”. W 2003 roku dodano, ze celem EBC jest utrzymanie inflacji
(stopy wzrostu HCPI) poniżej 2%, „ale blisko tego poziomu” Tak sformułowany cel inflacyjny
uwzględnia dwie kwestie:

• zastosowanie indeksu cen konsumpcyjnych powoduje, że wybrano wskaźnik

najbardziej zrozumiały i istotny dla ogółu społeczeństwa;

• sformułowanie poniżej, ale blisko 2% oznacza, że pojęcie stabilnego poziomu cen

dopuszcza, a nawet czyni pożądaną, niewielką stopę inflacji

Czynniki determinujące decyzje EBC:

EBC w swojej strategii prowadzenia polityki pieniężnej stara się łączyć tradycyjne

podejście, oparte na kontroli wybranego agregatu podaży pieniądza, ze zdobywającą coraz
większe uznanie w ciągu ostatnich kilkunastu lat tzw. strategią bezpośredniego celu
inflacyjnego. Stąd EBC stosuje dwie płaszczyzny analizy określane jako dwa „filary”: analizę
monetarną i analizę ekonomiczną, a decyzje dotyczące kształtowania polityki pieniężnej
są wypadkową wniosków wypływających z obu tych filarów.

Argumenty na rzecz dodatniej, aczkolwiek nieznacznej stopy inflacji można znaleźć w pracy Kokoszczyński

(2004).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 72

Analiza monetarna EBC opiera się na założeniu, że w średnim i długim okresie wzrost

podaży pieniądza i inflacja są ze sobą ściśle powiązane. Dlatego właśnie przypisanie
pieniądzowi roli wiodącej leży u podstaw przyjętej w strategii polityki pieniężnej
perspektywy średnioterminowej. W roli podstawowej (ale nie jedynej) zmiennej branej pod
uwagę w ramach analizy monetarnej, wykorzystywany jest szeroki agregat podaży pieniądza
– M3. EBC przyjął wartość referencyjną rocznej stopy wzrostu M3 wynoszącą 4,5%, która
powinna umożliwić utrzymanie celu inflacyjnego w średnim okresie.

Należy jednak podkreślić, że wartość referencyjna nie stanowi celu polityki

pieniężnej, a jedynie punkt odniesienia przy analizie informacji wynikających ze zmian
podaży pieniądza w strefie euro. Z uwagi na fakt, że analizę monetarną prowadzi się
w perspektywie średnio‐ i długookresowej, brak jest bezpośredniego powiązania między
krótkookresowymi zmianami podaży pieniądza a decyzjami związanymi z polityką pieniężną.
Dlatego polityka pieniężna nie reaguje automatycznie na odchylenia wzrostu M3 od wartości
referencyjnej, a stanowią one tylko jedną z przesłanek przy podejmowaniu decyzji

Analiza ekonomiczna zajmuje się oceną czynników wpływających na inflację

w średnim okresie. W jej ramach uwzględnia się wszystkie elementy mogące mieć wpływ
na dynamikę aktywności realnej i jej wpływ na kształtowanie się cen, takie jak: potencjalne
zmiany popytu i podaży dóbr i usług w gospodarce, płace i sytuację na rynku pracy, ceny
surowców i inne czynniki determinujące koszty, zmiany polityki fiskalnej w krajach
członkowskich, ceny aktywów, kursy walutowe, bilans płatniczy itp. Ważna rolę pełni
monitorowanie oczekiwań inflacyjnych oraz analiza sporządzanych regularnie projekcji
inflacyjnych ekspertów Eurosystemu, pokazujących prognozy inflacji w przypadku braku
zmian polityki pieniężnej.

6.3.3 Ramy operacyjne polityki pieniężnej EBC

Współczesne banki centralne realizują swoją politykę pieniężną za pośrednictwem

rynków finansowych (w szczególności rynku międzybankowego). Poprzez ramy operacyjne
polityki pieniężnej rozumie się zestaw narzędzi, procedur i praktyk, za pomocą których bank
centralny interweniuje na rynkach finansowych, aby osiągnąć cele wyznaczone przez
strategię polityki pieniężnej i prowadzące do osiągnięcia celu finalnego.

Podstawowym mechanizmem prowadzenia polityki pieniężnej przez EBC jest kontrola

krótkoterminowych stóp procentowych. Zatem, kluczową cechą ram operacyjnych tej
polityki musi być zdolność transmisji impulsów polityki pieniężnej na krótkoterminowe stopy
procentowe rynku pieniężnego. W tym celu EBC, stosuje się trzy podstawowe instrumenty:

• wymóg utrzymywania rezerw obowiązkowych,

• operacje otwartego rynku,

• operacje banku centralnego na koniec dnia.

Por. Scheller (2006)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 73

Rezerwy obowiązkowe.

EBC wymaga od instytucji kredytowych utrzymywania rezerw na rachunkach

w krajowych bankach centralnych, w ramach systemu rezerw obowiązkowych Eurosystemu.
Wielkość rezerw obowiązkowych utrzymywanych przez poszczególne instytucje ustala się
według podstawy naliczania rezerwy, obejmującej zobowiązania wobec podmiotów
niebankowych o terminie zapadalności nie przekraczającym 2 lata. Stopa rezerw
obowiązkowych wynosi 2%

i nie była korygowana od początku funkcjonowania stery euro.

Eurosystem dopuszcza stosowanie przez kontrahentów zasady rezerwy uśrednionej,

zgodnie z którą spełnienie wymogów w zakresie rezerwy obowiązkowej ocenia się
na podstawie średnich sald na koniec dnia na odpowiednich rachunkach kontrahentów
w okresie utrzymywania rezerw. Tak skonstruowany system rezerw obowiązkowych
Eurosystemu spełnia następujące funkcje monetarne:

• stabilizacja stóp procentowych rynku pieniężnego – przyjęta przez Eurosystem zasada

rezerwy uśrednionej ma zachęcać instytucje do łagodzenia skutków przejściowych
wahań płynności, w celu stabilizacji stóp procentowych rynku pieniężnego;

• tworzenie lub pogłębienie strukturalnego niedoboru płynności – system rezerw

obowiązkowych Eurosystemu przyczynia się do tworzenia lub pogłębiania
strukturalnego niedoboru płynności, co zwiększa skuteczność Eurosystemu jako
dostawcy płynności

Środki rezerw obowiązkowych są oprocentowane według stopy podstawowych

operacji refinansujących Eurosystemu, dzięki czemu obowiązek utrzymywania rezerw
obowiązkowych nie wpływa negatywnie na wyniki finansowe banków w strefie euro.

Operacje Otwartego rynku

Operacje Otwartego rynku polegają na kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych

przez bank centralny w celu zmiany płynności systemu bankowego i poprzez to stóp
procentowych rynku pieniężnego. Odgrywają one kluczową rolę w zarządzaniu płynnością
sektora bankowego strefy euro i sterowaniu krótkoterminowymi stopami rynku pieniężnego.
Sygnalizują też nastawienie w polityce pieniężnej. Operacje te przeprowadzane

Od wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej każda instytucja odlicza zryczałtowaną kwotę 100.000 EUR

w każdym państwie członkowskim, w którym posiada placówkę.

Zasada uśredniania oznacza, że instytucje kredytowe mogą odnosić zyski z udzielania pożyczek na rynku

i wykazywać niedobór rezerwy obowiązkowej, kiedy najkrótsze stopy rynku pieniężnego się wyższe niż
spodziewane w pozostałej części okresu utrzymywania rezerwy. W sytuacji odwrotnej instytucje mogą pożyczać
środki na rynku i wykazywać nadwyżki rezerwy. Mechanizm ten pozwala ustabilizować stopy procentowe
overnight w okresie utrzymywania rezerw, dzięki czemu bank centralny nie musi często interweniować
na rynku pieniężnym. – Por. Scheller (2006)

W przypadku utrzymywania się nadpłynności na rynku pieniężnym, banki komercyjne mogłyby nie być

zainteresowane korzystaniem z pozyskiwania środków w banku centralnym, co niekorzystnie wpłynęłoby
na efektywność kontroli stóp rynku pieniężnego za pomocą oficjalnych stóp EBC. Z tego rodzaju problemami
niejednokrotnie borykał się NBP w związku z często występującą nadpłynnością polskiego rynku
międzybankowego.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 74

są z inicjatywy EBC, który decyduje też o stosowanych w nich instrumentach oraz zasadach
i warunkach ich wykonania. Podstawowe znaczenie mają transakcje odwracalne (stosowane
na podstawie umów odkupu lub zabezpieczonych kredytów). Eurosystem może również
wykorzystywać transakcje bezwarunkowe (outright), emisję certyfikatów dłużnych, swapy
walutowe oraz przyjmowanie depozytów terminowych. Operacje te mogą być realizowane
w formie przetargów standardowych, przetargów szybkich lub procedur bilateralnych.
Eurosystem dysponuje pięcioma rodzajami instrumentów do prowadzenia operacji
otwartego rynku. Ich schemat pokazuje poniższa tabela (tab. 6.1).

Tabela 6.1. Operacje polityki pieniężnej Eurosystemu

Zasilenie w płynność Absorpcja

płynności

Operacje otwartego rynku (Open market operations)
Podstawowe operacje refinansujące (Main
refinancing operations)

Transakcje odwracalne

Jeden tydzień

Co tydzień Przetargi

standardowe

Dłuższe operacje refinansujące
(Longer-term refinancing operations)

Transakcje odwracalne

Trzy miesiące

Co miesiąc Przetargi

standardowe

Operacje dostrajające (Fine-tuning operations)

Transakcje odwracalne
Swapy walutowe

Transakcje odwracalne
Przyjmowanie
depozytów terminowych
Swapy walutowe

Nieznormalizowany Nieregularnie Przetargi

szybkie
Procedury
bilateralne

Transakcje odwracalne

Emisja certyfikatów
dłużnych

Znormalizowany/
nieznormalizowany

Regularnie
i nieregularnie

Przetargi
standardowe

Bezwarunkowy zakup

Bezwarunkowa sprzedaż -

Nieregularnie Procedury

bilateralne

Operacje kredytowo-depozytowe (Standing facilities)
Kredyt w banku centralnym (Marginal
credit facility)

Transakcje odwracalne

Overnight

Depozyt w banku centralnym na konec dnia
(Deposit facility)

Depozyty Overnight

Procedura

Operacje strukturalne (Structural operations)

Dostęp według uznania
kontrahentów

Rodzaje transakcji

Operacje polityki pieniężnej

Okres zapadalności Częsotliwość

Źródło: EBC 2008

Operacje kredytowo‐depozytowe banku (ang. Standing Facilities)

W przeciwieństwie do operacji otwartego rynku, które prowadzone są z inicjatywy

Eurosystemu, wykorzystanie operacji kredytowo‐depozytowych inicjowane jest przez
dopuszczone do przeprowadzania tych transakcji instytucje finansowe strefy euro.

Operacje kredytowo‐depozytowe banku centralnego mają na celu zasilanie

w płynność overnight lub jej absorbowanie, sygnalizowanie ogólnego nastawienia w polityce
pieniężnej oraz ograniczać wahania rynkowej stopy procentowej overnight. Uprawnieni
kontrahenci mogą z własnej inicjatywy skorzystać z dwóch rodzajów operacji kredytowo‐
depozytowych (pod warunkiem spełnienia pewnych operacyjnych warunków dostępu (por.
tabela 6.1):

• kredytu w banku centralnym (marginal credit facility), który umożliwia pozyskanie

płynności overnight w zamian za aktywa kwalifikowane; w zwykłych okolicznościach
nie stosuje się limitów kredytowych ani innych ograniczeń dostępu kontrahentów

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 75

do kredytu, z wyjątkiem wymogu przedstawienia wystarczających aktywów
zabezpieczających;

• depozytu na koniec dnia (deposit facility) w celu ulokowania na koniec dnia

niezagospodarowanych środków w krajowym banku centralnym.

Oficjalne stopy EBC

Obecnie EBC stosuje trzy oficjalne stopy procentowe:

• stopę oprocentowania podstawowych operacji refinansujących;

• stopę oprocentowania depozytów na koniec dnia;

• stopę oprocentowania kredytów na koniec dnia.

Powyższe stopy wyznaczają korytarz wahań krótkoterminowych stóp procentowych

rynku pieniężnego. Stopa oprocentowania podstawowych operacji refinansujących
stabilizuje stopy rynku pieniężnego o tygodniowym terminie zapadalności, natomiast stopy
oprocentowania depozytów na koniec dnia i kredytów na koniec dnia tworzą korytarz wahań
dla jednodniowych stóp rynku pieniężnego EONIA (ang. Euro Overnight Index Average –
uśredniona stopa procentowa transakcji jednodniowych typu overnight na rynku
międzybankowym strefy euro, kwotowana na podstawie transakcji).

6.3.4. Polityka pieniężna ECB w latach 1999‐2009

Historię wspólnej polityki pieniężnej w strefie euro można podzielić na sześć

podstawowych etapów:

I. Powstawanie unii walutowej (1999)

Eurosystem rozpoczynał działalność w warunkach bardzo niskiej inflacji, kształtującej

się wyraźnie poniżej celu EBC. Tuż przed przyjęciem wspólnej waluty, banki centralne krajów
strefy euro w skoordynowany sposób obniżyły swoje podstawowe stopy procentowe
do poziomu 3% i na tym poziomie ustalono początkowo główną stopę EBC. Analiza
monetarna i ekonomiczna generowały sprzeczne sygnały dotyczące perspektyw inflacji:
bardzo niskiej inflacji towarzyszyły oznaki spowolnienia gospodarczego, co mogło grozić
deflacją. Z drugiej strony, po okresie silnego spadku, rozpoczął się wzrost cen ropy naftowej,
kurs euro wobec dolara ulegał deprecjacji. Równocześnie stopa wzrostu M3 zaczęła
przekraczać wartość referencyjną. Obawy deflacyjne jednak przeważyły i w kwietniu 1999
roku obniżono stopy procentowe o 50 punktów bazowych (stopa podstawowa, czyli operacji
refinansujących spadła do 2,5%).

EBC (2008)

Poniższa część rozdziału opracowana została na podstawie ECB (2008a), ECB (2009) oraz ECB (2010)

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 76

Rysunek 6.2. Stopa inflacji (HCPI) i podstawowe stopy procentowe EBC w latach 1999‐2009

199

Jan

200

00 J

01 J

02 J

200

3 J

03 J

200

4 J

04 J

2005

200

07 J

08 J

09 J

-1

Oprocentowanie depozytów

Oprocentowanie kredytów

Stopa podstawowych operacji refinansujących

HCPI

Źródło: Oprac. na podstawie danych EBC

II. Presja inflacyjna i wzrost stóp procentowych (1999‐2000)

Gwałtowny wzrost cen ropy naftowej i towarów importowanych w związku

z deprecjacją kursu euro nasiliły presję inflacyjną. Także ożywienie aktywności gospodarczej
w pierwszej połowie 2000 roku i wzrosty indeksów na giełdach papierów wartościowych
wskazywały na spadek możliwości wystąpienia deflacji. Również analiza monetarna
(przedłużające się utrzymywanie stopy wzrostu M3 powyżej poziomu referencyjnego)
potwierdzała rosnące zagrożenie inflacyjne. W tej sytuacji Eurosystem rozpoczął
w listopadzie 1999 roku serię stopniowych podwyżek stóp procentowych. Łącznie
podniesiono je do października 2000 r. o 225 pkt. bazowych, do poziomu 4,75% (stopa
podstawowa).

III. Obniżki stóp procentowych (2001‐2003)

Mimo podjętych wcześniej podwyżek stóp procentowych i aprecjacji kursu

walutowego, inflacja na przełomie lat 2000 i 2001 utrzymywała się nieco powyżej celu EBC.
Jednak

pojawiające

się

oznaki

spowolnienia

gospodarczego

zmniejszały

prawdopodobieństwo dalszego wzrostu cen ze względu na nadmierny popyt w strefie euro
i tzw. mechanizm cenowo‐płacowy. I rzeczywiście: od połowy 2001 roku stopa inflacji
ukształtowała się na poziomie zbliżonym do celu (w całym 2001 roku wyniosła 2,3%,
a w 2002 roku 2,2%, wobec 2,1 w 2000 r.). Nastąpił też wyraźny spadek stopy wzrostu PKB.
Spowolnienie początkowo związane było z wysokimi cenami ropy naftowej (koniec 2000 r.).
Ataki terrorystyczne 11 IX 2001 spowodowały utrwalenie się niekorzystnych tendencji
ze względu zarówno na spadek popytu zagranicznego, jak i wzrost niepewności, negatywnie
wpływający na popyt krajowy.

Początkowo też analiza monetarna wskazywała na brak zagrożeń inflacyjnych (spadek

dynamiki M3 na przełomie lat 2000‐2001). Jednak od połowy 2001 roku tempo wzrostu M3

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 77

zaczęło ponownie przyspieszać, osiągając bardzo wysokie wartości w drugiej połowie 2000 r.
i w latach kolejnych. Gwałtowne przyspieszenie wzrostu M3 zostało przypisane głównie
zmianom struktury popytu na aktywa w obliczu wzrostu niepewności i zawirowań na rynkach
światowych (zwiększenie udziału płynnych aktywów pieniężnych zawartych w M3 kosztem
akcji i innych aktywów obarczonych ryzykiem w portfelach inwestorów), przez co sygnały
wynikające z analizy monetarnej zostały przeważone przez wnioski z analizy ekonomicznej.
Doprowadziło to do serii obniżek stóp procentowych w okresie od początku 2001 do połowy
2003 roku, łącznie o 2,75 pkt. proc., do rekordowo niskiego po II wojnie światowej poziomu
2% (st. podstawowa). Najbardziej spektakularna obniżka miała miejsce 17 września 2001,
kiedy obniżono stopy o 50 pkt. bazowych, równolegle do analogicznej decyzji FED w USA,
w celu złagodzenia wstrząsów na globalnych rynkach finansowych po zamachach
terrorystycznych.

IV. stabilizacja stóp procentowych na niskim poziomie (2003‐2005)

Ustalone w połowie 2003 rekordowo niskie stopy procentowe utrzymane zostały bez

zmian niemal do końca 2005 roku. Mimo spowolnienia wzrostu PKB, inflacja nieco
przekraczała cel EBC na początku 2003 roku. Jednak wynikało to w dużej mierze z zaburzeń
pozamonetarnych (wzrostu cen ropy, żywności, podatków pośrednich i cen regulowanych).
Mimo tych elementów w omawianym okresie, można uznać, że presja inflacyjna nie
wymknęła się z pod kontroli; w szczególności nie przełożyła się na przyspieszenie wzrostu
płac. W 2004 roku stopa inflacji wyniosła 2,1%, a w 2005 r. 2,2%. Wówczas analiza
ekonomiczna zaczęła wskazywać na pojawienie się coraz większego zagrożenia wystąpienia
tzw. spirali cenowo‐płacowej, które wynikało z wyższych cen ropy. Równocześnie od drugiej
połowy 2003 roku wzmacniało się tempo wzrostu realnego PKB (z pewnym osłabieniem
na przełomie 2004 i 2005 roku) i przyspieszeniem w drugiej połowie 2005 r.

Znacznej ewolucji w tym okresie uległo kształtowanie się M3: do połowy 2004 roku

wzrost M3 uległ znacznemu osłabieniu, co przypisuje się odwróceniu zmian struktury
portfela z poprzedniego okresu. Przyspieszenie stopy wzrostu M3 rozpoczęło się w drugiej
połowie 2004 roku i uległo wyraźnemu przyspieszeniu w 2005 roku, co uznano za rosnące
zagrożenie dla stabilności cen w średnim i długim okresie.

V. Wzrosty stóp procentowych (2006‐2008)

Opisane powyżej przesłanki analizy ekonomicznej i – przede wszystkim – monetarnej,

doprowadziły do zapoczątkowanej w grudniu 2005 roku serii podwyżek stóp procentowych.
Łącznie wzrosły one o 400 pkt. bazowych do połowy 2007 roku. Podwyżki te odbywały się
w warunkach silnego wzrostu gospodarczego i rosnącej stopy wzrostu podaży pieniądza.
Szczególnie ten drugi czynnik stanowił coraz większe zagrożenie dla stabilności cen
w średnim i długim okresie, mimo relatywnie niskiej inflacji w pierwszych trzech kwartałach
2007. Wzrost inflacji nastąpił dopiero w ostatnim kwartale 2007, a w pierwszej połowie 2008
r. nastąpiło jej dalsze przyspieszenie, głównie wskutek bardzo szybkiego wzrostu cen

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 78

surowców na rynkach światowych

. W tym okresie roczna inflacja HICP znacznie

przekraczała 2% – już w styczniu wynosiła 3,2%, a najwyższą wartość – 4% ‐ osiągnęła
w czerwcu i lipcu, głównie w wyniku podwyżek cen energii i żywności. W warunkach
nasilania się presji inflacyjnej i zacieśniania rynków pracy wzrosło ryzyko wystąpienia
efektów tzw. drugiej rundy. Utrzymała się ponadto wysoka dynamika szerokiego agregatu
pieniężnego, mimo, że w porównaniu z wyjątkowo wysokim poziomem w drugiej połowie
2007 r., tempo jego wzrostu stopniowo malało. Aby ograniczyć ryzyko wzrostu inflacji
i zapewnić trwałą stabilizację długookresowych oczekiwań inflacyjnych na poziomie zgodnym
z ustaloną przez EBC definicją stabilności cen, w lipcu  2008 r. EBC dokonał kolejnej podwyżki
stóp procentowych o 25 pkt. bazowych.

VI. Kryzys i obniżki stóp procentowych (2008‐2009)

We wrześniu 2008 r. nasiliły się napięcia na rynkach finansowych, zapoczątkowane

przez kryzys sub‐prime z 2007 roku. Na pierwszy plan wysunęły się wydarzenia w USA,
zwłaszcza po bankructwie banku Lehman Brothers. Doprowadziło to do dużych wahań
na całym rynku finansowym, niskich poziomów płynności w wielu segmentach tego rynku,
poważnej restrukturyzacji kilku dużych instytucji finansowych, kryzysu finansowego
w Islandii i przenoszenia się jego skutków na inne kraje, oraz podjęcia przez rządy
bezprecedensowych działań naprawczych. Zaburzenia na rynkach finansowych spowodowały
także duży wzrost awersji do ryzyka, co bardzo niekorzystnie wpłynęło na sferę realną
gospodarki. Odnotowano spadki PKB w drugiej połowie 2008 roku i pierwszej 2009 r.

Równocześnie, zarówno w strefie euro, jak i w innych głównych gospodarkach

światowych, zaczęła słabnąć presja inflacyjna, początkowo w wyniku wyraźnego spadku cen
energii i innych surowców, później ważną rolę odegrał też spadek popytu wewnętrznego
i zagranicznego. W połowie 2009 roku malejąca stopa inflacji przerodziła się w deflację.
Także gwałtownie zaczęła spadać dynamika M3 oraz kredytu dla sektora niefinansowego.

Wszystkie te czynniki spowodowały podjęcie radykalnych działań przez EBC, mających

na celu zarówno ożywienie gospodarki, jak i zapewnienie odpowiedniej płynności systemowi
finansowemu. Pierwsza obniżka stop procentowych miała miejsce w październiku 2008 roku
i wyniosła 50 pkt. bazowych

. W kolejnych miesiącach obniżano je o odpowiednio 50 i 75

pkt. bazowych. Proces ten kontynuowano aż do maja 2009 r., kiedy podstawowa stopa
procentowa osiągnęła wartość 1%. Poza obniżkami stóp procentowych podjęto szereg
działań ułatwiających bankom komercyjnym dostęp do płynności (np. wydłużono terminy
zapadalności operacji refinansujących, poszerzono listę aktywów akceptowanych przez EBC
jako zabezpieczenie transakcji refinansujących itp.).

Ceny ropy wzrosły między styczniem i lipcem 2008 z ok. 100 do 150 USD za baryłkę.

Obniżka ta była skoordynowana z podobnymi działaniami innych głównych banków centralnych, z FED

włącznie.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 79

Pod koniec 2009 roku pojawiły się oznaki ożywienia: zarówno zmiany PKB, jak i inflacji

stały się ponownie dodatnie, jednak na obecnym etapie trudno oceniać zarówno trwałość
tego ożywienia, jak i stopień, w jakim wynika ono z działań podjętych przez EBC.

ODSUMOWANIE

Należy wysoko ocenić skuteczność polityki EBC w dążeniu do stabilizacji cen. W ciągu

pierwszych 10 lat funkcjonowania strefy euro, średnia stopa inflacji wyniosła 2,2%, mimo
silnych szoków, które dotknęły europejską i światową gospodarkę, w tym silnie
stymulujących inflację wzrostów cen surowców: między początkiem 2002 roku, a połową
2008 roku cena baryłki ropy naftowej wyrażona w dolarach amerykańskich wzrosła
o ok. 600%. Równocześnie stopa bezrobocia przed wybuchem kryzysu (w 2007 roku) spadła
w krajach strefy euro do 7,1%, czyli poziomu nienotowanego od 25 lat.

EBC szybko zdobył też znaczną wiarygodność. Badania oczekiwań inflacyjnych

wskazują, że wkrótce po wprowadzeniu euro, udało się je ograniczyć i ustabilizować wokół
celu EBC, mimo nieco wyższej rzeczywistej stopy inflacji

IBLIOGRAFIA

Cendal M. (2008), Instrumenty polityki pieniężnej, w: Przybylska‐Kapuścińska W. (red.)
Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa

EBC (2004), The Monetary Policy Of The ECB

EBC (2008), Realizacja polityki pieniężnej w strefie euro. Dokumentacja ogólna
instrumentów i procedur polityki pieniężnej Eurosystemu.

EBC (2008a), Biuletyn miesięczny. 10 rocznica ECB.

EBC (2009), Raport Roczny 2008,

EBC (2010), Monthly Bulletin. December 2009

Friedman M. (1968), The role of monetary policy, “American Economic Review”

Issing, O., Gaspar, V., Angeloni, I. Tristani, O. (2001): Monetary policy in the euro area:
strategy and decision‐making at the European Central Bank, Cambridge University Press,
Cambridge.

Kokoszczyński R. (2002), Współczesna polityka pieniężna w Polsce, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa

Lucas R. E. (1972), Expectations and the neutrality of money, “Journal of Economic
Theory” 4

Przegląd badań dotyczących kształtowania się oczekiwań inflacyjnych w strefie euro można znaleźć w NBP

(2008), rozdz. 1.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 6.
Polityka pieniężna w unii walutowej

Strona 80

Mishkin F.S. (2002), Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

NBP (2008) Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Warszawa.

Phelps E.S. (1967), Philips Curves, Expectations of Inflation and Optimal Unemployment
Over Time, “Economica”

Phillips A.W. (1958), The Relation between Unemployment and the Rate of Change
of Money Wage Rates In the United Kingdom, “Economica”

Przybylska‐Kapuścińska W. (2008), Istota i cele polityki pieniężnej, w: Przybylska‐
Kapuścińska W. (red.)Współczesna polityka pieniężna, Difin, Warszawa

Samuelson P., Solow R. (1960), Problem of Achieving and Maintaining a Stable Price
Level: Analytical Aspects of Anti‐inflation Policy, “American Economic Review”

Scheller H. (2006), Europejski Bank Centralny. Historia, rola i funkcje, ECB

Szpunar P. (2000), Polityka pieniężna. Cele i warunki skuteczności , Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 81

Leszek Skiba

OZDZIAŁ

UDŻET

7.1.

OJĘCIE I CHARAKTER BUDŻETU OGÓLNEGO

NII

UROPEJSKIEJ

Budżet UE trudno porównać do budżetu zwykłego nowoczesnego państwa. Nie

istnieją podatki ogólnoeuropejskie, które stanowiłyby podstawę do finansowania wydatków
UE. Również po stronie wydatków różnice są widoczne, gdyż większość polityk realizowanych
przez narodowe państwa europejskie finansowanych jest z budżetu UE w bardzo
ograniczonym wymiarze. Wielkość wpływów i wydatków, która sięga w krajach
członkowskich 30‐50% PKB, w przypadku budżetu UE wynosi jedynie około 1% PKB. Skala jest
zatem nieporównywalna.

Budżet Unii Europejskiej jest wyjątkowym zjawiskiem w finansach publicznych, gdyż

podmiotem przesądzającym o wielkości wpływów oraz przeznaczeniu wydatków jest
organizacja międzynarodowa, a nie państwo narodowe. Mając to na uwadze, warto
podkreślić, że żadna z organizacji międzynarodowych nie ma tak dużego budżetu, pod
względem wartości nominalnej.

Kategorie wydatkowe w budżecie UE są ściśle związane z realizowanymi przez Unię

zadaniami. Te kompetencje, które są wyłącznie przypisane do instytucji europejskich, mają
odzwierciedlenie w znacznej wielkości wydatków budżetowych. W przypadku zaś polityk,
które są realizowane przez państwa narodowe, unijne wydatki budżetowe nie istnieją lub są
niewielkie.

7.1.1. Znaczenie budżetu dla integracji europejskiej i gospodarek europejskich

Budżet UE jest jednym z najważniejszych instrumentów integracji. Ustanowiony

w 1967 roku pierwotnie miał sięgnąć w kolejnych dekadach 5‐7% PKB. Rozmiar budżetu
bezpośrednio wynika z przyjętego modelu integracji europejskiej. Oznacza to, ż
e w pierwotnym zamierzeniu Wspólnota Europejska miała przejąć na swoją wyłączność
realizację znacznie większej ilości polityk, niż ma to miejsce obecnie. Jednocześnie, im więcej
polityk realizowanych jest wyłącznie przez instytucje europejskie, tym większy budżet musi
posiadać Unia Europejska do wykonywania prawnych kompetencji. Przejęcie przez Komisję
Europejską realizacji kolejnych kompetencji, które aktualnie znajdują się w gestii państw

Narodowy Bank Polski

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 82

członkowskich, oznaczać będzie zwiększenie budżetu ogólnego Unii Europejskiej. W pewnym
zatem sensie, wielkość budżetu jest wskaźnikiem kierunku integracji europejskiej.

Znacznie mniejsza skala budżetu UE w porównaniu do budżetów państwa

członkowskich oznacza, że makroekonomiczne oddziaływanie budżetu na gospodarkę jest
relatywnie niewielkie. Mimo, że wpływ ten jest niewielki, to w kilku przypadkach nie może
być pominięty. Po pierwsze, wydatki na politykę strukturalną stanowią istotny impuls
inwestycyjny w nowo przyjętych państwach członkowskich Europy Środkowej i Wschodniej.
Po drugie, wydatki te jako współfinansowanie inwestycji mobilizują dodatkowe prywatne
i publiczne inwestycje istotnie wpływając na tempo rozwoju gospodarczego. Po trzecie,
aktywność inwestycyjna przynosi zwiększenie wpływów podatkowych w tych państwach.
Po czwarte zaś, nie można zapominać, że nowe kraje członkowskie, przyjęte w 2004 i 2007
roku otrzymują, po uwzględnieniu płaconej przez rządy składki, sumy sięgające w niektórych
przypadkach 3% PKB. Jest to impuls, który realnie wpływa na stan gospodarki i finansów
publicznych tych państw.

7.2.

ASADY TWORZENIA BUDŻETU OGÓLNEGO

Zasady budżetowe wynikają z zapisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Szczegółowo są również omówione w rozporządzeniu Rady nr 1605/2002 25 czerwca 2002r.
W nienaruszalny sposób wskazują podstawy konstrukcji budżetu ogólnego. Cztery
podstawowe zasady to: jednolitości, jednoroczności, uniwersalności oraz specyfikacji.
Dodatkowe zasady to: rzetelności budżetowej, równowagi, jednostki rozliczeniowej,
należytego zarządzania finansami oraz przejrzystości.

Zasada jednolitości i rzetelności budżetowej wskazuje, że wszystkie dochody

i wydatki Unii Europejskiej powinny być zawarte w budżecie ogólnym. Dodatkowo,
w budżecie zawarte są zabezpieczenia na operacje udzielania i zaciągania kredytów podjęte
przez UE.

Zasada jednoroczności wymaga, by środki budżetowe były zatwierdzane

na konkretny rok budżetowy, który trwa od 1 stycznia do 31 grudnia. Środki
z prognozowanych wieloletnich perspektyw budżetowe (np. 2007‐2014) są „rozdzielane”
na roczne budżety ogólne.

Budżet jednoroczny zawiera środki na pokrycie zobowiązań – zobowiązań prawnych

w danym roku – oraz na pokrycie płatności – za zobowiązania danego roku i/lub
wcześniejsze. Wartości te zazwyczaj są od siebie odmienne w poszczególnych kategoriach
budżetowych, gdyż nie wszystkie zobowiązania są przedmiotem płatności w danym roku
budżetowym.

Zasada uniwersalności – nie można przypisywać konkretnych wydatków

do konkretnych dochodów.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 83

Zasada specyfikacji – wydatki budżetowe są zapisywane według określonej

metodologii, w ramach tytułów, rozdziałów, artykułów i pozycji. Każda instytucja w ramach
swojego działu może przeprowadzić przesunięcie środków – między tytułami do 10%
środków, między rozdziałami i artykułami – bez ograniczeń.

Zasada równowagi – dochody powinny być równe płatnościom w danym roku

budżetowym. Budżet nie może mieć salda ujemnego (deficytu). Nie można bowiem zaciągać
pożyczki na pokrycie deficytu przez UE. Nadwyżki przechodzą na rok następny lub gdy
to konieczne przyjmowana jest korekta budżetu. Wszystkie zmiany budżetu następują
według standardowej procedury budżetowej.

Zasada jednostki rozliczeniowej – jednostką walutową, w której przygotowany

i rozliczany jest budżet jest euro.

Zasada należytego zarządzania finansami – środki finansowe UE powinny być

wykorzystane zgodnie zasadami gospodarności, efektywności i skuteczności.

Zasada gospodarności oznacza, że każda instytucja wykorzystuje zasoby

udostępnione w wymaganym czasie, we właściwej ilości i jakości oraz po najlepszej cenie.
Zasada efektywności mobilizuje do dążenia do uzyskania jak najlepszej relacji między
osiągniętymi wynikami a zaangażowanymi zasobami. Zasada skuteczności powinna
prowadzić do osiągania wyznaczonych celów oraz zamierzonych rezultatów.

Podstawą dla kształtowania budżetu powinny być wymierne, zdefiniowane,

osiągalne, odpowiednie i określone cele. Monitorowanie wykonywania budżetu jest
związane z monitorowaniem osiągania zaplanowanych celów.

Zasada przejrzystości – obejmuje zarówno proces ustanawiania, jak i wykonania

budżetu. Cały budżet jest publikowany przez Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.
Publikowane są również roczne sprawozdania finansowe i sporządzane przez instytucje
sprawozdania z zarządzania budżetem i finansami.

Reguły prawne przyjmowania budżetu UE oraz uchwalanie wieloletnich ram

finansowych zostały zapisane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Ostatnie
zmiany wprowadzone Traktatem Lizbońskim znacząco zwiększyły rolę Parlamentu
Europejskiego w porównaniu do stanu prawnego sprzed 2009 roku.

7.3.

IELOLETNIE RAMY FINANSOWE A JEDNOROCZNOŚĆ BUDŻETU

Wieloletnie ramy finansowe (tzw. perspektywa finansowa) ustalane są co najmniej na

5 lat. Obecnie obowiązują te na okres 2007‐2013. Ramy ustalają kwoty rocznych pułapów
środków w poszczególnych kategoriach, a roczne budżety są zgodne z wieloletnimi ramami.
Najważniejsze decyzje dotyczące celów i priorytetów przyjmowane są przez Radę
Europejską. Następnie Komisja Europejska przygotowuje projekt dokumentu, który za zgodą
Parlamentu Europejskiego, zatwierdza Rada.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 84

Perspektywy finansowe zostały wprowadzone po raz pierwszy w 1988 roku w związku

z negatywnymi doświadczeniami tworzenia budżetów Wspólnoty w latach 80. Coroczne
spory między Parlamentem a Radą wywoływały kryzysy polityczne, które negatywnie
oddziaływały na stabilność EWG. Wieloletnie planowanie budżetowe zostało ustanowione
w wyniku porozumienia międzyinstytucjonalnego między Parlamentem Europejskim, Radą
a Komisją Europejską. W wyniku tego, polityczna rywalizacja o budżet ogólny UE odbywa się
znacznie rzadziej, aktualnie co siedem lat. Perspektywy określają limit wydatków
w określonych latach. Istotną zmianą, którą wprowadził Traktat Lizboński było prawne
usankcjonowanie perspektyw finansowych.

Ramy finansowe przyjmowane są przez Radę Unii Europejskiej (ECOFIN) jednomyślnie

i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, który podejmuje decyzję większością
głosów. Rada Europejska jednogłośnie może zaś podjąć decyzję, że ECOFIN przyjmie
rozporządzenie określające wieloletnie ramy finansowe większością kwalifikowaną.

7.3.1. Przygotowanie projektu budżetu

Projekt budżetu przygotowany jest przez Komisję Europejską w oparciu o wieloletnie

ramy finansowe oraz preliminarze wydatków instytucji UE na kolejny rok budżetowy. Projekt
ten obejmuje prognozę wydatków oraz szacunki wydatków w dwóch kategoriach:
zobowiązania prawne oraz planowane płatności. Nie wszystkie bowiem zobowiązania
(wydatki) muszą być podstawą do płatności w danym roku. Komisja formalnie powinna
sporządzić projekt do 1 września każdego roku, jednak w ostatnich latach prace nad nim
kończą się już 15 czerwca. Projekt przesyłany jest Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE
(ECOFIN).

7.3.2. Pierwsze czytanie w Radzie Unii Europejskiej

Formalny tryb przyjmowania budżetu rozpoczyna się pierwszym czytaniem projektu

przez Radę Unii Europejskiej (ECOFIN), w skład której – w tym wypadku – wchodzą
ministrowie finansów państw członkowskich. Rada przyjmuje projekt oraz poprawki
większością kwalifikowaną do 1 października i przekazuje zaakceptowany dokument
Parlamentowi Europejskiemu.

7.3.3. Pierwsze czytanie w Parlamencie Europejskim

Pierwsze czytanie projektu przeprowadzane jest w Parlamencie Europejskim

w październiku. Parlament ma 42 dni na podjęcie decyzji o jego przyjęciu większością
głosów. Jeśli poprawki Rady zostaną zaakceptowane, budżet zostaje zatwierdzony
i procedura budżetowa się kończy. Jeśli zaś Parlament nie podejmie żadnej decyzji w ciągu
42 dni, budżet również jest przyjęty. Jednakże, w sytuacji, gdy Parlament wprowadzi
do projektu własne poprawki, tworzony jest komitet pojednawczy, w skład którego wchodzą
w równej ilości przedstawiciele Rady i Parlamentu. Oczywiście, rolą komitetu jest
porozumienie w sprawie spornych poprawek Parlamentu, dlatego w sytuacji, gdy Rada

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 85

podczas ponownego spotkania przyjmie poprawki Parlamentu w ciągu 10 dni, komitet
pojednawczy nie zbiera się i budżet zostaje przyjęty.

7.3.4. Komitet pojednawczy

Celem

komitetu

jest

osiągnięcie

porozumienia

sprawie

poprawek

zaproponowanych przez Parlament. Zgoda powinna być osiągnięta w ciągu 21 dni.
W pracach komitetu biorą udział w równej liczbie przedstawiciele Rady i Parlamentu oraz
reprezentanci Komisji Europejskiej. Jeśli prace komitetu pojednawczego nie zakończą się
porozumieniem, Komisja powinna przedłożyć nowy projekt budżetu.

7.3.5. Zatwierdzenie ustaleń komitetu pojednawczego

W ciągu 14 dni od zakończenia prac komitetu, Parlament i Rada decydują o przyjęciu

lub odrzuceniu porozumienia zawartego w trakcie prac komitetu. Traktat o funkcjonowaniu
Unii Europejskiej przewiduje, że jeśli Parlament i Rada zaakceptują porozumienie, budżet
zostaje przyjęty. Jeśli jednak oba organy UE odrzucą porozumienie, budżet jest odrzucony,
a Komisja ma obowiązek przygotować nowy projekt budżetu. Podobnie, budżet jest
odrzucony w sytuacji, gdy Parlament Europejski nie zaakceptuje ustaleń komitetu, mimo
akceptacji Rady. W czwartej sytuacji, gdy Parlament przyjmie porozumienie, a Rada
je odrzuci, budżet uznaje się za przyjęty.

7.3.6. Wykonanie budżetu i absolutorium

Instytucją wykonującą budżet jest Komisja Europejska we współpracy z państwami

członkowskimi. Komisja przygotowuje coroczne sprawozdanie z wykonywania budżetu
i przedkłada je Radzie i Parlamentowi. Komisja przygotowuje również bilans finansowy, który
przedstawia unijne aktywa i pasywa. Parlament Europejski na zlecenie Rady udziela Komisji
absolutorium z wykonania budżetu. Zanim to nastąpi bada się rachunki, bilans finansowy
i sprawozdanie, a także roczne sprawozdanie Trybunału Obrachunkowego. Parlament może
też zażądać dodatkowego przesłuchania Komisji.

7.4.

KŁADNIKI BUDŻETU

Strona wydatkowa budżetu przygotowywana jest według ustalonej metodologii.

Wydatki podzielone są na 6 podstawowych działów, które wskazują na podział wydatków
na poszczególne grupy polityk. Przykładowo kategoria „trwały wzrost” obejmuje politykę
spójności oraz pozostałe polityki gospodarcze, a kategoria „zarządzanie zasobami
naturalnymi i ich ochrona”, poza Wspólną Polityką Rolną, zawiera również wszelkie wydatki
związane z politykami ochrony środowiska naturalnego.

Przygotowując szczegółowy podział wydatków, Komisja opracowuje podział budżetu

na 32 tytuły, według których wydatki są podzielone. Tytuły odpowiadają realizowanym
politykom – znajdziemy tam „edukację i kulturę”, „konkurencję”, „politykę regionalną”

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 86

czy „energię i transport”. Wydatki w poszczególnych tytułach dzielą się następnie
na rozdziały. Najczęstszym typem rozdziału powtarzanym w każdym prawie tytule
są „wydatki administracyjne w obszarze polityki”. Rozdziały dzielą się następnie na artykuły,
a te na pozycje, co pozwala na rozróżnienie szczegółowego przeznaczenia środków na daną
politykę – poszczególne programy czy działania.

7.4.1. Dochody budżetowe.

Zasada równowagi nakazuje zrównoważenie wydatków budżetu UE z dochodami.

Z tego powodu dla państw członkowskich, dochodowa strona budżetu jest nie mniej ważna
od rozdziału wydatków podczas przyjmowania kolejnych perspektyw finansowych.

Dochody budżetowe UE pochodzą z trzech źródeł. Pierwsze z nich,

tzw. tradycyjne zasoby własne (TOR) w latach 70. stanowiły większość dochodów budżetu,
a dziś sięgają zaledwie około 10%. Znaczną większość TOR stanowią wpływy z ceł. Unia
Europejska, która jednocześnie jest unią celną, przejmuje ¾ dochodów państw
członkowskich pochodzących z ceł. Reszta, czyli ¼ wpływów z ceł, stanowi pokrycie kosztów
funkcjonowania administracji celnej państw członkowskich i pozostaje dochodem
budżetowym poszczególnych krajów. Dodatkowo, w skład tradycyjnych zasobów własnych
wchodzą również opłaty wyrównawcze z sektora cukru.

Podstawowym (drugim) źródłem dochodów są składki państw członkowskich. Są one

uzależnione od wpływów z podatku VAT w poszczególnych krajach oraz od wielkości
dochodu narodowego brutto. W tej części uwzględnione są również wynegocjowane
w przeszłości przez kraje rabaty (np. rabat brytyjski). Łącznie składki stanowią 87,3%
wszystkich dochodów.

Algorytm obliczania składek jest dość skomplikowany. Pierwszą część składki,

wynikająca z wpływów z VAT, oblicza się, zgodnie z Rozporządzeniem Rady 2007/436/WE
z 7 czerwca 2007 roku w następujący sposób: na początku ustalana jest zharmonizowana
podstawa VAT, obliczana na podstawie relacji między wpływami z podatku a średnią ważoną
stawką VAT. Podstawa ta nie może przekraczać 50% dochodu narodowego brutto (DNB).
Następnie od tak oszacowanej zharmonizowanej podstawy VAT oblicza się teoretyczne
wpływy podatkowe w oparciu o stawkę przyjętą w wysokości 0,30%. Poszczególne kraje tak
obliczoną kwotę do budżetu ogólnego UE.

Przy podejmowaniu decyzji o wielkości wpływów i wydatków budżetowych na lata

2007‐2013 w grudniu 2005 roku, cztery państwa członkowskie uzyskały nadzwyczajne
obniżenie wskaźnika poboru podatku VAT. Zamiast standardowej stawki 0,30%,
zharmonizowaną podstawę podatku VAT w przypadku Austrii mnoży się przez wskaźnik
niższy 0,225%, dla Niemiec 0,15%, a dla Holandii i Szwecji – 0,10%. Łączne dochody UE
związane z VAT wyniosły w 2010 roku 13.95mld euro, co stanowi 11,4% wszystkich
dochodów UE w tym roku.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 87

Drugą część składki płaconej przez kraje członkowskie oblicza się w oparciu o dochód

narodowy brutto. Na początku ustala się 1% dochodu narodowe brutto każdego z państw.
Standardowo, łączne dochody UE pochodzące z tradycyjnych zasobów własnych, część
składki uzależniona od wpływów VAT oraz druga część składki obliczona na podstawie DNB
przekraczają przyjęty wcześniej próg dochodów i wydatków (wielkość budżetu ogólnego
w relacji do DNB), dlatego przychody obliczone w oparciu o wielkość krajowych DNB
redukuje się o taki wskaźnik, by łączne dochody Unii Europejskiej wynosiły dokładnie tyle, ile
zostało to wcześniej zaplanowane. W 2010 roku współczynnik redukujący wyniósł
0,7894143, czyli druga część składki wyniosła 0,7894143% DNB.

7.4.2. Rabat brytyjski oraz kwota ryczałtowa dla Holandii i Szwecji

Przyjęty w 1984 roku nadzwyczajny rabat w obliczaniu składki Wielkiej Brytanii

do budżetu ogólnego był politycznym sukcesem premier Margaret Thatcher. Główną jej
argumentacją było to, że Wielka Brytania w niewielkim stopniu korzysta z pieniędzy
przeznaczonych na wspólną politykę rolną, która stanowiła znaczną część wydatków
Wspólnoty. Wielka Brytania była importerem żywności, co wynikało odmiennej struktury
rolnictwa oraz relatywnie małego udziału w PKB. Dodatkowo, Wielka Brytania była w tym
czasie krajem o względnie niższej wartości PKB per capita w porównaniu do innych państw,
a znaczna część handlu prowadzona była z państwami spoza EWG

Rabat brytyjski oblicza się w następujący sposób: najpierw ustala się udział Wielkiej

Brytanii w całości zharmonizowanej podstawy VAT dla wszystkich państw członkowskich,
który jest zbliżony do udziału PKB Wielkiej Brytanii w PKB całej UE

. Następnie ustala się, jaka

część wydatków budżetowych skierowana jest do Wielkiej Brytanii, czyli w jakiej części
Zjednoczone Królestwo korzysta z wydatków budżetu UE. Różnica między tymi liczbami jest
podstawą do obliczania rabatu. Różnicę można zinterpretować jako wkład Wielkiej Brytanii
do budżetu, z którego korzystają inne państwa. Następnie od łącznych wydatków na rzecz
państw członkowskich odejmuje się te, które przeznaczone są na rozszerzenie, gdyż ten cel
nie jest objęty rabatem. Aby obliczyć podstawową kwotę rabatu, mnoży się wskaźnik 0,66
przez różnicę obliczoną powyżej przez łączne wydatki bez wydatków na rozszerzenie.
Dodatkowo, od podstawowej kwoty rabatu odejmuje się dwie liczby. Pierwszą z nich jest
korzyść Zjednoczonego Królestwa wynikająca ze zmian w sposobie obliczania składki, które
miały miejsce w ostatnich latach – ograniczenie podstawy VAT oraz wprowadzenie zasobów
własnych opartych na DNB. Drugą jest efekt podniesienia części wpływów z ceł z 10%
do 25%, co nastąpiło od 1 stycznia 2001 roku. W 2010 roku rabat po odjęciu dwóch
wspomnianych liczb wyniósł 3,958 mld euro. Jest to zatem kwota znacząca, stanowi 3,3%
dochodów własnych UE oraz około 30% składki płaconej przez Wielką Brytanię.

K. Żukrowska, Budżet ogólny UE, s. 290.

Istniejące różnice wynikają z tego, że relacja zharmonizowanej podstawy VAT do PKB może różnić się

w poszczególnych państwach w związku ze strukturą PKB.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 88

Ponieważ łączna ustalona suma przychodów budżetowych musi być zachowana,

rabat brytyjski jest finansowany przez pozostałe państwa UE proporcjonalnie do wielkości
dochodu narodowego brutto. Jednocześnie cztery państwa członkowskie wynegocjowały
nadzwyczajne zwolnienie z finansowania rabatu brytyjskiego i pokrywają niedobór
spowodowany rabatem tylko w ¼ kwoty wynikającej z proporcji DNB danego państwa
do DNB całej UE bez Wielkiej Brytania. Czterema wspomnianymi państwami są Niemcy,
Holandia, Szwecja i Austria.

Podczas przyjmowania perspektywy budżetowej na lata 2007‐2013, Szwecja oraz

Holandia otrzymały obniżkę roczną składki w wysokości 605 mln euro (Holandia) oraz 150
mln euro (Szwecja). Wartość tej obniżki jest powiększana o wskaźnik inflacji za pomocą
deflatora cen. Obniżki są w podobny sposób do rabatu brytyjskiego pokrywane przez
państwa członkowskie proporcjonalnie do DNB.

Rysunek 7.1. Wielkość dochodów budżetu UE wg źródeł w latach 1972‐2006.

Źródło: UKIE.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 89

7.4.3. Wydatki budżetowe

Ponad 80% wszystkich wydatków budżetu UE przeznaczona jest na politykę spójności

(fundusze strukturalne) oraz politykę rolną. Znacznie mniejsze kwoty przeznaczone są
na finansowanie zagranicznej polityki Unii (UE jako partner globalny) i administracji.
Wskazuje to, jak ważnym celem budżetu jest zmniejszanie różnic w rozwoju gospodarczym
między państwami. Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki polityce spójności oraz
Wspólnej Polityce Rolnej. Ponad 70% wszystkich publicznych wydatków w ostatniej
dziedzinie w UE pochodzi z budżetu Unii, a jedynie około 30% wydatków finansowane jest
przez budżety państw członkowskich. W żadnej z pozostałych polityk, wydatki budżetowe UE
nie przekraczają 10% całego finansowania, po uwzględnieniu budżetów krajów
członkowskich.

Rysunek 7.2. Główne składniki wydatkowe budżetu w latach 2007‐2013.

Źródło: Komisja Europejska.

7.4.4. Obciążenia państw netto

Porównanie płaconych przez kraje składek z sumą odtrzymanego wsparcia z budżetu

pozwala na obliczenie salda rozliczeń danego państwa z budżetem UE. Saldo to jest
w debacie nad integracją europejską silnym argumentem zarówno dla zwolenników, jak
i przeciwników aktualnego stanu integracji.

Wraz z szybkim rozwojem gospodarczym państwo może zmienić się z beneficjenta

w płatnika netto, jak miało to miejsce w przypadku Irlandii. Dodatkowo, przyjęcie nowych
państw członkowskich w 2004 i 2007 roku znacząco obniżyło średni poziom PKB per capita,
co spowodowało, że część regionów położonych w Grecji, Hiszpanii, Portugalii czy Włoszech

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 90

przestała spełniać kryteria niskiego poziomu rozwoju. W efekcie tego, w przyszłej
perspektywie budżetowej otrzymywać one będą znacznie niższe wsparcie.

7.5.

LACZEGO BUDŻET MA ZNACZENIE DLA

UE?

Słuszna jest opinia, że budżet ogólny UE ma relatywnie małe rozmiary w porównaniu

do PKB, gdyż łączne wydatki wynoszą około 1% DNB. Jeśli jednak łączną nominalną wartość
wpływów i wydatków budżetu UE porównamy do rozmiaru gospodarek i budżetów państw
członkowskich, to łatwo zauważyć, że 1% DNB jest całkiem pokaźną wartością. Budżet UE
na 2010 rok (121 mld euro) jest prawie równy PKB Czech i większy od PKB takich państw jak:
Bułgaria, Estonia, Cypr, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Węgry, Malta, Słowenia, Słowacja. Warto
również pamiętać, że budżet UE jest większy od budżetu Polski.

Budżet jest zatem instrumentem skutecznego oddziaływania na otoczenie

gospodarcze i polityczne. Mimo sceptycyzmu panującego dziś wśród polityków
i społeczeństwa co do modelu integracji opartej na finansowaniu coraz większej ilości polityk
bezpośrednio z budżetu UE, to dotychczasowe główne zadania – finansowanie polityki rolnej
i polityki spójności znacząco zmienia poziom rozwoju regionów z nowych państw
członkowskich. Kraje, które są beneficjentami polityki spójności, czyli między innymi Polska,
mają możliwość nadrobienia dystansu w poziomie rozwoju gospodarczego. Z drugiej strony,
społeczeństwa, które są płatnikami netto, mobilizują swoich polityków do redukcji wydatków
budżetowych i do ograniczenia negatywnego salda. Spory o budżet są zatem papierkiem
lakmusowym stanu integracji europejskiej oraz gotowości bogatszych państw do solidarności
z Europą Środkową i Wschodnią. Najbliższym testem na solidarność niewątpliwie będzie
przygotowanie następnej budżetowej perspektywy finansowej na lata 2014‐2020.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 7.
Budżet UE

Strona 91

IBLIOGRAFIA

Bernaś B., Finanse Unii Europejskiej, Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławie 2005.

Burkiewicz W., Przegląd budżetu UE: raport z konsultacji społecznych, Departamenta
Analiz i Strategii UKIE 2008.

Burkiewicz W., Grochowska R., Hardt Ł., Przyszłość polityki rolnej a przegląd budżetu Unii
Europejskiej w latach 2008‐2009, UKIE 2007.

Czernielewska‐Rutkowska M., Budżet ogólny Unii Europejskiej: stan obecny
i perspektywy, DIFIN 2007.

Grabowski T., Unia Europejska: mechanizmy integracji gospodarczej, Wyd. Adam
Marszałek 2008.

Hardt Ł., Polska w Unii Europejskiej – przegląd budżetu z perspektywy Polski, w: Hockuba
Z. (red.), Gospodarka Polska – Prognozy i Opinie, INE PAN 2007.

Hardt Ł., Wspólna polityka rolna w kontekście przeglądu budżetu UE, Kwartalnik Wieś
i Rolnictwo 4/2008.

Kawecka‐Wyrzykowska E. (red), Polityki gospodarcze Unii Europejskiej, Oficyna
Wydawnicza SGH 2009.

Kwasowski M., Przyszłość polityki spójności a przegląd budżetu Unii Europejskiej w latach
2008‐2009: materiał do dyskusji, UKIE 2006.

Nowak‐Far A., Finanse Unii Europejskiej: aspekty instytucjonalne, IW EuroPrawo 2009.

Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, PWN 2009.

Oręziak L., Polityka budżetowa w strefie euro, Bank i Kredyt 5/2008.

Pietras J., Traktat lizboński a budżet Unii Europejskiej, Przegląd Organizacji nr 4 2008.

Soboń J., Budżet Unii Europejskiej, ASPRA‐JR 2008.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 92

Joanna Siwińska‐Gorzelak

OZDZIAŁ

OLITYKA FISKALNA W UNII WALUTOWEJ

8.1.

KUTKI DEFICYTU BUDŻETOWEGO W KRÓTKIM OKRESIE

W krótkim okresie jedną z istotniejszych konsekwencji deficytu budżetowego jest

jego wpływ na koniunkturę gospodarczą. Pomimo jednak znacznej ilości istniejących badań
teoretycznych i empirycznych, siła, a nawet kierunek tego wpływu jest nadal kwestią sporną.
Nie ulega jednak wątpliwości, że mechanizm, poprzez który deficyt może oddziaływać
na wielkości makroekonomiczne, opiera się przede wszystkim na jego wpływie na wielkość
oszczędności krajowych (Ball i Mankiw, 1995). Kontrowersyjna jest natomiast kwestia,
do jakiego stopnia deficyt powoduje zmniejszenie tych oszczędności (oraz czy w istocie ma
jakikolwiek wpływ), a zatem powstaje również pytanie o skalę (i sam fakt) występowania
wszelkich pozostałych efektów. W dyskusji na ten temat można wyodrębnić trzy stanowiska:
teorię keynesistowską, Hipotezę Neutralności Ricardiańskiej i podejście wskazujące
na „nieliniowe” („nie‐keynesistowskie”) efekty polityki fiskalnej.

Według najbardziej chyba znanego podejścia, to jest teorii keynesistowskiej, poprzez

zmniejszenie oszczędności krajowych, deficyt budżetowy w krótkim okresie zwiększa
zagregowany popyt. A przy założeniu pewnej sztywności cen i dodatnio nachylonej krzywej
podaży, wzrost zagregowanego popytu implikuje wzrost produkcji i poprawę koniunktury
w krótkim okresie. Deficyt budżetowy może być więc, według tego podejścia, skutecznym
narzędziem wpływającym na koniunkturę i pobudzającym ją w czasie recesji. Przekonanie
to jest jednocześnie jednym z powodów kontrowersji jakie wzbudza narzucanie reguł
fiskalnych, czyli ograniczeń wielkości deficytu budżetowego, gdyż, według zwolenników tego
podejścia, reguły te osłabiają stabilizującą funkcję polityki fiskalnej (na przykład Kopits,
2001).

Do zupełnie innych wniosków, niż teoria keynesistowska, prowadzi Hipoteza

Neutralności Ricardiańskiej (Ekwiwalencji Ricardiańskiej). Według tego podejścia, deficyt

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

Na niniejszy tekst składają się fragmenty moich wcześniejszych prac, które zostały opublikowane w książce

„Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy”, autorstwa Michała Brzozowskiego, Pawła
Gierałtowskiego, Dominiki Milczarek i Joanny Siwińskiej‐Gorzelak, wydanej przez Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego, Warszawa, 2006 r.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 93

budżetowy nie ma żadnego wpływu na oszczędności krajowe, a więc i na zagregowany
popyt, gdyż zmniejszenie oszczędności publicznych (czyli w przybliżeniu wzrost deficytu
budżetowy), zostanie zrekompensowany przez identyczny wzrost oszczędności prywatnych
(Barro 1974, 1989). Według tej hipotezy, wobec rosnącej nierównowagi finansów państwa,
racjonalni konsumenci, którzy w swoich decyzjach kierują się wysokością dochodu
permanentnego (a nie bieżącego), trafnie przewidując, że dzisiejszy deficyt implikuje wyższe
podatki w przyszłości, powiększą swój obecny zasób oszczędności, aby w przyszłości móc
zapłacić wyższe podatki bez konieczności raptownego ograniczania konsumpcji.

Jeżeli więc rząd na przykład zmniejszy podatki, nie zmieniając przy tym wielkości

wydatków publicznych, to dzisiejsza nadwyżka dochodu prywatnego (wynikająca
ze zmniejszonych podatków) zostanie w całości zaoszczędzona, gdyż konsumenci przewidują,
że dzisiejszy zwiększony deficyt oznacza jednocześnie większe przyszłe podatki. Innymi słowy
dzisiejsze obniżenie podatków oznacza jedynie przełożenie terminu ich zapłaty w czasie.
Zmiany podatków są więc neutralne i nie mają wpływu ani na konsumpcję, ani na wielkość
zagregowanego popytu.

Jak wiadomo, Hipoteza Neutralności Ricardiańskiej opiera się na dość restrykcyjnych

założeniach dotyczących między innymi racjonalnego zachowania konsumentów,
ich nieskończonego horyzontu czasowego, czy doskonałych rynków kapitałowych

. Jeżeli

jednak któreś z tych założeń nie jest spełnione, to wówczas wnioski z Hipotezy Neutralności
ulegają zmianie: znaczenia nabiera sposób finansowania deficytu budżetowego (długiem lub
podatkami), a zachowanie konsumentów będzie zbliżać się do przewidywanego przez teorię
keynesistowską.

Większość ze znacznej ilości badań poświęconych zweryfikowaniu prawdziwości

przewidywań opartych na Hipotezie Neutralności Ricardiańskiej wskazuje, że „wydaje się
prawie niemożliwe, aby ekwiwalencja ricardiańska ściśle obowiązywała” (Seater 1993,
s.143), a „większość ekonomistów zgadza się z Davidem Ricardo

i powątpiewa,

by ekwiwalencja ricardiańska opisywała rzeczywiste zachowanie konsumentów” (Elmendorf
i Mankiw, 1998, s.43). Jednak, pomimo że większość ekonomistów odrzuca pełną wersję
Hipotezy Neutralności, to część przyznaje, że rzeczywisty wpływ deficytu na oszczędności
krajowe może być złagodzony przez częściowe dostosowanie oszczędności prywatnych
(na przykład Seater 1993). Skala ewentualnej reakcji sektora prywatnego może więc być
słabsza niż ta, przewidywana przez teorię keynesistowską, a rzeczywisty wpływ deficytu

Ponieważ hipoteza ta zakłada nieskończony horyzont czasowy, to logiki wywodu nie zmienia okres, w którym

rząd zamierza odwrócić dzisiejszy kierunek polityki fiskalnej. Założenie to może wydać się nie w pełni
realistyczne, natomiast można je uzasadnić altruizmem wobec przyszłych pokoleń. Ponieważ większość ludzi
kocha swoje dzieci, to możemy założyć, że konsumpcja ich dzieci (czy też dzieci ich dzieci) jest dla nich tak samo
ważna, jak własny poziom konsumpcji. Wobec tego, nawet jeżeli obecni konsumenci przewidują, że rząd
podniesie podatki dopiero w dalekiej przyszłości, to nie zmieni to ich zachowania – dzisiejsze pokolenie nadal
zwiększy swoje oszczędności, a nadwyżkę tą pozostawi w spadku swoim dzieciom.

David Ricardo odrzucił hipotezę neutralności (Elmandorf i Mankiw, 1998).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 94

budżetowego na poziom oszczędności jest prawdopodobnie różny w poszczególnych krajach
i okresach.

Jednak okazuje się, że ani teoria ricardiańska ani keynesistowska nie opisują

wszystkich możliwych skutków deficytu budżetowego dla koniunktury gospodarczej –
doświadczenie niektórych krajów sugeruje, że w określonych warunkach polityka fiskalna
może mieć skutki przeciwne do keynesistowskich. Intensywne badania na ten temat
zapoczątkował artykuł Giavazzi i Pagano (1990), w którym autorzy analizując politykę fiskalną
prowadzoną w latach 1980‐tych w Danii i Irlandii, zauważyli, że skutkiem redukcji deficytu
budżetowego w tych krajach w latach 1982 i 1987‐89 była poprawa koniunktury. Kolejni
naukowcy potwierdzili, że w istocie w niektórych, choć nie wszystkich przypadkach skutkiem
restrykcyjnej polityki fiskalnej jest poprawa koniunktury, a konsekwencją ekspansji fiskalnej
może być spadek zagregowanego popytu i produkcji (na przykład: Alesina i Ardagna 1998,
Alesina i Perotti 1997, Ardagna 2004, Cour et al. 1996, Giavazzi, Japelli i Pagano 2000).
Przeprowadzone badania wskazują również, że podobne efekty prawdopodobnie
występowały także w krajach transformacji (Bujak i Siwińska, 2005). Część prac wskazuje
więc, że efekty polityki fiskalnej mogą być nieliniowe, czyli podobna polityka w różnych
warunkach może wywołać odmienne skutki. Stąd zjawiska te zostały nazwane „nie‐
keynesistowskimi” lub też „nieliniowymi” efektami polityki fiskalnej.

W literaturze znaleźć można co najmniej kilka modeli, które tłumaczą genezę „nie‐

keynesistowskich” efektów polityki fiskalnej (na przykład Blanchard, 1990, Perotti, 1999,
Sutherland, 1997). Na szersze ich omówienie brakuje tutaj miejsca

, jednak co jest ciekawe

z punktu widzenia analizy prowadzonej w tym rozdziale, jednym z czynników, które mogą
wywołać “nie‐keynesistowskie” efekty jest duża nierównowaga fiskalna. Innymi słowy, gdy
finanse publiczne są w dobrej kondycji, to wówczas skutki polityki fiskalnej są zbliżone
do efektów keynesistowskich. Natomiast, gdy nierównowaga finansów publicznych jest
znaczna, skutki polityki fiskalnej są odmienne: dalsze pogłębianie deficytu może wiązać się
ze spadkiem koniunktury, a restrykcyjna polityka fiskalna – z jej poprawą.

Modele wyjaśniające to zjawisko, choć różnią się w szczegółach, opierają się na teorii

dochodu permanentnego. Wskazują one, że źródłem nieliniowych reakcji popytu

na bieżące

zmiany polityki fiskalnej są oczekiwania konsumentów dotyczące przyszłych zmian
w wielkości wydatków publicznych i podatków (a więc i w konsekwencji dochodu
permanentnego) które to oczekiwania są wywołane bieżącym stanem finansów publicznych.
W sytuacji, gdy finanse publiczne są głęboko niezrównoważone, dalsze pogłębianie deficytu
budżetowego sprawia, że konsumenci spodziewają się, że w przyszłości polityka będzie
musiała ulec odwróceniu, a związane z tym zwiększenie podatków radykalnie obniży ich
dochód. Wobec dalszego luzowania polityki fiskalnej, konsumpcja ulega zmniejszeniu,
co może pociągnąć za sobą zmniejszenie całkowitego popytu i recesję. Odwrotnie, dzisiejsze

Ich podsumowanie zawiera między innymi praca Siwińskiej (2005).

Istnieją również modele tłumaczące nie‐keynesistowskie efekty dostosowaniami po stronie podażowej (na

przykład Alesina et al. 1999, Lane i Perotti 1999).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 95

zmniejszenie deficytu pozwala uniknąć przyszłego, z różnych powodów bardziej szkodliwego
dla gospodarki, zwiększenia podatków, więc oczekiwany dochód permanentny i konsumpcja
rosną.

W sytuacji, gdy kondycja finansów publicznych jest dobra, skutki polityki fiskalnej

są keynesistowskie, gdyż konsumenci nie oczekują radykalnych przyszłych zmian w wielkości
wydatków czy podatków.

8.2.

KUTKI NIERÓWNOWAGI FISKALNEJ DLA ROZWOJU GOSPODARCZEGO W ŚREDNIM I DŁUGIM

OKRESIE

Nierównowaga fiskalna może mieć również wpływ na wzrost gospodarczy

w perspektywie średnio i długookresowej. Warto podzielić ten wpływ na pośredni
i bezpośredni. Jako pośrednie traktuję te skutki, w których główną rolę odgrywają inne niż
polityka fiskalna czynniki, ale na które jednak deficyt budżetowy ma duży wpływ. Natomiast
przez wpływ bezpośredni rozumiem oddziaływanie deficytu i długu publiczny bezpośrednio
na tempo wzrostu gospodarczego.

Zacznijmy rozważania od krótkiego omówienia skutków pośrednich. Tu do

najważniejszych zaliczyć można wpływ nierównowagi fiskalnej na inflację oraz
na prawdopodobieństwo wystąpienia kryzysu walutowego.

Wpływ nierównowagi fiskalnej na inflację przedstawili w słynnym artykule Sargent

i Wallace (1981), którzy argumentowali, że zbyt ekspansywna polityka fiskalna może zmusić
bank centralny do finansowania deficytu drukowaniem pieniądza. Polityka fiskalna
i monetarna są więc od siebie zależne, a inflacja może być „fenomenem fiskalnym” (Buiter
1982).

Narastająca nierównowaga finansów publicznych może być również przyczyną

kryzysu walutowego. Związek pomiędzy deficytem i długiem publicznym a gwałtownym
załamaniem się kursu walutowego ukazany został przez między innymi przez tzw. modele
pierwszej i drugiej generacji (Krugman 1979, Obstfeld, 1994).

Część badań empirycznych potwierdza, że nierównowaga fiskalna w istocie jest

czynnikiem, który może zwiększać prawdopodobieństwo kryzysu walutowego (Kaminsky
i Reinhard, 1999, Siwińska, 2003). Należy tu jednak podkreślić, że ani zdrowe finanse
publiczne nie uchronią kraju przed kryzysem, jeżeli inne czynniki sprzyjają załamaniu kursu,
ani również duża nierównowaga fiskalna nie oznacza, że kraj nieuchronnie doświadczy
kryzysu.

Następstwa kryzysu walutowego mogą (choć nie muszą) być dla gospodarki

niekorzystne. Rząd może być między innymi zmuszony drastycznie ograniczyć deficyt
budżetowy, nierzadko uciekając się do metod brutalnych, jak czasowe niewypłacanie pensji,
znaczne ograniczenie wydatków socjalnych, itp. Wzrost stóp procentowych – konsekwencja

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 96

ucieczki kapitału zagranicznego – prowadzić może do załamania inwestycji i kłopotów
finansowych przedsiębiorstw. Może również dojść do kryzysu bankowego i finansowego,
kiedy bankructwa zadłużonych firm zagrożą stabilności banków. Kolejną konsekwencją
kryzysu może być także wysoka inflacja. Te zjawiska z kolei mogą prowadzić do załamania się
produkcji i wywołania bardzo poważnej średniookresowej recesji, z narastającym
bezrobociem i znacznym spadkiem poziomu życia większości obywateli.

Nierównowaga fiskalna może mieć również istotny, bezpośredni wpływ na tempo

wzrostu gospodarczego, choć wnioski wynikające z teoretycznych rozważań analizujących
wpływ deficytu i długu publicznego na rozwój gospodarczy, są niejednoznaczne. Istnieją
hipotezy, według których nierównowaga fiskalna nie będzie miała żadnego wpływu
na tempo wzrostu gospodarczego, inne modele z kolei wskazują, że wpływ ten będzie
negatywny, a część koncepcji teoretycznych wskazuje, że może on być również pozytywny.

Tradycyjne, neoklasyczne modele wzrostu Solowa‐Swana, czy Cass’a – Koopmans’a

dowodzą, że długookresowy wzrost produktu na pracownika zależy wyłącznie od tempa
postępu technologicznego (na przykład Romer, 2000). Modele te zakładają, że krańcowy
produkt kapitału per capita jest malejący, a więc przy braku postępu technicznego zasób
kapitału per capita w gospodarce dąży do określonego, stałego poziomu. W rezultacie,
długookresowa stopa wzrostu zdeterminowana jest wyłącznie przez postęp techniczny, który
traktowany jest jednak jako egzogeniczny. Wynika stąd, że deficyt budżetowy, poprzez
zmniejszenie oszczędności, może (negatywnie) wpłynąć na poziom produktu na pracownika,
ale nie na tempo jego wzrostu.

Dopiero endogeniczne modele wzrostu, które między innymi dowodzą, że poziom

oszczędności może mieć wpływ na tempo wzrostu, pozwalają na głębszą analizę czynników
wpływających na rozwój gospodarczy. Wpływ nierównowagi (i polityki) fiskalnej najprościej
chyba zanalizować na podstawie prostego modelu „Ak”, w którym horyzont czasowy
maksymalizujących użyteczność gospodarstw domowych jest nieskończony. Opierając się na
tym modelu, łatwo można pokazać, że w zdecentralizowanej gospodarce tempo wzrostu
gospodarczego zależeć będzie między innymi od skłonności do oszczędzania gospodarstw
domowych i od stopy zwrotu z prywatnego kapitału (na przykład Barro i Sala‐i‐Martin 1999).
Z modeli tych wynika, że zmiana wielkości (i struktury) wydatków i dochodów publicznych
może mieć wpływ na stopę wzrostu. Znaczenie może mieć na przykład podniesienie
wydatków, które prowadzi do zwiększenia deficytu budżetowego. Wpływ takiej polityki jest
niejednoznaczny i zależy między innymi od tego, czy wydatki publiczne stanowią argument
prywatnej funkcji produkcji, czy też nie. Jeżeli wydatki publiczne są, obok kapitału
prywatnego, czynnikiem funkcji produkcji (czyli są wydatkami produktywnymi), wówczas
zwiększają one krańcowy produkt kapitału, a ich wzrost może również zwiększyć stopę
wzrostu gospodarczego

(Barro 1990, 1997, Barro i Sala‐i‐Martin 1999, Kneller, Bleaney

Wydatkami korzystnie wpływającymi na rozwój gospodarczy kraju są te, które tworzą zaplecze wspierające

prywatną działalność gospodarczą (stanowią argument prywatnej funkcji produkcji) i równocześnie są wobec
wydatków prywatnych komplementarne (a nie substytucyjne). Aby wydatki publiczne spełniały te kryteria (czyli

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 97

i Gemmell 1999). Jeżeli nie są wydatkami produktywnymi, to ich bezpośredni wpływ
na stopę wzrostu jest neutralny. Jeżeli więc źródłem deficytu budżetowego jest zwiększenie
wydatków produktywnych, to skutkiem takiej polityki może być również zwiększenie stopy
wzrostu gospodarczego; jeżeli rosną wydatki nieproduktywne (finansowane długiem),
to zmiana taka może być dla wzrostu obojętna (Turnovsky, 2000).

Duże znaczenie ma również wielkość i struktura podatków. Jeżeli podatki zmniejszają

krańcowy produkt prywatnego kapitału, to obniżają również tempo wzrostu PKB. Zakładając
dany poziom wydatków publicznych w stosunku do PKB, obniżenie podatków (również
w stosunku do PKB) i akumulacja długu publicznego, oznaczać może zwiększone tempo
wzrostu produktu na pracownika (Turnovsky, 2000). Z rozważań tych wynika, że znaczenie
ma więc nie tyle samo wystąpienie nierównowagi fiskalnej, co wynikająca z niej wielkość
i struktura dochodów i wydatków publicznych.

Część ekonomistów zwraca jednakże uwagę, że standardowe modele wzrostu nie

uwzględniają kilku istotnych czynników, które zmieniają wnioski dotyczące wpływu długu
publicznego na wzrost. Twierdzą oni, że wysoki dług zagraniczny, w tym również publiczny,
szczególnie w krajach rozwijających się, może pogorszyć warunki inwestowania i tworzenia
kapitału, a więc spowolnić rozwój gospodarczy kraju. Są to hipotezy, które można zgrupować
pod wspólnym mianem hipotezy „nawisu długu” (ang. debt overhang hypothesis).

Zwolennicy tej hipotezy wskazują, że jeżeli na gospodarce ciąży na tyle wysoki dług

zagraniczny, że kraj nie jest w stanie w pełni go obsługiwać, wówczas prowadzi to do spadku
inwestycji, a więc zgodnie z endogenicznymi modelami wzrostu również do spadku stopy
wzrostu gospodarczego. Spowodowane jest to reakcją zagranicznych wierzycieli, którzy mają
tendencje do uzależniania wysokości obsługi długu od możliwości gospodarczych kraju
(wymagają na przykład, by na obsługę długu przeznaczona była określona część PKB),
co zniechęca do inwestowania, gdyż określona część zysku z inwestycji jest oddawana
zagranicznym wierzycielom (na przykład Agenor i Montiel 1999, Krugman 1988). Zbyt wysoki
poziom długu może więc zniechęcać kraj do podjęcia wysiłku zmierzającego do poprawy
sytuacji gospodarczej, gdyż wszelkie korzyści z tego wysiłku i tak zostaną przekazane
wierzycielom (Krugman 1988).

Z kolei Serven (1997) wskazuje, że dług może hamować inwestycje nie tylko

w krajach, które mają kłopoty z obsługą zadłużenia. Wskazuje on mianowicie, że poziom
inwestycji może również zależeć od niepewności inwestorów dotyczącej przyszłych zysków
z inwestycji. Serven dowodzi, że część inwestycji charakteryzuje się tym, że kiedy już raz
zostały podjęte, to wycofanie z nich kapitału jest niemożliwe – koszt inwestycji (lub jego
część) staje się kosztem utopionym (ang. sunk cost). Dlatego też, jeżeli wartość przyszłej

aby były wydatkami produktywnymi), muszą być skierowane tam, gdzie rynek zawodzi, czyli rozwiązanie
rynkowe jest niedoskonałe. Do takich wydatków zalicza się na ogół wydatki na edukację (przede wszystkim
na poziomie podstawowym), służbę zdrowia, badania i rozwój, infrastrukturę, czy bezpieczeństwo publiczne
(trzeba tu jednak podkreślić, że wyniki badań empirycznych dotyczących wpływu tych wydatków publicznych
na wzrost są niejednoznaczne (na przykład Siwińska, 2004).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 98

stopy zwrotu z inwestycji jest niepewna, to inwestorzy zdecydują się na zaangażowanie
kapitału tylko wtedy, gdy stopa zwrotu w krótkim okresie (traktowana w modelu jako
pewna) jest wyższa niż potencjalna strata w kolejnych okresach (której wartość zależy
również od prawdopodobieństwa, z jakim strata ta może wystąpić). Dla części inwestorów
opłacalne staje się więc opóźnienie inwestycji i poczekanie na kolejne informacje, które
zmniejszą (lub nie) prawdopodobieństwo straty, bądź też zupełne zrezygnowanie
z inwestycji. Brak stabilności makroekonomicznej jest jednym z czynników, który zwiększa
prawdopodobieństwo straty. Jak z kolei twierdzą Patillo, Poirson i Ricci (2002), wysoki dług
zagraniczny (w tym również publiczny) jest jednym z czynników, który sprzyja brakowi
stabilności, i zwiększa prawdopodobieństwo tego, że dana inwestycja okaże się chybiona.

Badań dotyczących wpływu wyłącznie długu publicznego na wzrost gospodarczy (czy

na poziom inwestycji) jest niewiele, jako że większość badań koncentruje się nie tyle
na długu publicznym, co na długu zewnętrznym.

Badania Deshpande (1995), czy Greene i Villanueva (1991) przeprowadzone dla

krajów rozwijających się potwierdzają, że w istocie poziom długu zagranicznego w stosunku
do PKB negatywnie wpływa na stopę inwestycji. Jednak Cohen (1993) nie odnajduje
statystycznie istotnej zależności pomiędzy poziomem zadłużenia a stopą inwestycji. Jego
badania wskazują natomiast, że inwestycje są wypychane przez środki przeznaczone
na obsługę długu.

Patillo i współautorzy (2002) szacują regresję dla 98 rozwijających się krajów w latach

1969‐1998, która wskazuje, że wpływ długu zewnętrznego na tempo wzrostu PKB per capita
jest nieliniowy – pozytywny, gdy dług jest niewielki i negatywny, gdy przekroczy pewną,
krytyczną wielkość.

Clements, Bhattacharya i Nguyen (2003) estymują regresję dla 55 biednych krajów

w latach 1970‐99 i na jej podstawie stwierdzają, że dług zagraniczny, który przewyższa 30‐
37% PKB działa hamująco na wzrost gospodarczy. Stwierdzają oni również, że obsługa długu
zagranicznego wypiera inwestycje publiczne.

Chowdhury (2001) z kolei sprawdza wpływ zagranicznego długu na wzrost dla

70 krajów rozwijających się w latach 1982‐98 używając metody „exterme bound analysis”
zastosowanej w słynnym artykule Levine i Renelt (1992). Ich obliczenia wskazują, że wpływ
długu zagranicznego na wzrost jest ujemny i istotny, niezależnie od specyfikacji równania.

Z kolei Smyth i Hsing (1995) badają wpływ całkowitego długu publicznego

na koniunkturę i wzrost gospodarczy w Stanach Zjednoczonych i również wskazują, że wpływ
ten jest nieliniowy – pozytywny dla niskich wielkości długu, a negatywny dla większych

Kolejnym artykułem, który bada wpływ zewnętrznego długu publicznego jest Lin

i Sosin (2001). Estymują oni szereg regresji przekrojowych obejmujących różne próby krajów:

Wyliczają oni, że graniczną wielkością długu jest 48,9% PKB. Jeżeli rząd przekroczy tę wielkość, to dług będzie

spowalniał rozwój.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 99

kraje uprzemysłowione, afrykańskie, Ameryki Łacińskiej, Azji i pozostałe oraz szeroką próbę
wszystkich krajów. Dochodzą oni do wniosku, że wpływ długu publicznego na wzrost jest
negatywny, ale w większości regresji nieistotny. Wpływ ten jest istotny tylko w próbie krajów
afrykańskich.

8.3.

ZY NALEŻY OGRANICZAĆ SWOBODĘ W PROWADZENIU POLITYKI FISKALNEJ W KRAJACH UNII

WALUTOWEJ

Według teorii keynesistowskiej deficyt budżetowy może być narzędziem

stabilizującym koniunkturę, a więc okresowa nierównowaga fiskalna, wywołana działaniem
automatycznych stabilizatorów lub polityką dyskrecjonalną, może być rozwiązaniem
optymalnym w sensie Pareto.

Wydaje się więc, że w pewnych warunkach dopuszczenie do powstania deficytu

budżetowego jest optymalną polityką rządu wobec zmieniającego się otoczenia. Jednakże
wielu autorów pokazuje, że deficyt i dług publiczny nie zawsze są (czy też raczej na ogół nie
są) optymalną, maksymalizującą użyteczność społeczną reakcją rządu na zmiany warunków
makroekonomicznych, a raczej wynikiem zaspakajania interesów wąskich grup, co prowadzi
do rozwiązań nieoptymalnych.

Ciekawe podejście prezentują von Hagen i Harden (1995). Uważają oni,

że nieoptymalnie wysoki deficyt budżetowy jest skutkiem krótkowzroczności decydentów,
czy też tendencji do zaniżania kosztów związanych z prowadzoną przez nich polityką.
Podstawą ich rozważań jest obserwacja, że członkowie rządu, którzy mają wpływ na kształt
polityki fiskalnej, są jednocześnie odpowiedzialni za (czy też związani z) określoną gałęzią
gospodarki czy też regionem kraju. Tym członkom rządu zależy z jednej strony na tym, żeby
wielkość wydatków publicznych była maksymalnie zbliżona do pewnej optymalnej wielkości
x* (większej od zera), ale jednocześnie biorą oni pod uwagę jedynie to obciążenie
podatkowe, które w wyniku tych wydatków nakładane jest na reprezentowany przez nich
resort gospodarki, czy też na region kraju. Kluczowe w modelu jest założenie, że poszczególni
członkowie rządu decydując o wielkości wydatków, nie biorą pod uwagę pełnego obciążenia
związanego z forsowanymi przez nich wydatkami, a jedynie tę ich część, która spoczywa
na „ich” resorcie, gałęzi przemysłu, regionie, itp. Innymi słowy, w swoich kalkulacjach
dotyczących optymalnej wielkości wydatków, nie biorą oni pod uwagę pełnego kosztu
wydatków, a jedynie jego część. Jeżeli wydatki nie są finansowane podatkami, to prowadzą
do nieoptymalnie dużego deficytu budżetowego. Deficyt ten jest tym większy, im więcej jest
osób, które mają wpływ na politykę fiskalną i które jednocześnie są reprezentantami
interesów konkretnych resortów, czy też grup, a nie całego społeczeństwa.

Deficyt i dług publiczny mogą być nieoptymalne również, czy też szczególnie,

w warunkach integracji, gdy kraje prowadzą wspólną politykę monetarną, ale osobne
i niezależne polityki fiskalne. Dowodzą tego między innymi Beetsma i Uhlig (1999), którzy

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 100

rozważają model unii monetarnej, w którym grupa krajów ma wspólny bank centralny (który
kontroluje politykę monetarną), ale ich rządy prowadzą niezależne polityki fiskalne. Autorzy
dowodzą, że w takich warunkach rządy będą miały tendencję do nieoptymalnego
zwiększania deficytów budżetowych. Model jest dwuokresowy; w II okresie ekipa rządząca
może zostać wymieniona. Funkcja użyteczności rządu w modelu zależy dodatnio
od wysokości preferowanych przez niego wydatków publicznych (każdy rząd może mieć inne
preferencje) i ujemnie od odchylenia inflacji od zera w drugim okresie (w pierwszym okresie
inflacja jest zerowa). Wielkość dochodów budżetowych w okresie pierwszym i drugim jest
dana i nie zależy od decyzji rządu. W pierwszym okresie rząd może zaciągnąć dług, który
następnie musi być spłacony w okresie drugim. Rządy jednak nie wiedzą, czy zostaną
wybrane na następny okres. Z tego powodu będą zwiększać wydatki publiczne w pierwszym
okresie (kiedy są u władzy) i finansować je długiem, którego spłata może spaść na barki
nowej ekipy rządzącej. W okresie drugim wysokość spłacanego długu jest powiększona
o odsetki, których (nominalna) wielkość zależy wyłącznie od oczekiwanej inflacji, a wielkość
realna od różnicy pomiędzy inflacją oczekiwaną a rzeczywistą. Innymi słowy, jeżeli inflacja
rzeczywista przekroczy inflację oczekiwaną, wtedy realna wartość spłacanego przez rząd
długu zmniejszy się. Celem niezależnego banku centralnego jest jedynie minimalizacja
odchylenia inflacji od zera. Jednak niezależność banku może być ograniczona – wtedy oprócz
minimalizacji odchylenia inflacji od zera, bank centralny bierze pod uwagę funkcję
użyteczności rządu w okresie drugim, która ujemnie zależy od wysokości spłacanego długu.
Bank centralny zwiększając inflację ponad poziom oczekiwany, może zmniejszyć wysokość
spłacanego długu. Wtedy optymalna dla nie w pełni niezależnego banku stopa inflacji będzie
większa od zera, a jej wysokość zależeć będzie od stopnia niezależności banku i od wielkości
długu. Im mniejsza niezależność banku, tym większą wagę przywiązuje on do zmniejszenia
długu i tym większa optymalna inflacja.

Optymalną polityką, maksymalizującą użyteczność społeczną, która dodatnio zależy

od wielkości wydatków w obu okresach, a ujemnie od wielkości inflacji, jest polityka zerowej
inflacji i braku długu publicznego. Natomiast rząd w I okresie prowadził politykę zwiększania
wydatków i akumulacji długu, czyli nieoptymalną. Przyczyny prowadzenia takiej polityki
są dwie. Po pierwsze, ponieważ prawdopodobieństwo pozostania u władzy jest mniejsze niż
jeden, to optymalną dla obecnego rządu (ale nie dla całego społeczeństwa) polityką jest
zwiększanie wydatków i użyteczności „dzisiaj”, kosztem wydatków i użyteczności w drugim
okresie. Przyszłość jest dla rządu „mniej warta” niż teraźniejszość, gdyż nie wiadomo, czy
obecny gabinet ma jakąś przyszłość. Gdyby prawdopodobieństwo pozostania u władzy było
równe jedności, to wtedy optymalne byłoby nie zaciąganie długu publicznego. Drugim
powodem jest reakcja banku centralnego – rząd wie, że dzisiejszy wzrost długu związany jest
ze wzrostem inflacji w drugim okresie, która obniża jego użyteczność, ale jednocześnie
wzrost długu tylko w jednym kraju spowoduje niewielki wzrost inflacji. Jednak wzrostem
inflacji obciążane zostają również te kraje, które prowadziły zrównoważoną politykę fiskalną

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 101

‐ innymi słowy akumulacja długu w jednym kraju obciąża pozostałe kraje kosztami w postaci
wyższej inflacji

Powyższe modele dostarczają argumentów za „związaniem rąk” władzom fiskalnym

poprzez narzucenie im reguł fiskalnych, czy też innych rozwiązań instytucjonalnych, które
mogą ograniczyć deficyt i dług publiczny, szczególnie w warunkach unii walutowej.

8.4.

KUTECZNOŚĆ REGUŁ FISKALNYCH W OGRANICZANIU NIERÓWNOWAGI FISKALNEJ

„Reguły fiskalne są to trwałe ograniczenia polityki fiskalnej, na ogół odnoszące się

do jakiegoś wskaźnika obrazującego kondycję polityki fiskalnej (...) jak deficyt budżetowy,
dług publiczny (...), często wyznaczają górną granicę tych wielkości, wyrażonych w stosunku
do PKB” (Kopits i Symansky 1998, s.2).

Współcześnie funkcjonujące reguły fiskalne są zróżnicowane i mogą dotyczyć różnych

wskaźników i różnych szczebli sektora publicznego. Mogą ograniczać one bieżący deficyt
budżetowy lub dług publiczny (do takich reguł należą kryteria zbieżności zawarte w traktacie
z Maastricht) lub określać maksymalną wielkość deficytu w średnim okresie (jak na przykład
Pakt Stabilności i Wzrostu). Są też reguły, które wyłączają z ograniczeń wydatki inwestycyjne
– do takich należy tzw. „złota reguła”, która funkcjonuje między innymi w Wielkiej Brytanii,
a która wymaga zrównania bieżących wydatków publicznych z dochodami, ale pozwala
na zaciąganie długu na finansowanie inwestycji. Wreszcie reguły mogą ograniczać wzrost
wielkości dochodów lub wydatków publicznych

Skuteczności reguł fiskalnych zostało poświęconych dużo badań empirycznych. Spora

ich część koncentruje się na doświadczeniach amerykańskich, gdzie ograniczenia dotyczące
wielkości deficytu stanowego są powszechne. Do takich badań należy między innymi praca
Bohna i Inmana (1996)

. Szacują oni regresję używając danych czasowo‐przekrojowych dla

lat 1970‐1991, a jej wyniki wskazują, że różne reguły mają różny wpływ na ograniczanie
nierównowagi fiskalnej. Według autorów, jedyną regułą, która skutecznie ogranicza deficyt
jest zakaz jego przenoszenia na następny rok. Reguły inaczej skonstruowane, jak na przykład
wymóg przygotowania zbilansowanego budżetu przez rząd lub wymóg uchwalenia przez
legislaturę zbilansowanego budżetu, albo nie wpływają w sposób statystycznie istotny
na wynik budżetu albo ich wpływ jest dużo słabszy. Autorzy dowodzą również,
że skuteczność zakazu przenoszenia deficytu budżetowego na następny rok jest wzmocniona
przez kilka dodatkowych czynników: przez niezawisłość i niezależność od rządu instytucji,

Jeżeli bank centralny byłby w pełni niezależny, to według modelu luźna polityka fiskalna powadzona w jednym

kraju nie byłaby związana z kosztami obciążającymi pozostałe kraje unii, nie byłoby więc powodów, by kraje
unii, pod względem analizy skutków deficytów budżetowych, traktować inaczej niż kraje nie zrzeszone.

Opis reguł w poszczególnych krajach można znaleźć na przykład w Kennedy i współautorzy (2001) lub OECD

(2001).

Zob. też Inman (1996).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 102

której zadaniem jest kontrola nad przestrzeganiem reguł fiskalnych, oraz przez poziom
trudności, jaki trzeba pokonać, aby zmienić regułę fiskalną.

Część badań empirycznych koncentruje się na krajach europejskich, a szczególnie

na skuteczności reguł fiskalnych zawartych w kryteriach konwergencji Traktatu z Maastricht
oraz w Pakcie Stabilności i Wzrostu. Według części autorów (Buti i Giudice 2002, Flores,
Giudice i Turrini,2005) reguły fiskalne zawarte w Traktacie z Maastricht wydają się być
po części skuteczne, jako że doprowadziły do zmniejszenia nierównowagi fiskalnej w krajach
EMU, chociaż, jak zauważają Flores, Giudice i Turrini (2005), po roku 2001 nierównowaga
fiskalna w wielu krajach EMU pogłębiła się.

Również von Hagen, Hallet i Strauch (2001) wskazują, że reguły fiskalne Traktatu

z Maastricht miały wpływ na nierównowagę fiskalną w krajach UE. Używając technik
ekonometrycznych stwierdzają, że po 1990 roku polityka fiskalna stała się bardziej
restrykcyjna, co autorzy przypisują „efektowi Maastricht”. Jednak analizując dane za rok
1999 (czyli dla pierwszego roku funkcjonowania Europejskiej Unii Monetarnej EMU)
stwierdzają, że w tym roku polityka fiskalna uległa rozluźnieniu, a dalsze zmniejszenie
nierównowagi fiskalnej w większości krajów odbyło się wyłącznie dzięki wzrostowi PKB
i spadkowi długu publicznego. Oznacza to, według autorów, że silnym bodźcem skłaniającym
rządy do przestrzegania reguł zawartych w Traktacie było wejście do strefy Euro. Gdy to się
udało, efektywność reguł znacznie spadła. Jak zwraca uwagę Beetsma (2001, str. 23):
„Oczywiście, kiedy kraj został już przyjęty do EMU, o wiele trudniej wyegzekwować
przestrzeganie tych reguł [fiskalnych, zawartych w Traktacie z Maastricht], z prostego
powodu, że już nie można tego kraju wykluczyć z uczestnictwa w EMU.”

Część autorów zwraca jednak uwagę, że skuteczność reguł fiskalnych może być

iluzoryczna, jako, że konwencjonalne miary deficytu i długu publicznego nie są odpowiednią
miarą ich skuteczności, a rządy mogą obejść reguły poprzez różnorakie operacje quasi‐
fiskalne i „kreatywną księgowość” (von Hagen 1991).

Von Hagen (1991), badając dług publiczny poszczególnych stanów USA, dowodzi,

że regulacje fiskalne i stopień ich restrykcyjności nie mają wpływu na średnią wielkość
całkowitego długu publicznego: gwarantowanego i niegwarantowanego. Tym, co różni stany
o wysokiej i niskiej restrykcyjności reguł fiskalnych jest średni stosunek długu
gwarantowanego do długu niegwarantowanego: w pierwszej grupie dług niegwarantowany
jest wyższy. Według tego autora, dług niegwarantowany przez rząd stanowy, który nie jest
objęty regulacjami fiskalnymi, stanowi odbicie operacji quasi –fiskalnych i jest to najczęściej
dług zaciągnięty przez publiczne przedsiębiorstwa lub przez specjalne jednostki rządowe,
które są odpowiedzialne za określone projekty lub które zostały wyznaczone
do wykonywania konkretnych funkcji publicznych.

Jednak, co ciekawe, mediana całkowitego długu per capita w stanach o silnych

regulacjach jest istotnie niższa niż w stanach o regulacjach słabych. Innymi słowy, w stanach
o silnych regulacjach niski dług publiczny jest bardziej prawdopodobny niż w stanach

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 103

o słabych regulacjach. Oznacza to, że reguły fiskalne wpływają na odchylenie standardowe
wielkości długu, ale nie mają wpływu na jego średnią. Von Hagen konkluduje więc, że „reguły
pomimo wpływu na politykę fiskalną, nie zmniejszają prawdopodobieństwa wystąpienia
ekstremalnych wyników budżetowych” (von Hagen 1991, s.209).

Na możliwość ominięcia regulacji fiskalnych poprzez „kreatywną księgowość” zwraca

też uwagę Milesi‐Ferretti (2000). Twierdzi on, że skutkiem reguł fiskalnych będzie po części
rzeczywiste ograniczenie luźnej polityki fiskalnej, a po części zamaskowanie jej poprzez
„kreatywną księgowość”. Tendencja do uciekania się do sztuczek księgowych, będzie tym
większa, im mniej przejrzyste są finanse publiczne. Skuteczność regulacji fiskalnych zależy
więc również od jawności i przejrzystości finansów publicznych. Nawet dla najlepiej
skonstruowanych reguł zagrożeniem jest „kreatywna księgowość” i ukrywanie skali
prawdziwych zobowiązań sektora finansów publicznych.

Von Hagen i Wolf (2004) sprawdzają hipotezę Milesi’ego‐Ferretti’ego (2000) dla

krajów Unii Europejskiej. Jako przybliżonej miary „kreatywnej księgowości” używają oni
różnicy pomiędzy zmianą wielkości długu publicznego w danym roku, a wielkością deficytu
budżetowego (nadwyżki budżetowej) sektora publicznego w tym samym roku

. Używając

technik ekonometrycznych dowodzą, że po 1998 roku kraje 15‐stki zmniejszały deficyt
również dzięki „kreatywnej księgowości”.

Część opracowań wskazuje więc, że skuteczność reguł jest ograniczona. Rządy, które

chcą prowadzić odpowiedzialną politykę fiskalną, będą tak robiły niezależnie od reguł,
natomiast rządy, które chcą nadmiernie zwiększać deficyt budżetowy mogą dość łatwo
obejść reguły będące wówczas „niepotrzebną ozdobą” (Kopits 2001). Jednak wydaje się,
że nie należy z góry odrzucać reguł fiskalnych, jako instrumentów zupełnie bezużytecznych.
Przegląd literatury wskazuje, że pomimo, iż różne typy reguł fiskalnych nie są jednakowo
skuteczne, to część z nich wydaje się przynosić wymierne rezultaty, które będą tym większe,
im bardziej przejrzyste będą finanse publiczne.

Podsumowując, przytoczone powyżej prace wskazują, że reguły fiskalne mogą być

skuteczne pod warunkiem, że:

• finanse publiczne i cały sektor publiczny jest przejrzysty, co utrudnia operacje quasi‐

fiskalne;

• reguły są również przejrzyste i dotyczą jasno zdefiniowanego wskaźnika, który jest

łatwy do kontroli;

• są odpowiednio skonstruowane: nakładają ograniczenia ex post, a nie ex ante –

innymi słowy powinny dotyczyć wielkości rzeczywistych, czyli takich, jakie kraj czy
region osiąga w rzeczywistości pod koniec roku fiskalnego, a nie planów lub założeń
dotyczących wielkości deficytu;

Różnica ta (ang. stock‐flow adjustment, SFA) równa jest: SFA

= B

– B

t‐1

– D

, gdzie D to deficyt/nadwyżka,

a B to dług publiczny.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 104

• są trudne do zmiany;

• ich przestrzeganie jest kontrolowane przez niezależną instytucję.

Do takich reguł należą te, które dotyczą raczej deficytu niż długu, wielkości

rzeczywistych a nie strukturalnych i które nie pozostawiają żadnych wydatków poza
ograniczeniami (na przykład wydatków inwestycyjnych) (OECD 2002). Często jednak ceną
za większą skuteczność reguł jest ich mniejsza elastyczność wobec zmieniających się
warunków makroekonomicznych. Na przykład reguła dotycząca wielkości długu publicznego
może być wystarczająca dla zapewnienia długookresowej stabilności finansów publicznych
i jednocześnie zapewnia polityce fiskalnej pewną elastyczność, natomiast reguły dotyczące
deficytu są, według OECD (2002), bardziej zrozumiałe i przez to skuteczniejsze i łatwiejsze
do kontrolowania. OECD (2002) zauważa przy tym, że reguły dotyczące deficytu lub długu
mogą stanowić bodziec do zwiększania podatków, co niekorzystnie odbije się na rozwoju
gospodarczym. Dlatego też warto reguły te łączyć z ograniczeniami dotyczącymi wielkości
wydatków. Również reguły dotyczące wielkości strukturalnych (skorygowanych cyklicznie)
pozostawiają większą swobodę polityce fiskalnej w reagowaniu na zmiany cyklu
koniunkturalnego, co może być pożądane. Natomiast reguły dotyczące wielkości
rzeczywistych są prostsze, bardziej przejrzyste i trudniejsze do złamania. Jednakże, jak
podkreśla OECD (2002), im bardziej przejrzyste finanse publiczne, tym bardziej elastyczne
mogą być reguły.

Reguły nie są więc idealnym panaceum zapobiegającym nierównowadze finansów

publicznych. Są one nieuchronnie związane z utratą elastyczności w prowadzeniu polityki
fiskalnej, a ich skuteczność w ograniczaniu deficytów jest daleka od doskonałości. Jednakże
wydaje się, że odpowiednio skonstruowane reguły, w połączeniu z przejrzystymi finansami
publicznymi mogą być użytecznym narzędziem przyczyniającym się do stabilizacji fiskalnej,
a w dłuższym okresie do wzrostu gospodarczego (Kopits 2001).

IBLIOGRAFIA

Agénor P. Montiel P., Development Macroeconomics. Princeton University Press,
Princeton, New Jersey 1999.

Alesina A, Ardagna S, Perotti R. i Schiantarelli F. “Fiscal Policy, Profits and Investment”.
NBER Working Paper 7207, National Bureau of Economic Research, Cambridge 1999.

Alesina A. Ardagna S., “Tales of fiscal adjustment”. Economic Policy vol. 27, 1998.

Alesina A. Perotti R., “Fiscal adjustment in OECD Countries: Composition and
Macroeconomic Effects”. IMF Staff Papers vol. 44, International Monetary Fund,
Washington, 1997.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 105

Alesina A., Hausmann R., Hommes R., Stein R. “Budget Institutions and Fiscal
Performance in Latin America.” NBER Working Paper 5586, National Bureau of Economic
Research, Cambridge, 1996

Alesina A., Perotti P. “Budget Deficits and Budget Institutions. IMF Working Paper,
WP/96/52, International Monetary Fund, Washington, 1996

Alesina A., Perotti P., Tavares J., “The Political Economy of Fiscal Adjustments”. Brooking
Papers on Economic Activity, 1998

Ardagna S., “Fiscal Stabilizations: When Do They Work and Why”. European Economic
Review vol 48 (5), 2004.

Ball L. Mankiw G., “What do budget deficits do?” NBER Working Paper 5263, National
Bureau of Economic Research, Cambridge 1995.

Barro R. “Are Government Bonds Net Wealth?” Journal of Political Economy vol. 82,
1974.

Barro R. “Government Spending in a Simple Model of Endogenous Growth”. Journal
of Political Economy vol. 98(5), 1990.

Barro R. “On the Determination of the Public Debt” The Journal of Political Economy,
vol. 87, 1979

Beetsma R. Uhlig H. “An Analysis of the Stability and Growth Pact” Economic Journal
vol. 109, 1999

Berger H.,Kopits G., Szekely I., “Fiscal Indulgence in Central Europe: Loss of External
Anchor.” IMF Working Paper, IMF WP/04/6, International Monetary Fund, Washington,
2004

Blanchard O., “Comment on “Can severe fiscal contractions be expansionary?”” w red.
Blanchard O., Fischer S NBER Macroeconomics Annual., MIT Press 1990

Bohn H., Inman R. “Balanced Budget Rules and Public Deficits: Evidence from the U.S.
States.” NBER Working Paper 5533, National Bureau of Economic Research, Cambridge,
1996

Buiter W. “Comment on T.J. Sargent and N. Wallace: Some Unpleasant Monetarist
Arthmetic”. NBER Working Paper 867, National Bureau of Economic Research,
Cambridge, 1982.

Bujak P. Siwińska J. “Short‐run macroeconomic effects of discretionary fiscal policy
changes” w (red) Dabrowski M., Rostowski J. The Eastern Enlargement of the Eurozone,
Springer (w druku) 2005

Buti M., Giudice G., “Maastricht’s Fiscal Rules at Ten: An Assessment” Journal
of Common Market Studies, vol. 40, 2002

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 106

Chowdhury A. Foreign Debt and Growth in Developing Countries, paper presented
at WIDER Conference on Debt Relief (Helsinki: United Nations University) (August), 2001.

Clements B., Bhattacharya R., Nguyen T. “External Debt, Public Investment, and Growth
in Low‐Income Countries” , IMF Working Paper, IMF WP 03/249, International Monetary
Fund, Washington, 2003

Cohen D., “Low Investment and Large LDC Debt in the 1980s,” American Economic
Review, Vol. 83 (3), 1993.

De Haan J., Strurm J., “Political and economic determinants of OECD budget deficits and
government expenditures: A reinvestigation.” European Journal of Political Economy, vol.
13, 1997

Deshpande A., “The Debt Overhang and the Disincentive to invest.” Journal
of Development Economics, vol. 52(1),1995

Elmendorf D., Mankiw G., “Government Debt.” NBER Working Paper 6470 National
Bureau of Economic Research, Cambridge 1998.

Flores E, Gabriele Giudice G, Turrini A. The framework for fiscal policy in EMU: What
future after five years of experience? European Economy Economic Papers No. 223, 2005

Giavazzi F., Japelli T., Pagano M. “Searching for Non‐linear Effects of Fiscal Policy:
Evidence from Industrial and Developing Countries”. NBER Working Paper 7460 National
Bureau of Economic Research, Cambridge, 2000

Giavazzi F., Pagano M. “Can Severe Fiscal Contractions Be Expansionary? Tales of Two
Small European Countries.” NBER Macroeconomics Annual, vol. 5, MIT Press 1990

Greene J. , Villanueva D., “Private Investment in Developing Countries.” IMF Staff Papers,
vol. 38, International Monetary Fund, Washington, 1991

Hallerberg M., von Hagen J., “Electoral Institutions, Cabinet Negotiations and budget
Deficits in the European Union.” NBER Working Paper 6341 National Bureau of Economic
Research, Cambridge, 1997

Inman R. “Do Balanced Budget Rules Work? U.S. Experience and Possible Lessons for the
EMU.” NBER Working Paper 5838, National Bureau of Economic Research,
Cambridge,1996

Kaminsky G., Reinhart C., “The Twin Crises: The Causes of Banking and Balance‐of‐
Payments Problems.” American Economic Review, Vol. 89 (3) /1999

Kennedy S., Robbins J., “The Role of Fiscal Rules in Determining Fiscal Performance”
Department of Finance Working Paper No. 2001/16, Ministere des Finances du Canada,
2001

Kneller R., Bleaney M., Gemmell N., “Fiscal policy and growth: evidence from OECD
countries”. Journal of Public Economics vol. 74 (2), 1999

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 107

Kopits G., Symansky S., “Fiscal Policy Rules.” IMF Occasional Paper 162, International
Monetary Fund, Washington, 1998

Kopits, G. “Useful policy framework or unnecessary fiscal ornament?” IMF Working
Paper IMF WP/01/145, International Monetary Fund, Washington, 2001

Krugman P., “A Model of Balance‐of‐Payment Crises.” Journal of Money, Credit and
Banking, vol 11, 1979

Krugman, P., “Financing vs. forgiving a debt overhang: Some analytical issues,” NBER
Working Paper No. 2486, National Bureau of Economic Research, Cambridge 1988

Lane P., Perotti R., The importance of composition of fiscal policy: evidence from
different exchange rate regimes. Trinity College Dublin CEG Working Papers No 200111,
Trinity College Dublin Economics Department, 1999

Lin S., Sosin, K., “Foreign debt and economic growth” Economics of Transition, vol. 9(3),
2001

Milesi‐Feretti G. “Good, Bad or Ugly? On the Effects of Fiscal Rules with Creative
Accounting.” IMF Working Paper, WP/00/172, International Monetary Fund,
Washington, 2000

Milesi‐Feretti G., Perotti R., Rostagno M. “Electoral Systems and Public Spending.” IMF
Working Paper WP/01/22, International Monetary Fund, Washington, 2001

Obstfeld M., “The logic of currency crises”, Banque de France, Cathiers economiques et
monetaires, no.43, 1994 (http://elsa.berkeley.edu/`obstfeld/ftp/currency_crises)

Pattillo, C., Poirson H., Ricci L, 2002, “External Debt and Growth,” IMF Working Paper
02/69, International Monetary Fund, Washington, 2002.

Perotti R., Fiscal policy in good times and bad. The Quarterly Journal of Economics, vol.
114, 1999

Perotti R., Kontopoulos Y, “Fragmented fiscal policy”. Journal of Public Economics, vol.
82, 2002

Perotti T. “Do Political Institutions shape economic policy?” NBER Working Paper 8214,
National Bureau of Economic Research, Cambridge, 2001

Persson T., Tabellini G., “The size and scope of government: Comparative politics with
rational politicians.” European Economic Review, vol. 43, 1999

Romer D., Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN Warszawa, 2000

Sargent T.,Wallace N., “Some Unpleasant Monetarist Arithmetic.” Federal Reserve Bank
Minneapolis Quarterly Review vol. 5, 1981.

Seater J. “Ricardian Equivalence”. Journal of Economic Literature, Vol.31, 1993

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 8.
Polityka fiskalna w unii walutowej

Strona 108

Serven, L., “Uncertainty, Instability, and Irreversible Investment: Theory, Evidence and
Lessons for Africa,” World Bank Policy Research Working Paper No. 1722, Washington:
World Bank, 1997 .

Siwińska J., “Currency Crises and Fiscal Imbalances – Transition countries Perspective”,
w Dąbrowski Marek (red) Currency Crises in Emerging Markets, Kluwer Academic
Publisheres, Boston, Dordrecht, London, 2003

Siwińska J., „Wpływ polityki fiskalnej na konsumpcję gospodarstw domowych w krajach
Unii Europejskiej”, Gospodarka Narodowa, vol. 7‐8/, 2005

Smyth D.,Hsing, Y., “In search of optimal debt ratio for economic growth” Contemporary
Economic Policy, vol. 13, 1995

Stein E., Talvi E., Grisnati A., Institutional Arrangements and Fiscal Performance: The
Latin American Experience, w Poterba J., von Hagen J.(red.) Fiscal Institutions and Fiscal
Performance. The University of Chicago Press, Chicago and London, 1999

Sutherland A. “Fiscal Crises and Aggregate Demand: Can High Public Debt Reverse the
Effects of Fiscal Policy?” Journal of Public Economics vol. 65, 997

Uhilg Harald, One money, but many fiscal policies in Europe: what are the
consequences? w Buti M., (red) Monetary and Fiscal Policies in EMU. Interactions and
Coordination. Cambridge, 2003

von Hagen J., “A note on the empirical effectiveness of formal fiscal restraints.” Journal
of Public Economics, vol. 44, 1991

von Hagen J., “Fiscal Rules, Fiscal Institutions and Fiscal Performance.” The Economic and
Social Review, vol. 33, 2002

von Hagen J., Hallett H.A., Strauch A., Budgetary Consolidation in EMU Centre for
Economic Policy Research, Economic Papers, 2001

von Hagen J., Harden I., „Budget process and commitment to fiscal discipline”, European
Economic Review, vol. 39, 1995

von Hagen, J., Harden I. 1994. “National Budget Process and Fiscal Performance.”
European Economy, vol 39, 1994

von Hagen, J., Wolf, G. What do deficits tell us about debt? Empirical evidence
on creative accounting with fiscal rules in the EU. Deutche Bundesbank Discussion Paper
no 38, 2004

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 109

Tomasz Potocki

OZDZIAŁ

NTEGRACJA RYNKÓW FINANSOWYCH W

I STREFIE EURO

–

ROZWÓJ

ALTERNATYWNYCH FORM INWESTOWANIA

STĘP

Skutki kryzysu subprime w Stanach Zjednoczonych były dramatyczne zarówno dla

globalnych jak i integrujących się europejskich rynków finansowych powodując, że

• kapitalizacja globalnych rynków finansowych skurczyła się o 50% osiągając poziom

z roku 1999 na koniec 2008 roku (w wymiarze wartościowym był to spadek o około
30 bilionów dolarów);

• poziom zmienności rynków finansowych (mierzony poprzez CBOE Indeks zmienności)

osiągnął poziom z 1987 oraz 1930 roku przewyższając znacznie kryzys spółek
technologicznych i zachowania rynków po 11 września 2001 roku.

Te statystyki pokazały, że jesteśmy świadkami i uczestnikami najważniejszych

wydarzeń na rynkach finansowych przełomu XX i XXI wieku. Załamania na rynkach
globalnych spowodowały ogromny kryzys zaufania do integracji na rynkach finansowych
i coraz bardziej wyszukanych produktów finansowych będących efektem globalizacji. Rozwój
alternatywnych form inwestowania nastąpił około roku 2000. Głównym czynnikiem
napędzającym rozwój tych rynków był kryzys na giełdach wynikający z pęknięcia bańki
internetowej powiązany z niskimi zyskami rynku pieniężnego. Od 2005 roku widzimy
wyraźną tendencję w strategii inwestorów instytucjonalnych, którzy mniej więcej 10‐15%
swoich środków lokują w alternatywnych formach inwestowania.

Na integrujących się rynkach finansowych pojęcie dywersyfikacji nabiera zupełnie

innego znaczenia. Tradycyjna dywersyfikacja opierająca się na budowie portfela składającego
się z akcji i obligacji instytucji danego kraju przestaje obowiązywać. Uwzględnienie
w portfelu instrumentów alternatywnych z różnych regionów Europy i świata pozwala
na wzrost bogactwa i ograniczenie ryzyka inwestycyjnego nawet w okresie największych
zawirowań na globalnych rynkach finansowych. Dzieje się tak z powodu małej lub ujemnej
korelacji tych instrumentów z rynkami akcji. Dodatkowo warto zaznaczyć, że gdzie
zmniejszeniu kryteriów wejścia oraz większej dostępności instrumenty alternatywne

Executive Partner w Wealth Pattern

World Wealth Report 2008, Capgemini oraz Merrill Lynch, 2009, str. 9

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 110

przestają być ofertą tylko dla grupy najbogatszych. Zatem wśród największych korzyści
inwestowania w instrumenty alternatywne można wymienić

• dodatkową dywersyfikację – inwestycje alternatywne cechują się różną strukturą

stóp zwrotu w porównaniu z tradycyjnymi formami inwestowania; te aktywa są
nieskorelowane z rynkami akcji, obligacji i instrumentami rynku pieniężnego
i wpływają na zmniejszenie globalnego poziomu ryzyka portfela;

• potencjał wyższych stóp zwrotu – inwestycje alternatywne umożliwiają osiągnięcie

dodatkowych stóp zwrotu z portfela; dzieje się tak ze względu na mniejsza płynność
tych instrumentów oraz ich mniejszą przejrzystość nadzorczo‐prawną;

• ochronę kapitału na zmiennych rynkach – poprzez stosowane różnorodne strategie

instrumenty alternatywne umożliwiają zarobki także na tendencjach spadkowych
oraz rynkach o dużej zmienności.

Pojawia się zatem pytanie: czy w obliczu wysokich korelacji pomiędzy rynkami

rozwiniętymi a wschodzącymi

nie zmieni się socjologiczny i kulturowy wymiar postrzegania

i bezkrytycznej akceptacji postępujących procesów globalizacyjnych na rynkach finansowych
oraz alternatywnych form inwestowania? Czy nie nastąpi proces polaryzacji rynków
finansowych?

9.1.

ROCESY KONSOLIDACYJNE I INTEGRACYJNE RYNKÓW FINANSOWYCH

–

TENDENCJE

WSPIERAJĄCE ROZWÓJ ALTERNATYWNYCH FORM INWESTOWANIA

Jednym z wyzwań rodzimego rynku kapitałowego są rozpoczęte procesy konsolidacji

i współpracy największych giełd w Europie i na świecie. Konsolidacja niesie ze sobą szereg
korzyści w tym w szczególności:

• większą wydajność operacyjną i efektywność działania;

• wzmocnienie pozycji konkurencyjnej konsolidowanych podmiotów i przewagi

rynkowej;

• ograniczenie kosztów działania;

• większą dostępność alternatywnych form inwestowania dla inwestora

indywidualnego;

• wzmacnia pozycję konkurencyjną konsolidowanych podmiotów.

Alternative Investments in Perspective, RREEF Research 2007, str.1‐2

Utrzymującym się na poziomie powyżej 0,7 dla Polski (wyniki badań własnych)

Przykład bankructwa Islandii (aktywa trzech największych banków islandzkich przekroczyła w 2007 r. 900%

PKB Islandii, a w 2008 roku deprecjacja waluty Islandii wyniosła ponad 50% doprowadzając
do niewypłacalności) pokazuję całkowite odwrócenie się społeczeństwa od potrzeby integracji rynków
finansowych i całkowitą utratę zaufania do przedstawicieli świata finansowego Islandii.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 111

Rezultat końcowy to tworzenie zintegrowanego i spójnego europejskiego i

globalnego rynku finansowego, z szerokim wachlarzem instrumentów zarówno tradycyjnych
jak alternatywnych. Przebieg tych działań jest dwutorowy:

• procesy konsolidacyjne skutkujące tworzeniem nowych podmiotów o spójnej

platformie i jednej strategii konkurencyjnej;

• powiązania kapitałowe w ramach, których jedna giełda staje się inwestorem

strategicznym drugiego podmiotu (przenosząc swoje doświadczenia i know‐how
do podmiotu, którego staje się inwestorem strategicznym, ale bez utraty tożsamości
do podmiotu dofinansowanego).

Główne i najbardziej spektakularne procesy konsolidacyjne to

• Euronext (2000)– konsolidacja giełd Paryskiej, Amsterdamskiej Brukselskiej

i Lizbońskiej wraz z przejętą w 2002 roku najstarszą i największą giełdą derywatów
w Europie – LIFFE (London International Financial Futures Exchange);

• NYSE‐Euronext (2007) – konsolidacja platformy Euronext oraz NYSE (wygrana

konkurencja z giełdą niemiecką Deutsche Borse skutkująca wartością fuzji
na poziomie 10,2 mld USD), która pozwoliła na utworzenie największego parkietu
giełdowego na świecie; w 2008 roku przyłączono do podmiotu American Stock
Exchange;

• OMX (2003) – powstaje w wyniku połączenia podmiotu OM AB (giełdy szwedzkiej)

oraz HEX (składającej się z parkietów w Helsinkach, Talinie i Rydze); następnie
połączenie z Wilnem (2004), Kopenhagą (200), Islandią (2006) oraz zakup 5,82%
(potem rozszerzony do 10%) giełdy norweskiej, armeńskiej (2007) oraz porozumienie
z giełdą w St.Petersburgu – powstaje IXSP (2007) co powoduje, że parkiet ten jest
najbardziej liczącym się podmiotem w Europie i przedmiotem zainteresowania
największych giełd na świecie;

• Nasdaq‐OMX (2008) – po wielomiesięcznych negocjacjach w których brała udział

giełda Nasdaq, Borse Dubai (DB) i holdingu Qatar Investment Authority w lutym 2008
zostało sfinalizowane porozumienie na łamach którego za 3,67 mld USD Nasdaq
przejął OMX (pakiet kontrolny dający 72% udziałów);

• Deutsche Borse (2007) – przejęcie pakietu 5% akcji giełdy w Bombaju oraz zakup ISE

(International Securities Exchange) –amerykańskiej giełdy opcji – za 2,7 mld USD
tworząc największą transatlantycją giełdę derywatów;

• London Stock Exchange (2007) – przejęcie giełdy we Włoszech.

Wzmacniające się tendencje konsolidacyjne sprzyjają rozwojowi instrumentów

alternatywnych, w szczególności dają dostęp inwestorom w jednym miejscu do różnego
rodzaju instrumentów z różnych zakątków Europy i świata. Tym samym z punktu widzenia

Na podstawie Antkiewicz S., Kalinowski M Innowacje finansowe CeDeWu, Warszawa 2009, str.74‐89

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 112

rozwoju tego rynku w Polsce bardzo interesująco wygląda przyszłość polskiego parkietu
giełdowego. Jak wskazują doniesienia samej GPW w Warszawie SA przyjmie ona drogę
London Stock Exchange i sprywatyzuje się przez emisję części akcji na rodzimym rynku.
Eksperci mówią, że powinien to być pierwszy krok w drodze pozyskania branżowego
inwestora strategicznego gdyż w przeciwnym razie dojdzie do marginalizacji polskiej giełdy
a tym samym zatrzymania rozwoju alternatywnych form inwestowania poprzez rodzime
rynki finansowe.

9.2.

NWESTYCJE ALTERNATYWNE NA INTEGRUJĄCYCH SIĘ RYNKACH FINANSOWYCH

Zmiany zachodzące na rynkach finansowych UE oraz w skali globalnej są wywołane

zmieniającymi

się

potrzebami

inwestorów

oczekujących

coraz

nowszych

i różnorodniejszych instrumentów dywersyfikujących ich portfele. Tym samym obserwujemy
trendy zmierzające do tworzenia i rozwoju nowej grupy produktów zwanej inwestycjami
alternatywnymi, które zdobywają powoli europejskie rynki finansowe. Jak wskazuje poniższa
tabela coraz więcej funduszy inwestujących środki swoich klientów chce wyraźnie zmienić
strukturę portfela na bardziej opartą o instrumenty alternatywne:

Tabela 9.1. Struktura portfela funduszy emerytalnych

Europejskie fundusze emerytalne zmierzają do zwiększenia

przydziału w możliwości alternatywne

Różnica

Akcje

64%

58%

Stała kwota

dochodu

69%

39%

30%

Nieruchomości

26%

21%

Gotówka

12%

31%

‐19%

Private equity

22%

Fundusze

hedgingowe

25%

24%

Towary

12%

11%

Inne

alternatywy

26%

Źródło: Asset Management Survey 2008 IPE Investment&Pensions Europe 2009, str.12

W ramach oferty otwartej lub półotwartej tj. w porozumieniu z dużymi bankami

inwestycyjnymi instytucje finansowe zaczęły oferować instrumenty sięgające swoim

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 113

zakresem geograficznym wszystkie kontynenty, instrumenty strukturyzowane oparte
na różnorodnych instrumentach bazowych a także szerokie spektrum produktów
alternatywnych, z których duża część charakteryzuje się ujemną korelacją z rynkami akcji,
co czyni je obecnie szczególnie atrakcyjnymi w dobie integrujących się rynków finansowych

Ofertę alternatywnych inwestycji można najogólniej podzielić na dwa obszary, przy

czym podział ten determinowany jest przez rodzaj oferowanego produktu. Wyróżnia się
zatem finansowe inwestycje alternatywne (instrumenty pochodne, fundusze hedge, private
equity\venture capital, produkty strukturyzowane) oraz niefinansowe inwestycje
alternatywne

Wśród finansowych inwestycji alternatywnych na szczególna uwagę zasługują

Instrumenty pochodne: zgodnie z klasyczną definicją do instrumentów tej klasy

zalicza się kontrakty terminowe oraz opcje i swapy. Kontrakt terminowy jest zobowiązaniem
do przeprowadzenia zakupu – sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego
po określonej cenie i w określonym terminie. Wśród kontraktów terminowych wyróżnia się
dwa ich typy – forward i futures. Główna różnica między nimi dotyczy sposobu rozliczenia
oraz rynku, na którym się nimi handluje. Pierwsze z nich są instrumentami, handel którymi
odbywa się poza giełdą i kończą się zazwyczaj dostarczeniem instrumentu bazowego.
Rozlicznie kontraktów futures dokonuje się natomiast poprzez codzienny transfer
odpowiednich środków pieniężnych (marking‐to‐market) i są instrumentami, których wycena
dokonuje się na regulowanym rynku kapitałowym. Z kolei opcje to instrumenty
o niesymetrycznej funkcji wypłaty, które dają posiadaczowi możliwość ich wykonania przy
odpowiedniej cenie instrumentu bazowego. Prawo wynikające z nabycia opcji może dotyczyć
zakupu (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego w określonym
czasie. Przy czym w zależności od możliwości jej wykonania można wyróżnić opcje typu
europejskiego, które można wykonać jedynie w dniu odpowiadającym terminowi
wygaśnięcia opcji oraz typu amerykańskiego, w przypadku których moment wykonania jest
dowolny. Warranty są instrumentami o analogicznej konstrukcji, jedyna różnica dotyczy
standaryzacji emisji i emitenta, którym zazwyczaj są biura maklerskie lub banki. Klasę
instrumentów pochodnych (zgodnie z ich klasyczną definicją) dopełniają swapy, które można
określić jako umowę pomiędzy stronami dotyczącą przyszłej wymiany przepływów
pieniężnych. Przedmiotem takiej umowy mogą być ceny papierów wartościowych, kursy
walut czy wysokości stóp procentowych. Tak zdefiniowany zbiór instrumentów pochodnych
wraz z rozwojem rynków kapitałowych stawał się niewystarczający

. W 1998 roku Financial

Accouting Standards Board

(FASB) postanowiła przedstawić bardziej ogólną definicję

instrumentów pochodnych ze względu na istniejące różnice pomiędzy wieloma ich typami
i powstawaniem instrumentów hybrydowych. Powstawanie nowych struktur bazujących

Ibidem, str.159‐160

Ibidem, str. 160

Ibidem, str.161‐180

Ibidem, str.161‐162

http://www.fasb.org

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 114

na wykorzystaniu instrumentów pochodnych wraz z upływem czasu będzie miało charakter
jeszcze bardziej kompleksowy. Zgodnie z definicją przedstawioną przez FASB instrumenty
pochodne mają następujące charakterystyki:

• posiadają jeden lub więcej instrumentów bazowych i co najmniej jedną walutę

rozliczenia;

• zazwyczaj nie wymagają początkowej inwestycji, a jeśli już jest konieczna, to jest

znacznie mniejsza niż inwestycja w instrument bazowy;

• przewidują dostawę aktywu lub rozliczenie pieniężne

Fundusze hedge: za pojęciem tym kryje się szerokie spektrum instrumentów

finansowych wykorzystywanych w procesie kreacji przepływów finansowych, zaczynając
od wykorzystania instrumentów pochodnych, poprzez zajmowanie długich i krótkich pozycji
w aktywach finansowych, na arbitrażu kończąc. Pierwotnie strategie te miały na celu
ograniczenie wahań zmienności stopy zwrotu przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka
inwestycyjnego bez względu na bieżące trendy rynkowe i gospodarcze cykle koniunkturalne.
O znaczeniu inwestycji w fundusze typu Hedge Funds może wskazywać powołanie w 2007
roku grupy HFWG (Hedge Fund Working Group), która swoim zasięgiem objęła ponad 85%
brytyjskiego i amerykańskiego rynku Hedge Funds13. Pierwszym krokiem było
opublikowanie powszechnie obowiązujących standardów, którym dobrowolnie będą
podlegać fundusze wchodzące w skład grupy. Dokument ten został wydany w lutym 2008
roku pod tytułem Hedge funds Standards: Final Report i jest pierwszym tego typu
instrumentarium rekomendującym zasady i regulacje, którym powinny podlegać Hedge
Funds, aby być wiarygodnym partnerem dla instytucji i osób fizycznych inwestujących w ten
rodzaj aktywów

Produkty ustrukturyzowane: są zatem jednym z najbardziej elastycznych

instrumentów finansowych, które ze względu na swoją strukturę należy zaliczyć
do instrumentów pochodnych. Ich zastosowanie pozwala osiągnąć korzyści, które dotyczą
zwiększenia stopy zwrotu z portfela (kosztem przyjęcia określonego ryzyka), jego
immunizacji czy też mogą być efektywne podatkowo. Produkty strukturyzowane posiadają
różnego rodzaju składowe, dlatego też oferowane są w różnych formach, takich jak:

• lokaty strukturyzowane,
• polisy strukturyzowane,
• obligacje strukturyzowane,
• strukturyzowane certyfikaty depozytowe.

Ze względu na instrument, od którego zależna jest stopa zwrotu z instrumentu

strukturyzowanego, wyróżnić można następujące instrumenty:

• akcje spółek oraz ich koszyków (Equity‐linked Notes);

Chorafas D.N., Wealth Management, Private Banking, Investment Decision and Structured Financial Products,

Elsevier, 2006, str. 186

Hedge funds Standards: Final Report, HFWG, 2008, s. 10.

Ibidem, str.162‐166

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 115

• indeksy giełdowe z dowolnej branży o zasiągu lokalnym i globalnym (Index‐linked

Notes);

• kursy walut (Currency‐linked Notes);
• wysokości stóp procentowych (Interest Rate‐linked Notes);
• ceny towarów, metali, kruszców, etc. (Commodity‐linked Notes);
• inflacji (Inflation‐linked Notes);
• zdarzeń kredytowych (Credit‐linked Notes)

Inwestycje odpowiedzialne społecznie: w ostatnich latach zwiększa się

zainteresowanie

klientów

indywidualnych

instytucjonalnych

inwestycjami

odpowiedzialnymi społecznie

(SRI – socially responsible investment). Wynika to z faktu,

że przestrzeganie zasad społecznej odpowiedzialności oraz ekologicznych wpływa
na wyraźnie podniesienie standardów zarządzania instytucji, co w konsekwencji wpływa
na obniżenie ryzyka inwestycyjnego i utraty reputacji przedsiębiorstw. O rosnącej
popularności inwestycji SRI świadczą powstające indeksy giełdowe, które stają się
benchmarkiem dla osób, które zainwestowały swoje środki w tego typu fundusze.
Do najważniejszych na rynku należą:

• Dow Jones Sustainability Group Index (DJSGI) – rodzina indeksów globalnego i

kontynentalnych uruchomiona w 1998 roku przez Dow Jones oraz szwajcarską
agencję SAM;

• FTSE4Good – uruchomiony przez giełdę londyńską w 2001 roku;

• Domini 400 Social Index – uruchomiony w maju 1990 roku przez KLD;

• Respect Index – uruchomiony w 2009 roku na GPW w Warszawie S.A.

Każdy z tych indeksów posiada szczegółowo opisane kryteria wejścia i utrzymania się

instytucji w ramach indeksu, co gwarantuje jego transparentność i wiarygodność

Natomiast wśród niefinansowych inwestycji alternatywnych warto wymienić

• kamienie szlachetne takie jak złoto, platyna, srebro, diamenty, perły, bursztyny czy

rubiny;

• surowce energetyczne takie jak ropa naftowa, gaz ziemny czy węgiel kamienny;

• kamienie przemysłowe takie jak ołów, aluminium, miedź, cynk czy kobalt;

• surowce rolne takie jak kakao, bawełna, pszenica, jęczmień, soja, cukier czy kawa;

• alternatywne źródła energii;

• infrastruktura takich jak budowa autostrad, obiektów sportowych lub komunalnych;

Ibidem, str.169‐174

Inną nazwą spotykaną w literaturze jest ESG (Environmental, Social and Governanace).

Opolski K., Potocki T., Świst T. Wealth Management – bankowość dla bogatych CeDeWu, Warszawa 2010,

str.174‐177

Na podstawie: Opolski K., Potocki T., Świst T. Wealth Management – bankowość dla bogatych CeDeWu,

Warszawa 2010, str.180‐192

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 116

• Inwestycje emocjonalne, na które składają się:

sztuka;

alkohole – w tym whisky, wino oraz koniak;

fotografie;

stare i zabytkowe książki oraz komiksy;

zegarki i zabytkowe zegary;

antyki i stare meble;

samochody klasyczne oraz motory;

płyty winylowe;

autografy znanych i popularnych osób;

znaczki pocztowe;

karty sportowe;

skrzypce;

cygara;

trufle;

konie.

Powyższe instrumenty nie wyczerpują listy instrumentów alternatywnych, które

stanowią coraz wyraźniejszy procent portfeli inwestorów na integrujących się globalnych
i europejskich rynkach finansowych.

AKOŃCZENIE

Jak wspomniałem na początku zmienność i bessa na integrujących się rynkach

finansowych powoduje, że systematycznie rośnie popyt na alternatywne formy
inwestowania względem tradycyjnych inwestycji finansowych. Szczególnie w warunkach
podwyższonego ryzyka inwestycyjnego zarówno krajowi jak i zagraniczni inwestorzy
poszukują produktów, które przede wszystkim pozwolą im na ochronę kapitału w czasach
zwiększonej awersji do ryzyka. Dodatkowo globalne redukcje podstawowych stóp
procentowych są przesłanką skłaniającą do poszukiwania inwestycji, które pozwolą
na osiągnięcie wyższych stóp zwrotu. Wysokie oczekiwania inwestorów wymuszają
na instytucjach finansowych kreowanie nowych produktów finansowych, które pozwolą
na przekroczenie stopy wolnej od ryzyka. Nie można jednak zapominać o transparentności
instrumentów alternatywnych. Stąd pojawiają się coraz częściej opracowania, wytyczne lub
dyrektywy, które nakazują zwiększoną kontrolę, transparentność działania nad inwestycjami
alternatywnymi np. funduszami Private Equity. Proces ten powinien być wspomagany przez
globalizację zarządzania ryzykiem, w którym główną rolę powinny odgrywać wiarygodne
agencje ratingowe (których renoma znacznie ucierpiała podczas ostatniego kryzysu).

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

OZDZIAŁ

Integracja rynków finansowych w UE i strefie euro – rozwój alternatywnych form inwestowania

Strona 117

IBLIOGRAFIA UZUPEŁNIAJĄCA

Antkiewicz S., Kalinowski M., Innowacje finansowe CeDeWu, Warszawa 2009, str.74‐89

Integracja rynków finansowych u Unii Europejskiej, NBP, Warszawa 2008

Opolski K., Potocki T., Świst T., Wealth Management – bankowość dla bogatych CeDeWu,
Warszawa 2010

Alternative Investments in Perspective, RREEF Research 2007

Chorafas D.N., Wealth Management, Private Banking, Investment Decision and
Structured Financial Products, Elsevier, 2006

World Wealth Report 2008, Capgemini oraz Merrill Lynch, 2009

Hedge Fund Industry Report 2009, INews i HFN, November 2008

Hedge funds Standards, Final Report HFWG 2008

Report of the Alternative Investment Expert Group. Developing Europe Private Equity,
European Commission, Internal Market and Services DG, July 2006

Guide on Private Equity and Venture Capital for Entrepreneurs, EVCA Special Paper,
European Private Equity and Venture Capital Association, November 2007

EVCA Barometr: Identifying a high‐potential company, May 2005

S. Tolle, B. Hutter, P. Ruthemann, H. Wohlwend, Structured Products in Wealth
Management, John Wiley and Sons (Asia), 2008

Pruchnicka‐Grabias I. (red.), Inwestycje alternatywne, CeDeWu, Warszawa 2008

GFMS Gold Report, January 2009

Sustainable Alternatives, Sustainable Investment Opportunities for Pension Funds
in Alternative Assets Classes, UKSIF Sustainable Pension Project, November 2008

Asset Management Survey 2008 IPE Investment&Pensions Europe 2009

SRI Trends in the United States Social Investment Forum 2008

N.Jacobson Global Trends in REITs, Citigroup 2009

Art investment Funds and Financial centers: Opportunities for development Deloitte
2008

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 118

Dagmara Mycielska

OZDZIAŁ

10.

URO W ROLI WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

PROWADZENIE

Celem opracowania jest przedstawienie roli euro jako waluty międzynarodowej.

Określona zostanie obecna pozycja i znaczenie euro, a także pojęta zostanie próba wskazania
czynników kształtujących przyszłe znaczenie euro jako waluty międzynarodowej.

Na wstępnie zostanie zdefiniowane pojęcie waluty międzynarodowej i określone

czynniki, które wpływają na znaczenie i pozycję waluty międzynarodowej. Po drugie, podjęta
zostanie próba sprawdzenia, czy i w jakim stopniu euro realizuje funkcje waluty
międzynarodowej. Na zakończenie określone zostaną korzyści oraz koszty związane
z posiadaniem waluty międzynarodowej. Ten problem zostanie przedstawiony z różnych
perspektyw: uczestników rynku posługujących się w transakcjach walutą międzynarodową,
ale także kraju, który jest emitentem waluty międzynarodowej. Na zakończenie omówione
zostaną zmiany zachodzące w strukturze międzynarodowego systemu walutowego.

10.1.

ARUNKI KONIECZNE DLA KREACJI PIENIĄDZA MIĘDZYNARODOWEGO

Walutą międzynarodową nazywana jest waluta, która jest akceptowana powszechnie

w transakcjach międzynarodowych. Waluta ta jest uznawana nie tylko w kraju, który ją
emituje, ale spełnia także wszystkie funkcje pieniądza z perspektywy nierezydentów.

Oczywiście, trudno tu podać dokładną granicę, kiedy waluta danego kraju staje się

walutą międzynarodową. Trudno bowiem stwierdzić, jak wysoki musi być procentowy udział
danej waluty np. w światowych rezerwach walutowych czy dziennym obrocie walutowym,
aby można było mówić o walucie międzynarodowej.

Jakie czynniki mogą zatem kształtować międzynarodową pozycję waluty i sprawić,

aby stała się atrakcyjna i użyteczna z punktu widzenia nierezydentów. Oręziak (2009)

podaje

tu trzy główne czynniki:

Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

2 Oręziak L., Międzynarodowa pozycja euro, , w: „Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej
Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Eseje zagranicznych i polskich ekonomistów”, roz. 8,
str. 203

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 119

• wielkość gospodarki – emitenta danej waluty międzynarodowej. Im większa

jest to gospodarka i im większe ma znaczenie dla gospodarki światowej, tym
chętniej jej waluta jest używana przez nierezydentów. Łatwiej jest bowiem
w rozliczeniach transakcji międzynarodowych posługiwać się walutą
powszechnie akceptowaną;

• stabilność siły nabywczej i zaufanie do wartości waluty. Gwarantowane

to będzie przez stabilność makroekonomiczną kraju – emitenta waluty, w tym
także niezależność banku centralnego, gwarantującego stabilność cen;

• stopień rozwoju rynku finansowego – płynność i wielkość rynku ma pozytywny

wpływ na atrakcyjność waluty jako waluty międzynarodowej, szczególnie jako
waluty inwestycyjnej i rezerwowej. Duży i płynny rynek finansowy oznacza
dostępność większej liczby atrakcyjnych usług finansowych, począwszy
od pożyczek, a na instrumentach pochodnych skończywszy.

Kolejnym czynnikiem mogą być koszty transakcyjne, związane z posługiwaniem się

daną walutą. Wzrost obrotów daną walutą oznacza zmniejszenie kosztów transakcyjnych
oraz wzrost płynności rynku na daną walutę. Z kolei obniżenie kosztów transakcyjnych
wyraźnie zwiększa atrakcyjność danej waluty jako środka płatniczego i zwiększa jej znaczenie
jako waluty międzynarodowej.

Sprawdźmy zatem, czy mamy podstawy do stwierdzenia, iż euro jest walutą

międzynarodową. Potencjał gospodarczy strefy euro mierzony wielkością PKB według PPP

stanowi ok. 75% potencjału Stanów Zjednoczonych (PKB strefy euro wynosi 9,3 bln EUR, zaś
USA – 12,3 bln EUR

). Jednak gdyby wziąć pod uwagę wszystkie kraje Unii Europejskiej,

wielkość gospodarki unijnej byłaby już nieco większa niż wielkość gospodarki USA. Co więcej,
udział gospodarki Unii w światowym PKB (22%) jest większy niż udział gospodarki USA (20%).
Oznacza to zatem, iż znaczenie euro będzie rosło wraz z powiększaniem się strefy euro
o kolejne kraje unijne.

Poza wielkością gospodarki znaczenie ma także stopień otwartości kraju – emitenta

waluty międzynarodowej oraz wielkość jego obrotów handlowych. Strefa euro jest
największym eksporterem na świecie. Co więcej, charakteryzuje się najwyższym stopniem
otwartości, definiowanym jako wartość eksportu i importu dóbr i usług do PKB. W przypadku
Unii wielkości te wynosiły w 2008 roku 22,6% PKB oraz 22,3% PKB, odpowiednio. Eksport
Stanów Zjednoczonych wyniósł w tym samym roku 12,6% PKB, zaś import – 17,6% PKB. Dane
te wskazują, iż handel międzynarodowy strefy euro będzie nadal pozytywnie wpływał
na międzynarodowe zastosowanie tej waluty.

Stwierdzono jednak wcześniej, że znaczenie ma także stopień rozwoju rynku

finansowego. Choć postępująca integracja rynków krajów strefy euro poprawia efektywność

3 PPP – parytet siły nabywczej (ang. purchasing power parity)
4 Dane za 2008 rok, ECB Statistics Pocket Book, marzec 2010.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 120

i płynność tego rynku, strefa euro nadal ma słabiej rozwinięty rynek finansowy niż USA.
Należy tu jednak zaznaczyć, że rynki te różnią się strukturą i założeniami. Kapitalizacja rynku
akcji w Stanach Zjednoczonych wyniosła w 2008 roku 9bln EUR, podczas gdy dla strefy euro
wynosiła 3,5bln EUR (5,2bln EUR dla całej Unii). Z kolei aktywa bankowe krajów Unii wynosiły
w 2008 roku 50% światowych aktywów bankowych. Jak zauważa Oręziak (2009), taka
rozbieżność nie jest przypadkowa. Wynika to z różnic w praktyce pozyskiwania kapitału przez
przedsiębiorstwa: w USA dominuje emisja papierów dłużnych oraz akcji, zaś w Europie –
finansowanie poprzez pożyczki bankowe. Niemniej, europejski rynek finansowy ciągle się
rozwija (co zostało omówione w rozdziale 9.). Dzięki temu rosło będzie znaczenie euro jako
waluty inwestycyjnej i pożyczkowej.

10.2.

UNKCJE PIENIĄDZA MIĘDZYNARODOWEGO

Kolejnym krokiem do określenia znaczenia euro będzie sprawdzenie, czy i w jakim

stopniu waluta ta pełni funkcje przypisywane walutom międzynarodowym.

Jak wiadomo, wyróżnia się trzy podstawowe funkcje pieniądza. Pieniądz jest

środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową (miernikiem wartości) oraz środkiem
przechowywania wartości. W przypadku walut międzynarodowych możemy te trzy funkcje
rozpatrywać osobno: z perspektywy obrotu prywatnego (tj. transakcji dokonywanych przez
osoby prywatne oraz przedsiębiorstwa) oraz obrotu oficjalnego, czyli transakcji zawieranych
przez rządy i banki centralne.

W obrocie prywatnym poszczególne funkcje pieniądza są realizowane

w następujących aspektach:

•

środek wymiany: dokonywanie płatności za transakcje międzynarodowe;

•

jednostka rozrachunkowa: podawanie kursów (cen) innych walut w walucie
międzynarodowej oraz fakturowanie;

•

przechowywanie wartości: inwestycje w aktywa denominowane w walucie
międzynarodowej.

Podobnie w przypadku obrotu oficjalnego można wskazać te aspekty, w których

realizowane są przedstawione funkcje pieniądza:

•

środek wymiany: przeprowadzanie interwencji na rynkach walutowych
i dokonywanie rozliczeń w oficjalnych transakcjach międzynarodowych;

•

jednostka rozrachunkowa: waluta referencyjna, tj. podawanie parytetów kursu
względem innych walut (w przypadku oficjalnego stabilizowania kursów walut);

•

przechowywanie wartości: waluta rezerwowa, czyli utrzymywanie oficjalnych
rezerw walutowych.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 121

Można zatem określić znaczenie euro jako waluty międzynarodowej, sprawdzając

stopień, w jaki euro realizuje funkcje pieniądza w przytoczonych powyżej aspektach.

10.2.1. Rola euro w obrocie prywatnym

Najbardziej znaczącą funkcją pieniądza w obrocie prywatnym jest możliwość

dokonywania płatności w walucie międzynarodowej. Problemem jest tutaj jednak precyzyjne
zmierzenie, jaka część obrotów handlowych dokonywana jest w poszczególnych walutach.
Wynika to przede wszystkim z niekompletności danych statystycznych. Według szacunków
EBC

jedynie dla ok. 30% handlu towarowego znana jest waluta fakturowania. Niemniej,

dostępne dane wskazują na wyraźnie dominującą pozycję dolara amerykańskiego jako
waluty rozrachunkowej.

Szacuje się, że ok. 50% handlu międzynarodowego fakturowana jest w dolarze. Obrót

w euro ma ciągle jeszcze charakter regionalny i dotyczy głównie krajów unijnych i ich
największych partnerów handlowych. W przypadku krajów strefy euro 57% eksportu i 50%
importu do pozostałych krajów unijnych jest fakturowane w euro. Podobnie, fakturowanie
w euro dominuje w przypadku krajów unijnych, będących poza strefą euro: 58,8% eksportu
oraz 57,4 importu tych krajów jest fakturowane w euro.

Dolar wyraźnie dominuje w handlu poza Europą. Aż 75,5% eksportu krajów

afrykańskich jest fakturowane w dolarze. W przypadku krajów azjatyckich udział dolara
w rozliczeniach międzynarodowych wynosi ok. 80%, zarówno w przypadku eksportu, jak
i importu.

Podsumowując, znaczenie euro jako waluty rozrachunkowej i waluty fakturowania

ciągle rośnie, niemniej nadal walutą dominującą pozostaje dolar. Wynika to z dwóch
powodów. Po pierwsze, obrót surowcami jest fakturowany głównie w dolarze,
na co wskazuje chociażby to, iż aż 56% importu krajów strefy euro spoza Unii jest
fakturowana w dolarze. Po drugie, znaczenie ma tutaj przyzwyczajenie uczestników rynku.
Dolar od lat funkcjonuje jako główna waluta rozliczeniowa. Niemniej dane wskazują, iż euro
jest, zaraz po dolarze, główną walutą rozrachunkową w handlu międzynarodowym i wraz
z intensyfikacją wymiany międzynarodowej Unii Europejskiej z resztą świata znaczenie euro
jako waluty międzynarodowej będzie rosło.

Kolejnym krokiem jest sprawdzenie znaczenia euro dla obrotu na rynkach

walutowych. Dane wskazują, iż udział dolara w transakcjach zmniejsza się, jednak nadal
pozostaje na wysokim poziomie: w 2001 wynosił 90,3%, w 2004 – 88,7%, zaś w 2007 –
86,3%

. Drugą najczęściej wymienianą walutą jest euro i jego udział oscylował w tych latach

w granicach 37%. Trzecią walutą jest jen, którego udział spadł w tych latach z 20% na 16%.
Z danych wynika także, iż dolar jest nadal główną walutą pośredniczącą (ang. vehicle

ECB (2009), International role of the Euro, European Central Bank, str. 36.

BIS (2007), Triennial Central Bank Survey. Foreign exchange and derivatives market activity in 2007, Bank for

International Settlements, str. 11. Uwaga: udziały poszczególnych walut nie sumują się do 100%, tylko do 200%.
Dane dotyczą średniego dziennego obrotu w kwietniu danego roku.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 122

currency), tzn. walutą poprzez którą dokonywana jest wymiana dwóch walut o niskiej
płynności.

Dominująca pozycja dolara jest także widoczna na rynku instrumentów pochodnych.

Wartość dziennego obrotu instrumentami pochodnymi w dolarze wyniosła w kwietniu 2007
2,055 biliona USD

. W tym samym czasie wartość obrotu instrumentami pochodnymi w euro

wyniosła 185 miliardów USD. Pozycja tych dwóch walut wydaje się niezachwiana – trzecią
pod względem wartości obrotów na rynku instrumentów pochodnych był jen (27 miliardów
USD).

Rośnie także znaczenie euro jako waluty inwestycyjnej, choć w tym przypadku zmiany

te nie są spektakularne. W ostatnich latach udział euro na rynku międzynarodowych
pożyczek i depozytów w przypadku transakcji międzynarodowych oscylował w granicach
20%, ale pozostał stabilny. W tym samym czasie udział dolara wahał się między 50% a 60%.
Wyraźnie zmalało za to znaczenie jena jako waluty inwestycyjnej: udział międzynarodowych
pożyczek denominowanych w jenach zmalał w ostatnich latach poniżej 10% całkowitej liczby
pożyczek międzynarodowych.

Z szacunków przedstawionych przez Oręziak (2009)

wynika, iż euro dominuje jako

waluta, w której dokonywane są emisje międzynarodowych papierów dłużnych.
W przypadku obligacji międzynarodowych pozostających w obiegu na koniec 2007 roku
48,7% stanowiły obligacje denominowane w euro, zaś obligacje dolarowe stanowiły 34,9%.

Obserwacje te wskazują, iż euro realizuje wszystkie funkcje pieniądza

międzynarodowego w przypadku obrotu prywatnego. Co więcej, euro jest drugą po dolarze
znaczącą walutą międzynarodową i dane wskazują, iż pozycja ta wydaje się niezagrożona
ze strony innych walut.

10.2.2. Rola euro w obrocie oficjalnym

Jak zostało wspomniane, waluty międzynarodowe znajdują także zastosowanie

w obrocie oficjalnym. Funkcje, jakie pełni waluta międzynarodowa w obrocie oficjalnym
są ze sobą ściśle powiązane. Zastosowanie danej waluty jako waluty interwencyjnej oznacza
konieczność utrzymywania części rezerw w tej walucie, ale także wiąże się (w przypadku
systemu zarządzanego kursu walutowego) z zastosowaniem tej waluty jako waluty
odniesienia dla kursu walutowego.

Euro jest drugą po dolarze główną walutą referencyjną na świecie. Międzynarodowy

Fundusz Walutowy podaje

, iż obecnie prawie 40 krajów na świecie stosuje euro jako walutę

odniesienia. Część z tych krajów stabilizuje kurs waluty krajowej wyłącznie względem euro.
Są to m.in. kraje należące do systemu ERM II, starające się o przyłączenie do unii walutowej.
W innych krajach euro wchodzi w skład koszyka walut, względem którego stabilizowany jest

Tj. 2055 miliardów dolarów.

Oręziak (2009), op. cit., str. 216.

9 Dokładne informacje można znaleźć na stronie www Międzynarodowego Funduszu Walutowego:
www.imf.org, w zakładce „Classification of Exchange Rate Arrangements and Monetary Frameworks”.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 123

kurs waluty krajowej. W niektórych krajach euro wprowadzono na zasadzie dolaryzacji
(a właściwie euroizacji), czyli po prostu wprowadzono do obiegu euro jako środek płatniczy.
Jednocześnie dolar jest używany jako waluta referencyjna w ok. 60 krajach.

Euro jest także drugą po dolarze walutą międzynarodową, która znajduje

zastosowanie jako waluta rezerwowa. Należy tu jednak zaznaczyć, iż dane dotyczące
wielkości i struktury rezerw walutowych nie są w pełni dostępne. Część krajów w ogóle nie
ujawnia takich danych, a niektóre publikują niepełne informacje. Dostępne dane pozwalają
stwierdzić, iż udział euro w światowych rezerwach walutowych rośnie i wynosi obecnie
ok. 26,5%

Część ekonomistów twierdzi jednak, iż udział euro w światowych rezerwach

walutowych jest nieoszacowany

. Co więcej, postuluje się, iż znaczenie euro jako waluty

rezerwowej będzie się zwiększało. Jest to związane z rosnącym udziałem eksportu krajów
strefy euro w eksporcie światowym oraz słabnącą w ostatnich latach międzynarodową
pozycją dolara. Struktura rezerw walutowych jest bowiem w dużej mierze uzależniona
od struktury obrotów handlowych danego kraju oraz jego polityki kursowej. Z jednej strony
struktura rezerw musi być dostosowana do potrzeb przedsiębiorstw oraz osób prywatnych,
wynikających z prowadzonych przez nie transakcji handlowych i finansowych z zagranicą,
a z drugiej strony musi umożliwić bankowi centralnemu realizowanie założonej polityki
kursowej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku krajów prowadzących politykę
stabilizowanego kursu walutowego.

W tej części opracowania pokazaliśmy, że euro bez wątpienia może być uznawane

za walutę międzynarodową, zarówno w obrocie prywatnym, jak i oficjalnym. Dzięki
rosnącemu udziałowi strefy euro w światowym eksporcie i światowym produkcie, euro
wyraźnie zyskuje jako waluta fakturowania i waluta transakcyjna. Euro umacnia także swoją
pozycję, jako waluta rezerwowa oraz inwestycyjna. Choć trudno oczekiwać, by w niedalekiej
przyszłości euro wyprzedziło dolara i stało się najważniejszą walutą międzynarodową, wydaje
się, iż żadna inna waluta nie może zagrozić obecnej pozycji euro.

10.3.

ORZYŚCI I RYZYKA WYNIKAJĄCE Z POSIADANIA WALUTY MIĘDZYNARODOWEJ

Problem korzyści oraz kosztów wynikających z posiadania waluty międzynarodowej

możemy analizować z trzech perspektyw:

•

uczestników rynku, którzy korzystają z waluty międzynarodowej, która nie jest
walutą ich kraju;

•

kraju, który jest emitentem waluty międzynarodowej;

•

kraju, który wprowadza taką walutę jako oficjalny środek płatniczy.

ECB (2009), op. cit., str. 44.

Chinn M., Frankel J., (2008) Why the Euro will rival the Dollar, International Finance, tom 11, nr 1, str. 49‐73.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 124

Ponieważ ostatni przypadek zostanie omówiony szczegółowo w rozdziale 10., ta część

opracowania skoncentruje się na dwóch pierwszych aspektach.

Można wskazać trzy główne korzyści, jakie może osiągnąć kraj, którego waluta jest

uznawana jako waluta międzynarodowa.

Pierwszą korzyścią jest renta mennicza, tj. dochód osiągany z kreacji pieniądza.

Wynika on z faktu, iż dana waluta jest wykorzystywana przez uczestników rynku, ale nie
wiąże się to z żądaniem zapłaty w postaci odsetek.

Po drugie, waluta danego kraju staje się powszechnie akceptowanym środkiem

płatniczym. Umożliwia to chociażby finansowanie zadłużenia za pośrednictwem emisji
papierów dłużnych, denominowanych w walucie akceptowanej przez nierezydentów.
Dodatkowo, rosnące zaufanie do danej waluty sprzyja zwiększaniu się obrotów tą walutą,
co z kolei wpływa na obniżenie kosztów transakcyjnych. Z perspektywy kraju‐emitenta
oznacza to, że łatwiej i taniej będzie dokonywać transakcji we własnej walucie.

Z tym aspektem posiadania waluty międzynarodowej wiąże się korzyść w postaci

rozwijającego się rynku finansowego. Obniżanie kosztów transakcyjnych, zwiększanie się
popytu na daną walutę międzynarodową niewątpliwie przyczyniają się do zwiększenia
płynności oraz pogłębiania się krajowego rynku finansowego.

Emitowanie pieniądza międzynarodowego wiąże się także z kosztami. Po pierwsze,

pojawiają się ryzyko związane z nagłym odwróceniem się uczestników rynku od danej
waluty. Może to oznaczać gwałtowne osłabienie się danej waluty, co z kolei oznacza m.in.
problemy z obsługą zadłużenia zagranicznego (wartość długu w walucie krajowej będzie
rosła).

Po drugie, pojawia się pytanie o odpowiedzialność za stabilność światowego systemu

finansowego, a w szczególności o to, czy polityka pieniężna kraju – emitenta waluty
międzynarodowej nie powinna uwzględniać także potrzeb krajów, które stabilizują kurs
względem tej waluty międzynarodowej, czy też nierezydentów, którzy z tej waluty
korzystają.

Na korzyści i koszty posiadania waluty międzynarodowej można także spojrzeć

z perspektywy nierezydentów, posługujących się tą walutą w transakcjach
międzynarodowych.

pierwsze,

możliwość

rozliczania

transakcji

handlowych

w powszechnie akceptowanej walucie obniża koszty transakcyjne, co intensyfikuje obroty
handlowe oraz ułatwia dostęp do nowych rynków zbytu. Co więcej, wzrost obrotów
handlowych prowadzi do zwiększenia się stabilności kursu walutowego. Ponadto,
posługiwanie się walutą międzynarodową wiąże się z możliwością dostępu do zagranicznych
rynków finansowych, co umożliwia korzystanie z większego wachlarza instrumentów
finansowych. Dalej, rozliczanie handlu zagranicznego w międzynarodowej walucie obniża
koszty zarządzania ryzykiem kursowym. Przedsiębiorstwa mogą bowiem fakturować
zarówno eksport, jak i import w jednej, powszechnie akceptowanej walucie.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 125

Nie oznacza to jednak, że ryzyko walutowe znika. Możliwość korzystania z waluty

obcej, jaką pozostaje przecież waluta międzynarodowa, wiąże się nadal z ryzykiem zmian
wartości przychodów i kosztów z handlu międzynarodowego, wynikających z wahań kursu.
Jeśli nie jest możliwe pełne dopasowanie płatności eksportowych i importowych
(tj. rozliczanie importu wpływami z eksportu), przedsiębiorstwa nadal muszą ponosić koszty
związane z zabezpieczaniem transakcji przed ryzykiem walutowym.

Co więcej, wzrost obrotów daną walutą, w szczególności wzrost podaży tej waluty

powoduje spadek jej ceny, a zatem aprecjację kursu walutowego, czego przykładem może
być obserwowana w ostatnim okresie aprecjacja funta brytyjskiego. Aprecjacja z kolei
ujemnie wpływa na handel: zmniejsza wpływy z eksportu i zwiększa koszty importu.

10.4.

RCHITEKTURA MIĘDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO A PRZYSZŁOŚĆ UNII

WALUTOWYCH

System kursu walutowego jest to zestaw rozwiązań instytucjonalnych, których celem

jest zapewnienie transferu siły nabywczej pomiędzy odrębnymi obszarami walutowymi.
Podstawowym warunkiem istnienia i funkcjonowania systemu walutowego jest zapewnienie
wymienialności walut. Zakres wymienialności, reguły ustalania poziomu kursu walutowego
oraz reguły prowadzonej polityki kursowej muszą być powszechnie znane i zrozumiałe dla
wszystkich uczestników rynku.

O międzynarodowym systemie walutowym można zatem mówić, jeśli wspomniane

rozwiązania instytucjonalne są skodyfikowane w postaci międzynarodowej umowy, która
reguluje zakres wymienialności walut krajowych, reguły ustalania poziomu kursu
walutowego itp. W myśl tej definicji trudno mówić o istnieniu obecnie międzynarodowego
systemu walutowego, bowiem brak takiej międzynarodowej umowy. Przyjmuje się jednak
nieco mniej restrykcyjną definicję, zgodnie z którą wystarczy, aby rozwiązania
instytucjonalne poszczególnych krajów były znane wszystkim uczestnikom rynku. W tym
sensie można stwierdzić, iż obecny międzynarodowy system walutowy jest oparty
na mechanizmach ekonomicznych a nie instytucjonalnych.

Obecnie gospodarki mogą swobodnie kształtować swoją politykę kursową. Choć głosy

o konieczności restytucji jednolitego międzynarodowego systemu walutowego na kształt
systemu z Bretton Woods pojawiają się do czasu do czasu, wydaje się jednak, że konieczność
dostosowania polityki kursowej do charakterystyk kraju i jego celów polityki
makroekonomicznej ma nadrzędne znaczenie.

Przyznać tu jednak należy, że ostatni kryzys, który dotknął gospodarkę światową,

sprawił, iż powróciły postulaty o konieczności skoordynowania działań w zakresie utworzenia
systemu międzynarodowego. Sugestię tę zawiera np. deklaracja podpisana przez
przywódców Grupy G‐20 na szczycie w Waszyngtonie w listopadzie 2008 roku. Deklaracja
ta wyraźnie kładzie nacisk na potrzebę stabilizacji światowego systemu finansowego.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 126

W literaturze przedmiotu na ma konsensusu odnośnie przyszłego kształtu

światowego systemu walutowego, niemniej zgłaszane są pewne sugestie. Z jednej strony
zalecane jest wprowadzanie systemów walutowych o większej płynności kursu. Wydaje się,
że sugestia ta powstała na bazie niekorzystnych doświadczeń ze stabilizowaniem kursu
walutowego, obarczanego odpowiedzialnością za kryzysy walutowe i gospodarcze lat 90. XX
wieku. W sprzeczności z tym poglądem stoi sugestia o konieczności formalnego usztywniania
kursu walutowego. Rozwiązanie to szczególnie entuzjastycznie popierano, powołując się
na doświadczenia z utworzeniem wspólnego obszaru walutowego w Europie oraz
spektakularne efekty wprowadzenia systemu rady walutowej w krajach bałtyckich dawnego
bloku postkomunistycznego oraz w Argentynie i Hong Kongu. Koncepcję tę nadszarpnęły
jednak obecne poważne problemy gospodarcze Litwy, Łotwy i Estonii.

Trzecia sugestia, szczególnie popularna na przełomie XX i XXI wieku, nawiązywała

do obu powyższych, a mianowicie zalecano odchodzenie od wszelkich form pośredniego
kursu walutowego.

Rosnące znaczenie euro jako waluty rozliczeniowej i rezerwowej wpłynęło

na pojawienie się sugestii, iż w przyszłości światowy system walutowy podzieli się na trzy
bloki walutowe, oparte na euro, dolarze i jenie. Koncepcji tej sprzyjały zgłaszane sugestie
o konieczności dolaryzacji bądź utworzenia unii walutowej w krajach Ameryki Łacińskiej
i Południowej. Ostatnio coraz częściej podkreśla się rosnące znaczenie chińskiego renminbi,
stąd sugestie, iż waluta ta niedługo zajmie miejsce jena jako dominującej waluty azjatyckiej.

Mimo tak zachęcających doświadczeń związanych z funkcjonowaniem europejskiej

unii walutowej trudno jednak oczekiwać, by krótkookresowej perspektywie powstały równie
efektywne unie walutowe w innych częściach świata i aby faktycznie doszło
do ukształtowania się dwóch, bądź trzech bloków walutowych.

Chociaż procesy regionalizacji walutowej od dawna przebiegają w różnych częściach

świata (np. w Afryce: Zachodnioafrykańska Unia Ekonomiczna i Monetarna,
Środkowoafrykańska Wspólnota Ekonomiczna i Monetarna, czy w Ameryce Środkowej: Unia
Walutowa Wschodnich Karaibów), to doświadczenia tych krajów nie są tak spektakularne,
jak doświadczenia związane z utworzeniem strefy euro. Tak silna współpraca ekonomiczna
i polityczna, wynikiem której było utworzenie Europejskiego Unii Gospodarczej i Walutowej
jest jednak unikalna. I choć spodziewać się można pogłębiania się procesów regionalizacji,
nie należy spodziewać się, aby procesy te skutkowały znacznymi zmianami struktury
międzynarodowego systemu walutowego.

ODSUMOWANIE

Celem tego rozdziału było określenie pozycji euro jako waluty międzynarodowej.

Na wstępie określono czynniki kształtujące znaczenie danej waluty, jako waluty
międzynarodowej oraz funkcje, jakie taka waluta powinna pełnić. Następnie, w oparciu

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 10.
Euro w roli waluty międzynarodowej

Strona 127

o dane statystyczne określono pozycję euro jako waluty międzynarodowej. Wnioski
wskazują, iż euro jest drugą po dolarze znaczącą walutą międzynarodową i jego pozycja stale
się umacnia.

Na zakończenie staraliśmy się pokrótce przedstawić korzyści i koszty wynikające

z posiadania waluty międzynarodowej, zarówno z perspektywy kraju – emitenta tej waluty,
jak i z perspektywy nierezydentów, którzy z niej korzystają. Rozdział kończy dyskusja
oczekiwanych zmian w architekturze światowego systemu walutowego.

IBLIOGRAFIA

BIS (2007), Triennial Central Bank Survey. Foreign exchange and derivatives market
activity in 2007, Bank for International Settlements.

Chinn M., Frankel J. (2008), Why the Euro will rival the Dollar, International Finance, tom
11, nr 1, str. 49‐73.

ECB (2009), International role of the Euro, European Central Bank.

ECB (2010), ECB Statistics Pocket Book, European Central Bank, marzec.

European Commission (2008), EMU@10. Successes and Challenges after 10 years
of Economic and Monetary Union, European Economy, 2.

Oręziak L. (2009), Międzynarodowa pozycja euro, w: „Raport na temat pełnego
uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej.
Eseje zagranicznych i polskich ekonomistów”, roz. 8, str. 201‐238.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 128

Marta Chrzanowska, Magdalena Proczek

OZDZIAŁ

11.

ORZYŚCI I SZANSE ORAZ KOSZTY I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z UCZESTNICTWA W

UNII WALUTOWEJ NA GRUNCIE TEORII I DOŚWIADCZEŃ STREFY EURO

11.1.

ZYNNIKI DETERMINUJĄCE SKALĘ KORZYŚCI I KOSZTÓW ORAZ SZANS I ZAGROŻEŃ

WYNIKAJACYCH Z UCZESTNICTWA W UNII WALUTOWEJ

(

WYBRANE ASPEKTY TEORII

OOW).

Celem opracowania jest przeprowadzenie teoretycznej i empirycznej analizy

funkcjonowania strefy euro jako optymalnego obszaru walutowego oraz przedstawienie
korzyści i kosztów związanych z przyjęciem wspólnej waluty w aspekcie makro‐
i mikroekonomicznym, które wiążą się przede wszystkim z istnieniem w ramach
UE jednolitego rynku towarów, usług, siły roboczej i kapitałów.

Niepełna realna elastyczności płac i cen w skali globalnej oraz osiąganie równowagi

przy niskim poziomie bezrobocia, wysokim poziomie produkcji i dochodu oraz stabilnych
cenach stanowi kluczową barierę dla zrównoważonego rozwoju zarówno w systemie kursów
płynnych jak i sztywnych. Pewną próbą połączenia autonomiczności kursów płynnych
ze stabilnością kursu sztywnego jest koncepcja regionalnej integracji walutowej, która
stanowi wstęp do szerszej dyskusji dotyczącej kryteriów wyboru optymalnego reżimu
walutowego.

Teoria OOW formułuje warunki, których spełnienie przesądza o tym, iż wprowadzenie

wspólnej waluty lub sztywnego kursu walutowego staje się dla pewnych krajów bardziej
korzystne niż posługiwanie się płynnymi kursami walutowymi. W ujęciu klasycznym
koncentrowano się na wyselekcjonowaniu jednego, kluczowego kryterium, na bazie którego
można by dokonać oceny atrakcyjności każdego obszaru walutowego. Teoria OOW wskazuje,
że utworzenie unii walutowej będzie trwałe i korzystne jeśli gospodarki są na tyle zbliżone,
że wystawione są jedynie na szoki symetryczne, lub gdy dysponują odpowiednimi
mechanizmami dostosowawczymi, w przypadku wystąpienia szoków asymetrycznych.
Mechanizmy dostosowawcze wedle teorii OOW to: elastyczność płac i cen, mobilność
czynników produkcji (w tym siły roboczej), transfery fiskalne. Potrzeba korzystania z tych
mechanizmów jest tym mniejsza, im mniejsza jest podatność gospodarki na szoki

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 129

asymetryczne. Prawdopodobieństwo wystąpienia tych szoków maleje natomiast wraz
ze stopniem dywersyfikacji produkcji i eksportu oraz integracji finansowej i handlowej.

Hipoteza endogeniczności teorii OOW zapoczątkowała nowy kierunek badań

i przyczyniła się do ponownego przeanalizowania dotychczasowych rozważań. Zgodnie
z założeniem endogeniczności, intensyfikacja handlu, przez mechanizm unii walutowej,
wpływa na stopień wypełniania kryteriów OOW. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo,
że niektóre kraje spełnią kryteria ex post, nawet jeśli nie wypełniały ich ex ante

. Implikuje

to, iż obszar walutowy może być większy niż początkowo zakładano, na skutek wzrostu
oczekiwanej integracji handlowej i korelacji dochodowej.

Hipoteza egzogeniczności kryteriów wprowadza z kolei do analizy czynnik

instytucjonalny. Inicjatywy promujące reformy strukturalne, mające na celu lepsze spełnienie
kryteriów przez państwa tworzące unię monetarną, mają swój początek w centralnych
instytucjach ustawodawczych unii monetarnej lub innych organizacji monitorujących, często
o zasięgu globalnym. Czynniki te wraz z procesami instytucjonalnymi składają się
na egzogeniczność teorii OOW – kraje, które kryteria spełniają w mniejszym stopniu niż ich
partnerzy, lub w mniejszym stopniu niż pewien zakładany poziom, będą doświadczały
większej presji do podjęcia odpowiednich reform strukturalnych i poprawy określonych
wskaźników

11.2.

ORZYŚCI I SZANSE WYNIKAJĄCE Z UCZESTNICTWA W UNII WALUTOWEJ

Jak podkreśla się w literaturze fachowej przedmiotu, korzyści przyjęcia wspólnej

waluty można podzielić na te, które ujawniają się bezpośrednio oraz na te, które mogą
pojawiać się stopniowo. Korzyści bezpośrednie są odczuwalne już w krótkim terminie
a pośrednie, mogą potencjalnie wystąpić w perspektywie średnio‐ i długookresowej
od momentu wprowadzenia wspólnej waluty. Istotną właściwością korzyści bezpośrednich
jest to, iż następują one niemal automatycznie w wyniku zastąpienia pieniądza narodowego
przez wspólny oraz mają trwały i kumulujący się w czasie charakter.

Wprowadzenie wspólnej waluty prowadzi bezpośrednio do redukcji ryzyka

kursowego, a wraz z nim do redukcji kosztów kursowych i transakcyjnych. Stanowi to istotne
ułatwienie dla prowadzenia działalności gospodarczej, a także ruchu turystycznego

Przedsiębiorstwa pozbawione obciążenia finansowego dzięki poprawie wyników
finansowych są wstanie przeznaczać dodatkowe strumienie pieniężne na inwestycje oraz

J. Frankel, A. Rose, The Endogeneity of the Optimum Currency Area Criteria, CEPR Discussion Paper, Economic

Journal, No. 108/1998, ss. 1–22.

F. P. Mongelli, European Economic and Monetary Integration, and the Optimum Currency Area Theory, ECB,

Frankfurt am Main 2007, ss. 24–25.

J. Werwińska , € jak euro, ODDK, Gdańsk 2002, s. 21–22.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 130

tworzyć nowe miejsca pracy. Z drugiej strony efekt ten jest negatywny dla banków i innych
instytucji finansowych, które tracą dochody z tytułu wymiany walut

Bezpośrednim skutkiem rezygnacji z własnej waluty na rzecz waluty

międzynarodowej jest również ograniczenie ryzyka wystąpienia destabilizujących
gospodarkę gwałtownych przepływów kapitałowych wywołanych innymi niż pogorszenie
wskaźników makroekonomicznych czynnikami, jak np.: spekulacje walutowe lub zmiany
zaufania inwestorów zagranicznych nie mające uzasadnienia w rzeczywistej sytuacji
ekonomicznej kraju. Dodatkowo, rezygnując z własnej waluty, znacznie zmniejsza się ryzyko
wystąpienia kryzysu walutowego zwiększając tym samym długookresową stabilność
makroekonomiczną państwa. Ponadto przyjęcie wspólnej waluty może przełożyć się
na wzrost ratingu kraju

. Stabilność i wiarygodność makroekonomiczna mają kluczowe

znaczenie dla gospodarki, gdyż zachęcają inwestorów do podejmowania decyzji
inwestycyjnych, decydują o alokacji zasobów gospodarczych oraz wpływają na zwiększenie
tempa wzrostu gospodarczego.

Obszarem, w którym efekty bezpośrednie ujawniają się najszybciej, są rynki

finansowe. Spadek premii za ryzyko kursowe oraz przyjęcie polityki pieniężnej EBC, w tym
połączenie i scentralizowanie zarządzania rezerwami z innymi członkami unii walutowej oraz
obniżenie nominalnych stóp procentowych prowadzą do pogłębienia integracji zwłaszcza
na rynku pieniężnym, a także do większej przejrzystości cen, co sprzyja podejmowaniu
optymalnych decyzji gospodarczych

. Postępująca integracja rynków finansowych sprzyja

osiąganiu większych korzyści z członkostwa w strefie jednowalutowej, ale niesie także
zagrożenia, z których najpoważniejszy to tzw. „efekt zarażania”, polegający na przenoszeniu
kryzysów finansowych miedzy zintegrowanymi krajami. Należy zaznaczyć, że skala korzyści,
płynących z przyjęcia wspólnej waluty jest uzależniona od poziomu rozwoju rynków
finansowych w krajach unii walutowej

W dłuższym okresie mogą materializować się związane ze wspomnianymi korzyściami

bezpośrednimi szanse, tzn. korzyści pośrednie. Mają one istotniejsze znaczenie dla
gospodarki ale równocześnie charakter warunkowy. Ich realizacja jest bowiem uzależniona
od właściwego wykorzystania korzyści bezpośrednich, jakości polityki makroekonomicznej
prowadzonej na drodze do i wewnątrz strefy jednowalutowej (zwłaszcza reformy systemu
podatkowego, świadczeń społecznych i rynku pracy), otwartości gospodarki jak i zdolności
adaptacyjnych podmiotów gospodarczych, w tym do operowania w warunkach zwiększonej
konkurencji oraz absorpcji inwestycji i innowacji.

Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do euro,

http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf, marzec 2010.

Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej

i Walutowej, NBP, Warszawa 2009, s. 149.

L. Oręziak, Euro nowy pieniądz, PWN, Warszawa 2003, s. 48.

Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej…, op. cit.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 131

Przyjęcie wspólnej waluty może doprowadzić do intensyfikacji wymiany handlowej.

Skala tego efektu zależy w dużej mierze od zdolności przedsiębiorstw, zgłasza MSP
do ekspansji na rynkach zagranicznych oraz ich gotowości do odparcia zagranicznej
konkurencji. Oprócz wzrostu wymiany handlowej bardzo ważnym skutkiem przystąpienia
do unii walutowej może być wzrost inwestycji krajowych (w wyniku obniżenia kosztu
pozyskania kapitału oraz poszerzenia perspektyw działalności na większym rynku)
i zagranicznych (dzięki eliminacji ryzyka kursowego i stabilniejszemu otoczeniu
ekonomicznemu). Ostateczna skala wpływu przyjęcia wspólnej waluty na poziom inwestycji
krajowych i zagranicznych jest uwarunkowana głównie zdolnością absorpcji tych inwestycji
przez podmioty gospodarcze. Inwestycje oraz wymiana handlowa są istotnym mechanizm
restrukturyzacji gospodarki, poprawy jej wydajności i konkurencyjności oraz konwergencji
dochodów obywateli unii

W dłuższym okresie następuje ściślejsza integracja rynków finansowych, głównie

w obszarze instytucji i infrastruktury. Teoria integracji gospodarczej oraz doświadczenia
krajów strefy euro wskazują zatem, że członkostwo w unii walutowej sprzyja procesom
integracyjnym na wielu płaszczyznach, zwłaszcza w obszarze rynków finansowych,
intensyfikacji wymiany handlowej i inwestycji. W efekcie powinno się to przekładać
na szybsze tempo wzrostu gospodarczego, wzrost zatrudnienia, dochodów oraz ogólny
wzrost dobrobytu społecznego.

11.3.

OSZTY I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z UCZESTNICTWA W UNII WALUTOWEJ

W przypadku kosztów związanych z wprowadzeniem wspólnej waluty, zarówno

teoria ekonomii, jak i badania wskazują, że akumulacja kosztów i zagrożeń w czasie może
kształtować się odwrotnie niż w przypadku korzyści i szans. Koszty w dużym stopniu
skoncentrowane są we wczesnym etapie, podczas gdy korzyści nie są wtedy jeszcze w pełni
widoczne. Koszty i zagrożenia wprowadzenia wspólnej waluty można podzielić na długo‐,
średnio‐ i krótkookresowe.

Podobnie, jak w przypadku korzyści, pewne koszty mają charakter trwały. Dotyczy

to przede wszystkim utraty możliwości prowadzenia autonomicznej polityki monetarnej
tj. stosowania jako stabilizatorów gospodarczych: stopy procentowej i nominalnego kursu
walutowego. Łączna skala kosztów związanych z rezygnacją z niezależnej polityki pieniężnej
zależy głównie od: adekwatności polityki pieniężnej prowadzonej przez EBC dla gospodarki
nowego członka unii (może wystąpić ryzyko długookresowego niedopasowania poziomu stóp
procentowych, którego przyczyną jest różny poziom rozwoju gospodarczego w państwach
członkowskich unii lub ryzyko niedopasowania cyklicznego, łączącego się z brakiem pełnej
synchronizacji cykli koniunkturalnych), a także od stopnia autonomiczności krajowej polityki

Ibidem, s. 92.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 132

pieniężnej prowadzonej w warunkach globalizacji oraz skuteczności nominalnego kursu
walutowego w absorbowaniu szoków.

Do długookresowych kosztów wprowadzenia wspólnej waluty należy zaliczyć również

zmiany dotyczące prowadzenia polityki fiskalnej w unii walutowej. Ze względu na to,
że państwa członkowskie unii zrezygnowały z polityki monetarnej jako narzędzia stabilizacji
narodowego cyklu koniunkturalnego, polityka fiskalna ma za zadanie zarządzanie cyklicznymi
fluktuacjami. Wiąże się to z prowadzeniem zdyscyplinowanej polityki fiskalnej o niskim
stopniu zadłużenia, pozwalającego korzystać z automatycznych stabilizatorów oraz działań
o charakterze dyskrecjonalnym. Jednocześnie utrzymanie stabilności i wiarygodności nowej
waluty (co jest jednym z najważniejszych priorytetów UGW), a także ryzyko internalizacji
efektów tej polityki przez państwa członkowskie unii skłoniły twórców UGW do ustanowienia
restrykcyjnych warunków dotyczących długu publicznego i deficytu budżetowego (kryteria
konwergencji Traktatu z Maastricht oraz postanowienia Paktu Stabilności i Wzrostu). Warto
również zaznaczyć, że zmiany polityki fiskalnej wynikające z przyczyn nie mających
potwierdzenia w ekonomii lub z przyczyn politycznych mogą stać się źródłem poważnych
wstrząsów gospodarczych.

Oprócz nie podlegających dyskusji kosztów długookresowych, które mogą być

zminimalizowane przede wszystkim dzięki uelastycznieniu gospodarki, przyjęcie wspólnej
waluty może wiązać się w średnim okresie również z pewnymi zagrożeniami. Należy do nich
głównie kształtowanie się dynamiki cen niezgodnie ze ścieżką równowagi oraz konsekwencje
tego zjawiska w sferze realnej gospodarki. Zagrożenia w średnim okresie mogą być skutkiem
wyboru nieoptymalnego kursu konwersji, a także różnic inflacyjnych miedzy krajami unii
walutowej, bądź zbyt szybkiego wzrostu płac i cen, w tym na rynku aktywów, wpływających
na pogorszenie się konkurencyjności gospodarki, jak również boomu kredytowego, (głównie
na rynku nieruchomości), który może zachwiać stabilność finansową w wyniku wzrostu akcji
kredytowej

W krótkim okresie koszty przystąpienia do strefy euro zwiane są ewentualnymi

kosztami zacieśnienia polityki makroekonomicznej w celu wypełnienia kryteriów
konwergencji nominalnej oraz ryzykiem wystąpienia związanych z tym efektów cenowych,
a także wprowadzeniem euro do obiegu.

Jeżeli inflacja nie ukształtuje się na poziomie poniżej wartości referencyjnej, będzie

to wymagać podjęcia działań obniżających tempo wzrostu cen. Działania te z kolei mogą
w krótkim okresie zagrażać dynamice PKB, co jest tożsame z obniżeniem tempa wzrostu
gospodarczego

Nie

należy

zapominać

także

zagrożeniach

związanych

z podporządkowaniem polityki pieniężnej wymogowi dwuletniego utrzymania kursu waluty
narodowej do euro w systemie ERM II. Pewne zagrożenia mogą się wprawdzie wiązać

Ibidem, s. 148–149.

D. Niedziółka, Unia gospodarczo‐walutowa i jej pieniądz euro, WSCiL, Warszawa 2008, s. 75.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 133

z jednoczesnym spełnieniem kryterium inflacyjnego i kursowego, co wynika z presji
aprecjacyjnej na realny kurs walutowy w gospodarce dominującej.

Kolejne krótkookresowe zagrożenia wiążą się z możliwością wzrostu cen wyrażonych

w euro w efekcie zaokrągleń. Jednak w najkrótszym horyzoncie czasowym odczuwalne
są najbardziej koszty techniczne i organizacyjne. Koszty te obciążają zarówno administrację
publiczną, sektor finansowy, jak i przedsiębiorstwa niefinansowe, a ich wysokość jest
uzależniona od szeregu decyzji dotyczących scenariusza wprowadzania wspólnej waluty oraz
uwarunkowań zewnętrznych

. Do kosztów tych zalicza się: koszty związane ze zmianami

prawnymi, koszty logistyczne wprowadzenia i zaopatrzenia w monety oraz banknoty euro,
dostosowania systemów informatycznych i systemów płatności, przygotowania
ogólnokrajowej kampanii informacyjnej oraz przeprowadzenia szkoleń dla pracowników oraz
intensyfikacji ich prac w okresie wymiany pieniądza.

* * *

Zarówno teoria ekonomii, jak i doświadczenia państw członkowskich strefy euro

potwierdzają, że ze względu na trwały charakter podejmowanej decyzji o uczestnictwie
w unii walutowej zasadne było dokonanie bilansu korzyści i kosztów biorąc pod uwagę
krótki, średni i długi okres. Podsumowując należy stwierdzić, że w zestawieniu korzyści
i kosztów widoczna jest pewna asymetria. Trwałych korzyści z integracji monetarnej należy
raczej upatrywać w perspektywie co najmniej średniookresowej, natomiast duża część
kosztów jest ponoszona w krótkim okresie. Łączna skala kosztów i korzyści zależy
od prowadzonej polityki makroekonomicznej, zarówno w okresie przygotowawczym, przed
przystąpieniem do strefy euro, jak i w trakcie pobytu w unii walutowej

. Jednocześnie

korzyści i szanse nie są łatwe do obliczenia i ścisłego sprecyzowania.

Istotne jest również, że mają one charakter potencjalny, tzn. wystąpienie większości

korzyści jak i zagrożeń nie wystąpi w każdym przypadku. Interesy poszczególnych podmiotów
i sposób postrzegania wspólnej waluty są różne. W przypadku osób prywatnych mają
znaczenie również argumenty emocjonalne, trudne do przełożenia na sferę realną
gospodarki.

Podsumowując analizę korzyści i wad dokonaną w niniejszym opracowaniu można

stwierdzić, że nie istnieją jednoznaczne przesłanki przemawiające za/bądź przeciw
członkostwu krajów w unii walutowej. W każdym przypadku państwo kandydujące do strefy
euro powinno indywidualnie rozważyć swoją sytuację ekonomiczną. Z drugiej strony i tak jest
ona przedmiotem corocznej analizy pod kątem spełniania kryteriów konwergencji.
Spełnienie tych kryteriów oznaczać powinno, zgodnie z teorią OOW, że w długim okresie
korzyści przyjęcia wspólnej waluty przeważą nad kosztami. W tym przypadku
najpoważniejszym

zagrożeniem

dla

gospodarki

krajowej

byłoby

zastosowanie

nieoptymalnego kursu konwersji.

Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej…, op. cit., s. 249.

Ibidem, s. 342.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 134

Warto zaznaczyć, że bardzo istotnym aspektem przy ocenie korzyści i szans, jest ich

warunkowy charakter względem czynników zarówno natury ekonomicznej, politycznej jak
i społecznej. Wszystkie zagrożenia powinny być zatem jasno zakomunikowane zarówno
społeczeństwu jak i przedsiębiorcom w celu możliwie wczesnego przygotowania się do nich.
Istotnym zatem czynnikiem w procesie przygotowania gospodarki i społeczeństwa
do wprowadzenia euro jest zbudowanie ogólnonarodowego konsensusu, co stanowi
warunek sprzyjający skutecznemu przeprowadzeniu tego procesu

11.4.

NALIZA DOŚWIADCZEŃ STREFY EURO PO

LATACH

Propozycja utworzenia unii monetarnej była w latach 90. XX w. projektem

ryzykownym – twórcy teorii OOW wskazywali, iż 11 krajów Unii, które początkowo
zdecydowały się na przyjęcie jednolitej waluty (UE‐11) nie tworzy optymalnego obszaru,
a różnice instytucjonalne między poszczególnymi regionami sprawiają, iż wprowadzenie euro
może okazać się bardzo kosztowne. Dowodzono, iż na skutek znacznych różnic w strukturach
przemysłowych, poszczególni członkowie UE doświadczają idiosynkratycznych szoków
podażowych i popytowych. Wysoka realna dywergencja (stopień rozbieżności tempa wzrostu
zatrudnienia i produkcji w wyniku wstrząsów asymetrycznych)

wymagała dużej

elastyczności rynku pracy, tak aby procesy dostosowawcze mogły przebiegać sprawnie.
Wypełnienie tego warunku sprawiłoby, iż korzyści z utworzenia obszaru przewyższyłyby
koszty, a zatem jego ustanowienie byłoby ekonomicznie uzasadnione. Rozpatrując UE‐11
oraz UE‐16, zbyt niski stopień elastyczności rynków pracy (przy danej realnej dywergencji)
miał, wedle teorii OOW, prowadzić do strat ekonomicznych w przypadku rezygnacji
z elastycznego kursu walutowego jako jednego z mechanizmów dostosowawczych

. Kryteria

nominalnej konwergencji, o charakterze makroekonomicznym, nie regulowały kwestii tak
krytycznych dla teorii OOW jak elastyczność rynku pracy czy mobilność siły roboczej
(o podłożu mikroekonomicznym) – nie mogły więc zagwarantować poprawnego
funkcjonowania wspólnego obszaru walutowego.

10‐letni okres istnienia unii monetarnej pozwala na ocenę projektu nie tylko na bazie

przesłanek

teoretycznych,

ale

przez

uwzględnienie

doświadczeń

praktycznych.

Charakteryzując politykę monetarną, fiskalną, integrację finansową, handel zagraniczny oraz

Ibidem, s. 343.

Nie dotyczy to szoków asymetrycznych wywołanych zróżnicowaną krajową polityką pieniężną. Są one

wyeliminowane przez prowadzenie jednolitej polityki monetarnej przez EBC.

Krytyczne nastawienie do projektu UGW tworzonej przez 11 (i więcej) krajów europejskich można znaleźć

w następujących publikacjach: P. De Grauwe, Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003; B. Eichengreen, Is Europe
an Optimum Currency Area?, CEPR Discussion Paper, No. 478/1990; M. Neuman, J. von Hagen, Real Exchange
Rates within and between Currency Areas: How Far Away is EMU?, Discussion Paper, Indiana University,
Bloomington 1991. Odmienne stanowisko, zawarte w raporcie: One Market, One Money, prezentowała Komisja
Europejska; por. M. Emerson, D. Gros, A. Italianer, J. Pisani‐Ferry, H. Reichenbach, One Market, One Money One
Market, One Money: An Evaluation of the Potential Benefits and Costs of Forming an Economic and Monetary
Union, No. 44/1990, Bruksela.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 135

bezpośrednie inwestycje zagraniczne w UGW, można dokonać oceny skuteczności obszaru w
wypełnianiu postawionych celów oraz jego atrakcyjności dla krajów pozostających poza nim.

11.3.1. Polityka monetarna w UGW

Można jednoznacznie stwierdzić, iż cel stabilności cen, jako najważniejszy priorytet

Eurosystemu został osiągnięty – średnia inflacja okresu 1999–2007 wynosiła 2,1% dla strefy
euro (w porównaniu ze wskaźnikiem 3,7% w latach 1989–1998 dla tej samej grupy krajów)

W całej historii powojennej inflacja nigdy nie była utrzymywana na tak niskim poziomie przez
tak długi okres w tylu krajach europejskich jednocześnie. Dzięki polityce EBC, inflacja
przestała stanowić główny problem dla obywateli krajów strefy euro

. Należy jednak

zaznaczyć, iż rekordowo niska inflacja była w okresie zwanym Great Moderation, trwającym
od początku III. etapu unii monetarnej do wybuchu obecnego kryzysu finansowo‐
ekonomicznego, zjawiskiem powszechnym także w krajach nie należących do strefy euro
(Dania, Szwecja, Wielka Brytania) oraz innych krajach rozwiniętych (Kanada, Szwajcaria,
Stany Zjednoczone). Okres ten charakteryzował się niską liczbą szoków inflacyjnych,
pojawieniem się konkurencji typu low‐cost w Europie Środkowej i Wschodniej oraz Azji
a także upowszechnieniem się doktryny niezależności banków centralnych.

Czas stabilizacji zakończył się w 2007 r. wraz z drastycznym wzrostem kosztów

produkcji – wstrząsem ekonomicznym szczególnie trudnym dla polityki banku centralnego.
Znaczna podwyżka cen ropy z roku 2007 i 2008 oraz wzrost cen żywności był niewątpliwie
istotnym sprawdzianem dla EBC. Niestabilność finansowa stanowi kolejną okoliczność
podwyższonego ryzyka dla każdego banku centralnego. Konieczność skonfrontowania się
z oba tymi czynnikami jednocześnie, przy uwzględnieniu głębokości obecnego kryzysu
finansowego, stanowi pierwsze poważne wyzwanie dla EBC. Jest zbyt wcześnie by wystawiać
jednoznaczną ocenę, jako że kryzys wciąż trwa i nie sposób przewidzieć jest w jakim stopniu
dotknie on poszczególne gospodarki. Można natomiast stwierdzić, iż inflacja w strefie euro
wzrosła w mniejszym stopniu niż w innych rozwiniętych gospodarkach, do czego w dużej
mierze przyczyniła się silna pozycja euro. Strategia EBC polegająca na zapewnianiu płynności,
wraz z jak największą ochroną polityki monetarnej przed skutkami finansowej niestabilności,
okazała się adekwatna i skuteczna

H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T. Jappelli, I. Mihov, M. Pagano, C. Wyplosz, EMU at Ten. Should Denmark,

Sweden and the UK join?, SNS Economic Group Report, Sztokholm 2009, ss. 98–99.

Badanie Eurobarometer wskazuje, iż w 2006 r. na inflację jako „jeden z dwóch głównych problemów”

wskazywało zaledwie 16% respondentów. Badani znacznie częściej wyrażali zaniepokojenie stopą bezrobocia,
przestępstw i imigracji; Eurobarometer, No. 59/2006, http://ec.europa.eu/public_opinion/, marzec 2010.

Kryzys zwrócił także uwagę na niedoskonałości Eurosystemu takie jak: brak jednolitego europejskiego

nadzoru nad systemem bankowym, niedostateczną koordynację oraz możliwość pełnienia roli pożyczkodawcy
ostatniej instancji przez EBC jedynie za wyrażeniem zgody przedstawicieli politycznych, co wpływa
na efektywność i szybkość tej reakcji;

H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T. Jappelli, I. Mihov, M. Pagano, C. Wyplosz,

EMU at Ten…, op. cit., ss. 28–29, s. 38.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 136

11.3.2. Polityka fiskalna w UGW

Zrównoważona polityka fiskalna jest jednym z priorytetów UGW, gdyż tylko wtedy

możliwa jest realizacja bezpośredniego celu polityki monetarnej jakim jest stabilność cen.
Również stabilizacja cyklu koniunkturalnego jest możliwa tylko w ramach zdyscyplinowanej
polityki fiskalnej, o niskim stopniu zadłużenia, pozwalającym na wykorzystanie
automatycznych stabilizatorów w czasach trudności gospodarczych.

Analiza wskaźników długu publicznego do PKB oraz deficytu budżetowego do PKB

państw członkowskich unii walutowej wskazuje na wzrost dyscypliny fiskalnej. Współczynniki
silnie antycyklicznych automatycznych stabilizatorów różnią się z zależności od gospodarki,
zaczynając od 0,3 (Grecja), kończąc na 0,65 (Niemcy). Średnia dla strefy euro wynosi 0,46,
(dla porównania w Stanach Zjednoczonych współczynnik ten wynosi 0,29). Relatywnie
wysoki współczynnik, oznacza niższą zmienność cyklu koniunkturalnego

. Stabilizacja cyklu

koniunkturalnego przez politykę dyskrecjonalną wypada natomiast mniej korzystnie –
w krajach strefy euro zaobserwować można nastawienie procykliczne (w przeciwieństwie
do Stanów Zjednoczonych, gdzie dyskrecjonalna polityka fiskalna jest silnie antycykliczna).
Badając obie składowe polityki fiskalnej, można stwierdzić, że kraje strefy euro mają bardziej
procykliczną politykę fiskalną, lecz stopień procykliczności zmniejszył się po wprowadzeniu
euro. Wskaźnik zmienności polityki fiskalnej (mierzony przez standardową wariancję zmian
polityki fiskalnej nie wynikających z przesłanek ekonomicznych) systematycznie ulegał
obniżeniu po 1999 r.

Oznacza to, iż państwa członkowskie nie wykorzystały przyjęcia

wspólnej waluty jako pretekstu do wdrożenia zmian fiskalnych, nie wynikających
z uwarunkowań ekonomicznych

Należy jednak zaznaczyć, iż dynamika analizowanych wskaźników jest bardzo

podobna w Danii, Szwecji oraz Wielkiej Brytanii, a także w innych krajach wysoko
rozwiniętych. Nie można zatem tłumaczyć kształtowania się wymienionych wskaźników
wpływem UGW. Dyscyplinujące działanie kryteriów konwergencji na dług publiczny i deficyt
budżetowy był największy przed 1999 r. Po przyjęciu euro dynamika ta osłabła,
a w niektórych krajach trend uległ odwróceniu, skutkując wyższym długiem publicznym oraz
deficytem. Niekonsekwencja poszczególnych członków w wypełnianiu zaleceń traktatu
z Maastricht oraz Paktu Stabilności i Wzrostu nie miała wpływu na skuteczność polityki
monetarnej, co poddaje w wątpliwość sensowność zawartych w tych dokumentach
restrykcyjnych założeń. Wciąż istnieje znaczne zróżnicowanie jakości narodowych polityk

Współczynniki automatycznych stabilizatorów wyznaczane są na podstawie metodologii OECD: stanowią one

różnicę między aktualną a cyklicznie dostosowaną równowagą budżetową.

Największe spadki zmienności fiskalnej w okresie 1999–2007 odnotowały Francja (z 0,51 do 0,17), Niemcy

(z 0,71 do 0,49) oraz Włochy (z 1,41 do 0,41); H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T. Jappelli, I. Mihov, M. Pagano,
C. Wyplosz, EMU at Ten…, op. cit., s. 49.

Ibidem, ss. 40–56.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 137

fiskalnych, brak jest międzynarodowej koordynacji oraz spójnej struktury dla prowadzenia
efektywnej polityki fiskalnej

11.3.3. Integracja finansowa w UGW

Przed powstaniem unii walutowej identyczne instrumenty finansowe denominowane

w różnych walutach traktowane były jako niedoskonałe substytuty i różniły się cenami.
Wprowadzenie euro zlikwidowało ten typ segmentacji rynku, stwarzając możliwości dla
obowiązywania prawa jednej ceny. Jednolita waluta była warunkiem koniecznym, lecz
niewystarczającym. Istotne było również zniesienie pozostałych barier do ujednoliconego
rynku (różnice w regulacjach, podatkach, systemach płatności, dostępności do informacji,
orzecznictwie prawnym itd.).

Wiele barier do pełnej integracji finansowej zostało już wyeliminowanych: zniesiono

kontrolę przepływów kapitałowych, uchwalono dyrektywy regulujące sektor bankowy
i finansowy, wprowadzono równe warunki kredytowania i zabezpieczeń, zharmonizowano
zasady emitowania obligacji państwowych i zarządzania długiem publicznym. Redukcja barier
przyczyniła się do większej wydajności pośredników finansowych, szczególnie w krajach
o mniej rozwiniętym i przeregulowanym rynku finansowym. Do stopnia w jakim większa
wydajność stymuluje popyt na środki i usługi finansowe, nastąpił wzrost wewnętrznych
rynków finansowych i szerszy dostęp do zagranicznych rynków finansowych. Większa
konkurencja przyczyniła się do obniżki kosztów i oferowania bardziej zaawansowanych usług.
Jednolite standardy europejskie wymusiły konwergencję zasad księgowości, zabezpieczeń,
nadzoru bankowego (mimo iż wciąż zdecentralizowanego), ładu korporacyjnego i tym
samym przyjęcia najlepszych międzynarodowych praktyk

. Wprowadzenie euro zwiększyło

inwestycje przedsiębiorstw, których dostęp do środków finansowych był wcześniej
ograniczony

W krajach strefy euro integracja rynku pieniężnego (stopy procentowe

i międzybankowe depozyty wzorowane na stopie Euribor) i obligacji skarbowych
(konwergencja oprocentowania) nastąpiła niemal z chwilą przyjęcia euro. Integracja
narodowych rynków akcji i bonów oraz rynków kredytowych postępuje wolniej i nadal nie
jest ona zakończona. Przywiązanie inwestorów do aktywów narodowych (home equity bias)
i brak odpowiedniej dywersyfikacji są ważnymi czynnikami, lecz ich znaczenie spadło
w porównaniu z okresem przed wprowadzeniem euro. W przypadku rynków kredytowych
decydującym czynnikiem jest heterogeniczność pożyczkobiorców oraz lokalna natura
informacji wymaganej przez pożyczkodawców. W konsekwencji zróżnicowanie stóp
procentowych jest większe niż na rynku obligacji skarbu państwa

. Niska konwergencja stóp

Ibidem.

Ibidem, ss. 58–74.

A. Bris, Y. Koskinen, M. Nilsson, The real effects of the Euro: evidence from corporate investments, Review

of Finance, vol. 10, No. 1/2006, ss. 1–37.

Największe różnice notuje się na rynku średnio i długoterminowych pożyczek inwestycyjnych, kredytów

konsumpcyjnych oraz pożyczek hipotecznych.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 138

procentowych może wskazywać na istnienie barier strukturalnych (dotyczących natury
informacji, ustawodawstwa prawnego, ubezpieczeń, europejskiego nadzoru bankowego),
zróżnicowania ryzyka czy różnorodnych zbiorów pożyczkobiorców. Dalsza integracja rynku
finansowego wymagać będzie regulacji i rozwiązań instytucjonalnych

11.3.4. Handel zagraniczny w inwestycje bezpośrednie w UGW

Większość badań poświęconych wpływowi euro na handel zagraniczny potwierdza,

że wprowadzenie wspólnej waluty istotnie wpłynęło na wzrost handlu w strefie euro a także
– w mniejszym stopniu – między strefą euro a krajami zewnętrznymi., co przedstawia tabela
11.1

Tabela 11.1. Wzrost handlu po wprowadzeniu euro

Autor

Okres badania

Wzrost handlu w

strefie euro

Wzrost handlu poza strefę

euro

R. Baldwin, F. Skuderlny, D. Taglioni

1991–2002

26–83%

22–24%

R. Baldwin, V. DiNino, L. Fortagné, R.
A. De Santis, D. Taglioni

1990–2006

0–1%

D. Barr, F. Breedon, D. Miles

1978–2002

29%

Nie był przedmiotem badania

H. Berger, V. Nitsch

1948–2003

Nie był przedmiotem badania

J. Brouwer, R. Paap, J. M. Viaene

1990–2004

0–15%

Wynik niejednoznaczny

M. Bun, F. Klassen

1967–2002

Nie był przedmiotem badania

P. Chintrakarn

1994–2002

9–14%

Nie był przedmiotem badania

S. De Nardis, C. Vicarelli

1980–2000

2–6%

Nie był przedmiotem badania

H. Faruqee

1992–2002

14%

H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T.
Jappelli, I. Mihov, M. Pagano, C.
Wyplosz

1989–2007

24%

12%

H. Flam, H. Nordström

1989–2002

15%

1995–2006

28%

12–14%

J. Frankel

1948–2006

12–200%

Nie był przedmiotem badania

T. Gomes, C. Graham, J. Helliwell, T.
Kano, J. Murrey, L. Schembri

1980–2003

0–22%

Nie był przedmiotem badania

A. Micco, E. Stein, G. Ordoňes

1992–2002

9–13%

1–9%

A. Rose

–

8–23%

Nie był przedmiotem badania

Źródło: opracowanie własne.

Wpływ jednolitej waluty na handel krajów strefy euro z krajami trzecimi jest

trudniejszy do oszacowania, lecz również wydaje się pozytywny i statystycznie istotny. Niższe
koszty podniosły konkurencyjność eksporterów strefy euro

. Z kolei wzrost eksportu

z krajów trzecich do krajów strefy euro może być tłumaczony zniesieniem barier wewnątrz
strefy. Jeśli zewnętrzni eksporterzy korzystają z danego kraju jako platformy do eksportu

H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T. Jappelli, I. Mihov, M. Pagano, C. Wyplosz, EMU at Ten…, op. cit., ss. 58–74.

A. Rose przeprowadził zbiorczą analizę 26 różnych badań, obejmujących odmienną perspektywę czasową,

oceniających wpływ wprowadzenia wspólnej waluty na stosunki handlowe krajów strefy euro; por. A. Rose,
One Money…, op. cit., ss. 1–49.

H. Flam, A. Fatás, S. Holden, T. Jappelli, I. Mihov, M. Pagano, C. Wyplosz, EMU at Ten…, op. cit., ss. 58–74.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 139

do dalszych krajów – lokując tam sprzedaż, magazyny, dystrybucję – odnoszą oni korzyści
niemal takie same jak producenci strefy euro.

Spadek kosztów eksportu w strefie euro obniżył atrakcyjność horyzontalnych BIZ,

o charakterze substytucyjnym. Jednocześnie mniejsze koszty eksportu zachęciły inwestorów
spoza strefy euro do wykorzystania opisanego wyżej mechanizmu kraju‐platformy.
Wskazywałoby to na komplementarność BIZ wobec wzrostu handlu. Istotnym czynnikiem
podejmowania BIZ jest zabezpieczenie się przed ryzykiem kursowym przez ustanawianie
produkcji lokalnej i uzależnianie kosztów i przychodów od warunków danej gospodarki.
Całkowita eliminacja niepewności kursowej ogranicza ten bodziec. Należy jednak zauważyć,
że niepewność kursowa jest ryzykiem ex ante, które powinno zostać wkalkulowane
w decyzję inwestycyjną. Redukcja lub zaprzestanie eksportu w przypadku niekorzystnych
zmian kursowych jest mniej kosztowna niż zamknięcie lokalnej produkcji. W tym sensie,
eliminacja niepewności może stymulować BIZ. Podsumowując, handel i BIZ mogą na gruncie
teoretycznym mieć charakter zarówno substytucyjny jak i komplementarny.

Większość badań wskazuje na pozytywną rolę euro w stymulowaniu BIZ (tab. 11.2.).

Tabela 11.2. Wzrost BIZ po wprowadzeniu euro

Autor

Okres badania

Wzrost BIZ strefy

euro

Wzrost BIZ do strefy euro

J. Brouwer, R. Paap, J. M. Viaene

1990–2002

19%

N. Coeurdacier, R. De Santis, A. Aviat

1985–2004

200%

70%

J. De Sousa, J. Lochard

1982–2004

26%

Nie był przedmiotem badania

H. Flam, H. Nordström

1995–2006

Nie był przedmiotem badania

H. Foad

1986–2002

Nie był przedmiotem

badania

Znaczny przypływ BIZ ze

Stanów Zjednoczonych

P. Petroulas

1992–2001

16%

8–11%

S. Schiavo

1980–2001

300%

200%

Źródło: opracowanie własne.

Integracja finansowa i eliminacja niepewności kursowej miała istotny wpływ

na decyzje przedsiębiorców oraz inwestorów. Potencjał jaki został stworzony wraz
z wprowadzeniem wspólnej waluty nie został jeszcze wyczerpany

•

przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe mogą w pełni wykorzystać przewagę
jaką daje wspólna waluta tylko w długim okresie czasu;

•

jedynie 16 z 27 państw UE znajduje się obecnie w strefie euro;

•

wciąż istnieją bariery dla wspólnego rynku towarów, usług, siły roboczej
i kapitałów. Wspólny rynek jest kluczowym elementem dla rozwoju handlu
stymulowanego wprowadzeniem euro, natomiast jednolita waluta warunkuje
funkcjonowanie wspólnego rynku. Są to składniki komplementarne – pozytywny

Ibidem.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 140

wpływ euro na handel może zostać zwiększony przez konsekwentne
i zintensyfikowane starania na rzecz udoskonalania Wspólnego Rynku.

ODSUMOWANIE

Podsumowując funkcjonowanie UGW na przestrzeni ostatnich 10 lat można

stwierdzić, iż wyniki gospodarcze są znacznie bardziej pozytywne niż wskazywałaby
na to teoria OOW, a korzyści z utworzenia wspólnego obszaru walutowego jednoznacznie
przewyższają koszty. Zgodnie z teorią za przesłanki do utworzenia strefy euro należy uznać:
duży stopień otwartości i dywersyfikacji produkcji i konsumpcji, zbliżone (niskie) preferencje
inflacyjne, powołanie jednolitej władzy monetarnej, konsensus polityczny. Kryteria, które nie
zostały spełnione to: elastyczność cen i płac oraz mobilność siły roboczej.

Integracja finansowa była początkowo niesatysfakcjonująca, ale oczekiwano

pozytywnej dynamiki tego zjawiska. Wskaźniki makroekonomiczne lat 80. i 90. XX w. także
nie napawały entuzjazmem. Okres ten, charakteryzujący się wysoką stopą bezrobocia, niskim
stopniem powstawania nowych miejsc pracy, niską aktywnością zawodową i słabym
wzrostem gospodarczym, zyskał miano eurosklerozy. Istniały obawy, iż przy takich
wskaźnikach gospodarczych rezygnacja z dopasowanej do indywidualnych potrzeb krajowych
polityki monetarnej, będzie szczególnie kosztowna.

Wielu zjawisk nie dało się jednak przewidzieć i opisać na gruncie teoretycznym. Mimo

iż niektóre z kryteriów nie zostały spełnione (jak np. mobilność siły roboczej), były one
rekompensowane przez inne czynniki (wysoka i wciąż rosnąca mobilność kapitału). Podjęte
reformy strukturalne w ramach instytucji rynków pracy, społecznych preferencji oraz
regulacji, miały przeciwdziałać niepokojącym zjawiskom gospodarczym lat 80. i 90. XX w.
Hipoteza endogeniczności oraz egzogeniczności kryteriów została zweryfikowana
empirycznie – wykazano, iż korzyści ze wspólnego obszaru rosną wraz ze stopniem integracji.
Przynależność do strefy euro stała się dla danych krajów bardziej korzystna dziś niż 10 lat
temu dzięki niższej dyspersji, zmniejszeniu asymetrii, lepszej absorpcji szoków i pełniejszej
integracji.

Studia podyplomowe WNE UW pt. „Mechanizmy funkcjonowania strefy euro” dofinansowane przez NBP

Rozdział 11.
Korzyści i szanse oraz koszty i zagrożenia wynikające z uczestnictwa w unii walutowej na gruncie teorii i
doświadczeń strefy euro

Strona 141

IBLIOGRAFIA

Bris A., Koskinen Y., Nilsson M., The real effects of the Euro: evidence from corporate
investments, Review of Finance, vol. 10, No. 1/2006.

Eichengreen B., Is Europe an Optimum Currency Area?, CEPR Discussion Paper,
No. 478/1990.

Emerson M., Gros D., Italianer A., Pisani‐Ferry J., Reichenbach H., One Market, One
Money One Market, One Money: An Evaluation of the Potential Benefits and Costs of
Forming an Economic and Monetary Union, No. 44/1990, Bruksela.

Eurobarometer, No. 59/2006, http://ec.europa.eu/public_opinion/.

Flam H., Fatás A., Holden S., Jappelli T., Mihov I., Pagano M., Wyplosz C., EMU at Ten.
Should Denmark, Sweden and the UK join?, SNS Economic Group Report, Sztokholm
2009.

Frankel J., Rose A., The Endogeneity of the Optimum Currency Area Criteria, CEPR
Discussion Paper, Economic Journal, No. 108/1998.

Grauwe P. De, Unia walutowa, PWE, Warszawa 2003.

Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do euro,
http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/publication6730_pl.pdf.

Mongelli F. P., European Economic and Monetary Integration, and the Optimum
Currency Area Theory, ECB, Frankfurt am Main 2007.

Neuman M., Hagen J. von, Real Exchange Rates within and between Currency Areas: How
Far Away is EMU?, Discussion Paper, Indiana University, Bloomington 1991.

Niedziółka D., Unia gospodarczo‐walutowa i jej pieniądz euro, WSCiL, Warszawa 2008,
s. 75.

Oręziak L., Euro nowy pieniądz, PWN, Warszawa 2003.

Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej, NBP, Warszawa 2009.

Werwińska J., € jak euro, ODDK, Gdańsk 2002

Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego

ISBN 978-83-919820-5-1

“Dzięki bogatej wiedzy autorów, bardzo dobrej znajomości zjawisk, procesów i tendencji zachodzących
w integrującej się Europie i ich stojącemu na wysokim poziomie warsztatowi naukowemu, a nade wszystko
dzięki zaangażowaniu w prezentację omawianych problemów w sposób syntetyczny, a jednocześnie
oddający istotne cechy analizowanej rzeczywistości, Czytelnik uzyskuje skondensowaną porcję wiedzy,
której obszar jest ściśle, świadomie i z góry podporządkowany priorytetom edukacyjno-poznawczym.”

prof. dr hab. Bogusław Pietrzak, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Tworzenie i funkcjonowanie strefy euro
Prof Janusz Bilski, Tworzenie i funkcjonowanie strefy euro, Teoria optymalnego obszaru walutowego
24 Ewolucja i funkcjonowanie strefy euro, aktualne wyzwania
przebieg, PSYCHOLOGIA, I ROK, semestr II, biologiczne mechanizmy zachowania II.mózgowe mechanizmy fu
Polityka pieniężna Narodowego Banku Państwowego w kontekście akcesjii Polski do strefy euro
Akcesja Polski do strefy euro Analiza krytyczna(1)
BD Mechanizm funkcjonowania kursow walutowych 1
11 POLITYKA PIENIĘŻNA STREFY EURO
Rozdziały z podręcznika obowiązujące do egzaminu, psychologia, biologiczne mechanizmy zachowania II.
sciagi ekonomi, Funkcjonowanie mechanizmu, Funkcjonowanie mechanizmu
Mechanizmy funkcjonowania UE Wykład II, biznes, ekonomia + marketing i zarządzanie
Akcesja Polski do strefy euro Analiza krytyczna, UEK - Ekonomia, Polityka gospodarcza
biopsa-notatki, psychologia, biologiczne mechanizmy zachowania II.mózgowe mechanizmy funkcji psychic
Polityka pieniężna Narodowego Banku Państwowego w kontekście akcesjii Polski do strefy euro(1)
dlaczego nie do strefy euro
7 Argumenty za i przeciw w przystąpieniu Rzeczpospolitej do strefy Euro

więcej podobnych podstron